n^ Z e s e n Twintigste J a a r g a n g
No.
20
31 October 1923
1^
•
II
INDISCn BOUWKUNDIG TUDSCnRIFT
•
••••••••••••
BORGAAH 1 1VEREENI6ING 1 DER
:
VAH
•h
:
jDOUWKUHDIGEH! JNDEKIAMWCn^lMDItl Ultgeefster D t Vcrccnigisg van B o n w kundigca in Ned.-Indië.
Redacteur: J H. ANTONISSE.
\
Hoofd-Techn. Diensl Crond-Woningzaken, Batavia.
•
Gedrukt bii( G. K O L F F e Co.. Batavia —Wtlttvredeo.
•9
Voor plaatsing van advertentie's zich te wenden tot den vertegenwoordiger voor Nederlandsch-Indië • • • J. DE JONG, Reiniersz Boulevard 84, Seerabaia. ^^^ INHOUD;
In memoriam. — Correspondentie. - Verandering Secietariaat. - Een Voorstel. - Steun aan de nagelaten betrekking van wijlen Collega R. M. Soewito. - iWededeelingen H.B. - Aanneming of eigen beheer. - Aanbestedingen. - Boekbespreking. - Jan Loodrecht over het Horizontalisme. — I J s als stopmateriaal. — Beton in Zeewater. — Ken nieuwe soort wegdek. — Het zuiveren van Roest van groote ijzerconstructies door middelen van den Zaadstraal. - Rapport naar aanleiding van een reis over Amerika ( v e r v o l g ) . - Mutaties technisch p e r s o n e e l . Advertenties.
IN MEMORIAM. Op den 14den October j . 1. overleed na een smartelijk lijden, collega R . M . Soewito. Met hem is heengegaan een van de vooruitstrevende Jong Javanen. Hij was een ijverig en bekwaam landsdienaar, zijn plaatsing op den Architectencursus waar hij tot een van de beste leerlingen behoorde, pleit voldoende voor zijne capaciteiten. Hij werd ter aarde besteld op de Inlandsche Begraafplaats Tanah Abang Behalve dat daarbij vele collega's van hunne belangstelling deden blijken, waren er aanwezig, het Hoofd van den Assaineeringsdienst, de leider van den Architectencursus en eenige andere ingenieurs. Met een enkel woord, gericht tot den vader van den overledene, herdacht het Hoofd van den Assaineeringsdienst Soewito als een plichtsgetrouw ambtenaar, de leider van den cursus herdacht hem als kundig leerling. Namens de V. v. B. sprak de Voorzitter woorden van waardeering gewijd aan Soewito. -^ In hem verliest de vereeniging een goed lid, zijne collega's een eerlijke woordvoerder voor hunne belangen. Zijn assche ruste in vrede. 't H B
378
MEDEDEELINGEN H.B.
CORRESPONDENTIE. ••••»«•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••*•••••'
••*•*••••«*•«•*•••
Verschillende verzoekers.
Titelblad voor het Jubileumnuinmei' zal eerstdaags verschijnen.
V. O. te S.
Het H. B. rekent er op, dat eind November de notulen in druk kunnen verschijnen, tot zoolang geduld.
E . F. v. G. te S.
Uw zaak is aan het Departement besproken, U kunt op spoedig antwoord rekenen.
Naar aanleiding van verschillende berichten in de dagbladen over de voorstellen der Salariscommissie welke voor de B. O. W. technici minder gunstig zullen uitloopen en tevens het voornemen dezer Commissie om met de Departementshoofden de nieuwe salarisschaleu te bespreken, deed het H.B. den Directeur B.O.W verzoeken wel te willen toestaan om bij bedoelde bespreking met den Dir. B. O. W. en de Commissie, de gedelegeerden onzer Vereeniging uit te noodigen. In het antwoord van den Departementschef wordt de Vereeniging-in overweging gegeven zich tot de Salariscommissie te wenden voor een bespreking met haar, over de Salarisregeling. Dat kan zeker geen kwaad, doch het H. B. was juist van meening dat zij meer zou hebben aan de gecombineerde bespreking.
VERANDERING SECRETARIAAT. Van af heden is als Secretaris opgetreden C. A. D u n k ! J a c o b s adres: P e n s i o n Schoolweg te Weltevreden. Men gelieve alle stukken die het 1ste Secretariaat 'betreffen te adresseeren aan bovenstaand adres.
:
I
EEN VOORSTEL. Met belangstelling heb ik het Juryrapport gelezen en grijp hier gaarne de gelegenheid aan mijn lof over de wijze waarop de Jury zich van haar taak heeft gekweten neer te schrijven. Ik kan volkomen accoord gaan met de voorstellen der Jury en zag gaarne, dat spoedigst weer een studieprijsvraag zal worden uitgeschreven, waarvoor ik voorstel om de Jury permanent te benoemen ter voorbereiding en beoordeeling van onze elk jaar uit te schrijven prijsvragen. H.
A. TH. DERKS.
Wij brengen bovenstaande onder de aandacht van onze leden in vertrouwen dat zij hun oordeel over dit voorstel ter kennis van het H. B. zullen brengen.
: : i
STEUN AAN DE NAGELATEN BETREKKINGEN VAN WIJLEN COLLEGA R. M. SOEWITO.
: : :
t*«*.•*•.•.«...«*••••«.«.*..*«**.«*..•*..*«*'*.........**************^**
Zooals dit ook voor anderen gedaan is, hopen wö dat onze leden ook thans 't hunne zullen bijgedragen tot hulp aan de nagelaten betrekkingen van wijlen collega R. M. Soewito. Uw steunpenning wordt gaarne door den ipecningmeester in ontvangst genomen. Reeds ontvangen bijdrage: R. M. E. te G
ƒ 10.— (bet.)
NOG MEER VERDEELDHEID.
:
:
De Douauebond zet in de Ind. Crt. uiteen hoe de vereeniging van hooger douane personeel geboren werd. Alweer een nieuwe organisatie er bij, een aanwinst wellicht voor de Centrale van Hoogere Ambtenaren, die zoo langzamerhand groeit door uittreding van vereenigingen uit het V. V. L. en nieuw opgerichte bonden, ontstaan op de wijze als boven bedoeld. De heeren zullen eerst wel mogen nagaan of ze tot de hoogere centrale toe kunnen treden. In die gedachte leefde eveneens de Controleursvereeniging, maar achteraf blijkt zulks onmogelijk. Individueele leden dezer organisatie, die voldoen aan de „hoogere etschen" kunnen toetreden, de vereeniging in haar geheel met; dat IS om de eenheid te bevorderen. Zoo zal de vereeniging van Controleurs bemerken, dat afscheiding niet alleen 'n onorganisatorische daad is, maar haar in een moeilijke po.«itie brengt. Het eene kamp verlatende wordt zij overloopende naar 't andere, aldaar met aangenomen en ledig teruggezonden. Beter dan de afvalligen van den P. T. T. Bond en Douanebond, heeft de S. S. Bond begrepen, dat eendrachtig samengaan, de juiste basis is voor de grondvesting eener krachtige vakbeweging. De A. V. heeft zonder hoofdelijke stemming de fusie-voorstellen aangenomen tusschen Spooren S. S. Bond. Deze fusie — die ook aan de andere zijde geaccepteerd wordt, zal leiden tot het vormen van een krachtige vereeniging van S. S. personeel. Met de verkiezing van een bestuur, kan de nieuwe bond niet kieskeurig genoeg zijn. De leiding des heeren Hegt, is steeds gewaardeerd; indien de fusie hem tot aftreden noopt, dan late men niet na, een opvolger te kiezen die — zoo al niet voorzitter Hegt als leider overtreft, dan toch in dit opzicht zijn gelijke is. Dat wenschen wij den nieuwen Spoorbond van harte toe.
379
i
BEDENKT WEL
ï
i
f
\ I ^
AANNEMlNr OF FirPiM RVuJrü 17 l «^^rbelast, naast de uitvoering in aanneming, AAININLMIING OF EIGEN BEHEER.') : zou er nog veel werlj voor eigen beheer znn ...— overgebleven. De uitbesteding moest om de De vraag of de uitvoering van wei ken van \^.tt ^^^'7^,^^^ gegeven redenen, op een mishet Gouvernement en de Locale ressorten door '"""^'"^ ^^"'^^P^"' ''^ ^^^'' ^^'^^ ''^' voorheen, de Overheid zelve — in eigen beheer — dan wel .Wat echter van groot belang is en nadrukkelijk met behulp van aannemers moet plaats vinden, '^Ü het bespreken van de wenscheiykheid van houdc momenteel zoowel de eerst genoemden "invoering door aannemers ter sprake moet worals de aannemers ernstig bezig. den gebracht en ook door Ir. Ott de Vries juist In het 1. B. T. van 15 October j.l. vindt men "^erd aangevoeld, is, het onmisbare e.i juiste een schrijven gepubliceerd van het K. I. van I. toezicht voorde werken in aanneminguitgevoerd dat eveneens deze kwestie raakt. Daarin wordt ^i^ is een belangrijke factor die niet uit het oog' advies gevraagd en wel, of uitvoering in eigen ^^ë worden verloren. Het personeelsvraagstuk beheer danweriu aanneming, voor deOveiheid "^^^ 'oor uitvoering in aanneming, thans geen wenschelijk is. Ware het niet, dat de Bezuinibezwaar zijn, om daartoe over te gaan. gingcommissie wederom dit vraagstuk onder de Aannemers voor uitvoering van bijzondere oogen zou hebben gezien, zeker was dan van zoowel aannemers voor de gewone bouwwerken' de zijde der aannemers wel het noodige gedaan daaraan is op dit oogenblik geen gebrek wel zijn om een uitspraak indeze te verkregen. hebben deze gebrek aan werk, zoodat we'zien Zelfs 18 in eenige dagbladen over aanneming of gebeuren, dat verschillende der eerstgenoemden eigen beheer door enkele aannemers al een en ^^^ branche hier opheffen, ander gezegd; in hoeverre hun stellingen daarin r,^ A verwerkt, juist zijn, laten wii hafs buiten OP de vraag, wat de Overheid ais het meest beschouwing. " ^^^"^ voordeelige en meest gunstige te kiezen heeft. De behandeling van het vraagstuk eisen ^^[''^^^^^S m ei^'en èeAeer ot aannemm^ kaa het beheer of aanneming is n L ^ n T e f w ^ t r E iTlZL't k?etn ' " ' ' " ''''''• ^" ""'''' ^'^"^ delijk werd het ter sprake gebracht in den v. A A ^^^^^'^- . Volksraad, terwyl het Algemee.rIngénieurs . ^« ^/denendaarvoorz^nkortsamengevataldus: Congres in 1920 te Batavia gehouden eveneens t r ^ "'^^«^""g i" aanneming kari door de belangrijk studie-materiaal'daaïvoi- leverde ^ ^ ^ d! T ' ' \ T . " ' ' H - / ' ' ^ ^ ^ ' ' ^ ^ ' ^ « ' • ' ^ ^ „ ,, 'ovejuö omdat de toezichthoudende technische ambJichter toen was alles zooveel anders dan nu' tenaren zich enkel en alleen hebben te bepalen De aannemersstand destijds pas in onkomst' ' ^^^ controlen arbeid, en het geven van de zoozocht zijn heil in het bouwen van groove com ' """"^^f ^'''^'"^- ^^ ^" uitvoering in eigen beheer plexen particuliere woningen die met buitenl l i ' ^ ^ K "'^V^en volle mogelijk er zijn dan zeer sporige winsten wederom werden verhandeld ! ! bykomstige bezigheden, van administratieterwijl concurrentie door overvloed van werken h ^l anderen aard die aandacht vragen en geheel was uitgesloten, zoodat de Overheid al S „°*''^^"' ^'^ ^^^^^ ^^^^ noodwendig ten werd de proef wel eens genomen - eene aTn'be' S i e StvoeHnl ' ' " "''^'' ' ° ''^'""^^° ^^''^steding barer uit te voeren werken te houdeneisene uitvoering. daarbij telkens teleurstelling ondervond. Uitzonderingen daar gelaten, verdient het Er was niet voldoende animo, terwijl de t^^'^Zt''^ Overheidswerken in aanneming uit sporadisch ingediende inschrijvingsbiljetten exT^u.^It ri^,c. . „ • < . . orbitant hooge prijzen inhielden waaron van i, .f , u .«^^^''^^ging staat; de Overheid zelf uitvoering in ^ i . e n beheer moeÏÏvdgeiu s f L i K v ï ' l f H ' T " ° T '^^..f " - ' l i v i n g . Even worde in herinnering gebracht het . 1 '" '^^^ '°^P ^^^ ^^^'^^^ een aanantwoord van den toenmaligen Directeur B O W ZZZf ^'^'""•^' ''t" ""'''' ^" ^^ ^''^'^^ Ott de Vries, op de vraag hem in den Volksraad n . n " l bewezen - recht van bestaan heeft, gesteld, of weïken doof dit Departement uTt f^^ overheid zal deze, niet ten harer nadeele, maar te voeren niet aanbesteed konden worden De l i \. voordeele steunen, door het houden Departementschef, gaf daarop als zijn meening te J openbare hetzij onderhandsche aanbestekennen; al ware uitvoeringen aanneminTm n è r d i n . e n bH d'.'^-'^^'r ^ " " ' ^ ' ^ ^ ""'' '^"'^• gelijk - door hem zeer gewenscht geacht _ dan L K i .n " . inschrijving toch zou het personeel ontbreken%oodig voo? Overh«M Z " " f ''' verschynsel heeft de het houden van toezicht over bedoelde we?k' J ' e n t l - rekening te houden - dient in zaamheden. De Dienst der B.O.W. was destiids 1 T A ^^^^° ^^^^ opwerpen als aanneaestijas mer zonder de capaciteiten daarvoor te bezitten ~Tr~7~TT.- . „ , '^^ ^^ noodige verzekering van onmisbare borgwerken m aanneming o( eigen beheer" Jammer, dat dit werkje met m grooter aantal werd verspreid. Rel
^'^"' ^at inschrijver
b^J toewyzing aan aan alle betreffende
den laagsten voorschriftea
N
m
3S0
wordt voldaan, men dus zekerheid heeft dat r aannemer, 'technisch zoowel financieel de geschiktheid bezit voor uitvoering zi.iner werken W i behoeven thans niel te betoogen, dat de bestaande A. V. veiouderd zijn, deze in vele o S c h t e n gewij-zigd moeten worden, daarover in een volgend artikel nader. Wie zich de moeite getroost, de cijfers na te saan der in den laatsten tijd gehouden aanbestedingen van bouwwerken moet opmerken, dat ei niet alleen een sterke daling valt te constateeren, maar dat de ingediende prijzen veï uiteenloopen; het eerste, als gevolg van de dal ng der bouwmaterialen en arbeidsloonen, hfit laatste door scherpe concurrentie, maar ev neensToor misrekening van de inschrijvers Onder hen komen er. als gezegd, thans ook voor. die zoekend naar werk zich opwerpen als aannemer en eens een kans wagen, zonder eenige veTantwoordelijkheid, zoowel financieel als ' ^ t ^ d t g e U ^ ^ a a S i - n g e n mag en kan de Ov^e?he1S'nie\ ingaan, ^^ - r l - " / , ^ ^ , ^ ™ ^ raoaeliike zekerheid, opdat van de aannemers ï^e hSar werken uitvoeren, deze ook kunnen 'votoote", donder de Overheid en a d a leveranciers en borgen schade te berokkenen. Vanze f sprekend is daarb« de voorwaarde d.t slechts d^n de laagste inschrijver voor de «ttvoering van het aanbestede werk in aanmerking komt, wanneer de prijsopgave - in verhoudingraat tot de door de directie gemaakte begrooting van kosten, dus niet te laag, maar ook
""aeriaatsl" in dezen tijd eigenlek - gezien ^^MTrerftctTreTmo^^^oTetstig rekening « e Ï Ï d e n worden, de bedoeling van de uitbested L r d e r werken is, door eerlijke en betrouwbare ^^curJentie zoowel de belangen der Overheid als die van den aannemers te dienen. "^ De particuliere aanbesteder moge van een zeer lage inschrijving profijt willen trekken, echter zal de Overheid daartegen ernstige bedenkTngen hebben, en ter wille van een degelyke fiitvoerfng en omreden zij niet mag mede werken aan immoreele handelingen het werk runneS aan dien inschrijver, wiens prijs meer ?n overeenstemming is met de kosten begrooting Fet aebrek aan werk, de omstandigheid, dat de ^ .«nnemersstand een noodwendig doorS s t i X e r k ' ^ h eft Soor te maken, brengt mede, fa?'er misstanden zijn, die ter wille va"be,de nartiien principaal en aannemer spoedig uit den ^ e X i d moeten worden. Zoodra een volkomen zuivering heeft plaats gehad, zal het S e n dat de uitvoermg van werken in aanneming van groot maatschappelijk belang is voor S è partijen. Overheid zoowel als aannemer. •••••••••••
AANBESTEDINGEN. Mac^ht^ging - ve^ - ^ , 3 ^ , . , , ^ot het bouwen ""• van 4 woningen 7de klasse voor Politieopzieners en 1 woning 5de klasse voor een
,
^,r^TllnT2l!'T^o.
29049/A tot het
verbouwen van 2 Enterpotloodsen aan den
Ambonweg tot kantoor van den Havenmeester. , , ^ c bij G. B. van 18/9-'23 No. 29219/A tot het verbouwen van het Bataviaveem tot kantoor en pollkliniek van den Havenarts. Alle werken gelegen te Tandjong Priok. Deze werken zijn aanbesteed. De uitslag van de aanbesteding was als volgt: Op het onder sub a genoemde wsrk werd ingeschreven door het Ingenieurs en Architecten Bureau: Wiemans, Abell en Pichel en door het Algemeen Ingenieurs en Architecten Bureau (A. I. A.). Andere aannemers werden eveneens daartoe uitgenoodigd, doch waren met de indiening van hun offerte te laat. Dit werk werd gegund aan het A. I. A. bureau, als zijnde den laagsten inschrijver, voor / 55230.—, zonder grondverbetering. De raming bedroeg in totaal / 67400;Op de beide andere werken werd ingeschreven door: , ^ ., sub è. sub c. beide werken samen. Bouwk. Bur. H.L.J. , „„^^^ Kortekaas-. / 13000.- ƒ 26600.- f 38500.— Schook. ' ƒ 14784.- ƒ 22853 - ƒ 36837.Selle en , .„-^^ De Bruyn. ƒ 13000.— f 20000.— ƒ 32o00.W. Westmaas ^^n L. A. de Pagter. ƒ 11500.- ƒ 188OO.- ƒ 30000.G. G. Peters. / i l 9 2 ó . - ƒ 17li40.- ƒ 29200.A.I.A. Bureau, ƒ 10800.- ƒ 15450.- ƒ 26100.Wiemans, Abell en Pichel. ƒ 9 8 0 0 . - ƒ 16120.- ƒ 2o620.Het werk genoemd onder sub è werd gegund aan het Ingenieurs en Architecten Bureau Wiemans, Abell en Pichel en dat onder sub c aan het A.I.A. Bureau. De ramingen bedroegen resp. ƒ 15290.— en 21400.— BOEKBESPREKING. Werktuigen der B.O-W. door Ir. heekman.
Van genoemden Ingenieur verscheen eene handleiding voor de capaciteitsbepaling, het gebruik en onderhoud van machines en werktuigen in gebruik bij den dienst van de B O.W. Dit werk is een overdruk van zijn dict-aat in de kennis der werktuigen gegeven op den architecten-cursus en behandelt eerst de theoretische mechanica zooals de beteekenis van arbeidsvermogen van plaats en beweging, het verband tusschen snelheid en drukhuogte enz., om daarna over te gaan tot de toepassingen zooals de berekening van het vermogen van een machine in P. K., de opvoer door pompen met de te kiezen drijfkracht in verschillende gevallen (stoommachine, motor of electriciteit). Verder geeft de schrijver eene korte uiteenzetting over de theorie der motoren zoowel voor benzine als ruwrolie. Hierna worden de grootere werktuigen voor grondverzet, transport enz., behandeld zooals stoomschip, baggermolen, zandzuiger, vrachtauto, decauvilletspoor en daarna wegwalsen, steenbrekers betonraengmachines, heimachines. Aan bet slot komt eene korte uiteenzetting over electrotechniek.
381
Het boek voorziet in een bepaalde behoefte Tooral voor iien, die op de buitenbezitiingen zijn geplaatst en met dergelijke werktuigen moeten werken, terwijl studeerenden hierin ook het een en ander kunnen vinden. Voor den prijs van 5 è, 6 gulden is het boek bij iedere boekhandelaar veikrijgbaar. H. :
:
JAN LOODRECHT OVER HET
i!19.üi.?.9.^''^.'^L^SME. 1)
:
j
Jan Loodrecht, architect B. D. G. G. voorheen te Luimhuizen, heeft over het komend zich geven der bouwkuastenaars aan het horizontalisme een lezing gehouden te ZoitenÖurg voor de Vereeniging Dood Aan Het Oude, den SO.-sten Februari van het jaar III van den Wereldoorlog. Hij gaf op zeer luimige wijze kostelykpersifleerenden lof aan de moderne bouwerij en hoonde alle oude schoonheid. Het horizontale alleen is schoon en practisch, zooals het is verwezenlijkt in den flatbouw van Veenhuizen, echte psychekunst. Ideaal zijn de venster, die door dwarsroeden in lagen zijn verdeeld, waarby de baby door de onderste kijkt, het broertje door de tweede enz., teiwijl het geheel tevens als notenbalk kan dienen. Bovendien is dit in overeenstemming met de liggende houding, de meestproductieve, bij de Romeinen zeer bemind. Via den toien van Pisa, de Aija Sophia, het Parthenon, de kathedraal van Reims, den tempel van Solomo. Noorschen en Japanschen houten woningbouw, Amerikaan?che bouwblokken van 1,5 K.M. lang met horizontale verkeersbeweging (geen liften meer, maar bmnen-trams) kwam Jan Loodrecht op de Yucatan-kunst en de pyraroidale pyraraiden, die aantoonen dat het aan den schuinen kant staan verheffend kan werken, dan de Boroboedoer en de Delfische Poort té Rotterdam. Hoe weinig denkt men aan bet stadsbeeld, zooals ook blijkt uit de Gevangenpoort-misère. Het oude stadsschoen heeft afgedaan, aan lange betonnen muren met een lichtspleetje bovenin is de toekomst! Na een tirade over de Ruïne van Biederode, besloot spr, met de mededeeling, dat verticaal en horizontaal van weinig belang i«, daar de aarde immers bol is. Hierop volgde debat. Gisteravond heefc de heer Jan de Quack in de laatste vooijaarsvergadering van Ariietlndustriae in het Z.-Holl. Koffiehuis deze lezing naverteld. Hij deelde daarbij ook mee welken indruk de lezing op het Zottenburgscn publiek maakte. En dat was niet minder amusant. De voorzitter, de heer J. D. Ros, die de bijeenkomst had geopend met een herdenking van den oud-voorzitter Keiling, dankte den spreker, en wees er daar by op, dat de heer Loodrecht natuuriyk niet bedoeld heeft alle kunst der jongeren af te breken, maar slechts bepaalde prestaties van bepaalde jongeren. Het andersworden is uiteraard niet te loochenen en tegen te gaan, en de jongeren hebben daarin een belangryke taak. De heer Ros hoopte, dat de heer de Quack in Loodrecht's papieren een niet minder geestige voordracht zou vinden, die ook dien anderen kant belicht. 1) Deze tirade nemen wij op om te doen zien, hoe er met de jonge bouwkunst wordt gespot. Red.
Vóór en na de lezing werden e^^nige muzieknummers ten gebooie gebracht, iets nieuws in Arti, speciaal ten pleziere van de dames IJS ALS STOPMATERIAAL. ^) In een der nr. van De Ingenieur treffen wij een curieuze ff.ededeeling aan van ir. W I Wisselmk. Aan dat aitikelije, toegelicht mee afbeeldingen en foto's, ontleenen wij het volgende: Eenigen tüd geleden kwam W. Rijker aannemer te Hilversum, die met de N. V, Gewapend Betonbouw „De Kondoi" te Amsterdam werken uitvoert voor de Gemeente Gasfabriek te Utrecht bij mij met de woorden: ' „Je zult me misschien uitlachen, maar ik heb een idee om die teertank op haar fundeering te krijgen". ^ Toen hij mij zijn idee had meegedeeld heb ik hem niet uitgelachen, integendeel hem gezegd: „Bijker, als de directie er mee accoord gaat' doen we het zóó en niet anders." ' De directie nu ging er onmiddellijk mee accoord en het is uitstekend gegaan. Daar voor zoover mij bekend is deze methode van werken nog niet eerder is toegepast, meende ik het de moeite waard haar hier te vermelden wellicht zijn meerdere toepassingen niet buiten' gesloten. De zaak komt in het kort hierop neer. Tot onze werkzaamheden behoorden o!a, het maken van een gewapend betonfuodeering'voor een teertank en het verplaatsen van de bestaande teertank op de nieuwe fundeeiing. Ten slctte was de tank op de'juiste plaats boven de fundeering gesteld, doch lostte nog OD een viertal hydraulische vijzels, In den laagsten stand dezer vyzels bleef de onderrand der tank echter nog plm. 30 c M van den bovenrand der fundeering verwüderd' Oorspronkelijk was de bedoeling deze ruimte tusschen tank en fuudeerir^g met „stophouf'aan te vullen en dit, na vet wijderuig der vijzels weg te branden of weg te slaan. ' De kosten hiervan zijn niet onbeduidend, terwijl de tank onregelmatig zou zakken en'met schokken en stooten op de fundeer ing zou komen In plaats van het gebruikelijke stophoutwerden nu echter ijsblokken van gewoon handelsformaat toegepast. Toen de vijzels verwijderd waren droeg de tank langs den omtrek op 10 stapels elk van 6 ijsblokken. Vóó-af was door miode'l van kleinere proefblokjes vastgesteld, dat deze nog met verbrijzelden bij een normale belasting van plm. 4 K.G. per c.M.2 Het oppervlak van eiken ijsstapel bedroeg 3 X 80 X 20 - 4800 vk. c.M.. dus het totale ijsopt pervlak, waarop de tank rustte. 10 x 4800 = 48,000 vk. C.M. Het gewicht van de leege tank was plm oSn,.^nuonn^'^^^ ^"^ belasting by de uitvoering 90000/48000 = plm. 2 K.G. per vk. c.M. bedroeg Het verdere werk is aan de natuur overgelaten" Na ongeveer 2 dagen waren de ysblokken gelijkmatig weggedooid en stond de tank zonder verdere kosten en zonder schokken en stooten op de fundeering. 1) In het volgend nummer hierover nader. Red.
II
382
BETON IN ZEEWATER. De „Poi'ceedifigs of the American Society of Civil EuginsBrs" van September (Vol: 49 No. 7) geeft een uitvoerig verslag van debesprekiugec over dit onderwerp naar aanleiding van het artikel, waarvan de korte inhoud opgenomen werd in No. 19 van het I. B. T., eveneens uit de Proceedings overgenomen. In hoofdzaak waren sprekers het er over eens dat de bestaande voorschriften voor de levering van portland-cement een aanvulling behoeven en wel deze dat speciale voorschriften gegeven moeten worden ten opzichte van bereidingswijze en samenstelling voor speciale gevallen, daar P, C. voor gewonen huizenbouw en d. g. van andere samenstelling moet zijn dan P. C. voor zeehavenwerken en deze weder anders dan voor werken in zoetwater, en voor riolen waarin fabrieks afvalproducten terecht komen. Daar alle leden het er over eens waren dat de voornaamste oorzaak van het uiteenvallen van belon de werking van zwavelzure magnesia uit het zeewater is, werden proeven aangezet met zoetwater waarin dit zout was opgelost en nagegaan hoeveel deelen kalk uit verschillende cementsoorten meer werden opgelost, ook uit andere kalkverbindingen, waaruit bleek dat uit verschillende cementsoorten van 39 tot 90 pCt. van de aanwezige kalk in oplossing ging, van gebluschte kalk 50 pCc. van calcium-gebonden aan aluminium het minst n.l. 23 pCt., waaruit eensdeels verklaard kan worden waarom het „Ciment fondu", dat in hoofdzaak deze verbinding bevat, weerstand biedt aan de werking van zeewater en gipswater. Koolzure kalk werd daarentegen in het geheel niet in oplossing gebracht. In genoemd artikel wordt een groot aantal proeven en onderzoekingen van bestaande werken beschreven, zoodat het wel de moeite loont het met alle aandacht te bestudeeren. Op één eigenaardigheid moet hier nog worden gewezen. Algemeen wordt aangenomen dat het toe" voegen van kiezelzuur bevattende stoffen aan P.C-, waardoor de vrije kalk tot onoplosbaar kiezelzure kalk gebonden zou worden, de werking van het zeewater zou beletten. Uit laboratorium proeven van Richard tl. Gaines blijkt dat dit niet juist kan zijn, daar na afloop der proeven door 0.5 pCt- zwavel= zure magnesia 200 maal meer kalk uit een ver= binding van kalk met kiezelzuur was opgelost dan oorspronkelijk in het wafer aanwezig In 100 gram wafer was oorspronkelijk opgelost 0.010 gr Ca O, nj afloop der proeven 0-030 gram Ca O.
EEN NIEUW SOORT WEGDEK. In navolging van Zwitserland is moii e r i n Frankrijk toe overgegaan proeven te nemen met een nieuw sooit wegdek, waarbij «oda-waterglas het bindmiddel vormt. Simonin, hoofd van de afdeeling „Wegen" in het departement Doubs maakte enkele wegen-ingenieurs opmerkzaam op de zeer goede resultaten daarmede in Zwitserland verkregen op een weg tusschen het plaatsje Loche en het station aldaar, waar dagelijks gemiddeld 80 zware vrachtauto's, 200 pprsonen auto's en 400 men paarden bespannen vrachtkarren passeeren. Men kan dus hier wel van een druk bereden weg spreken. In den omtrek van Loche zijn sedert 1918 vele dergelijke wegen aangelegd, die allen bij het
bezoek der daartoe aangestelde Commissie in 192'2 in den besten toestand verkeerden, geen scheuren of gaten vertoonden. Ponnaz, ingenieur en directeur der gemeentewerken van Loche liet bij die gelegei heden de werkwijze zien, die de verzekering gat dat dergelijke wegen een drievoudige levensduur hebben dan die, ingedekt met Macadam en/of asfalt. Ka dit be/oek besloot de gemeenteraad van Monthéliard, een industriegebied van groot belang, proeven met deze wegafdekking te nomen, waartoe de drukst bereden wegen werden uitgekozen en wel zoodanig dat telkens over een lengte van 150 meter het nieuwe dek werd aangebracht tusschen andere soorten, terwijl de proeven niet alleen in de vlakte, maar ook op hoogten tusschen 300 en 900 meter werden genomen en i'p verschillende hellini;en. Het wegdek wordt op de volgende wijze samengesteld. Op de bestaande, goed van alle stof en vuil gezuiverde onderlaag wordt een deklaag van voldoende dikte gespreid bestaande uit kalksteenslag gezeefd door ronde gaten van 4 centimeter; per kubieke meter van dit steenslag wordt toegevoegd 0,350 M3. zeer fijn kalksteengruis en 40 liter soda-waterglas van 350 Baumé. Indien de weg droog is moet deze eerst flink begoten worden, daarna bedekt met het steenslag en daaroverheen de mortel van kalksteengruis met natronwaterglas, innig gemengd. Na egaliseeren der oppervlakte moet eerst snel gewalst worden, zoodanig dat de vloeistof naar de oppervlakte wordt geperst, daarna langzamer. De vloeistof, die door het walsen aan de oppervlakte komt moet steeds met bezems naar het midden van den weg worden geveegd omdat alle ruimten tusschen steenslag en steengruis volkomen gevuld worden. Nadat het walsen zoolang is voortgezet dat een gelijkmatige en harde oppervlakte is ontstaan (het kalksteeni,'ruis verbindt zich met het natronwaterglas tot een onoplosbare steenachtige verbinding van kalk en kiezelzuur) wordt de oppervlakte bestrooid met kalksteengruis en aan het verkeer overgegeven. Enkele opmerkingen naar aanleiding van de toepassing: I. Het vulmateriaal, de mortel van kalksteengruis en waterglas, moet zoodanig gemengd worden dai alle ruimten tusschen het kalksteenslag gevuld worden; die ruimte moet dus nauwkeurig worden bepaald; I I . het eerste snel walsen moet met zware walsen van 12 tot 14 ton verric'it worden; het langzaam wa'sen kan dan met lichtere machines van 7 tot 9 ton geschieden ; I I I . voor het wegdek kunnen geen andere materialen dan kalksteen worden gebruikt, daar gesteenten van andere samenstelling zich niet met waterglas binden, ten minste niet in voldoende mate; voor vu stof dient in de eerste plaats het aller fijnste gruis uit de zeven der steenbrekers," IV. bij goed en snel merken behoeft het wegdek niet dikker te zijn dan 5 cM.; bij zeer zwaar verkeer kan men tot 10 cM. gaan; V. de kosten van een dergelijk wegdek zijn te Doubs fr. 2,10 hooger per vierkante meter dan een gewone macadam weg, maar een dergelijk wegdek kan het zonder reparatie minstens 6 jaar uithouden bij zwaar verkeer, zie boven, terwijl geasfalteerde wegen daar ler plaatse een jaarlijksch onderhoud eischen van fr. 0,90 per vierkante meter, en gewone macadam wegen minstens elke twee jaar op nieuw gewalst moeten worden. Annales des Fonts es Chaussées.
: HET ZUIVEREN VAN ROEST VAN : I GROOTE IJZERCONSTRUCTIES DOOR \ \ MIDDEL VAN DEN ZANDSTRAAL. I •
*•••••
Gedurende den oorlog en zelfs enkele jaren daarna was het door verschillende omstandigheden niet mogelijk groote ijzerconstructies als bruggen en stationsoveikappingen op de daarvoor voorgeschreven wijze te onderhouden, waarvan het gevolg was dat de verf langzamerhand onder den invloed van weer en wind de noodige dekkracht verloor eii de beschermende invloed zoodanig verminderde dat het ijzer, vooral op ongunstig gelegen plaateen sterk begon te roesten. De gewoonlijk toegepaste werkwijze om roest van
383 maugen omvang te verwijderen kon in dit geval niet meer helpen, zoodat naar andeie middelen moest worde omgezien. Bij 500 meter lange Münher spoorbrug was o.a. de roesivorming zoo sterk dat men voor vernieuwing vreesde indien niet onmiddellijk doortastende maatregelen werden genomen Deze bpstonden nu in de toepassing van den zandstraal onder druk, waarmede buitengewoon gunstige resultaten werden verkregen. Men nas eerst van plan luchtcompressor en motor aan de landzijde op te stellen doch dan zouden twee installaties noodig zijn geweest .lie elk 25Ü meter persleiding zouden moeten bedienen, hetgeen zeer duur zou zijn niet alleen, doch door die lange leidingen zou veel hoogeren luchtdruk naar de blaasbuizen gevoerd moeten worden dan in geval van kortere leidingen gebruik zou kunnen gemaakt worden Men besloot daarom de geheele installatie verplaatsbaar te maken waartoe de onderliggers der brug gelegenheid boden, daar hier tusschen een dienstweg van 1 M breedte was aangebracht. Er werden lichte lails aangebracht, waarover ein wagen zich kon voortbewegen waarop benzolmotor mot direct gekoppelden compressor, luchtfilter, en zandreservoir geplaatst konden worden. De lucht werd tot 3 A.tm. samengeperst, van olie en water gezuiverd en korte slangen naar de straalpijpen gevoerd, nadat in een mengvat bedeeling met sctierp kwartszand had plaats gehad. Bij gebruik van een straalpijp trad de luchtzandstraal door uit onder een druk van 2,7 Atm bii drie straalpijpen was deze nog op 2,35 Atm. te houden lelkens kon zonder verplaatsing der installatie een oppervlak met 50 meter straal schoongemaakt worden Door den zandstraal werden niet alleen roestlagen van elke dikte volkomen verwijderd, zoodat blank Ijzer te voorschijn komt, maar ook alle verflagen teer en teerlak werden volkomen verwijderd. ' Waar asphalt gebruikt was werd dit eerst week door het voortdurend bombardement van scherp zand daarna viel het in groote stukken; zelfs plaatsen waar de roest diepe groeven in het ijzer had gevreten konden volkomen zuiver geblazen worden. Het gebruik van den zandstraal heeft boven bii-en met benzine, bensol of petroleum in de eerste plaats voor, dat er geen brandgevaar is te duchten bovendien IS het veel goedkooper en zindelijker. De werklieden, die de straalpijpen bedienen zijn tegen de werking van het rond springende zand beschermd door handschoenen van leder en hoofdkappen Nog een voordeel van den zandstraal is dat de zuivere ijzeroppervlakken min of meer ruw worden, zoodat de later aan te brengen verflagen daarop beter houden. De resultaten met het ontroesteii van deze b r m ' waren zoo gunstig, de kosten zoo gering en het werk zoo vlug ging tevens afdoende dat op dezelfde wijze tientillen ijzeren bruggen zijn behandeld, eveneens de overkappingen van verschillende stations. Bij die te Frankfurt a. m. stond de installatie gewoon op den grond en werden met het meeste gemak 20 meter üoog gelegen deelen schoon gemaakt, van verf en roest bevrijd. E r werd hier gewerkt met een luchtdruk van 2.7 atm. stra>ilpijpen van 2 kgr.; ook hier kon zonder verplaatsen der installatie over éen oppervlak van 40 tot 50 meter straal gewerkt worden. Zeitschrift
des Vereim d. I.
HET TEGEN BRANDGEVAAR BESCHERMEN VAN HOUT. Heeds in 1830 werden door de Directie van de .Grand opéra" te Parijs onderleiding van het hoofd der politie proeven genomen met tiet doel om na te gaan hoe op de beste manier hout en zeildoek voor coulisses en schermen bestemd minder brandbaar ie maken. Gay Luosac raadde toen aan alleen verven te gebruiken waardoor heen een flink volume kalk was geroerd, maar de resultaten bleven beneden de verwachting. Sedert zijn dergelijke proeven op verschillende plaatsen herhaald, zoodat als beste middel aanbevolen werd het behandelen met een oplossing van 6 deelen bomx en 5 deelen boorzuur. Voor linnen en zeildoek voldoet dit middel wel, zonder natuurlijk afdoende te zijn, maar er wordt mede bereikt dat de vlammen zich niet snel uitbreiden, daar de aangetaste deelen eerst zeer la ig smeulen. Voor hout kan dit middel niet worden aaibevolen, maar wel een oplossing van 250 deelen ainmoniumphosphaat (P04H/NH4)2, 10 deelen lijm, 40J deelen
asbest en 1000 deelen water. Het hout wordt hier mede herhaalde malen bestreken en na drogen de verf gewoon opgebracht. Bij brand houdt deze bedekking zich zeer lang goed. Nog beter is het bekleeden der oppervlakken met een mengsel van zinkpoeder (2.34 gr.) en aluminiumpoeder (1.5 gr ) per vierkante meter met behulp van het Schoop'sche procédé. f v. o Door toepassen van deze bedekkingen gaat het hout tot verkoling over en duurt het zeer lang voordat het vlam vat. Die Umschau.
\ : • :
RAPPORT NAAR AANLEIDING VAN : EEN REIS OVER AMERIKA i) \ door Ir. J. F. B. REGENSBURG.
I I
( Vervolg van blz. 3^2. ) De voorisluwiiigsmachiiie (Hnkel&chioef) omwikkelt max. 780 I.P.E:. bij 105 omwentelingen. De snelheid in geladen toestand is 7 knoopen. De stoom wordt geleverd door 2 Bakcock & Wilcock waterpi.ipketels, die met olie worden gestookt. Het personeel bestaat uit: 3 ploegen van: 1 stuurman 2 knechten 2 zuigbuisbedieners 5x3=.. 15 3 ploegen van: 1 machinist 2 oliemannen 1 stoker 4x3:
12
voor gedurende den dag: 1 2 3 6
bootsman matrozen knechten . . . .
Kapitein . Hoofdmach nist . Koks . . . Kelners. .
6 1 1 g 2 39 man.
Gemiddeld was het aantal vrachten per etmaal 13 è, 14 en het verzet per jaar ± 2 millioea c.y. De stortafstand was gemiddeld 1.6 K.M. Het zuigen van 1 vracht duurde ongeveei 1 uur. Het varen naar den stort en terug duurde 16 minuten. De kosten voor het jaar 1918 waren: aan loonen rond % brandstoffen ^_ water ^^ voeding ^^ machinehoeften diversen administratiekosten en toedicht. 1' onderhoud enz Totaal zonder rente en afschrijving ~%
38.400.— ^siöOo!— 9oo._ 9.000.2.000.— 490] 8.40o!— 10.400. 9j.000.
1) De bijbehoorende teekeningen worden in een der volgende nummers geplaatst
384
In dat jaar werd verzet ].900.000 c.y. = 1.400 000 M3, zoodat de M^ kwam te staan op ± * O.Or. Neemt men vooi rente en af-chryving rond i-A pCt. van $ 240.000.— = $ 29.000.— zoo wordt de eenheidt-piljs per M^ lood $ 0.09. Wil men dit cijfer vergeleken met de eeuheidscijfers hier te lande zoo bedenke men, dat in het algemeen deze cijfers dienen vermenigvuldigd te worden met een factor, die vrijwel aangeeft de verhouding van den dollar tot den gulden. Immers de loonen zijn hier in guldens wel 2^2 X zoo hoog als die in Amerika iu dollars, althans voor de hier bedoelde werkzaamheden, de brandsti ffen wel 5 X zoo hoog. D^ prijs der kolen was in 19.0 in New Yoi k per ton van 7 tot $ 10 en onze gemiddelde kolenpiijs voor dat jaar was / 40.— Voor de pri.izen van residu geldt dit in LOg meerdere mate De prij,<en van materialen enz. die uit Euiopa en Amerika worden betrokken zijn uit den aard der zaak minstens 2 ^ è, 3 maal zoo hoog en afhankelijk van den koers. Men mag dus ter vergelijking de eenheidscijfers geruMt met 2% h 3 vermenigvuldigen. De „San PaOlo" heeft in 19i8 dus voor $0.09 per M' gewelkt, dat is te vergelijken metiond f 0.25 per M^ hier. Neemt men in aanmerking, dal de siortafstand van de „San Pablo" slechts 1.5 E.M. was en van de „Java" te Belawan gemiddeld 15 K.M., dan kan het in I9l8 verkregen eenheidsciifer van de „Java" van 0.45 zeer goed een vergelijking doorstaan. ^Atlanhc" ,,Rantan" Te New York was ik iu de gelegenheid een bezoek te brengen aan de zuigers „Atlantic" en „Raritan", beide van onge'veer gelijke capaciteit, met de volgende gegevens en ook behoorende tot de baggervloot van het Amerikaansche Gouvernement. Het personeel heeft vrije voeding en logies aan boord benevens vrye geneeskundige behandeling, echter geen pensioen. Men is evenwel doende om dit voor het vaste personeel te verkriiger. Het kolenverbiuik per week bedraagt 270 ton. De exploitatiekosten (/.onder rente en att-chrijvmg) be'iragen rond $ 15000.— per maand. De „Atlantic" was op 7 Mei 1920 te ..Craven Schoal'- (New-York haven) werkzaam waar de diepte van 20' tot SO' moest worden gebracht. De specre bestond uit zand met veel slib en steenan. Na 4% uur was de laadruimte vol, met zand en steenen. Het slib was over boord gevloerd. Daarom duurde het zoo lang vóór de hopper vol was. Afstand tot de stortplaats was meer dan 30 K. M. De „Rantan" werkte in de „Upper Bay" bij de ankerplaats in nog ongunstrger condrtres dan de „Atlantic". Na 5 uur pompen bestond ae lading nog uit zwart modderig water met veel gassen en werd de vaste specie op niet meer dan 20 pCr. gerekend. Hier was een slibzuiger beter op zi,in plaats geweest. De vaartuigen zagen er goed onderhouden uit. De pompen van de ,,Atlantic" waren in slechte conditie en zouden spoedig worden vervangen. Gedurende het jaar I9l8 heeft de „Atlantic" gewerkt in de „Hudson River Channel" New York en rond 500.000 M.^ verzet, hetgeen gering is wegens den groeten vervoersafsiand, die gemiddeld 40 K.M. was. De eenheidsprijs is daardoor geworden $032 per M.^ zonder rente en afschrijving.
„Atlantic" Gebouwd in het jaar Kosten met inventaris rond Lengte schip over alles Breedte Holte Grootste diepgang geladen Waterverplaatsing leeg idem geladen Hoppercapaciteit (laadruim) Aantal zuigbuizen Max. zuigdiepte Poinpmachmes aantal idem totaal vermogen idem onwentelingen Baggerpompen aantal Zuigopening Voortstuwingsmachines aantal idem vermogen idem onwentelingen Snelheid leeg idem geladen Ketels aantal Ketels type Het personeel bestaat uit: 3 ploegen, elk bestaande uit: 1 stuurman 1 kwartierm. 2 zuigbuisbed. 1 machinist 1 4 3 1 2 1 1 1 1 1 3
tremmer stokers oliemannen helper dekknechten Voorts: kapitein hoofd machinist Inspecteur bootsman reserve tremmer koki
1 hoofdkellner 2 kellners
„Rar tan"
1904 — 1905 1908 $ 400 000.- $ 110 000.— 87 M. 87 M. 14 M. 14 M. 7,£0 M. 8,50 M. 6 M. 6,91) M. •2670 ton ^970 ton 5670 ton 69 0 ton 1800 M3 2100 M3 2 2 18 M. 18 M. 2 2 616 I P. K. 90O I. P. K. 160-170 2 20"
150 — 166 2 20"
2
2
1400 I. P. K. 1800 I . P . K. 110 110 10 knoopen 10 knoopen 8 7 .. 4 4 Schotsche Schotsche
Salaris
',' "
_, „
,'' ^^ j ,
„
,, „ j ^
M
l>
$ „ „ „ „ „ „ „ „ „ „ „ „
160,— 170.1911.— 87 40 95.— 160.170.190,76.91).— 95.— 95.85.-
„ „ ., ,. „ „ „ „ „ ,.
255.251».— 170.110.— 75.80.95.125.— 7066.-
Totaal 59 man
S l i b z u i g e r s in A r g e n t i n i ë . Buenos Aires, de hoofdstad van Argentinië, ligt aan den rechteroever (/.uideliiketi) van ,Rio de la Plata" op meer dan 350 K.M. vanaf de monding. Deze rivier wordt gevormd door de samenvloeiing van de rivieren „Parana" en „Uruguay" en is feitelijk meer een baai of zeearm, waarin de bovengenoemde stroomen uitmonden. Bij Buenos Aires is zij 45 K.M. breed, zij verwijdt zich geleidelijk. Tusschen Montevideo, de hoofdplaats van de republiek „Uruguay", aan de linkeroever (noordelijken) en Punia Piedras (/.uidelijken) oever is de afstand IkO K.M. De rechtstreeksche route van Montevideo naar Buenos Aires is 240 K.M. Het vaarwater voor groote schepen ligt zuidelijker en is totaal ongeveer 40 K.M. langer. De baar van „Punta Indio", dre zich in dit vaarwater bevindt zou zonder uitdieping het binnenloopen
385 •an schepen met meer dan 20' diepgang beletten. De Argentünsche regeering begon in 1905 het vaarwater te bebakenen (zie artikel Ir H. van Rees in de „Ingenieur" 19J2 No. 27'blz! 589 en mededeelingen over slibzuigers door P. Lugt w.i. voor het Algemeen Ingenieurs Congres 1920 te Batavia. Ie sectie). Al spoedig had de concentratie van de scheepvaart een uitdieping van de vaargeul tengevolge. Besloten werd om de verdere uitdieping tot 30' te doen plaats hebben met krachtige baggerwerktuigen De keuze van het type werktuig maakte een onderwerp vtin studie uit. Het moest in de eerste plaats zeewaardig zijn en ten tweede geschikt voor den grond van de bank, bestaande uit klei en slib en ten derde van groote capaciteit zijn. Een emmerbaggermolen, hoewel deze de meest voordeelige snede kan maken en voor kleibodera geschikt is, werd hier ondoelmatig gevonden wegens de onzeewaardigheid, het vele transportmaterieel daarbij benoodigd en de beperkte capaciteit. (De grootste emmerbaggermolen de „Corozal" heeft een capaciteit van ± 1000 M3. per uur terwijl zuigers 6 a 8000 M3 per uur kunnen opbrengen). In verband met de vele millioenen M3 welke te verzetten waren
stand van de klei tegen de wanden van den zuigkop verminderd en ging het opzuigen gemakkelijker. Na deze proeven werd in 1908 een openbare inschrijving gehouden voor den bouw van een varenden ruiger, welke aan de volgende eischen zou moeten voldoen: 4 hoofdmachines van 500 I.P.K. van gelijke constructie Bunkerinhoud 500 ton Laadruimte 1500 M^ Uurcapaciteit 3.600 M^ Vaarsnelheid 9 knoopen Na besiudeering van de ingekomen offerten werd besloten om inplaats van één zuiger er twee aan te schaffen en wel één de zuiger „209 C", te doen bouwen door de "Werf Conrad te Haarlem en een andere „210 C" door „Simons", te Renfrew. De prijzen waren onderscheidenlijk' 361.547 en 363,855 gouden pesos (I gouden pesos = 2.50 Arg. dollar ad / 1.15), terwijl een premie van $ 50 goud werd uitgeloofd voor elke M^ meer, die het werktuig per uur kon opbrengen boven de vastgestelde uurcapaciteit, tot een maximum van 15 pCt. of $ 27.000 goud. In April 1909 werden de contracten voor beiden zuigers geteekend. Later werden, in verband met de verkregen resultaten, zoowel bij het werken in de toegangskanalen naar de haven als bij de uitdieping in het vaarwater van „Punta Indio" weder 2 andere zuigers besteld de „211 C" overeenkomstig de „210 C" bij de firma Simons en de , 212 C" bij de werf .,Conrad". „Zuiger 210 C". In Juli van het jaar 1910 kwam deze zuiger in Argentinië aan en begon dadelijk met de proeftochten. De resultaten waren verrassend. Niemand, zelfs niet de constructeurs hadden gedacht, dat meer dan het dubbele van de in het bestek opgenomen capaciteit, zou worden bereikt. De laadruimte van 1600 M3I) werd in 12 minuten gevuld met vaste klei, waarin niet meer dan lOpCt. water aanwezig was. De capaciteit per uur bleek dus 8000 W te zij o. Het karakteristieke van dit werktuig is de plaatsing van de zuigbuis achter in het schip. Deze buis, voorzien van een schepvormige kop' sleept over den grond. In opgehaalden toestand' steekt de kop net achter het schip uit. De vier Schotsche ketels met enkel front zijn in het voorschip geplaatst, waardoor verkregen wordt, dat het schip gelijklastig biyft biJ vulling van het, in het midden gelegen laadruim. Daarentegen is het nadeel hieraan verbonden het groote drukverlies van wel een atmosfeer door de lange leidingen naar de machines, die in het achterschip achter het laadruim zijn geplaatst. Ook wordt daardoor het toezicht door den machinist moeilijker. De zuigbuis heeft aan den onderkant een schepvormige kop met een rechthoekige opening 3 M. breed en 0.90 M. hoog. Op dezen kop zijn aangebracht eenige afsluiters welke perswater kunnen toevoeren ter vermindering van den weerstand van de wanden der zuigbuis Aan den bovenkant is het T. stuk draaibaar verbonden aan de vaste zuigleiding. Dit draaibaar ^\ 5°°''J®'"?°,°^'"« ^^^ wanden van het laadruim werd de inhoud later op 1700 M3 gebracht.
386
stuk bevindt zich op de waterlijn. Het ophalen en neerlaten van de zuigbuis geschiedt door middel van takels met 8 parten, een zeer eenvoudige inrichting. De snelheid waarmede de kop kan worden bewogen is echter gering en kan bij ongelijkmatigen bodem als een nadeel worden beschouwd, hoewel ik meen dat niet te veel waarde moet worden gehecht aan het vlug manipuleeren met de zuigbuis. De hooge ligging van het draaistuk van de zuigbuis op de waterlijn geeft aanleiding tot het zuigen van lucht en het afslaan van de pompen, zoodat voor een goede afdichting van de verbinding moet worden gezorgd, terwijl een inrichting noodig is voor het inlaten van water bij het begin van het zuigen. De toepassing van een ejecteur voor het verwijderen van de opgezaraelde lucht heeft niet voldaan, evenmin als op d „Java" van het Indische Gouvernement. Wordt het draaipunt van de zuigbuis op dezelfde hoogte gebracht als de as van de pompen, dus onder de waterlijn, dan is men zeker dat -^een luchtzak in de zuigleiding wordt gevormd. Theoretisch is een dergelijke constructie derhalve wel aan te bevelen, De geleiding van de zuigbuis is daardoor echter zonder meer niet voldoende. Men zou moeten overgaan tot het aanbrengen van een bewegelijke ladder, die aan den onderkant van de buis is bevestigd. Voorts wordt het ook als een nadeel beschouwd dat voor het inspecteeren van de zuigleiding een dokking van het vaartuig noodig is. De zuiger is voorzien van 4 machities elk van 630 I. P. K. Deze zijn twee aan twee achter elkaar geplaatst en kunnen aan elkaar worden gekoppeld, waardoor het voortstuwingsvermogen bij het wegvaren naar en van de losplaats verdubbeld wordt. Ook wordt daardoor een regelmatig stoomverbruik verkregen, aangezien steeds alle vier machines in bedruf zijn. Toch is de meerdere snelheid, in gevallen waarbü de vervoersafstand niet te groot is, niet naar evenredigheid vau het meerdere brandstofverbruik. De waaier der baggerpompen heeft elk drie bladen, 0.40 breed met een uitwendige middellijn van 1.98 M. en is van het open type. Er is geen ruimte tusschen de toppen der waaierbladen en het pomphuis hetgeen aanleiding gaf tot dikwijls vastslaan. Ook zijn de waaierarmen te lang waardoor de waaierbladen bij het vastslaan niet kunnen ombuigen hetgeen de kans op averij vergroot. De armen behooren minstens 15 cM. korter te zijn waardoor de waaierbladen (slijtplaten) over die lengte minder stijf zijl) en kunnen medegeven. Het aantal omwentelingen bü het zuigen van water is 130 en van modder 140. De diameter van de zuigbuis is 1.08 M. die van de twee vaste zuigleidingen 0.76 M. De totale buislengte vanaf de zuigkop tot de eerste stortopeuing bedraagt 51.50 M. De lossing van de specie geschiedt door mi'ldel van 12 dubbele deuren, welker ophanging in verband met het nastellen van de kettingen niet is aan te bevelen. Het openen en sluiten geschiedt hydraulisch. De waterdruk bedraagt 60 atmosfeer. In veiband met den stand van de zuigbuis achter het midden van het schip bleek de bestuurbaarheid van den zuiger gedurende het zuigen onvoldoende. Gedurende het varen hebben de twee roeren voldoende capaciteit om het schip gemakkelijk te kunnen sturen. De inhoud der kolenbunkers is berekend
op een werkperiode van 20 dagen van 12 uren, „Zuiger 2og C". De zuiger kwam in Januari 1911 te Buenos-Aires aan. De in Februari genomen proeven toonden de noodzakelijkheid aan om eenige wijzigingen aan te brengen aan de bochtstukken van de bewegelijke zuigbuizen. Toen in April d. a. v. de proeven werden herhaald kreeg men wel bevredigende resultaten wat de capaciteit betreft, maar niet zulke schitterende als van den Engelschen „210 C", hetgeen gedeeltelijk wordt toegeschreven aan het geringere vermogen van de 4 machines, welke elk 500 I. P. K. hebben. Het laadruim van 1550 M^. (later vergroot tot 1650) werd gevuld in 16 minuten gevende een uurcapaciteit van 6.000 M^, Het typische van dezen zuiger is de opstelling van de zuigbuizen, twee in getal, opzijde, en vooruitstekend aangebracht. Deze constructie blijkt praktisch zooveel bezwaren op te leveren, dat bij mijn bezoek het werktuig reeds was veranderd in een lichter. Men moet bedenkeen dat tot deze constructie is gekomen door de proeven genomen met een gewonen zuiger met stekende zuigbuis. Men heeft aan een dergelijke opstelling van de zuigbuis zooveel waarde gehecht, dat getracht werd om de bezwaren aan deze constructie verbonden te overwinnen, hetgeen by dezen zuiger niet geslaagd is, wèl bij den zuiger 212 C met een in het midden geplaatste enkele stekende zuigbuis en pitent inrichting, waarbij de zuigbuis automatisch wordt ingeschoven bij het ontmoeten van een te groeten weerstand. De zuiger „209 C' heeft twee Schotsche ketels met dubbel front. Het V. O. bedraagt 0.33 M^. per I. P. K. De zuigbuizen zijn aan het boveneinde verbonden aan den romp door middel van een bochts-tuk en een rubber zak. Deze verbinding vormt in de praktijk een groot bezwaar wegens het spoedig optreden van defecten. Bovendien vormt deze een groote weerstand voor de specie. De zuigkop van elke zuigbuis wordt dooi een staaldraad verbonden aan een hydraulische plunger. De spanning kan daardoor worden geregeld. De verbindingiestukken der zuigbuizen bevinden zich 1.50 M onder de waterlijn, zoodat geen lucht kan binnentreden, hetgeen een voordeel is. Zooals tevoren vermeld heeft deze constructie met voldaan. Alleen het geval, dat de zuigkop een groote weerstand ontmoet zou tot ernstige gevolgen aanleiding kunnen geven en veroordeelt reeds een dergelijke opstelling van de zuigbuizen voor een, gedurende het zuigen varenden, zuiger. Bovendien is de bestuurbaarheid onvoldoende. De pompen hebben waaiers met 4 bladen welke aan de armenvan de waaierstenen zijn bevestigd, zoodanig, dat zij 15 cM. vrij uitsteken en kunnen ombuigen bij het vastslaan tegen een voorwerp. De diameter van den waaiei is 1.90 M en is gelijk aan de inwendige middellijn van het huis; er is dus geen ruimte. De lossing geschiedt door 12 kleppen, bediend door een hydiaulische inrichting, werkende met een waterdruk van 40 atmosfeer. Door een bunkerinhoud van 500 ton is het werktuig in staat drie weken van een stuk door te werken (12 uren per dag). „Zuiger 212 C". Zooals boven reeds vermeld, werden na de verkregen resultaten met de zuigers 210 C en 209 C nog twee andere besteld bij dezelfde werven n.l. de 211 C by „Simons" geheel overeenkomstig de geleverd*^ 210 C met
387
sleepende zuigbuis en de „212 C" bij „Conrad" noet stekende buis waarby gebruik werd gemaakt van de ervaring opgedaan met den vorigen zuiger met stekende buizen. Hoewel deze zuiger schitterend voldaan heeft en hier niet nagelaten kan worden bewondering uit te spreken over de gevonden constructie, was er m.i. geen reden meer aanwezig om weder een slibzuiger met stekende zuigbuis te doen bouwen, hoe verleidelijk het ook moge schijnen, in verband met den minderen weerstand welke in de zuigbuis wegens mindere bochten en geringere lengte, aan de specie wordt gebode \ Immers het was reeds gebleken, dat met deii Engelschen zuiger met sleepende buis, 'de vaste specie van Punta Indio met voordeel kon worden opgezogen. Toen men de inschrijvingen voor de eerste zuigers opende bestond niet de zekerheid dat met een sleepende buis de vaste specie even goed kon worden opgebracht. In dien tijd n.l. was het niet voorgekomen, althans niet bekend, •dat door een slibzuiger systeem „Frühling" zulke vaste specie was opgebracht, terwijl de proeven met den zandzuiger te Buenos Aires hadden aangetoond, dat dit wel mogelijk was met een stekende buis. Men was dus gedwongen om de nadeelen van dit sy.steem op den koop toe te nemen. Toen de resultaten met den slibzuiger met sleepende buis aantoonden, dat ook hiermede vaste klei kon worden verkregen, verviel m.i. het motief om een zuiger met stekende buis'te construeeren. Toch werden de zooeven opgesomde voordeelen van korte leidingen en minder bochten van zulk groot belang geacht, dat men het idee van de stekende buis niet wilde laten varen, vooral toen eenige bezwaren hiervan konden worden opgelost, voornamelijk door de inrichting van de automatische ontkoppeling van de zuigbuis bij het ontmoeten van hindernissen. Hierdoor kon men ook een enkele buis in het midden aanbrengen waardoor een betere bestuurbaarheid werd verkregen. Zonder bedoelde inrichting zou het te gevaarlijk zijn geweest, immers, zou de kans van groote averij met verlies van het schip niet denkbeeldig zijn geweest. Toch is de uitgevoerde consttuctie minder eenvoudig dan bij den sleependen zuigkop. De door den Heer Lugt in genoemde mededeelingen voor het Algemeen Ingenieurs <3ongres beschreven resultaten ztjn inderdaad schitterend te noemen. De conclusie dat dit type zuiger zooveel economischer is durf ik echter nog niet te onderschreven, omdat bij dergelijke werktuigen goede vergelijkingen niet gemakkelijk te maken zijn, zonder de ervaring gedurende een zekere periode, met het oog op reparaties. Eerst dan zal de meerdere of mindere eenvoudigheid van het vaartuig tot zijn recht kunnen komen. Bovendien moet niet uit het oog worden verloren, dat bij de slibzuigers met sleepende zuigbuis het verbindingsstuk van de beweegbare zuigbuis met de vaste hooger is gelegen dan by den hier bedoelden zuiger met stekende buis. By vergelijking zou men eveneens ;een zuiger moeten nemen met het draaipunt laag •gelegen. Het is dus niet zeker dat de betere resultaten moeten worden toegeschreven aan den ytand van de buis en minder aan de opstelling ten •opzichte van de pomp. Hoe het echter ook zij aan den Heer Carlésimo, ingenieur van de Argentynsche regeering on aan de werf Conrad komt de eer
toe de moeilijkheden verbonden aan de uitvoering van het denkbeeld van de stekende buis te hebben opgelost. Voor de beschrijving van de „212 C" wordt verwezen naar de meergenoemde mededeelingen voor het Ingenieurscongres. Ik wil hieraan echter nog toevoegen, dat, zooals by mijn bezoek aan dit weiktuig weid verzekerd, voor dezen zuiger superieur personeel noodig is. De veronderstelling van Ir. Lugt, dat het geheele werk op de baar zou zyn beëindigd, is niet juist, aangezien gedurende den oorlog de groote zuigers wegens gebrek aan steenkolen het weik moesten staken. Van de goede werking en de capaciteitscyfers, zooals door hem zijn medegedeeld, heb ik my, wat uit het volgende blijken zal kunnen overtuigen. Toen de werkzaamheden in 1914 of 1915 werden stopgezet was vrijwel een üoorgaaiule diepte verkregen van 28'. Na 5 jaren was de diepte op vele plaatsen verminderd tot 22'. De aanslibbing over het geheele vaarwater van 100 K.M. word per jaar berekend op 6 millioeu M^. Zonder scheepvaart zou het geweest zyn 10 millioenen M^. Op 11 Augustus 1920 vertrok de zuiger „212 C" naar de bank van Punta Indio om weder een begin te maken met het uitdiepingswerk en wel tusschen de boeien 5 en 6 waar de grootste aanslibbing was vastgesteld. De opdracht was om in den kortst mogelykeu tijd een doorgaande praktische diepte van 24' tot stand te brengen en deze te onderhouden totdat de andere zuigers, die nog noodig waren voor andere urgente werken, als o.a. de toegangsgeulen tot de haven van Buenos Aires en die van La Plata, zouden beschikbaar komen, waarna het program van de uitdieping tot SO' zou worden uitgevoerd. Op den 14den Augustus, den tweeden dag dat de zuiger in bedryf was, kwam ik aan boord van het groote werktuig en had ik gelegenheid mij geheel op de hoogte te stellen van het bedryf van dezen zuiger. Eenige dagrapporten over dien tyd komen onder de bijlagen voor. De zuiger heeft gedurende de oplegp'enode eenige veranderingen ondergaan o.a. zijn de ketels ingericht voor het stoken met residu terwijl de luchtkasten ingericht zijn als bergplaats voor de residutanks. De officieele werktijd is vastgesteld van zonsopgang tot zonsondergang en was op den 15den Augustus 19J0 (winter) 10 uren. (dagrapport 598 minuten). Op dien dag werden J6 vrachten verkregen. De tijd van vulling was minumum 11 minuten, maximum 25 minuten. De zuigtijd van 25 minuten werd abnormaal lang gevonden en toege.schreven aan het scheef liggen van het schip tengevolge van onvoldoende opmerkzaamheid bij het verbruik van zoet water uit de voedingwatertanken, welke aan weerszijden van het schiD zijn geplaatst. Of de invloed van het met slag^y varen zoo groot is als werd gemeend, meen ik echter te moeten betwijfelen! De zuiger had immers reeds bewezen by ruw weder ook te kunnen werken met vullingstijden van minder dan 25 minuten. Eerder schrijf ik het toe aan de omstandigheid, dat het betrof de eerste vracht op dien dag en dat de zuiger eerst sedert twee dagen weder in bedryf genomen was, zoodat het personeel nog niet geheel op dreef was. De druk van de brandstofolie
388
bedraagt 10 k 12 atmosfeer. De olie wordt verhit tot 180 h 190° F. Gedurende het zuigen werkten alle 4 machines. Is de zuigperiode afgeloopen, dan worden de pompmachines stop gezet en niet aan de schroefmachines gekoppeld, omdat bij den kleinen vervoersafstand van 1 K. M., op zi,] van de geul, een groote snelheid niet zoo voordeelig werd geacht in verband met het meerdere brandstofverbruik. De oliedruk wordt dan gesteld op 5 atmosfeer terwijl van elke ketel 1 vuur wordt afgezet. Het tijdstip waarop het zuigen wordt beëindigd wordt bepaald door de inzinking van het schip, hetgeen te voren praktisch is vastgesteld. Vóór het zuigen staat het merk, in de beun van de zuigbuis aangebracht, op 3.80 M. Gevuld met specie van 1.85 s. g. staat het merk op 5.20. De inzinking bedraagt dan 1.40 M. Op mijn verzoek werd de laadruimte gevuld met water, hetgeen in 8 a 4 minuten geschiedde. Het merk stond toen op 4 80 M. De inzinking van het schip is dus 40 c. M. meer, als het laadruim gevuld is met klei van 1.35 s. g. dan indien het gevuld is met zeewater. Indien men derhalve uit de inzinking wil vaststellen de vastheid van de specie, moet bedoelde inzinking nauwkeuriger worden bepaald dan door het aflezen van de diepgang op de zooeven bedoelde wijze. Volgens mijo gedane mededeeling staat het merk bi,) zeer zware specie op 5.40 M. Het s. g. wordt dan gesteld op 1.75. Het olieverbruik was op den 14den Augustus 16 ton en op den loden 18 ton. De prijs was 100 pesos (y 115.—) per ton. Vóór den oorlog wordt voor 1 ton kolen betaald / 22.— en minder. Het waterverbruik bedroeg 5 k 6 ton per dag. Merkwaardig was de pomp voor het perswater op dezuigkop. Deze is van veel kleiner capaciteit dan op de zuigers van Simons en geeft niet zulk een hooge persdruk, wat trouwens ook niet van groot belang wordt geacht. Er werd eerst gewerkt met een persdruk van 30 c. M. water. Later werd met geheel gelijke resultaten de persdruk verminderd tot 15 c. Jtf. Toen ik daarop beweerde, dat evengoed zonder perswater kon worden gewerkt, werd de perspomp afgezet (zie dagrapport van den 14den Augustus, vrachten No. 22 en 23). Gemeend werd dat het zuigen minder regelmatig ging. Ik kon echter niet veel verschil merken. Het gebruik van perswater is m.i. wel van invloed by zeer zware klei. Te noteeren valt, dat de pompen open waaiers hebben, met een middellyn van 50 c. M. minder, dan die van het poraphuis. De bladen steken 15 c. M. over de armen van den waaier, drie in aantal. Bij het gebruik van twee machines voor de schroeven maken deze 90 h 95 omwentelingen. De pompen maken 140 omwentelingen. Worden bij het wegvaren alle 4 machines aan de schroeven gekoppeld zoo maken zy 125 omwentelingen. Samenvatting. Grijpbaggerwerktuigen vinden in de Vereenigde Staten van Amerika meer algemeene toepassing dan in Europa. Men ziet ze in de havens, voor het onderhouden van de diepte tusschen de pieren, voor kaden en steigers, zoomede voor het maken en onderhouden van vaarwaters. De baggerspecie wordt meestal in klept chou wen gestort en in diep water gedeponeerd.
Bij het maken van dijken en het gelijktijdig' uitdiepen van rivieren, zooals in de Sacramento Vallei, waar de specie direct op den wal gestort kan worden, is van dit type werktuig echter een bijzonder economisch gebruik te maken. Een groote kraanarmlengte is dan ter bereiking van den oever vereischt. De toepassing hier te lande wordt aanbevolen voor het baggeren langs kademuren en voor het uitdiepen van kanalen indien de specie aan dea kant kan worden gedeponeerd. Grijpkranen waarbi,i de emmers met twee kabeb, een voor het sluiten en een voor het openen bediend worden, verdienen de voorkeur boven die waarbij de emmers slechts met een kabel werken. De „Dipperdredge" wordt in Amerika overal gebezigd daar, waar in Europa een gewone emmerbaggermolen zou worden verkozen. De dipperdredge is voor harden grond en voor zeer verontreinigden bodem geschikter dan de baggermolen. De behoefte tot aanschaffing van een dergelijk werktuig voor het N.I. Gouvernement doet zich nog met gevoelen. In de enkele gevallen dat dit type voordeelig zou werken kan worden gebruik gemaakt van de beschikbare Hollandscbe molens. De gewone baggermolens emmerketting vinden in Amerika toepassing bij de goudwinning. De ontwikkeling van deze baggerwerktuigen is belangrijk. Hiervan is party te trekken bij de constructie van de molens voor havenwerken.. Als voorbeeld wordt genoemd het gebruik van boventuimelaars van mangaanstaal en de toepassing van emmers geheel van mangaanstaal. By de firma Hadfield te Sheffield zag steller dezes een boventuimelaar met mangaanstalen mantel, welke onafgebroken dienst had gedaan in de haven van Liverpool gedurende 12 jaren.. De siytage was praktisch nihil, het materiaal zat echter vol scheuren, zoodat vervanging van den mangaanstalen mantel wenschelijk werd geacht. Cutterzuigers hebben in Amerika sedert langen tyd toepassing gevonden en hebben zich ontwikkeld tot het door het Amerikaansche Gouvernement aangenomen standaardtype. De pomp van dit type heeft een in- en uitlaat van van 50 c. M., een gesloten waaier, met ruimte waardoor vastslaan praktisch niet voorkomt en de slijtage minder is. Het verwisselen van slijtplaten geschiedt in den regel ook niet eerder dan na een jaar bedryf. De aandrijving door electromotoren wordt in Amerika zooveel mogelijk toegepast, omdat haast overal over electrische energie kan worden beschikt op biliyke voorwaarden. Voor deze gewesten is dit echter niet van toepassing. De Amerikaansche hopperzuigers zijn van het type dat onder het zuigen vaart. Zij werken dus zonder ankerkettingen en zijn speciaal geconstrueerd om vaarwaters in open zee uit te diepen en te onderhouden. Voor kleiachtigen bodem zijn deze werktuigen niet geschikt. Door kleine veranderingen kunnen zy echter daarvoor worden ingericht evenals de Hollandsche slibzuigers ook zand kunnen opzuigen wanneer zij van een Amerikaanschen zuigkop worden voorzien. Toepassing van electriciteit op deze zuigers zoowel voor de voortstuwing als voor de pompen, waarby voor de opwekking van electrische energie.
389 turbines zijn gedacht, is overwogen, maar komt nog niet voor. Combinatie van de eigenaardigheden der Amerikaansche hopperzuigers en van de Europeesche slibzuigers vormt een type dat de „Uuiverseele zuiger" zou kunnen worden genoemd geschikt zoowel voor zand als voor klei. Meerdere bekendheid met onzen slibzuiger in Amerika is voor de Hollandsche industrie van groote waarde. De slibzuigers van Argentinië hebben de voordeelen aangetoond van het gebruik van slibzuigers met stekende zuigbuis. Of deze van dien aard zijn dat dit type moet worden beschouwd als het toekomsttype wordt door steller dezes betwijfeld. Hij is van meening dat het type „Sumatra" h e t meest geslaagde type is, hoewel in details nog verbeteringen kunnen aangebracht worden.
To
()f(jd:
aan het Hoofd der Irrigatieafdeelin:; Pekalen-Sampean de opzichter 2de klasse, Raden Mohamad; aan het Hoofd der Irrigatieafdeeling Tjimanoek, de tijdelijk opzichter 2de klasse, P. J. Coppens.
IIEntCHII.IIIIiTITüUI..rHEOmEEIIFIIilCIIII(' geeft door Correspondentie les opleiding o p : RnilUfiflINIllR DUUnnUIIUlU
WEmiDiiiHDiG ?*cl.„r,: " ^ s — S s Verder in vakken als Wiskunde, Electrotechniek. Gewapend beton, IJzercontructies. Alle
MUTATIES TECHNISCH PERSONEEL.
B. O. W. Benoemd: tot Architect, de opzichters 2e klasse, A.J. Laurens en J. L. Lemaire.
aebied voor Opzichter, Teekenaar. Architect en Aannemer,
docenten bezitten Eur. middelbaar bevoegdheden en beschikken over INDISCHE PRACTIJK. RIJKS-
Bestaat niet op
TOEZICHT
examens afgenomen in INDIË
?
!
O p g a v e en inlichtingen bij den Secr. Penn. Tijdelijk belast: met de waarneming der betrekking van Architect, de opzichter 2de klasse, H. F. N. P . L. de la Fosse.
F. G. ROSIER, Koninginneiaan 55, Soerabaja.
Voor bsrouterleën losse Brillanten, Horloges, wende men acicti tot de firma Tfio Toel Nlo & Co., Buitenzorg.
TECHNISCH BRIETONDERWU RUKSTOEZICHT OP ONZE EXAMENS Opleidingsinstituut voor technici en AmbAcKtslIeden in get\eel Nederl. en Indlë VRAAQ HEDEN NOG ONS KOSTCLXXJS PROSR^IoOBl) AAN. DOE HET NUl PaVTEOINISCH BUREAU NEDERLAND. OIR. ROTHUIZEN & W I N D
WENS01T GU MEER HURBOftG DAN
RIJKS. TOE ZICHT
9
390 ^^S)^iS)^ig)i$fS)(SfSi'SiSi%êi(^9iS^iê><^<S^^
COLLEGA'S: Indien gij het nog niet zij t, wordt lid der V.v. B. of Abonné op het Indisch Bouwkundig Tijdschrift.
,(s!*j)(s^)(g«®(s^(§)««ag«a)(g*S€«?)€^
LEEST DIT VOORAL!!! ADVIES. REDACTIE: J H. A n t o n is se, L a a n T r i v e l l i No. 35 W e l t . Inzendingen van eenisen omvansf moeten uiterlijk negen dagen voor den verschijndag door den rpdacteur ontvangen zijn Kleine mededeelinyen kunnen nog twee dagen later ingezonden worden. De plaatsing is echter ook nog afhankelijk van de overige copie, zoodat opname, zelfs bij tijdige inzending, nooit gegarandeerd kan worden. . . •, De redactie omvat: alle bijdragen voor het tgdschriU en de correspondentie daarover. Ie SECRETARIS: G A. D u n k i J a c o h s a r c h i t e c t B O W . P e n s i o n S c h o o l w e g W e l t e v r e d e n , coresp omtrent vereenigingszaken (uitwendige dienst) 2c SECRETARIS: A. V. D o o r n T a n g e r a n g , corresp. omtrent lidmaatschap en afdeelingszaken (inwendige dienst).
UITGAVEN VAN DE VEREENIGING. : Bij de administratie van het tijdschrift, krijgen de volgende uitgaven:
Loste nummers I. B. T
AdresTeranderingen te melden aan de AdminUlratie van het tijdichrift. Weltevreden gang Dumas I.
I 1-—
Rekenplaten voor het berekenen van vlakte gewapend beton platen; 2 st. per stel
0.50
Platen ijzeren goedangs A'dam met grafische berekening; 5 st. per stel „ 1.25
Rekenplaat voor het ber(>kenen van schotbalken - 0-25 Ranglijitenboekje 1922 Grepen uit de Gew. betonleer 2e druk,
PENNINGMEESTER en ADMINISTRATIE: J. C l a e s s e n , G a n g D u m a s 1 W e l t e v r e d e n , contributie, abonnements en advertentie gulden alsmede correspondentie daarover Opgave en opzegging van lidmaatschap of abonnement.
zijn te
„ 1.50 . . „ 3.—
Losse agenda 1923 0.60 Bouwagenda voor Ned. Indië 1923 . . . . , 4.— De prijzen zijn opgegeven exclusief porto. De uitgaven worden uitsluitend onder rembours verzonden.
