In twintig jaar is veel veranderd. Huisvesting, groei van de organisatie, uitbreiding van de inhoud van het

W / E

A D V I S E U R S

D U U R Z A A M

J U B I L E U M U I T G A V E

G O U D A ,

1 7

S E P T E M B E R

1 9 9 9

1 9 7 9

-

B O U W E N

1 9 9 9

A D V I S E U R S D U U R Z A A M B O U W E N

W / E

B E S T A A T

2 0

J A A R

Van rechte streep naar schuine streep. Van vier starters naar tweeëndertig medewerkers Van lokaal naar internationaal Van energiebesparing naar duurzaam bouwen Van één zongeoriënteerd flatgebouw naar een Optimale Energie Infrastructuur voor VINEXlocaties Van Milieuvoorkeur naar Materiaalgebonden Milieuprestatie van Gebouwen in Bouwregelgeving Van gezamenlijk alles beslissen naar functieomschrijvingen met verantwoordelijkheden en taken. In twintig jaar is veel veranderd. Huisvesting, groei van de organisatie, uitbreiding van de inhoud van het

onderzoeks- en advieswerk. Er zijn ook constanten, gelukkig wel. Het stichtingsbestuur bijvoorbeeld, op afstand. En de drang om met demonstratieprojecten en praktijkexperimenten nieuwe concepten en nieuwe gedachten te ontwikkelen, te onderzoeken en actief te communiceren. In 1983, 1991, in 1999 en ongetwijfeld in het nieuwe millennium. Goirle, Reitse Hoeve, het Belastingkantoor, de Brandaris, om een paar projecten te noemen. Vooraan in de rij, dat wilde WoonIEnergie en dat wil W/E adviseurs duurzaam bouwen. Op naar 2020. W/E bouwt mee aan Factor 20. En jullie allemaal, (oud) medewerkers en bestuursleden, bedankt!


O U D

M E D E W E R K E R S

E N

B E S T U U R S L E D E N

BESTUUR

André van Hooren Sybrand Tjallinghii Patrick Boel Aad Bouwhuis Marlou Boerbooms Marijke van Moorsel Jan Teun Visscher David Jackson Piet Mobach Leo Kathman

MEDEWERKERS

Marjan Engelen Irma Thijssen Rik Vollebregt Hans Korbee Hans Scherpenzeel Inge Vergeer Lonneke de Rij Daniël van Rijn Ilse Stevenson Henk Versteeg Claudia Simons Evert Hasselaar Tjerk Reyenga Marius de Langen Marlou Boerbooms Hans Vingerling Peter Fraanje Petra Baak Marnix Balke Ante Matser Egbert Onrust Tineke Seesink Marjan Veltman Adriaan van Arkel Richard Loos Francis Dijkhuizen Eelco Potters Erica Koning Marjolein Smit Theo La Mark Milou Beerepoot Jeroen Hamers


K A N T O O R

C R A B E T H S T R A A T

1 1


S T O O K K O S T E N OPDRACHTGEVER

diverse woningcorporaties, ministerie VROM

O N D E R Z O E K

De tijd van de stijgende gasprijzen, het afschaffen van het ‘grootverbruikerstarief’ voor blokverwarmingsystemen en verwarmingsinstallaties waarbij de stookkosten nauwelijks zijn te beïnvloeden door de bewoners. W/E adviseert bewonersgroepen, stookkostencomités en later woningbouwverenigingen hoe die problematiek structureel aan te pakken. De adviesopdrachten monden uit in een grote onderzoeksopdracht van VROM om een handleiding te ontwikkelen. Het Handboek

E N

A D V I E S

Energiebesparing bij Blokverwarming (1982) is nog jaren gebruikt door bewonersgroepen, woningbouwverenigingen en energieconsulenten. In 1984 volgt een multimediale campagne Kijk U Rijk in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Huurdersorganisaties (nu de Woonbond) en Konsumenten Kontakt. Folders, artikelen in huisaan-huisbladen en een radioprogramma, uitgezonden door de RVU.


W O O N G E B O U W OPDRACHTGEVER

woningbouwvereniging Patrimonium Voorburg, Wilma Bouw West ARCHITECT

Atelier Pro

Z W A A N

I N

Een flat op een zuidgeoriënteerde locatie. Dat vraagt om toepassing van zonne-energie. W/E benadert de architect dan ook of hij die oriëntatie gaat benutten voor PZE. Het resultaat van het advies: een flat met extra dikke buitenisolatie,

V O O R B U R G borstweringen - uitgevoerd als luchtcollectoren - en balkons opgelegd in een gevelraster, ter voorkoming van koudebruggen. Via de luchtcollectoren wordt ventilatielucht aangezogen en is daardoor voorverwarmd.


G O I R L E ,

E E R S T E

E C O L O G I S C H

D E M O N S T R A T I E P R O J E C T OPDRACHTGEVER

Biologisch Bouw Collectief, EU ARCHITECT

Arcos

I N

Voor W/E het eerste Europese demonstratieproject. De term Duurzaam Bouwen is nog niet uitgevonden. Subsidieregelingen bestaan nog niet. W/E neemt in 1984 samen met TU-Eindhoven (Prof. Schmid) het initiatief om een ecologisch woningbouwproject in te dienen als demonstratieproject binnen een energieprogramma. W/E adviseert een serre over

N E D E R L A N D

twee verdiepingen, lage-temperatuurwandverwarming, gevelcollectoren, lokale verwarming, natuurlijke ventilatie en milieuverantwoord materiaalgebruik. Met behulp van een uitgebreide, deels zelf ontwikkelde meetset is geëvalueerd of de maatregelen aan de verwachting voldoen.


E N E R G I E Z U I N I G R E I T S E OPDRACHTGEVER

woningcorporatie SWV, Tilburg

H O E V E

R E N O V E R E N

I N

T I L B U R G

Gevelrenovatie en installatieverbetering in 48 portiekwoningen uit de jaren vijftig. In dit project uit 1985 adviseert W/E het aanbrengen van een houten voorzetgevel voorzien van nieuwe kozijnen, extra isolatie en luchtcollectoren. Het balkon wordt omgebouwd tot serre. Ventilatielucht

wordt via de luchtcollectoren mechanisch de woning ingeblazen en zonodig naverwarmd door een speciaal voor het project ontwikkelde gasgestookte naverwarmer. Reitse Hoeve is een Europees demonstratieproject.


P Z E

I N

OPDRACHTGEVER

gemeente Haarlemmermeer, Novem bv

O V E R B O S

8

E N

D E

De nieuwbouwlocatie Overbos 8 in de Haarlemmermeer zou aangesloten worden op stadsverwarming. Toen – midden jaren tachtig – betekende dat grote investeringen in de infrastructuur en hoge vaste lasten voor de bewoners; kortom weinig stimulans om energie te besparen. W/E onderzoekt de alternatieven. De drie stappen strategie – 1: de energiebehoefte terugdringen, 2: het inzetten van duurzame energie en 3: kiezen van een efficiënte installatie – blijkt tot

F A C T O R

Z O N

een heel andere oplossing te leiden met meer energiebesparing en lage woonlasten. Uiteindelijk resulteert de studie in een nu nog vaak aangehaalde PZE-wijk, waar het energiegebruik ongeveer de helft is van wat toen gebruikelijk. Een evaluatie laat zien dat de bewoners er uiterst tevreden mee zijn. Dit project is de start voor diverse studies rond PZE. Publicaties als de Factor Zon I, de Factor Zon II en de Factor Zon bij verkavelen volgen.


H A R I N G K A V E L

B O S K O O P ,

A D V I E S

E N

K E N N I S O V E R D R A C H T OPDRACHTGEVER

woningbouwvereniging Onze Woning, Novem bv ARCHITECT

Van der Breggen architekt bv

Een kleine geluidbelaste locatie, een omvangrijke bouwopgave en de wens om energiezuinig te bouwen. Samen met architect Van der Breggen leidde dat tot een complex van twee tegenover elkaar liggende woonblokken, waarbij de tussenruimte met glas overdekt is. Ventilatieluchttoevoer vindt plaats vanuit het atrium. In de woning staat een uitzonderlijk kleine ketel en een warmteterugwinunit. De woningen zijn in

houtskeletbouw uitgevoerd. Bewoners gebruiken het atrium actief als gemeenschappelijke verblijfsruimte. Naast de ontwikkeling van het concept en de advisering bij de uitwerking heeft W/E de metingen uitgevoerd en de bewonersvoorlichting – oa een bewonershandleiding in de vorm van een kalender – verzorgd. Later is een brochure over de resultaten gemaakt.


Z I N N I G E OPDRACHTGEVER

Wilma Bouw Rotterdam ARCHITECT

BEAR architecten

S E R R E S

I N

S P I J K E N I S S E

Als Europees demonstratieproject de opvolger van het project in Goirle en Tilburg. Het concept, een serre over twee verdiepingen met natuurlijke ventilatie zoals eerder toegepast in Goirle, is nu een onderdeel van 66 koopwoningen. De noordgevel is relatief dicht. De schuin geplaatste gevel tussen de serre en de woonkamer vergroot de bruikbaarheid

van de serre. De serregevel en de zonwering zijn producten uit de Nederlandse kassenbouw. W/E ontwikkelt het concept, organiseert de Europese bijdrage en adviseert bij de uitwerking van het plan. De bewonershandleiding is een product van W/E. En na metingen en evaluatie van het project maakt W/E een brochure voor de kennisoverdracht.


E C O L O N I A OPDRACHTGEVER

Ministerie VROM, Novem bv, SEV en Bouwfonds

I N

A L P H E N

A A N

Hét demonstratieproject uit de beginjaren van het duurzaam bouwen. Samen met anderen heeft W/E het initiatief genomen om met de kennis die er op dat moment is, de variaties in duurzaam bouwen te demonstreren. Het ministerie VROM samen met Novem en Bouwfonds financieren dit project van 101 koopwoningen. W/E voert een haalbaarheidsonderzoek uit en is de adviseur op het gebied van materialentoepassing. Het belangrijkste doel van dit demonstratieproject is

D E

R I J N

kennisoverdracht aan alle partijen in de bouw. Bijna vier jaar lang organiseert W/E vanuit het Informatiecentrum Ecolonia vele kennisoverdrachtsactiviteiten; heel bouwend Nederland is daar wel langs geweest. Voor de bewoners van Ecolonia zet W/E een voorlichtingstraject op en maakt een gebruikershandleiding. Daarbij is ook aandacht besteed aan hoe een duurzaam gebouwde woning duurzaam te bewonen en te onderhouden.


E ’ N O V A T I E , E N OPDRACHTGEVER

Novem bv

E N E R G I E B E S P A R I N G

R E N O V A T I E Een demonstratieprogramma in de naoorlogse woningbouw waarbij de voorbeeldwerking en kennisoverdracht centraal staat. W/E ontwikkelt het kennisoverdrachtsplan, dat het uitgangspunt is voor het selecteren van de projecten, de evaluatie en de metingen en het uitvoeren van diverse kennisoverdrachtsactiviteiten. Daarnaast participeert

W/E in het programma als adviseur bij een aantal van de 21 demonstratieprojecten en is een van de bureaus die metingen in projecten verzorgt. W/E heeft een belangrijk aandeel in de kennisoverdrachtsactiviteiten zoals projectbrochures, themabrochures, lezingen, en het organiseren van studiedagen.


D U U R Z A A M

R E N O V E R E N

E N

D U U R Z A A M

W O N I N G B E H E E R OPDRACHTGEVER

SEV, Novem bv OPDRACHTGEVER RENOVATIEPROJECTEN

diverse woningcorporaties, diverse architectenbureaus

In 1990 start de SEV het experimentenprogramma Schoner Wonen met Duurzaam Renoveren als een van de thema’s. W/E is betrokken als programmaadviseur en adviseert bij vijf renovatieprojecten, waarbij materiaalkeuze en energie- en waterbesparing centraal staan. Het complex Jan Evertsenstraat in Amsterdam is daar een voorbeeld van. De kennis opgedaan in die projecten is de basis voor de Handleiding Duurzaam Renoveren, waarin per bouwdeel een milieuvoorkeur voor het materiaalgebruik wordt aangegeven. Later gevolgd door de

Handleiding Duurzame Woningbouw, waarin naast renovatie ook voorkeuren voor de nieuwbouw zijn opgenomen. Inmiddels is van deze Handleiding een Franse, Poolse en Engelse versie uitgekomen. De DUWON map, een handleiding Duurzaam Woningbeheer, is in 1997 gemaakt. Met DUWON krijgt het woningbeheer, naast techniek en verhuurbaarheid, ‘milieu’ als derde peiler. Zo kunnen woningbeheerders gemakkelijker milieukwaliteit betrekken bij het nemen van strategische keuzen op voorraadniveau en bij de uitwerking van renovatieen onderhoudsplannen op complexniveau.


E D U C A T O R I U M OPDRACHTGEVER

Universiteit Utrecht, afdeling Huisvesting ARCHITECT

OMA Office for Metropolitan Architecture BOUWTECHNIEK/CONSTRUCTIES

ABT Adviesbureau voor bouwtechniek bv INSTALLATIES

Ingenieursbureau Linssen bv

I N

U T R E C H T

Een duurzaam universiteitsgebouw voor de RU Utrecht, ontworpen door architectenbureau OMA (Rem Koolhaas). Een combinatie van smaakmakende architectuur en duurzaam bouwen. W/E draait vanaf het begin mee in het ontwerpteam als Duboadviseur. Het geadviseerde sober gebruik van

afwerkingsmaterialen, de energiebesparende technieken en de spectaculaire materiaalbesparende vloeroverspanning passen goed in de filosofie van de architect. Het Educatorium is achteraf als Voorbeeldproject Duurzaam en Energiezuinig Bouwen geselecteerd.


B L O E M E N D A A L

OPDRACHTGEVER

Woningbedrijf Den Haag ARCHITECT

ARPROS Architecten

I N

D E N

H A A G

Duurzame woningbouw (42 woningen) op het terrein van de psychiatrische inrichting Bloemendaal vlakbij de duinen. Op advies van W/E zijn het zo veel mogelijk handhaven van waardevolle ecologische elementen, autoluwheid en weinig verharding de uitgangspunten voor het stedenbouwkundig plan. Door een open verkavelingsvorm, woningen in een

kwadrant en geconcentreerd parkeren aan de randen is dat ook bereikt. De woningen zijn door de materiaalkeuze, bijvoorbeeld het weglaten van hemelwaterafvoeren in combinatie met grote dakoverstekken, en extra energie- en waterbesparende maatregelen een voorbeeld van duurzaam bouwen.


B E L A S T I N G K A N T O O R OPDRACHTGEVER

Rijksgebouwendienst Directie Oost ARCHITECT

Rijksgebouwendienst, ir. Ruurd Roorda

E N S C H E D E

Een Europees demonstratieproject in het kader van EC 2000, gesitueerd bij het NS-station in Enschede. Het is een ontwerp op basis van een installatiearm concept met energiezuinigheid als uitgangspunt en opgetrokken uit duurzame materialen. Belangrijk daarin zijn warmte- en koudeaccumulatie in de massa, optimalisatie van daglicht, natuurlijke ventilatie en winddrukonafhankelijke ventilatieroosters. W/E ontwikkelt het concept,

organiseert de Europese betrokkenheid en adviseert bij de uitwerking. Daarnaast voert W/E metingen uit over meerdere seizoenen. Over de resultaten ervan wordt in Europees verband gerapporteerd. Voor de gebruikers van het kantoorgebouw maakt W/E een bureaulegger met daarop de gebruiksinstructies voor verwarming en ventilatie. Direct bij de hand en dagelijks te lezen.


D U U R Z A A M OPDRACHTGEVER

Ministerie VROM, DGM BETROKKENEN

Renovatieteam gemeente Szczecin, woningcorporatie STBS, Technische universiteit Szczecin ARCHITECT

Studio A4, Szczecin

R E N O V E R E N

I N

In Nederland is midden jaren tachtig het Nationaal Isolatieprogramma afgesloten. Kennis en ervaring zijn opgedaan die in Oost Europa heel bruikbaar zou kunnen zijn. Vanuit die gedachte heeft W/E begin jaren negentig in opdracht van het ministerie VROM het energiebesparingsmemorandum voorbereid tussen het ministerie in Nederland en dat in Polen. Het demonstratieproject Duurzaam Renoveren (127

S Z C Z E C I N ,

P O L E N

woningen) in de historische binnenstad van Szczecin, dat in 1999 afgerond wordt, is een vervolg op én een resultaat van alle eerdere inspanningen in Polen. W/E organiseert de financiële steun vanuit Nederland, adviseert het lokale onderzoeks- en ontwerpteam in de gemeente Szczecin en participeert in kennisoverdrachtsactiviteiten.


E N E R G I E V I S I E E N

V O O R

N I E U W B O U W L O C A T I E S

O E I

OPDRACHTGEVER

Novem bv OPDRACHTGEVER ONTWIKKELING ENERGIEVISIE

diverse gemeenten waaronder Oegstgeest, Ede, Rotterdam, Tilburg, Beverwijk

De relatie tussen energie en ruimtelijke ordening is al vanaf begin jaren tachtig onderwerp van studie bij W/E. Vanaf 1995 is W/E programma-adviseur voor het Novem programma ERO (Energie en Ruimtelijke Ordening), dat later overgaat in het programma OEI (Optimale Energie Infrastructuur). W/E adviseert Novem bij de opzet en het uitvoeren van het programma. Ze adviseert gemeenten en

energiebedrijven op grote nieuwbouwlocaties bij de keuze voor energiezuinige en duurzame energievoorzieningen. Aan het landelijk gebruikte OEIrekenmodel ten behoeve van de advisering heeft W/E meegewerkt. Daarnaast zijn diverse kennisoverdrachtsproducten ontwikkeld, waaronder een OEI-website.


D E V A N

B R A N D A R I S ,

Woningstichting Patrimonium, Amsterdam PROJECT ARCHITECT

Hans v. Heeswijk architect BNA bv, Amsterdam ARCHITECT BINNENWERK

architectenbureau Cees Vellekoop, Amsterdam ERA-bouw, Zoetermeer INSTALLATIE ADVISEUR

Feenstra West

Z O N N E B O I L E R

E U R O P A

OPDRACHTGEVER

AANNEMER

H O O G S T E

Een galerijflat uit 1968 met 384 woningen in Zaandam, te zien vanaf de A8. De noodzaak voor installatieverbetering en de wens om de exploitatie te verlengen is het startpunt voor een grondig renovatieplan. W/E adviseert om de balkons om te bouwen tot serres, de kopgevels in te pakken en de collectieve installatie met een WKK te handhaven en uit te breiden met een collectieve zonneboiler. Deze heeft een collectoroppervlak van 760 m2 en een

opslag van 20.000 liter. PV-cellen zorgen voor de hulpenergie voor de zonneboiler. Op het dak van de flat is dan ook een paviljoen gebouwd van waaruit het omvangrijke collectoroppervlak goed te zien is. De Brandaris is zowel een Voorbeeldproject Duurzaam en Energiezuinig Bouwen als een Europees demonstratieproject. Voor de bewoners heeft W/E een gebruikersinstructie gemaakt in de vorm van een verjaardagskalender.


K A N T O O R OPDRACHTGEVER

Maatschap Boerbooms, de Haas, Hasselaar en De Langen VERBOUWPLANNEN

BEAR architecten; Buro 3H; Frans de Haas; Henk van Schagen, Architectenburo voor Woningbouw & Stedebouw

W / E

C R A B E T H S T R A A T

Sinds 1985 de huisvesting van W/E adviseurs duurzaam bouwen. Het oorspronkelijke gebouw uit 1953 is op veel punten duurzaam verbeterd. Rondom is dubbelglas aangebracht, de conventionele ketels zijn vervangen door HR-ketels. De natuurlijke ventilatie wordt zomers aangevuld met mechanische nachtventilatie. Voor een deel is de kap vervangen door een verdieping met plat dak waarop in ´98 PVcellen zijn aangebracht. Van de open binnenruimte is een serre gemaakt, waardoor aangrenzende stalen

3 8

ramen met enkel glas niet vervangen hoefden te worden. De balklaag en dakdelen van de verwijderde kap zijn hergebruikt in de vloer van de serre. Regenwater wordt opgevangen voor het besproeien van de planten in de serre. De verbouwingen hebben geleid tot een vergroting van het nuttig vloeroppervlak met 30%. Een inspirerende omgeving en een gezond binnenklimaat leveren zo een bijdrage aan duurzaam bouwen en beheren.


B E S T U U R S L E D E N

E N

M E D E W E R K E R S

BESTUUR

Alex van der Bijl Jo Berkhoff Wouter Hubers Frank van Vliet Jan van Gaalen Albert de Reyger

MEDEWERKERS

David Anink Kees Bakker Laus van der Bliek Chiel Boonstra Ido Deli Aafke van Dijk Geurt Donze Anneke Gaikema Ruud Govers Frans de Haas Harry Hoiting Marjo Knapen Annemarie Klijnsmit John Mak Henny Neet Pieter Nuiten Ad Oskam Els Oomens Peet Plooij Gerben Schuurman Ans Slotboom Inez van Stroe Lidewij Tummers Suzan Tupan Nicol van Twillert Ank Voshol Evert Vrins Marijke van Zoelen Ronald Zwartkruis Martijn Kosterman Karin Schuiling

In twintig jaar is veel veranderd. Huisvesting, groei van de organisatie, uitbreiding van de inhoud van het

Recommend Documents