in samenwerking met ICT~Marktmonitor 2010

ICT~Marktmonitor 2010


in samenwerking met


000

Voorwoord 2009 is voor de Nederlandse ICT-branche een economisch lastig jaar geweest. Dit jaar herstelt de markt licht, maar voorzichtigheid is nog altijd troef. De vooruitzichten zijn wisselend, met sectoren die de weg naar boven weer hebben gevonden, maar ook met marktsegmenten die in 2010 nog zullen krimpen. Deze 14e ICT~Marktmonitor geeft inzicht in de ontwikkelingen in de ICT-markt en zet deze in economisch perspectief. Daarbij wordt steeds onderscheid gemaakt tussen de sectoren IT-Hardware & Kantoortechnologie, Software & Services en Telecom & Internet. Net als de vorige editie, geeft de monitor ook een beeld van de laatste stand van zaken op het gebied van ICT-onderwijs en arbeidsmarkt. Verder wordt stil gestaan bij het ICT-inzamelsysteem van Stichting ICT~Milieu. ICT draagt aanzienlijk bij aan economische groei. Het blijft daarom van belang om te blijven investeren in innovatieve ICT-toepassingen. Niet alleen bedrijven profiteren van deze inzet, maar ook maatschappelijke sectoren als zorg, vervoer (mobiliteit), onderwijs en veiligheid. Dit is een publicatie van ICT~Office in samenwerking met Heliview Research Coördinatie productie: Quamedia ICT~Office Internet: www.ictoffice.nl E-mail: [email protected] Postbus 401, 3440 AK Woerden ISBN: 978-90-79530-06-9 Uit deze uitgave mag niets worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van ICT~Office. Uit deze uitgave mag niets worden gepubliceerd zonder bronvermelding. © ICT~Office, maart 2010

Op het World Congress on Information Technology 2010 (WCIT 2010), dat in mei van dit jaar in Amsterdam plaatsvindt, wordt inzichtelijk gemaakt hoe ICT aanjager is van tal van innovaties door de gehele samenleving heen. ICT~Office is trots om samen met de Europese Commissie, het ministerie van Economische Zaken en de gemeente Amsterdam, gastheer te zijn van dit inspirerende wereldevenement. Op deze en andere manieren werkt de informatie- en communicatietechnologiesector continu aan een welvarender, veiliger en duurzamer Nederland. Als vertegenwoordiger van de branche neemt ICT~Office daarbij graag het voortouw.


Henk Broeders Voorzitter ICT~Office 3

Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 – ICT~Office

7

Hoofdstuk 2 – Cijfers & Trends ICT-branche in de economie IT-Hardware & Kantoortechnologie Software & Services Telecom & Internet

13 14 25 27 30

Hoofdstuk 3 – ICT helpt

33

Hoofdstuk 4 – Duurzaam ICT-inzamelsysteem

41

Hoofdstuk 5 – Onderwijs & Arbeidsmarkt

47

Hoofdstuk 6 – Verantwoording van onderzoek Over Heliview Methode en verantwoording Bronnen

59 60 62 63

English summary ICT~Office Figures and Trends ICT Helps ICT Collection System Education and the Labor Market

65 66 67 70 71 71


5

7

ICT~Office

Hoofdstuk 1


ICT~Office in het kort Met een achterban die 30 miljard euro omzet en meer dan 250.000 medewerkers telt, is ICT~Office de belangenbehartiger en vertegenwoordiger van de Nederlandse ICT-branche. De rol van ICT~Office als branchevereniging wordt grotendeels bepaald door de unieke positie van de ICT-branche als versneller voor de innovatiekracht in andere sectoren.

een clusteraanpak om innovatieve projecten te versnellen (www.innovatiesalon.nl). Samen met ICT-bedrijven worden kosten en opbrengsten van een project helder gemaakt, zodat duidelijk wordt wat de inzet van ICT oplevert voor economie en maatschappij. De InnovatieSalon methodiek werkt goed in sectoren waar de inzet van ICT plaatsheeft in ketens: bijvoorbeeld in de zorg, het onderwijs en de veiligheid. In een ketenaanpak moeten betrokken partijen vooral gezamenlijk investeren om een betekenisvolle maatschappelijke toepassing echt van de grond te krijgen. In de komende tijd wordt de InnovatieSalon toegepast in de sectoren Veiligheid, Water, Zorg en Mobiliteit. Naast de InnovatieSalons wordt binnen het kernprogramma ICT & Markt de samenwerking gezocht met onder andere VNO-NCW en het CIO Platform.

ICT & Overheid Missie De missie van ICT~Office is het toepassen van zijn expertise en kennis om de hoogste kwaliteit dienstverlening en kansen te leveren aan zijn leden in de ICT-branche, en hen te helpen om de juiste keuzes te maken bij het leveren van commerciële oplossingen en het bereiken van groei en winstgevendheid.

Kernprogramma’s ICT~Office wil bovenstaande missie realiseren door een uitstekende dienstverlening en door de uitvoering van zogenoemde kernprogramma’s. Deze kernprogramma’s zijn ICT & Markt, ICT & Overheid, MVO & Duurzaamheid en Onderwijs & Arbeidsmarkt.

ICT & Markt ICT~Office speelt een actieve rol bij innovatieve projecten, waarin diverse partijen uit verschillende sectoren samenwerken. Het doel is niet alleen kansen voor ICT-bedrijven te creëren, maar ook om de slagkracht van andere sectoren te vergroten. De InnovatieSalons zijn hiervan een geslaagd voorbeeld. De InnovatieSalon is 8

De overheid is één van de belangrijkste partners van het ICT-bedrijfsleven. Niet alleen als grote investeerder in ICT, maar ook als regelgever. Een goede relatie met de overheid is voor de ICT-branche dan ook van groot belang. Het kernprogramma ICT & Overheid richt zich daarom op een goede samenwerking met de overheid. Onderwerpen die op de agenda staan, zijn de ICT~Haalbaarheidstoets, het Meldpunt Aanbestedingen en de Gedragscode Goed Aanbesteden, het Aanbestedingskader, Innovatie door Aanbesteden MKB en Kwaliteit ICT Projectuitvoering. Aansturing van deze samenwerkingsagenda vindt plaats in het 7x7-overleg waar twee keer per jaar de vertegenwoordigers van het ICT-bedrijfsleven op strategisch niveau spreken met hun tegenhangers bij de Rijksoverheid.

MVO & Duurzaamheid Binnen dit programma gaat de ICT-branche de dialoog aan met tal van partijen en wil zij de innovatieve kennis en kracht inzetten voor milieu, economie en maatschappij. Speerpunten binnen het programma zijn de realisatie van sociale doelen, het oplossen van maatschappelijke knelpunten en het pro-actief inspelen op wettelijke eisen en maatschappelijke normen, zoals duurzaam inkopen en de ICT~Marktmonitor 2010

9

meerjarenafspraak Energie-efficiëntie (MJA). Deze MJA is een initiatief van de overheid om de energie-efficiëntie van deelnemende bedrijven jaarlijks met gemiddeld 2 procent te verbeteren, te weten in 2020 een verbetering van 30 procent ten opzichte van 2005. Bedrijven kunnen dit op twee manieren bereiken: door verbetering van hun eigen energieefficiëntie en door de inzet van innovatieve ICT-toepassingen in andere sectoren, zodat andere organisaties efficiënter kunnen omgaan met energie.

Onderwijs & Arbeidsmarkt Ondanks de onzekere economische situatie blijft ook op de langere termijn een kernvraag bestaan naar goed opgeleide ICT’ers. Veel jongeren hebben een onvolledig of verkeerd beeld van werken in de ICT-branche. Begin 2009 is ICT~Office daarom het actieprogramma ‘alles is .it’ gestart. Het programma heeft tot doel de instroom in het ICT-onderwijs te verhogen en het imago van de ICT-branche te verbeteren. De activiteiten zijn vooral gericht op jongeren tussen de dertien en achttien jaar. Jongeren in deze leeftijd moeten een studiekeuze maken en zijn nog te beïnvloeden om de stap richting ICT te zetten. De website www.allesis.it geeft jongeren concrete informatie over opleidingen, beroepen en ICT-projecten. Ook organiseert ICT~Office gastlessen door ICT’ers op middelbare scholen.

ICT & Toekomst Nieuwe ontwikkelingen in de ICT volgen elkaar razendsnel op. Om de strategische blik op de toekomst nog beter te verankeren in de richtingbepaling van ICT~Office, heeft deze een denktank opgericht met visionaire mensen uit de ICT-branche. Met deze denktank kunnen de nieuwe ontwikkelingen uit de wetenschap en de markt worden besproken en gewogen en kan worden bepaald wat het belang hiervan is voor de ICT-branche in Nederland. Op die manier kan ICT~Office voorop blijven lopen bij het herkennen van kansen voor onze leden en daarmee zijn toegevoegde waarde behouden.

ICT~Milieu ICT~Milieu is onderdeel van ICT~Office en voert het ICT-inzamelsysteem uit: een logistiek systeem voor de gescheiden inzameling en verwerking van gebruikte ICT-apparatuur. Er zijn meer dan driehonderd bedrijven aangesloten bij ICT~Milieu. Hoofdstuk 4 gaat nader in op het ICT-inzamelsysteem.

Werkgeversvereniging~ICT De Werkgeversvereniging ICT is onderdeel van ICT~Office en verantwoordelijk voor de CAO voor de Informatie-, Communicatie- en Kantoortechnologiebranche (ICK-CAO) en het bijbehorende Bedrijfstakpensioenfonds. Er zijn meer dan 135 bedrijven lid van deze vereniging. De huidige ICK-CAO loopt van 1 januari tot en met 31 december 2010.

WCIT 2010 In 2010 is ICT~Office gastheer van het World Congress on Information Technology 2010 (WCIT 2010), dat plaats heeft van 25 t/m 27 mei aanstaande in Amsterdam. Medegastheren zijn de Europese Commissie, het ministerie van Economische Zaken en de gemeente Amsterdam. Tijdens het WCIT komen internationale topmensen uit het (ICT-) bedrijfsleven, politiek en wetenschap bijeen rond het thema Challenges of Change. Samen onderzoeken zij hoe ICT kan bijdragen aan een duurzame toekomst. ICT~Office wil tijdens WCIT 2010 laten zien wat de ICT-branche betekent voor internationale thema’s als klimaatverandering en sociale ontwikkeling, met de hierbij horende uitdagingen. De focus ligt meer op de toepassingen van ICT dan op de technologie zelf. Nederland is bij uitstek in staat is om succesvolle toepassingen te realiseren en zodoende ICT als Innovatie-As in te zetten. WCIT 2010 is hét wereldwijde platform dat zorgt voor versnelling van nieuwe, aansprekende initiatieven in wisselwerking tussen overheid, wetenschap en bedrijfsleven. www.wcit2010.org 25-27

10


11

Hoofdstuk 2


Cijfers & Trends

13

ICT-branche in de economie In het economisch roerige jaar 2009 is de ICT-branche geconfronteerd met een sterke daling van de ICT-bestedingen in Nederland. De ICT-markt nam in 2009 af met 5,8 procent tot een omvang van 29,1 miljard euro. De verwachting is dat de ICT-markt zich in 2010 licht zal herstellen.

Wereldeconomie krimpt In 2009 is de wereldeconomie voor het eerst sinds lange tijd gekrompen. De totale krimp van 0,8 procent wordt voornamelijk bepaald door de sterke economische daling in de gevestigde economieën (zie tabel 1). Deze daalden 3,2 procent, tegen een lagere groei van opkomende economieën van 2,1 procent. Dit leidde tot een daling van de voor Nederland relevante wereldhandel van 12,75 procent (CPB, 2010). De hoge eurokoers zorgde in 2009 voor een extra druk op de export. Voor 2010 wordt een groei van de wereldhandel verwacht van 7,5 procent. Daarbij zal wel de olieprijs weer gaan stijgen, na de flinke daling van deze prijs in 2009. Tabel 1: Groei wereldeconomie 2008 Wereldeconomie

Het economisch jaar 2009 Het afgelopen jaar zal bij velen nog lang nadreunen als een jaar met een voor Nederland ongekende krimp van de economische groei. De recessie is ingeluid met de bankencrisis die in 2008 vanuit de Verenigde Staten naar Europa overwaaide. Het omvallen van grote financiële instituties leidde tot een sterk dalend vertrouwen in de economie. Voorzichtigheid voerde de boventoon, angst voor verdere (onverwachte) economische gebeurtenissen zorgde voor terughoudendheid. Het optimisme in Nederland van begin tweede helft 2008 maakt eind van dat jaar en begin van 2009 plaats voor realisme dat ook Nederland niet aan de wereldwijde terugval van economische groei ontkomt. Door het sterk open karakter van de Nederlandse economie was niet alleen de impact van de daling groot, maar waren ook steunmaatregelen van buiten Nederland van groot belang. Voor 2010 zijn de verwachtingen licht optimistisch. Toch zal de dreun van 2009 ook de komende jaren nog voelbaar zijn.

14

2009

2010*

3,0%

-0,8%

3,9%

Gevestigde economieën

0,5%

-3,2%

2,1%

Opkomende economieën

6,1%

2,1%

6,0%

*voorspelling (Bron: IMF World Economic Outlook, januari 2010)

Europese economie De economie in de Europese Unie is in 2009 met 4,1 procent gedaald. Hierdoor kromp een voor Nederland belangrijke afzetmarkt. Duitsland werd bovengemiddeld getroffen door de recessie. De rente in de Eurozone is vanwege de slechte economische situatie laag gehouden. Deze lage rente maakt het voor banken mogelijk om tegen gunstigere kosten geld aan te trekken, waardoor de liquiditeitspositie kan worden versterkt. Deze lage rente heeft echter nog altijd niet geleid tot ontspanning op de kapitaalmarkt. Geld lenen is voor bedrijven nog altijd lastig. De laatste ontwikkeling in Europa betreft de slechte financiële situatie van enkele zuidelijke lidstaten. Mogelijk gevolg hiervan kan een weer toenemend wantrouwen op de financiële markten zijn, waardoor niet alleen de euro onder druk komt te staan, maar ook het economisch herstel.


15

Nederlandse economie op rood

ICT-branche deinde mee op golven economie

Met een krimp van 4,0 procent is de Nederlandse economie in 2009 geconfronteerd met de sterkste teruggang ooit. Wel is er in het laatste kwartaal van 2009 weer een lichte groei van 0,3 procent gerealiseerd ten opzichte van het derde kwartaal. Als gevolg van de bankencrisis zijn in Nederland diverse banken ondersteund. De regering heeft als gevolg van de recessie miljarden geïnvesteerd in regelingen om werkloosheid tegen te gaan. De uitgaven van de overheid zijn in 2009 met 3,1 procent gestegen (CBS, 2010b). De consumentenbestedingen daarentegen zijn gedaald met 2,6 procent.

De omvang van de ICT-markt (zowel bestedingen van IT- als telecommunicatie) in Nederland is in 2009 gedaald met 5,8 procent (zie tabel 2). Deze daling is licht groter dan de gemiddelde daling van de Nederlandse economie. Vooral in de eerste drie kwartalen van 2009 was de recessie voelbaar. De daling van de IT-bestedingen is groot in 2009, namelijk 8,3 procent. De bestedingen in telecom en internet zijn in 2009 met 3,6 procent sterker gekrompen dan in andere jaren.

De economische krimp en het sterk afnemende vertrouwen in de economie heeft ertoe geleid dat in 2009 de totale investeringen met 12,7 procent zijn gedaald (CBS, 2010b). Investeringen door bedrijven zijn zelfs met 15,75 procent gedaald. Het producentenvertrouwen kende in de afgelopen jaren een grillige beweging. Tot begin 2008 was het vertrouwen stabiel. Daarna zakte het vertrouwen langzaam tot het dieptepunt van -23,5 begin februari 2009. In januari 2010 is het vertrouwen licht hersteld naar -8,3 (CBS, 2010a). Dit negatieve vertrouwen heeft ook in 2010 invloed op de investeringen. Verwacht wordt dat de investeringen van bedrijven dit jaar met 7,25 procent afnemen. Het consumentenvertrouwen stond begin 2009 nog op -30 en is sindsdien langzaam gestegen naar -10 in januari 2010. Toch is dit nog negatief en dat heeft zijn effect op de consumentenbestedingen. De koopbereidheid is ook nog negatief. Voor 2010 verwacht het Centraal Planbureau dat de consumentenuitgaven slechts een 0,25 procent stijgen (CPB, 2010). Werkloosheid is de belangrijkste dreiging voor het vertrouwen. De effecten van economische krimp op de arbeidsmarkt worden pas vertraagd zichtbaar in het jaar. Waar de werkloosheid in 2009 al langzaam opliep (5,3 procent in november 2009), wordt voor 2010 een werkloosheid verwacht van 6,5 procent.

16

Tabel 2: Groei economie en ICT-markt 2008

2009

2010*

Wereldeconomie

3,0%

-0,8%

3,9%

Europese Unie

0,9%

-4,1%

0,7%

Nederlandse economie

2,0%

-4,0%

1,5%

ICT-markt wereldwijd

6,5%

-3,9%

6,1%

ICT-markt Europa

2,1%

-1,1%

0,8%

ICT-markt Nederland

2,7%

-5,8%

1,1%

*voorspelling (Bron: CPB/EITO/Europese Commissie/ IMF/WITSA/ICT~Office/Heliview)

Deze daling wordt verklaard door een afname in de vraag naar ICT maar ook door de sterke prijsdruk die in 2009 op ICT heeft gelegen. De sterke prijsdruk is voornamelijk zichtbaar bij hardware en kantoortechnologie en de professionele dienstverlening. Naast scherpe prijsonderhandelingen bij de aanschaf van nieuwe producten en diensten is ook heronderhandeling van lopende contracten door klanten afgedwongen. De afname in de vraag naar ICT is het gevolg van (sterk) verminderde groei in verschillende marktsectoren. Ondanks de wens om meer te investeren in ICT, zijn investeringsbesluiten uitgesteld of opgedeeld in kleinere investeringen. Hoewel de verwevenheid van ICT in economie en organisaties groot is, blijkt de ICT-branche zelf zich niet te kunnen onttrekken aan de conjuncturele bewegingen. ICT~Marktmonitor 2010

17

Tot ongeveer 2003 reageren de ICT-bestedingen in Nederland zichtbaar op macro-economische ontwikkelingen, waarbij de IT-bestedingen sterk de investeringen volgen. Bij de investeringsdaling van 2003/2004 stijgen de uitgaven voor de IT-markt weer. Vanaf ongeveer 2003/2004 lijkt de ICT-branche minder sterk cyclisch te worden. Dit duurt tot 2009, wanneer de ICT-bestedingen sterker dalen dan de economie als geheel en IT de neergaande lijn van de investeringen tot ongeveer de helft volgt. De bestedingen in IT zien in 2010 weer een positieve beweging, terwijl de investeringen nog negatief blijven (zie figuur 1).

Tabel 3: Groei ICT-bestedingen in Nederland 2007-2010 2007

2008

Totaal ICT-branche

3,8%

2,7%

2009 -5,8%

2010* 1,1%

IT Hardware & Kantoortechnologie

6,4%

4,1%

-11,4%

-1,1%

IT Software & Services

8,7%

7,8%

-5,7%

2,0%

w.v. software

9,5%

8,1%

-4,1%

2,0%

w.v. services

7,4%

7,4%

-8,3%

2,1%

Telecom & Internet

0,7%

-0,2%

-3,6%

1,5%

*voorspelling (Bron: ICT~Office/Heliview)

Figuur 1: Groei ICT afgezet tegen groei economie

15%

Groei BBP

Investeringen

Groei IT & Telecom

Groei IT

10%

5%

0%

-5%

-10%

ICT als aandeel in de Nederlandse economie Met de sterke daling van de ICT-bestedingen in Nederland daalt de marktomvang naar 29,1 miljard euro in 2009 (zie tabel 4). Daarmee is de ICT-markt in omvang 5,1 procent van het Bruto Binnenlands Product, dat een waarde heeft van 569,4 miljard. De ICT-branche heeft in Nederland een aandeel van 7,8 procent in de toegevoegde waarde van het bedrijfsleven (CBS, 2009). De bestedingen voor Telecom & Internet beslaan ongeveer 54 procent van de ICT-markt, tegenover 46 procent IT-bestedingen. Tabel 4: Omvang ICT-bestedingen in Nederland 2009

2010*

Totaal ICT-branche

29.070

29.398

IT-bestedingen

13.459

13.550

-15%

-20%

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010*

*voorspelling (Bron: ICT~Office/Heliview/CPB)

De daling van de ICT-markt is vooral voelbaar in de sectoren IT-Hardware & Kantoortechnologie en IT-dienstverlening, die respectievelijk 5,7 procent en 8,3 procent dalen. Ook de sector Software ontkomt niet aan de terughoudendheid in nieuwe bestedingen. Met een daling van 4,1 procent is dit wel de sector die relatief het best presteert. In 2010 zullen de bestedingen van zowel IT-software als dienstverlening toenemen. De ICT-markt als geheel groeit in 2010 weer met 1,1 procent (zie tabel 3). 18

IT-Hardware & kantoortechnologie

5.840

5.775

IT-Software & Services

7.619

7.775

w.v. software

4.705

4.800

w.v. services

2.914

2.975

15.611

15.848

Telecom & Internet

*voorspelling (Bron: ICT~Office/Heliview) (in miljoenen euro’s)


19

Ontwikkelingen in ICT-bestedingen

Voor 2010 is weer een positiever beeld te zien van de ICT-bestedingen. Uitgestelde investeringen zullen, met name als het economisch herstel doorzet, alsnog worden uitgevoerd en zullen daarmee bestedingen doen vergroten. Verwacht wordt dat dit herstel in de tweede helft van 2010 zichtbaar wordt. Wel zijn de aankomende bezuinigingen in het publieke domein een mogelijke rem op ICT-investeringen. Vooral de overheid en de gezondheidszorg moeten vanaf 2010 kritischer kijken naar uitgaven.

Over vrijwel de gehele linie van de Nederlandse sectoren zijn de bestedingen op ICT-gebied in 2009 gedaald. Vooral die sectoren die hard door de economische recessie zijn getroffen, hebben aanzienlijk moeten snijden in hun ICT-budgetten. Dit zijn dan vooral de sectoren Financiële Dienstverlening, Bouw, Handel en Industrie. Ook de transportsector heeft in 2009 klappen gekregen, waardoor ook die sector achterblijft in de bestedingen van ICT. De bestedingen in de overheid en gezondheidszorg daalden minder sterk. Vooral middelgrote en grote bedrijven hebben in hun ICT-budgetten geschrapt. Bij MKB-ondernemingen is een diffuus beeld te zien. Enerzijds is ook daar terughoudendheid zichtbaar, anderzijds zijn MKB-bedrijven gedwongen om hun organisatie beter op orde te hebben om in aanmerking te komen voor kredieten bij de bank.

ICT~Kwartaalmonitor Vanaf de zomer 2009 is ieder kwartaal een meting gehouden onder een panel van Chief Financial Officers van ICT-bedrijven. De ICT~Kwartaalmonitor geeft een actueel indicatief beeld van de ontwikkeling van de ICT-branche, dat complementair is aan de jaarlijkse ICT~Marktmonitor.

Figuur 2 laat de verdeling zien van de IT-bestedingen van gebruikerssectoren onderverdeeld naar hardware, software en dienstverlening. Wat opvalt, is dat vooral de sectoren Bouw, Transport & Communicatie en Onderwijs & Zorg een relatief groot budget hebben voor hardware, waar Overheid en Industrie relatief meer aan dienstverlening besteden.

Uit de verschillende metingen blijkt dat de omzet in de gemeten kwartalen is gedaald (zie figuur 3); van een sterke daling medio 2009 tot een geringe daling begin 2010. De daling van de omzet neemt in sterkte af, wat duidt op een opwaartse lijn. Over diezelfde periode is de ontwikkeling van de werkgelegenheid met een lichte daling gelijk gebleven.

Figuur 2: Verdeling IT-bestedingen naar sector 2009

Figuur 3: Ontwikkeling omzet op indexwaarde indexwaarde

100%

Hardware

1

Software

-0,5 40%

-1 -1,5

20%

Verwachting Q1 2010

0 60%

Realisatie Q4 2009

0,5

Realisatie Q3 2009

Dienstverlening

Realisatie Q2 2009*

80%

-2 0%

Omzet

Onderwijs en zorg

Overheid

Financiële en zakelijke dienstverlening

Handel en horeca

Bouw, transport, communicatie

Industrie en nutsbedrijven

-2,5

Werkgelegenheid -3

*nulmeting onder kleiner panel (Bron: ICT~Kwartaalmonitor)

(Bron: ICT~Office/Heliview) 20


21

Het economisch klimaat van de ICT-branche is in het vierde kwartaal 2009 licht verbeterd, maar is nog wel negatief (zie figuur 4). Het economische klimaat geeft aan hoe de ICT-branche aankijkt tegen de economische situatie. Deze index wordt samengesteld door de positieve en negatieve reacties op de indicatoren omzet, winst en werkgelegenheid van het afgeronde en lopende kwartaal met elkaar te vergelijken. Een soortgelijke onderzoeksmethode wordt toegepast door het CBS. Figuur 4: Economisch klimaat ICT-branche Zakelijk dienstverlening (CBS) ICT-branche (ICT~Office)

waarde

Bedrijvigheid Nederland telde begin 2009 ruim 28.500 ICT-bedrijven ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, waarvan 91,5 procent kleiner is dan tien medewerkers (zie tabel 5). Dit is een stijging van ongeveer drieduizend bedrijven ten opzichte van begin 2008. Deze toename wordt voor ruim 90 procent verklaard door een stijging in het aantal ZZP’ers (zelfstandigen zonder personeel). Die trend is al enkele jaren achtereen zichtbaar. Opvallend is dat deze zich ook heeft doorgezet in de aanloop naar het recessiejaar 2009. Een van de mogelijke verklaringen ligt in het starten van een eigen onderneming als vangnet voor mogelijk baanverlies of bij baanverlies. Vergeleken met 2008 is het aantal startende ondernemingen echter wel gedaald.

40

Tabel 5: Aantal ICT-bedrijven in Nederland 20

0 Q3-2008

Q4-2008

Q1-2009

Q2-2009

Q3-2009

Q4-2009

-20

-40

-60

2007

2008

2009

23.135

25.575

28.535

w.v. 1 medewerker

13.830

16.370

19.050

w.v. tot 10 medewerkers

20.905

23.410

26.120

2.230

2.165

2.415

205

180

210

4.152

4.724

3.781

Aantal ICT-bedrijven

a

w.v. groter dan 10 medewerkers w.v. groter dan 100 medewerkers Aantal starters

b

-80

(Bron: ICT~Kwartaalmonitor - januari 2010)

Vanaf november 2009 geeft de ICT~Kwartaalmonitor een driemaandelijkse indicatie van de marktontwikkelingen in de ICT-branche in Nederland. De ICT~Kwartaalmonitor is door ICT~Office in samenwerking met onderzoeksbureau Heliview Research ontwikkeld, en heeft een panel bestaande uit CFO’s van ICT-bedrijven. De ontwikkelingen worden met een indexwaarde weergegeven. Op basis daarvan wordt ook het economisch klimaat samengesteld. Daarnaast geeft het panel iedere ICT~Kwartaalmonitor zijn visie op een actueel thema.

22

(Bron: a. CBS Statline, februari 2010; b. Kamer van Koophandel)

Veel bedrijven zijn al eind 2008 begonnen met anticiperen op de komende krimp, in de sector Hardware & Kantoortechnologie zelfs begin 2008. Door op tijd te starten met het beperken van nieuwe instroom van medewerkers en het terugdringen van de kosten, is het effect van de economische recessie op de ICT-branche niet zo sterk als tijdens de IT-crisis begin van het millennium. Exacte cijfers over het aantal faillissementen in 2009 ontbreken nog. In de zakelijke dienstverlening is er sprake van 100 procent stijging van het aantal faillissementen. Vertaald naar ICT-bedrijven zouden er in 2009 ongeveer driehonderd ICT-bedrijven failliet gegaan zijn.


23

Speur- & Ontwikkelingswerk De Nederlandse ICT-branche draagt voor een aanzienlijk deel bij aan Speur- & Ontwikkelingswerk (S&O) in Nederland, bijna 19 procent van alle investeringen. Van de investeringen door het Nederlandse bedrijfsleven is de ICT-branche verantwoordelijk voor ruim 30 procent. Er ligt een uitdaging om het innovatieklimaat zodanig te verbeteren, dat meer van deze R&D-activiteiten in Nederland worden uitgevoerd. Uit een eerder onderzoek blijkt dat de bekendheid met de diverse innovatieregelingen over het algemeen goed is maar dat deze bekendheid nog moet worden omgebogen naar de toepassing ervan (ICT~Kwartaalmonitor, oktober 2009). Een regeling die door ICT-bedrijven veel wordt gebruikt, is de Wet Bevordering Speur- & Ontwikkelingswerk (WBSO). Bedrijven krijgen via deze regeling een tegemoetkoming in de loonkosten van medewerkers die dit werk verrichten. In 2009 was er 614 miljoen euro beschikbaar voor ondernemers, en in 2010 700 miljoen euro. Vanaf 2009 worden ook ICT-diensten met deze regeling gestimuleerd. In de cijfers van de WBSO-toekenning groeit daarmee het aandeel programmatuurprojecten aanzienlijk. Had programmatuur in 2008 nog 8 procent aandeel in de WBSO, in 2009 (tot november) is dit 12 procent (Ministerie van Economische Zaken, 2009). In de omvang is het aantal programmatuurprojecten gestegen met 54 procent ten opzichte van 2008. Van deze groei is ongeveer 56 procent toe te schrijven aan de verruiming van de WBSO.

IT-Hardware & Kantoortechnologie Met de negatieve economische ontwikkeling in 2009 zijn vooral de bestedingen voor IT-hardware en kantoortechnologie in sterk achtergebleven. De sector IT-Hardware & Kantoortechnologie is in 2009 gedaald met 11,4 procent (zie tabel 6). Deze ongekend sterke teruggang heeft twee oorzaken: dalende investeringen en sterke druk op de prijs. Na eind 2008 is het vertrouwen in de economie aanzienlijk gedaald, in zowel de zakelijke als de consumentenmarkt. Investeringen stonden in 2009 zwaar onder druk, en dat heeft geleid tot afstel van uitbreidingsinvesteringen. Ook de vervanging van ICT-apparatuur is veelal uitgesteld. Door langlopende onderhoudscontracten kon de impact op bedrijven nog enigszins worden beperkt. Tabel 6: Sector IT-Hardware en Kantoortechnologie 2008

2009

2010*

Totaal sector IT-Hardware & Kantoortechnologie Marktomvang in mln euro

6.588

5.840

5.775

% groei

4,1%

-11,4%

-1,1%

Segment PC’s Marktomvang in mln euro

3.375

2.936

2.936

% groei

4,0%

-13,0%

0,0%

Segment Servers, Midrange, Mainframes

ICT-bedrijven hebben een goed aandeel in de WBSO. Van het toegekende S&O-loon is in 2009 13,2 procent aangevraagd door ICT-bedrijven. In 2008 was dit nog 10,3 procent. Deze stijging is voor een belangrijk deel toe te wijzen aan de verruiming van de definitie met betrekking tot de ontwikkeling van programmatuur voor ICT-diensten (Agentschap NL, 2010).

Marktomvang in mln euro

1.051

973

956

% groei

4,1%

-7,4%

-1,7%

Segment Printers, MFP’s, Kantoortechnologie Marktomvang in mln euro

1.088

937

903

% groei

4,0%

-13,9%

-3,6%

Diverse segmenten IT-Hardware Marktomvang in mln euro

1.074

994

980

% groei

4,8%

-7,4%

-1,4%


24


25

Indien hardware wel vervangen moest worden, is vaak gekozen voor goedkopere producten en sterk onderhandeld met de ICT-aanbieder. Dit heeft ertoe geleid dat in 2009 de bestedingen voor Servers, Midrange en Mainframes gemiddeld met 7,4 procent is gedaald. De afname van de bestedingen in het segment Desktops & Laptops daalde zelfs met 13 procent in 2009. Een trend die de bestedingen in dit segment mede heeft gedrukt, is het aanschaffen van de goedkopere netbooks. Het gecombineerde segment Printers, MFP’s en Kantoortechnologie zag de bestedingen vorig jaar dalen met 13,9 procent. Het enige productsegment binnen Hardware dat het afgelopen jaar op de nullijn bleef, is het segment Storage. Door toenemende behoefte aan dataopslag blijft de vraag hiernaar groot, hoewel de opslag per eenheid wel steeds goedkoper wordt. De prijserosie binnen Hardware is al langere tijd zichtbaar. Uit cijfers van het CBS (2010) blijkt dat de prijzen in 2008 op 37 procent van het niveau lagen van 2000. In de tweede helft van 2009 heeft de dollarkoers deze prijsdruk verder versterkt. In 2010 zullen de bestedingen voor IT-Hardware & Kantoortechnologie ook nog licht dalen met 1,1 procent (zie tabel 7). Sterkste dalers zijn printers, MFP’s en kantoortechnologie met een verwachte afname van 3,6 procent. De bestedingen voor pc’s blijven in 2010 constant; Servers, Midrange en Mainframes zullen nog een lichte daling laten zien van 1,7 procent. De ontwikkeling op de zakelijke markt is dit jaar erg afhankelijk van de groei van de economie en de kapitaalverstrekking door banken aan bedrijven. Een slechte kapitaalvoorziening belemmert bedrijven in hun investeringen en drukt daarmee op de ICT-bestedingen in het algemeen, maar op Hardware in het bijzonder. Ook de ontwikkeling van de consumentenmarkt bepaalt de omvang van de bestedingen, vooral op de markt voor pc’s en printers. Consumentenbestedingen zullen ook in 2010 onder druk blijven staan door een dalende koopkracht en een toenemende werkloosheid.

26

Software & Services Software wordt wel de motor van de ICT genoemd, niet alleen vanwege zijn functie als drijvende kracht achter innovaties, ook als segment dat door de jaren heen altijd is blijven groeien. Aan deze groei is echter in 2009 een einde gekomen. De sector Software & Services daalde dat jaar met 5,7 procent (zie tabel 7). Een afname van 4,1 procent is hierbij toe te schrijven aan het segment Software. IT-Services hebben in 2009 nog meer last gehad van de economische recessie, met een daling van 8,3 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. Deze daling is te verklaren door het algemeen economisch klimaat in Nederland, waardoor de vraag naar IT-Software en Dienstverlening terugliep. Ook in deze segmenten kwamen de prijzen echter onder druk te staan. Tabel 7: Groei van Software en Services 2008

2009

2010*

Totaal Software & Services Marktomvang in mln euro

8.083

7.619

7.775

% groei

7,8%

-5,7%

2,0%

Totaal Softwaresegment Marktomvang in mln euro

4.906

4.705

4.800

% groei

8,1%

-4,1%

2,0%

Totaal Servicesegment Marktomvang in mln euro

3.177

2.914

2.975

% groei

7,4%

-8,3%

2,1%


In het segment Software namen de bestedingen voor systeemsoftware af met 2,1 procent van 1.958 miljoen euro in 2008 tot 1.905 in 2009 (zie figuur 5). Dit wordt voor een deel verklaard door de afname in verkoop van servers en pc’s, waarop nieuwe systeemsoftware wordt geleverd. De bestedingen aan applicatiesoftware liepen sterker terug, namelijk met 5,1 procent ten opzichte van 2008. Veel van de ICT~Marktmonitor 2010

27

gewenste en soms noodzakelijk investeringen in applicaties zijn uitgesteld onder druk van de economische recessie. In de MKB-markt is in sommige gevallen juist door de recessie een toenemende vraag naar (financieel/ administratieve) applicatiepakketten zichtbaar, omdat bedrijven hun organisatie aantoonbaar op orde moeten hebben om in aanmerking te komen voor kredietverlening. Begin 2009 was de verwachting dat bedrijven juist met hulp van aanvullende software efficiënter wilden werken en op een nieuwe manier klanten benaderen. Naast kostenbesparing levert een slimme investering in software immers veel kansen op. Hoewel in 2009 wel de behoefte van bedrijven zichtbaar was, hadden uitstel van aankoop en korting op de aankoop de overhand. Figuur 5: Omvang Software & Services Systeemsoftware

Professionele dienstverlening

Applicatiesoftware

Ondersteunende dienstverlening

9.000 8.000

885

mln euro

7.000

835

6.000

2.292

2.123

920

970

1.994

2.005

5.000 4.000 3.000

2.674

2.948

2.800

2.860

1.865

1.958

1.905

1.940

2.000 1.000 0 2007

2008

2009

2010*

*voorspelling (Bron: Heliview/ICT~Office)

IT-Services werd in 2009 geconfronteerd met een krappe markt. De daling van de bestedingsomvang naar 2.914 miljoen euro werd voornamelijk veroorzaakt door een scherpe daling van 13,0 procent van de professionele dienstverlening, waartoe onder andere consultancy en detachering behoren. Door het uitstellen van veel grote ICT-projecten is de vraag naar voorbereidende en begeleidende adviesdiensten sterk gedaald. Ook de implementatie van ICT en maatwerkdienstverlening deden mee in de totale daling van de vraag naar ICT. Externe inhuur van ICT’ers middels 28

detachering heeft daarnaast een terugslag gekregen, doordat deze flexibele schil bij de klant snel kan worden opgeschort. Daarbij zijn lopende contracten, ook in de uitbesteding, door veel klanten opengebroken. Dat heeft geleid tot een aanzienlijke daling in de inkomsten van ICT-bedrijven. Bestedingen voor ondersteunende dienstverlening zijn in 2009 met 4,0 procent toegenomen. Door het uitblijven van vervangingsinvesteringen in hardware en software, zijn de uitgaven voor ICT-onderhoudsdiensten gegroeid. Met het licht aantrekken van de economie stijgen ook Software & Services in 2010 weer bovengemiddeld met respectievelijk 2,0 en 2,1 procent. Systeemsoftware zal naar verwachting met 1,8 procent groeien. Onder andere de introductie van een nieuw besturingssysteem in de markt heeft hierop invloed. Bedrijven zullen in het komende jaar meer moeten investeren in software om aanvullende kostenbesparingen te kunnen doen en bedrijfsprocessen te optimaliseren en te innoveren. Dit leidt tot een verwachte groei van 2,1 procent van applicatiesoftware. Grootste belemmering voor deze groei zal de financiering van investeringen zijn, hoewel software steeds vaker via andere bedrijfsmodellen wordt aangeboden. Software as a Service is hiervan het bekendste voorbeeld. Via deze bedrijfsmodellen verdwijnen hoge aanschafkosten, en blijft nieuwe software beperkt tot gebruikskosten. Met een vernieuwde behoefte om te investeren in ICT stijgen ook de bestedingen voor dienstverlening voor het begeleiden van projecten. Als ook de interne vraag naar ICT-professionals weer groeit, leidt dit tot een toename in de vraag naar detachering. Tevens zal uitbesteding naar verwachting verder toenemen. Organisaties zullen met de noodzaak tot kostenbesparing uitbesteding voor (delen van) hun ICT-proces serieus overwegen. Ook in 2010 zullen de prijzen echter onder druk staan.


29

Telecom & Internet De markt voor telecom en internet is in 2009 gedaald met 3,6 procent tot een waarde van 15.611 miljoen euro (zie tabel 8). Deze markt is over de afgelopen jaren gemiddeld licht gedaald. Aan deze daling lijkt in 2010 echter een einde te komen. De markt groeit dat jaar naar verwachting 1,5 procent tot een marktomvang van 15.848 miljoen euro. De verschillen in deze communicatiemarkt zijn echter wel erg groot. Vooral Nederlandse bestedingen aan vaste-telefoniediensten zijn in de afgelopen jaren sterk teruggelopen. Het aantal mensen met alleen een vaste lijn neemt af. Vaste-telefonie-abonnementen worden in veel gevallen vervangen door mobiel of abonnementen voor zowel telefonie als internet. In 2009 zijn de bestedingen in vaste telefonie gedaald met 9,4 procent. De verwachting voor 2010 is een minimale daling van 0,2 procent. Tabel 8: Ontwikkeling Telecom & Internet 2008

2009

Groei

2010*

Groei

Totaal Telecom & Internet 16.199

15.611

-3,6%

15.848

1,5%

-9,4%

2.775

-0,2%

Vaste-telefoniediensten 3.070

2.781

Vaste-datadiensten (inclusief VoIP) 3.804

3.766

-1,0%

3.777

0,3%

5.948

0,0%

6.288

5,7%

627

-5,0%

Mobiele diensten 5.948

Mobiele telefoons en accessoires 799

660

-17,4%

Data- en netwerkapparatuur 1.632

1.510

-7,5%

1.435

-5,0%

946

0,0%

946

0,0%

Overige diensten 946

(in miljoenen euro’s) *voorspelling (Bron: ICT~Office/Heliview)

30

De markt voor vaste-datadiensten is de afgelopen jaren gestabiliseerd. Er is een sterke concurrentie op deze markt tussen verschillende aanbieders, op zowel prijs als snelheid. Aanbiedingen op ADSL, VDSL, kabel en glasvezel volgen elkaar in snel tempo op. Voor een sterk ontwikkelde ICT-markt in Nederland met innovatieve toepassingen is een sterke communicatie-infrastructuur noodzakelijk. Nederland loopt met het aantal breedbandaansluitingen voorop in de wereld (CBS, 2009). Deze positie moet vastgehouden worden. Verdere uitrol van breedbandige netwerken moet zoveel mogelijk worden gestimuleerd binnen de grenzen van de eerlijke concurrentie. Een andere ontwikkeling die de basis voor nieuwe ICT-toepassingen sterk bevordert, is het toenemende aanbod van mobiele-datadiensten. In 2009 zijn de bestedingen voor mobiele diensten weliswaar gelijk met 2008 gebleven, voor 2010 wordt weer een stijging met 5,7 procent verwacht. Het gebruik van mobiele diensten neemt echter veel sneller toe dan in deze groeipercentages zichtbaar wordt. Door de teruglopende economie is het aantal buitenlandse (zaken)reizen afgenomen, waardoor minder budgetten voor telecommunicatie nodig waren. Tegelijk is er door Europese prijsregulering een sterke druk op de inkomsten uit grensoverschrijdend bellen in de EU. Daarnaast zet de trend van (onbeperkte) data-abonnementen zich door, waardoor de bestedingen voor nationaal mobiel dataverbruik veel minder stijgen dan het gebruik zelf. Ondanks de toename van het communicatieverkeer zijn de bestedingen voor data- en netwerkapparatuur in 2009 gedaald met 7,5 procent en wordt ook nog altijd een daling verwacht van -5,0 procent in 2010. Uitgestelde investeringen zijn de belangrijkste oorzaak van deze daling. Eenzelfde ontwikkeling is ook zichtbaar in de markt voor mobiele telefoons en accessoires. De bestedingen hiervoor zijn in 2009 met maar liefst 17,4 procent gedaald. Dit jaar wordt wederom een (kleinere) daling van 5,0 procent verwacht. Prijsdruk en uitgestelde vraag zijn de oorzaken.


31

33

ICT helpt

Hoofdstuk 3


ICT helpt Informatie- en Communicatietechnologie draagt sterk bij aan economische groei en helpt bij het oplossen van maatschappelijke knelpunten.

ICT & productiviteit Het inzetten van ICT in de bedrijfsvoering levert een sterke productiviteitswinst op, mits ook de organisatie en de bijbehorende processen worden ingericht op de toepassing van ICT. Het ICT-gebruik bij bedrijven is de afgelopen jaren toegenomen. Vrijwel alle bedrijven met 10 of meer medewerkers heeft toegang tot internet; ruim 85 procent heeft toegang tot breedband internet (CBS, 2009). Internettoegang is een belangrijke bron voor hogere productiviteit door de mogelijkheden van e-business en e-commerce. Uit cijfers van het CBS blijkt dat 22 procent van alle bedrijven (met tien of meer medewerkers) software heeft voor Enterprise Resource Planning (CBS, 2010a). Dit percentage neemt aanzienlijk toe naarmate bedrijven groter worden. Van bedrijven vanaf honderd medewerkers heeft meer dan de helft deze software in gebruik. Software voor Customer Relation Management wordt door gemiddeld 27 procent van de bedrijven gebruikt tegen 52 procent van de grootste bedrijven die deze software inzetten (CBS, 2010a). Daarnaast gebruiken veel bedrijven ICT-applicaties voor orderverwerking. Ongeveer 56 procent van de bedrijven gebruikt een of meerdere systemen voor de verwerking van verkooporders, zoals een boekhoud- of voorraadbeheersysteem. Daarnaast wordt door 49 procent een systeem voor de verwerking van inkooporders gebruikt. ICT-investeringen vormen 22,1 procent van de totale brutoinvesteringen in Nederland (niveau 2005, CBS, 2009). De positieve invloed die ICT heeft op productiviteit in industrie 34

en productie is al langer bekend. Ook de toegang tot internet verhoogt de productiviteit significant (Franklin, e.a., 2009). Veel lastiger te meten zijn de effecten van ICT op diensten in de economie en de bijdrage van software aan het verbeteren van de prestaties. Het productiviteitseffect hangt niet alleen af van ICT alleen, maar vooral ook van de investering in het bedrijfsproces, het kennismanagement en het organisatorische kapitaal (Franklin e.a., 2009). Uit analyses van het CBS blijkt dat investering in ICT een sterk effect heeft op innovatie in de industrie en dienstensector (CBS, 2010c). De rol van ICT in het verhogen van productiviteit, economische groei en bij het oplossen van knelpunten in maatschappelijke domeinen, blijkt lastig te meten. ICT~Office ziet het als taak van het Centraal Bureau van de Statistiek en het Ministerie van Economische Zaken om de toegevoegde waarde van ICT goed in kaart te brengen. Dit gebeurt tot op heden nog onvoldoende. ICT vindt men immers niet alleen in de ICT-branche maar juist ook steeds meer in andere sectoren. Om deze rol van ICT als Innovatie-As beter inzichtelijk te krijgen, overlegt ICT~Office samen met het CBS hoe de impact van ICT goed in kaart gebracht kan worden. Daarnaast is ICT~Office zelf ook een onderzoek gestart naar de omvang van de softwareactiviteiten in Nederland om het belang van deze industrie te verhelderen.

ICT & Innovatie Veel van de productiviteitseffecten afkomstig van ICT-investeringen en –gebruik hangen niet alleen samen met de technische en technologische innovatie, maar juist ook met de innovatie van het bedrijfsproces. Dit wordt verklaard door meerdere mechanismes (Franklin e.a., 2009). Ten eerste maken ICT-netwerken en betere communicatie het mogelijk om meer kennis uit te wisselen tussen medewerkers, en om organisaties beter aan te sturen. Daarnaast wordt met behulp van bedrijfssystemen het proces vereenvoudigd om nieuwe goederen, diensten en processen snel uit te rollen. Ten derde maakt ICT het mogelijk om een ICT~Marktmonitor 2010

35

betere marketing van nieuwe producten en diensten voor nieuwe markten op te starten via e-commerce. Tot slot draagt ICT, zijnde de innovatie, bij aan het verbeteren en herontwikkelen van het bedrijfsproces (Franklin e.a. 2009).

indicator. De ‘juridische omgeving’ is een tweede indicator waarop Nederland zesde wordt geplaatst, onder meer vanwege regels voor intellectueel eigendom, en regelgeving voor privacy en tegen spam en cybercrime.

Deze innovatiekracht is niet alleen toepasbaar in het bedrijfsleven. Juist in domeinen als onderwijs, zorg en veiligheid zijn veel verbeteringen door te voeren door aanpassingen te maken in het bedrijfsproces. Nog altijd blijft innovatie met ICT in deze domeinen achter bij het bedrijfsleven, door het onderschatten van de innovatieve mogelijkheden die ICT biedt of door het overschatten van de problemen en de omvang.

Op andere indicatoren scoort Nederland minder goed. Op zowel de indicator ‘Steun voor ontwikkeling van ICT-branche’ als ‘Innovatieomgeving’ staat Nederland tiende. Het slechtst is het gesteld met de indicator ‘Human capital’ waarop Nederland op een 26ste positie staat. Het aantal ICT-studenten in Nederland is nog altijd te laag en opleidingen leiden ICT-studenten nog te weinig op met businessvaardigheden. In hoofdstuk 5 wordt dit verder behandeld.

ICT~Office wil met de InnovatieSalon ketenpartijen en ICT-bedrijven bijeen brengen om innovatieve projecten te versnellen. Zo is in 2008 de InnovatieSalon Veiligheid gestart. Hiermee wordt met de betrokken partijen in de Rotterdamse haven en het ICT-bedrijfsleven een eerste stap gezet in een traject, als resultaat waarvan de informatievoorziening rondom het transport van gevaarlijke stoffen in containers sterk verbetert. Tevens wordt ervoor gezorgd dat de crisisdiensten tijdens een calamiteit in de haven zo snel mogelijk kunnen beschikken over de juiste beslisinformatie.

Wanneer innovatie in de Nederlandse ICT wordt beschouwd, moet ook worden gekeken naar de concurrentiekracht van de Nederlandse ICT-branche. De ICT-branche is namelijk een belangrijke motor voor economische groei. Nederland scoort een goede vijfde plek op de IT Industry Competitiveness Index (The Economist, 2009). Deze index rangschikt landen naar het klimaat voor een goede ICT-industrie op basis van een zestal indicatoren. De vijfde plek heeft Nederland vooral te danken aan de hoge kwaliteit van de ICT-infrastructuur, waaronder de toegang voor consumenten en bedrijven tot breedband. Ook de bestedingen op het gebied van ICT zijn onderdeel van deze 36

Zoals ook in hoofdstuk 2 benoemd, blijkt dat innovatieregelingen in de ICT-branche wel bekend zijn, maar nog te weinig gebruikt. Deze bekendheid moet worden omgebogen naar de toepassing ervan. ICT-bedrijven hebben behoefte aan meer zekerheid in het innovatiebeleid, zodat ondernemingen durven te investeren in hun langetermijninnovaties. Daarnaast kan de overheid zelf nauwer betrokken zijn bij innovaties. Niet alleen door het verhogen van de investeringen in publieke R&D, maar ook door als overheid, zijnde launching customer, innovatieve producten en diensten af te nemen.

Met de campagne ‘ICT Helpt’ wil ICT~Office de mogelijkheden van informatie- en communcatietechnologie in alle sectoren van de samenleving zichtbaar maken. Het toepassen van ICT leidt in elke branche tot innovatie en meer groei. Vanaf Prinsjesdag 2009 en zeven weken daarna is wederom een advertentiereeks uitgebracht. Deze richtte zich op politieke keuzes om economische en maatschappelijke problemen aan te pakken. Daarnaast toont de website www.icthelpt.nl bestaande toepassingen van uiteenlopende ICT-aanbieders. Zo wil ICT~Office organisaties inspireren om ICT in te zetten in hun eigen omgeving.


37

ijs Games en onderw en m smelten sa

l gehouden over socia werd een seminar rwijs, interculturele Tijdens Picnic 2009 werelden in het onde in werd een nieugames en virtuele isseling. Daar isuitw leskenn de en samenwerking esenteerd, waar ol in New Yorg gepr we openbare scho seerd op games. methoden zijn geba s en. Alle communitie groep tief van ei eiIn het nieuwste initia Quest hebben hun eigen cultuur, Play, en en waarden, waar The Institute of ikt een gen norm cht to Learn (Q2L) gebru York je als “nieuwkomer” welli New hoogte openbare school in altijd van op de rten zijn geba- niet lesmethodes die Daarom is het opsta drie we- bent. ook zo seerd op games. Na van een community dan aldie ngen leerli r ken zijn er 81 lastig, het gaat verde issues, spretalen 10 verschillende de technologische 25 verschil- leen kan de ken. Ze komen uit culturele diversiteit New York. de unity, lende wijken van zijn voor een comm te diversiteit lijm een uitdaging om Mede door die ook maar r dat techkwam Q2L er achte innen. de knellen- overw nologie niet altijd zijn in nieude factor hoeft te juist de we initiatieven, maar . culturele verschillen rzoek heeft In een eerder onde ren kinde dat ze al laten zien s lid zijn. van veel communitie of Warcraft Of dat nu World denvrien is, gitaarles of een ntuin beclub die de diere van deze zoekt. Het probleem unities overload aan comm logieen is dat er niet altijd tussen deze is nding verbi sche

Nederlands onderwijs is ouderwets onderwijs Het Nederlandse rwets’. is ‘waanzinnig oude kinderen Daardoor krijgen ren’ een die thuis veel ‘bijle voorniet meer in te halen het die sprong op kinderen onderwijs alleen van het blijkt Dat en. moeten hebb en. uit veel onderzoek

Nederlandse ICT-bedrijven zijn zich bewust van de rol die zij kunnen spelen in het verminderen van energieverbruik in Nederland. Door het inzetten van besparingen kan de toename van het gebruik van energie worden beperkt tot 51 procent in 2020 (basisjaar 2007). Zonder besparing zou dit oplopen tot 86 procent in 2020 (Tebodin, 2007). Daarbij zien ICT-bedrijven kansen om niet alleen zelf energie te besparen, en daarmee veel kosten. Ook ziet driekwart van de ICT-ondernemingen in duurzaamheid de kans om nieuwe producten en diensten te ontwikkelen en aan te bieden, die direct of indirect bijdragen aan duurzaamheidsvergroting (ICT~Kwartaalmonitor, januari 2010).

Advertentie De Telegraaf, 20 oktober 2009

en thuis Veel kinderen hebb uter met een eigen comp maar Internetaansluiting, l achterkrijgen op schoo nderwijs haald computero uters, op tweedehands comp dat n Onderzoekers vinde ucratie de onderwijsburea ver verde voor heeft geen oog praktijk schillen die in de door doorontstaan. Dat komt rwijs onde dat men in het ng is dat nog star van meni school kinderen alleen op ‘echt’ leren. vloeiende ‘Leren moet een l en lijn zijn tussen schoogeen en vrije tijd, daar moet lmuren ouderwetse schoo .’ staan n meer tusse

Geachte minister Plasterk, Pak innovatie in het onderwijs met ICT op! Leerlingen hebben recht op onderwijs op hun n niveau, in hun eigen tempoeige eigentijdse middelenen. met

www.icthelpt.nl

n start Netwerkschool va ren open voor mbo-

staan de schooldeu nHet gehele jaar door ingstijden voor doce ent ruimere open inzet studenten. Dit betek aan projecten te werken. Door onom op maat gesneden ten en studenten kunnen leraren meer het wordt maar , van slimmere ict uziek lijkt toekomstm ‘de het initiatief van derwijs bieden. Dit die meedoen aan 14 milmogelijk voor roc’s is stelt hiervoor De Staatssecretar Netwerkschool’. ar. ikba joen euro besch aneerd binnen de besta beroepson- realis s en ruimte, zoals de Het middelbaar het extra de regel rm van 850 uur. “De derwijs ontvangt enno lesur de hool concept van de Netwerksc geld om met dit verbete- kracht de de grensverleggen bedrijfsvoering te veld kwaliteit te zijn die uit het mboren, de onderwijs ntekort ideeën veel verhogen en het lerare doelen zelf komen. Ik verwacht de deze Al aldus en. tief”, pakk te initia aan atieve en van dit worden op een innov aange- Staatssecretaris. baanbrekende wijze en geword en pakt maar moet

“Scholen moeten nadenken over van andere manieren bij de organiseren waar de kwaliteit stijgt en daalt. teit tensi idsin arbe r onde ik a Dát verst .” innovatie innovaIn de kern betekent euwing tie dat je via verni arbeidsen verandering de stijgen. productiviteit laat met minDaardoor kan je produceder mensen meer ten leren of betere diens te sector veren. In de priva eit elk stijgt die productivit pro3 tot 2,5 jaar met zo’n sector cent. In de publieke achteris dat al vele jaren oom econ een 0 procent. De ook dat Baumol stelt dan zijn van bedrijven de bron . Daar economische groei plaats. vinden de innovaties eren Want door te innov n hede zaam werk en word f en ensie dsint arbei minder voor hodat schept ruimte tsecmark de gere lonen in delijk tor. Dat heeft uitein de loonook gevolgen voor publieontwikkeling in de neemt ke sector. Maar daar arbeidsproductiviteit de eke secniet toe. De publi steeds oor daard t word tor t hier de duurder. En omda maakt prikkel ontbreekt, ol Baum ns innovatie volge publiedus geen kans in de anazijn ke sector. Ik deel luconc lyse, maar niet zijn vandaag sie. Zo werkt het overtuiniet meer. Mijn

www.icthelpt.nl

Duurzaamheid

Duurzaamheid staat hoog op de agenda van politiek en overheid maar ook op die van ondernemers en consumenten. Veel aandacht gaat daarbij uit naar het energieverbruik, en in dit kader vooral ook naar het energieverbruik van ICT. Het thema Duurzaamheid staat ook sterk op de agenda van ICT-bedrijven, enerzijds vanuit de verantwoordelijkheid om zelf energieverbruik te verminderen, anderzijds als kans om met de inzet van ICT duurzaamheid te bevorderen. 38

duurDEN HAAG Te veel duczame elektriciteitspro chts avere tie heeft een windeffect. Voor te veel zorr energie kan ervoo uctie gen dat WKK-prod de t uit wordt weggedruk brandstofNederlandse mene Alge de stelt Dat mix. een rapEnergieraad in rlandse port over de Nede ag dinsd dat brandstofmix, minisis aangeboden aan Hoeven ter Maria van der Zaken. van Economische , Van der Het was Joop Wijn r, die de Hoevens voorgange ad om Algemene Energiera agd. gevra het advies had de kabiDe raad stelt dat 20% van elling netsdoelst e elekduurzaam opgewekt amzeer triciteit in 2020 aar. haalb bitieus is, maar van Een hoger percentage geeens 40% wordt wel sectoren noemd als andere ducdan de elektriciteitsprokunn tie niet aan hun doele scezon nen voldoen. Maar

De rol van ICT als middel om het energieverbruik te verminderen wordt buiten de ICT-branche nog weinig erkend. Zo kan het digitaliseren van papierwerk veel energie besparen. Elektronisch factureren is een goed voorbeeld hiervan. Het grote verschil in energie wordt gemaakt bij het verzenden van de factuur. Zo wordt bij een papieren variant de factuur na het opstellen geprint en in een envelop verzonden. Door deze handelingen te vergelijken met het energieverbruik bij het elektronisch factureren, kan de energiewinst worden berekend. Uit een onderzoek, uitgezet door Agentschap NL en ICT~Office, blijkt dat per honderd facturen 46,14 megajoule kan worden bespaard door elektronisch factureren. Dit is een energiewinst van 93 procent ten opzichte van het verzenden van een papieren factuur (BECO Groep, 2010). Uit een meting van de ICT~Kwartaalmonitor (januari 2010) blijkt dat meer dan de helft van de ondervraagde panelleden in duurzaamheid een kans ziet om producten en diensten aan te bieden waarmee de klant energie kan besparen. Meer dan de helft van dezelfde respondenten zegt daarnaast ook in 2010 te investeren in dit soort faciliterende producten en diensten. Ook hierbij is het verschil tussen kleine en grote bedrijven zichtbaar: grote ICT-bedrijven zullen de investering iets sneller maken. Economisch herstel is daarbij voor de meeste bedrijven geen voorwaarde om deze investeringen te doen.


39

Hoofdstuk 4


Duurzaam ICT-inzamelsysteem

41

ICT-inzamelsysteem

Figuur 6: ICT-inzamelsysteem in omvang x 1.000 kilo

Alle ICT-apparaten die in Nederland op de markt

x 1.000 kilo jaarlijks (linkeras

cumulatief (rechteras)

25.000

180.000

komen, moeten ook op een duurzame manier

160.000 20.000

140.000

worden verwerkt als ze geen dienst meer doen. Binnen ICT~Office is ICT~Milieu verantwoordelijk voor het ICT-inzamelsysteem, waarmee jaarlijkse vele miljoenen kilo’s ICT-hardware worden

120.000 15.000 100.000 80.000

10.000

60.000 5.000

40.000 20.000

ingezameld en gerecycled.

0

0 1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

(Bron: ICT~Milieu)

Ruim 22 miljoen kilo ingezameld in 2009 Al vanaf 1999 geeft ICT~Milieu met het ICT-inzamelsysteem invulling aan de wettelijke producentenverplichting om ICT-hardware in te zamelen en te recyclen, die in Nederland op de markt wordt gebracht. Binnen ICT~Office past het ICT-inzamelsysteem in het kernprogramma MVO en Duurzaamheid. In 2009 is wederom ruim 22 miljoen afgedankte ICT-apparatuur ingezameld en verwerkt door het ICT-inzamelsysteem. Hiermee is een (voorlopig) einde gekomen aan de toenemende omvang van het aantal te recyclen ICT-hardware. In 2009 waren voor het eerst effecten van de economische ontwikkeling zichtbaar in het aantal aangeboden ICT-apparaten. Zoals ook al is gebleken in hoofdstuk 2, was er zowel op de consumenten- als de zakelijke markt sprake van een daling in de aanschaf van nieuwe apparatuur. De economische recessie heeft voelbare gevolgen gehad voor de vervangingsinvestering in hardware, waardoor ook minder ICT-hardware is aangeboden aan milieustraten en inleverpunten. 42

De ontwikkeling van het aantal ingezamelde kilo’s afgedankte ICT-apparatuur wordt zichtbaar in figuur 6 (linkeras). Waar in 2008 nog sprake was van een stijging van het aantal aangeboden kilo’s van bijna 10 procent, daalt de hoeveelheid ingezamelde ICT-apparatuur met een geringe 1,5 procent in 2009. Verwacht wordt dat in 2010 de trend van voor de economische recessie weer wordt opgepakt. De overeenkomst die met de gemeenten over inzameling van apparatuur is gesloten in het najaar van 2009, zal naar verwachting ook bijdragen aan een toename. Tussen 2000 en 2008 werd een gemiddelde jaarlijkse stijging van 16,3 procent van het aantal verwerkte kilo’s gerealiseerd. In figuur 6 (rechteras) is tevens inzichtelijk gemaakt wat de cumulatieve inzameling van ICT-hardware in Nederland is geweest vanaf het beginjaar 1999. Tot 2010 is er in Nederland al meer dan 154 miljoen kilo ICT-apparatuur verzameld en verwerkt door ICT~Milieu. Het ICT-inzamelsysteem wordt, anders dan andere inzamelsystemen, gefinancierd door de producenten zelf en niet door consumenten via een verwijderingsbijdrage. Hierdoor ICT~Marktmonitor 2010

43

is er een sterke druk om de tarieven voor logistiek en recycling laag te houden. Door het hoge percentage herbruikbare grondstoffen kan de prijs relatief laag blijven. De prijs is in de afgelopen tien jaar gehalveerd tot 0,299 euro per kilo in 2010 (zie figuur 7). Daarmee komt de prijs voor producenten op hetzelfde niveau als in 2008. Eventuele tussentijds stijgingen worden verklaard door dalende grondstofprijzen. Figuur 7: ICT-inzamelsysteem: prijs per kilogram in Euro

Inzameling en recycling Het ICT-inzamelsysteem zamelt oude ICT-apparatuur in via verschillende wegen: via de gemeentelijke milieustraat, via aan het systeem deelnemende bedrijven en via bedrijven in de business-to-business markt. In 2009 is het merendeel van de 22,4 miljoen ingezamelde kilo’s aangeleverd via de gemeentelijke milieustraat (22,2 miljoen kilo). De overige 200.000 kilo is via deelnemers en bedrijven ingezameld. Figuur 8 geeft een samenvatting van de stroom van inzameling tot output.

0,70

Figuur 8: Inzamel- en recycleresultaat 2009

0,60 0,50

Aanlevering via gemeentelijke milieustraat: 22.161.650 kilo

0,40 0,30 0,20

Totaal ingezameld en verwerkt:

22.374.587 kilo

0,10 0 2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

(Bron: ICT~Milieu)

Het ICT-inzamelsysteem wordt georganiseerd door de Stichting ICT~Milieu. In 1999 begon het inzamelsysteem met het bescheiden aantal van 75 deelnemers. Inmiddels is dat aantal gegroeid tot ongeveer 300. Hiermee wordt de branche grotendeels gedekt. Niettemin voert ICT~Milieu een actief beleid om het aantal ‘free riders’ te laten afnemen, zodat de gehele branche samen de eigen milieukosten betaalt. Deelnemers aan het ICT-inzamelsysteem voldoen aan de wettelijke eisen die de overheid stelt aan producenten en importeurs in het Besluit en de Regeling Beheer Elektrische en Elektronische Apparatuur (BEA en REA). Zij zijn gerechtigd het keurmerk ICT~Milieu te voeren, waarmee zij kunnen aantonen dat het bedrijf op een verantwoorde manier omgaat met de inzameling en recycling van gebruikte ICT-apparatuur. 44

Aanlevering via deelnemers en bedrijven: 212.937 kilo

98,6% nuttige toepassing: 84,9% materiaal hergebruik 13,7% energie terugwinning

1,4 % gestort Stroomschema van ICT-inzamelsysteem (Bron: ICT~Milieu)

Van alle 22,4 miljoen kilo is in 2009 slechts 1,4 procent niet hergebruikt. 98,6 procent van de gerecyclede ICT-hardware krijgt weer een nuttige toepassing. Met dit positieve verwerkingspercentage zit het ICT-Inzamelsysteem ruim boven de wettelijke norm van 75 procent. De nuttige toepassing bestaat voor het grootste deel uit hergebruik van materialen: bijna 85 procent van alle ingezamelde ICT-apparatuur komt als nieuwe grondstof weer uit het proces. Hierin zitten grondstoffen zoals plastics, glas en koper, maar ook waardevolle edelmetalen zoals goud, platina en palladium. De overige 13,7 procent nuttige toepassing wordt gerealiseerd als terugwinning van energie.


45

Hoofdstuk 5


Onderwijs & Arbeidsmarkt

47

ICT-arbeidsmarkt blijft in beweging

Instroom ICT-onderwijs stijgt en daalt

ICT-opleidingen laten in de instroomontwikkeling een

In september 2009 heeft een groter aantal studenten zich ingeschreven voor een ICT-gerelateerde studie. Het aantal nieuwe studenten voor HBO-bacheloropleidingen is met bijna 10 procent gestegen. In vergelijking met 2005 stromen in 2009 500 meer studenten in. In diezelfde periode is de jaarlijkse instroom van de opleiding Communication & Multimedia design gestegen naar 900 extra nieuwe inschrijvingen. Hoewel dit een positieve ontwikkeling is, verbloemt de stijging van enkele populaire studies de nog altijd aanwezige daling van vele andere. De academische ICT-opleidingen kennen een gemiddelde daling van 16 procent in de afgelopen vijf jaren (zie tabel 9).

sterk wisselend beeld zien.

Tabel 9: Instroom ICT-bacheloropleidingen per september

De ICT-arbeidsmarkt heeft na jaren van personeelskrapte in 2009 zich weer even kunnen ontspannen. Tot 2011 is er geen tekort, daarna loopt dit langzaam op tot ruim 8.600 hoogopgeleide ICT’ers in 2015. De

Selectie van ICT-opleidingen

ICT-arbeidsmarkt ontspant in recessie Met de economische situatie in Nederland staat in alle sectoren de werkgelegenheid onder druk. ICT-professionals werken in alle sectoren, zowel in de ICT-branche als bij ICT-gebruikers. Hierdoor ontkomt ook deze beroepsgroep niet aan de recessie. Waar tot 2009 de ICT-arbeidsmarkt gekenmerkt werd door een oplopende krapte op de arbeidsmarkt, is 2009 een jaar waarin de ontspanning is ingetreden. Bedrijven moesten, zoals in iedere recessie, hun kosten heroverwegen om een terugval in omzet te kunnen opvangen. Door de spanning op de arbeidsmarkt waren er veel onvervulde vacatures: ICT-professionals die nodig waren om in de vraag naar ICT te kunnen voldoen. Met de slechte economische ontwikkeling konden bedrijven eerst deze onvervulde vacatures schrappen. Voor niet alle bedrijven was dit voldoende. Organisaties werden daarbij ook gedwongen om arbeidsplaatsen van ICT’ers te schrappen. Door de nog aanwezige vraag naar ICT’ers was het voor veel ICT-professionals mogelijk een nieuwe baan te vinden of als zelfstandige door te gaan. Dit is echter niet iedereen gelukt, waardoor de werkloosheid is gestegen. 48

2005

2007

2009*

Bedrijfskundige informatica

1.627

1.341

1.129

Communication & Multimedia design

1.247

1.482

2.107

Informatica

2.445

2.083

2.374

Technische informatica

900

753

633

7.396

7.062

7.889

Informatiekunde

281

202

157

Informatica

334

280

277

Kunstmatige intelligentie

250

209

243

Technische informatica

347

317

297

1.553

1.472

1.340

Totaal instroom HBO ICT

Totaal instroom WO ICT

*voorlopige cijfers (Bron: Dienst Uitvoering Onderwijs, februari 2010)

Een van de opleidingen die een positieve ontwikkeling laat zien, is de HBO-studie Informatica: een stijging van bijna 9 procent ten opzichte van 2008. Bedrijfskundige en Technische Informatica blijven echter nog wel dalen. Dit kan deels verklaard worden door de nieuwe opleiding HBO ICT die in 2009 is gestart uit die bestaande opleidingen. Ook de opleiding Game Architecture and Design stijgt langzaam naar bijna 190 nieuwe studenten in 2009. Onduidelijk blijft ICT~Marktmonitor 2010

49

hoe deze ‘nieuwe’ opleidingen zich handhaven over langere termijn. Een aantrekkelijke, vernieuwende presentatie van de opleiding kan nieuwe groepen studenten aantrekken, ondanks het feit dat het onderwijs zelf redelijk gelijk blijft. De vraag is wel hoe lang dit ‘marketing’ effect zich uit in een toenemend studentenaantal. De instroom van de masteropleidingen ICT schommelt enigszins. Waar het ene jaar een stijging van 10 procent zichtbaar is, daalt de instroom een jaar later weer met 5 procent. In het studiejaar 2009/2010 zijn voorlopig bijna 1200 nieuwe studenten ingestroomd in een ICT-gerelateerde masteropleiding (peildatum begin februari 2010). Dit is een voorlopige daling van 20 procent. Een tweede instroommoment komt in de masters echter rond februari van het jaar. Voor het aantal ICT-studenten dat uitstroomt naar de ICT-arbeidsmarkt is uiteraard de instroom van groot belang. Daarnaast is het belangrijk dat studenten hun studie met een diploma afronden. Het percentage studenten dat de opleiding met een diploma afrondt, wordt het rendement genoemd. Afhankelijk van de opleiding schommelt dit rendement tussen de 60 en 70 procent. Bij sommige opleidingen ligt dit echter op slechts 50 tot 55 procent. Zo zijn in 2008 4.175 studenten met een ICT-gerelateerd bachelordiploma afgestudeerd van een HBO of universiteit, terwijl 8.765 studenten aan deze opleidingen waren begonnen (in 2004). Verder hebben in 2008 1.053 studenten een ICT-master met succes afgerond. Uit cijfers van de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU) blijkt dat van de masterstudenten gemiddeld 20 procent uit de HBO-bachelor komt, 70 procent uit de universiteitsbachelor en 10 procent uit een buitenlandse bacheloropleiding.

50

Er blijft vraag naar goed opgeleide ICT-professionals. De in 2009 door ICT~Office gepubliceerde paper ‘Visie op de ICT-arbeidsmarkt’ beschrijft de ontwikkelingen van de arbeidsmarkt en hoe onder andere het onderwijs hierop zou moeten anticiperen. ICT~Office heeft zelf al een voorzet gedaan door de ICT~Instroomprofielen te publiceren. Deze beschrijven de door de ICT-branche gevraagde basiskennis en –vaardigheden, wanneer een student start op de arbeidsmarkt. Daarnaast loopt vanaf 2009 het programma, alles is .it, dat als doel heeft om jongeren de breedte van het ICT-vakgebied te presenteren en het imago van het vak bij deze groep te verbeteren. Het is in eerste instantie gericht op jongeren uit de bovenbouw HAVO/VWO en daarnaast op hun ouders, docenten en decanen. In het kader van dit programma heeft ICT~Office begin maart 2010 in Nederland de Europese eSkills Week georganiseerd.

De ICT-populatie nader bekeken De populatie ICT-professionals in Nederland wijkt qua kenmerken sterk af van het Nederlandse gemiddelde. Uitgangspunt hierbij zijn de cijfers die het CBS hierover verzamelt. In Nederland waren in 2009 268.000 ICT’ers werkzaam. Dit is een daling van ongeveer 4.000 ten opzichte van 2008, maar nog altijd 12.000 werkzame ICT’ers meer dan in 2007. Wanneer in de ICT~Marktmonitor wordt gesproken over ICT’ers, dan worden hieronder zowel ICT’ers werkzaam bij ICT-bedrijven als ICT-gebruikers gerekend. Uit cijfers van het CBS blijkt dat ongeveer 53 procent van de ICT’ers in de ICT-branche werkt (zie figuur 9). De overige 47 procent ICT-professionals werkt bij ICT-gebruikers. Vooral bij bedrijven in de financiële dienstverlening en bij de overheid werken veel ICT’ers. In deze sectoren samen werkt 35 procent van de ICT’ers in dienst buiten de ICT-branche. ICT’ers zijn gemiddeld hoogopgeleid. Maar liefst 58 procent van de ICT’ers was in 2009 hoger opgeleid (afgeronde HBO/ ICT~Marktmonitor 2010

51

WO-opleiding), tegenover 33 procent gemiddeld in Nederland. Hierbij is de trend zichtbaar dat ICT’ers steeds hoger opgeleid worden. Daarnaast valt op dat de ICT-populatie jonger is. 70 procent van de ICT’ers in Nederland is jonger dan 45 jaar. Dat is negen procentpunten meer dan het percentage bij de totale Nederlandse beroepsbevolking. De vergrijzing zal de ICT-arbeidsmarkt daarom pas veel later treffen, maar de effecten zijn al wel zichtbaar. Langzaam neemt namelijk het aandeel werkzame ICT’ers ouder dan 45 jaar toe (30 procent nu tegen 16 procent in 2000). Tegelijk is ook een ontgroening zichtbaar. Waar in 2009 36 procent van de ICT’ers in de categorie tot 35 jaar zit, zat in 2000 nog 52 procent in deze leeftijdsgroep. Hierin wordt de daling van het aantal instromende ICT’ers zichtbaar. Een kleinere groep jonge ICT’ers gecombineerd met een ouder wordende ICT-populatie levert in de toekomst een groot arbeidsmarktprobleem op.

Uit de enquête Onderwijs & Arbeidsmarkt van ICT~Office (2010) blijkt dat ICT-bedrijven over het algemeen tevreden zijn over de kennis en vaardigheden van hun ICT-professionals. Een ruime meerderheid van de respondenten geeft aan de ICT-kennis en -vaardigheden goed tot zeer goed te beoordelen. Andere soft skills zoals taalvaardigheid, communicatieve vaardigheden en klantgerichtheid en analytisch vermogen worden over het algemeen als goed beoordeeld. De vaardigheden zelfstandigheid en zelfontplooiing worden als voldoende tot goed gezien. Bedrijfskundige kennis blijft enigszins achter met een beoordeling die wisselt tussen matig, voldoende en goed.

Werkloosheid

30%

Gemeten over de hele populatie ICT’ers was 3,8 procent eind 2009 werkloos. Dit is een stijging van 1,6 procentpunt ten opzichte van 2008. Hoewel het aantal werkzoekende ICT’ers aanzienlijk is toegenomen tot boven de tienduizend, valt het aantal werklozen relatief gezien mee. Gemiddeld stond eind 2009 in Nederland 6,9 procent van de beroepsbevolking als niet-werkende werkzoekende geregistreerd (CBS, 2010a). De groep 45-plussers staat bovengemiddeld als werkloos geregistreerd. Dit is ook het geval bij ICT’ers, maar relatief minder in vergelijking met andere beroepsgroepen. In 2008 was 53 procent van de werkloze ICT’ers 45 jaar of ouder. In 2009 is dit percentage gedaald tot 45 procent. Gemiddeld in Nederland lag dit percentage eind 2009 op bijna 50 procent. Tabel 10 geeft een volledig overzicht van het aantal nietwerkende ICT’ers door de jaren heen.

20%

Tabel 10: Aantal niet-werkende ICT’ers 31 december

Figuur 9: Leeftijd en opleiding naar beroepsbevolking ICT’ers

Nederland

60%

50%

40%

2007 10%

15-24

25-34

34-44 Leeftijd

45-54

55-64

Laag

Middel Opleiding

Hoog

branche

gebruiker

2009

3.004

2.588

3.876

Aanbod op HBO-niveau

3.723

3.412

6.105

79

109

219

6.806

6.109

10.198

Aanbod op WO-niveau

0%

2008

Aanbod op MBO-niveau

Totaal aanbod CWI

(Bron: CWI, statistische informatie)

Bedrijfstak

(Bron: CBS, februari 2010)

52


53

Vraag naar ICT-professionals Bij de analyse van de ICT-arbeidsmarkt wordt het aantal moeilijk vervulbare vacatures voor ICT-professionals, de onvervulde vraag, als de basis van het tekort gehanteerd. Dit wordt berekend door de vacaturegraad (percentage moeilijk vervulbare vacatures) te koppelen aan het aantal ICT-professionals. Het verwachte aantal ICT’ers dat vanuit het onderwijs (met een diploma) of via het CWI op de arbeidsmarkt komt, wordt gezien als groep die de vacatures kan invullen, en wordt daarom van het tekort afgetrokken. Voor de analyse van de ICT-arbeidsmarkt is de aanname gedaan dat verspreid over de komende jaren ongeveer 70 procent van de werkzoekenden weer een baan als ICT’er vindt. Hiertoe zullen ICT’ers zichzelf continu moeten blijven ontwikkelen om aantrekkelijk te blijven voor de ICT-arbeidsmarkt. Het aanbod uit de ICT-opleidingen is berekend door de huidige instroom in deze opleidingen af te zetten tegen het rendement van de studie (percentage van de studenten dat een diploma haalt). Voor een betrouwbaar beeld zijn de instroomaantallen van het jaar 2009 ook doorgetrokken naar 2010 en 2011. In deze arbeidsmarktanalyse wordt gewerkt met de uitgangspunten van banengroei die door de Universiteit van Maastricht zijn voorzien (ROA, 2009). Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt ROA verwacht dat het aantal baanopeningen (nieuwe banen) tot 2014 gemiddeld ligt op 2,6 procent van het aantal ICT’ers. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door een vervangingsvraag door uitstroom uit de arbeidsmarkt. Waar het ROA uitgaat van een negatieve uitbreidingsvraag (aantal nieuwe banen door extra vraag in de markt) tot 2014, wordt in de ICT-arbeidsmarktanalyse uitgegaan van een negatieve vraag tot 2011 en vanaf 2011 van een licht oplopende groei. Door de economische recessie hebben veel bedrijven hun vraag naar ICT-professionals bijgesteld. Enerzijds zijn lang openstaande vacatures geschrapt en is natuurlijk verloop niet altijd opgevuld. Bedrijven proberen medewerkers zo lang 54

mogelijk vast te houden om de recessie te overbruggen. Bij het aantrekken van de ICT-bestedingen zal ook de vraag naar ICT’ers weer sterk aantrekken. In 2009 waren van de in totaal 268.000 ICT’ers ruim 155.000 hoogopgeleid (HBO/WO). De verwachting is dat in 2010 het aantal ICT’ers in Nederland nog licht daalt tot ongeveer 260.000. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door het niet volledig opvangen van de vervangingsvraag. In 2010 zal de markt van vraag en aanbod van ICT-professionals min of meer in evenwicht zijn. Van een structureel tekort is in 2010 dan ook geen sprake. Wel blijft er een kwalitatief tekort, waarbij er in de markt een mismatch bestaat. In de komende jaren verwachten bedrijven vooral moeite met het invullen van vacatures in de functiegroepen Software- en Hardware/Infrastructuurontwikkeling. ICT’ers met werkervaring en de vaardigheid om op strategisch niveau te denken, zijn nog altijd gewild. Tot en met 2015 loopt de jaarlijks onvervulde vraag naar hoogopgeleide ICT’ers op tot 12.600 (zie tabel 11). Uitgaande van ongeveer 4.000 nieuwe instromers op de arbeidsmarkt, leidt dit tot een verwacht tekort van 8.600 gekwalificeerde hoogopgeleide ICT-professionals. Dit tekort zal in de jaren daarna verder oplopen door de verdere vergrijzing van de ICT’ers zonder compensatie van nieuwe generaties ICT’ers. Tabel 11: Tekort hoogopgeleide ICT-professionals 2011

2013

2015

Onvervulde vraag

5.800

9.500

Aanvullend aanbod

5.400

5.350

4.000

400

4.150

8.600

Aantal ICT-professionals

154.900

165.200

174.550

Aandeel tekort op totaal

0,2%

2,5%

4,9%

Tekort ICT-professionals

12.600

Tekorten zijn weergegeven per jaar en worden niet doorberekend in daaropvolgende jaren. Tekorten op MBO-niveau zijn niet berekend.

Figuur 10 toont de ontwikkeling van de onvervulde vraag naar hoogopgeleide ICT-professionals en de jaarlijkse aanvullende instroom op de arbeidsmarkt. Het verschil ICT~Marktmonitor 2010

55

tussen de onvervulde vraag en het nieuwe aanbod wordt als het tekort gezien. De vraag naar MBO-opgeleide ICT’ers wordt in deze analyse niet meegenomen. Er is in Nederland nog altijd wel behoefte aan goed geschoolde MBO-gediplomeerden, voornamelijk op het niveau MBO4.

Figuur 11: Scenario’s tekorten ICT-arbeidsmarkt Scenario verwacht tekort

Scenario W-recessie

Scenario sterke groei kennis economie

Scenario sterke groei in 2010

16.000 15.000 14.000 13.000

Figuur 10: Verwacht tekort ICT-professionals tot 2015 Verwacht tekort

Onvervulde vraag

12.000

aanvullend aanbod

11.000 10.000

13.000

9.000 8.000

12.000

7.000 6.000

11.000

5.000 10.000

4.000 3.000

9.000

2.000 1.000

8.000

0 -1.000

7.000

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

(Bron: ICT~Office)

6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 -1000 2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

(Bron: ICT~Office)

Scenario’s ICT-arbeidsmarkt Gezien de lange termijn waarover de analyse is uitgevoerd en de nog altijd onduidelijke economische vooruitzichten, zijn voor de ICT-arbeidsmarkt verschillende scenario’s voor de te verwachten tekorten op de ICT-arbeidsmarkt opgesteld (zie figuur 11). Naast het verwachte scenario is een drietal andere scenario’s ontwikkeld: het scenario ‘W-recessie’, scenario ‘Sterke groei kenniseconomie’ en scenario ‘Sterke groei na 2010’. 56

De scenario’s verschillen hoofdzakelijk op twee belangrijke uitgangspunten, namelijk de groei van de vraag naar ICT’ers en de toename van het percentage onvervulde vacatures. Hierdoor komt in het scenario ‘Sterke groei kenniseconomie’ het aantal onvervulde vacatures voor hoogopgeleide ICT’ers in 2015 uit op ruim 20.000 met een verwacht tekort van ruim 16.000 ICT’ers. Bij een terugval in economische groei (‘double dip recession’) door aanhoudende economische problemen, blijft het tekort juist beperkt tot iets meer dan 3.650 ICT’ers. In dit negatieve scenario is er geen structureel tekort tot 2012. De aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt blijft ook in de komende jaren een belangrijk aandachtspunt. ICT-opleidingen zullen in overleg moeten blijven met de arbeidsmarkt, als afnemers van de ICT-studenten. Ook nietICT-opleidingen zullen vaker ICT moeten opnemen in hun curriculum om aan de vraag in de markt te kunnen voldoen naar medewerkers met de juiste ICT-vaardigheden.


57

Hoofdstuk 6


Verantwoording van onderzoek

59

Over Heliview Research Heliview Research is sinds 1983 actief op de Nederlandse markt als onafhankelijk informatiespecialist en full-service marktonderzoeksbureau. Onderzoeksgebieden waar Heliview Research in de afgelopen jaren kennis en ervaring in heeft opgebouwd zijn: ICT, HRM, Finance, Mobiliteit, Office, Milieu en Charitatief. Op deze gebieden voert Heliview Research zowel ‘single client’- als ‘multi client’-onderzoek uit, in de Benelux, Europa en daarbuiten, zowel onder consumenten als onder zakelijke doelgroepen (B2B).

‘Multi client’-onderzoek Bij multi client-onderzoek selecteert Heliview Research de onderwerpen en formuleert zij samen met diverse marktpartijen de vraagpunten. Deze werkwijze levert objectieve marktinformatie op tegen relatief lage kosten. Reeds in een zeer vroeg stadium had Heliview Research oog voor trends en ontwikkelingen in de ICT-branche. Daar waar het gaat om de automatiseringsgraad van de Nederlandse zakelijke markt en het gebruik van diverse ICT-producten en -diensten, volgt Heliview Research al bijna vijftien jaar de markt. Dit gebeurt in de vorm van de Heliview Research ICT Monitor: jaarlijks circa tien grootschalige zakelijke ICT-gerelateerde onderzoeken naar diverse onderwerpen. Daarnaast voert Heliview Research sinds eind jaren negentig van de vorige eeuw maandelijks een continu-onderzoek uit in de consumentenmarkt, de Digital Provider Monitor. Diverse ontwikkelingen worden gevolgd, waarbij zeer uitgebreide informatie beschikbaar is over onder andere het gebruik van vaste en mobiele telefonie en internet- en televisiediensten in Nederland.

Maatwerkonderzoek Voor ‘single client’-onderzoek binnen zowel de ICT-sector als andere sectoren worden de volgende onderzoeken uitgevoerd: • Marktverkenningen, marktanalyses en marktschattingen • Businessanalyses en strategisch onderzoek 60

• • • • •

Benchmark-onderzoek Producttesten Klanttevredenheidsonderzoek Naamsbekendheid- en imago-onderzoek Publiciteitsonderzoek en Lezerskringonderzoek

De onderzoeksmethoden die Heliview Research bij kwantitatieve onderzoeksvragen hanteert zijn veelal telefonische en online dataverzameling. Bij kwalitatieve onderzoeksprojecten wordt tevens gebruik gemaakt van face to face interviews, groepsdiscussies, ‚mystery shopping‘ en diepte-interviews. Voor dataverzameling binnen de Benelux maakt Heliview Research gebruik van haar eigen callcenter in Nederland en België, waardoor zij onafhankelijk is van derden.

Heliview Consultancy Heliview Consultancy is specialist op het gebied van market intelligence en marketing consultancy. Met een aanzienlijke ervaring binnen de IT- en telecomsector ondersteunt en adviseert Heliview Consultancy organisaties bij diverse marktvraagstukken. Op basis van datamining, analyses en geavanceerde presentaties is Heliview Consultancy gesprekspartner voor strategisch en marktgebaseerd advies.

Heliview Research & Heliview Consultancy drs. Willeke van Baars, manager ‘single client’-onderzoek drs. Thanassis Vassiliadis, manager ‘multi client’-onderzoek Lage Mosten 1, 4822 NJ Breda Postbus 3327, 4800 DH Breda T 076 - 548 20 00 F 076 - 548 20 99 www.heliview.nl/research


61

Methode en verantwoording

Bronnen

Onder de ICT-branche wordt in deze publicatie verstaan het geheel van IT-, telecommunicatie-, internet- en kantoortechnologiebedrijven, voor zover zij leverancier of producent zijn van eindproducten en opereren in de zakelijke en/of consumentenmarkt. Groothandels en detaillisten zijn dus uitgesloten van dit onderzoek. De totale begrippenlijst is te vinden op www.ictmarktmonitor.nl.

Agentschap NL, cijfers WBSO, maart 2010 (op aanvraag)

ICT~Office heeft deze veertiende ICT~Marktmonitor in februari 2010 samengesteld op basis van de gegevens die zijn bijeengebracht en samengesteld in samenwerking met het onderzoeksbureau Heliview Research. Heliview Research heeft op basis van een onderzoek onder lidbedrijven van ICT~Office (november 2009) en ICT-gebruikers (december 2009), aangevuld met divers onderzoeksmateriaal, de marktsituatie van 2009 beschreven alsmede een voorspelling gemaakt voor 2010.

CBS (2010c), presentatie CBS 22 januari 2010

De ICT~Marktmonitor biedt de best beschikbare gegevens voor de ICT-branche. Voor enkele gegevens moest worden teruggegrepen op informatie van internationale organisaties. Deze data zijn eind 2009 voor het laatst geactualiseerd. Daarnaast is gebruik gemaakt van externe bronnen zoals het Centraal Plan Bureau (CPB), het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de European Information Technology Observatory (EITO), wetenschappelijke instellingen en verschillende commerciële bureaus.

Franklin e.a., ICT impact assessment by linking data across sources and counties, United Kingdom: Office for National Statistics

De analyse van het ICT-onderwijs en de ICT-arbeidsmarkt is gebaseerd op onderwijsgegevens afkomstig van de Dienst Uitvoering Onderwijs (voorheen: IB-Groep) van februari 2010, het CBS en verschillende externe arbeidsmarktanalyses. Ook is begin 2010 een enquête uitgevoerd onder lidbedrijven van ICT~Office over de ontwikkelingen op de ICT-arbeidsmarkt en de ervaring met (startende) ICT-professionals.

62

BECO Groep (2010), Ketenmaatregelen in de ICT-branche. Case 1: e-factureren, Rotterdam CBS (2009), De Digitale Economie 2009, Voorburg: CBS CBS (2010a), Statline Databank, Voorburg: CBS CBS (2010b), Bescheiden verder herstel economie in vierde kwartaal 2009, 12 februari 2010, Voorburg: CBS CPB (2010), voorlopige CEP-kerngegevens, Den Haag: CPB CWI (2010), Statistische informatie, www.werk.nl DUO (2010), Cijfers ICT-opleidingen, februari 2010 (op aanvraag) Economist Intelligence Unit (2009), Resilience amid turmoil. Benchmarking IT industry competitiveness 2009 EITO (2009), ICT markets in Europe, Berlijn: EITO Europese Commissie (2010), Interim forecast Februari 2010

IMF (2010), World Economic Outlook January 2010 edition ICT~Office (2009), ICT~Kwartaalmonitor oktober 2009 ICT~Office (2010), ICT~Kwartaalmonitor januari 2010 Kamer van Koophandel, Handelsregister, www.kvk.nl Ministerie van Economische Zaken (2009), Diensteninnovatie en de WBSO, Rijksoverheid Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (2009), De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2014, Maastricht: ROA, Universiteit Maastricht Tebodin/Meijer (2007), ICT stroomt door, inventariserend onderzoek naar het elektriciteitsverbruik van de ICT-sector & ICT-apparatuur, Den Haag VSNU (2009), Instroom in de master, maart 2009 (op aanvraag) WITSA (2008), Digital Planet 2008, published by World Information Technology and Services Alliance (WITSA) based on research by IHS Global Insight, Inc. ICT~Marktmonitor 2010

63

English summary


65

ICT~Office ICT~Office represents a business community with a turnover of 30 billion euros and over 250,000 employees which makes it the foremost advocate and representative of the Dutch ICT sector. ICT~Office’s role as a trade association is largely determined by the ICT sector’s unique position as the accelerator of innovations in other sectors. ICT~Office assumes an active role in innovative projects with the goal of creating opportunities for enterprises in the ICT sector and to leverage the success of other business sectors. The InnovatieSalons, a cluster approach for accelerating innovative projects, are a successful example of this. An important goal of ICT~Office is to get ICT high on the political agenda and keep it there. In this regard, ICT~Office requests its administrative and political network to focus on the sector’s specific bottlenecks. This includes the provision of information, as well as the contribution of alternative solutions and the initiation of joint action together with like-minded organizations. As an investor and legislator, Government is one of the most important partners of businesses in the ICT sector. A sound relationship with government bodies is therefore of utmost importance. Topics on ICT~Office’s agenda are: ICT Feasibility Assessment, Procurement Code of Conduct, New Procurement Framework, Innovation through SME Tendering and Quality in IT Project Execution. As part of the ‘MVO & Duurzaamheid’ (Corporate Social Responsibility and Sustainability) program, the ICT sector has entered into discussions with many different parties. It also wants to apply its innovative knowledge and power for the benefit of the environment, the economy and society at large. One of the spearheads is the agreements reached with the Ministry of Economic Affairs and Society as laid down in the multi-year agreement on energy efficiency.

66

A key demand for well-educated ICT professionals will continue to exist over the long term despite the current uncertain economic situation. The ‘Onderwijs & Arbeidsmarkt’ (Education and Labor Market) program helps the ICT sector to ensure that sufficient well-trained ICT professionals will also be available in the future. The ‘allesis.it’ (All-Is-IT) program is an example in this respect. ICT~Office organizes a large number of (network) meetings for its members each year that focus on current and business-related topics and on knowledge transfer. In addition, ICT~Office members have access to a coherent package of legal, HRM and environment-related services. ICT~Milieu (ICT Environment) is an ICT~Office subsidiary that provides a system for the collection and processing of separated streams of used ICT equipment. More than 300 companies have joined ICT~Milieu. Werkgeversvereniging~ICT is another ICT~Office subsidiary which manages the ICK-CAO, the collective labor agreement for the Information, Communication and Office Technology sectors. It also manages the pension fund for these business sectors. Werkgeversvereniging~ICT has 155 members. In 2010 ICT~Office will host the World Congress on Information Technology 2010 (WCIT 2010), that will take place in Amsterdam on May 25 through 27. The European Commission, the Ministry of Economic Affairs and the City of Amsterdam will act as co-hosts. International top leaders from the (ICT) business world, politics and science will meet for discussions on the Challenges of Change theme. www.wcit2010.org

Figures & Trends The economically turbulent year 2009 confronted the ICT sector with a sharp decrease in ICT spending in the Netherlands. The ICT market volume decreased by 5.8 percent ICT~Marktmonitor 2010

67

in 2009 to 29.1 billion euros. This represents an ICT market share of 5.1 percent of the Netherlands’ 569.4 billion euros Gross Domestic Product in 2009. In the Netherlands, the ICT sector accounts for 7.8 percent of the added value generated by the business sector (Statistics Netherlands (CBS), 2009). The decline of the Dutch economy by 4.0 percent was the highest ever. This recession caused many enterprises to defer their investments. Business investment experienced a decrease of 15.7 percent in 2009 and investments in 2010 to date have declined by 7.25 percent. This has a significant impact on ICT spending (Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis (CPB), 2009).

The ICT Sector on the Waves of the Economy The volume of the ICT marketplace decreased by 5.8 percent in the Netherlands during 2009 with respect to both IT and telecommunications spending. This decrease is slightly larger than the average decline of the Dutch economy. The recession was particularly felt during the first 3 quarters of 2009. The decrease in IT spending during 2009 was sizable: 8.3 percent. The spending on Telecom and the Internet shrunk by 3.6 percent which is more than in other years. The decrease in the ICT market is especially felt in the IT Hardware & Office Technology and IT Services sectors. For 2010, the market as a whole is expected to grow by 1.1 percent. Table 12: Growth in ICT spending 2008-2010 2008

2009

2010*

Total for ICT industry

2.7%

-5.8%

1.1%

IT Hardware & Office Technology

4.1%

-11.4%

-1.1%

IT Software & Services

7.8%

-5.7%

2.0%

8.1%

-4.1%

2.0%

7.4%

-8.3%

2.1%

-0.2%

-3.6%

1.5%

of which software of which services Telecoms & Internet

*Forecast (Source: ICT~Office/Heliview)

68

Sharp Decrease in IT Hardware Investment The negative economic trends in 2009 caused the IT Hardware and Office Technology spending to sharply lag 2009 spending. This sector experienced a decrease of 11.4 percent during 2009. There are two reasons for this steep decline: declining ICT investments and strong pressure on prices. The PC segment (-13.0 percent) and the Printers & Office Technology segment (-13.9 percent) exhibited the sharpest declines. Spending in these sectors will still show a slight decline for 2010 (-1.1 percent). Investments in hardware will continue to lag in 2010 because of low consumer and producer confidence.

Differences between Software and Services In 2009, the Software & Services sector decreased by 5.7 percent to a market volume of 7.7 billion euros. Where Software decreased by 4.1 percent in 2009, IT Services spending shrunk by 8.3 percent. Prices in the IT Services sector were under strong pressure because of the economic recession, in addition to the decline in spending. Customers also renegotiated long-term contracts. A recovery is expected for 2010. The sector is forecast to grow by 2.0 percent; 2.0 percent for software spending and 2.1 percent for growth in IT Services. The threshold for acquiring new software continues to decrease due to the use of different business models, such as software rental.

Telecom & Internet also Exhibited a Decline The Telecom & Internet sector exhibited a decline of 3.6 percent in 2009 down to 15,611 euros million. This market has been subject to a slight average decline in recent years. 2010 appears to mark an end to this downward trend. The forecasted growth for 2010 is 1.5 percent. The variances within the Communications market are considerable. Spending on fixed-line telephone services have declined sharply. The increasing availability of mobile data services stimulates the development of new IT applications. Spending on mobile services has remained stable in 2009 with respect to 2008 despite the growth. Reasons for this are the cutbacks in the business use of mobile telephone services, especially ICT~Marktmonitor 2010

69

cross-border, and the rate regulations inside the European Union. A 5.7 percent increase is forecast for 2010.

ICT Helps Information and Communications Technology (ICT) significantly contributes to economic growth and to solving social problems. Leveraging ICT to support business operations produces significant productivity gains, provided the organization and its processes are brought in line with the application of ICT. ICT use has experienced strong growth over recent years. Large enterprises, in particular, make use of software packages for Enterprise Resource Planning, Customer Relationship Management and order processing. ICT investments account for 22.1 percent of the total gross investments in the Netherlands (2005 levels, Statistics Netherlands, 2009). ICT’s impact on productivity not only depends on the ICT itself, but especially on investments in business processes, knowledge management and organization. ICT’s innovative strength is not only applicable to the business world, but to domains like education, health & welfare and safety as well. It is particularly in these domains that many improvements can be made by adapting the processes. The competitive strength of the Dutch ICT sector must be considered when looking at innovation within the Dutch ICT sector. The Netherlands scores a respectable fifth place on the IT Industry Competitiveness Index (The Economist, 2009). This position is, however, to a large extent due to the excellent access to broadband facilities in the Netherlands. Sustainability appears high on the political and government agendas and on those of ICT companies as well. On the one hand to reduce energy consumption and, on the other hand, to promote sustainability through the use of ICT. Dutch ICT companies are aware of the role they can play in reducing the use of energy. 70

ICT plays an important role as a way of reducing energy consumption, even though this is not widely recognized outside the ICT sector. Research shows that electronic invoicing can lead to energy savings of 93 percent compared to sending a paper invoice (BECO Group, 2010).

ICT Collection System Within ICT~Office, the ICT Collection System is part of the Corporate Social Responsibility program. The ICT Collection System is financed by the manufacturers themselves contrary to other collection systems which are financed through waste disposal fees paid by the consumer. The ICT equipment is mainly disposed via the municipal waste processing system. Retail (via the trade-in of old equipment when buying new) and business-to-business are channels through which old ICT equipment enters the waste processing system. The amount of ICT equipment collected in 2009 amounted to 22.7 million kilograms, slightly less than in 2008. This is mainly due to the postponement of hardware replacement which causes less equipment to be discarded. The waste processing cost in 2010 is 29.9 eurocents per kilogram.

Education and the Labor Market

The IT labor market was somewhat more relaxed in 2009 after years of personnel shortages. No shortages are expected to be experienced in 2010 either, but shortages will slowly and increasingly be felt again after that. Although there was an increase in the enrollment of students in ICT education programs in 2009, enrolment is still too low. The Netherlands employed 268,000 ICT staff in 2009, 58 percent of whom are highly educated. A larger number of students registered for ICT-related studies in September of 2009. The number of new students for a bachelor’s degree increased by almost 10 percent. ICT~Marktmonitor 2010

71

Even though this is a positive development, the increase in enrollment in a number of popular study programs masks the decrease in many others. The Academic ICT education programs showed an average decline of 16 percent over the past five years. Enrollment in the ICT master’s program is fluctuating from year to year, exhibiting an increase of 10 percent one year followed by a decrease of 5 percent the year after. The ‘Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA)’ (Research Center for Education and the Labor Market) forecasts the number of ICT job openings (new positions) to amount to 2.6 percent of the number of ICT professionals for the years up to 2014. The main reason for this is the replacement demand caused by ICT staff leaving the labor market. The ICT labor market analysis assumes a negative expansion until 2011 and a slowly increasing demand after that. The demand for ICT professionals is calculated by linking the vacancy rate to the total number of ICT professionals. The expected new influx from the educational system and the ‘Centrum voor Werk en Inkomen’ (Center for Work and Income) is subtracted from the demand. Table 13: Shortage higher educated ICT-professionals 2011

2013

2015

Unfilled demand

5,800

9,500

12,600

Supplementary supply

5,400

5,350

4,000

400

4,150

8,600

Total ICT professionals

154,900

165,200

174,550

Share of shortage as a percentage of total

0.2%

2.5%

4.9%

Shortage of ICT professionals

The expected shortage of higher educated ICT professionals is based on the ‘Expected’ scenario. The shortages are identified per year and are not passed on to subsequent years. Shortages at the vocational level are not included.

72

in samenwerking met ICT~Marktmonitor 2010

Recommend Documents