In s-hertogenbosch zorgt een gloednieuwe traverse

KELDERS & KUNSTWERKEN

DA KENRA A D NU M M E R 12 8, O K TO B E R 2015 B E G ROE I D B RU G D E K

De Paleisbrug in ‘s-Hertogenbosch is een park en een brug voor voetgangers en fietsers in één. De brug is een 250 meter lange traverse over het spoorwegemplacement tussen het historische stadscentrum en het zogenoemde Paleiskwartier aan de westzijde. De groene brug is voorzien van een grote zonnecollector, die onder andere

©JWBOL

energie levert voor verwarming van het brugdek in de winter.

Traverse spoorwegemplacement in Den Bosch

Tekst: Jan Bol Beeld: Jannes Linders, Benthem Crouwel Architecten, Boomkwekerij Ebben, Jan Bol

I

n ’s-Hertogenbosch zorgt een gloednieuwe traverse over het drukke spoor voor de verbinding tussen de binnenstad en het zogenoemde Paleiskwartier. In deze nog in ontwikkeling zijnde wijk vind je kantoren, woningen, een gerechtsgebouw en diverse onderwijsinstellingen. De traverse is door Benthem Crouwel Architecten ontworpen voor voetgangers en fietsers. Het is een bijzonder ontwerp, door de materialisatie met een robuuste bekleding van weerbestendig, roestbruin plaatstaal en vooral ook door de inrichting van de brug als langgerekt stadspark met vaste planten, struiken en bomen. Bovendien ligt deze traverse met de chique naam Paleisbrug op een historisch betekenisvolle plaats. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog verdedigde het voor stadhouder Frederik Hendrik belangrijke ‘s-Hertogenbosch zich door het omringende land onder water te zetten.

6

DR128_006-015.indd 6

10-10-15 11:14


DA KENRA A D NU MMER 12 8, O K TO B E R 2015 B E G ROE I D B RU G D E K

Een opvallend groene brug niet alleen in historisch maar ook in landschappelijk opzicht. Nergens in Nederland vind je zo dicht bij het stadscentrum een gebied met zo’n natuurlijke schoonheid.

©BENTHEM CROUWEL

Een groot deel van dat land is ook nu nog niet ontwikkeld of bebouwd. Daardoor grenst de stad aan een open, groene ruimte, de Gement, die uniek is,

De Paleisbrug, ook wel chic de Ponte Palazzo genoemd, verbindt het centrum van ’s-Hertogenbosch met het Paleiskwartier ten westen van het spoorwegemplacement. De schakel is bedoeld voor voetgangers en fietsers. Het ontwerp van de brug, bekleed met weerbestendig, gecorrodeerd plaatstaal is kloek. De ligging is bijzonder, met uitzicht op de nog steeds open, groene ruimte aan de zuidkant van de stad. De ruimte op de brug is heel bijzonder ingericht, als een stadspark met zeer afwisselende groenpartijen.

7

DR128_006-015.indd 7

10-10-15 11:14

wk02 17:03



Variatie

©JWBOL

Onderstaande plantenlijst geeft een indruk van de variatie in beplanting in het stadspark op de Paleisbrug in ’s-Hertogenbosch.

Het park op de brug legt een link met het indrukwekkende uitzicht op de Gement, met het groen langs de rivier de Dommel en met het recreatiegebied rond de Hofvijver in het Paleiskwartier. Door het ontwerpen van de brug als een parkachtige omgeving is meer dan 2500 m2 groen toegevoegd aan het centrum van de Noord-Brabantse hoofdstad. Dankzij de lengte van de Paleisbrug en het spectaculaire uitzicht vanaf de brug over de Gement is deze traverse eigenlijk een recreatiegebied. Tegelijk met het stadspark Paleisbrug ontstaat een nieuw ecosysteem in het centrum van de stad, goed voor flora en fauna.

Bijzonder ontwerp Planten, struiken en bomen, bestrating, straatmeubilair en verlichting vormen een integraal beeld met de als het ware om de hoofddraagconstructie gevouwen bekleding of beplating van weerbestendig staal. De roestige kleur van dit staal geeft de Paleisbrug zijn robuuste karakter. Weerbestendig staal is een legering van staal met een dichte laag corrosie, waardoor verdere roestvorming nauwelijks of geen vat meer heeft op het staal. Weerbestendig staal roest ongeveer 0,5 mm per 100 jaar. Daarom zijn de staalplaten over 1 mm dikker uitgevoerd dan in eerste instantie is vereist. Het staal roest immers aan twee kanten. De brug heeft dus een levensduur van ten minste 100 jaar. Voor de Paleisbrug is 1.300 ton van dit staal gebruikt. In het ontwerp van de Paleisbrug is rekening

Bomen Betula nigra ‘Heritage’ Broussonetia papyrifera Cladrastis kentukea Gymnocladus dioica Halesia tetraptera Maackia amurensis Sophora japonica Heesters Aesculus parviflora Amelanchier laevis Cercis canadensis Cornus kousa ‘Satomi’ Cornus Stellar Pink Hamamelis int. ‘Jelena’ Hamamelis int. ‘Orange Peel’ Hamamelis int. ‘Pallida’ Hamamelis vernalis Ilex verticillata Magnolia loebneri ‘Leonard Messel’ Magnolia sieboldii Syringa meyeri ‘Palibin’ Viburnum dilatatum Viburnum plic. tomentosum

Maat 900-1000 cm mrst * 175-200 cm mrst 25-30 HO 500-600 cm mrst 250-300 cm mrst 400-500 cm 900-1000 cm mrst 125-150 cm mrst 250-300 cm mrst 200-250 cm mrst 175-200 cm mrst 175-200 cm mrst 150-175 cm mrst 150-175 cm mrst 150-175 cm mrst 150-175 cm mrst 100-125 cm 150-175 cm mrst 150-175 cm mrst 80-100 cm 100-125 cm 250-300 cm mrst

* = meerstammig

gehouden met lage-temperatuur-vloerverwarming. Daarmee kan de brug vrij van ijs en sneeuw blijven. Strooizout is funest voor planten en het tast materialen aan. Architectenbureau Benthem Crouwel zocht wel naar een duurzame oplossing om de vloerverwarming te kunnen toepassen: de Paleisbrug dient in de zomer als een gigantische zonnecollector. De vloerverwarming en de zonnecollector zijn aangesloten op een warmtewisselaar voor warmte- en koudeopslag. Tijdens de zomer slaat de brug meer zonnewarmte op dan nodig is voor verwarming van het brugdek in de winter. De Paleisbrug kan energie leveren aan de aangrenzende wijk.

De opgangen van de Paleisbrug aan beide kanten zijn voorzien van een lift. De materialisatie van het brugontwerp oogt heel robuust, met roestvaststaal en een bekleding van de brugconstructie met weerbestendig, gecorrodeerd plaatstaal.

9

DR128_006-015.indd 9

10-10-15 11:14


©JWBOL

DA KENRA A D NU M M E R 12 8, O K TO B E R 2015 B E G ROE I D B RU G D E K

Het dek van de Paleisbrug is vier stroken van elk twee meter breed. In die stroken wisselen perken met planten, bomen en struiken af met bestrating voor voetgangers en fietsers.

Voetgangers en fietsers mixen op de Paleisbrug. Dat vraagt om oplettendheid van beide soorten bruggebruikers.

Groen

vergelijken met het aanbrengen van een groen dak”, zegt Evert-Johan van der Meulen van Boomkwekerij Ebben uit Cuijk. Hij was bij de uitvoering van het beplantingsplan betrokken. Je hebt geen aanvoer van vocht uit de ondergrond, geen capillaire werking van onderen. Het grootste probleem bij een daktuin en ook zo’n park op een brug is niet de aanvoer van water, maar juist de afvoer van te veel water. Planten en bomen hebben niet graag natte voeten.” In de brug, onder het brugdek, is een waterdistributiesysteem geïnstalleerd. Dit systeem is op afstand te bedienen. Bovenin liggen de leidingen voor de vaste planten en de struiken. Onderin liggen de pijpleidingen voor het bewateren van de bomen. De in de brugconstructie uitgespaarde ‘plantenbakken’ zijn voorzien van drainage, zodat de beplanting nooit te vochtig staat. Ebben kreeg door inschrijving op een aanbesteding met voorselectie de opdracht Projectgegevens voor het leveren en aanbrengen van de Paleisbrug in ’s-Hertogenbosch, verbinding voor wandelaars en fietsers tussen binvaste planten, de struiken en de bomen, nenstad en Paleiskwartier. conform het groenontwerp. Daar hoorde Opdrachtgever : gemeente ‘s-Hertogenbosch, afdeling Stedelijke Ontwikkeling onder andere ook het leveren van Architect : Benthem Crouwel Architecten, Amsterdam substraat bij. Projectteam : Mels Crouwel, Job Schroën, Marleen van Driel, Moon Brader, Carel Weber, Volker Krenz, Sergio Van der Meulen: “Speciaal granulaat, Bostdorp, Ronno Stegeman ontwikkeld in Duitsland, brengen we in Landschapsarchitect : Piet Oudolf, Hummelo verschillende fracties aan. Bijvoorbeeld Adviesbureau bouwkunde & installaties : Arup, Amsterdam (t/m VO) bovenin een perk met vaste planten wat Grontmij, Houten losser dan onderin een bak voor de stevige Ontwerp verlichting : Arup, Amsterdam (t/m VO) verankering van een boom. Robert-Jan Vos Lichtontwerp en -advies, Hilversum De grond mag niet te zuur zijn. Uitvoering ruwbouw en Het streven is een pH hoger dan 5.” bouwkundige afwerking : Mobilis, Apeldoorn Boomkwekerij Ebben had de supervisie bij Staalconstructie : Jos van den Bersselaar Constructie, Udenhout het hovenierswerk en werkte met bedrijven, Spoorwegmanagement : ProRail, Utrecht Plantkundig advies : Cobra boomadviseurs, Wilbertoord die meer gespecialiseerd zijn in vaste Beplantingen : Boomkwekerij Ebben, Cuijk planten en met een boomverzorgingsbedrijf Dakbedekking : Van Doorn Dakspecialist BV dat specifiek thuis is in het transport en Dakbedekkingsmaterialen : Mawipex BV planten van bomen. Bij de opdracht aan 2 Bruto vloeroppervlakte : 2.500 m Ebben hoort tevens de nazorg en het Lengte : 250 meter onderhoud in de komende jaren. Breedte : 10 meter De bomen op de Paleisbrug werden in Vrije hoogte boven de spoorlijn : 6,50 meter Start ontwerp : 2009 december 2014 en januari 2015 geplant. Start bouw : 2012 In de winterperiode is een boom in rust. Ruwbouw gereed : zomer 2014 De vaste planten en struiken kwamen in Opening : mei 2015 het voorjaar in de perken te staan. Het beplantingsplan voor de grote variatie in vaste planten, bomen en struiken op de Paleisbrug is bepaald in samenwerking met tuinen landschapsarchitect Piet Oudolf. De beplanting op de brug is verdeeld in drie zones, die elk een eigen karakter hebben. Aan de kant van het centrum van de stad staan savanne-achtige planten en individuele bomen. Op het brugdeel boven het spoor, het deel met het vakwerk van de hoofddraagconstructie, staan lage planten en struiken. Vanaf dit deel van de Paleisbrug boven het spoorwegemplacement is er uitzicht op het station aan de noordkant en op het groene landschap van de Gement aan de zuid- en zuidoostzijde. Aan de kant van het Paleiskwartier lijkt het park op de brug meer op een bos. In de avond zorgt LED-verlichting voor een aangename sfeer op de parkbrug. “De beplanting op een brugdek is min of meer te

10

DR128_006-015.indd 10

10-10-15 11:14

©JWBOL


DR128_006-015.indd 11


Aan het oostelijk einde van de brug, de centrumzijde, is de sfeer in het brugpark heel anders dan aan de westelijke kant, die van het Paleiskwartier.

11

10-10-15 11:15


©PIET OUDOLF


Landschapsarchitect Piet Oudolf

voor vaste planten 40 tot 50 cm. De beperking is het volume grond of substraat waarover je kunt beschikken. Bomen kunnen hooguit 15 meter hoog worden, als dat al lukt. Daar kies je boomtypen voor zoals berk en maackia op de Paleisbrug. Het plan dat je maakt is in feite openbare ruimte. Die ruimte wordt door het groen attractief. Dat vereist aandacht en zorgvuldigheid in het ontwerp van de visuele functie van de beplanting.” Oudolf werd al in het ontwerpstadium door de architect benaderd: “In 2011 kreeg ik opdracht voor het inrichten van het stadspark op de Paleisbrug. Mijn ontwerp is vervolgens uitgevoerd door boomkweker Ebben uit Cuijk. Zij hadden de regie van de uitvoering.

Aan de hand van het resultaat kon ik nog wat aanwijzingen geven. Het zou wel goed zijn als er meer dialoog was met het hoveniersbedrijf dat een ontwerp uitvoert.” Gevraagd naar actueel werk besluit Oudolf: “Voor het Singer Museum in Laren maak ik een ontwerp en voor een project in AmsterdamNoord ben ik bezig met een grote daktuin. Het is mooi als je op tijd betrokken bent bij nieuwbouw, dan kan in de constructie en installaties goed rekening worden gehouden met voorzieningen voor zo’n daktuin. Groen op het dak, integraal ontworpen met het gebouw zelf, is steeds belangrijker in stadse omgevingen, als verblijfsruimte en voor het milieu.”

©JWBOL

Landschapsarchitect Piet Oudolf is wijd en zijd, over de hele wereld bekend om zijn ontwerpen van tuinen en landschapstuinen. Behalve door de Paleisbrug, ook wel Ponte Palazzo, in Den Bosch, kwam hij recent in het nieuws door het High Line Park in New York. Hij maakte een groenplan voor deze boven straatniveau gelegen oude spoorweg, die een wandelroute werd. Dakenraad sprak met Oudolf, onder meer over de gelijkenis van de Paleisbrug met het High Line Park. Hij zegt daarover: “De overeenkomst is dat je niet op vaste grond werkt. In het beplantingsplan moet je er rekening mee houden dat er geen doorlatende ondergrond is en geen wateraanvoer van onderaf. Voor bomen houd je in zo’n situatie een gronddiepte van minstens 80 cm aan,

©EBBEN

De grootste vrije overspanning is 60 meter lang, over de sporen. Vakwerkliggers boven het brugdek uit dragen maken deze overspanning mogelijk. Een voldoende hoge en sterke draagstructuur aan de onderzijde van het brugdek paste hier niet, vanwege de vereiste doorrijhoogte voor de treinen.

Een boom wordt voor alle zekerheid verankerd aan de brugconstructie, door middel van een korf die wordt bevestigd met bouten, waarvoor de schroefhulzen in het beton zijn verankerd.

13

DR128_006-015.indd 13

10-10-15 11:15


©JWBOL


Over de hele lengte is de Paleisbrug uitgevoerd met een waterdistributiesysteem. Dit systeem is op afstand te bedienen. In het brugdek zijn goten opgenomen die leidingwerk makkelijk bereikbaar maken.

3 11:43:21

Meer over dit onderwerp in Dakenraad:

• ‘De langste daktuin ter wereld’, nr. 104, oktober 2011. • ‘Groene bruggen’, nr. 128, oktober 2015.

Daar waar de hoofddraagconstructie, een staalconstructie in combinatie met beton, zijn sparingen gemaakt voor plantenbakken.

©VAN DOORN DAKSPECIALIST

03-09-2013 09:51:09

De Paleisbrug kent verschillende lengten van overspanningen, afgesteund op stevige pijlers. De brugpijlers zijn - net als de overige brugdelen bekleed met weerbestendige stalen platen, zodat de traverse visueel één geheel vormt. De primaire draagconstructie van de brug bestaat uit horizontale stalen buizen, voorzien van een betonnen dek als druklaag. Hoe langer de overspanning, hoe hoger de constructie. De grootste vrije overspanning is 60 meter lang, over de sporen. Ter plaatse van deze overspanning zijn aan de bovenzijde vakwerkliggers gemaakt. Een voldoende hoge en sterke draagstructuur aan de onderzijde van het brugdek paste niet op deze plaats in de traverse, vanwege de vereiste doorrijhoogte voor de treinen. De betonnen druklaag is - daar waar het constructief veilig is - onderbroken door ‘gaten’ voor de bomen. De betonconstructie is door de beplantingen en door de afwerking van het brugdek en van de brug als geheel nergens meer zichtbaar. Over de totale lengte van de traverse lopen vier stroken van elk twee meter breed. In die stroken wisselen perken met planten, bomen en struiken af met zones voor voetgangers en fietsers. Het beeld van groen en loop- en fietspad verspringt voortdurend. Het perspectief is steeds anders. In het brugdek zijn goten aangebracht. In deze goten zijn kabels, leidingen en de afwatering van het brugdek opgenomen. De goten zijn afgedekt met geribbelde platen van hetzelfde weerbestendig staal als waar de brug mee is bekleed. Kabels en leidingen en andere voorzieningen kunnen zodoende onafhankelijk, zonder gevolgen voor de hoofddraagconstructie worden vervangen of aangebracht.

©EBBEN

Constructie

Dakbedekking

Op de betonnen onderconstructie is een laag Firestone RubberGard EPDM aangebracht, dik 1,14 mm, volledig gekleefd met Greenbond, een 1-component verspuitbare lijm zonder oplosmiddelen. In de boombakken is een alukraft gecacheerde PIR-isolatie aangebracht, dik 50 mm, gekleefd met spraybond. Het EPDM-membraan is bij de randen en opstanden voorzien van kimfixatie en tegen de opstanden gelijmd met contactlijm (spraybond).

15

DR128_006-015.indd 15

10-10-15 11:15

In s-hertogenbosch zorgt een gloednieuwe traverse

Recommend Documents