In opdracht van. CWI Noord-Nederland Provincie Drenthe Provincie Fryslân Provincie Groningen SNN

Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008-2009 Achtergrond rapport

In opdracht van CWI Noord-Nederland Provincie Drenthe Provincie Fryslân Provincie Groningen SNN CAB Drs. J.D. Gardenier MBA L.T. Schudde M. Nanninga Msc

in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen Dr. L. Broersma Prof. J. van Dijk

12 december 2008

CAB Martinikerkhof 30 9712 JH Groningen 050-3115113 [email protected] www.cabgroningen.nl

Achtergrondrapport Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008-2009 1

Inhoudsopgave

1.

VOORWOORD ........................................................................................................... 3

2.

ECONOMISCHE EN DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELING ............................................. 4 2.1. 2.2.

3.

DE VRAAGZIJDE VAN DE ARBEIDSMARKT .............................................................. 15 3.1. 3.2.

4.

VRAAG NAAR ARBEID PER PROVINCIE, 2009 ..................................................................... 52 AANBOD VAN ARBEID PER PROVINCIE, 2009 ..................................................................... 56 CONFRONTATIE VAN VRAAG EN AANBOD IN NOORD-NEDERLAND, 2009 ....................................... 62

DYNAMIEK BINNEN HET ARBEIDSAANBOD ............................................................ 66 6.1. 6.2. 6.3.

7.

BEROEPSBEVOLKING ................................................................................................ 27 SOCIALE ZEKERHEID ................................................................................................ 30 NIET WERKENDE WERKZOEKENDEN ............................................................................... 37 ONDERWIJS .......................................................................................................... 40

VRAAG- AANBODANALYSE ..................................................................................... 50 5.1. 5.2. 5.3.

6.

BEDRIJVIGHEID ...................................................................................................... 15 WERKGELEGENHEID ................................................................................................. 18

DE AANBODSZIJDE VAN DE ARBEIDSMARKT.......................................................... 27 4.1. 4.2. 4.3. 4.4.

5.

ECONOMIE .............................................................................................................4 BEVOLKING ............................................................................................................8

UITSTROOMQUOTE .................................................................................................. 66 INSTROOMQUOTE .................................................................................................... 70 DYNAMIEK BINNEN DE WW EN DE WWB ......................................................................... 71

BIJLAGEN............................................................................................................... 74 BIJLAGE 1. BEVOLKING, BEROEPSBEVOLKING EN WERKLOOSHEID PER GEMEENTE ....................................... 74 BIJLAGE 2. BEVOLKING SOCIALE ZEKERHEIDSUITKERINGEN PER GEMEENTE ............................................. 76


1.

Voorwoord Voor u ligt het achtergrondrapport van de Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009. Dit rapport gaat in groter detail in op de stand van zaken en ontwikkelingen in de Noordelijke arbeidsmarkt en economie. De NAV wordt samengesteld in opdracht van het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI), het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) en de drie noordelijke provincies. Wij willen de NAV-begeleidingscommissie, bestaande uit Mariska Joustra (provincie Groningen), Jolanda van Leeuwen (Provincie Fryslân), Roel Haverkate (provincie Drenthe) en Roelof van der Velde (CWI) bedanken voor hun waardevolle commentaar en adviezen. Namens het CAB en de Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen, Jan Dirk Gardenier Directeur CAB


2.

Economische en demografische ontwikkeling

2.1.

Economie

De economische groei1 is in 2007 vrij sterk. In Noord-Nederland groeit de economie met 3,1% en in Nederland met 3,5%. De laatste jaren is de groei in het Noorden minder sterk dan in Nederland. Gemiddeld groeide de economie over de afgelopen 10 jaar met 2,5% in Nederland en met 2,1% in het Noorden. Van 1997 tot 2000 hadden we te maken met een hoogconjunctuur. In 2002 en 2003 liep de conjunctuur sterk terug, om in 2004 (Nederland) en 2005 (NoordNederland) te herstellen. In de onderstaande figuur staat de economische groei weergegeven ten opzichte van de ontwikkeling van de werkgelegenheid. De werkgelegenheid staat één jaar vertraagd weergegeven. Hieruit blijkt dat een stijging of daling van de werkgelegenheid in het algemeen één jaar op de economische ontwikkelingen volgt.

Groei economie en werkgelegenheid 1991-2007 in % mutatie per jaar, exclusief delfstoffenwinning

5 4 3 2 1 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 -1

1997-20022007 2007

-2 Noorden

Nederland

Werkgelegenheidsgroei Noorden, één jaar vertraagd

Bron CBS, bewerking CAB (werkgelegenheid op basis van banen van 15 uur of meer)

Zoals aangegeven blijft de ontwikkeling van het Bruto Regionaal Product over een langere periode iets achter bij de landelijke ontwikkeling. Waar de economie in de periode 2002-2007 landelijk groeide met 2,2%, groeide deze in het Noorden met 1,7%. In tijden van recessie op landelijke en Noordelijke schaal zijn de verschillen in economische groei tussen de provincies vrij sterk. In tijden van economische groei worden de verschillen kleiner. Van 2002 tot 2004 vlakte bijvoorbeeld de groei in Groningen af. In Fryslân was op datzelfde moment sprake van een licht herstel. Vanaf 2005 zien we het herstel optreden met in alle provincies een vrij sterke groei. In 2005 was deze zelfs sterker dan de landelijke groei.

1 Economische groei wordt berekend aan de hand van de toegevoegde waarde van het bedrijfsleven in een regio. In het Noorden is de sector delfstoffenwinning relatief sterk vertegenwoordigd. De inkomsten uit deze sector fluctueren sterk, omdat zij afhankelijk zijn van de gas- en olieprijzen. Deze schommelingen hebben echter geen invloed op de werkgelegenheid in de regio. Om een eerlijke vergelijking met Nederland te kunnen maken is deze sector buiten beschouwing gelaten.


Tabel 1: Economische groei naar provincie, exclusief delfstoffenwinning Groningen Fryslân Drenthe 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2002-2007 Bron: CBS, berekening CAB

1,8 0,3 0,0 2,4 2,9 2,9 1,7

-0,7 -0,2 0,8 3,4 2,1 3,4 1,9

0,6 -0,7 0,9 2,5 2,4 3,0 1,6

NoordNederland 0,6 -0,1 0,5 2,8 2,5 3,1 1,7

Nederland 0,2 0,1 2,1 2,0 3,2 3,5 2,2

Het aantal vestigingen in Noord-Nederland laat de laatste jaren, evenals de economische groei, een stijging zien. Vooral in de provincie Drenthe is tussen 2006 en 2007 een sterke stijging te zien. In totaal waren er in 2007 in Noord-Nederland 105.100 vestigingen, waarvan 31.650 in Groningen, 42.420 in Fryslân en 31.050 in Drenthe.

Ontwikkeling vestigingen 2004-2007 index 2003 = 100 115 110 105 100 95 90 Groningen

Fryslân 2004

2005

2006

Drenthe 2007

Bron: LISA

De ontwikkeling van de werkgelegenheid wordt weergegeven op basis van de verschillende werkgelegenheidsregisters. Deze cijfers geven een beeld van de werkgelegenheid op 1 april van het betreffende jaar. Zoals eerder aangegeven vertaalt de ontwikkeling van de economische groei zich een jaar later in de ontwikkeling van de werkgelegenheid. De groei van de werkgelegenheid begint in Noord-Nederland in 2006, waarbij de provincie Groningen nog achterblijft. Een sterke groei zien we vooral in 2007. De groei van de werkgelegenheid was in de periode 2002-2007 in het Noorden sterker dan landelijk. Dit is opvallend omdat de groei van de economie over deze periode minder sterk was dan in Nederland. Een verklaring hiervoor ligt in de structuur van de werkgelegenheid van het Noorden. Hier zijn vrij veel MKB-bedrijven gevestigd, die over het algemeen minder gevoelig zijn voor conjunctuurschommelingen. Tabel 2: Ontwikkeling totale werkgelegenheid, incl. uitzendkrachten Groningen Fryslân Drenthe 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2002-2007 Bron: PWR

1,8 -0,9 -1,0 -1,2 0,0 2,2 0,3

1,7 1,3 0,5 0,4 1,0 2,7 1,5

0,3 0,7 0,3 0,1 1,0 3,5 1,2

NoordNederland 1,3 0,4 -0,4 -0,6 0,7 2,8 0,8

Nederland 1,0 -0,2 -0,4 -0,3 0,8 2,2 0,6

Het Noordelijk faseverschil drukt het aantal banen uit dat het Noorden extra nodig heeft om op het landelijke participatiecijfer uit te komen. In 2007 bedraagt dit faseverschil 33.000 banen. Dat is 5.000 minder dan het jaar daarvoor.


Noordelijk faseverschil 1988-2007 x 1000 banen 60 55 50 45 40 35 30 1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

Bron: CBS, bewerking CAB

Scenario’s in het licht van mogelijke gevolgen van de kredietcrisis Tot en met de zomer van 2008 gingen alle prognoses uit van een economische groei van rond de 1,75% voor Nederland in 2009. Vergeleken met de 3,5% voor 2007 hield dit al een afkoeling van de economie in. De ingrijpende ontwikkelingen rond de kredietcrisis hebben het beeld behoorlijk doen kantelen. De meest recente voorspelling van het Centraal Planbureau gaan voor 2009 uit van een krimp van de economie van 0,75%2. In deze paragraaf geven we twee scenario`s die uitgaan van de neerwaartse bijstellingen die overal plaatsvinden als gevolg van de kredietcrisis. Elk van die scenario’s gaat uit van een aanname van de nationale economische groei. Hieruit wordt de noordelijke groei die daar het gevolg van is voorspeld. Als tweede stap wordt hiermee voorspeld wat de gevolgen zijn voor de werkgelegenheidsgroei in vergelijking tot de basisprojectie van het CWI. De interpretatie van deze scenario`s dient met enige voorzichtigheid gepaard te gaan. Scenario 1: Groeivertraging: landelijke economische groei in 2009 is 0%;voor 2008 verandert er niets aan de voorspelde groei in de basisprojectie. Dit scenario voorspelt een economische groei voor het Noorden in 2009 van 0,1%. Dat is een daling met een vol procentpunt ten opzichte van de basisprojectie. Dit is nog iets hoger dan de nulgroei die we landelijk veronderstellen, omdat de landelijke ontwikkelingen in het Noorden iets vertraagd doorwerken. De werkgelegenheid in het Noorden groeit in dit scenario met 0,3%. Scenario 2: Recessie: landelijke economische groei in 2009 is -1%; voor 2008 verandert er niets aan de voorspelde groei in de basisprojectie. Dit scenario voorspelt een economische groei in het Noorden voor 2009 van -0,8%. Dit is opnieuw iets minder laag dan landelijk vanwege het feit dat landelijke ontwikkelingen iets vertraagd doorwerken in het Noorden. De werkgelegenheid krimpt in dit scenario in 2009 landelijk met 0,2%. Voor het Noorden is de krimp 0,1%. Tabel 3: Scenario’s in het licht van mogelijke gevolgen van de kredietcrisis Basisprojectie Scenario 1 Noorden Nederland Noorden Nederland Economische groei (%) 2008 1,9 2,2 1,9 2,2 2009 1,1 1,2 0,1 0 Werkgelegenheidsgroei (%) 2008 1,5 2009 1,3 Bron: berekening RuG 2

1,5 1,3

1,5 0,3

1,5 0,3

Scenario 2 Noorden Nederland 2,1 -0,8

2,2 -1

1,5 -0,1

1,5 -0,2

CPB Memorandum 209: Decemberraming 2008


Realistische bijstelling van voorspellingen voor economische groei en werkgelegenheidsgroei geven geen wijziging in de gegevens voor 2008, maar wel voor die van 2009. Op basis van landelijke nulgroei zal ook in het Noorden de economische groei terugvallen tot 0,1%. De werkgelegenheid zal als gevolg daarvan in 2009 slechts met 0,3% groeien. Een landelijk krimpende economie in 2009 zal ook noordelijke krimp tot gevolg hebben. De werkgelegenheid zal als gevolg daarvan stagneren of licht krimpen. Er zal sprake zijn van ontslagen en bedrijfssluitingen op grote schaal, maar veel van de werknemers die daarbij 'vrij' komen vinden ander werk, in andere bedrijven. De krapte in sommige sectoren speelt hierbij een rol. Voor een bijstelling op zo'n korte termijn zijn de gevolgen fors (i.p.v. +10.000 banen (ongeacht duur) in 2009 worden dat er waarschijnlijk tussen +2000 en 800). Het gaat vooral om de ongekende snelheid en intensiteit waarmee de neergang zich voltrekt. Het is niet zo dat de ‘markt’ voor niet-financiële bedrijven instort, maar wel dat hun financieringsmogelijkheden sterk worden bemoeilijkt. En dat feit bemoeilijkt hun bedrijfsvoering. Daarnaast zijn er ook bedrijven die rechtstreeks met consumenten werken (m.n. de bouw) die gevolgen ondervinden van kredietkrapte en dalend vertrouwen. Tegenover de conjunctuurgevoelige sectoren die in het Noorden sterk vertegenwoordigd zijn (bouw, industrie), staan ook conjunctuurgevoelige sectoren (groothandel, financiële en zakelijke diensten) die minder sterk vertegenwoordigd zijn. Bovendien is het Noorden sterk in bijv. de gezondheidszorg die niet conjunctuurgevoelig is en waar met de voortschrijdende vergrijzing nog groei kan worden verwacht.


2.2.

Bevolking

Onderstaande paragraaf geeft de ontwikkeling van de bevolking weer evenals een verklaring voor de ontwikkeling in termen van natuurlijke bevolkingsgroei, binnenlandse en buitenlandse migratie. Van de vergrijzing en ontgroening van de bevolking wordt een beeld geschetst aan de hand van de groene en de grijze druk. Vergrijzing en ontgroening van de bevolking hebben hun weerslag op de potentiële beroepsbevolking en zijn zodoende belangrijk voor de arbeidsmarkt, in termen van aanbod; jongeren die op de arbeidsmarkt komen en vervangingsvraag ten gevolge van ouderen die de arbeidsmarkt verlaten en een vacature achterlaten. Op 1 januari 2008 telt Noord-Nederland ruim 1,7 miljoen inwoners. Hiervan zijn 643 duizend woonachtig in Fryslân, 573 duizend in Groningen en 488 duizend in Drenthe. Ten opzichte van 2007 is de bevolking van het Noorden in 2008 met 0,2% gegroeid. De groei manifesteert zich in Fryslân en vooral in Drenthe. De groei in Drenthe wordt voornamelijk veroorzaakt door een toename van Nederlanders die zich vanuit een andere provincie in Drenthe vestigen. Tabel 4: Bevolkingsontwikkeling 2004

2005

2006

2007

2008

Bevolking op 1 januari (afgerond op 1000-tallen) Groningen

574.000

575.000

574.000

574.000

573.000

Fryslân

642.000

643.000

642.00

642.000

643.000

Drenthe

482.000

483.000

484.000

486.000

488.000

NoordNederland

1.699.000

1.701.000

1.701.000

1.702.000

1.705.000

Nederland

16.258.000

16.306.000

16.334.000

16.358.000

16.405.000

Natuurlijke aanwas (afgerond op 10-tallen) Groningen Fryslân Drenthe

830

730

580

660

1.910

1.770

1.310

1.610

910

750

670

470

NoordNederland

3.660

3.250

2.560

2.730

Nederland

57.450

51.510

49.690

487.9304

Binnenlands migratiesaldo (afgerond op 10-tallen) Groningen

-110

-750

-210

-510

Fryslân

-780

-1.490

-540

-1.220

Drenthe

130

1040

1.190

1.340

-760

-1.200

440

-380

NoordNederland Nederland

Buitenlands migratiesaldo (afgerond op 10-tallen) Groningen

-220

-1.090

-970

-490

Fryslân

-270

-1.110

-900

540

Drenthe

-230

-760

-260

40

NoordNederland

-710

-2.960

-2.130

80

Nederland

-16.220

-27.430

-31.320

-5.760

Bron: CBS

De bevolkingsgroei in Noord-Nederland was de afgelopen vijftig jaar minder sterk dan in Nederland. Noord-Nederland heeft een periode van sterkere groei gekend van 1971 tot 1978. Ook in 2000 en 2001 groeide de bevolking van het Noorden sterker dan in Nederland. Dit werd deels veroorzaakt door een sterke toename van de asielzoekstercentra in het Noorden. Opvallend is de sterke daling van de groei van 2001 tot 2005. In 2005 was er zelfs sprake van een lichte afname van de bevolking. Nederland kende over deze periode ook een afname van de groei, zij het een minder sterke. Wel zet het herstel in het Noorden eerder in dan in Nederland. Ook van 1973 tot 1989 was er sprake van een jaarlijkse afname van de groei in het Noorden, terwijl NeAchtergrondrapport Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008-2009 8

derland perioden van toename en afname kende. In 2007 ligt het groeicijfer van Nederland een promillepunt hoger dan dat van Noord-Nederland. De verwachting is dat er een stagnatie plaats zal vinden en dat de bevolkingsgroei tot 2025 redelijk constant zal blijven. De groei zal voor Nederland iets hoger liggen dan voor Noord-Nederland.

Bevolkingsgroei 1960-2024 Promille-mutaties

16 14 12 10 8 6 4 2 0 -2 1960

1970

1980

1990

Noord-Nederland

2000

2010

2020

Nederland

Bron: CBS, bewerking CAB (prognose) 2007 voorlopig cijfer, prognose vanaf 2008

Een kleinere natuurlijke bevolkingsgroei (het aantal levendgeborenen minus het aantal overledenen) en een afname van het buitenlands migratiesaldo veroorzaken de afnemende groei van de bevolking van Nederland en Noord-Nederland van 2002 tot 2005/2006. De natuurlijke bevolkingsgroei is in Nederland opvallend groter dan in Noord-Nederland. Wel is deze de afgelopen jaren voor zowel Noord-Nederland als voor Nederland gedaald. In 2007 vindt er in het Noorden een stijging plaats. Deze is nog niet zichtbaar in Nederland. Het buitenlandse migratiesaldo lag voor Noord-Nederland in 2002 een stuk hoger dan voor Nederland. Dit betekent dat meer buitenlanders zich in de regio vestigden dan dat er Noorderlingen naar het buitenland vertrokken. De afgelopen vijf jaar is het beeld sterk gewijzigd. Van 2004 tot 2006 vertrokken in zowel Nederland als Noord-Nederland meer mensen naar het buitenland dan dat er zich in het land en de regio vestigden. In 2007 herstelt het beeld enigszins en is er in het Noorden weer sprake van een positief buitenlands migratiesaldo. Voor Nederland is het migratiecijfer nog steeds licht negatief.


Bevolkingsgroei 2002-2007 promille-mutaties 6 5 4 3 2 1 0 -1 2002

2003

2004

2005

Noord-Nederland

2006

2007

Nederland

Bron: CBS 2007 voorlopig cijfer

De bevolking van Groningen en Fryslân is van 2002 tot 2005 steeds minder sterk is gegroeid, terwijl de groei van de bevolking in Drenthe redelijk stabiel is gebleven. Drenthe kent vanaf 2004 een sterkere groei dan Groningen en Fryslân. De daling van de bevolking in 2005 in Groningen en Fryslân, vond niet plaats in Drenthe. De vestiging vanuit andere delen van Nederland veroorzaakt de sterke bevolkingsgroei van Drenthe. Van de Noord-Nederlandse provincies kent alleen Drenthe in 2007 een positief binnenlands migratiesaldo. Het is bekend dat er veel ouderen naar Drenthe trekken om te ‘drenthenieren’. De uitwisseling tussen Groningen en de kop van Drenthe verklaart ook een deel van de onderscheidende rol van Drenthe. Van 2002 tot en met 2007 vertrokken er meer mensen uit Fryslân naar de rest van Nederland dan dat er vanuit andere delen van Nederland naar Fryslân trokken. Ook voor Groningen is dit het geval (met uitzondering van 2003), maar de cijfers liggen hier lager. Er komen jaarlijks veel studenten naar de provincie Groningen. Dit heeft een positieve invloed op het binnenlandse migratiesaldo. Wat betreft het buitenlandse migratiesaldo is Fryslân in 2007 de enige provincie met een positief saldo. Fryslân kent in vergelijking met de andere twee Noordelijke provincies een grote natuurlijke bevolkingsgroei. Deze is in Groningen juist relatief laag. De natuurlijke bevolkingsgroei in Drenthe is vanaf 2002 sterk gedaald.

Bevolkingsgroei 2002-2007 promille-mutaties

7 6 5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3 2002

2003

2004 Groningen

2005 Fryslân

2006

2007

Drenthe

Bron: CBS 2007 voorlopig cijfer

De gemeenten Assen, Meppel en het Bildt hebben de afgelopen jaren de sterkste bevolkingsgroei doorgemaakt. De gemeenten aan de rand van de provincies Groningen en Fryslân en de Waddeneilanden kenden een daling van de bevolking. In meer stedelijke gemeenten is de bevolking vaak gestegen. Dit geldt niet voor de gemeente Delfzijl. Deze gemeente kampt al jaren met een sterke daling van de bevolking.


Kaart 1: Bevolkingsontwikkeling januari 2002 tot januari 2008

3,5 tot 7,5% daling 0 tot 3,5% daling 0 tot 4% groei 4 tot 9% groei buiten Noord-Nederland

Bron: CBS

Vergrijzing en ontgroening De belangrijkste demografische ontwikkelingen achter het beeld van stagnerende bevolkingsgroei, zijn de toenemende vergrijzing en ontgroening. De onderstaande grafiek geeft de bevolkingsopbouw naar leeftijd weer voor de groepen die nu en in de nabije toekomst relevant zijn voor de arbeidsmarkt in Noord Nederland. Deze grafiek laat zien, dat de bevolkingsgroep die de komende jaren met pensioen gaat een stuk groter is dan de groep jongeren die zijn toetrede tot de arbeidsmarkt zal maken. Zo is het verschil tussen de groep 10 tot 15 jarigen en de groep 50 tot 55 jarigen bijna 20.000. Daar komt nog bij dat de vergrijzing zich in het Noorden eerder en sterker voordoet dan in de rest van Nederland. De vergrijzing en ontgroening hebben belangrijke gevolgen voor de arbeidsmarkt en economie in het Noorden. Door de vergrijzing krimpt de potentiële beroepbevolking. Om de werkzame beroepsbevolking op peil te houden zal de arbeidsparticipatie moeten stijgen. Op korte termijn krijgt het Noorden waarschijnlijk te maken met een oplopende werkloosheid. Op de langere termijn blijft de arbeidsmarkt gespannen. In het hoofdstuk over de aanbodzijde van de arbeidsmarkt zullen we hier nader op in gaan. Een tweede gevolg van de vergrijzing en ontgroening is dat de samenstelling van de bevolking het voorzieningenniveau (scholen, verzorgingstehuizen, etc) in de regio beïnvloedt. Scholen krijgen te maken met teruglopende leerlingaantallen, terwijl de vraag naar zorg stijgt. Dit zal direct en indirect invloed hebben op de arbeidsmarkt.


Bevolkingsopbouw 10-65 jarigen Noord-Nederland, 2008

60 tot 65 jaar 55 tot 60 jaar 50 tot 55 jaar 45 tot 50 jaar 40 tot 45 jaar 35 tot 40 jaar 30 tot 35 jaar 25 tot 30 jaar 20 tot 25 jaar 15 tot 20 jaar 10 tot 15 jaar 0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

Bron: CBS

Groene en grijze druk Groene en grijze druk De groene druk is het aantal personen jonger dan 20 jaar uitgedrukt als percentage van de bevolking van 20-64 jaar. Laatstgenoemde groep valt voor een groot deel samen met de (potentiële) beroepsbevolking. De grijze druk is het aantal 65-plussers als percentage van de bevolking van 20-64 jaar. Het is interessant te zien hoe deze groepen zich tot elkaar verhouden, omdat de actieven onder de beroepsbevolking (de werkzame beroepsbevolking) de jongere leeftijdsgroep grotendeels moeten onderhouden en de lasten van de vergrijzing op moeten vangen. Tevens biedt het zicht op de vervangingsvraag doordat ouderen die met pensioen gaan en de mate waarin dit opgevangen wordt door de nieuwe aanwas van jongeren.

In 2008 is de groene druk in Noord-Nederland en Nederland gelijk, namelijk 39%. De trend over de lange termijn laat zien dat de groene druk vanaf 1988 is gedaald. Naar verwachting zal deze daling tot 2025 door zetten. Er is dus sprake van ontgroening. In Groningen ligt de groene druk een stuk lager dan in de andere twee noordelijke provincies. Groningen zal als enige provincie een lichte stijging van de groene druk kennen tot 2025. De grijze druk ligt in Noord-Nederland hoger dan in Nederland. Ook in 2025 zal dit naar verwachting het geval zijn. De grijze druk zal voor zowel Noord-Nederland als voor Nederland sterk stijgen. De stijging van de grijze druk wordt veroorzaakt door zowel een toename van het aantal ouderen als een afname van het aantal 20-64 jarigen. Dit betekent dat een relatief kleine groep (potentiële) actieven een relatief grote groep ouderen moet onderhouden. De hogere grijze druk van Noord-Nederland wordt vooral veroorzaakt door het grote aantal 65plussers in de provincie Drenthe. In Groningen ligt de grijze druk lager. Volgens de prognose zal de grijze druk in 2025 in Groningen lager zijn dan in de rest van Nederland. Dit geldt ook voor de groene druk. Groningen kent dus een relatief grote ‘middengroep’ (20-64 jaar). Met name de groep 20-30 jarigen is in Groningen groot. Rond 2020 zal het aandeel 65-plussers in Noord-Nederland voor het eerst groter zijn dan het aandeel inwoners onder de 20 jaar. Dit is eerder dan in Nederland als geheel waar de verhouding in 2025 gelijk zal zijn. Het aandeel jongeren zal de komende jaren dus afnemen en het Achtergrondrapport Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008-2009 12

aandeel ouderen stijgen. Hierdoor komt de beroepsbevolking onder druk te staan. Om de beroepsbevolking op peil te houden moet de participatie stijgen en/of de binnenlandse migratieinstroom toenemen.

Groene en grijze druk in Noord- Nederland 1988-2025 48% 43% 38% 33% 28% 23% 18% 1988

1993

1998

2003 groene druk

2008

2013

2018

2023

grijze druk

Bron: CBS

De Friese gemeenten kennen over het algemeen een hoge groene druk. We zagen eerder al dat Fryslân een grote natuurlijke aanwas kent. Ook in gemeenten rond de stad Groningen is de groene druk hoog. De gemeente Groningen heeft zowel veel jongere als oudere inwoners. Het omgekeerde geldt voor Haren, waar juist sprake is van een hoge groene en grijze druk. Kaart 2: Groene druk 1 januari 2008 (voorlopige cijfers)

26 tot 31% 31 tot 35% 35 tot 39% 39 tot 43% 43 tot 49% buiten Noord-Nederland



Vooral in de Drentse gemeenten is de grijze druk hoog. Rond de stad Groningen is de grijze druk laag. Dit geldt ook voor een aantal gemeenten in Fryslân, waaronder Leeuwarden en gemeenten ten zuidwesten van Leeuwarden. In de gemeenten rond de steden wonen over het algemeen veel forensen in de leeftijd van 20 tot 64 jaar oud. Kaart 3: Grijze druk 1 januari 2008 (voorlopige cijfers)

meer dan 5% daling 2,5 tot 5% daling 0 tot 2,5% daling 0 tot 2,5% groei 2,5 tot 5% groei meer dan 5% groei buiten Noord-Nederland


Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 14

3.

De vraagzijde van de arbeidsmarkt

3.1.

Bedrijvigheid

Het aantal starters als percentage van het totaal aantal vestigingen3 is voor zowel Nederland als de Noordelijke provincies de afgelopen jaren toegenomen, hoewel Drenthe een lichte daling kende in 2006 en 2007. Er zijn in het Noorden relatief meer starters dan in Nederland. Dit is opvallend. Vooral Groningen kent veel starters. Dat gold tot voor kort ook voor Drenthe, maar deze provincie is inmiddels voorbijgestreefd door Fryslân. Deze provincie heeft de afgelopen jaren een sterke groeispurt doorgemaakt.

Starters 2003-2007 in % van totaal aantal vestigingen 10% 8% 6% 4% 2% 0% Groningen

Fryslân

2002

Drenthe

2003

2004

2005

NoordNederland 2006

Nederland

2007

Bron: Kamer van Koophandel, handelsregister

Niet alleen kent Noord-Nederland relatief veel starters, maar ook veel bedrijfsopheffingen. Er is in het Noorden dus meer dynamiek. Ook in de provincie Groningen, waar relatief veel starters zijn, ligt het aantal opheffingen hoog. Het is opvallend dat de bedrijvendynamiek in Groningen vrij groot is, terwijl het aantal vestigingen relatief klein is. In de provincie Fryslân zijn juist weinig opheffingen. Dit aantal is hier van 2006 op 2007 gedaald, terwijl het aantal starters gestegen is.

3

Het LISA is een databestand waarin gegevens over alle vestigingen in Nederland waar betaald werk wordt verricht zijn opgenomen. Dit is een standaardbron voor werkgelegenheidscijfers. In het huidige hoofdstuk worden cijfers van de Kamer van Koophandel (KvK) gebruikt, omdat deze cijfers meer inzicht geven in het aantal starters omdat deze door de Kamer worden geregistreerd. Het databestand van LISA verschilt in zoverre van het handelsregister van de KvK, dat het ook gegevens bevat over de sectoren overheid, onderwijs, gezondheidszorg en over de vrije beroepen. Een ander verschil is dat het LISA-databestand alleen gegevens van vestigingen bevat waar betaald werk wordt verricht. Bij de KvK staan ook verenigingen en stichtingen geregistreerd. Het aantal starters in de cijfers van de KvK voor Noord-Nederland is relatief hoog, omdat de sectoren overheid, onderwijs en gezondheidszorg niet zijn meegenomen. Deze sectoren zijn in Noord-Nederland relatief waar vertegenwoordigd. Waardoor het totaal aantal vestigingen dat de KvK geeft een onderschatting is. Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 15

Opheffingen 2003-2007 in % van totaal aantal vestigingen 8% 6% 4% 2% 0% Groningen

Fryslân

2002

Drenthe

2003

2004

2005

NoordNederland 2006

Nederland

2007


In onderstaande figuur is duidelijk te zien dat het Noorden meer dynamiek kent; er zijn zowel meer starters als meer opheffingen. Het verschil in het percentage starters is echter veel groter dan het verschil in het percentage opheffingen. Het percentage starters is in Noord-Nederland en Nederland vanaf 2003 sterk gestegen, terwijl het percentage opheffingen licht is gedaald.

Starters en opheffingen 2001-2007 in % van totaal aantal vestigingen 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 2001

2002

2003

2004

2005

2006

Noord-Nederland % starters

Nederland % starters

Noord-Nederland % opheffingen

Nederland % opheffingen

2007



De groei van het aantal faillissementen volgt in Noord-Nederland een zelfde trend als in Nederland, met het verschil dat Noord-Nederland sterkere uitschieters kent, zowel naar boven als naar beneden. In 2003 heeft er in beide gebieden een sterke groei van het aantal faillissementen plaatsgevonden. Vooral in het Noorden is er een grote piek. De economische groei was in dit jaar in het Noorden dan ook negatief. In Nederland was er sprake van minieme groei van de economie. In 2006 is het aantal faillissementen voor beide gebieden gedaald. De economie kende in dat jaar een redelijk sterke groei.

Ontwikkeling faillissementen 2001-2006 in % mutatie per jaar

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% 2001

2002

2003

2004

Noord-Nederland

2005

2006

Nederland

Bron: CBS

Ontwikkeling faillissementen 2001-2006 in % mutatie per jaar

70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% 2001

2002

2003

Groningen

2004 Fryslân

2005

2006

Drenthe

Bron: CBS


3.2.

Werkgelegenheid

De totale werkgelegenheid in Noord-Nederland is van 2006 op 2007 met 2,8% gegroeid. Dat komt neer op 20.000 nieuwe banen. Daarmee bereikte de werkgelegenheidsgroei in NoordNederland het hoogste niveau sinds 2001. In Nederland als geheel groeide de werkgelegenheid van 2006 op 2007 met 2,2%. De groei van de werkgelegenheid was het sterkst in de provincie Drenthe. Daar ontstonden 7000 nieuwe banen op een totaal van 200.000. In Fryslân groeide de werkgelegenheid met 2,7%; goed voor 8.000 extra banen. In de provincie Groningen lag de groei met 2,2% op het landelijk gemiddelde. Tabel 5: Totale werkgelegenheid incl. uitzendbanen, afgerond naar 1000-tal 2002 2003 2004 2005 2006

Groningen 264.000 % groei 1,8 Fryslân 272.000 % groei 1,7 Drenthe 196.000 % groei 0,3 Noord732.000 Nederland % groei 1,3 Nederland 7.560.000 % groei 1,0 Bron: PWR en LISA

2007

262.000 -0,9 276.000 1,3 198.000 0,7 736.000

259.000 -1,0 275.000 -0,5 198.000 0,3 732.000

256.000 -1,2 273.000 -0,4 198.000 0,1 727.000

256.000 0,0 276.000 1,0 200.000 1,0 732.000

262.000 2,2 284.000 2,7 207.000 3,5 753.000

0,4 7.547.000 -0,2

-0,4 7.515.000 -0,4

-0,6 7.495.000 -0,3

0,7 7.554.000 0,8

2,8 7.722.000 2,2

Gemiddelde groei 20022007 0,2 1,2 1,0

0,7 0,5

De ontwikkeling van de werkgelegenheid over een langere termijn laat zien dat NoordNederland tot 2000 achterbleef bij het landelijk gemiddelde. In 2001 ligt een omslagpunt. Het laatste jaar ligt de groei van de werkgelegenheid zelfs boven het Nederlandse tempo. Dit laat zien dat het Noordelijk faseverschil dat in het vorige hoofdstuk beschreven is verder afneemt.

Ontwikkeling werkgelegenheid 1997-2007 % mutatie totale werkgelegenheid, incl. uitzend- en kleine banen 5 4 3 2 1 0 1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

-1 Noord-Nederland

Nederland

Bron: PWR en LISA


Noord-Nederland presteert dus goed qua werkgelegenheidsontwikkeling. Toch zien we tussen de drie provincies wel verschillen. De piek die de Noordelijke werkgelegenheid in 2001 laat zien, wordt voornamelijk veroorzaakt door een sterke groei in Fryslân. Daarnaast is de positieve ontwikkeling in de jaren daarna in zijn geheel op het conto van Fryslân en Drenthe te schrijven. De ontwikkeling in de provincie Groningen laat zelfs een aantal jaar een krimp zien.

Werkgelegenheidsgroei per provincie indexcijfer, totale werkgelegenheid, incl. uitzendbanen 125

120

115

110

105

100 1996

1997

1998

1999

2000

2001

Groningen

2002

2003

Fryslân

2004

2005

2006

2007

Drenthe

Bron: PWR en LISA

De Noordelijke arbeidsmarkt verschilt in een aantal opzichten van het landelijke beeld. Uit de onderstaande figuur komt naar voren dat het Noorden in vergelijking met Nederland vooral een sterkere werkgelegenheid heeft in de sectoren landbouw, industrie en zorg. De handel, zakelijke dienstverlening en de sector vervoer, opslag en communicatie zijn minder sterk vertegenwoordigd in het Noorden.

Werkgelegenheidsstructuur Noorden en Nederland, 2007 % van totale werkgelegenheid, incl. uitzendbanen Landbouw Industrie Bouw Handel en reparatie Horeca Vervoer, opslag, communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten Openbaar bestuur Onderwijs Zorg Overige diensten 0%

5%

10% Noorden

15%

20%

Nederland

Bron: PWR en LISA Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 19

Als we de drie Noordelijke provincies vergelijken qua werkgelegenheidstructuur dan zien we dat in alle drie de provincies de sectoren industrie, handel, zakelijke dienstverlening en zorg de grootste sectoren zijn. Opvallend is dat Zorg en de Zakelijke dienstverlening in de provincie Groningen veel sterker vertegenwoordigd zijn. Dit wordt veroorzaakt door de stad Groningen, waar ondermeer twee grote ziekenhuizen en enkele grote zakelijke dienstverleners gevestigd zijn. In Fryslân is de financiële dienstverlening sterker vertegenwoordigd. Dit wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van enkele grote banken en verzekeraars in Leeuwarden. Verder zien we dat de landbouw in de provincie Groningen een minder groot aandeel heeft op de totale werkgelegenheid. Ook hier is de oorzaak de stad Groningen, die de helft van de werkgelegenheid van de provincie voor haar rekening neemt en vrijwel geen landbouw kent.

Werkgelegenheidsstructuur per provincie, 2007 % van totale werkgelegenheid, incl. uitzendbanen

Landbouw Industrie Bouw Handel en reparatie Horeca Vervoer, opslag, communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten Openbaar bestuur Onderwijs Zorg Overige diensten 0%

5%

10% Groningen

Fryslân

15%

20%

Drenthe

Bron: PWR en LISA


De werkgelegenheidsstructuur in Noord-Nederland4 is aan het veranderen. In de onderstaande figuur is de verhouding van de werkgelegenheid per sector ten opzichte van de landelijke structuur weergegeven. Deze figuur laat zien dat de structuur in het Noorden steeds meer naar het landelijke beeld groeit. Deze beweging is het sterkst in de periode voor 2002 en stabiliseert in de periode 2002 – 2007. De industrie en de zorg, die in de noordelijke werkgelegenheidsstructuur een belangrijk aandeel in nemen, blijken in het Noorden sterker aanwezig dan landelijk. Het valt op dat het aandeel van de zorg verder aan het uitlopen is. Dit houdt in dat NoordNederland op het gebied van zorg een sterke positie aan het innemen is.

Regionale component werkgelegenheidsstructuur % punten afwijking Noord-Nederland t.o.v Nederland

Landbouw Industrie Bouw Handel en reparatie

Horeca Vervoer, opslag en communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten

Openbaar bestuur Onderwijs Zorg Overige diensten

-4%

-3%

Minder dan landelijk

-2%

-1% 1996

0% 2002

1% 2007

2%

3%

4%

Meer dan landelijk

Bron: PWR en LISA

De ontwikkeling van de werkgelegenheid naar sector in de drie Noordelijke provincies laat een gevarieerd beeld zien. De landbouw, industrie, zakelijke dienstverlening en het openbaar bestuur hebben in alle drie de provincies te maken met een afnemende werkgelegenheid. De zorg en de overige dienstverlening (o.a. milieu, recreatie en cultuur) groeien juist overal. De overige sectoren laten verschillen per provincie zien. Zo is de bouwsector in de provincie Groningen sterk gekrompen, terwijl deze in de overige provincies is gegroeid. De krimp in Groningen wordt veroorzaakt het verdwijnen van een aantal grote bouwbedrijven. Ook de handel en reparatie en de horeca krimpen licht in Groningen, terwijl een lichte groei te zien is in de andere provincies. Opvallend is de sterke stijging van de horeca in Fryslân. Doordat deze sector relatief klein is zorgt een klein aantal banen voor een relatief groot verschil. Hetzelfde geldt voor de sector vervoer, opslag en communicatie.

4

De cijfers worden hier weergegeven inclusief de kleine banen. In de vorige NAV’s werden deze niet meegenomen. In de grafiek zijn de jaren 1996 en 2002 ook herberekend voor kleine banen. Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 21

Opvallend is verder de krimp van de werkgelegenheid bij financiële instellingen in Groningen en Drenthe terwijl deze groeit in Fryslân. Een verklaring hiervoor is de sterke positie van Leeuwarden, waar veel grote financiële instellingen gevestigd zijn. Daarnaast zijn op het platteland veel kleinere filialen gesloten waardoor werkgelegenheid verloren is gegaan.

Ontwikkeling werkgelegenheid naar sector 2002-2007 Landbouw Industrie Bouw Handel en reparatie Horeca Vervoer, opslag en communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten Openbaar bestuur Onderwijs Zorg Overige diensten -20%

-15%

Afname

-10%

-5% Groningen

0% Fryslân

5% Drenthe

10%

15%

20% toename

Bron: PWR en LISA


De meerderheid van het aantal banen in Noord-Nederland wordt ingevuld door mannen (56%). In de sectoren zorg en onderwijs werken traditioneel meer vrouwen dan mannen. Verder zien we dat vrouwen in de meerderheid zijn in de horeca en overige dienstverlening. De sectoren handel en reparatie en financiële instellingen laten een gemêleerd beeld zien.

Werkgelegenheid naar geslacht, 2007 Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel en reparatie Horeca Vervoer, opslag en communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten Openbaar bestuur Onderwijs Zorg Overige diensten Totaal 0%

20%

40%

60%

Mannen

80%

100%

120%

Vrouwen

Bron: PWR

De toegenomen participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt kan uit de werkgelegenheid worden afgelezen. Tussen 2002 en 2007 is het aandeel dat vrouwen hebben in de totale werkgelegenheid licht toegenomen. Deze toename is grotendeels te verklaren uit de groei van de werkgelegenheid in de zorg.

Aandeel vrouwen in de gehele werkgelegenheid 45% 44% 43% 42% 41% 40% 2002

2003

2004 Groningen

2005 Fryslân

2006

2007

Drenthe

Bron: PWR


Veruit de meeste werkgelegenheid in het Noorden bestaat uit “grote” banen5 (81%). In de horeca zijn de meeste kleine banen te vinden.

Werkgelegenheid naar dienstverband, 2007 Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel en reparatie Horeca Vervoer, opslag en communicatie Financiële instellingen Zakelijke diensten Openbaar bestuur Onderwijs Zorg Overige diensten Totaal 0%

5%

10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%

percentage kleine banen Bron: PWR

Het aandeel kleine banen op de totale werkgelegenheid in Noord-Nederland is de laatste jaren heel licht toegenomen. Opvallend is dat het aandeel kleine banen in Fryslân hoger ligt dan in Groningen en Drenthe. Dit wordt vooral veroorzaakt door het grotere aandeel dat de horeca in neemt in de Friese werkgelegenheid.

Aandeel kleine banen in de gehele werkgelegenheid 22% 20% 18% 16% 14% 12% 10% 2002

2003

2004 Groningen

2005 Fryslân

2006

2007

Drenthe

Bron: PWR

5

Grote banen: meer dan 12 uur werkzaam per week, in Groningen meer dan 15 uur per week. Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 24

In het kader van het Kompasprogramma 6 wordt onderscheid gemaakt tussen economische kerngebieden (de kernzones) en het landelijk gebied. De kernzones kunnen door hun ruimtelijke concentratie optimaal profiteren van economische ontwikkelingen is de achterliggende gedachte. In de onderstaande tabel is de ontwikkeling van de werkgelegenheid weergegeven voor de verschillende kernzones. Tussen 2002 en 2007 blijkt het landelijk gebied een grotere groei van de werkgelegenheid te hebben gekend dan de kernzones. De negatieve ontwikkeling van de werkgelegenheid in het Eemsmondgebied drukt het groeicijfer van de kernzones. Ook blijven de kernzones Westergo en Groningen-Assen enigszins achter. In de A 7 zone is daarentegen een sterke positieve ontwikkeling zichtbaar. Het valt op dat de werkgelegenheidsontwikkeling in de kernzones sterk fluctueert. De werkgelegenheid wordt hier meer beïnvloed door economische ontwikkelingen dan het landelijk gebied. Daar is de werkgelegenheid meer traditioneel en zijn minder grote bedrijven gevestigd. Tabel 6: Werkgelegenheidsontwikkeling Kompas-zones en landelijk gebied, totale werkgelegenheid incl. uitzendkrachten 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Gemiddelde jaarlijkse groei 20022007 A7 zone 85.400 87.100 87.900 87.800 89.700 93.300 % groei 2,0 0,9 -0,2 2,3 4,0 1,8 Westergo 81.800 82.500 83.000 82.700 82.000 82.800 % groei 0,9 0,6 -0,3 -0,9 1,0 0,3 Groningen 218.000 215.400 213.300 210.000 210.600 218.400 – Assen % groei -1,2 -1,0 -1,5 0,3 3,7 0,1 Eemsmond 17.400 17.500 17.300 17.100 16.800 16.000 % groei 0,7 -1,2 -1,1 -2,0 -4,7 -1,7 Drentse 109.900 109.800 109.400 109.400 110.800 114.300 Stedenband % groei -0,1 -0,4 0,0 1,3 3,2 0,8 Totaal 512.500 512.400 510.800 507.100 510.000 524.9000 Kernzones % groei 0,0 -0,3 -0,7 0,6 2,9 0,5 220.100 222.800 221.100 220.300 222.200 227.400 Landelijk gebied % groei 1,2 -0,8 -0,4 0,9 2,4 0,7 Noord732.600 735.200 732.000 727.300 732.100 752.300 Nederland % groei 0,4 -0,4 -0,6 0,7 2,8 0,6 Bron: PWR

6 Het beleidsprogramma van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland voor de ruimtelijk-economische ontwikkeling van Noord-Nederland Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport

25

Zoals eerder aangegeven is de werkgelegenheid in Noord-Nederland van 2006 op 2007 met 2,8% gegroeid. Op gemeentelijk niveau kan dit vertaald worden naar een krimp van de werkgelegenheid in 12 gemeenten en een groei in 52 gemeenten. Opvallend is de concentratie van gemeenten met een afnemende werkgelegenheid in het oosten van Groningen. Kaart 4: Ontwikkeling werkgelegenheid 2006 – 2007

meer dan 5% daling 2,5 tot 5% daling 0 tot 2,5% daling 0 tot 2,5% groei 2,5 tot 5% groei meer dan 5% groei buiten Noord-Nederland kernzones Bron: PWR

Op langere termijn laat de ontwikkeling van de werkgelegenheid op gemeentelijk niveau een gedifferentieerder beeld zien. De werkgelegenheid is in Noord-Nederland als geheel tussen 2002 en 2007 met 0,6% gegroeid. Nader gespecificeerd blijken 24 gemeenten te maken te hebben met een gekrompen werkgelegenheid en 40 gemeenten met een groei. Ook hier is in OostGroningen een cluster van gemeenten te zien waar de werkgelegenheid sterker is gekrompen dan elders. Uitzonderlijk is de positie van Slochteren waar juist een sterke groei te zien is, dit kan verklaard worden door de verhuizing van enkel grote bedrijven naar Slochteren. Kaart 5: Ontwikkeling werkgelegenheid 2002 - 2007 Bron: PWR

meer dan 10% daling 5 tot 10% daling 0 tot 5% daling 0 tot 5% groei 5 tot 10% groei meer dan 10% groei buiten Noord-Nederland kernzones


4.

De aanbodszijde van de arbeidsmarkt

4.1.

Beroepsbevolking

De groei van de beroepsbevolking in Noord-Nederland kende de afgelopen jaren een onregelmatig verloop. In 2005 kwam de groei tot stilstand. De groei van de beroepsbevolking van Nederland kende een lange periode van geleidelijke afname. De beroepsbevolking groeide de afgelopen twee jaar sterker in het Noorden dan in Nederland. Voor beide gebieden is de groei het afgelopen jaar licht gestagneerd. Er is een aantal factoren dat van invloed zijn op ontwikkelingen in de beroepsbevolking. Demografische ontwikkelingen kunnen effect hebben. Vergrijzing bijvoorbeeld zet ontwikkelingen in de beroepsbevolking onder druk. Ook Rijksbeleid kan van invloed zijn. Het afschaffen van het prepensioen en het meer inzetten op werk, leiden tot een stijging van de participatie en daarmee de beroepsbevolking. Daarnaast beweegt de beroepsbevolking mee met hoog en laag conjunctuur.

Groei van de beroepsbevolking 1998-2007 Driejaars voortschrijdend gemiddelde

3%

2%

1%

0%

-1% 1998

1999

2000

2001

2002

2003

Noord-Nederland

2004

2005

2006

2007

Nederland


De bruto arbeidsparticipatie, het aandeel van de (werkzame en werkloze) beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking, laat over de afgelopen tien jaar een stijgende trend zien. De bruto participatie ligt in Nederland iets hoger dan in het Noorden, maar het verschil is de afgelopen jaren kleiner geworden. De netto participatie is het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. Deze is, na een aantal jaren van lichte daling, de laatste drie jaar gestegen. Van 2002 tot 2004 maakte de werkzame beroepsbevolking een kleiner gedeelte uit van de totale bevolking van 15 tot 65 jaar dan de jaren ervoor en erna. Een relatief groot gedeelte van de potentiële beroepsbevolking was in deze periode dus niet actief op de arbeidsmarkt. De economische groei was in deze jaren dan ook zeer laag.


Het verschil tussen de bruto en netto participatie is in het Noorden groter dan in Nederland, maar dit verschil loopt terug. Dit houdt in dat een steeds groter deel van de potentiële beroepsbevolking in Noord-Nederland geactiveerd wordt en betaald werk verricht.

Ontwikkeling arbeidsparticipatie 1998-2007 Driejaars voortschrijdend gemiddelde

67

62

57 1998

1999

2000

2001

2002

Noord-Nederland bruto Noord-Nederland netto

2003

2004

2005

2006

2007

Nederland bruto Nederland netto


De bruto arbeidsparticipatie van zowel mannen als vrouwen ligt in Noord-Nederland lager dan in Nederland. De participatie van mannen en vrouwen ligt in Drenthe opvallend hoog vergeleken met de andere twee noordelijke provincies. In Groningen ligt de participatie van mannen vrij laag. Voor Fryslân geldt dit juist voor de participatie van vrouwen.

Bruto participatiegraad naar geslacht 2006 Driejaars voortschrijdend gemiddelde 80 75 70 65 60 55 50 Groningen

Drenthe

Fryslân Totaal

Mannen

Noord-Nederland

Nederland

Vrouwen



De participatiegraad van mannen is de afgelopen jaren in Noord-Nederland redelijk stabiel gebleven, maar vertoont vanaf 2003 een licht dalende trend. De participatie van vrouwen is juist sterk gestegen.

Ontwikkeling bruto arbeidsparticipatie Noorden 1996-2006 Driejaars voortschrijdend gemiddelde 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% 1996

1997

1998

1999

2000

Totaal

2001

2002

Mannen

2003

2004

2005

2006

Vrouwen


Opgesplitst naar leeftijdsgroepen blijkt dat de participatie van de oudere (45+) en jongere (1524) leeftijdsgroepen in Noord-Nederland lager ligt dan in Nederland. Opvallend is dat in Groningen de participatie van ouderen en jongeren relatief laag is. De lagere participatie van jongeren kan verklaard worden uit het feit dat er veel studenten in de provincie zijn die kleine baantjes (minder dan 12 uur) hebben7, maar geen deel uit maken van de beroepsbevolking.

Bruto participatiegraad naar leeftijd 2006 driejaars voortschrijdend gemiddelde 90 80 70 60 50 40 30 Groningen 15 tot 25 jaar

Fryslân 25 tot 35 jaar

Drenthe 35 tot 45 jaar

Noord-Nederland 45 tot 55 jaar

Nederland

55 tot 65 jaar


7 Zie Oldrik Bulthuis en Emil Klok (2004) De effecten van Studenten op de Groningse Arbeidsmarkt, RAP Centraal/CAB, Groningen Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 29

4.2.

Sociale zekerheid

In Noord-Nederland worden op dit moment 143 duizend uitkering in het kader van sociale zekerheid verstrekt. Hoewel er nog een verschil aanwezig is nadert het Noorden qua sociale zekerheid steeds meer het landelijk gemiddelde. De groep uitkeringsontvangers vormt een belangrijke reserve voor de arbeidsmarkt. Uitkeringen in het kader van de sociale zekerheid: Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA): De WAO is in 2006 vervangen door de WIA. De WAO had als doel om personen in loondienst te verzekeren van een loonvervangende uitkering bij langdurige arbeidsongeschiktheid (langer dan een jaar). Verandering is dat bij de WIA werken naar vermogen centraal staat en ook beloond wordt. Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong): Wettelijke voorziening in de financiële gevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid van mensen die geen aanspraak kunnen maken op de WAO omdat er geen arbeidsverleden is opgebouwd. Dit zijn mensen die arbeidsongeschikt zijn op de dag dat zij 17 jaar worden of na hun 17e jaar arbeidsongeschikt worden én een opleiding/studie volgen. Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ): Een verplichte verzekering voor zelfstandigen, beroepsbeoefenaren, directeurengrootaandeelhouders en meewerkende echtgenoten tegen de financiële gevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid. De WAZ is met ingang van 1 augustus 2004 geblokkeerd. Werkloosheidswet (WW): De wet heeft tot doel werknemers te verzekeren tegen de financiële gevolgen van werkloosheid. De wet voorziet in een uitkering die gerelateerd is aan het laatstverdiende inkomen uit dienstbetrekking. De duur van de uitkering is afhankelijk van het arbeidsverleden van de verzekerde. Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) beoordeelt of men voor een WW-uitkering in aanmerking komt. Wet werk en bijstand (WWB): Wettelijke sociale voorziening die op 1 januari 2004 in werking is getreden ter vervanging van de Algemene bijstandswet (ABW), de Wet inschakeling werkzoekenden (WIW) en het Besluit In- en Doorstroombanen (ID-banen). Bron: CBS en Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Ontwikkeling sociale zekerheid als % van de beroepsbevolking 30%

25%

20%

15% 1998

1999

2000

2001

2002

2003

Noord-Nederland

2004

2005

2006

2007

Nederland



In de provincie Groningen ontvangen relatief veel mensen een bijstandsuitkering. In Drenthe zijn relatief meer mensen die een WIA-uitkering ontvangen. In Fryslân zijn relatief weinig uitkeringsgerechtigden. Tabel 7: Aantal uitkeringen 4e kwartaal 2007 WIA Groningen 20.660 Fryslân 19.380 Drenthe 18.780 Noord-Nederland 58.820 Nederland 579.230 Bron: CBS

Wajong 8.180 7.960 6.190 22.330 163.760

WAZ 1.580 2.210 1.710 5.500 41.570

WW 8.420 8.710 6.870 24.000 191.970

WWB 14.830 10.680 6.920 32.430 304.710

Uitkeringen 4e kwartaal 2007 in % potentiele beroepsbevolking 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% WIA

Wajong

Groningen

Fryslân

WAZ Drenthe

WW Noord-Nederland

WWB Nederland


Het aantal uitkeringen is van 2006 op 2007 gedaald. Vooral het aantal mensen dat een WWuitkering ontvangt is sterk afgenomen. In Fryslân was deze daling sterker dan in de andere gebieden. Het aantal mensen dat een Wajong-uitkering ontvangt is, in tegenstelling tot alle andere uitkeringen, van 2006 op 2007 sterk gestegen. Dat is een opvallend gegeven. Deze trend geldt zowel voor Nederland als voor Noord-Nederland. Het UWV geeft aan dat de instroom in de Wajong vanuit de bijstand sinds 2005 sterk is toegenomen. Nu gemeenten zelf financieel verantwoordelijk zijn voor de bijstand proberen zij zoveel mogelijk cliënten uit de bijstand te krijgen. Hierbij kijken ze ook naar voorliggende voorzieningen als de Wajong. Ook de instroom vanuit het voortgezet speciaal onderwijs en het praktijkonderwijs is toegenomen. Deze vormen van onderwijs hebben een vlucht genomen, waarbij wordt opgemerkt dat gedragsproblemen steeds vaker en makkelijker een stempel krijgen.


Ontwikkeling uitkeringen 2006-2007 (1e kwartaal) 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% -25% -30% Groningen

Fryslân

WAO

Drenthe

Wajong

WAZ

NoordNederland WW

Nederland

WWB


Wajong Nader ingezoomd op de ontwikkeling van de Wajong-uitkeringen, blijkt dat er vanaf 1999 een stijging heeft plaatsgevonden. Vanaf 2004 is deze stijging voor Nederland steeds sterker geworden. Van 2004 tot 2006 nam de groei in Noord-Nederland juist af, om vanaf 2006 explosief te stijgen. Momenteel is de groei in beide gebieden zeer sterk.

Groei Wajong uitkeringen 1e kwartaal 1999-2008 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 1999

2000

2001

2002

2003

Noord-Nederland

2004

2005

2006

2007

2008

Nederland

Bron: CBS, bewerking CAB, 2008 voorlopige cijfers


Uitgesplitst naar de drie provincies, blijken vooral Fryslân en Drenthe de afgelopen jaren een grillig verloop te hebben gekend. In Drenthe was in 2001 zelfs sprake van een daling van het aantal Wajong-uitkeringen. In 2008 kent Fryslân een iets minder sterke groei dan de andere twee provincies.

Groei Wajong uitkeringen 1e kwartaal 1999-2008 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% 1999

2000

2001

2002

2003

Groningen

2004

2005

Fryslân

2006

2007

2008

Drenthe


Bijstand Van 1999 tot 2002 heeft er voor zowel Nederland als Noord-Nederland een daling van het aantal bijstandsuitkeringen plaatsgevonden. Van 2003 tot 2005 is het aantal bijstandsuitkeringen gestegen, om vanaf 2006 weer te dalen. Noord-Nederland kende perioden van sterkere daling en sterkere groeicijfers.

Groei bijstandsuitkeringen 1e kwartaal 1999-2008 10%

5% 0%

-5% -10%

-15% 1999

2000

2001

2002

2003

2004

Noord-Nederland

2005

2006

2007

2008

Nederland

Bron: CBS, bewerking CAB 2008 voorlopige cijfers


Uitgesplitst naar de drie noordelijk provincies zijn weinig verschillen in de ontwikkeling van het aantal bijstanduitkeringen te zien.

Groei bijstandsuitkeringen 1e kwartaal 1999-2008 10% 5% 0% -5% -10% -15% 1999

2000

2001

2002

2003

Groningen

2004 Fryslân

2005

2006

2007

2008

Drenthe


Op gemeentelijk niveau blijkt dat vooral de stedelijke gebieden in het noorden een relatief hoog aantal bijstandsuitkeringen verstrekken. Dit past in het landelijke beeld. Ook in de OostGroningse gemeenten en het gebied rondom Delfzijl worden relatief veel uitkeringen verstrekt. Kaart 6: Bijstandsuitkeringen als percentage van het aantal huishoudens (december 2007)

meer dan 6% 5 tot 6% 4 tot 5% 3 tot 4% 2 tot 3% minder dan 2% buiten Noord-Nederland/ geen data Bron: CBS, bewerking CAB


Jeugdwerkloosheid manifesteert zich vooral in de provincie Groningen. Met name in het oosten en zuidoosten van de provincie zijn relatief veel jongeren die een bijstandsuitkering ontvangen. De gemeenten met de hoogste percentages zijn: Reiderland, Menterwolde en Pekela.

Kaart 7: Jongeren onder de 25 jaar met een bijstandsuitkeringen als percentage van aantal huishoudens jonger dan 25 jaar, december 2007

meer dan 20% 15 tot 20% 10 tot 15% 7,5 tot 10% 5 tot 7,5% minder dan 5% buiten Noord-Nederland/ geen data Bron: CBS, bewerking CAB

In de meeste Noordelijke gemeenten is het aantal bijstandsuitkeringen van 2006 op 2007 gedaald. De sterkste groei heeft plaatsgevonden in de gemeente Terschelling. Hierbij moet vermeld worden dat het absoluut om kleine aantallen gaat. Ook in de gemeente Midden-Drenthe is het aantal bijstandsuitkeringen gegroeid. Opvallend is de toename in een aantal gemeenten in Oost-Groningen; in de gemeente Scheemda en in mindere mate in de gemeenten Delfzijl, Reiderland, Winschoten en Bellingwedde is het aantal bijstandsgerechtigden van 2006 op 2007 gestegen. Kaart 8: Bijstandsontwikkeling december 2006 tot december 2007

.

meer dan 10% stijging 0 tot 10% stijging 0 tot 10% daling 10 tot 20% daling meer dan 20% daling buiten Noord-Nederland/ geen data

Bron: CBS, bewerking CAB Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 35

Werkloosheidswet De ontwikkeling van het aantal WW-uitkeringen voor Noord-Nederland loopt gelijk aan die van Nederland. Hetzelfde geldt voor de afzonderlijke provincies van Noord-Nederland. Van 1999 tot 2001 heeft er onder invloed van de economische hoogconjunctuur een daling plaatsgevonden. De economische teruggang van 2002 tot 2004 liet een toename van het aantal WW-uitkeringen zien. Met de aantrekkende economie zien we vanaf 2005 weer een daling van de WW. Groei WW-uitkeringen 4e kwartaal 1999-2007 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% 1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2006

2007

Nederland

Noord-Nederland Bron: CBS, bewerking CAB

Groei WW-uitkeringen 4e kwartaal 1999-2007 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% -40% 1999

2000

2001

2002

Groningen

2003

2004

Fryslân

2005 Drenthe



4.3.

Niet Werkende Werkzoekenden

Het aantal Niet Werkende Werkzoekenden (NWW’ers) in Noord-Nederland is van 2007 op 2008 met 19,5% gedaald. Dat komt neer op 14.000 minder NWW’ers. In Nederland als geheel daalde het aantal NWW’ers van 2006 op 2007 met 18,8%. Over een langere periode zien we dat in 2005 de daling van het aantal NWW'ers begint in te zetten; een trend die tot op heden doorzet. De daling van het aantal NWW’ers was het sterkst in de provincie Fryslân. Daar daalde het aantal NWW’ers het afgelopen jaar met 5.500 (19,9%). In Groningen daalde het aantal NWW’ers met 19,7%, in de provincie Drenthe lag de daling met 18,8% op het landelijk gemiddelde. Tabel 8: Ontwikkeling NWW 2003

Groningen 29.478 % groei Fryslân 27.327 % groei Drenthe 19.781 % groei Noord76.586 Nederland % groei Nederland 575.844 % groei Bron: CWI Noord-Nederland

2004

2005

2006

2007

2008

34.311 16,4% 33.012 20,8% 24.310 22,9% 91.633

34.315 0,0% 32.491 -1,6% 24.305 0,0% 91.111

32.709 -4,7% 30.713 -5,5% 24.518 0,9% 87.940

27.939 -14,6% 24.593 -19,9% 19.715 -19,6% 72.247

22.441 -19,7% 19.711 -19,9% 16.002 -18,8% 58.154

19,6% 705.227 22,5%

-0,6% 704.110 -0,2%

-3,5% 684.145 -2,8%

-17,8% 564.338 -17,5%

-19,5% 458.054 -18,8%

Gemiddelde groei 20032008 -4,5% -5,2% -2,9%

-4,4% -3,4%

De ontwikkeling van het aantal NWW’ers over een langere periode laat zien dat sinds januari 2006 een dalende lijn is ingezet. De provincies Fryslân en Groningen laten een sterkere daling laten zien dan Drenthe. De daling van het aantal NWW’ers zal zich volgens de prognoses van het CWI verder doorzetten in 2008 en 2009, hoewel de daling minder sterk zal zijn. 8

Ontwikkeling NWW januari 2003-juli 2008 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 jan `03

jan `04

jan `05

Groningen

jan `06

Fryslân

jan `07

jan `08

Drenthe

Bron: CWI Noord-Nederland

8

CWI (2008) CWI Arbeidsmarktprognose 2008-2013, Amsterdam Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 37

Op 1 juli 2008 was 6,8% van de beroepsbevolking in Noord-Nederland geregistreerd als Niet Werkende Werkzoekende. In de provincie Groningen lag dit percentage met 7,7% het hoogst. In de onderstaande grafiek zien we dat over de hele linie het percentage NWW’ers daalt. In Noord-Nederland gaat deze daling sneller dan landelijk. Het verschil tussen het Noorden en de rest van Nederland neemt daardoor steeds verder af. Het percentage NWW'ers op de beroepsbevolking lag in januari 2003 in Noord-Nederland nog bijna 3%punt hoger lag dan landelijk. In juli 2008 is dit teruggelopen tot 1,4%. Het verschil zal volgens de prognose van het CWI de komende periode gelijk blijven.

NWW als % van de beroepsbevolking 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% jan `03

jan `04 Groningen

jan `05 Fryslân

jan `06 Drenthe

jan `07 Noord-Nederland

jan `08 Nederland

Bron: CWI, berekening CAB

De groei van de NWW laat in de onderstaande grafiek een duidelijk seizoenspatroon zien, waarbij het aantal NWW’ers in de zomerperiode afneemt en in de winterperiode toeneemt. Deze verschillen zijn te verklaren door de seizoensarbeid die zich met name in de zomerperiode manifesteert. Opvallend is dat het Noorden zowel in de periode van afname als in de periode van toename sterkere pieken laat zien dan Nederland als geheel. De Noord-Nederlandse werkgelegenheidsstructuur wordt dus meer beïnvloed door seizoensinvloeden dan landelijk het geval is. Verder zijn er twee trends te lezen uit de grafiek:

o

o

In de eerste plaats zien we de dynamiek in de NWW steeds verder afnemen. Dit laat zien dat de arbeidsmarkt steeds minder beïnvloed wordt door de seizoensarbeid. Vooral op de schaal van Noord-Nederland is deze ontwikkelingen zichtbaar. Dit bevestigt de trend die in paragraaf 3.2 is gegeven dat de werkgelegenheidsstructuur in NoordNederland steeds meer naar de landelijke structuur toegroeit. Verder zien we dat tot 2007 de toename van de NWW steeds kleiner wordt, terwijl de afname groeit. Vanaf 2007 laat de toename een stabilisering zien en neemt de afname licht af. Dit impliceert dat de ingezette daling van de NWW zich enigszins aan het afvlakken is en minder snel zal gaan verlopen dan in de voorgaande jaren het geval was. Dit komt overeen met de prognoses van het CWI.


Groei NWW 6%

4%

2%

8 `0 ju n

7 `0

ja n` 08

ja n

ju n

`0 7

6 `0 ju n

`0 6 ja n

05 ju n`

`0 5 ja n

04 ju n`

3 `0

`0 4 ja n

-2%

ju n

ja n

`0 3

0%

-4%

-6%

Noorden

Nederland

Bron: CWI, berekening CAB

De ontwikkeling van de NWW is vrijwel gelijk in de drie Noordelijke provincies. De pieken van de provincie Fryslân zijn iets hoger, omdat Fryslân iets gevoeliger is voor de invloed van seizoensarbeid. Deze provincie heeft een grotere toeristische sector dan Groningen en Drenthe9. Op gemeentelijk niveau is te zien dat met name in Oost Groningen een relatief groot aantal NWW’ers is. In het westen van Fryslân hebben de gemeenten relatief weinig NWW’ers. Kaart 9: NWW als percentage van de beroepsbevolking, juni 2008

meer dan 10% 8 tot 10% 6 tot 8% 4 tot 6% minder 4% buiten Noord-Nederland Bron: CWI 9

Bron: Toerdata Noord, 2007 Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 39

De ontwikkeling van de NWW op gemeentelijk niveau laat een gedifferentieerd beeld zien. In Oost-Groningen zien we een cluster van gemeenten waar de daling van het aantal NWW’ers significant lager ligt. Dit is opvallend aangezien uit de vorige kaart naar voren kwam dat deze gemeenten relatief veel NWW’ers hebben. Ook Zuid-Drenthe en Zuid-Fryslân laten een minder sterke daling zien. Kaart 10: Daling NWW juni 2003 – juni 2008

0 tot 20% daling 20 tot 30% daling 30 tot 40% daling meer dan 40% daling buiten Noord-Nederland

Bron: CWI

4.4.

Onderwijs

De uitstroom uit het onderwijs vormt een belangrijke component in het aanbod op de arbeidsmarkt. Daarom beschrijft deze paragraaf aantallen deelnemers, studenten en gediplomeerden in het MBO, het HBO en het wetenschappelijk onderwijs. Een groot deel van de gediplomeerde uitstroom uit het onderwijs (MBO, HBO en WO bachelor) stroomt door naar vervolgonderwijs. Dit is een belangrijk gegeven. Aantallen gediplomeerden geven dus een bruto overzicht; slechts een deel van deze groep betreedt direct de arbeidsmarkt. Welk deel verschilt per onderwijsniveau en richting. Daarnaast kampt vooral het MBO met voortijdig schoolverlaters. Deze groep wordt ook in deze paragraaf omschreven. Tabel 9 geeft een overzicht van de onderwijsinstelling in deze sectoren in Noord-Nederland. In Noord-Nederland zijn zeven ROC’s gevestigd, vijf hogescholen en één instelling voor wetenschappelijk onderwijs. Deze staan in onderstaande tabel weergegeven. Tabel 9: Onderwijsinstellingen Noord-Nederland Middelbaar Hoger beroepsonderwijs beroepsonderwijs - Hanzehogeschool Groningen - Alfa-College - Christelijke Hogeschool Nederland - Noorderpoortcollege - Noordelijke Hogeschool Leeuwarden - AOC Terra - Van Hall Larenstein - Friesland College - Hogeschool Drenthe - ROC Friese Poort - AOC Friesland - Drenthe College

Wetenschappelijk Onderwijs - Rijksuniversiteit Groningen


Middelbaar beroepsonderwijs In Noord-Nederland volgen zo`n 56.000 leerlingen een opleiding in het middelbaar beroepsonderwijs; 24.500 in de provincie Groningen, bijna 23.000 in de provincie Fryslân en 8.500 in de provincie Drenthe.

Deelnemers MBO 2007 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Groningen

Fryslân BBL

BOL deeltijd

Drenthe BOL voltijd

Bron: CFi

Leerlingen in het middelbaar beroepsonderwijs in Noord-Nederland volgen verhoudingsgewijs iets minder vaak een BLL route (werken en leren) dan gemiddeld. Dit komt vooral door het relatief lage aantal BBL`ers in de provincie Fryslân.

Deelnemers MBO 2007 100% 80% 60% 40% 20% 0% Groningen

Fryslân

BBL

Drenthe

BOL deeltijd

Noord Nederland

Nederland

BOL voltijd

Bron: CFi


In Noord-Nederland ontvangen iets meer dan 15.000 leerlingen een MBO-diploma in 2007; zo`n 7.000 in de provincie Groningen, bijna 6.000 in de provincie Fryslân en ruim 2.000 in de provincie Drenthe. In Groningen en Drenthe gaat het in 30% van de gevallen om een BBL traject. In Fryslân is dat iets boven de 20%.

Gediplomeerden in het MBO 2007 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Groningen

Fryslân BBL

BOL deeltijd

Drenthe BOL voltijd

Bron: CFi

Een kwart van de gediplomeerden in Noord-Nederland heeft een technische opleiding afgerond, een derde een economische en 40% een opleiding in de richting zorg/welzijn (DGO). Deze aandelen verschillen enigszins per provincie. In Groningen zijn er iets meer zorg/welzijn gediplomeerden ten opzichte van het aandeel gediplomeerden in de techniek. In Fryslân is het aandeel economie iets lager en in Drenthe juist weer wat hoger.

Gediplomeerden in het MBO naar studierichting 2007 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Groningen

Fryslân DGO

Economie

Drenthe Techniek

Bron: CFi


Als we naar het niveau van de gediplomeerde uitstroom op het MBO kijken, dan valt op dat slechts een kleine fractie van de gediplomeerden een opleiding op niveau 1 heeft afgerond. In Groningen en Fryslân ligt dit rond de 5%, in Drenthe iets hoger, namelijk op 10%. Het aandeel niveau 2 schommelt zo rond de 30%. Verschillen tussen de provincies zitten met name in niveau 3 en 4. Voor Groningen en Fryslân liggen deze verhoudingen op ruwweg 25% - 40%, terwijl dit voor Drenthe op ruwweg 30% - 30% ligt. Het niveau van de gediplomeerden in de provincie Drenthe ligt dus over de hele linie wat lager dan in de twee andere Noordelijke provincies.

Gediplomeerden in het MBO naar opleidingsniveau 2007 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Drenthe

Fryslân niveau 1

niveau 2

niveau 3

Groningen niveau 4

Bron: CFi


Voortijdig schoolverlaters Voortijdig schoolverlaters Het begrip voortijdig schoolverlaten is gebaseerd op de startkwalificatie. Iedere jongere van 12-22 jaar die niet ten minste een opleiding op havo-, vwo- of mbo-niveau 2 heeft afgerond en die langer dan vier weken geen onderwijs volgt, is voortijdig schoolverlater. Gestruikeld voor de Start, Sociaal Cultureel Planbureau, augustus 2008 Het probleem van voortijdig schoolverlaters speelt vooral op het MBO. Driekwart van de voortijdig schoolverlaters valt uit in het MBO, een kwart in het voorgezet onderwijs. De Noordelijke provincies verschillen daarin onderling niet veel. In Drenthe ligt het aandeel van het MBO een fractie hoger.

Voortijdig schoolverlaters naar onderwijsrichting 2005/2006 2500 2000 1500 1000 500 0 Groningen

Fryslân MBO

Drenthe

VO

Bron: Ministerie OCW

Binnen het MBO is het aantal voortijdig schoolverlaters vooral erg hoog is op de laagste niveau`s: BOL en BBL niveau 1 en in mindere mate niveau 2. Het aantal deelnemers dat een BBL opleiding op niveau 1 of 2 is erg laag; het aantal voortijdig schoolverlaters concentreert zich dus in BOL 1 en in mindere mate BOL 2. Deze cijfers laten zien dat de overgang tussen VMBO en MBO voor zwakke leerlingen vaak te groot is, omdat de grootste uitval – in procenten – op niveau 1 plaatsvindt.


Voortijdig schoolverlaters MBO naar niveau en richting als % inschrijvingen 2005/2006 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Groningen bbl 1

bbl 2

Fryslân bbl 3

bbl 4

bol 1

Drenthe

Noord-Nederland

bol 2

bol 4

bol 3

Totaal


De drempelloze instroom vanuit het VMBO maakt het mogelijk dat leerlingen vanuit het VMBO zonder diploma instromen in het MBO. Als leerlingen die via deze route instromen in het MBO daar uitvallen zonder dat ze een MBO diploma op niveau 1 hebben zijn het dus voortijdig schoolverlaters zonder diploma. Deze groep maakt een relatief groot deel uit van de groep voortijdig schoolverlaters. In de provincie Groningen zijn relatief veel voortijdig schoolverlaters die niet in het bezit zijn van een diploma. In Fryslân ligt het percentage met een VMBO-diploma juist relatief hoog. Uit onderzoek van het SCP10 is gebleken dat een stedelijke omgeving een risicofactor is voor voortijdig schoolverlaten. Hetzelfde geldt voor de achtergrond van leerlingen: allochtone leerlingen, leerlingen met laag opgeleidde ouders en kinderen uit eenoudergezinnen lopen een verhoogd risico op voortijdig schoolverlaten.

Diplomabezit voortijdig schoolverlaters 2005/2006 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Groningen

Fryslân

vsv met vmbo

vsv met mbo1

Drenthe

Noord-Nederland

vsv zonder diploma


10

Gestruikeld voor de start, De school verlaten zonder startkwalificatie, Sociaal Cultureel Planbureau, 2008 Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 45

Hoger beroepsonderwijs De gegevens over het hoger onderwijs geven we weer op Noord-Nederlandse schaal. Een onderscheid naar provincie is niet zinvol omdat de hogescholen en universiteiten niet voor een regionale, maar meer voor een nationale en soms internationale arbeidsmarkt opleiden. De vijf hogescholen in Noord-Nederland zijn samen goed voor ongeveer 45.000 HBO studenten in 2007. In 2003 waren dit nog krap 40.000 studenten. Het aantal inschrijvingen laat dus een duidelijk groeiende trend zien.

Inschrijvingen HBO 2003-2007

naar studierichting

50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2003

2004

2005

2006

Landbouw

Economie

Gezondheidszorg

Onderwijs

Gedrag en maatschappij

Techniek

2007

Kunst en cultuur Bron: HBO-raad

De groeiende trend van het aantal inschrijvingen zien we nog niet terug bij de gediplomeerden. Dat is ook niet verwonderlijk aangezien de toename van het aantal inschrijvingen zich pas na een aantal jaar zal vertalen in een toename van het aantal diploma`s. Het totaal aantal HBOdiplomeerden lag in 2007 op zo`n 7.600. De grootste groep (33%) heeft een economische opleiding gevolgd. Op de tweede plek staat het onderwijs (pabo) met 17%. Techniek, gedrag en maatschappij, gezondheidszorg en landbouw nemen allemaal iets meer dan 10% voor hun rekening. De kleinste groep, (3%) studeert af aan een kunstopleiding.

Gediplomeerden in het HBO (bachelor), naar studierichting 2007 3% 13%

11%

12% 33%

17% 11%

Landbouw

Economie

Onderwijs


Gezondheidszorg Techniek

Kunst en cutuur Bron: CFi Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 46

Tabel 10: Gediplomeerden naar sector HBO (Bachelor) Gediplomeerden naar sector HBO Landbouw Economie Techniek Gezondheidszorg Onderwijs Gedrag en maatschappij Kunst en cultuur Totaal Bron: CFi

814 2.607 1.001 810 1.282 925 197 7.636

Het aandeel van de verschillende studierichtingen in het totaal aantal gediplomeerden is over de tijd eigenlijk verrassend stabiel. De enige verandering die we kunnen waarnemen is een lichte daling van het aantal afgestudeerden met een economische achtergrond ten gunste van het aandeel gedrag en maatschappij. Het aandeel technici, onderwijzers en verpleegkundigen is ieder jaar vrijwel hetzelfde ondanks verschillende campagnes en aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt voor die groepen. Het is al langer bekend dat studenten toekomstige beroepsperspectieven maar beperkt laten meewegen in hun studiekeuze. Onderstaande gegevens bevestigen dit beeld. Door de jaren heen is er nauwelijks verschil in het aandeel van de verschillende sectoren, ondanks publiekscampagnes voor onderwijs en techniek en groeiende krapte in die sectoren.

Gediplomeerden (Bachelor) in het HBO naar studierichting 2002-2006 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2002

2003

2004

2005

2006

Landbouw

Economisch

Gezondheidszorg

Onderwijs


Technisch

2007

Kunst en cultuur Bron: HBO raad en CFi


Wetenschappelijk onderwijs In 2007 ontvingen bijna 7.000 studenten in Noord-Nederland een diploma in het wetenschappelijk onderwijs. Ook hier geldt dat deze groep voor de regionale en de voor de nationale arbeidsmarkt beschikbaar komt. Een deel blijft in het Noorden, een deel vertrekt. De grootste groep afgestudeerden heeft een opleiding in een economische richting (23%), gevolgd door taal en cultuur (20%), gedrag en maatschappij (18%), gezondheidszorg (15%) en rechten (13%). De bètastudies tenslotte zijn samen goed voor bijna 10% van de afgestudeerden.

Gediplomeerden (ba. & ma.) in het WO naar studierichting 2007 13%

8%

23% 20%

1% 15% 18%

2%

Natuurwetenschappen

Economie

Onderwijs


Taal en cultuur

Recht en openbare orde

Gezondheidszorg Techniek

Bron: CFi Tabel 11: Gediplomeerden naar sector in het Wetenschappelijk Onderwijs (bachelor en master) Gediplomeerden naar sector WO Onderwijs 111 Techniek 69 Economie 1.553 Gezondheidszorg 1.016 Gedrag en maatschappij 1.271 Taal en cultuur 1.387 Recht en openbare orde 905 Natuurwetenschappen 585 Totaal 6.897 Bron: CFi

EVC`s en leven lang leren De projectdirectie Leren en Werken is een gezamenlijk initiatief van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De projectdirectie geeft uitvoering aan de ambities op het gebied van leven lang leren zoals die o.a. zijn afgesproken in de Lissabon overeenkomsten van 2001. De ambitie van de projectdirectie Leren en Werken was voor eind 2007, om op nationaal niveau 15.000 extra duale trajecten en 20.000 EVC-trajecten te realiseren11. Op regionaal en sectoraal niveau zijn convenanten afgesloten om deze doelstelling te realiseren. In Groningen, Fryslân en Drenthe zijn inmiddels leerwerkloketten geopend. Voor de periode 2006/2007 tekenden Groningen en Drenthe samen voor 1.370 EVC-trajecten en 1148 duale trajecten. Met zo`n 1.100 gerealiseerde trajecten is de doelstelling op de duale 11

Duale trajecten zijn combinaties van werken en leren waarbij mensen vooral leren op de werkplek. EVC is een methode om competenties zichtbaar te maken en te erkennen. Een EVC-procedure omvat een inventarisatie van persoonlijke competenties, vergelijking daarvan met een bepaalde opleidingsstandaard, een vorm van erkenning van de competenties en verdere ontwikkeling van de aanwezige competenties.


trajecten vrijwel volledig gehaald. De realisatie van de EVC-trajecten bleef met zo`n 750 gerealiseerde trajecten achter bij de doelstelling. Voor de periode 2008/2009 ligt de ambitie in het Noorden op 1.300 duale trajecten en 1.100 EVC-trajecten. Er is op dit moment nog weinig zicht op het effect van EVC`s en duale trajecten. De gegevens die voorhanden zijn, laten zien dat de inzet van deze trajecten momenteel breed ingang vindt. Tabel 12: Intenties en gerealiseerde EVC`s en duale trajecten 2006/2007 EVC duaal Groningen intentie 870 648 realisatie 541 497 Fryslân intentie realisatie Drenthe intentie 500 500 realisatie 215 605 Bron: projectdirectie Leren en Werken

2008/2009 EVC 500

duaal 500

300

300

300

500


5.

Vraag- aanbodanalyse In dit hoofdstuk staat centraal in hoeverre de vraag naar en het aanbod van arbeid in NoordNederland, en in de drie afzonderlijke noordelijke provincies, op elkaar zijn afgestemd in 2009. Het gaat hier om de arbeidsvraag naar beroepsklasse en het arbeidsaanbod dat gekwalificeerd is voor die beroepsklasse. In een beroepsklasse worden beroepen samengevoegd op grond van niveau en richting van de benodigde bekwaamheden om het beroep te kunnen uitoefenen. In de standaard macro arbeidsmarktaanpak wordt arbeidsvraag geïdentificeerd als de totale werkgelegenheid en het arbeidsaanbod als de totale beroepsbevolking. Deze twee grootheden kunnen echter worden beschouwd als de gerealiseerde vraag en het gerealiseerde aanbod op een bepaald moment. In onze analyse gaat het echter om de daadwerkelijk uitgeoefende vraag naar arbeid en de daadwerkelijk aangeboden arbeid gedurende een bepaald jaar. Dit houdt in dat alleen die banen meegenomen worden die in een bepaald jaar vrijgekomen of gecreëerd zijn. Daarnaast worden in het arbeidsaanbod alleen mensen meegenomen die geen werk hebben in plaats van de gehele beroepsbevolking. Figuur 1 geeft een schematische weergave van de opbouw van arbeidsvraag en –aanbod in deze analyse.

Schematische weergave opbouw van arbeidsvraag en -aanbod

Arbeidsvraag Bedrijven en instellingen in een regio vragen personeel met bepaalde kwalificaties om hun openstaande banen te vervullen. Dit is de arbeidsvraag. Deze wordt in de eerste plaats beïnvloed door de sectorstructuur. Over de lange termijn is de sectorstructuur verschoven van landbouw via industrie naar diensten. Dit heeft uiteraard zijn weerslag op de kwalificaties van de gemiddelde baan gehad. Recentelijk is binnen de dienstensector een verschuiving van het zwaartepunt van consumenten- naar zakelijke diensten opgetreden. Dit hangt samen met toenemende technologische veranderingen in bedrijven, zoals meer ICT-gebruik, in combinatie met het doorvoeren van organisatorische veranderingen, zoals specifiek HRM-beleid, en uitbesteding van niet-kerntaken, zoals catering of accountancy. De totale vraag naar arbeid is opgebouwd uit vervangingsvraag en uitbreidingsvraag. Vervangingsvraag omvat die banen die - nadat ze in een bepaalde periode zijn vrijgekomen door (vrijwillig) vertrek - worden herbezet. Omdat in de praktijk onbekend is welke vrijkomende banen voor herbezetting in aanmerking komen en welke niet, maken we de volgende veronderstellingen: 1. alle banen die vrijkomen door vertrek uit de arbeidsmarkt (d.i. alles behalve uitstroom naar werkloosheid) worden herbezet; 2. alle banen die vrijkomen door uitstroom naar werkloosheid (waaronder ontslag) worden vernietigd; dit wordt bruto baanvernietiging genoemd; 3. bedrijven waar banen zijn vernietigd kunnen ook nieuwe banen met andere kwalificaties creëren, die in de uitbreidingsvraag terecht komen. Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 50

De vervangingsvraag is dus gelijk aan het aantal banen dat vrijkomt wegens scholing, (vervroegde) pensionering, zorgtaken (voor kinderen of familie) of arbeidsongeschiktheid. Uitbreidingsvraag betreft, zoals de naam al aangeeft, het aantal nieuw gecreëerde banen bij bedrijven en instellingen. Uitbreidingsvraag is gelijk aan de bruto baanvernietiging plus de netto banengroei.12 Netto banengroei is hier de voorspelde netto werkgelegenheidsgroei op basis van prognoses voor de drie noordelijke provincies afkomstig van het CWI. Vervangings- en uitbreidingsvraag betreffen niet alleen banen van werknemers maar ook van zelfstandigen. In die zin correspondeert de definitie van arbeidsvraag met de werkgelegenheidsdefinitie van het provinciale vestigingsregister. Arbeidsvraag is dan ook niet helemaal gelijk aan de instroom van nieuwe vacatures, die alleen op werknemers betrekking heeft.13 Een zelfstandig ondernemer die stopt met werken wegens bijvoorbeeld pensionering zou moeten worden opgevolgd en wordt dus onderdeel van de vervangingsvraag. De baan van een zelfstandig ondernemer die failliet gaat is onderdeel van baanvernietiging en zit niet in de vervangingsvraag. Ook banen de vrijkomen doordat een werkzame persoon van baan wisselt vallen in principe onder vervangingsvraag. Echter baanwisselaars leveren niet alleen een bijdrage aan de vraag naar arbeid, maar vormen zelf een even groot aanbod van arbeid zodat hun effect op vraag en aanbod per saldo nul is. Ze worden verder niet meegenomen.

Arbeidsaanbod Naast de vraag naar arbeid en de bijbehorende kwalificaties zijn er aan de andere kant personen met bepaalde kwalificaties die zich op de arbeidsmarkt aanbieden. Dit aanbod wordt onder andere bepaald door zaken als schoolkeuze, maar ook door migratie en op langere termijn door vergrijzing en ontgroening. Merk op dat deze demografische ontwikkelingen ook effect hebben op de vervangingsvraag. Zo zal vergrijzing op termijn leiden tot een toenemende uitstroom van werkzame personen door pensionering. Dit betekent een hogere vervangingsvraag. Het totale aanbod van arbeid is verondersteld te zijn opgebouwd uit drie groepen: 1. werklozen; 2. schoolverlaters; 3. overige arbeidsaanbod, waaronder herintreders. Voor het aanbod van werklozen wordt gebruik gemaakt van het bestand niet-werkende werkzoekenden (NWW) van het CWI plus de verwachte instroom in dat jaar.14 De NWW wordt bij het CWI geregistreerd en omdat het een telling is en geen steekproef, is veel detailinformatie bekend, waaronder de beroepsklasse en provincie waarin de werkzoekende zoekt. Een andere belangrijke groep is de schoolverlaters die na het behalen van hun diploma beschikbaar komen op de arbeidsmarkt.15 Schoolverlaters kunnen worden ingedeeld volgens dezelfde beroepsclassificatie uitgaande van hun opleidingsniveau en –richting en de verwachte kwalificaties van hun eerste baan.16 De groep ‘overig arbeidsaanbod’ bestaat voornamelijk uit goedgekeurde arbeidsongeschikten en herintreders die naar werk zoeken en niet bij het CWI staan in12

Per definitie geldt: netto baangroei = bruto baancreatie – bruto baanvernietiging. Dus geldt ook uitbreidingsvraag = bruto baancreatie = bruto baanvernietiging + netto banengroei. 13 Openstaande vacatures op een bepaald moment zijn de resultante van nieuw ontstane vacatures en vervulde vacatures (d.i. instroom minus uitstroom van vacatures). In het hier gehanteerde concept van vraag en aanbod als stroomgrootheden gedurende een jaar, zou de uitgeoefende arbeidsvraag naar werknemers corresponderen met de instroom van nieuw ontstane vacatures in dat jaar. Regionale vacaturestromen zijn net zomin als andere arbeidsmarktstromen per provincie beschikbaar. De vacatures van het CWI zijn weliswaar regionaal beschikbaar, maar betreffen alleen die vacatures die bij het CWI worden aangemeld en dat is maar ongeveer een derde van het totale aantal. 14 Deze verwachte instroom wordt geschat door de instroom van personen van wie de baan is vernietigd (bruto baanvernietiging). Het gaat hier dus om personen met arbeidsverleden en schoolverlaters zitten hier niet bij in. De bruto baanvernietiging is ook medebepalend voor de uitbreidingsvraag. 15 We veronderstellen dat schoolverlaters zich niet ook direct bij het CWI inschrijven. Deze aanname kan worden gemaakt omdat schoolverlaters dat ook niet hoeven te doen om voor een uitkering in aanmerking te komen, omdat ze daar niet direct recht op hebben. Na hun diplomering maken zij dus, naast het aanbod van nww, deel uit van het arbeidsaanbod. De uitstroom van niet-gediplomeerden wordt hier niet meegenomen omdat over deze groep en hun arbeidsaanbodgedrag weinig (regionale) informatie bekend is. 16 Deze informatie is afkomstig van het ROA. Uitstroom van geslaagden bij de diverse opleidingen naar richting zijn per provincie beschikbaar bij het ministerie van OCW (Cfi) en uit onderwijsmatrices van het CBS is bekend welk deel van hen doorgaat met een vervolgopleiding en welk deel niet, waarbij die laatste groep wordt verondersteld beschikbaar te zijn voor arbeidsmarkt. Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 51

geschreven. De kenmerken van personen in dit overig arbeidsaanbod worden gebruikt om deze aanbodcategorie te regionaliseren. In het vervolg wordt de verwachte omvang van de vraag naar arbeid en het verwachte aanbod besproken in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe voor 2009. Vervolgens wordt nagegaan in hoeverre beide op elkaar zijn afgestemd en of er sprake is van een ruime, dan wel krappe arbeidsmarkt.

5.1.

Vraag naar arbeid per provincie, 2009

Ontwikkeling netto baangroei De voorspelling van de netto baangroei naar Drenthe voor 2008 en 2009 is afkomstig uit het CWI. Tabel 13 geeft een overzicht van de vincie voor 2008 en 2009. Deze netto groei arbeid.

sector voor de provincies Groningen, Friesland en de regionale werkgelegenheidsvoorspellingen van totale verwachte werkgelegenheidsgroei naar prois mede bepalend voor de uitbreidingsvraag naar

Tabel 13: Banen 2007 en banengroei 2008 en 2009, Noorden en Nederland (banen van 15 uur of meer) Groningen Fryslan Drenthe Noorden Nederland Aantal banen (x 1000) 2007 209.7 225.3 174.6 609.6 6641.2 Banengroei (%) 2008 1,1 1,5 1,2 1,3 1,5 2009 0,8 1,2 1,0 1,0 1,3 Bron: CWI, vestigingsregisters noordelijke provincies en LISA (bewerking RuG)

Arbeidsvraag in Groningen naar beroepsklasse, 2009 Tabel 2 toont de vraag naar arbeid in Groningen voor 2009, alsmede de onderverdeling in vervangings- en uitbreidingsvraag naar beroepsklasse voor dat jaar. Het jaar 2009 zal voor Groningen een vraag naar arbeid opleveren van bijna 25.000 personen.17 Dat betekent een bruto baancreatie van 11.6% van de verwachte werkgelegenheid.18 De arbeidsmarkt in Groningen is dus zeer dynamisch waarbij grote hoeveelheden personen in één jaar (ander) werk vinden, werk verliezen of de arbeidsmarkt verlaten.19 De vervangingsvraag in 2009 is met ruim 20.000 personen veel groter dan de uitbreidingsvraag van ruim 4000. De dynamiek in de vervangingsvraag is het hoogst bij ouderen en jongeren. Bij de laatste groep gaat het voornamelijk om uitstroom wegens gezinsvorming en scholing. Bij ouderen ontstaat door vergrijzing een toename in de uitstroom wegens pensionering, maar ook wegens arbeidsongeschiktheid.20 Aan de andere kant leidt ontgroening juist tot een relatieve daling van de uitstroom bij jongeren. De uitbreidingsvraag fluctueert mede onder invloed van conjuncturele ontwikkelingen. Voor 2009 wordt slechts een geringe werkgelegenheidsgroei voorzien. De vraag is het grootst naar middelbare en lagere beroepen. Van de totale arbeidsvraag in Groningen heeft in 2009 64% betrekking op lagere en middelbare beroepen. De vraag naar hogere en academische beroepen is met een 27% duidelijk lager, terwijl de resterende 9% bestaat uit vraag naar elementaire beroepen. Van de lagere en middelbare administratieve en commerciële beroepen is de vraag in absolute zin het hoogst met 5700 in 2009. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om bijv. winkelpersoneel. In de Appendix staat een overzicht met een aantal karakteristieke beroepen die in elk van de beroepsklassen vallen. Ook de vraag naar technisch personeel is hoog voor 2009 met 1500 voor 17

Het gaat hier om vraag naar personen op banen van 15 uur of meer per week. Het aantal baanwisselaars zal in 2009 in Groningen ca. 13.500 personen bedragen, zodat de bruto arbeidsvraag, inclusief vraag die ontstaat door baanwisselaars, op 38.500 personen, ofwel 17.9% van de werkgelegenheid uitkomt. 19 Dit correspondeert met internationaal onderzoek naar de dynamiek op arbeidsmarkten met behulp van arbeidsmarktstromen. Bruto baancreatie, overeenstemmend met de arbeidsvraag exclusief baanwisselaars, ligt gemiddeld veelal rond de 15%. 20 De kans hierop is groter bij ouderen dan jongeren, afgezien van de problematiek rond de instroom in de Wajong. Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 52 18

lagere technische functies en 2300 voor middelbare. Bij lagere technische beroepen gaat het om timmerlieden, maar ook bakkers. Middelbaar technische beroepen zijn bijvoorbeeld loodgieters, maar ook automatiseerders. Ook de vraag naar verzorgenden op lager en middelbaar niveau is met 1500 personen relatief hoog. Het gaat hier om bijv. personeel in thuis- en bejaardenzorg, kinderopvang e.d. Verder is de vraag naar middelbare medische beroepen ook vrij hoog met bijna 1300. Hier gaat het om beroepen als kraamhulp. Voor hogere en wetenschappelijke beroepen bedraagt de totale vraag in 2009 in Groningen zo’n 6700 personen. Voor basisschooldocenten en 2e en 3e graads docenten is de vraag in 2009 ca. 1100 personen. Voor 1e graads docenten in het voortgezet en hoger onderwijs is de vraag ca. 300 personen. De vraag naar hoger en wetenschappelijk medisch personeel bedraagt in 2009 ook ongeveer 1000 personen, waarbij het in tweederde van de gevallen gaat om hoger personeel als verpleegkundigen en in een derde om artsen, specialisten e.d. Tabel 14: Arbeidsvraag per beroepsgroep in Groningen, 2009 Vervangingsvraag 11 1

Totale vraag

Elementaire beroepen

1900

290

2190

Totaal elementaire beroepen

1900

290

2190 1540

24

Agrarisch

460

26

Technisch

1390

150

28

Transport

620

100

720

29

(Para)medisch

120

40

160

460

2310

31

Administratief, commercieel e.d.

1950

360

33

Beveiliging

230

10

240

37

Verzorgend

840

210

1050

5610

870

6480

44

Agrarisch

360

46

Technisch

2010

260

2270

48

Transport e.d.

120

20

140

2

Totaal lagere beroepen

360

49

(Para)medisch

920

400

1320

51


2830

580

3410

53

Juridisch, bestuurlijk, beveiliging

250

55

Taalkundig, cultureel

100

20

120

56


340

100

440

57

Verzorgende e.d.

4

Totaal middelbare beroepen

250

880

310

1190

7810

1690

9500

940

180

1120

62

Pedagogisch

66

Technisch

290

50

340

69

(Para)medisch

460

220

680

1400

330

1730

170

50

220

71

Administratief, commercieel, economisch e.d.

75


76

Gedrag en maatschappij e.d.

440

130

570

78

Managers e.d.

110

20

130

3810

980

4790

6

8

Uitbreidingsvraag

Totaal hogere beroepen 82

Pedagogisch

260

60

320

86

Technisch

100

20

120

89

(Para)medisch e.d.

230

110

340

91

Economisch, administratief e.d.

270

80

350

93

Juridisch, bestuurlijk

210

40

250

96


200

50

250

98

Managers

220

50

270

Totaal wetenschappelijke beroepen

Totaal Bron: provincie Groningen, CBS (bewerking RuG)

1490

410

1900

20620

4240

24860


Arbeidsvraag in Fryslân naar beroepsklasse, 2009 Tabel 15 toont dat in Fryslân de totale vraag naar arbeid in 2009 zal uitkomen op ca. 28.000 personen, waarvan bijna 23.000 vraag in verband met vervanging is en 5000 door uitbreiding. Dit betekent een bruto baancreatie van 12% van de werkgelegenheid dn 18.4% als ook baanwisselaars worden meegenomen. Ruim 67% van de totale vraag heeft betrekking op lagere en middelbare functies en 24% voor hogere en wetenschappelijke. De resterende 9% betreft vraag naar personeel voor elementaire functies. Tabel 15: Arbeidsvraag per beroepsgroep in Fryslân, 2009

Vervangingsvraag 11 1

Totale vraag

2070

380

2450

2070

380

2450 1990

24

Agrarisch

690

26

Technisch

1720

270

28

Transport

640

100

740

29

(Para)medisch

110

40

150

31


2320

510

2830

690

33

Beveiliging

200

20

220

37

Verzorgend

890

240

1130

6570

1180

7750

44

Agrarisch

610

46

Technisch

2420

430

48

Transport e.d.

120

30

150

49

(Para)medisch

850

400

1250

810

3980

2


51


3170

53


220

55


56


57

Verzorgende e.d.

4


610 2850

220

90

20

110

300

110

410

900

330

1230

8680

2130

10810

890

200

1090

62

Pedagogisch

66

Technisch

320

70

390

69

(Para)medisch

410

210

620

1500

450

1950

170

60

230

71


75


76


410

140

550

78

Managers e.d.

110

20

130

3810

1150

4960

6

8

Elementaire beroepen Totaal elementaire beroepen

Uitbreidingsvraag


Pedagogisch

240

70

310

86

Technisch

100

20

120

89

(Para)medisch e.d.

210

110

320

91


250

90

340

93


190

50

240

96


190

60

250

98

Managers

210

60

270

1390

460

1850

22520

5300

27820


Totaal Bron: provincie Fryslân, CBS (bewerking RuG)


Net als in Groningen is ook nu de vraag naar administratief en commercieel personeel van lager en middelbaar niveau met bijna 6000 het hoogst. Ook voor lagere en middelbare technische functies is de vraag hoog, met bijna 5000 personen. De uitbreidingsvraag voor lager en middelbaar agrarisch personeel is te klein om betrouwbaar te kunnen schatten (was ook voor Groningen het geval). De vraag naar hoger en wetenschappelijk personeel in Fryslân is vooral hoog voor administratief personeel en voor docenten, net als voor medisch personeel.

Arbeidsvraag in Drenthe naar beroepsklasse, 2009 Voor Drenthe wordt in principe hetzelfde patroon gevonden voor de verwachte vraag naar arbeid in 2009 als voor Groningen en Fryslân. Tabel 16 laat zien dat de totale verwachte vraag naar arbeid voor Drenthe in 2009 uitkomt op 21.000 personen. Dit komt overeen met een bruto baancreatie van ruim 11.9%. De dynamiek op de arbeidsmarkt in de noordelijke provincies is dus ongeveer even groot. Deze is in Groningen, Fryslân en Drenthe tezamen ongeveer 12%. Tabel 16: Arbeidsvraag per beroepsgroep in Drenthe, 2009

Vervangingsvraag 11 1

Totale vraag

1630

270

1900

1630

270

1900

170

1460

24

Agrarisch

510

26

Technisch

1290

28

Transport

450

80

530

29

(Para)medisch

100

30

130

31


1860

370

2230

510

33

Beveiliging

170

10

180

37

Verzorgend

760

190

950

5140

850

5990

44

Agrarisch

440

46

Technisch

1830

280

48

Transport e.d.

80

20

100

49

(Para)medisch

740

330

1070

540

2920

2


51


2380

53


180

55


56


57

Verzorgende e.d.

4


440 2110

180

70

10

80

250

80

330

770

270

1040

6740

1530

8270

600

120

720

62

Pedagogisch

66

Technisch

240

40

280

69

(Para)medisch

360

180

540

71


1090

280

1370

75


130

40

170

76


330

100

430

78

Managers e.d.

90

20

110

2840

780

3620

170

40

210

70

10

80

6

8


Uitbreidingsvraag


Pedagogisch

86

Technisch

89

(Para)medisch e.d.

180

90

270

91


190

60

250

93


140

30

170

96


160

40

200

98

Managers

160

40

200


1070

310

1380

Totaal Bron: provincie Drenthe, CBS (bewerking RuG)

17420

3740

21160


Vergelijking arbeidsvraag 2007 In de NAV 2007 is een vergelijkbare discrepantie-analyse gemaakt als in deze. De totale arbeidsvraag in Noord-Nederland kwam toen uit op ca. 50.000. Met een verwacht aantal van 620 duizend banen in 2007 voor het Noorden, betekende dit een vraag van 8% van de werkgelegenheid.21 In deze analyse bedraagt de totale noordelijke arbeidsvraag voor 2009 echter ruim 70.000, wat met het verwachte aantal banen van 624 duizend een vraag van ruim 11% op levert. Deze vraagtoename heeft niet alleen te maken met een stijgende arbeidsvraag, maar komt vooral door gebruik van nauwkeuriger stroomcijfers. In plaats van gebruik te maken van de Enquête Beroepsbevolking (EBB) van het CBS voor stroomcijfers, zoals in 2007 het geval was, wordt nu gebruik gemaakt van het Sociaal Statistisch Bestand (SSB) van het CBS. De EBB is gebaseerd op een betrekkelijk kleine steekproef, terwijl het SSB een registerbestand is, d.i. een telling, van in principe alle inwoners van Nederland.22 De aantallen personen die van de ene naar de andere arbeidsmarktstatus stromen, zoals van werkloosheid naar werk, of van werk naar buiten de arbeidsmarkt, zijn met het SSB nauwkeuriger vast te stellen dan op basis van de EBB en verschillen dus met de voorgaande analyse. De onderverdeling in beroepsgroepen van de arbeidsvraag is echter nog steeds afkomstig uit de EBB, omdat het SSB geen beroepenindeling kent. Deze wijziging heeft vooral gevolgen voor de vervangingsvraag die nu fors hoger is dan in de NAV 2007. Het SSB geeft nauwkeuriger aantallen personen die vrijwillig het arbeidsproces verlaten dan de EBB. Deze bronwijziging betekent echter wel dat vergelijking met de vervangingsvraag uit de NAV 2007 moeilijk te maken is.

5.2.

Aanbod van arbeid per provincie, 2009

Arbeidsaanbod naar zoekgebied Niet iedere persoon die naar werk zoek heeft een even groot zoekgebied. In het algemeen geldt dat hoe lager de opleiding van de baanzoeker, hoe sterker de geneigdheid om lokaal naar werk te zoeken, dat wil zeggen in of vlakbij de woonplaats. Dit betekent dat personen die naar lagere en middelbare beroepen zoeken dit meestal in de buurt van hun woonplaats zullen doen. Voor hen is wellicht de provincie als geheel een te groot zoekgebied. Iemand die bij wijze van spreken in Ter Apel woont zal niet snel in Zoutkamp solliciteren naar een lagere of middelbare functie. Eerder nog zal zo’n persoon in de buurprovincie Drenthe zoeken. Omgekeerd zal in het grensgebied ook aanbod uit buurprovincies meetellen in het vervullen van arbeidsvraag in de eigen provincie. We veronderstellen dat het effect van die buurtprovincies per saldo wegvalt. Baanzoekers naar hogere en wetenschappelijke functies hebben vaak een veel groter zoekgebied dan de provincie, ook al omdat er voor hen lokaal veel minder banen beschikbaar zijn. Voor hen is de provincie als zoekgebied wellicht te klein. Zeker als het gaat om het aanbod van schoolverlaters geldt in feite het hele land als zoekgebied.

21

Dat aantal betreft banen van 15 uur per week of meer. Voor het achterhalen van stroomcijfers gaat het om koppeling tussen 9 registers, waaronder de Gemeentelijke Basisadministratie van alle gemeenten en registers van de Belastingdienst en UWV en één grote enquête (EWL). Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 56 22

Arbeidsaanbod in Groningen naar beroepsklasse, 2009 Tabel 17 laat zien dat voor 2009 in Groningen een totaal arbeidsaanbod van 40.000 personen wordt voorzien. Het merendeel hiervan, zo’n 58%, zal bestaan uit werklozen (NWW). Schoolverlaters (32%) en herintreders (10%) zijn de kleinere arbeidsaanbodcategorieën. Hoe hoger de functie waarnaar wordt gezocht, des te groter het belang van schoolverlaters. In Groningen bestaat 14% van het aanbod voor lagere functies uit schoolverlaters, tegen 60%, resp. 80% voor hogere of wetenschappelijke functies. Tabel 17: Arbeidsaanbod per beroepsgroep in Groningen, 2009

NWW 11 1


schoolverlaters

overig aanbod

Totaal

5770

310

1140

7220

5770

310

1140

7220

24

Agrarisch

460

80

50

590

26

Technisch

1650

180

260

2090

28

Transport

1410

60

260

1730

29

(Para)medisch

31


400

3500

50

30

2390

710

33

Beveiliging

37

Verzorgend

44

Agrarisch

46

Technisch

48

Transport e.d.

60

30

49

(Para)medisch

350

2


80

190

70

20

280

1670

390

230

2290

7820

1520

1220

10560

160

30

20

210

1750

380

200

2330

370

40

760

90

51


2460

830

380

3670

53


100

40

20

160

55


120

50

20

190

56


390

160

50

600

57

Verzorgende e.d.

1100

740

160

2000

6530

2660

900

10090

62

Pedagogisch

510

640

70

1220

66

Technisch

180

220

30

430

69

(Para)medisch

140

550

20

710

71


870

2000

150

3020

75


380

230

120

730

76


490

640

70

1200

78

Managers e.d.

4


6

Totaal hogere beroepen

70

80

10

160

2680

4530

480

7690

82

Pedagogisch

86

Technisch

89

(Para)medisch e.d.

91


93


96


150

510

40

700

98

Managers

90

180

20

290

820

4020

120

4960

Totaal 23620 Bron: provincie Groningen, CBS, CWI, Cfi, ROA (bewerking RuG)

13040

3860

40520

8


220

330

30

580

70

130

10

210

100

1100

10

1210

90

1000

10

1100

100

770

870


Werklozen vormen de grootste categorie van het arbeidsaanbod van lagere, middelbare beroepen en ook nog voor sommige hogere beroepen, zoals in de taalkundig/culturele sector. Belangrijkste uitzondering wordt gevormd door middelbare medische beroepen, waar juist het aanbod van schoolverlaters belangrijker is dan dat van werklozen. Ook het aanbod voor hogere en wetenschappelijke medische beroepen bestaat vooral uit schoolverlaters. Herintreders zijn met van belang voor de lagere functies. Hoe hoger de functiekwalificatie, des te minder vaak een herintreder zich zal aanbieden. Dit heeft te maken met verlies aan kennis en expertise doordat men de arbeidsmarkt heeft tijdelijk verlaten. In Groningen zal in 2009 ca. 44% van het arbeidsaanbod personen betreffen die zoeken naar lagere en middelbare beroepen. Het aandeel voor elementaire beroepen bedraagt 18% en voor hogere en wetenschappelijke beroepen is dat resp. 19% resp. 12%. Het feit dat in Groningen meer dan 30% van het arbeidsaanbod tenminste hoger opgeleid is heeft te maken met de aanwezigheid van een universiteit en hbo-instellingen in een verder vrij dun bevolkte provincie. Zoals al is aangegeven is het zoekgebied van afgestudeerden van die instellingen veel groter de provinciegrenzen. Het arbeidsaanbod is in 2009 het grootst (7200) voor lagere en middelbare administratieve en commerciële beroepen. Ook lager en middelbaar technisch geschoold personeel (4400) is in ruime mate beschikbaar. De vraag is in hoeverre dit voldoende is om aan de bijbehorende arbeidsvraag te voldoen.

Arbeidsaanbod in Fryslân naar beroepsklasse, 2009 Volgens tabel 6 bedraagt het arbeidsaanbod in Fryslân in 2009 zo’n 31.000 personen, hetgeen fors lager is dan het Groningse aanbod van 40.000. Dit heeft echter alles te maken met het feit dat het aanbod van schoolverlaters met een wetenschappelijke opleiding in Fryslân praktisch nul is wegens het ontbreken van een universiteit. Hetzelfde zal in nog sterkere mate gelden voor Drenthe omdat daar ook het aanbod van schoolverlaters met een hogere beroepsopleiding klein is omdat slechts in beperkte mate hbo-instellingen aanwezig zijn. Het aanbod van schoolverlaters met een hogere of wetenschappelijke opleiding wordt uitgeoefend in de provincie waar de opleiding gelokaliseerd is. Er wordt daarbij verondersteld dat de meeste studenten met die opleidingen wonen in (of dichtbij) de plek waar de opleiding plaats vindt. Hun daadwerkelijke zoekgebied is echter veel ruimer. Het geschatte aanbod van schoolverlaters voor wetenschappelijke functies dat in Fryslân voorkomt, bestaat uit personen met een opleiding lager dan universiteit die wel zoeken naar wetenschappelijke functies. Voor een goede vergelijkbaarheid tussen de drie noordelijke provincies wordt in het vervolg alleen nog gekeken naar het aanbod naar lagere en middelbare functies. Het aanbod voor hogere en wetenschappelijke functies wordt alleen op noordelijke schaal beschouwd. Van het aanbod van bijna 27.000 personen voor elementaire, lagere en middelbare functies in Fryslân, zoekt 27% naar een elementaire functie, 39% naar een lagere en 33% naar een middelbare functie. Voor Groningen zijn de vergelijkbare percentages resp. 26% voor elementaire, 38% voor lagere en 36% voor middelbare functies. Het Friese arbeidsaanbod tot een middelbaar niveau, zoekt dus in vergelijking met Groningen iets vaker naar functies op elementair en lager niveau.


Tabel 18: Arbeidsaanbod per beroepsgroep in Fryslân, 2009

NWW

schoolverlaters

overig aanbod

Totaal

5750

280

1210

7240

11


5750

280

1210

7240

24

Agrarisch

480

90

60

630

26

Technisch

1580

170

260

2090

28

Transport

1250

50

260

1730

29

(Para)medisch

31


33

Beveiliging

37

Verzorgend

1


2


30

20

0

80

2230

570

400

3500

200

60

20

280

1260

330

230

2290

7030

1290

1220

10560

44

Agrarisch

220

80

20

320

46

Technisch

1520

350

220

2090

48

Transport e.d.

60

20

10

90

49

(Para)medisch

320

280

50

650

51


2310

550

410

3270

53


100

20

20

140

55


90

20

20

130

56


320

110

60

490

57

Verzorgende e.d.

920

560

170

1650

5920

2010

990

8920

62

Pedagogisch

460

690

70

1220

66

Technisch

160

190

40

390

69

(Para)medisch

110

120

20

250

71


750

920

160

1830

75


200

20

130

350

76


340

270

80

690

78

Managers e.d.

4


6


70

40

10

120

2120

2300

520

4940

130

10

30

170

82

Pedagogisch

86

Technisch

60

10

10

80

89

(Para)medisch e.d.

60

10

10

80

91


70

0

10

80

93


60

0

10

70

96


60

10

40

110

98

Managers

100

10

20

130


540

50

130

720

Totaal 21360 Bron: provincie Fryslân, CBS, CWI, Cfi, ROA (bewerking RuG)

5930

4150

31440

8


Arbeidsaanbod in Drenthe naar beroepsklasse, 2009 Van het aanbod op elementair, lager en middelbaar niveau in Drenthe van 19.000 personen zoekt 30% naar elementaire functies, 37% naar lagere en 32% naar middelbare functies. In vergelijking met de andere twee provincies valt in tabel 19 op dat het aanbod op elementair niveau vrij hoog is, in tegenstelling tot dat op lager niveau. Net als elders is ook hier het aanbod van administratief en technisch personeel het hoogst in absolute zin. Tabel 19: Arbeidsaanbod per beroepsgroep in Drenthe, 2009

NWW 11 1

overig aanbod

Totaal

4860

130

850

5840

4860

130

850

5840

24

Agrarisch

510

30

40

580

26

Technisch

1170

80

190

1440

28

Transport

1050

20

200

1270

29

(Para)medisch

30

10

0

40

31


1800

220

300

2320

33

Beveiliging

160

20

20

200

37

Verzorgend

930

130

170

1230

5650

510

920

7080

44

Agrarisch

170

10

20

200

46

Technisch

1200

140

160

1500

48

Transport e.d.

30

0

0

30

49

(Para)medisch

280

80

30

390

2


51


1940

150

290

2380

53


70

10

10

90

60

10

10

80

270

30

40

340

55


56


57

Verzorgende e.d.

4


660

190

120

970

4710

630

690

6030

360

240

50

650

62

Pedagogisch

66

Technisch

160

20

30

210

69

(Para)medisch

100

10

10

120

71


670

80

110

860

75


110

0

90

200

76


300

10

60

370

78

Managers e.d.

70

0

10

80

1790

360

360

2510

6

8


schoolverlaters


Pedagogisch

90

0

20

110

86

Technisch

50

0

10

60

89

(Para)medisch e.d.

50

0

10

60

91


60

0

10

70

93


40

0

0

40

96


60

0

30

90

98

Managers

80

0

20

100

440

0

100

540

Totaal 17450 Bron: provincie Drenthe, CBS, CWI, Cfi, ROA (bewerking RuG)

1630

2920

22000



Arbeidsaanbod in Noord-Nederland naar beroepsklasse, 2009 Om de grote provinciale verschillen in het arbeidsaanbod van hoger en wetenschappelijk niveau teniet te doen, beschouwt tabel 20 het arbeidsaanbod van alle drie provincies tezamen. Het totale arbeidsaanbod in het Noorden zal in 2009 op ca. 94.000 personen uitkomen waarvan ongeveer een kwart zoekt naar hogere en wetenschappelijke functies. Het aanbod op die niveaus is het grootst voor docenten en administratief personeel. Onder schoolverlaters gaat het vooral om aanbod voor hoger en wetenschappelijk medisch personeel. Tabel 20: Arbeidsaanbod per beroepsgroep in Noord-Nederland, 2009

NWW 11 1

overig aanbod

Totaal

16380

720

3200

20300

16380

720

3200

20300

24

Agrarisch

1450

200

150

1800

26

Technisch

4400

430

710

5620

28

Transport

3710

130

720

4730

29

(Para)medisch

31


33

Beveiliging

37

Verzorgend

2


110

60

0

200

6420

1500

1100

9320

550

150

60

760

3860

850

630

5810

20500

3320

3360

28200

44

Agrarisch

550

120

60

730

46

Technisch

4470

870

580

5920

48

Transport e.d.

150

50

10

210

49

(Para)medisch

950

730

120

1800 9320

51


6710

1530

1080

53


270

70

50

390

55


270

80

50

400

56


57

Verzorgende e.d.

62

Pedagogisch

66

Technisch

69

(Para)medisch

71


4


75


76


78

Managers e.d.

6

8


schoolverlaters


980

300

150

1430

2680

1490

450

4620

17160

5300

2580

25040

1330

1570

190

3090

500

430

100

1030

350

680

50

1080

2290

3000

420

5710

690

250

340

1280

1130

920

210

2260

210

120

30

360

6590

7190

1360

15140

82

Pedagogisch

440

340

80

860

86

Technisch

180

140

30

350

89

(Para)medisch e.d.

210

1110

30

1350

91


220

1000

30

1250

93


200

770

10

980

96


270

520

110

900

98

Managers

270

190

60

520

1800

4070

350

6220

10930

93960


Totaal 62430 20600 Bron: provincie Groningen, Fryslân, Drenthe, CBS, CWI, Cfi, ROA (bewerking RuG)


Vergelijking met arbeidsaanbod in 2007 Net als de arbeidsvraag, kan ook het aanbod van arbeid worden vergeleken met dat wat in de NAV 2007 werd gevonden. Echter, het aanbod van werklozen werd daar weergegeven door NWW in fase 1. Deze fasering - een weergave van de afstand van werklozen tot de arbeidsmarkt – wordt niet langer uitgevoerd, zodat we nu het gehele bestand NWW nemen1. Het aanbod komt daardoor fors hoger te liggen dan in 2007 en bevat ook mensen die relatief ver van de arbeidsmarkt afstaan en extra ondersteuning nodig hebben voor zij betaalde arbeid kunnen verrichten. Daarmee is een goede vergelijking met het aanbod uit 2007 dus niet goed mogelijk.

5.3.

Confrontatie van vraag en aanbod in Noord-Nederland, 2009

Algemene ontwikkeling Omdat het zoekgebied voor hogere en wetenschappelijke functies boven-provinciaal is, wordt voor hogere en wetenschappelijke functies vraag en aanbod vergeleken op noordelijke schaal. Voor elementaire, lagere en middelbare functies worden vraag en aanbod wel per provincie beschouwd, omdat hun zoekgebied wel grotendeel samenvalt met de provincie. In Groningen, Fryslân en Drenthe bieden zich in 2009 voor die elementaire, lagere en middelbare functies resp. 28.000, 27.000 en 19.000 personen aan. Hiertegenover staat een arbeidsvraag van resp. 18.000, 21.000 en 16.000. Dit betekent dat voor deze groepen gezamenlijk de provinciale arbeidsmarkten vrij ruim zijn. Dat wil zeggen het aanbod overtreft de vraag. Voor het Noorden als geheel is het aanbod voor hogere en wetenschappelijke functies in 2009 21.000 groot tegen een vraag van 18.500. Dus ook hier is sprake van een ruime arbeidsmarkt. Wanneer als indicator voor krapte op de arbeidsmarkt de verhouding van vraag naar en aanbod van arbeid wordt genomen, dan heeft de Groningse arbeidsmarkt voor elementaire, lagere en middelbare functies, exclusief baanwisselaars, in 2009 een krapte-indicator van (18/28)≈0.65. Dat wil zeggen dat voor iedere persoon die zich in 2009 aanbiedt op de Groningse arbeidsmarkt er 0.65 openstaande banen beschikbaar zijn. Hoe hoger de indicator, hoe krapper de arbeidsmarkt. Hoe lager de indicator hoe ruimer de arbeidsmarkt. Voor Fryslân en Drenthe wordt een krapte-indicator van resp. (21/27)≈0.79 en (16/19)≈0.85 gevonden voor elementaire, lagere en middelbare functies. Voor hogere en wetenschappelijke functies op noordelijke schaal is die indicator (185/210)≈0.87. Hieruit blijkt dat de arbeidsmarkt in 2009 voor hogere en wetenschappelijke functies op noordelijke schaal krapper zal zijn dan voor elementaire, lagere en middelbare functies. Tevens blijkt dat voor die laatste groep de arbeidsmarkt in Groningen het meest ruim is en voor Drenthe het minst. Dit zijn uiteraard de geaggregeerde uitkomsten, maar voor individuele beroepsklassen is het heel goed mogelijk dat er afwijkende uitkomsten bestaan.

Krapte naar beroepsklasse Tabel 21 geeft de krapte-index naar beroepsklasse voor de drie noordelijke provincies voor 2009. Tabel 22 doet het zelfde, maar is gemakkelijker te interpreteren. De krapte wordt daar in een beperkt aantal symbolen weergegeven, variërend van zeer ruim (--) tot zeer krap (++). Er wordt impliciet rekening gehouden met het feit dat er onzekerheid rond de krapte-index bestaat. Voor elementaire beroepen is de noordelijke arbeidsmarkt zeer ruim. Ook voor lagere beroepen overtreft het aanbod de vraag in de veel gevallen ruimschoots. Belangrijkste uitzondering zijn lagere paramedische beroepen, zoals bijv. leerling-verpleegkundigen. Hieraan dreigt in alle drie provincies in 2009 een tekort. In absolute aantallen gaat het in deze categorie om maar een beperkte aantal banen en personen. Er ontstaat ook enige krapte aan lager technisch en administratief personeel in Fryslân en Drenthe, waarbij het wel gaat om substantiële aantallen. De krapte-indicator is echter veel minder hoog dan bij lager medisch personeel. In Groningen geldt iets soortgelijks voor lager beveiligingspersoneel. In de appendix staan voor elke beroepsklasse een aantal voorbeeldberoepen vermeld om een indicatie te krijgen om wat voor soort beroepen het hier gaat.


Tabel 21: Krapte-index per beroepsgroep, Noord-Nederland, 2009 11 1

Fryslân

Drenthe

0.30

0.34

0.33


0.30

0.34

0.33

24

Agrarisch

0.78

1.10

0.88

26

Technisch

0.74

0.95

1.01

28

Transport

0.42

0.43

0.42

29

(Para)medisch

2.00

1.88

3.25

31


0.66

0.81

0.96

33

Beveiliging

0.86

0.79

0.90

37

Verzorgend

0.46

0.49

0.77


0.61

0.73

0.85

44

Agrarisch

1.71

1.91

2.20

46

Technisch

0.97

1.36

1.41

48

Transport e.d.

1.56

1.67

3.33

49

(Para)medisch

1.74

1.92

2.74

51


0.93

1.22

1.23

53


1.56

1.57

2.00

55


0.63

0.85

1.00

56


0.73

0.84

0.97

57

Verzorgende e.d.

0.60

0.75

1.07


0.94

1.21

1.37

2

4

Noorden

62

Pedagogisch

0.95

66

Technisch

0.98

69

(Para)medisch

1.70

71


0.88

75


0.48

76


0.69

78

Managers e.d.

1.03


0.88

6

8

Groningen Elementaire beroepen

82

Pedagogisch

0.98

86

Technisch

0.91

89

(Para)medisch e.d.

0.69

91


0.75

93


0.67

96


0.78

98

Managers

1.42


0.82

Totaal elementaire, lager en middelbaar

0.65

0.79

0.85

Totaal hoger en wetenschappelijk 0.87 Uitleg: krapte-index is gedefinieerd als de verhouding tussen vraag en aanbod, ofwel het aantal openstaande arbeidsplaatsen per werkzoekende

Voor middelbare beroepen is de krapte in alle drie provincies het hoogst. Dit komt vooral door agrarische, technische, transport-, medische en beveiligingsberoepen. Dit betekent in wezen dat er een tekort dreigt aan vakmensen. Het tekort aan technisch geschoolde vaklui en (beroepsgoederen)chauffeurs was al bekend. Recentelijk is een groot tekort aan bijv. kraamhulp, een middelbaar medische beroepsgroep, in het nieuws gekomen. Bij agrarische beroepen gaat het vooral om een tekort schietend aanbod om de grote vervangingsvraag van agrariërs die stoppen met werken op te kunnen vangen. Opvallend genoeg blijkt er aan lagere en middelbaar verzorgenden, als personeel in de thuiszorg of kinderopvang, nog geen groot tekort te ontstaan.


Tabel 22: Aansluiting vraag en aanbod, Noord-Nederland, 2009

Groningen

Fryslân

Drenthe

11


--

--

--


--

--

--

24

Agrarisch

-

-

0

1 26

Technisch

-

0

28

Transport

-

-

-

29

(Para)medisch

++

++

++

31


-

0

0

33

Beveiliging

0

-

-

37

Verzorgend

-

-

-


-

-

++

2 44

Agrarisch

++

++

46

Technisch

0

+

+

48

Transport e.d.

+

++

++

49

(Para)medisch

++

++

++

51


0

+

+

53


+

+

+

55


-

-

-

56


-

-

-

57

Verzorgende e.d.

-

-

-


0

+

+

4 62

Pedagogisch

0

66

Technisch

0

69

(Para)medisch

++

71


0

75


-

76


-

78

Managers e.d.

0


0

82

Pedagogisch

0

6

8

Noorden

86

Technisch

0

89

(Para)medisch e.d.

-

91


-

93


-

96


-

98

Managers

+


0

Totaal elementaire, lager en middelbaar

-

-

Totaal hoger en wetenschappelijk Uitleg: --: zeer ruime arbeidsmarkt; krapte-index tussen 0 en 0,4 - : ruime arbeidsmarkt; krapte-index tussen 0,4 en 0,8 0: ‘neutrale’ arbeidsmarkt; krapte-index tussen 0,8 en 1,2 +: krappe arbeidsmarkt; krapte-index tussen 1,2 en 1,6 ++: zeer krappe arbeidsmarkt; krapte-index hoger dan 1,6

0 0

Voor hogere en wetenschappelijke beroepsgroepen wordt de discrepantie op noordelijke schaal beschouwd. De grootste tekorten dreigen hier te ontstaan voor hoger medisch personeel, als verpleegkundigen, en wetenschappelijk leidinggevenden. Ook voor technisch en pedagogisch personeel (docenten) is de mark vrij krap, maar niet in dezelfde mate als voor medici en leidinggevenden. Echter, met name voor leidinggevenden – een toch beperkte aantal – geldt nog dat het arbeidsaanbod voor deze groepen een groter zoekgebied kent dan het Noorden, dus die krapheid kan ook leiden tot een aanzuigende werking van arbeidsaanbod uit andere provincies. Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 64

Pas als ook daar krapheid voor die beroepsgroepen bestaat zal de geconstateerde dreiging van krapte voor Noord-Nederland nog steeds gelden.

Discrepantie op kleiner ruimtelijk schaalniveau Naast het feit dat personen die zoeken naar hogere en wetenschappelijke beroepen veelal een groter zoekgebied hebben dan de provincie, blijft een ander feit dat middelbare en vooral lager opgeleiden naar werk zoeken in de directe woonomgeving (zeg maximaal 10-30 km van de woonplaats). Dit betekent dat er gebieden kunnen zijn binnen een provincie met een groot aanbod en nauwelijks vraag en omgekeerd. Met andere woorden, er speelt naaste een discrepantie op beroepenclassificaties ook een mogelijke discrepantie op geografisch niveau.


6.

Dynamiek binnen het arbeidsaanbod

6.1.

Uitstroomquote

De uitstroomquote is de uitstroom uit de NWW als percentage van het totaal aantal Niet Werkende Werkzoekenden. Het geeft de verhouding tussen de uitstroom uit de NWW en de totale NWW weer. De instroom in de NWW is hierin niet opgenomen. Dit kengetal geeft een indicatie van de dynamiek binnen het arbeidsaanbod. De gegevens zijn per maand beschikbaar voor de periode januari 2007 tot en met juli 2008. De uitstroomquote schommelt in Nederland de afgelopen anderhalf jaar iedere maand tussen de 8 en 10% en laat een licht stijgende trend zien. Nederland en Noord-Nederland lopen redelijk gelijk op. Wel laat de uitstroomquote in Noord-Nederland sterkere seizoensbewegingen zien.

Uitstroomquote NWW Nederland en het Noorden 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% jan-07

apr-07

jul-07 Nederland

okt-07

jan-08

apr-08

jul-08

Noord-Nederland



Uitstroomquote NWW per provincie 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% jan-07

apr-07

jul-07

okt-07

Groningen

jan-08

Fryslân

apr-08

jul-08

Drenthe


In de drie Noordelijke provincies volgt de uitstroomquote globaal hetzelfde patroon. In de provincies Fryslân en Drenthe zijn de seizoensbewegingen iets scherper. De uitstroomquote ligt in Fryslân een fractie hoger en in Drenthe vaak een fractie lager.

Uitstroomquote NWW naar geslacht 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% jan-07

apr-07 NL man

jul-07

okt-07

NL vrouw

jan-08 NN man

apr-08

jul-08

NN vrouw


De uitstroomquote uitgesplitst naar geslacht laat zien dat deze voor vrouwen opvallend stabiel is. Voor Noord-Nederland ligt deze voor vrouwen structureel een half procentpunt onder het landelijk niveau. De uitstroomquote van mannen is structureel groter dan die van vrouwen. Het verschil bedraagt landelijk 2 a 3 procentpunten. Wat verder opvalt zijn de scherpe seizoensinvloeden in de uitstroomquote voor mannen in Noord-Nederland.


Uitstroomquote NWW naar leeftijd 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% jan-07 NL 15-27

apr-07 NL 27-45

jul-07

okt-07

NL 45-65

jan-08 NN 15-27

apr-08 NN 27-45

jul-08 NN 45-65


De uitstroomquote uitgesplitst naar leeftijd laat zien dat de meeste dynamiek bij de jongeren zit en dat deze omgekeerd evenredig met de leeftijd afneemt. Hoe hoger de leeftijd, hoe lager de uitstroomquote. Het patroon laat voor jongeren ook meer beweging zien. Dit heeft o.a. te maken met uitstroom van schoolverlaters over de zomermaanden. Verder laat de grafiek zien dat de uitstroomquote voor jongeren in Noord-Nederland structureel een fractie beneden het landelijk niveau ligt. Voor ouderen schommelt de uitstroomquote over de hele periode rond de 5%. De categorie van 27 tot en met 45 schommelt rond de 10%. Er zit geen verschil in het patroon voor Nederland en Noord-Nederland. Opleiding maakt verschil, maar minder dan je in eerste instantie zou verwachten. Voor Nederland als geheel is het patroon nog iets duidelijker dan voor Noord-Nederland. De uitstroomquote binnen de groep met alleen basisonderwijs of een opleiding op vmbo-niveau ligt duidelijk lager dan voor de groepen met een opleiding op het niveau van een startkwalificatie of hoger. De verschillen tussen de groepen middelbaar en hoger opgeleiden laten geen eenduidig beeld zien. Hier kunnen verschillende factoren een rol spelen. De arbeidsparticipatie van hoger opgeleiden is over het algemeen zeer hoog. Binnen de groep die ondanks haar hoge opleiding toch werkloos is spelen vaak andere factoren die de afstand tot de arbeidsmarkt vergroten. Dit kan bijvoorbeeld een arbeidshandicap zijn of verouderde werkervaring. Ook de duur van de werkloosheid is van invloed op de uitstroomquote. De uitstroomquote van de groepen die tot en met een half jaar werkloos zijn liggen structureel een stuk boven het gemiddelde. Voor de groep die 6 tot 9 maanden werkloos is ligt de uitstroomquote nog boven het gemiddelde. Voor de 9 tot 12 maanden ligt die al onder het gemiddelde. Voor de groep die langer dan een jaar werkloos is neemt de uitstroomquote allen nog maar af23.

23

Met uitzondering van de groepen 12-15 maanden en 24-27 maanden. Dit is te interpreteren als een administratief effect dat samenhangt met de maximale uitkeringsduur. Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 68

Uitstroomquote NWW naar opleiding Noord-Nederland 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% jan-07

apr-07

NN bo

NN vmbo

jul-07

okt-07

jan-08

NN mbo, mavo, havo, vwo

apr-08

jul-08

NN hbo

NN wo


Uitstroomquote NWW naar opleiding, Nederland 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% jan-07 NL bo

apr-07 NL vmbo

jul-07

okt-07

jan-08

apr-08

jul-08

NL mbo, mavo, havo, vwo

NL hbo

NL wo



Uitstroomquote NWW naar duur werkloosheid Noord-Nederland 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% jan-07

apr-07

NN 0-3 mnd

jul-07 NN 3-6 mnd

okt-07 NN 6-9 mnd

jan-08

apr-08

NN 9-12 mnd

jul-08 NN totaal duur


6.2.

Instroomquote

De instroomquote is de instroom in de NWW als percentage van het totaal aantal Niet Werkende Werkzoekenden. Ook dit kengetal geeft een indicatie van de dynamiek binnen het arbeidsaanbod. De instroomquote fluctueert iets sterker dan de uitstroomquote. De instroompiek van schoolverlaters in juli is duidelijk terug te zien. De instroomquote in Noord-Nederland ligt over het algemeen enkele procentpunten beneden het landelijk niveau. In het eerste half jaar van 2008 ligt de instroomquote hoger dan in de eerste helft van 2008. Dit lijkt een voorzichtige verschuiving naar een iets ruimer arbeidsaanbod. De drie noordelijke provincies laten onderling een vergelijkbaar patroon zien. In Fryslân ligt de instroom structureel hoger, in Drenthe lager. Groningen beweegt zich tussen deze twee.

Instroomquote NWW Nederland en het Noorden 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% jan-07

apr-07

jul-07

okt-07

Nederland

jan-08

apr-08

jul-08

Noord-Nederland

Bron: CWI Noord-Nederland Noordelijke Arbeidsmarkt Verkenning 2008 – 2009 Achtergrondrapport 70

Instroomquote NWW per provincie 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% jan-07

apr-07

jul-07

okt-07

Groningen

jan-08

Fryslân

apr-08

jul-08

Drenthe


6.3.

Dynamiek binnen de WW en de WWB Uitkeringsinstantie UWV publiceert gegevens over de uitstroom en doorstroom binnen de WW. Ook deze gegevens bieden inzicht in de dynamiek van het arbeidsaanbod. In een vorig jaar verschenen publicatie heeft het UWV een prognose gegeven van de doorstroom vanuit de WW naar de WWB. Het gaat dan om mensen die na de maximale periode hun WW recht verliezen en terugvallen op een bijstandsuitkering. Deze stroom lag een aantal jaar geleden altijd rond de 5% van de totale uitstroom uit de WW. Sinds 2005 neemt deze stroom toe; tot bijna 9% in 2007. De oorzaak hiervan ligt de in beperking van de maximale duur van de WW-claim. In Noord-Nederland en dan met name in de provincie Groningen treedt dit effect nog sterker op. Dit effect is terug te zien in de uitstroom uit de WW als gevolg van de maximale duur. Dit aandeel is toegenomen van zo`n 10% in 2003 tot een kwart in 2007.

Doorstroom naar de bijstand als % van de uitstroom uit de WW 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Groningen

Fryslân

Drenthe

2005

2006

NoordNederland

Nederland

2007

Bron: UWV, gegevens 2006 en 2007 zijn prognoses


Maximale duur als % van de totale uitstroom uit de WW

30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 2003 Groningen

2004 Fryslân

2005 Drenthe

2006 Noord-Nederland

2007 Nederland

Bron: UWV - Atlas sociale verzekering, bewerking CAB

De belangrijkste uitstroomreden uit de WW blijft werkhervatting. In 2003 ging iets meer dan de helft van de uitstroom uit de WW terug naar de arbeidsmarkt. Voor Nederland als geheel loopt dit aandeel in de periode 2004 -2006 op naar bijna 55%. In Noord-Nederland is de uitstroom naar werk sneller gestegen. In de provincie Fryslân piekte het aandeel werkhervatting op de uistroom in 2006 op 60%. bijna 6 procentpunt boven het landelijk gemiddelde. Deze cijfers ondersteunen twee noties: enerzijds maakt het Noorden een inhaalslag op het fase verschil met de rest van Nederland, anderzijds blijft het Noorden op een aantal punten te maken hebben met een zwakkere (sociaal-) economische structuur.

Werkhervatting als % van de totale uitstroom uit de WW 62% 60% 58% 56% 54% 52% 50% 48% 46% 2003 Groningen

2004 Fryslân

2005 Drenthe

2006 Noord-Nederland

2007 Nederland

Bron: UWV - Atlas sociale verzekering, bewerking CAB


Het beroep op de bijstand is de afgelopen jaren flink gedaald. Maatregelen hebben zich aan de ene kant gericht op het bevorderen van de uitstroom en aan de andere kant op het beperken van de instroom. Een kengetal dat in dit verband veelzeggend is, is het percentage uitgestroomde bijstandsgerechtigden dat binnen een jaar opnieuw en beroep doet op de bijstand. In Nederland loopt dat percentage tussen 2004 en 2006 op tot boven de 25%. In 2007 loopt het percentage terugval weer terug. De uitstroom is in 2007 dus duurzamer geworden. De Noordelijke provincies laten hierin onderling verschillen zien. De provincie Groningen laat versterkt het Nederlands patroon zien, terwijl in Fryslân het landelijk patroon verzwakt is terug te zien. Drenthe heeft een afwijkend patroon; hier daalt in 2005 het percentage terugval in de bijstand.

Percentage terugval in de bijstand 30%

25%

20%

15%

10%

5%

0% Groningen

Fryslân

Drenthe 2004

2005

2006

Noord-Nederland

Nederland

2007

Bron: Kernkaart Werk en Bijstand, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid


7.

Bijlagen

Bijlage 1. Bevolking, beroepsbevolking en werkloosheid per gemeente

bevolking 1-1-2007

binnenl. natuurlijke migr. aanwas saldo

buitenl. migr. saldo

bevolking

beroepsbev.

NWW

2007

2007

Jun-07

jun-08

Appingedam

12.187

-38

-31

-2

12.112

5.249

587

531

Bedum

10.601

28

-42

1

10.584

4.675

242

170

Bellingwedde

2007 1-1-2008

NWW

9.514

-23

131

8

9.633

4.026

413

374

De Marne

10.754

14

-36

-19

10.717

4.785

405

296

Delfzijl

27.653

-19

-269

-13

27.341

12.071

1.244

1.143

Eemsmond

16.710

37

-179

-15

16.552

7.222

638

482

Groningen

181.613

661

501

-9

182.898

90.248

9.292

7.530

Grootegast

12.148

35

6

-6

12.194

5.111

305

207

Haren

18.809

-132

70

-36

18.694

7.026

432

317

HoogezandSappemeer

34.392

33

100

-27

34.512

14.654

1.951

1.357

Leek

19.190

67

105

0

19.365

8.440

581

476

Loppersum

10.782

5

-103

8

10.690

4.802

363

317

Marum

10.066

33

94

1

10.189

4.543

268

202

Menterwolde

12.555

15

-41

-18

12.515

5.702

492

403

Pekela

13.304

-30

-63

43

13.261

5.764

509

487

Reiderland

7.003

-13

44

-3

7.036

3.061

403

404

Scheemda

14.117

7

147

-26

14.243

6.290

569

527

Slochteren

15.186

52

308

26

15.575

6.502

463

354

Stadskanaal

34.123

-1

-199

-53

33.871

14.049

1.504

1.265

Ten Boer

7.246

34

-33

1

7.250

3.111

147

132

Veendam

28.117

-40

12

-35

28.060

12.185

1.162

941

Vlagtwedde

16.600

-50

-142

-49

16.382

7.055

394

340

Winschoten

18.476

-72

-78

0

18.332

7.696

939

904

Winsum

14.003

21

-110

-12

13.903

6.111

418

365

Zuidhorn Provincie Groningen

18.465

52

-109

-2

18.405

7.621

425

334

573.614

676

83

-237

574.314

257.999

28.143

163

-187

-5

28.116

12.564

Achtkarspelen Ameland Boarnsterhim Bolsward

24.146 19.858 879

650

3.460

17

-28

8

3.462

1.560

32

34

19.314

85

-116

-23

19.264

8.609

519

363

9.599

-13

126

10

9.720

4.054

248

243

Dantumadeel

19.461

33

-71

-7

19.413

8.414

670

530

Dongeradeel

24.857

117

-350

48

24.669

10.780

803

643

8.894

35

-66

-1

8.865

4.001

290

188

20.571

53

-105

-12

20.506

9.269

647

513

Ferwerderadiel Franekeradeel Gaasterlân-Sleat

10.250

2

-30

0

10.222

4.146

133

117

Harlingen

15.465

-33

147

-5

15.579

6.968

619

505

Heerenveen

42.776

8

103

59

42.940

18.573

1.336

1.015

het Bildt

10.963

53

-63

14

10.968

4.840

345

262

Kollumerland c.a.

13.131

68

-119

10

13.093

5.824

315

232

Leeuwarden

92.342

211

137

-8

92.747

42.707

4.874

3.897

Leeuwarderadeel

10.412

21

-2

-14

10.422

4.727

270

209

Lemsterland

13.434

82

-59

-40

13.416

6.017

379

336

Littenseradiel

10.850

67

-29

-17

10.870

4.834

161

155


bevolking 1-1-2007 Menaldumadeel

13.809

binnenl. natuurlijke migr. aanwas saldo 2007

2007

54

-134

buitenl. migr. saldo

bevolking

beroepsbev.

2007 1-1-2008 -16

13.712

NWW

NWW

Jun-07

jun-08

6.243

280

229

Nijefurd

10.886

37

145

-3

11.066

4.543

227

202

Ooststellingwerf

26.224

60

-246

257

26.296

11.519

827

655

Opsterland

29.583

82

106

-52

29.723

12.905

786

629

946

0

-3

4

945

429

16

11

Skarsterlân

27.051

63

57

-1

27.178

11.703

532

407

Smallingerland

54.956

119

-56

-32

54.989

23.483

2.010

1.807

Sneek

33.106

24

138

-18

33.266

14.380

1.295

1.115

Schiermonnikoog

Terschelling Tytsjerksteradiel Vlieland

4.707

-1

-26

-2

4.683

2.116

70

60

32.322

23

-187

127

32.271

13.736

757

555

1.137

10

-21

4

1.130

541

23

16

Weststellingwerf

25.500

-19

259

-34

25.709

11.147

830

670

Wûnseradiel

11.897

54

-64

11

11.908

5.230

235

203

Wymbritseradiel Provincie Fryslân

16.163

113

-196

-6

16.069

7.138

278

245

642.209

1588

-940

256

643.217

283.000

Aa en Hunze

25.563

17

96

-42

25.643

10.954

20.686 16.696 638

486

Assen

64.391

203

530

89

65.230

28.598

2.687

2.148

Borger-Odoorn

26.297

15

-85

-12

26.220

11.642

888

722

Coevorden

36.040

24

-101

-19

35.965

16.016

1.256

1.024

De Wolden

23.602

24

-83

5

23.546

10.214

452

358

Emmen

108.832

46

246

43

109.179

48.838

5.203

4.335

Hoogeveen

54.383

155

-26

-45

54.493

23.757

2.120

1.937

Midden-Drenthe

31.087

109

436

-20

31.622

14.204

1.035

530

Noordenveld

33.545

25

114

-7

33.680

14.458

775

682

Tynaarlo

31.439

29

-298

37

31.209

13.854

813

503

Meppel

31.731

-57

154

-13

31.823

13.524

664

897

Westerveld Provincie Drenthe

19.287

-28

74

22

19.360

7.941

413

343

486.197

562

1057

38

487.970

214.000

16.944 13.965

1.702.020

2826

200

57

1.705.501

754.999

61.776 50.519

Noorden


Bijlage 2. Bevolking Sociale zekerheidsuitkeringen per gemeente WWB dec 2007 Appingedam Bedum Bellingwedde Ten Boer

WW dec 2007

AO dec 2007

WAO dec 2007

WAJONG dec 2007

WAZ dec 2007

280

210

690

440

220

30

80

120

600

330

250

20

160

160

730

560

120

60

40

90

230

170

40

20

Delfzijl

710

480

1.230

930

240

60

Eemsmond

320

230

1.000

670

270

60

7.880

2.400

7.790

5.010

2.530

250

90

150

570

370

130

70

Haren

160

180

640

440

150

50

Hoogezand-Sappemeer

820

600

2.440

1.560

800

80

Leek

240

250

1.010

550

410

50

Loppersum

160

150

500

330

130

40

De Marne

210

130

560

410

90

60

Groningen Grootegast

Marum

110

140

490

350

110

40

Menterwolde

230

210

820

640

130

50

Pekela

310

240

1.020

760

200

60

Reiderland

240

150

610

440

140

30

Scheemda

240

260

870

650

160

60

Slochteren

150

200

760

540

150

70

Stadskanaal

820

620

2.380

1.680

580

120

Veendam

640

490

1.790

1.280

430

90

Vlagtwedde

100

270

1.210

880

250

80

Winschoten

550

310

1.270

850

370

50

Winsum

180

180

570

390

130

50

Zuidhorn Provincie Groningen Achtkarspelen

130

220

660

430

180

60

13.580

8.440

30.440

20.660

8.210

1.610

470

400

1.590

1.110

360

120

Ameland

10

70

160

120

20

20

het Bildt

180

120

520

370

100

50

Boarnsterhim

180

260

660

440

130

90

Bolsward

180

110

410

270

110

20

Dantumadeel

320

270

1.070

710

290

70

Dongeradeel

400

310

1.320

840

390

90

90

110

390

260

90

40

280

250

1.060

680

280

100 50

Ferwerderadiel Franekeradeel Gaasterlân-Sleat

60

80

370

250

70

Harlingen

330

210

710

530

120

60

Heerenveen

750

590

1.930

1.240

580

110

Kollumerland c.a. Leeuwarden Leeuwarderadeel Lemsterland

170

150

700

400

230

70

3.240

1.480

4.200

2.780

1.230

190

90

140

510

280

210

30

190

210

560

420

80

50

Littenseradiel

50

120

370

240

90

40

Menaldumadeel

80

140

530

400

70

60


WWB dec 2007

WW dec 2007

AO dec 2007

WAO dec 2007

WAJONG dec 2007

WAZ dec 2007

Nijefurd

120

160

480

320

110

60

Ooststellingwerf

300

360

1.380

800

440

130

Opsterland

330

390

1.420

870

450

110

0

30

40

30

10

10

Schiermonnikoog Skarsterlân Smallingerland Sneek Terschelling Tytsjerksteradiel Vlieland

200

300

1.080

720

280

80

1.160

900

2.770

1.740

880

150

710

490

1.610

940

590

80

30

50

150

110

20

20

300

340

1.380

980

310

90

10

10

40

30

0

0

Weststellingwerf

300

330

1.190

820

260

100

Wymbritseradiel

90

190

530

360

110

60

Wûnseradiel

90

140

460

320

70

60

10.710

8.710

29.590

19.380

7.980

2.210

180

310

1.310

840

380

90

1.370

840

3.700

2.300

1.290

110

Provincie Fryslân Aa en Hunze Assen Borger-Odoorn

290

440

1.490

1.150

210

130

Coevorden

570

530

1.800

1.360

310

130

Emmen

2.070

2.000

6.900

5.290

1.280

330

Hoogeveen

900

810

3.210

2.220

810

180

Meppel

470

420

1.750

1.160

490

100

Midden-Drenthe

290

400

1.710

1.250

310

150

Noordenveld

310

400

1.340

920

290

130

Tynaarlo

220

320

1.410

870

440

100

Westerveld

130

200

1.030

720

190

120

De Wolden Provincie Drenthe Noorden

120

200

1.030

710

190

130

6.920

6.870

26.680

18.790

6.190

1.700

31.210

24.020

86.710

58.830

22.380

5.520


In opdracht van. CWI Noord-Nederland Provincie Drenthe Provincie Fryslân Provincie Groningen SNN

Recommend Documents