In het voetspoor van Caravaggio Wandelroute door Rome © Sander Groen (www.sandergroen.nl) DAG 1 De eerste tien Caravaggio’s Na een cappuccino bij Caffè Rosati op het puike Piazza del Popolo naar de Santa Maria del Popolo. In de Cerasikapel hangen niet één, maar twee Caravaggio’s: (1) De bekering van Saulus en (2) De kruisiging van Petrus. 1. De bekering van Saulus
2. De kruisiging van Petrus
Loop langs de linker tweelingkerk de Via del Babuino in tot de Spaanse Trappen en zoek een tree op de populairste hangplek van Rome.
Caffè Rosati Piazza del Popolo 5 ma-zo 08-23.30u tel. +39 06 322 5859 Santa Maria del Popolo Piazza del Popolo 12 toegang gratis ma-za 07-12/16-19 zo 08-13.30/16.30-19.15u tel. +39 06 361 0836 www.santamariadelpopolo.it
Na het uitblazen volgt u de bordjes naar de Trevifontein, die wereldberoemd werd door de plons van Anita Ekberg en Marcello Mastroianni in Fellini’s La dolce vita. Loop de Via Lavatore in en blijf rechtdoor gaan totdat u op het Piazza Barberini staat. Linksaf de Via Veneto in. Op nummer 27 staat de Santa Maria della Concezione met (3) de Heilige Franciscus.
3. Heilige Franciscus
4. Judith onthoofdt Holofernes
5. Zieke Bacchus
Terug naar het Palazzo Barberini voor een van Caravaggio’s bloederigste schilderijen: (4) Judith onthoofdt Holofernes.
Santa Maria della Concezione Via Vittorio Veneto 27 toegang gratis ma-zo 07-12/15-19u tel. +39 06487 1185 Palazzo Barberini Via della Quattro Fontane 13 entree € 5 di-zo 08.30-19.30u tel. +39 06 4814591 www.galleriaborghese.it
Slinger via de Via Veneto naar boven. Loop even de Via Lombardia in naar nummer 46: achter de hermetisch gesloten deuren van het Casino Ludovisi schilderde Caravaggio Jupiter, Neptunus en Pluto op het plafond – zijn enige fresco. De ambassadeur van de VS houdt helaas niet van bezoek.
Casino Ludovisi Via Lombardia 46 niet toegankelijk voor het publiek
Boven in het park Villa Borghese zoekt u Casina Valadier voor een goed bord pasta al dente bij het adembenemende uitzicht.
Casina Valadier Piazza Bucarest Villa Borghese di-za 12.30-15/20-23 zo 12.30-15u tel. +39 06 6992 2090 www.casinavaladier.it
6. Jongen met een fruitmand
Voor de grande finale op naar de Galleria Borghese met de meeste Caravaggio’s op een kluitje: (5) de Zieke Bacchus, (6) Jongen met een fruitmand, (7) Madonna dei Palafrenieri, (8) Hiëronymus in zijn studeervertrek, (9) David met het hoofd van Goliath en (10) Johannes de Doper – waarschijnlijk zijn laatste schilderij, hoewel het geen onbetwist echte Caravaggio is.
Galleria Borghese Piazzale Scipione Borghese 5 Villa Borghese entree € 8,50 di-zo 09-19.30u tel. +39 06 32 810 www.galleriaborghese.it Let op: de toegang tot Galleria Borghese is beperkt tot een maximaal aantal bezoekers per time slot van twee uur. Alleen doordeweeks in het laagseizoen is vooraf boeken níet nodig.
Tegen zonsondergang wandelt u door het park terug naar de Belvedere aan de stadskant voor een prachtig panorama. Rome ligt aan je voeten, met vooraan Piazza del Popolo, links de oude stad, Castel Sant’Angelo achter de Tiber en verderop het gouden sillhouet van de Sint-Pieter. 7. Madonna dei Palafrenieri
8. Hiëronymus in zijn studeervertrek
9. David met het hoofd van Goliath
10. Johannes de Doper
Slinger bergaf naar Piazza del Popolo en loop langs de rechter tweelingkerk naar het mausoleum van Augustus. Zoek een designtafeltje in de pizzeria (betaalbaar) of boven in het restaurant (prijzig) van Gusto.
Gusto Piazza Augusto Imperatore 9 ma-zo 12.30-15/19.30-01u tel. +39 06 322 6273 www.gusto.it
DAG 2 Nog een dozijn Caravaggio’s Vroeg op voor het stadstaatje van de paus. In de Pinacoteca Vaticana hangt Caravaggio’s (11) De graflegging van Christus. En passant pikt u minstens ook de Sint Pieter en Michelangelo’s Sixtijnse Kapel mee. 11. De graflegging van Christus
12. Johannes de Doper
Wandel vanaf het St. Pietersplein over de Via della Concezione en Via Pio X naar de Tiber. Rechtsaf langs het Ospedale Santo Spirito, op het Piazza Rovere de Via della Lungara inlopen. Op nummer 10 vindt u in Palazzo Corsini een (12) Johannes de Doper en (13) Narcissus. Steek de Tiber over via de Ponte Mazzini en loop naar het Piazza Navona. Op dit theatrale plein, waar Caravaggio regelmatig bivakkeerde, gaat u naar Tre Scalini voor een bord risotto of saltimbocca en een truffelijsje toe.
13. Narcissus
14. Christus neemt de tollenaar als leerling
Tip: check de wisselende openingstijden van tevoren zorgvuldig en trotseer de altijd lange rij, maar vermijd het weekend.
Palazzo Corsini Via della Lungara 10 entree € 4 di-zo 08.30-13.30u tel. +39 06 687 4845 www.galleriaborghese.it Tre Scalini Piazza Navona 30 ma-zo 12-15/19-23u tel. +39 06 687 9148
Loop de poort door naar de Corso del Rinascimiento en voor u verschijnt het Palazzo Madama. Nu de Senaat, maar ooit woonde Caravaggio hier jarenlang in bij zijn broodheer kardinaal Del Monte, in wiens opdracht hij een reeks wulpse jonge jongens schilderde. Loop links langs het palazzo de Via Salvatore in. Op Piazza San Luigi dei Francesi staat de gelijknamige kerk. In de Contarellikapel vindt u een trio Caravaggio’s: van links naar rechts (14) Christus neemt de tollenaar als leerling, (15) De inspiratie van Mattheüs en (16) Het martelaarschap van Mattheüs. Iets verderop staat aan de Piazza Sant’Agostino de gelijknamige kerk met, tussen een fresco van Rafaël en engelen van Bernini,
15. De inspiratie van Mattheüs
Pinacoteca Vaticana Musei Vaticani Viale del Vaticano entree € 12 wisselende openingstijden tel. +39 06 6988 3333 http://mv.vatican.va
San Luigi dei Francesi Piazza San Luigi dei Francesi toegang gratis ma-zo 08.30-12.30/15.30-19u (behalve donderdagmiddag) tel. +39 06 688 271
Sant’Agostino Piazza Sant’Agostino toegang gratis ma-zo 07.45-12/16.30-19.30u tel. +39 06 6880 1962
Caravaggio’s (17) Madonna en de pelgrims.
16. Het martelaarschap van Mattheüs
17. Madonna en de pelgrims
18. Rust tijdens de vlucht naar Egypte
19. Maria Magdalena
Om de hoek is de Via della Scrofa. Wat hier voorviel op zondagavond 28 mei 1606 zou Caravaggio’s leven voorgoed veranderen. Vlakbij het Palazzo di Firenze liep hij ene Ranuccio Tomasoni tegen het lijf, die Caravaggio nog tien scudi verschuldigd was voor een weddenschap om een tenniswedstrijd. De twee begonnen te bekvechten, degens werden getrokken en Caravaggio deelde een doodssteek uit. Na de moord sloeg hij op de vlucht om nooit meer in Rome terug te keren. Loop via het Pantheon naar Palazzo Doria Pamphilj. Hier vindt u de (18) Rust tijdens de vlucht naar Egypte, (19) Maria Magadalena en opnieuw een (20) Johannes de Doper – waarschijnlijk een goede kopie, wellicht van Caravaggio zelf, van het origineel in de Musei Capitolini, de volgende stop. De Caravaggio’s vindt u daar in het Palazzo dei Conservatori: (21) De Waarzegster en (22) Johannes de Doper. Vanuit het parkje achter Michelangelo’s Piazza del Campidoglio geniet u bij zonsondergang van een wondermooi uitzicht. Om tot slot in stijl uit te blazen, wandelt u over de Tiber naar de wijk Trastevere. In de Osteria del Moro smeet de opvliegerige Caravaggio in april 1603 een bord eten in het gezicht van een keukenhulp, omdat die hem niet kon vertellen welke artisjokken bereid waren in boter en welke in olie. Tegenwoordig heet het hier Enoteca Ferrara en gaat het beschaafder toe, met prima pasta en fijne wijn. Het zit erop – waarschijnlijk hebt u na tweeëntwintig Caravaggio’s in twee dagen een stevig Stendhalsyndroom te pakken.
20. Johannes de Doper
Palazzo Doria Pamphilj Piazza del Collegio Romano 2 entree € 8 ma-wo/vr-zo 10-17u (deur sluit 16u) tel. +39 06 679 7323 www.doriapamphilj.it Musei Capitolini Piazza del Campidoglio 1 entree € 8 di-zo 09-20u (deur sluit 19u) tel. +39 06 6710 2071 www.museicapitolini.org
Enoteca Ferrara Via del Moro 1a tel. +39 06 5833 3920 www.enotecaferrara.it
21. De waarzegster
22. Johannes de Doper
Let op Niet alle Caravaggio’s hangen altijd op hun plek; regelmatig worden werken uitgeleend aan buitenlandse musea, zoals nu aan het Amsterdamse Rijksmuseum voor de tentoonstelling RembrandtCaravaggio (zie onder). Hou er dus rekening mee dat u niet alle genoemde schilderijen zult zien. De inspiratie van Rembrandt Rembrandt van Rijn was vier jaar oud toen Michelangelo Merisi da Caravaggio overleed. Hoewel de twee elkaar nooit ontmoetten, had Caravaggio een onmiskenbare invloed op de Hollandse Meester. Voer voor de tentoonstelling van het jaar van het Rijksmuseum. Wegens verbouwing wijkt het Rijks uit naar het Van Gogh Museum, waar een dik dozijn Caravaggio’s pal naast evenveel Rembrandts komt te hangen. Zo vergelijkt u Caravaggio’s Emmaüsgangers met Rembrandts Belsassarsfeest, of Rembrandts Ganymedes met Caravaggio’s Cupido. Zoek de verschillen, of beter: zoek de overeenkomsten. Rembrandt-Caravaggio is te zien van 24 februari tot en met 18 juni. Informatie en e-tickets: www.rembrandtcaravaggio.nl. In 2006 is het vierhonderd jaar geleden dat Rembrandt het licht zag. Dat wordt groots gevierd met talloze tentoonstellingen en evenementen, zoals een Rembrandt-wandeling door Amsterdam en Rembrandt, de Musical in theater Carré: www.rembrandt400.nl
Aanbevolen leesvoer Handig is Rome. Where to find... met een compleet overzicht van waar in Rome alle Caravaggio’s hangen. Ook van Bernini, Borromini, Michelangelo en Rafaël worden de oeuvres opgesomd, compleet met minibio’s van de kunstenaars, afbeeldingen van de kunstwerken, wandelroutes en trivia. Het gidsje is voor 9,30 te koop bij alle Romeinse en Vaticaanse museumwinkels.
Deze wandelroute hoort bij de reisreportage ‘De Caravaggio Code’ van reisjournalist Sander Groen in NU de tijd van je leven, januari 2006. Vragen? Opmerkingen? Aanvullingen? E-mail naar
[email protected]
