IN HET VOETSPOOR VAN BERT HAANSTRA

IN HET VOETSPOOR VAN

BERT HAANSTRA BELEEF ZIJN LEVEN EN WERK IN

9 WANDELINGEN RONALD VAN DE VATE

Filmer van mens, dier en Nederland

Inhoud Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Gebruik van de wandelgids . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

De etappes ........Start . . . . . . . . . . . . . . . . Finish . . . . . . . . . . . . . . . km 1 Espelo

. . . . . . . . . . . . Espelo . . . . . . . . . . . . . . Holten . . . . . . . . . . . . . 13,6 . . . . . 15

2 Goor . . . . . . . . . . . . . . . Goor . . . . . . . . . . . . . . Goor. . . . . . . . . . . . . . . . . 9,6 . . . . . 25 3 Amsterdam . . . . Amsterdam . . . . . . . Amsterdam . . . . . . . . 17,8 . . . . . 37 4 Muiden . . . . . . . . . . . Muiderberg . . . . . . . Muiden. . . . . . . . . . . . . . 7,8 . . . . . 65 5 Leerdam . . . . . . . . . Leerdam . . . . . . . . . . . Leerdam . . . . . . . . . . . 10,4 . . . . . 79 6 Giethoorn . . . . . . Wanneperveen . . . Giethoorn . . . . . . . . . 10,4 . . . . . 95 7 Veere . . . . . . . . . . . . . . Veere . . . . . . . . . . . . . . . Vrouwenpolder . . . 10,9 . . . 117 8 Blokzijl . . . . . . . . . . Blokzijl . . . . . . . . . . . Giethoorn. . . . . . . . . 11,2 . . . 137 9 Laren . . . . . . . . . . . . . . Blaricum. . . . . . . . . . . Laren . . . . . . . . . . . . . . . 13,3 . . . 155

Herinneringen aan Bert Haanstra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 Fotoverantwoording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Bronnen en literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Met dank aan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Mogelijk gemaakt door . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

Voorwoord

Omdat hij niet bij de Oscar uitreiking in Los Angeles kan zijn, ontvangt Bert Haanstra twee weken later in Den Haag de Oscar voor zijn film Glas uit handen van de Amerikaanse ambassadeur Philip Young (links op de foto). In zijn dankwoord betrekt Bert Haanstra nadrukkelijk cameraman Eddy van der Enden en componist Pim Jacobs. Hij krijgt de lachers op zijn hand met het gezegde: ‘Glas is immers pas werkelijk iets waard als het inhoud heeft’, waarop ambassadeur Young ad rem de gasten uitnodigt ‘to investigate the possibilities of glass…’

VOORWOORD 7

Inleiding Wegens uitzonderlijk nationaal filmkunstenaarschap werd aan Bert Haanstra de zilveren roos van de Nederlandse Bioscoopbond uitgereikt (Hilton, Amsterdam, 13 november 1968

Bert Haanstra, ook wel ‘filmer van Nederland’ genoemd, was een van Nederlands grootste filmregisseurs. Bovendien was hij een verdienstelijk fotograaf, schilder en tekenaar. Bert Haanstra werd in 1916 geboren in het buurtschap Espelo (Holten), groeide op in Goor, werkte en woonde in Amsterdam en in het Gooise Laren. Hij overleed in Hilversum op 81-jarige leeftijd. Bert Haanstra begon als persfotograaf, werd tekenaar en vestigde zich als kunstschilder na een avondopleiding aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Bert Haanstra had het schilderen niet van een vreemde. Twee van zijn broers waren beeldend kunstenaar, zijn vader werd op latere leeftijd kunstschilder. De tekenvaardigheid van Bert Haanstra kwam hem als filmer goed van pas. Zo tekende hij zelf het storyboard voor zijn speelfilm Dokter Pulder zaait papavers. In dit boek zijn hiervan enkele voorbeelden opgenomen.

Op Marken voor ...en de zee was niet meer (1955)

Een jonge Bert Haanstra, 21 jaar, als boordfotograaf op de Dempo (1937).

Bert Haanstra raakte via de Duitse regisseur Paul Bruno Schreiber betrokken bij het filmvak. Hij werd cameraman van Schreiber’s film Myrte en de demonen. Bert Haanstra won in 1951 op het filmfestival van Cannes de Grand Prix du court métrage (later Gouden Palm) voor zijn Spiegel van Holland, waarna hij internationaal op de kaart stond als filmmaker.

INLEIDING 9

Voor Shell verbleef Bert Haanstra lange tijd in het buitenland. Zo regisseerde hij een zestal films voor het bedrijf, ook begeleidde hij als adviseur en producent tientallen andere Shell-films. Bert Haanstra filmde met zijn crew o.a. in Indonesië, Kenia, Soedan en Tanzania. Het was werken onder soms moeilijke omstandigheden en niet zonder gevaar. Haanstra en andere filmmakers van deze zogenaamde ‘prestigefilms,’ die niet direct over Shell Bert Haanstra in 1948, 32 jaar oud gingen, kregen grote vrijheid bij het onderwerp. Het uitwisselen van ervaringen met de vooraanstaande Britse filmmakers was voor Bert Haanstra een belangrijke leerschool waar het ging om het maken van heldere en zakelijke documentaires.

Gestimuleerd door zijn naasten pakte hij een oude vaardigheid op. Met schetsboek en potloden maakte hij een portrettengalerij van familieleden en vrienden, voorzien van commentaar. Het verscheen als boek onder de titel Twintig Portretten - Een therapie. Haanstra keerde in 1983 terug aan het filmfront met de films Nederland en Vroeger kon je lachen. Bert Haanstra was een groot liefhebber van apen, in de periode 19841987 maakte hij een paar natuurfilms over apen. Voor Chimps onder elkaar observeerde hij in Burgers’ Zoo (Arnhem) een groep chimpansees. Vervolgens maakte hij een film over de bedreigde gorilla, met de toepasselijke titel Monument voor een gorilla.

Bert Haanstra won vele filmprijzen. Hoogtepunt was natuurlijk de Oscar (1960) voor Glas. Niet eerder werd deze prijs aan een Nederlandse film toegekend. Een ander hoogtepunt was zijn eerste, in Giethoorn opgenomen, vrolijke speelfilm Fanfare. Met deze en andere succesfilms als Alleman en De stem van het water bracht hij Nederland in beeld op een manier waarin miljoenen landgenoten zich herkenden. In 1972 verscheen zijn film Bij de beesten af, wederom een meesterwerk. Een film over de overeenkomsten in het gedrag van mens en dier. Enkele jaren later werd deze film gevolgd door misschien wel de beste speelfilm van Haanstra, Dokter Pulder zaait papavers met sterke karakterrollen van Dora van der Groen, Kees Brusse en Ton Lensink. Bert Haanstra was jarenlang een veelgevraagd jurylid en juryvoorzitter van (korte) films. Uitgerekend op het Ierse filmfestival van Cork (oktober 1983) – Haanstra was daar als juryvoorzitter van korte films – werd hij tijdens de vertoning van zijn film Een pak slaag getroffen door een hartinfarct. Gelukkig overleefde hij die.

10 IN HET VOETSPOOR VAN BERT HAANSTRA

Filmen vanuit de auto voor Alleman, met cameraman Anton van Munster (l). Rechts zit Bert Haanstra.

De films en documentaires van Bert Haanstra zijn, mede door zijn sublieme montage, virtuoos in beeldopbouw en van hoge visuele kwaliteit. Kenmerkend voor zijn films is de aandacht voor personen in hun natuurlijke omgeving, leven en werk, met een goed oog voor humorvolle situaties. Hij filmde in ons land op tal van plaatsen en locaties, zoals aan het strand (met verborgen camera), in dierenparken, in musea, vanaf vaartuigen en vanuit helikopters.

INLEIDING 11

Het Bert Haanstra Pad bestaat uit negen fraaie wandelingen waarvan de volgorde kan worden gezien als een levenstijdlijn. De wandelroutes verbinden belangrijke zogenaamde ‘Bert Haanstra plekken’. Het wandelpad wil zo een blijvende herinnering zijn aan een van Nederlands grootste cineasten.

Gebruik van de wandelgids

Beleef het leven en werken van Bert Haanstra in negen wandelingen: ik wens de wandelaar daarbij veel wandelplezier. Ronald van de Vate

Alle negen wandelingen van het Bert Haanstra Pad zijn in één richting beschreven. Het wandelpad is niet bewegwijzerd.

Gebruikte afkortingen & symbolen ra rah la lah rd ri l en r r en l ––> <–– 1

rechtsaf rechts aanhouden linksaf links aanhouden rechtdoor richting links en rechts rechts en links vervolg wandeling einde wandeling Bert Haanstra punt Op de helft van de route Horeca

OV, horeca en route informatie

Bert Haanstra bezig voor zijn film De zaak M.P.

Alle wandelingen beginnen en eindigen bij een OV-halte. Vier wandelingen beginnen en eindigen op een treinstation, de overige vijf beginnen en eindigen bij een bushalte. Wij raden u aan, voordat u op pad gaat, de OV-websites te raadplegen voor actuele tijden: www.9292.nl & www.ns.nl Langs alle routes liggen horecagelegenheden, op de meeste routekaarten aangegeven met een symbool. Kijk op onze website voor: busmaatschappij, buslijn, bushalte en horeca: www.berthaanstrapad.nl

12 IN HET VOETSPOOR VAN BERT HAANSTRA

GEBRUIK VAN DE WANDELGIDS 13

‘Bert Haanstra: dat was die filmer die iets probeerde te zeggen over Holland en de mensen.’

Herinneringen aan Bert Haanstra Kees Hin Filmmaker Kees Hin was assistent van Bert Haanstra bij de films Alleman, Delta Phase 1 en Zoo. ‘Bert Haanstra’s documentaire films brachten ons dichterbij elkaar, zoals sommige voetbaltrainers dat kunnen. Artistiek gezien ontdekte hij de waarde van de verborgen camera’.

Opnamen voor Alleman.

HERINNERINGEN AAN BERT HAANSTRA 185

Rolf Orthel Documentairemaker en producent Rolf Orthel werkte jaren samen met Bert Haanstra. Zo was Orthel regieassistent bij De stem van het water en Bij de beesten af. ‘Bert was een werkelijk genereuze man. Hij gaf mensen als Sluizer, Van der Velde, Hin en ook mij kansen, steun, inzicht. We hadden deel aan zijn manier van werken. Dat impliceerde vooral passie, maar ook vakkennis, het belang van doorzetten, en respect voor de mensen met wie je werkt.’

Jutka Rona Fotografe en fotojournaliste Jutka Rona deed haar eerste grote productie in opdracht van Bert Haanstra. Zij maakte set- en werkfoto’s voor diens film Fanfare. ‘Bert Haanstra was een perfectionist die ook onbevangen kinderlijk kon zijn bij het filmen van komische scenes’.

Jeroen Krabbé Filmacteur, filmregisseur en kunstschilder Jeroen Krabbé was acteur in Haanstra’s film Een pak slaag. Beiden deelden de passie voor de schilderen tekenkunst. ‘Bert Haanstra was in de eerste plaats een aimabel mens. Een regisseur met stille kracht die met zachte hand regisseerde’.

Gaby Hermans Gaby, de jongste zoon van Toon Hermans, maakt enkele jaren deel uit van Haanstra’s filmcrew. Zo was hij chauffeur, geluidsman en focus puller (camera-assistent die onder andere verantwoordelijk is voor het scherpstellen tijdens een opname). Gaby was betrokken bij de films Dokter Pulder zaait papavers, Nationale parken… noodzaak en Een pak slaag. ‘Ik heb een fantastische en leerzame tijd gehad met Bert en zijn cameraman Anton van Munster. Voor de documentaire Nationale parken...noodzaak trokken wij gedrieën een half jaar door Nederland. Op de mooiste plekjes filmde wij de dieren in hun leefgebieden zoals de Biesbosch, Boschplaat (Terschelling) en Weerribben. Omdat Bert overal alle medewerking kreeg konden we ook op verboden plekjes filmen’.

186 IN HET VOETSPOOR VAN BERT HAANSTRA