INLEIDING Deze grote begraafplaats was op het einde van de Eerste Wereldoorlog helemaal niet zo groot. Hoe klein ze eerst was, zien we straks, op het einde van onze wandeling. Dan komen we in het deel dat oorspronkelijk “Hooglede Ost” heette. Er lagen toen slechts 1101 gesneuvelde soldaten begraven. Op het einde van de oorlog waren er over heel het Vlaamse front liefst 678 Duitse begraafplaatsen. In Hooglede zelf waren er vier begraafplaatsen, één bij de kerk, één op St.-Jozef (De Geite) en dan één ten westen van de dorpskom, “Hooglede West”, en één ten oosten van de dorpskom, “Hooglede Ost”. Tussen 1932 en 1937 worden de vier samengebracht in “Hooglede Ost”. Andere graven uit Gits, Handzame, Ichtegem, Kortemark, Lichtervelde, Ruddervoorde, Torhout, Wingene en Zwevezele worden ook naar Hooglede overgebracht. De ingang wordt verlegd naar de Beverenstraat. In het totaal liggen er nu 8257 slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog begraven.
1. Binnenkomst
a) We lopen tot aan de toegangspoort. Links bij de ingang hangt een bordje met de officiële naam van de begraafplaats. Welk woord gebruiken de Duitsers voor “kerkhof” of “ begraafplaats”: “DEUTSCHER SOLDATEN......................... HOOGLEDE 1914 – 1918”.
b) Het Duitse woord “Frieden” (vroeger Friede) betekent eigenlijk “rust” of “stilte” maar ook “Vrede”. Daar lijkt het ook heel erg op. “Hof” is zoals in het Nederlands hetzelfde als “tuin”. En zo wordt dit “oorlogskerkhof” eigenlijk een: ............................. c) We gaan binnen. Pas op, het poortje is erg zwaar. Bekijk deze begraafplaats eens in zijn geheel. Welk gevoel krijg je erbij? Welke sfeer hangt hier?
2. Namen a) We lopen langs de linkerkant voorbij de eerste rij grafstenen. Je ziet dat elke grafsteen twee namen draagt. En ook telkens twee nummers. We lopen door tot bij graf 11-12. De onderste naam van de twee heeft een heel bijzondere naam:
KARL ................... We weten niet zoveel over Karl. Was hij een gewone soldaat, een dokter of een piloot? We kunnen het alvast niet aflezen op zijn grafsteen. We lezen alleen dat hij sneuvelde op ................................. Hij is lang niet de enige op deze begraafplaats die sneuvelde in de herfst van het derde oorlogsjaar, maar daarover straks veel meer. Wat we wel kennen is zijn voornaam en zijn achternaam. Daardoor is hij niet “niemand” maar IEMAND. En dat is precies wat deze begraafplaats en veel andere oorlogsbegraafplaatsen proberen te doen: de mensen achter de veldslagen een naam geven, zodat we zouden beseffen dat een oorlog door mensen moet worden uitgevochten. b) We lopen tot op het einde van de eerste rij. Op de zijkant zal je zien dat elke rij genummerd is. We lopen door tot bij rijen 8-7. We lopen, voor de grote eik, langs rij 8 de begraafplaats in.
Links van ons lopen we groepjes van telkens vijf kruisjes voorbij. Het zijn de enige beelden die hier op de begraafplaats staan. Loop de hele rij door, tot aan de overkant van de begraafplaats. Lees ondertussen wat namen op de grafstenen. c) We lopen door tot aan rij 49, ga deze rij in tot aan de derde grafsteen, nummer 5189 – 5190. Naast Fritz Oschman ligt daar ook HEINRICH .......................................
Schrijf zijn naam op, zodat je hem onthoudt. Later komen we er nog even op terug. d) We lopen nog enkele rijen verder tot aan rij 57, de rij die begint met steen 6041-6042 van August Berghaüser. We lopen een heel stukje door in deze rij tot bij grafsteen 6009-6010. Hier liggen Ilga Vefrodow en Ignati Shdanow. Heel uitzonderlijk staat achter hun naam tussen haakjes welke nationaliteit ze hebben. Dit zijn geen Duitsers maar: ................
Zoals je in een Britse militaire begraafplaats af en toe een Duitser vindt, zo liggen hier tussen de Duitsers zestien Russen. Het waren krijgsgevangenen van het Duitse leger die naar Vlaanderen werden meegebracht om er te werken aan de loopgraven. Soms werden zij ook getroffen door een bom. e) We lopen even verder tot aan grafsteen 5987-5988. Dit is een heel andere steen dan de meeste die we tot nog toe zijn tegengekomen. Schrijf over wat er precies staat: ................................................................................................................................... Letterlijk betekent dit: “TWEE ONBEKENDE DUITSE SOLDATEN”. Dit wil zeggen dat hier twee soldaten zijn begraven waarvan ze aan het uniform wel konden zien dat het Duitse soldaten waren, maar ze konden niet herkennen WIE het waren. Misschien waren ze al lang dood voor ze gevonden werden en daardoor onherkenbaar. Ook werd nergens een naamplaatje of papieren gevonden met hun naam erop. In heel dit kerkhof liggen 384 onbekende soldaten. Kijk maar eens om je heen. Links rechts en achter je zie je allemaal grafstenen van “Unbekannte Deutsche soldaten”...
Ontwerp een monument voor de onbekende soldaten Op veel plaatsen zijn monumenten opgericht ter ere van deze ‘onbekende soldaten’. Welke elementen moeten er volgens jou in zo’n monument zitten? Uniformen, wapens, treurende mensen? Of net iets heel sobers? Moet het bij de rest van het kerkhof passen, of wil je liever dat het er net uitspringt? Beeld je in dat je een beeldhouwer bent. Je krijgt de opdracht om voor dit kerkhof een monument te maken voor de onbekende soldaten. Hoe pak jij het aan? Maak hieronder een schets.
f) We lopen tot op het einde van deze rij en dan rechts nog wat meer naar boven tot bij rij 66
Deze rij begint met OTTO FALK. We lopen door tot bij grafsteen 6915-6916. Dit keer geen onbekende soldaat, maar... het scheelde niet veel. Waarom? Wat ontbreekt er op deze steen?
3. Beroepen tijdens de oorlog a) Even verder komen we bij een zeer bijzondere grafsteen, op nummer 6930-6929. De voornaam (..............) van de bovenste naam betekent dat dit een ................ is. Enig idee hoe dat zou komen?
Onder haar naam lees je haar functie, wat ze in het leger moest doen:...........................
Weet je wat dat wil zeggen? Nee? Vul onderstaand kruiswoordraadsel in, en je leest het in de verticale balk.
1.
2. 3. 4. 5. 6.
7. 8. 9. 10. 11.
12.
1. Tegenovergestelde van oorlog 2. Krijgsmacht, militairen die het land dienen 3. Gegraven gang waarin ze zich verstopten voor vijandelijke vuur 4. Plaats waar gewonde soldaten verzorgd worden 5. Naam van de Belgische koning tijdens WOI 6. Schietwapen 7. Steekwapen dat op de loop van een geweer bevestigd wordt 8. Wapen, klein projectiel dat geworpen wordt en na ontploffing in scherven uiteenspat 9. Wie ‘verloor’ de oorlog? 10. Wie droeg rokjes als uniform? 11. Taal van de Britten 12. Vervoersmiddel op rails dat ook tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikt werd.
Bij elke begraafplaats hoorde een soort ziekenhuisje of minstens een medische hulppost waar de gewonden konden verzorgd worden. Dikwijls stierven ze toch en dus moest er telkens een begraafplaats zijn bij zo’n legerziekenhuis. Marie Joppig werkte er, en stierf er ook. Zij is de enige vrouw op deze begraafplaats. Er liggen ook vijf dokters. b) Erg veel informatie krijg je niet op de grafstenen. Meestal staat er gewoon de naam, de voornaam en de datum waarop hij gestorven is. Af en toe wordt ook de titel of de rang die ze hadden in het leger erbij vermeld. Marie Joppig was een ”diakonisse”. Vlak naast haar (steen 6928-6927) ligt Wilhelm Scherer. Welke functie had hij: ......................
Dat is het Duitse woord voor kapitein. Verder kan, je hier nog volgende titels lezen: Major = majoor Oberarzt = hoofddokter Leutnant = luitenant Feldwebel = sergeant Unteroffizier = onderofficier Gefreiter = korporaal c) En nog veel andere maar we pikken er nog eentje uit. In de rij die we daarnet afliepen, met al die onbekende soldaten ligt ook L.J.V. Eisenhart Rothel. Hij was een FÄHNRICH. Dat is een vaandeldrager, hij droeg dus een vlag, geen wapen. En toch ligt ook hij hier begraven. Hij overleed een kleine maand voor het einde van de oorlog...
4. Slag bij Passendale We lopen nog even verder. Voorbij de grote eik mag je gewoon dwars over het gras helemaal naar de bovenkant van het kerkhof lopen. Lees ondertussen wat data waarop de soldaten gestorven zijn. Je zal snel merken wat hier aan de hand is. Inderdaad, al deze soldaten sneuvelden in dezelfde periode van hetzelfde jaar. Welke maanden zijn dat en van welk jaar: .................................................................. We hebben nu gelopen door wat ooit het volledige “Ehrenfriedhof Hooglede Ost” was, de oorspronkelijke naam van deze begraafplaats. De ingang lag toen achter het gebouwtje, naar de Molenstraat toe. Ze werd pas geopend in september 1917. De eerste soldaten werden begraven op 10 september. Daarvoor waren er op twee andere plaatsen in Hooglede begraafplaatsen voor Duitse soldaten. Maar in de nazomer van 1917 brak er een hele grote veldslag uit aan het Vlaamse front. De slag zou later “De Slag bij Passendale” genoemd worden. Het werd de bloedigste periode uit de Eerste Wereldoorlog in Vlaanderen. Zowel aan Duitse als aan Britse zijde vielen 200.000 soldaten. En die blijf je dus terugvinden in de begraafplaatsen ook. Van de 8257 mensen die hier liggen, zijn er 5525 gesneuveld in 1917. Van oktober 1917 alleen al liggen er 1872!
5. Het kerkhof, vroeger en nu Zo zitten we helemaal bij het begin van deze Vredestuin. Toen de oorlog in november 1918 was afgelopen, stonden overal houten kruisen, in verschillende vormen en maten.
Pas 15 jaar na de oorlog worden er plannen gemaakt om de Duitse begraafplaatsen een vaste vorm te geven. Heel wat begraafplaatsen verdwijnen dan ook. Het kleine kerkhof hier wordt uitgebreid tot deze grote Vredestuin. Er worden graven overgebracht van aan de kerk in Hooglede en van “Hooglede West” aan de Hoogstraat. Maar ook van Gits, Handzame, Ichtegem, Kortemark, Lichtervelde, Ruddervoorde, De Geite, Torhout, Wingene en Zwevezele. De kruisen worden vervangen door houten kapelletjes. Nog eens twintig jaar later, eind de jaren ’50 worden uiteindelijk de platte grafstenen gelegd.
Toen er alleen nog maar de oude houten kruisen stonden, mochten de families die dat wilden en het konden betalen, zelf een grafsteen bij het graf van hun gestorven zoon of man leggen. Aan beide zijden van de kapel staan nog een aantal van die zerken. Ga even tot bij de eerste van rechts. Herinner je je zijn naam nog? Precies, de naam die je hebt moeten opschrijven en die je moest onthouden: HEINRICH MÄRTENSDOTTER. Dit is zijn praalgraf dat vroeger naast zijn kruis stond. Nu ligt hij onopgemerkt tussen alle anderen. Net als bij de oorlogskerkhoven van Belgen, Fransen of Engelsen, geldt ook bij de Duitsers: “in de dood is iedereen gelijk...”
6. kapel We lopen nog even naar de kapel. Daar zie je een groot mozaïek en een praalgraf in donkere diabaas steen met daarop een metalen schrijn. Vroeger lagen hier de naamregisters in. Nu vind je er alleen nog het gastenboek. Kijk er even in of dit keer ook bezoekers uit Duitsland hun naam en een boodschap hebben achtergelaten.
Bekijk bij het naar buiten gaan tenslotte nog eens het logo van de Deutsche Volksbund Kriegsgräberfürsorge, de organisatie die de begraafplaatsen onderhoudt. Wat stelt het logo voor? ...............................................
En kijk nu nog eens naar het veld met de graven. Herken je iets dat lijkt op dit logo? ............................. Nu weet je waarom er telkens vijf samen staan. En zo zijn we aan het einde van ons bezoek aan deze begraafplaats, deze “Vredestuin” gekomen. Was dit de eerste keer dat je naar een kerkhof/begraafplaats kwam? Of ga je soms, rond 1 november naar ’t graf van iemand die je kent? Iemand van je familie? Wat doen jullie dan? Bidden? Hoe doe je dat dan? Of leg je bloemen neer? De Britten leggen een houten kruisje neer bij een oorlogsgraf. Joden leggen een steentje boven op het graf. Koningen, presidenten en burgmeesters leggen kransen neer. Wat zouden jullie nu met de klas kunnen doen voor je vertrekt? Kan je iets zeggen? Of zingen? Of hou je het gewoon stil? Bedenk iets opdat je nog één keer zou denken aan Karl en Heinrich, Ilga en Ilika, Wilhelm en Marie. Tot kijk. Grüss Gott!
EINDE
