De Amerikanen op het eind van de Eerste Wereldoorlog

Een eeuw geleden… De Amerikanen op het eind van de Eerste Wereldoorlog

2

Een eeuw geleden… De Amerikanen op het eind van de Eerste Wereldoorlog Educatief project herinneringseducatie Wereldoorlog I

3

4

VOORWOORD Weinig gebeurtenissen hebben een diepere impact op het collectieve geheugen van de twintigste eeuw dan de Eerste Wereldoorlog. Talloze soldaten, burgers, jongens en meisjes, mens en dier lieten het leven in één van de meest zinloze conflicten sinds mensenheugenis. Tot op vandaag is de impact van deze episode uit de wereldgeschiedenis nog dagelijks voelbaar nabij de vroegere frontlijn. Het bloedvergieten, de drama’s, de ontberingen, maar ook de hartverwarmende verhalen, blijven menige bezoeker in deze contreien beroeren. Het is onze taak de verhalen opnieuw te vertellen, om de gesneuvelden te herdenken en eer aan te doen, om stil te staan bij de ernst van het gebeuren en ons blijvend te herinneren dat oorlog en bloedvergieten nooit meer mag gebeuren. Honderd jaar na de aanvang van het gewapende conflict staat België opnieuw in de schijnwerper. Overal is men druk in de weer met het organiseren van herdenkingsplechtigheden, het uitgeven van publicaties, het opbouwen van tentoonstellingen en het ontwikkelen van toeristische initiatieven. In Waregem willen we vooral aandacht schenken aan de betekenis van het Flanders Field American Cemetery in onze stad. Hoe kwamen Amerikanen op het eind van de oorlog in Waregem terecht? Maar we starten ook vroeger: hoe verging het de inwoners in het bezette Waregem? De samenwerking tussen de Waregemse scholen, het stadsbestuur, het stadsarchief en de American Overseas Memorial Day Association (AOMDA) resulteerde in deze handleiding, met als doel de Waregemse leerlingen kennis te laten maken met de Eerste Wereldoorlog in hun stad. We geven in tweede instantie ook een verklaring waarom er elke dag een Amerikaanse vlag in Waregem wappert. Tot slot proberen we hen warm te maken voor het bijwonen van de Memorial Dayherdenkingsplechtigheden en hun ervaringen en kennis over dit onderwerp te stimuleren.

5

TIJDSPLANNING Het educatieve project “Een eeuw geleden. De Amerikanen op het eind van de Eerste Wereldoorlog” verloopt in twee opeenvolgende fasen. Een eerste proeffase – van 11 november 2013 tot en met Memorial Day, op de laatste zondag van mei 2014 – wordt in enkele pilootscholen opgestart, met een beperkt aantal klassen. Deze scholen zijn: de Stedelijke Basisschool Guido Gezelle, de Vrije Basisschool Keukeldam, de Stedelijke Basisschool Torenhof, het Heilig-Hartcollege, het O.-L.-Vr. Hemelvaartinstituut en het VTI Waregem. Na evaluatie van de eerste fase, in het najaar van 2014, wordt het project aan het begin van het nieuwe schooljaar, september 2014, aan alle Waregemse scholen aangeboden.

INHOUD We maken het onderscheid tussen enerzijds, het behalen van de Price of Freedom Award en anderzijds, een reeks facultatieve activiteiten. De Price of Freedom Award is een patch die jaarlijks door het AOMDA wordt uitgereikt als teken van erkenning, indien men een reeks opdrachten vervuld. Deze opdrachten worden in dit project vrij vertaald naar een reeks activiteiten die de leerlingen moeten afwerken, met als beloning de ontvangst van deze patch uit handen van de vertegenwoordiger van de Amerikaanse Ambassade. We raden aan dit parcours als een verplicht onderdeel in het curriculum op te nemen. Daarnaast bieden we in deze handleiding een tweede reeks – eerder facultatieve – activiteiten aan. Hieruit kan je vrijblijvend één of meerdere activiteiten kiezen om tijdens het schooljaar rond te werken.

6

DEEL I OP WEG NAAR DE PRICE OF FREEDOM

VOORWOORD Zes stappen naar de Price of Freedom. Zes stappen om je leerlingen bewust te maken van het Belgische oorlogsverleden en het offer dat velen voor een vrij België brachten.

I.

De bevrijding van Waregem

II.

De Groote Oorlog, een wereldoorlog beslecht in Vlaanderen

III.

Oorlogsherdenking

IV.

De Verenigde Staten komen helpen

V.

Het Flanders Field American Cemetery

VI.

Memorial Day

De verscheidene onderdelen vormen een gevarieerd geheel van kennis- en doeopdrachten en kunnen vrij worden ingevuld, afhankelijk van de leeftijd van de leerlingen en je voorkeur voor individueel werk, groepswerken, workshops, enzovoort. Ze dienen tussen november en mei uitgevoerd te worden.

7

I.

De bevrijding van Waregem

Algemeen: Oktober en november 1918 waren bewogen maanden voor de Waregemnaars. Achtereenvolgens werd de stad eerst door het Britse, dan door het Franse en tot slot door het Amerikaanse leger bevrijd van de Duitse bezetting. Leer wat er in deze bewuste dagen gebeurde.

Tips ’n tricks •

Je kan met de leerlingen de bevrijdingsmars achterna. Je begint het verhaal aan het Oorlogsmonument op de markt en laat de leerlingen begrijpen waarom dit beeld hier staat. Vervolgens kan je stapsgewijs terugwerken naar de eigenlijke bevrijding en de bezetting van Waregem.

•

Je zou natuurlijk ook letterlijk met de leerlingen in het spoor van de bevrijding kunnen treden door bijvoorbeeld een fietstocht te maken langs het traject door Waregem, dat honderd jaar geleden door één van de Amerikaanse eenheden werd bewandeld.

•

Of je kan een bezoek aan het stadsarchief brengen. Daar kunnen de leerlingen in de archieven speuren naar getuigenissen van de bewogen maanden oktober en november 1918.

•

Je kan je daarbij focussen op de vernieling, de algemene oorlogsschade en de latere wederopbouw.

•

In 2002 organiseerde het stadsarchief een tentoonstelling rond de bevrijding van Waregem en gaf het boek Memorial Rain uit. In dit werk komt de bevrijding ruim aan bod.

 



Stad Waregem, Memorial Rain, 2002. Digitaal documentatiepakket met het oorlogsarchief, een fotomap en een filmmontage, te verkrijgen op USB. o oorlogsarchief: V1_PDF1 (legercommunicatie), V1_PDF2 (inval) en V1_PDF3 (oorlogsschade). Folder “Vergeten Sporen”.

Gratis aan te vragen voor deelnemende leerkrachten bij het stadsarchief, [email protected]

8

9

II.

De Groote Oorlog, een wereldoorlog beslecht in Vlaanderen

Algemeen: Spanningen tussen enkele jonge Europese natiestaten met imperialistische trekjes namen spoedig astronomische proporties aan. Kort na het losbarsten van het conflict werden soldaten over heel de wereld gemobiliseerd om in Europa en in het bijzonder in België, te strijden. Leer hoe het komt dat zoveel landen naar België kwamen om het conflict uit te vechten.

Tips ’n tricks •

In eerste instantie kan je de leerlingen laten begrijpen hoe het kwam dat de frontlinie nabij Diksmuide en Ieper dichtslibde, en hoe dit een voortdurende nood aan nieuwe manschappen teweegbracht.

•

Daarnaast zou je de focus op de actieve aanwezigheid van Britse, Franse, Canadese, Australische, Ierse en Amerikaanse troepen kunnen leggen; hoe sommigen zich verplicht voelden om aan de oorlog deel te nemen, hoe zij concreet naar Europa reisden en militaire training ondergingen, waarom sommigen er wel voor kozen om te vechten en anderen niet, waarom de Amerikanen niet vóór 1917 in de oorlog meespeelden ….

•

Uiteraard is het wenselijk om ook bij het imperialistische, koloniale en nationalistische verleden van de West-Europese mogendheden stil te staan. Britten lijfden bijvoorbeeld Indiërs in tot hun troepen, de Fransen Algerijnen, de Belgen Congolezen. Op de Franse begraafplaats in Olsene staan er enkele moslimgrafstenen. Misschien moet je deze eens laten vertalen?

  

DENDOOVEN, D. en P. CHIELENS. Wereldoorlog I. Vijf continenten in Vlaanderen, 2008. VAN GALEN LAST, D. en R. FUYTSELAAR, De zwarte schande. Afrikaanse soldaten in Europa 1914-1922. Digitaal documentatiepakket o Oorlogsarchief: V2_PDF1 (slachtoffers)

10

III. Oorlogsherdenking Algemeen: Oorlog slaat telkens diepe wonden in de samenleving. De herinneringscultus rond voorbije oorlogen is daarom meestal een niet te onderschatten fundament van de heropgerezen maatschappij. De Eerste Wereldoorlog wordt in Waregem herdacht tijdens Memorial Day, in België tijdens de elf Novemberviering. Zowel in België als in het buitenland zijn er nog andere vormen van herdenking, zowel van de Eerste Wereldoorlog als van andere oorlogen. Leer hoe men in België en andere landen oorlog herdenkt. Tips ’n tricks •

Er worden drie voorname herdenkingsplechtigheden onderscheiden, in het bijzonder: Memorial Day (Verenigde Staten), Anzac Day (Australië en Nieuw-Zeeland) en Remembrance Day en ook wel de dagelijkse Last Post (Groot-Brittannië). Op basis van deze plechtigheden kunnen de leerlingen projectmatig aan de slag. Ze kunnen zich inzetten op het verzamelen van allerhande documentatie, foto’s en filmpjes, het nagaan van de veelvuldig gebruikte symboliek en de actualiteitswaarde van de plechtigheden.

•

Misschien kan je eerder aandacht besteden aan de gedichten die tijdens deze plechtigheden worden voorgedragen, zoals het bekende In Flanders Fields van John McCrae of het For The Fallen van Laurence Binyon, en hoe het bekende gebruik van de Poppies tijdens Memorial en Remembrance Day (“Poppy Day”) ontstond.

•

Na elke oorlog verschijnen herdenkingsmonumenten als paddenstoelen uit de grond. Kan alle Waregemse exemplaren terugvinden?

•

Je kan ook contact met buitenlandse scholen opnemen en een soort van uitwisselingsproject van foto’s, informatie, … op touw zetten.

•

Of je zou buiten de oevers van de Eerste Wereldoorlog kunnen treden, en eerder werken rond de oorlogsherdenking van andere, meer recente of actuele oorlogen.

       

GRANFIELD, L., In Flanders Fields. The story of the poem by John McCrae, 1999. HOWE, H., R. MISSINNE en R. VERBEKE, De Duitse begraafplaats in Langemark, 2011. MIGNEAULT, F. e.a., “Oorlogsherdenking Herdacht”, Vlaams Vredesinstituut via Faronet, 2010. Digitaal beschikbaar. SCHOETERS, S., B. SERNEELS en A. REYNTJENS, De grote oorlog, toen en nu. W.O.I. in monumenten en begraafplaatsen, 2011. www.awm.gov.au  www.veterans.gc.ca www.aomda.org  www.bel-memorial.org Britse klaprooskransjes via het In Flanders Fields Museum, Amerikaanse via het Flanders Field American Cemetery. Digitaal documentatiepakket o Oorlogsarchief: V3_PDF1 (herdenking)

11

12

IV. De Verenigde Staten komen helpen Algemeen: Aanvankelijk stonden de Verenigde Staten geheel terzijde van het Europese conflict. Pas in 1917 besloot de Amerikaanse regering de wapens op te nemen. De Amerikaanse aanwezigheid speelde tijdens de bevrijding een doorslaggevende rol, waarvoor een hoge prijs werd betaald. Bezoek de monumenten die verwijzen naar de Amerikaanse aanwezigheid bij de gevechten van 1918, of leer via een zoekopdracht op internet.

Tips ’n tricks •

Eén van de meest bekende monumenten die getuigt van de Amerikaanse aanwezigheid in Vlaanderen tijdens de Eerste Wereldoorlog, bevindt zich op Flanders Field American Cemetery, te Waregem.

•

Op het Lijssenthoek Cemetery te Poperinge bevinden zich drie Amerikaanse graven, de zogenaamde Isolated Graves. Je kan met de leerlingen het verhaal van deze drie soldaten achterhalen en onderzoeken waarom ze daar nog liggen.

•

Zowel in Kemmel als in Oudenaarde werden er kort na de Eerste Wereldoorlog monumenten opgericht om de Amerikaanse gesneuvelden te herdenken. Je kan de leerlingen laten ontdekken wat het belang was van de Amerikaanse troepen tijdens de bevrijding van Vlaanderen, bijvoorbeeld rond Kemmel en de bevrijding van Oudenaarde. In Oudenaarde (Eine) kan je eveneens leren over de Ohio Bridge (Thirty-seventh Division Memorial Bridge).

•

Je kan de leerlingen ook creatief laten omgaan met de verschillende monumenten, fotoverslagen, tekeningen, knutselen, enzovoort. Ze kunnen de bestaande monumenten kunstzinnig uitwerken en interpreteren, of bijvoorbeeld nieuwe modellen ontwerpen.

   

Lernout, P. en C. Sims, De soldaten van de Amerikaanse militaire begraafplaats Flanders Field. http://www.aomda.org http://www.ambc.gov http://inventaris.onroerenderfgoed.be

13

V.

Het Flanders Field American Cemetery

Algemeen: Talloze Amerikaanse soldaten maakten het einde van de oorlog niet meer mee. Velen rusten nog steeds in Vlaanderen. Op het Flanders Field American Cemetery (FFAC), de enige Amerikaanse begraafplaats uit de Eerste Wereldoorlog op Belgisch grondgebied, worden zij eervol herdacht. Bezoek het FFAC en spreek er met de opzichter of een medewerker.

Tips ’n tricks •

Je kan met de leerlingen een interview voorbereiden met de Superintendent (Engelstalig) of met een medewerker, bijvoorbeeld Christopher Sims (Nederlandstalig). Vraag daarbij niet alleen over het FFAC maar ook over andere begraafplaatsen, van zowel de Commonwealth, de Triple Entente als de Centrale Mogendheden.

•

Aan jongere leerlingen kan je het verhaal van een bepaalde soldaat vertellen, die de leerlingen dan op de begraafplaats moeten gaan zoeken en zijn naam bijvoorbeeld met potlood kopiëren. Oudere leerlingen kunnen zelfstandig aan de slag. Bijvoorbeeld een verhaal over een bepaalde soldaat opzoeken, dit verwerken en op de begraafplaats, vóór het respectievelijke graf, aan de klasgenoten vertellen en waarom ze voor die soldaat hebben gekozen.

•

Je kan de leerlingen ook bijvoorbeeld een gedicht of een tekst laten schrijven of laten stilstaan waarom er naamloze graven zijn, waarom er Joodse graven zijn, ….



Lernout, P. en C. Sims, De soldaten van de Amerikaanse militaire begraafplaats Flanders Field.

14

VI. Memorial Day einde van het project Algemeen: De geritualiseerde gebruiken tijdens Memorial Day gaan terug tot de eerste herdenking van de slachtoffers tijdens de Amerikaanse burgeroorlog in 1865. Het raakte snel in de Amerikaanse oorlogsherinneringcultus ingebed en evolueerde in de daarop volgende jaren tot een wijdverbreid fenomeen om alle gesneuvelde Amerikaanse soldaten, waar ook ter wereld, te herdenken. Zo werd de plechtigheid al zeer kort na de Eerste Wereldoorlog in Waregem officieus geïntroduceerd. Neem deel aan de Memorial Day plechtigheid op zondag of breng de vrijdag ervoor in klasverband een bezoek. Tips ’n tricks: •

Laat tijdens het bezoek aan het FFAC de opzichter je leerlingen warm maken om een unieke plechtigheid van Memorial Day bij te wonen, in aanwezigheid van de afgevaardigde van de Koning, enkele Vlaamse en Federale ministers, vertegenwoordigers van het Amerikaanse leger, de Amerikaanse ambassadeur en het Waregemse stadsbestuur. 

Flanders Field American Cemetery, folder Memorial Day.

15

16

DEEL II SIDETRACKS

VOORWOORD Naast de opdrachten in het kader van de Price of Freedom Award bieden we eveneens een reeks vrijblijvende activiteiten aan. Vier thema’s worden voorgesteld:

I.

De Eerste Wereldoorlog en ik

II.

Oorlog en nu

III.

“In Flanders Fields the poppies blow…”

IV.

Eens het slagveld voorbij

Bij elk thema reiken we telkens enkele tips aan. Je bent uiteraard volledig vrij ze naar believen in te vullen, afhankelijk van de interesse en het enthousiasme van de leerlingen. Eigen inbreng en creativiteit kunnen van deze voorstellen echter bijzonder boeiende en vruchtbare projecten maken.

I.

De Eerste Wereldoorlog en ik

Algemeen: De erfenis van de Eerste Wereldoorlog is niet te overzien. Zowel op staatkundig vlak, als in de sociaaleconomische, militaire en culturele structuur van Europa zijn er drastische vernieuwingen opgedrongen. Naast deze (supra)nationale effecten liet de oorlog ook een heel concrete erfenis na, terug te vinden bij nagenoeg alle Belgische families, in voorwerpen zoals medailles, diploma’s, vuurkaarten, of in verhalen. Breng dit mee naar de klas.

Tips ’n tricks: Laat de leerlingen materiaal, zowel materieel als immaterieel, met betrekking tot de Eerste Wereldoorlog verzamelen en laat hen er een woordje uitleg over geven. 17

•

Ze kunnen altijd te rade gaan bij het stadsarchief voor leuke ideetjes, meer informatie of misschien zelfs een boeiend verhaal.

•

Afhankelijk van de praktische haalbaarheid kan je een expert in de klas uitnodigen, bijvoorbeeld een wapen- en medaille-expert of een allround-expert, die een woordje uitleg kan geven over de meegebrachte objecten.

 

Contact via [email protected] Digitaal documentatiepakket o Oorlogsarchief: K1_PDF1 (Jozef Van Geluwe), K1_PDF2 (Robert Sengier), K1_PDF3 (Maurice Debraeve), K1_PDF4 (Jozef Duthoy), K1_PDF5 (Georges Vandewiele), K1_PDF(Oorlogswezen)

II.

Oorlog en nu

Algemeen: Op de voet van de IJzertoren te Diksmuide prijken de woorden “Nooit meer oorlog”. Tot op heden is deze wens nog niet in vervulling gegaan. Dagelijks zijn er ontelbare mensen die zich inzetten voor een vreedzamere wereld, waaronder ook vele militairen. Nodig een militair uit die deelnam aan vredesoperaties. Tips ’n tricks: Je kan zowel Belgische als, indien mogelijk, Amerikaanse militairen uitnodigen om een woordje uitleg te komen geven over het leger, het leven als soldaat en de missie(s) waaraan ze reeds deelnamen. •

Laat je leerlingen een interview voorbereiden, in het Engels of in het Nederlands.

•

Via Rik Steeland, communicatieverantwoordelijke op het stadhuis, kan je in contact komen met het Departement Artillerie van het Belgische leger (Defensiehuis Zeebrugge) waarmee Waregem verbroederd is.

•

Via het stadsarchief kan je in contact komen met de S.H.A.P.E. (Supreme Headquarters Allied Powers Europe, een strategisch militair orgaan van de N.A.V.O.) en de Amerikaanse Ambassade, om Amerikaanse militairen in Waregem uit te nodigen.



Contact via [email protected] en [email protected].

18

III. “In Flanders Fields the poppies blow…” Algemeen: John McCrae vertelt met het gedicht In Flanders Fields het verhaal over wat de oorlog voor de vele soldaten in de Vlaamse velden inhield en tekende hiermee een overweldigend emotioneel beeld op van de uitzichtloosheid in de ogen van de dood. Het werd wereldberoemd. Leer over het gedicht, In Flanders Fields. Tips ’n tricks: Je kan de leerlingen laten opzoeken over het personage van McCrae, over bijvoorbeeld zijn levensverhaal en zijn rol in de oorlog. Of je kan de leerlingen laten werken rond het respectievelijke gedicht In Flanders Fields; waarom McCrae het gedicht schreef, wat de symboliek achter het gedicht is, enzovoort. •

Ze kunnen voor een vertaling van het gedicht kiezen, of zelf een vertaling maken en uitleggen waarom ze voor die respectievelijke vertaling hebben gekozen.

•

Ze kunnen ook het gedicht visualiseren, door een tekening of een schilderij te maken over de gevoelens die het gedicht bij hen oproept.

•

Je kan ze bij uitbreiding rond algemene poëzie tijdens de Eerste Wereldoorlog laten werken.    

BUELENS, G., Europa Europa! Over de dichters van de Grote Oorlog, 2008. EIJKELBOOM, J., De War Poets: Engelstalige gedichten over de Eerste en Tweede Wereldoorlog, 2002. GRANFIELD, L., In Flanders Fields, 1999. Britse klaprooskransjes via het In Flanders Fields Museum, Amerikaanse via het FFAC.

19

IV. Eens het slagveld voorbij Algemeen: De Eerste Wereldoorlog beperkte zich uiteraard niet enkel tot de militaire ontwikkelingen op het slagveld. Ook voorbij het slagveld bleef het dagelijkse leven doorgaan. Het kan bijzonder interessant zijn om eens stil te staan bij de minder traditionele aspecten van de oorlog, zoals:

•

Muziek en film in oorlogstijd, Hoe voornamelijk Angelsaksische muziek en film zijn intrede op het Europese continent deed; gelet op de liedjes die toen populair waren en de eerste filmen van bijvoorbeeld Charlie Chaplin. -

Je kan de liedjes uit de top 50 van de jaren 1914-1918 afspelen en de stijlkenmerken bespreken in combinatie met theater, film, dans, mode en muziek.

-

Snoopy viert Memorial Day, een filmpje oorspronkelijk van het hondje Charlie Brown

dat

door

Vlaanderen

reist

en

de

oorlogsrelieken

bezoekt.

(http://www.youtube.com/watch?v=8VtGbJHXTQ8 of Charlie Brown – Flanders Fields) 

•

Verscheidene publicaties betreffende muziek- en filmgeschiedenis van de 20 de bibliotheek beschikbaar.

ste

eeuw zijn in

Mode in oorlogstijd, Hoe armoede tot creativiteit bij de Vlaamse plattelandsbevolking leidde, terwijl men steeds meer onder de invloed van internationale modeverschijnselen kwam te staan. 

ste

Verscheidene publicaties over mode- en kostuumgeschiedenis van de 20 bibliotheek beschikbaar.

eeuw zijn in de

20

•

Eten in oorlogstijd, Hoe schaarste tot creativiteit leidde en hoe de Verenigde Staten via een speciaal opgesteld plan – de Hoover Relief – bezet België van voedsel trachtte te voorzien. -

Je kan met je leerlingen stilstaan bij de barre tijden onder de bezetting en uitzoeken hoe de mensen hun dieet vaak op illegale wijze moesten aanvullen met die paar extra calorieën, terwijl soldaten op doorreis voorraden en vee plunderden.

-

Je kan ook de minder gekende Hoover Relief uit de doeken doen, met aandacht voor de Amerikaanse president en filantroop, Herbert Hoover.





 

•

BLOM, R., Honger. Een geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog, 2008. en DEMASURE, B., Boeren, boter en bezetters. Onderzoeksgids landbouw, voeding en de Eerste Wereldoorlog, Leuven, 2013. SCHOLLIERS, P., “Oorlog en voeding: de invloed van de Eerste Wereldoorlog op het Belgische voedingspatroon 1890-1940”, Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 11/1, februari 1985, 3050. Digitaal beschikbaar. http://www.hetvirtueleland.be, website van het Centrum voor Agrarische Geschiedenis (CAG). Digitaal documentatiepakket o Oorlogsarchief: K4_PDF1 (voeding)

Communicatie in oorlogstijd, Hoe oorlogsmeters, dames die met soldaten correspondeerden, menselijkheid in de loopgraven brachten en hoe ze een hart onder de riem staken bij de gestrande, gedemoraliseerde soldaten. Daarenboven was communiceren met het thuisfront, met familie, vrienden, …, voor velen de enige manier om hun gedachten op een rij te zetten en even uit de ellende van de oorlog te ontsnappen. -

Het stadsarchief bewaart verscheidene originele brieven en telegrammen. Op basis van de originele brieven zou je bijvoorbeeld met je leerlingen een rollenspel kunnen spelen.

   

 

Via e-thesis.net kan je online een thesisstudie over oorlogsmeters raadplegen.

FARRAR, M., News from the front. War Correspondents, 1914-18, s.a. HIRSCHFELD, G., G. KRUMEICH en I. RENZ, Duitse frontsoldaten 1914-1918, 2008. MELCHING, W. F. B. en M. STUIVENGA, Ooggetuigen van de Eerste Wereldoorlog in meer dan honderd reportages, 2006. Bronnenmateriaal via [email protected] http://www.ethesis.net/oorlogsmeters/oorlogsmeters_inhoud.htm Digitaal documentatiepakket o Oorlogsarchief: K4_PDF2 (communicatie)

21

•

Waregem in oorlogstijd Hoe de oorlog zich in het dagelijkse leven manifesteerde en hoe Waregem onder de bezetting kreunde. -

In het stadsarchief wordt het genaamde Fonds Eerste Wereldoorlog bewaard; de zogenaamde oorlogsarchieven. Hoewel er nog maar weinig onderzoek naar verricht werd, bevatten deze archieven bijzonder rijke getuigenissen van het dorpsleven onder de bezetting. Onder meer reeksen verordeningen en affiches van de bezetter worden erin bewaard, alsook een exemplaar van het dagboek van Jozef Duthoy, enzovoort.

 



•

Stad Waregem, Memorial Rain, 2002. Uitgaven van de geschied- en heemkundige kring De Gaverstreke: o DUCATTEEUW, E., “Oorlogsdagboek 1914-1918 van de Desselgemse pastoor Jozef Coussement”, 26, 1998, 127-216. o DELMOTTE, M., “De dageraad van de democratie in de Gaverstreek op de vooravond van de Eerste Wereldoorlog”, 26, 1998, 581-726. o DELMOTTE, M., “De Gaverstreke in de ban van de Eerste Wereldoorlog”, 6, 1978, 160-241; 7, 1979, 22-161 en 30, 2002, 147-302. o BOGAERT, P., “Oorlog in de Gaverstreke: analyse van de bevrijding van Waregem, Ingooigem, Anzegem en Tiegem, oktober-november 1918”, 28, 2000, 169-312. Digitaal documentatiepakket o Oorlogsarchief: K4_PDF3 (bezetting), K4_PDF4 (verzet)

Vrouwen in de oorlog Vrouwen vervulden een niet onmiskenbare rol vóór, tijdens en na de Eerste Wereldoorlog. Ook vrouwen die niet rechtstreeks bij de oorlog betrokken waren, bleven er niet van gespaard. Denk maar aan de talrijke Amerikaanse verpleegsters die werden ingezet, of de vrouwelijke arbeiders in de vele oorlogsfabrieken, de burgervrouwen die in de voedingscomiteit participeerden. Of aan de meeste vrouwen na de oorlog, aan de generatie weduwen die overbleef. -

Breng een bezoek aan het graf of zoek informatie op over één van de weinige vrouwen die op een Britse militaire begraafplaats rusten (Lijssenthoek).

22

BIJLAGE BIBLIOGRAFIE

JEUGD

– NON-FICTIE

ADAMS, S., Oorlog in de loopgraven, 2006. Ooggetuigenauteur Simon Adams bracht een reeks boeiende, toegankelijke en informatieve boeken voor kinderen en jeugd uit over diverse aspecten van de Eerste Wereldoorlog. Sommigen ervan zijn ter beschikking in de bibliotheek. ADAMS, S., Oorzaken en gevolgen, 2005. ADAMS, S. en A. CRAWFORD, De Eerste Wereldoorlog, 2011. BRICHAU, F., De helden van de lucht, 2005. Stripverhaal over de vlieghelden van de Eerste Wereldoorlog. Weinig historisch correct, hoewel uiteraard leuk geïllustreerd. CHIELENS, W. en M. ROUFFA, De kijkkast van Kobe: een blik op de Eerste Wereldoorlog, 2006. Uitgegeven door het In Flanders Fields museum. Mooi geïllustreerd educatief boek over de actualiteitswaarde van de Eerste Wereldoorlog en oorlog nu. CHIELENS, W., W. SINAEYE en F. DEHEEGHER, Het droommuseum van Dré: een tocht door de Eerste Wereldoorlog, 2012. Uitgegeven door het In Flanders Fields museum. Mooi geïllustreerd educatief boek over de actualiteitswaarde van de Eerste Wereldoorlog en oorlog nu. HAMLEY, D., De Eerste Wereldoorlog, 2002. Overzicht van de oorzaken, verloop en nasleep van de oorlog, vertelt vanuit dagboeken, gedichten, brieven en foto’s. HANSEN, O. S., De Eerste Wereldoorlog, deel van: 100 jaar luchtvaart, 2003. Informatieve uitgave over vliegtuigen uit de Eerste Wereldoorlog. HATT, C., De Eerste Wereldoorlog 1914-1918, 2000. KRAMER, A., Vrouwen en de oorlog, deel van: Eerste Wereldoorlog, 2006. Informatief en geïllustreerd boek over de rol van vrouwen in de oorlog en vrouwenemancipatie. ROSS, S., De Eerste Wereldoorlog, 2005. Bondig maar gedetailleerd, objectief en chronologisch verslag van aanloop, verloop en gevolgen van de Eerste Wereldoorlog. Vooral feiten en weinig – in tegenstelling tot andere publicaties – aandacht voor de gruwel van de loopgraven. VERLEYEN, K., De Eerste Wereldoorlog 1914-1918: alle grote gebeurtenissen van Sarajevo tot Verdun, 2002. Uitgegeven in samenwerking met het In Flanders Fields museum. Geïllustreerd, uitvoerig overzicht van de grote gebeurtenissen chronologisch en helder uitgelegd.

23

VOLWASSENEN – NON-FICTIE

MONOGRAFIËN

Naslagwerken en historische informatie, achtergrondinformatie

ANDRIESSEN, H. e.a., De grote oorlog kroniek 1914-1918, 17 delen, 2002-2011. Bijzonder exhaustief meerdelig naslagwerk over alle aspecten van de Eerste Wereldoorlog. ANONIEM, Reader’s Digest Geïllustreerde Wereldgeschiedenis. Deel: De Eerste Wereldoorlog (1914-1918). Rijkelijk geïllustreerd en bondig, aangenaam overzicht van het verloop van de oorlog. DENDOOVEN, D. en P. CHIELENS, Wereldoorlog I. Vijf continenten in Vlaanderen, 2008. [internationaal] Uitgegeven door het In Flanders Fields museum. Schetst een helder beeld hoe de oorlog evolueerde naar een wereldoorlog. DE SCHAEPDRIJVER, S., Wereldoorlog I. De essentie, 2010. Kort en bondig, eerder droog overzicht van de “essentie” van de oorlog. DEBAELE, S., Vluchten voor de Grote Oorlog. 1,5 miljoen Belgen op de vlucht 1914-1918, 2004. De oorlog vanuit het perspectief van migratie bekeken. Een vaak over het hoofd gezien aspect bij studies rond de vroegere frontlijn. DE MUNKC, L., De grote moeder in de Grote Oorlog. De hulpverlening van het Rode Kruis tijdens de Eerste Wereldoorlog, 2000. Uitgegeven vanuit het Rode Kruis, met ondersteuning door het In Flanders Fields museum. Dit boek schetst de rol van het Rode Kruis in de verzorging van gewonden. STAD WAREGEM, Memorial Rain, 2002. Tentoonstellingscataloog met overzicht van de gebeurtenissen tijdens de oorlog met betrekking tot Waregem. VAN GALEN LAST, D. en R. FUTSELAAR, De zwarte schande. Afrikaanse soldaten in Europa 1914-1922.

Getuigenissen, dagboeken en correspondentie

ADRIAENSSENS, I., P. CHIELENS en O. VAN PEVENAEGE, Odon. Oorlogsdagboek van een IJzerfrontsoldaat, 2009. Integraal uitgegeven dagboek, met omkadering. CHAERLE, D., P. CHIELENS en S. MAES, De Groote Oorlog. De Eerste Wereldoorlog in de Westhoek. Beleef het verhaal van 15 oorlogsgetuigen, 2008.

24

Uitgegeven door het In Flanders Fields museum. Het mooi geïllustreerde boek bevat een interactieve CD-ROM, met allerlei opdrachten, foto’s, filmpjes en getuigenissen, een oorlogsencyclopedie, enzovoort. CHIELENS, P., H. DECOODT en D. DENDOOVEN, De laatste getuige. Het oorlogslandschap van de Westhoek, 2006. Uitgegeven door het In Flanders Fields museum. Dit boek legt de nadruk op een andere getuige van de oorlog: het Vlaamse landschap en hoe de oorlog geografische veranderingen teweegbracht. DE BRUYNE, I., We zullen ze krijgen! Brancardiers aan het IJzerfront 1914-1918, 2007. De auteur bundelt in dit boek enkele getuigenissen van hen die ingezet werden om voor de gewonden te zorgen. D’HAESELEER, P., De visie van de vijand. Wereldoorlog I volgens Duitse fotografen, 2010. Een fotografisch verslag van hoe de Duitse soldaten de oorlog beleefden, zagen en op beeld vastlegden. DE MOOR, J., P. CHIELENS en J. De Moor, Dokter Albert De Moor: spoedarts in de Eerste Wereldoorlog, 2012. Integraal uitgegeven dagboek, met correspondentie en ruimere omkadering. FARRAR, M., News from the front. War correspondents, 1914-18, s.a. GYSEL, A., 1914-1918 door Duitse ogen, 2010. Geïllustreerd boek met getuigenissen van Duitse soldaten. MELCHING, W. F. B. en M. STUIVENGA, Ooggetuigen van de Eerste Wereldoorlog in meer dan honderd reportages, 2006. Interessante afwisseling tussen rechtstreekse getuigenissen, onder meer met dagboekpassages en bredere uitwijdingen van de auteur. HIRSCHFELD, G., G. KRUMEICH en I. RENZ, Duitse frontsoldaten 1914-1918, 2008. Getuigenissen van Duitse soldaten. SNOECK, R., A. GYSEL en L. De Vos, In de modderbrij van de IJzervallei. Oorlogsdagboek van onderluitenant Raoul Snoeck, 1998. Integraal uitgegeven dagboek, met omkadering. VANLANDSCHOOT, R., Een Vlaamse Viking aan het front. Het verhaal van Joris Lannoo en zijn vrienden tijdens WOI, 2011. Geïllustreerde, biografische studie op basis van correspondentie en een dagboek, met brede omkadering. XINGQING, G., D. DENDOOVEN en P. VANHAELEMEERSCH, Gu Xingqing. Mijn herinneringen als tolk voor de Chinese arbeiders in WOI, 2010.

Herdenking

DEGRANDE, W. en P. GOOSSENS, Verstild & versteend. Relicten uit de Eerste Wereldoorlog, 2007.

25

Dit boek maakt de vergelijking van monumenten en overblijfselen uit de oorlog tussen hun huidige staat en hun oorspronkelijke glorie. HOWE, H., R. MISSINNE en R. VERBEKE, De Duitse begraafplaats in Langemark, 2011. Een soort van handleiding bij de Duitse begraafplaats; context, bouw, inhoud graven, enzovoort. LERNOUT, P. en C. SIMS, De soldaten van de Amerikaanse militaire begraafplaats Flanders Field, 2011. Studie van alle begraven Amerikaanse soldaten te Waregem. Er wordt getracht van elk graf een biografie op te maken, met getuigenissen en achtergrondinformatie. SCHOETERS, S., B. SERNEELS en A. REYNTJENS, De grote oorlog, toen en nu. W.O.I in monumenten en begraafplaatsen, 2011. Geïllustreerd en indrukwekkend overzicht van alle gedenktekens, monumenten en overblijfselen uit de oorlog, omkaderd met meer informatie.

Leven aan en achter het front

BLOM, R., Honger. Een geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog, 2008. Dit boek legt de nadruk op de voedselconsumptie bij soldaten en duikt redelijk origineel reeksen recepten op die aan het front gangbaar waren. DEBAEKE, S., Humor in de oorlog. Bizarre, grappige anekdotes en foto’s uit de grote oorlog 1914-18, 1994. Geïllustreerd en originele benadering van een ander aspect uit de oorlog, waar spot en humor een belangrijke uitlaatklep voor velen vormden. DELBECKE, J., Y. CASTELEYN en E. CHATELET, Kinderen in de Eerste Wereldoorlog, 2000. Studie deels gebaseerd op getuigenissen uit de frontstreek die verhaalt over de omstandigheden waarin vele Vlaamse kinderen de oorlog beleefden. GOOSSENS, P. en L. MEIRESONNE, Vlaanderen Niemandsland 1914. Van gendarmen, vrijwilligers en burgerwachten tijdens de eerste oorlogsmaanden, 2009. Het Belgische verzet vanuit niet-militaire kringen en het lokale middenveld. Hoe de strijd om het Niemandsland bleef duren terwijl de Duitse legers reeds gepasseerd waren. LANGLEY, A. en N. LANGLEY, De Grote Oorlog voor kleine kinderen. Heldenmoed in beeld, 2012. [kinderen] Hoe kinderen in de oorlog betrokken werden, voornamelijk gebruikt in publicaties en propaganda.

Poëzie en kunst

BUELENS, G., Europa Europa! Over de dichters van de Grote Oorlog, 2008. DE GEEST, J., Het front in kleur 1914-1918. Schilders aan het Belgische front, 1999. EIJKELBOOM, J., De war poets. Engelstalige gedichten over de Eerste en Tweede Wereldoorlog, 2002 GRANFIELD, L., In Flanders Fields. The story of the poem by John McCrae, s.a.

26

Audiovisueel ANONIEM, In Flanders Fields: het fatale schot, s.d. ANONIEM, De Eerste Wereldoorlog, 2004. MAK, G., In Europe, Serie 1, DVD 2, 2008. MARTIN, J., World War I in colour, 2004.

Uitgave van Stad Waregem, juni 2013 V.U. Tekst Afbeeldingen

Stadsbestuur Waregem Geerd De Ceulaerde Stadsarchief Waregem Stad en Stadsarchief Waregem

27

28