Systemisch werk met opstellingen - Familie - Organisatie - Onderwijs - Samenleving
Bert Hellinger Instituut Nederland
Magazine 2009 In dit nummer o.a.: ‘Vanwege mijn man ben ik een vrouw’ 7 gastdocenten aan het woord Mini-opstellingen om zelf te doen Ouders de school in krijgen en andere ervaringen uit de praktijk Nieuwe opleidingen
- 1-
Hellingerinstituut Minicongres, september 2008
Inhoud Mini-opstellingen: opstellingen voor iedereen Jan Jacob Stam
3
Persoonlijk geweten en het mede-lijden van een kind Jakob Robert Schneider
4
Vanwege mijn man ben ik een vrouw Carola Castillo
5
Autonomie en binding Guni-Leila Baxa
7
Trauma werk Christine Blumenstein-Essen
8
Herstel van de onderbroken uitreikende beweging Dr. Ursula Franke-Bryson
9
De helende werking van opstellingen Stephan Hausner
10
De wijsheid van de cirkel Eelco de Geus
11
Afstand Bert Hellinger
12
Opleidingen bij het Bert Hellinger Instituut
13
Kalender 2009 / voorjaar 2010
14
Workshops uitgelicht
16
Als een kat al negen levens heeft, hoeveel heeft een mens er dan? Anton de Kroon
18
Hidden solution Dan Booth Cohen
19
Maatschappelijke Veldopstellingen Thuiszorg
20
Colofon
Doorbraak in Brazilië
21
Paardencoaching
23
International Organization Constellation Training Intensive
24
Ouders op school krijgen
25
Systemische werkvormen in organisaties
26
- 2-
Dit is een uitgave van het Bert HellingerInstituut Nederland, en verschijnt één keer per jaar. Aan dit nummer werkt mee: Bert Hellinger Jan Jacob Stam Bibi Schreuder Jakob Robert Schneider Carola Castillo Guni-Leila Baxa Christine Blumenstein - Essen Ursula Franke - Bryson Stephan Hausner Eelco de Geus Anton de Kroon en vele anderen Eindredactie Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder Oplage 4500 Vormgeving en opmaak Noordzijde, grafische communicatie Druk: Scholma Druk, Bedum
Mini-opstellingen:
opstellingen voor iedereen Lange tijd was het beeld dat opstellingen voorbehouden zijn om begeleid te worden door ervaren begeleiders. Dat is en blijft nog steeds zo, zeker voor de wat meer complexe familie- en organisatie opstellingen. Maar de ontwikkelingen de afgelopen jaren gaan in de richting dat opstellingen voor steeds meer mensen makkelijk beschikbaar worden en minder afhankelijk zijn van een begeleider. Ook Bert Hellinger zelf, een tiental jaren geleden nog erg het middelpunt van de opstelling en degene die alles waarneemt, trekt zich als sturende begeleider steeds meer terug om de opstelling zelf de ruimte te geven zich zo te ontwikkelen dat het familie of organisatiesysteem kan laten zien wat het op dat moment wil uitdrukken. Ergens is deze ontwikkeling ook wel logisch. Opstellingen en systemisch werk zijn, zoals Hellinger het noemt ‘in service of life’, in dienst van het leven. De flow van leven, én dood, drukt zich uit via de samenleving, door organisaties, door families en door individuen. Een begeleider van een opstelling kan helpen, die bewegingen met behulp van een opstelling of een paar treffende vragen zichtbaar en voelbaar te maken, maar kan die beweging niet sturen, noch beïnvloeden. Veel ego verhoudt zich niet zo goed met systemisch werk. Mini-opstellingen zijn prachtige vormen om de bewegingen in een systeem waar je deel van uitmaakt, even te laten zien. Ze geven een inzicht, een nieuw perspectief en voeding voor een net iets andere koers, een heel nieuw pad. Zonder begeleider, met vaak maar twee of drie representanten en de ‘cliënt’ die haar of zijn eigen representant is. Mini opstellingen kun je doen op de werkplek, thuis of tijdens een wandeling. In deze nieuwsbrief zijn er een paar beschreven. Veel plezier! Jan Jacob Stam Bert Hellinger Instituut Nederland
Mini-opstelling: Nodig: jezelf en drie anderen als representant Stel, er is iemand in je werk of omgeving waar je een conflict mee hebt of waar je het lastig mee omgaan is. Vraag iemand om die persoon te representeren. Jij en de representant van deze persoon stellen zich allebei op, zoals jullie je ten opzichte van elkaar verhouden. Kijk of het mogelijk is om oogcontact te maken. Na verloop van tijd nodig je iemand uit om als representant van jouw ‘diepste waarden’ zich op te stellen bij jou in de buurt. Je hoeft niet precies van te voren te weten of te benoemen wat die waarden zijn. Je weet of voelt het toch wel, ze zijn er gewoon. De representant van de ‘moeilijke persoon’ nodigt ook iemand uit om haar of zijn diepste waarden te representeren en een plek te zoeken in haar of zijn buurt. Dan kijk je opnieuw. Je neemt waar wat er veranderd is. Misschien ontwikkelen zich bewegingen, in stilte, of met een paar woorden. Hoe kijk je naar jouw waarden, hoe kijk je naar de ander? Hoe kijk je naar de waarden van de ander? Hoe kijkt nu de ander naar jou? - 3-
Persoonlijk geweten en het mede-lijden van een kind Jakob Robert Schneider Het persoonlijke geweten vormt een kind Al vanaf het moment waarop we bij onze geboorte binnenkomen in onze familie worden we gevormd door aanwezige levensomstandigheden en –ervaringen, met name die van onze ouders. Doorgaans realiseren we ons niet zo sterk dat die vorming niet alleen een passief proces is, maar ook het resultaat van de werking van het in het kind ontwaakte persoonlijke geweten. Dat bindt ons aan onze familie. Het geeft ons het gevoel erbij te horen zolang we ons gedragen naar de normen en geboden die gelden in de familie. Het straft ons met de angst buitengesloten te worden als we ons verzetten tegen de bedoelingen en wensen van onze ouders of grootouders. Sterker nog: kinderen willen graag zijn zoals hun ouders of degenen die belangrijk zijn voor hun ontwikkeling. Zijn zoals de ouders ervaart het kind als de grootste zekerheid en emotionele verbondenheid. ‘Is het al eerder iemand vergaan zoals jou’, is daarom vaak een goede startvraag als we op zoek zijn naar informatie om tot een opstelling te komen. Ons persoonlijk geweten dwingt ons om ons eigen gedrag en lot vergelijkbaar te maken met dat van de ouders. Er zijn ook talrijke processen die het ons geweten hierin lastig maken. Wat doet het kind als vader en moeder het op belangrijke punten oneens zijn, als ze scheiden, of wanneer oma of pleegmoeder de zekere plek voor het kind blijkt te zijn? Het geweten gaat met meerdere stemmen spreken. Het kind zal zich richten naar degene die voor zijn overleven het belangrijkste is. Tegelijkertijd voelt hij zijn
slechte geweten over de ouder die daardoor buitengesloten wordt. Veronderstel dat een kind, vanwege de pijn van moeder, geen contact meer mag hebben met zijn vader,
tot invoelend vermogen naar beide ouders en andere personen. Dit inzicht stelt ons in staat de grenzen van het geweten te overwinnen en het algemeen menselijke vermogen in onszelf te mobiliseren om te erkennen dat er is wat er is en in te stemmen met alles wat ons gemaakt heeft tot wie we zijn.
Het mede-lijden van een kind en het onbewuste levensplan
Jakob Robert Schneider
dan moet het zijn gevoelens voor vader wegdrukken. Op het vlak van het persoonlijk geweten blijft het kind trouw aan zijn moeder en voelt zich goed bij haar. In het onbewuste, collectieve geweten verbindt hij zich echter des te meer met de vader, om het evenwicht te herstellen. Dit conflict tussen het persoonlijk beleefde gevoel van binding met de ene ouder en -op onbewust niveaude compenserende reactie naar de andere ouder, is vaak onderwerp van therapie wanneer die gespletenheid ons als volwassen kinderen in conflict brengt met onze ouders, partner, eigen kinderen of anderen. We moeten dan in ons bewuste geweten zowel boven de persoonlijke binding uitstijgen als boven het bewust geworden deel van het collectieve geweten om te komen - 4-
Voorziet het persoonlijk geweten van het kind in de verbondenheid om te overleven en emotioneel evenwichtig te zijn, daartegenover verbindt het mede-lijden het kind aan de nood die ouders en andere geliefde familieleden ervaren. Dit mede-lijden wordt een kind zich bewust rondom het derde levensjaar. Hij wil dan niet alleen weten wie er allemaal bij de familie hoort, maar begint ook bewust mee te lijden met familieleden van wie hij houdt. Als een kind de verwonding van een geliefde niet kan bevatten, bijvoorbeeld bij een verkeersongeluk, dan is zijn mede-lijden niet meer uit te houden. Om te overleven moet de ervaring verdrongen worden, met als gevolg dat ook de liefde niet meer kan stromen. Want met de liefde zou ook de alles overweldigende herinnering terugkomen. Zo ontstaat een systemisch trauma: emotionele uitsluiting van familieleden op grond van traumatische gebeurtenissen die het eigen incasseringsvermogen volstrekt te boven gaan. Ik noem dit bij voorkeur het persoonlijke, doorgaans onbewuste levensplan dat uit het mede-lijden van een kind ontstaat. Eric Berne heeft dit patroon in de werking van de ziel ontdekt en Bert Hellinger heeft het werk met het levensscript
voortgezet voordat hij begon te werken met familieopstellingen. Als een klein kind de beleving heeft dat een ouder in grote nood is dan kan hij dat niet uithouden. Het ouderdeel kan bestaan uit vader of moeder, even goed kan het gaan om opa, oma, een tante, een oom of de familie als geheel. Het kind zou zo graag willen helpen, maar kan dat niet. Het zegt innerlijk tegen zichzelf: ‘Lieve mama (of opa, enz) wees niet bedroefd. Ik help jou in je grote nood. Alleen ben ik nu nog te klein. Wacht maar tot ik groot ben.’ Zo ontwikkelt het kind, meestal onbewust, een innerlijk plan om zijn leven zodanig vorm te geven dat hij kan helpen.
Een voorbeeld hiervan is de man die een kinderziekenhuis had gerealiseerd en zoveel werkte dat zijn huwelijk en de relatie met zijn kinderen op springen stond. Teruggaand naar zijn jeugd herinnerde hij zich dat, toen hij vier jaar was, zijn kleinere broertje bij het spelen dodelijk verongelukt was. Hij was naar zijn moeder gerend en had geschreeuwd: ‘Mama, mama, er is iets verschrikkelijks gebeurd! Ik zal het goed maken.’ Dat heeft hij vervolgens gedaan, met alle kracht die in hem was, tot aan de grens van vernietiging van zijn relaties. Een dergelijk levensplan leidt tot de kinderlijke illusie van te kunnen helpen en het te kunnen
goedmaken. Op het moment dat we als volwassenen in staat zijn het plan uit te voeren is de nood van degene voor wie we het willen doen al lang voorbij. Omdat het patroon uit de liefde van het kind voortkomt heeft het grote kracht. Voor opstellingen kan het zinvol zijn te kijken naar de nood die iemand als kind aan een volwassene ervaren heeft. Waar leeft het kind zozeer mee dat hij zijn leven inricht naar een dergelijk reddingsplan? En hoe kan de volwassene zijn eigen kinderlijke liefde daarin eren en tegelijkertijd afscheid nemen van zijn illusies, om zich met liefde en kracht in de huidige realiteit te begeven?
Vanwege mijn man ben ik een vrouw Carola Castillo, Venezuela Een meisje is veilig bij haar moeder en een jongen moet zo lang mogelijk bij zijn vader zijn. Van haar moeder neemt het meisje de vrouwelijkheid en de intimiteit van vrouwen; daarmee verbindt ze zich van jongs af aan. Als ze volwassen wordt voelt ze zich aangetrokken tot haar man; ze wil het onbekende integreren en daarmee kan de relatie als een paar succesvol zijn. Met haar energie, binnen vrouwelijkheid gevormd, voelt ze zich aangetrokken tot het mannelijke; niet als vervangende maar als aanvullende energie. Van de traditie van de Yanomami, één van de inheemse volkeren van Venezuela, kunnen we iets leren: de moeder blijft bij haar dochters tot ze volwassen zijn. Ze leren koken, het huishouden doen en hun mannen verleiden als de tijd gekomen is om zich aan hen te geven. In verbinding met de volle kracht van alle mannen leren jongens van de oudsten de kunst van het jagen en hoe ze in de toekomst voor hun gezin moeten zorgen. Lang bij zijn vader blijvend leert de jongen zijn nauwkeurig omschreven rol als man. Hij ervaart deze energie totaal
en hij wordt een man in de volle betekenis van het woord. Onbekend voor hem is de vrouwelijke energie, waartoe hij zich zeer aangetrokken voelt omdat hij wil aanvullen wat hij zelf niet heeft. Een man wordt man door verantwoordelijkheid te nemen voor zijn daden en door de aantrekkingskracht van de vrouwelijke energie die hij niet heeft.
Een man is man vanwege een vrouw. Een vrouw is vrouw vanwege een man. Een vrouw dient subtiel te zijn, vrouwelijk, affectief, niet contro- 5-
Carola Castillo
lerend. Maar als deze vrouw heel dicht bij haar vader is opgegroeid, of als ze haar moeder afwijst, heeft ze teveel mannelijke energie. Zodra ze zichzelf dan vóór haar man ziet, is de rivaliteit begonnen en ontstaat strijd om de leidende en controlerende rol in de relatie. De relatie wordt dan gekenmerkt door gebeurtenissen waarbij de vrouw de man als kind behandelt. De man is niet in staat beslissingen te nemen zonder de instemming van zijn vrouw en op één of andere manier is hij bang om de confrontatie aan te gaan. Lees verder op pagina 6
Als de man is opgegroeid onder de bescherming van zijn moeder heeft hij geen kracht om verantwoordelijkheid te nemen en heeft hij een sterke en controlerende vrouw nodig. Zijn mannelijke kracht geeft hij op en hij laat alles aan zijn vrouw over alsof het zijn moeder is. Deze grote kinderen hebben enkele fysieke kenmerken. Het meest opvallend is dat ze er volwassen uit zien, met grijs haar op de slapen, terwijl een ander deel van hun gezicht, vooral de mond, lijkt op die van een kind.
leren dan van vrouwen wat mannelijkheid is en vrouwen leren van mannen wat vrouwelijkheid is.
Tegenwoordig hebben veel paarrelaties volstrekt omgekeerde rollen. De vrouw met een teveel aan mannelijke energie trekt een man aan die veel vrouwelijke energie in zich heeft.
Het is alsof ik een vrouw-man als patiënt heb,’ zegt Dr. Jakubowicz. Het is van belang om in de familie te onderzoeken waar deze symptomen vandaan komen. Er kunnen talloos vele dynamieken onder verborgen zijn.
Dé bekoring in deze relaties ontstaat in de werkelijke verstrikking. De man vindt in zijn vrouwelijke partner de energie die hij zelf geheel of gedeeltelijk mist. Op gelijke wijze is de vrouw op zoek naar de vrouwelijke energie die haar ontbreekt en waarvan ze aanvoelt dat haar man haar die kan geven. Mannen
Onderzoek, uitgevoerd door de endocrinoloog Dr. Jakubowicz, laat zien dat het hoogste gehalte testosteron bij vrouwen voorkomt bij vrouwen in Latijns Amerika. ‘Veel vrouwen komen op het spreekuur met klachten als haaruitval, haargroei in gezicht of op de borst, stofwisselingsstoornissen, vruchtbaarheidsproblemen, enz.
Mannen moeten stoppen met onverantwoordelijk, gemakzuchtig en verleidelijk te zijn. Vrouwen moeten beginnen om hun mannen meer verantwoordelijkheid te laten nemen en zelf moeten ze stoppen met alles te controleren. Het is belangrijk te beseffen dat
Autonomie en binding, Guni-Leila Baxa Mini-opstelling: Ik, Agens en Communio Voor wie wil verkennen hoe op dit moment de krachten die autonomie waarborgen (agens) en de verbindende krachten (communio) in je leven, relatie of werk zich verhouden, is de volgende miniopstelling mogelijk: Je stelt jezelf op, in verbinding met een levensgebied (bv werk, relatie). Dan stel je daarbij op: iemand die Agens representeert en iemand die Communio representeert. Je gaat weer op de plek staan waar je jezelf had opgesteld. Alle drie de representanten kunnen hun innerlijke beweging volgen. Er is één ‘regel’: van tijd tot tijd hebben de drie representanten oogcontact, om uit te wisselen wat zich afspeelt. Eventueel kunnen daar woorden bij komen. Als jij dat wilt, kun je na afloop uitwisselen wat ieder heeft ervaren.
- 6-
deze dynamieken voortkomen uit het gemis aan ‘de man’ in de geschiedenis van onze voorouders. Slaven werden weggehaald uit hun familie en land, de Conquistadores deden het en ook de Indianen overkwam hetzelfde. Het is tijd dat vrouwen beginnen te voelen dat ze vrouw zijn vanwege hun man, te vertrouwen dat ze blijven, zonder de angst dat ze voor altijd zullen vertrekken. Wij vrouwen zijn strijders geweest, kinderen grootbrengend en zorgend voor onze families als mannen die er niet waren. Onder ogen ziende hoe het werkelijk was, geeft ons de mogelijkheid om het anders te doen. Ik eer mijn voorouders: Indianen, blanken en zwarten. Ik eer hun vrouwen die vochten en alleen waren. Ik eer de afwezigheid van mannen. Tot slot eer ik mijn man omdat ik vrouw ben door hem.
Workshop: november 2009
Autonomie en binding Guni-Leila Baxa Evenwicht De verhouding tussen autonomie en binding is het sturingsmechanisme van elk systeem, zowel intern als naar buiten toe. Een systeem bestaat enerzijds dankzij het vermogen om zijn heelheid te bewaren, anderzijds door het vermogen om met de omgeving te kunnen communiceren. Anders gezegd: een systeem kan als zodanig alleen bestaan als het erin slaagt zijn eenheid, autonomie en individualiteit te bewaren, zichzelf staande weet te houden en zijn grenzen kan handhaven. Als dat niet, of niet meer mogelijk is dan houdt het op te bestaan. Hetzelfde geldt voor de andere pool: elk systeem -of het nu gaat om een atoom, molecuul, orgaan, mens, cultuur of natie- overleeft alleen als het zijn omgeving kan waarnemen en het zich op zijn eigen niveau en manier ertoe kan verhouden. Ken Wilber noemt deze beide drijvende krachten agens en communio. Vooral met het oog op levende en sociale systemen noem ik het autonomie en binding. In elke sociale omgeving speelt de vraag naar het evenwicht tussen die twee.
Gebrek aan evenwicht Een teveel aan één van beide kanten is fnuikend voor het systeem omdat het zijn identiteit verstoort. Zelfs een klein beetje gebrek aan evenwicht veroorzaakt structurele ontwrichting. Om het even of het nu gaat om de groei van een plant, een organisatie of zoiets als patriarchaat. Het inzicht in de fundamentele noodzaak van evenwicht tussen autonomie en binding leidt tot het besef dat veel symptomen, storingen en problemen in systemen te herleiden zijn tot een gebrek aan evenwicht tussen beide krachten. Bijvoorbeeld: bij teveel nadruk op binding en aanpassing vervagen de grenzen. Dat kan leiden tot het zich onttrekken aan verantwoordelijkheden en tot gedeeltelijk of algeheel verlies van identiteit. Dat wordt zichtbaar in familieopstellingen als kinderen met partner, broer of zus, of waar ouders met hún ouders geïdentificeerd zijn. In organisaties uit het zich soms in misplaatst kameraadschappelijk gedrag van leidinggevenden ten opzichte van medewerkers, of andersom in de informele leidersrol van de gewone medewerker. Een ander voorbeeld: Het evenwicht tussen autonomie en binding wordt in systemen vaak vorm gegeven doordat leden onderling de functies
verdelen. Heel duidelijk wordt dat in partnerrelaties. De ene partner vertegenwoordigt autonomie, onafhankelijkheid en vrijheid, terwijl de andere staat voor de verbinding en het gemeenschappelijke. In het helingsproces van een opstelling is het behulpzaam gebleken om voor elk van de partners beide aspecten op te stellen. Vaak ontstaat dan een genuanceerde dialoog waarin ze samen nieuwe handelingsperspectieven, en zowel naar binnen als naar buiten gerichte competenties en taakverdelingen in hun relatie ontwikkelen.
Autonomie en binding als format voor een opstelling Door beide krachten in beeld te brengen kunnen veel conflicten verduidelijkt worden. Bijvoorbeeld die tussen liefde en vrijheid, betrokkenheid en individualisering, scheiding en eenheid, rechten (agens) en plichten (communio), Yin en Yang, binnen en buiten. Ook kan het goed dienen als start van processen van ‘het jezelf weer vinden’ Autonomie en binding: een steeds opnieuw te vinden balans Autonomie en binding werken als gelijkwaardige, zij het tegengestelde tendensen. Als spanning zijn ze voelbaar in een systeem. Zo ongeveer als de spanning tussen de instand- 7-
houding van de soort en de instandhouding van het individu, tussen rechten en plichten, individualiteit en verbondenheid, persoonlijkheid en gemeenschap, zelfstandigheid en afhankelijkheid. Het is een spanning die iedere keer opnieuw dwingt de vraag te beantwoorden: Hoe kunnen we onze heelheid bewaren en tegelijkertijd een deel van iets groters zijn, zonder het ene op te offeren aan het andere? In de daoistische principes van Yin (communio) en Yang (agens) wordt reeds het archetypische beeld van deze oer polariteiten weergegeven. Het format van autonomie en binding, toegepast in een opstelling, laat doorgaans zien waar de benodigde hulpbronnen zich bevinden. Gewoonlijk wordt het systeem zelf er sterker van en ontstaat er meer ruimte voor de polariteiten. De balans tussen autonomie en binding is echter geen toestand die blijvend is als je die eenmaal bereikt hebt. Hij bestaat veel meer bij de gratie van de dialoog, waarin duidelijk wordt dat het voortdurend gaat om de gelijkwaardigheid (niet de gelijkheid!) tussen autonomie en binding. Geen autonomie zonder binding; en omgekeerd: geen binding zonder autonomie. Workshop: april 2009
Trauma werk Christine Blumenstein-Essen Toen ik drie jaar geleden begon met het leren van trauma werk volgens Peter Levine (somatic experiencing) werd ik al snel getroffen door de relatie tussen dat werk en opstellingen. Sindsdien vallen me in het werken met opstellingen steeds meer verschijnselen op die erop wijzen dat de cliënt in contact is gekomen met iets in zijn leven dat hij als traumatisch ervaart.
Hoe uiten die verschijnselen zich? Het is bijvoorbeeld zichtbaar in de representant die als het ware gestopt is met ademen, of die eruit ziet als gedeeltelijk versteend of bevroren. Of het is hem aan te zien dat hij ontsteld, geschrokken, ongeïnteresseerd of gedesoriënteerd is. Het zijn op dat moment uitingen waarvoor in het proces van de opstelling zelf geen directe verklaring is. Als dit soort verschijnselen zich voordoen vraag ik gewoonlijk aan de cliënt of hij een verklaring heeft voor deze reactie van zijn representant. Of ik vraag hem direct naar traumatische ervaringen in zijn leven. Niet altijd kunnen cliënten daar antwoord op geven omdat ze zich er niets van kunnen herinneren. Ervaring heeft me geleerd dat het behulpzaam kan zijn om elementen in de opstelling in te brengen om posttraumatische symptomen op te lossen. Als ik er hier enkele opsom, betekent dat niet dat ze steeds zo genoemd moeten worden of dat ze steeds allemaal gebruikt moeten worden. Ik wil slechts een idee geven waar je als opsteller in een dergelijk geval aan zou kunnen denken.
Zeer vaak is het voldoende om uit te nodigen om, in contact met zichzelf en al het andere, zijn innerlijke impulsen tot beweging te volgen. Wat er dan gebeurt kan zowel een heel stil en teer proces zijn als één dat gepaard gaat met heftige lichamelijke en emotionele reacties. Dat is welkom te heten, met daaraan gekoppeld de uitnodiging om de ontlading zich te laten voltrekken in kleine en langzame stappen. Ervaring in het begeleiden van dergelijke processen helpt de opsteller om eenvoudigweg aanwezig te zijn en de ruimte te representeren waarin alles opgelost is, soms de ontwikkeling ondersteunend met vragen of minimale suggesties, uitnodigend tot kleine en zeer kleine stapjes. Soms laat zich in opstellingen een dynamiek zien die ik zou willen noemen: ‘het trauma voor een ander helpen verlichten’. De traumatise-
Dat wat (misschien) gebeurd is, Dat wat mij (toen) van nut had
kunnen zijn, Dat wat mijn overleving mogelijk gemaakt heeft (of: de kracht die het mij mogelijk maakte om alles te doorstaan) Dat wat (toen) verloren is gegaan (en nu weer terug wil keren naar mij), Dat waarin alles opgelost is. - 8-
rende gebeurtenis komt dan niet voort uit het leven van de cliënt zelf, maar heeft plaats gevonden in de levensgeschiedenis van een ander familielid. Enkele voorbeelden: Een kind ‘leent’ aan zijn moeder het ‘innerlijk licht’ dat zij na de dood van een ander kind ‘verloren’ heeft. Of het kind schenkt zijn vader een ‘vitaal aspect’ dat deze zelf, na een zwaar ongeluk in zijn kindertijd, ‘verloren’ heeft toen hij dagen lang in coma lag en maar nauwelijks overleefde. Het werk in de opstelling behelst dan dat de cliënt deze aspecten weer tot zich neemt en aan de ouder diens eigen lot laat. Het boek van Peter Levine is in het Nederlands vertaald onder de titel: De tijger ontwaakt.
Herstel van de onderbroken uitreikende beweging Dr. Ursula Franke-Bryson een scheuring tussen het zelf en de capaciteit om met de buitenwereld om te gaan als de emotionele toenadering van het kind tot de ouder beantwoordt wordt met onverschilligheid, minachting of agressie. Als een kind te vroeg in zijn ontwikkeling gedwongen is voor zichzelf te vechten en op eigen kracht met de buitenwereld om te gaan, dan verliest het zijn voeling met het aangeboren vermogen om alleen maar te zijn.
Onderbroken uitreikende beweging (OUB) is een eenvoudige naam voor een complexe dynamiek. OUB komt voort uit onderbreking van de stroom van liefde tussen ouder en kind en kan leiden tot een verminderd vermogen om ‘te zijn’ en primaire emoties te voelen. Als er sprake is van OUB kan het moeilijk zijn voor de cliënt om zich te verbinden met anderen, de wereld en zichzelf; in situaties waarin het erop aankomt kan hij de bron van zijn eigen kracht niet meer vinden. OUB cliënten zijn vaak zeer actief, onafhankelijk en functioneel ingesteld, met veel kennis, hoog ontwikkelde vaardigheden en een groot oplossend vermogen. Hoewel professioneel en financieel succesvol, kunnen ze toch een essentieel gemis ervaren; dat ondanks hun vaardigheden, inzet en successen hun honger naar heelheid niet gestild wordt. Een kind ontwikkelt zijn eigen persoonlijkheidsstructuur, het leren om zichzelf te zijn én zich tot anderen te verhouden, in de context van de relatie met zijn ouders. Er ontstaat
Als de behoeften van het kind niet vervuld worden, dan is verder alles alleen maar gericht op overleven. In het zo gevoelige begin van opbouw van de persoonlijkheidsstructuur leert het kind dan slechts disfunctioneel gedrag dat ook op de lange termijn niet vruchtbaar is. Als volwassene kan de cliënt zich onmachtig voelen om het anders te doen. Zonder de spiegeling van zijn ouders is het voor het kind moeilijk om zijn eigen zijn te ervaren. Cliënten zijn vaak hun hele leven lang op zoek naar deze innerlijke oorspronkelijkheid, allerlei wegen bewandelend om zichzelf te ontdekken en technieken te leren om de spanning te verminderen. Vaak hebben ze een lange therapeutische geschiedenis en zijn ze nog steeds op zoek. De innerlijke verscheuring die een OUB cliënt doet kiezen voor therapie uit zich in een grote reeks verschillende thema’s. Het kan gaan om relatieproblemen, lichamelijke ongemakken, een moeilijke persoonlijkheid, ineffectief gedrag of andere symptomen die ondanks veel inspanning van de cliënt maar niet verdwijnen. - 9-
Oog hebben voor de OUB dynamiek is behulpzaam. Maar, blijvende verandering ontstaat slechts door een nieuwe ontmoeting met de emoties uit de kindertijd. Met de mogelijkheden en hulpbronnen die de volwassene tot zijn beschikking heeft –en het kind destijds nog niet- kunnen andere keuzes gemaakt worden. Door de relatie met de therapeut, de werkelijke wil om te veranderen en gecontroleerde blootstelling aan de emoties kan voor de eerste keer een ander, adequater eind van het verhaal ervaren worden. Om voor de cliënt een goede afloop van zijn moedige confrontatie met zijn diepste gevoelens te garanderen is het essentieel om langzaam en zorgvuldig te werken, met respect voor de diepgewortelde ambivalentie die het kenmerk is van OUB. In het kader van een familieopstelling heeft de ontmoeting met de representanten van de ouders grote impact: de cliënt gaat terug naar het voelen van primaire emoties en hij her-leert primaire bewegingen. Als de cliënt zijn eigen innerlijke kloof overbrugt en zich verbindt met zijn diepste zelf kan zijn inzet in het leven leiden tot diepere persoonlijke voldoening. Workshop: juni 2009
De helende werking van opstellingen Systemish werk met ziekte en symptomen Stephan Hausner Wat maakt dat genezingsprocessen via opstellingen op gang kunnen komen? In de loop van vele jaren werken met patiënten is bij mij steeds meer de indruk ontstaan dat een diepe oorzaak voor ziekte gelegen is in de primaire behoefte aan liefde die het kind van zijn ouders wil ontvangen. In ieder geval is het dit verlangen naar nabijheid van ouders en familie waardoor de patiënt vasthoudt aan zijn verstrikking en zijn symptomen. In mijn werk met zieken is dat één van de meest wezenlijke aspecten, waardoor ook mijn aanpak van opstellingen is veranderd. Vaak ga ik niet meer terug naar de oorsprong van de verstrikking of het probleem. Zodra ik weet wat het diepste verborgen verlangen van de cliënt is, confronteer ik hem meteen met de persoon op wie zijn behoefte gericht is, meestal vader of moeder. Ik kijk nauwkeurig wat er op betrekkingsniveau tussen hen gebeurt en gebruik de persoon om het systeem te veranderen, niet andersom. Ik richt me op de persoon en op zijn mogelijkheden als onderdeel van het systeem en appeleer aan de eigen verantwoordelijkheid. Daartoe breng ik de patiënt in contact met zijn eigen verstrikkende grondhouding én met de houding die vrij maakt en geneest. Ik ben ervan overtuigd dat elke genezing uitsluitend door zelfgenezing tot stand komt, niet door een ingreep van buiten af. Als behandelaar kan ik hoogstens het veld creëren waarbinnen helende krachten hun werk kunnen doen. Als behandelaar ben ik als een tuinman die zorgt voor goede groei omstandigheden; de groei komt uit de plant zelf. Een opstelling laat vaak zien dat de cliënt in zijn kinderlijke verlangens en behoeften gevangen is. Het draagt bij aan genezing om dit deel
van het kind-zijn op te geven en te groeien naar volwassen autonomie. Dat wordt mogelijk in afstemming met de ouders. Naar mijn mening is het grotendeels het levensconcept van de cliënt zelf dat hem gebracht heeft waar hij nu is. Dat noem ik de ecologie van de ziekte. Een voorbeeld: wie, na een beenbreuk met liggips het bed moet houden, kan al snel niet meer lopen. Ons lichaam investeert slechts in structuren die gebruikt worden. En dat brengt me op de vraag: waarom houdt het lichaam een ziekte in stand, vaak een leven lang? Dat is verklaarbaar als de ziekte een dieper gelegen doel dient, of als de cliënt uit de ziekte, onbewust, een voordeel haalt. Als je zo naar ziekte kijkt, dan raakt die ook de eigen verantwoordelijkheid voor de huidige situatie waarin de cliënt verkeert. Het ‘ja’ van de cliënt naar zijn huidige situatie is voor mij de voorwaarde om aan een opstelling te beginnen. Tegelijkertijd is het de eerste stap in de richting van de oplossing. Ervaring heeft me geleerd dat wie geen ‘ja’ kan zeggen tegen de huidige situatie, tegen zijn leven zoals hij het van zijn ouders gekregen heeft, ook geen ‘ja’ kan zeggen tegen wat de opstelling laat zien. Als dat het geval is dan werk ik eerst aan het instemmen met de huidige situatie. Tegenover de cliënt zet ik zijn vader - 10-
en moeder, zodanig dat ze samen gezien worden. Om te bereiken dat de cliënt hen ook werkelijk ziet, is het soms nodig ook grootouders en zelfs overgrootouders op te stellen. Na verloop van kortere of langere tijd wordt het voor cliënt onmogelijk zijn (voor)ouders níet in de ogen te zien. Zijn ‘nee’ kan hij dan niet meer uithouden. Zijn herkomst werkelijk onder ogen ziende, is het doorgaans onontkoombaar geworden om ermee instemmen. Toekomst is er alleen voor degene die leeft vanuit het werkelijk aannemen van het verleden. Wie hangt aan het verleden, is gebonden en niet vrij voor de toekomst. Workshop: maart 2009 Opleiding: 2010 Boek: ‘Zelfs als het me mijn leven kost’
De wijsheid van de cirkel Systeemopstelling, dialoog en ritueel Sinds 10 jaar ken ik nu het systemisch werk met opstellingen, en ben nog steeds onder de indruk van de inzichten die dit werk brengt, zowel voor het persoonlijke leven als ook voor organisaties. Het is alsof in de systeemopstelling een dieper weten naar voren komt, dat ons raakt, daar ze in een taal wordt gesproken, waarvoor woorden over het algemeen tekort schieten. In deze vreemde taal voeren we een dialoog met de diepere bewegingen van de ziel, en komen met datgene in contact, wat onszelf en wat organisaties op een diepere laag beweegt. Ik raakte geboeid door de kracht van het rituele aspect van systemisch werk met opstellingen: het bijeenkomen in een cirkel, waar een thema wordt ingebracht, waarbij toeschouwers als getuigen aanwezig zijn en een transformatieproces in het midden plaatsvindt: een oeroude vorm van cirkelwerk, die op heel verschillende manieren, door de eeuwen heen, in allerlei culturen heeft plaatsgevonden; ofwel met als doel persoonlijke heling te vinden, ofwel om bepaalde collectieve vraagstukken en problemen op te lossen. Zo vindt het systemisch werk met opstellingen haar kracht in een rituele context en ondersteunt het ritueel de werking van de opstellingsbeelden, als ze de ziel van de mens en de ziel van organisaties bewegen. Misschien is het wel één van de wezenlijke werkzame aspecten van systeemopstellingenwerk; de behoefte van de mens om zich in een cirkelvorm te begeven en zich gezamenlijk, met en door anderen, te laten raken en van daaruit nieuwe voedingsbodem te vinden voor werkelijke verandering.
In die zin is de systeemopstelling ook een diepgaande vorm van dialoog: een uitwisseling van ervaringen, waarnemingen, gedachten en gevoelens, waarin ieder evenveel recht heeft op een plaats, waarin alles gehoord en gezien mag en kan worden, wat op dat moment relevant is, voor het individu en voor het collectief, zonder dat we met elkaar argumenteren of ons vast leggen op één bepaald standpunt: En zo kunnen we de systeemopstelling verbinden met andere vormen van dialoog, zoals de dialoog naar David Bohm, of de rituele dialoog, zoals deze in bijvoorbeeld in de native american tradities met talking stick in cirkelvorm werd gevoerd. Ook daarbij gaat het om persoonlijke heling, of om het gezamenlijk denken over en oplossen van bepaalde collectieve vraagstukken. Zo ondersteunt de systeemopstelling een dialoogproces, in onszelf, en ook in een team of organisatie: Systeemopstelling, dialoog en ritueel, het zijn drie vormen voor mensen om in een cirkel te werken en in contact te komen met de kracht van het collectieve, van het systeem als geheel, waarbij de gezamenlijk-
- 11-
Eelco de Geus
heid en de uitwisseling de bron voor heling en verandering vormen. Ze putten uit eenzelfde bron, versterken en ondersteunen elkaar, drukken zich soms in dezelfde en soms in andere talen uit, baserend op een diepe ontmoeting tussen mensen. Rumi drukt iets daarvan uit in het volgende gedicht: Voorbij aan de voorstellingen over goed en fout, is een veld. Daar wil ik je ontmoeten. Als de ziel zich daar in het gras legt, is de wereld te vol om erover te praten Eelco de Geus Workshop: maart 2009 september 2009 Opleiding: 2010
Afstand Door afstand bewaar ik mijn zelf, mijn eigenheid, waardigheid en kracht. Door afstand blijf ik in zekere zin ook in controle. Afstand valt ons soms zwaar, want wij verlangen naar innigheid en versmelting. Maar afstand en versmelting vereisen elkaar. Afstand nemen kan ik pas na versmelting, want de eerste afstand die we nemen, zelfs nemen moeten, is de geboorte. Die komt na de eerste innige versmelting met de moeder. Deze eerste afstand is pijnlijk, maar pas daardoor komen wij tot onszelf, worden wij onszelf. Het symbool voor deze afstand is onze eigen naam. Als we bij de naam geroepen worden, worden we uitgenodigd om dichterbij te komen, de afstand te verkleinen. Tegelijk worden wij daardoor ook als zelfstandig en gescheiden erkend. Iedereen voelt wat de juiste afstand tot een ander mens is. Niet te dichtbij en ook niet te ver. Alleen als de juiste afstand aangehouden wordt, voelen wij ons veilig en op onze plaats. De gepaste verwijdering in afstand hangt van onze rangorde af. En ook van onze leeftijd, invloed en macht. Hoe hoger de rang, hoe groter de afstand. En hoe groter de groep waarover we macht hebben en waarvoor we verantwoordelijkheid dragen, des te groter ook hier de afstand. Wie de gepaste afstand tot anderen aanhoudt, wint vertrouwen. Wie anderen te dicht nadert, verliest vertrouwen. Instinctief sluiten wij ons voor hem af en ontwijken hem. Als een ander, alleen maar omdat hij macht en invloed heeft, te dicht bij ons wil komen, dan verliest hij iets van zijn macht en zijn invloed, en verliest hij aan aanzien. Ouders ervaren dat bijvoorbeeld, wanneer zij hun volwassen kinderen te dicht naderen. Ook hulpverleners verliezen aanzien en vertrouwen als zij hulpbehoevenden te nabij komen, buiten dat wat die werkelijk
nodig hebben. Ook geliefden kunnen elkaar te dicht naderen, bijvoorbeeld als ze proberen om de ander in bezit te nemen of als ze meer van de ander willen weten, dan diegene aan haar of hem vanuit zichzelf wil toevertrouwen. Soms komen we ook te dicht bij dingen of bij een geheim, of bij onszelf. Bijvoorbeeld, als we teveel willen weten, als we te diep willen doordringen in iets dat wezenlijk verborgen wil en moet blijven. Afstand is opgeven. Het vereist
het afscheidnemen van de kindertijd en de instemming met de laatste eenzaamheid. Maar op afstand behouden we zicht op onze grootheid. We blijven toegewijd zonder onszelf te verliezen, en we worden open voor iets dat meer omvat, voor het grotere en het vele. Bert Hellinger, Gedachten aan God (vertaling Bert Terpstra en Suze Maclaine Pont)
Meer en meer merken we dat we in ons werk ons laten voeden vanuit het veld van de Wetende Geest, zoals Bert Hellinger de dimensie noemt van waaruit hij de laatste jaren werkt. Fenomenologisch, de werkelijkheid en de wereld nemend en lief hebbend, zoals die zich aandient. Ook de ‘klassieke’ opstellingen krijgen daardoor meer diepgang. Er dienen zich ook nieuwe vormen van opstellingen aan, waarbij representanten niet meer echt representant zijn, maar deelnemers rechtstreeks zich in dienst laten nemen als aspecten van het volle leven van de cliënt en haar of zijn systeem. Wanneer een beweging zijn bestemming bereikt heeft gaat de ‘representant’ weer zitten. Steeds blijken er in dit werk weer nieuwe ontwikkelingen, soms doorbraken mogelijk, waar, wanneer die zich voordoen, we met verwondering, soms verbazing en dankbaarheid naar kijken. Bibi Schreuder en Jan Jacob Stam
- 12-
Opleidingen bij het Bert Hellinger Instituut Bij het Bert Hellingerinstituut gaan opleidingen, nieuwe ontwikkelingen, verdieping, exploratie van toepassingsmogelijkheden en uitwisseling hand in hand. Opleidingen vormen een enorm goede basis om je het gedachtegoed van systemisch werk en de daarbij behorende methodes, zoals opstellingen eigen te maken. Daarnaast ondersteunen opleidingen dikwijls de deelnemers in hun persoonlijke proces van groei en ontwikkeling. Het systemisch werk ontwikkelt zich nog steeds in hoog tempo en wordt steeds breder toegankelijk. Vervolgopleidingen zijn goede manieren om in contact te blijven met de verdiepingen, verbredingen en nieuwe inzichten in binnen- en buitenland die zich voortdurend aandienen. Voor mensen die langer geleden een (basis-) opleiding hebben gevolgd biedt een vervolgopleiding een goede ‘update’.
Nieuw:
die het systemisch gedachtegoed willen gebruiken bij hun werk met of in organisaties.
De opleiding ‘Familieopstellingen voor organisatieopstellers’ is een vijfdaagse opleiding voor organisatieopstellers die willen leren patronen vanuit een familiesysteem te herkennen en familieopstellingen willen kunnen begeleiden.
Nieuw:
De ‘Vervolgopleiding’ is een verdiepingsopleiding voor zowel mensen met een achtergrond in familie opstellingen als in organisatie opstellingen. Het maakt je sterker en zekerder in je eigen stijl als opsteller en geeft daarnaast een state of the art.
Vervolgopleiding Familieopstellingen en Ritueel. Door Eelco de Geus. Deze opleiding omvat 6 dagen, waarin we met elkaar het rituele aspect van de familieopstelling nader onderzoeken, de kenmerken van rituelen leren kennen en verbinden met het familieopstellingenwerk.
De ‘Vervolg op de Vervolg-opleiding’ is een masterclass voor opstellers die willen bijtanken, verdiepen en kennis maken met de meest recente ontwikkelingen en vormen van opstellingen en thema’s.
Nieuw:
De opleiding ‘Organisatieopstellingen voor Familieopstellers’ is een korte opleiding voor familieopstellers die zich ook willen bekwamen in Systemisch werk in organisaties en Organisatieopstellingen.
Vervolgopleiding: ‘Opstellingen met ziekten en symptomen.’ Door Stephan Hausner. Een opleiding van drie blokken van drie dagen om je het systemisch gedachtegoed over ziekten en symptomen eigen te maken en opstellingen rond ziekte en gezondheid te leren begeleiden.
De ‘Training Systemisch Onderwijs’ is een opleiding om vanuit de systemische houding het systemisch gedachtegoed praktisch toe te passen in onderwijs. Vernieuwend en intens.
Nieuw: Opleiding: ‘System Dynamics in Organizations International.’ In 2010 zal de opleiding Systeemdynamiek in Organisaties op veler verzoek ook een keer in het Engels worden gegeven, in drie blokken van vijf dagen, in Nederland. Open voor Nederlandse én buitenlandse deelnemers.
Over al deze opleidingen, de uitgangspunten, manier van werken en voorwaarden voor deelname is uitgebreide informatie te vinden op de website van het Hellingerinstituut.
De ‘Basisopleiding Systemisch Werk met Familieopstellingen’ levert een gedegen opleiding voor de beginselen van het begeleiden van Familieopstellingen en de Systemische houding en waarneming. De opleiding ‘Systeemdynamiek in Organisaties’ is een basisopleiding voor zowel mensen die organisatie opstellingen willen leren begeleiden als voor diegenen
www.hellingerinstituut.nl - 13-
Kalender 2009 / voorjaar 2010 Workshops Workshops Familieopstellingen € 225,- incl. koffie/thee en lunches - locatie: de Zeven Linden, Groningen, tenzij anders vermeld.
Datum:
Begeleider(s):
Extra informatie:
ma 16 en di 17 maart ‘09 wo 15 en do 16 april ‘09 ma 27 en di 28 april ‘09 di 19 en wo 20 mei ‘09 do 18 en vr 19 juni ‘09 do 9 en vr 10 juli ‘09 ma 14 en di 15 september ‘09 ma 12 en di 13 oktober ‘09 ma 9 en di 10 november ‘09 do 19 en vrij 20 november ’09 do 10 en vr 11 december ‘09
Marije Demoed en Elmer Hendrix Bibi Schreuder en Jan Jacob Stam Marije Demoed en Elmer Hendrix Bibi Schreuder Bibi Schreuder Marije Demoed en Elmer Hendrix Marije Demoed en Elmer Hendrix Bibi Schreuder Marije Demoed en Elmer Hendrix Bibi Schreuder Bibi Schreuder en Jan Jacob Stam
Locatie: omgeving Arnhem € 240,Locatie: omgeving Arnhem € 240,-
Locatie: omgeving Arnhem € 240,Thema: ouderschap en kinderen.
Workshops Organisatieopstellingen € 225,- incl. koffie/thee en lunches - locatie: de Zeven Linden, Groningen
Datum:
Begeleider(s):
wo 3 juni ‘09
Jan Jacob Stam en Nicole van der Ouw Thema: Van systemische blik naar systemische actie bij organisaties € 90,00 Anton de Kroon Jan Jacob Stam
do 1 en vr 2 oktober ‘09 di 3 en wo 4 november ‘09
Extra informatie:
Workshops Presence Theory U en Opstellingen ma 5 en di 6 okt. ‘09 ma 12 en di 13 april ‘10
Anton de Kroon Anton de Kroon
€ 245,-
Workshops Onderwijsopstellingen locatie: de Zeven Linden, Groningen (inclusief koffie/thee en lichte snack / lunch)
Datum:
Begeleider:
Extra informatie:
wo 8 april ‘09 vr 2 oktober ‘09
Bibi Schreuder Bibi Schreuder
15-21 uur, kosten: € 75,10-18 uur, kosten: € 100,-
Opleidingen Alle opleidingen vinden plaats in De Zeven Linden te Groningen.
Basis opleiding Familieopstellingen Groep 18 Groep 19
van 31 maart 2009 tot februari 2010 van januari 2010 tot december 2010
€ 2950,€ 2950,-
Vervolgopleiding Systemisch Werk groep 7
19-20 jan., 30-31 mrt., 8-9 juni, 17-19 nov. 2010
Opleiding Systeemdynamiek in Organisaties SDO 16 SDO 17
van september 2009 tot februari 2010 € 3100,van november 2009 tot april 2010 € 3100,- 14-
€ 1750,-
Kalender 2009 / voorjaar 2010 Opleiding System Dynamics in Organizations International opleiders o.a.: Jan Jacob Stam, Bibi Schreuder, Georg Senoner (Italy), Claude Rosselet (Switzerland) 22 t/m 26 mrt, 21 t/m 25 juni, 8 t/m 12 nov. ‘10 € 3400,-
Training Systemisch Onderwijs opleider: Bibi Schreuder en gastdocent Judith Hemming TSO 2009 van 3 oktober 2009 tot april 2010
€ 1150,-
Vervolgopleiding Opstellingen met Ziekte en Symptomen opleider: Stephan Hausner
8-10 feb, 19-21 mrt, 20-22 sept. 2010
€ 1700,-
Vervolgopleiding Familieopstelling en ritueel opleider: Eelco de Geus Blok 1: Blok 2:
ma 10 t/m wo 12 mei 2010 ma 11 t/m wo 13 oktober 2010
€ 1150,-
Korte opleidingen Familieopstellingen voor Organisatieopstellers (FOSDO) opleider: Bibi Schreuder en gastdocent Jan Jacob Stam FOSDO 2 7 t/m 9 okt. ‘09 en 1 en 2 dec. ‘09
€ 760,-
Organisatieopstellingen voor Familieopstellers (SDOFO) opleider: Jan Jacob Stam SDOFO 3
10,11 nov en 15,16 dec ’09
€ 590,-
Gastdocenten Workshops Workshops worden gegeven in De Zeven Linden te Groningen Stephan Hausner Eelco de Geus Guni Baxa Ursula Franke
ma 9 en di 10 mrt ‘09 do 19 t/m za 21 maart ‘09 ma 20 en di 21 april ‘09 za 6 en zo 7 juni ‘09
€ 275,€ 375,€ 275,€ 275,-
Matthias Varga von Kibéd wo 19 t/m vr 21 mei ‘10 en Insa Sparrer
Thema: Ziekte en Gezondheid (voertaal Engels) Thema: Systeemopstellingen en Dialoog Thema: Procesgeoriënteerd Opstellen (voertaal Engels) Thema: Opstellingen in de verbeelding en onderbroken uitreikende beweging (voertaal Engels) Thema: Familieopstellingen en Ritueel Thema: Opstellingen en Trauma (voertaal Engels) Thema: mannen, vrouwen, mensen (voertaal Engels) Thema: het grotere geheel in iedere activiteit. (voertaal Engels). Thema: Struktuuropstelingen , nieuwe ontwikkelingen (voertaal Engels)
Eelco de Geus Angwyn St.Just Carola Castillo Judith Hemming
ma 7 t/m wo 9 sept. ‘09 za 24 en zo 25 okt. ‘09 vr 6 t/m zo 8 nov.‘09 do 4 en vr 5 feb. ‘10
Guni Baxa en vr 11 t/m zo 13 juni ‘10 Christine Blumenstein-Essen
Thema: De kracht van het verschil (voertaal Engels)
€ 575,-
Aanmelden via www.hellingerinstituut.nl - 15-
€ 375,€ 275,€ 375,€ 275,€ 575,-
Anngwyn St. Just Systemisch gericht traumawerk De workshop onderzoekt de zich alsmaar verder ontwikkelende, cocreërende relatie tussen lichaamsgericht trauma werk en het systemische opstellingenwerk naar Bert Hellinger. Ze gaan zo mooi samen. Werken met individueel, sociaal of wereld trauma vanuit systemisch perspectief opent nieuwe mogelijkheden tot doorgronden van het menselijk bestaan en daarmee tot groei van mogelijkheden om machteloosheid terug te dringen, gebroken verbindingen te helen en verborgen verstrikkingen op te lossen. Sinds 1997 beweegt deze vernieuwende aanpak zich op het grensvlak van het gekende en het niet-gekende van de impact die ingrijpende gebeurtenissen hebben op zowel een individu, een generatie als een hele cultuur. Enerzijds toont de methode de potentie en de beperkingen van de respons mogelijkheden in het menselijk organisme, anderzijds geeft het ook de dynamische potentie van morfologische velden, helende bewegingen en een bereidheid de nog onbekende wereld van hart en ziel te onderzoeken. “Doorgaans start ik mijn workshop met een overzicht over dit onderwerp. Vervolgens bied ik een combinatie van opstellingen en trauma werk om te laten zien hoe ze samengaan. Ik werk met deelnemers, precies zoals het zich ontwikkelt. De workshop is geschikt voor iedereen met interesse in persoonlijk en sociaal trauma. De hoofd doelstelling is scholing, geen therapie en zeker geen groepstherapie.” Angwynn St. Just, Ph.D., is een systemisch gerichte sociaal traumatoloog, gepromoveerd aan The Western Institute for Social Research en de
University of California, Berkeley, USA. Ze is ook cultuurhistoricus, psychotherapeut en leraar somatiek, gespecialiseerd in het ontwikkelen van gemakkelijk overdraagbare cross culturele methoden voor trauma, educatie en herstel. Ze is directeur van het Arizona Center for Social Trauma and ACST International en werkte als adviseur voor het Drug and Alcohol Studies Program van de universiteit van California. Al meer dan 25 jaar werkt ze samen met Peter Levine, de ontwikkelaar van somatische ervarings methoden voor het werken met trauma. Angwynn St. Just heeft vaak in Noord en Zuid Amerika, Europa en Rusland onderwezen in vernieuwende methoden om individueel en sociaal trauma te helen. Ze heeft talloze artikelen geschreven. Haar nieuwste boek is A Question of Balance.
Van systemisch inzicht naar systemische actie Datum 3 juni 2009 Experimentele workshop voor mensen die veranderingen in organisaties teweeg brengen Organisatie-opstellingen hebben de potentie om je te laten zien waarom het is zoals het is in een organisatie. En om je inzicht te geven welke beweging leidt naar een betere situatie. Maar... dan kom je vervolgens met dat inzicht terug in de echte wereld. En hoe zet je dat nu om naar actie? Zodat de beweging die je in de opstelling gezien hebt, ook in de organisatie gestimuleerd kan gaan worden?? Ben je, net als wij, geïntrigeerd door deze vraag, dan ben je van harte welkom in deze ééndaagse workshop. - 16-
We willen vanuit de inzichten uit een opstelling met elkaar de mogelijke interventies uitwisselen die in de organisatie kunnen worden toegepast. Om vervolgens te testen welke het beste effect zal/zullen hebben. Daarom is de doelgroep voor deze experimentdagen dan ook ‘mensen die veranderingen in organisaties teweeg brengen’. Nicole van der Ouw en Jan Jacob Stam
Presence, Theory U en Opstellingen verrassend vernieuwend Meestal trachten we het in de toekomst beter te doen door het trekken van lessen uit het verleden. De kans op herhaling van hetzelfde is daarmee groot. Zou leren van de toekomst niet veel kansrijker zijn om werkelijk te vernieuwen? En: veranderingen realiseren we meestal met handelen in de buitenwereld door nieuwe methoden, functies, andere afspraken, e.d. Maar hoe zou het zijn als de verandering in de buitenwereld als vanzelf ontstaat doordat wij in onszelf een ‘inner shift’ realiseren? Zowel ‘leren van de toekomst’ als ‘inner shift’ zijn de thema’s die verkend en bewerkt worden in deze vernieuwende en verbindende workshop. Theory U (Otto Scharmer) is de bron van waaruit gewerkt wordt om je een nieuwe manier van kijken naar de werkelijkheid eigen te maken, daarmee te beginnen in ieder geval. Het is een manier die aansluit bij de nieuwste inzichten rond opstellingen. Ook daarmee zal gewerkt worden. In de workshop onderzoek en ervaar je het loslaten van bekende patronen in denken en handelen. We oefenen in het waarnemen van
het nu, symptomen te herleiden naar de onderliggende dynamieken en de relatie met het grotere geheel in beeld te brengen. Om vervolgens te ontdekken wat het is om de toekomst zich te laten ontvouwen. Een syllabus bevat korte theoretische noties. Uitleg en dialoog vindt plaats. We oefenen in loslaten, waarnemen en de toekomst laten komen. Daarmee en met opstellingen onderzoeken we ook casuisistiek van deelnemers. Je gaat naar huis met nieuwe inzichten en ervaringen om problemen op te lossen en veranderingen te introduceren. Begeleiding: Anton de Kroon
Workshop Guni Baxa en Christine Blumenstein-Essen Veel mensen hebben gevraagd Guni Baxa en Christine BlumensteinEssen een keer samen te ontmoeten in een workshop. Guni en Christine, beiden uit Graz, instituut Apsys, werken regelmatig samen op een manier die meer geeft dan de som der delen. In hun workshop kun je onder andere zien en ervaren: hoe twee begeleiders met elkaar samen een opstelling kunnen begeleiden, bijvoorbeeld doordat eerst de een, dan de ander een interventie doet. hoe een ‘positie van reflectie’ de opstelling versterkt.
hoe verschillende zienswijzen
en perspectieven kunnen worden ingesloten in het proces van opstellen. waneer er ambivalentie is of er tegengestelde krachten werkzaam zijn in een systeem kunnen elk van de begeleiders een polariteit representeren, soms zelf daarover ruziën en daardoor helderheid in de opstelling bewerken. Daarnaast zijn Guni en Christine opstellers van het eerste uur, met een rijke therapeutische- en advies achtergrond en veel ervaring met persoonlijke, organisatie- en maatschappelijke thema’s. 11-13 juni 2010
Systemische coaching ennnnn....follow-up.... Systemen zijn prachtig! Trouw, streven naar eenheid; ‘Alles hoort erbij!’ Proberen telkens weer een ‘oplossing’ te vinden voor dat wat ontbreekt of voor dat waar ze generaties terug niet mee wisten om te gaan. De ‘oplossingen’ die het systeem van de cliënt jaren ‘geholpen’ heeft en die de cliënt dus zo gewend is, probeert op die manier alles bij het oude te houden, of althans zo lijkt het. Als we een opstelling doen dan krijgt de cliënt vaak een aantal systemische inzichten. Sommige zijn zo klaar als een klontje en toch, toch gaan we weer snel terug naar het ‘oude’, het bekende.....naar hoe het systeem het al jaren heeft ‘opgelost’. Het is prachtig om te zien....hoe loyaal we zijn, maar niet altijd even makkelijk voor de cliënt. Vooral om er dan zelf (alleen) in het dagelijkse leven iets mee te doen; het te zien, te herkennen en toe te passen, omdat we zo vast zitten in ons ‘eigen’ systemen. Na de opstelling komen vaak weer nieuwe vragen naar boven. Cliënten hebben het gevoel het niet meer te weten, het ‘kwijt’ te zijn en raken in verwarring; de verwarring van ‘het niet meer weten’, die de nieuwe inzichten met zich meebrengen. Dan is de makkelijkste stap weer terug te gaan naar het ‘oude’ vertrouwde. Wat we kennen in ‘opstellingenland’ is, dat wat gezien is, over te laten aan de beweging van de ziel. Naast die natuurlijke beweging en dat wat ervaren is, is onze keuze nu om op een ander moment nog eens met de cliënt het verschil te ervaren tussen het bekende en onbekende (het oude en nieuwe) en dat wat nog meer mogelijk is. Na een opstelling: “In de opstelling was het duidelijk wat er speelde, terwijl het nieuwe dat werd gezien de volgende dag alweer verdwenen was. De essentie waarin de verandering van het nieuwe mogelijk is, verdween als sneeuw voor de zon. Door in een follow-up contact weer even verbinding te maken met de essentie was het mogelijk om deze essentie weer te herinneren en te integreren.” Een follow-up contact kan de mogelijkheid bieden dat er weer vertrouwen komt in; ’hoe kan ik met dat onbekende, de nieuwe inzichten in het dagelijkse leven omgaan? Hoe neem ik dat mee in het hier en nu?’ Marije Demoed en Bauwina van der Meer
- 17-
Als een kat al negen levens heeft, hoeveel heeft een mens er dan? Anton de Kroon Een kat leeft al zijn levens achter elkaar. Anders dan een kat leeft de mens meerdere levens tegelijk. Kijkend naar verschillende aspecten van ons leven zou je kunnen zeggen dat we naast een fysiek ook een emotioneel, sociaal, psychologisch en spiritueel leven leiden. Dat zijn er al vijf. Er is steeds meer kennis vergaard over hoe het functioneert binnen en tussen al die lagen. Het zó toepassen daarvan in het dagelijks leven, dat wij zelf en anderen het prettig hebben is niet zo vanzelfsprekend. Allemaal doen we op elk niveau ook dingen die eerder afbreuk doen dan dat ze bijdragen aan een gezond en gelukkig leven. Zo moeilijk is het kennelijk om alles recht te doen en gezond te leven. Ons ‘systemisch leven’ is er één waar we steeds meer kijk op krijgen. Het inzicht in wat de wetten van plek, ordening en balans betekenen neemt toe, evenals ervaring in het werken
ermee in opstellingen en anderszins, zowel in familie verband, in een organisatie als bij maatschappelijke en cultuur vraagstukken. Maar vergeleken met de andere ‘levens’ die we leiden staan we volgens mij hier nog maar aan het begin van kennis en toepassing ervan. De inzichten zijn nog zo pril.
Liefde maakt blind Uit liefde en trouw aan een systeem kunnen mensen dingen doen die in het hier en nu destructief, maar in de wereld waar ze hun oorsprong vinden van groot nut zijn doordat ze recht doen aan de (geschonden) wetten van het systeem als geheel. Het is alsof we in twee werelden leven, waarbij het ene –het systemische- de overhand heeft over het andere. Wat wortelen we diep in de systemen waartoe we behoren! Ik vind het boeiend om steeds opnieuw stil te staan bij de vraag:
- 18-
wat ik nu zie, waarvan zou dat een uiting kunnen zijn? Zouden er verschijnselen zijn die níet naar iets anders verwijzen? Wat in Theory U bepleit wordt is voortdurend het ultieme loslaten en niet weten: met open hart, geest en wil aanwezig zijn. Om vervolgens onbevangen binnen te laten komen wat komen wil. Daar raakt het voor mij aan het systemisch werk met opstellingen waarbij het ook de kunst is om te laten zijn wat is, dat te erkennen en zijn plek te laten innemen. Soms voel ik me in dit alles als een kat in een vreemd pakhuis. Wat me steun geeft is het feit dat als de kat heel stil zit en haar pupillen in het duister op maximale grootte staan ze steeds meer en scherper gaat zien. In het aanvankelijk vreemde pakhuis voel ik me dan steeds meer thuis.
Hidden solution Opstellingen met veroordeelden en slachtoffers door Dan Booth Cohen
Een mooie naam heeft Dan Booth Cohen gekozen voor zijn website: hidden solution. Net als wij stelt hij zich als opsteller open voor wat uit het tot dan toe verborgene tevoorschijn wil komen. Bij hem heeft ‘hidden’ nog een extra dimensie omdat hij werkt met zeer lang gestraften in de gevangenis. Dat is de plek waar de samenleving mensen opsluit (= buitensluit) waar ze ‘niets beters mee weet te doen’: hidden. Op een zaterdag in november vorig jaar werkte Dan een dag in de Zeven Linden, met een 35 geïnteresseerde aanwezigen. Om te beginnen bracht hij de hartelijke groeten mee van een groep misdadigers uit de gevangenis. Ze wensen ons een vruchtbare en plezierige dag toe. Hij is een opsteller die de tijd neemt. Waarom ook niet, als je cliënten toch 40 jaar beschikbaar zijn? Hij is zorgvuldig en respectvol. Hij heeft een bijzondere expertise opgebouwd in het werken met moordenaars en verkrachters in Massachusetts in de VS. Veel van zijn werk speelt zich af rond goed en kwaad, schuldig en onschuldig. Met één en dezelfde handeling kan iemand schuldig zijn ten opzichte van de één en onschuldig ten opzichte van de ander. Misdadigers noemde hij schuldig aan de bevolking. Maar ieder van hen heeft ook een relatie met iets of iemand waarin hij onschuldig is, waaraan hij trouw blijft. Als je daaraan toevoegt dat in de familie van werkelijk elke lezer van deze Nieuwsbrief moordenaars, verkrachters en dieven voorkomen, helpt dat wellicht om uit het morele oordeel te blijven. En op een geheel ander niveau dan alleen strafrecht aan healing te werken.
Dan gaf een demonstratie. Een persoon staat in het midden, op gelijke afstand van de representant van het goede en die van het kwade. Op het moment dat deze persoon een misdaad begaat voegt hij zich bij het kwaad en neemt daarmee afstand van het goede. Op het niveau van systeemdynamiek geeft Dan aan dat diezelfde daad er ook één is van onschuld, waarbij hij ontdekt heeft dat het vaak gaat om trouw aan een buitengesloten lid in het familiesysteem van de dader. In opstellingen ziet hij vaak dat het slachtoffer, staand tegenover de dader, kijkt naar iets achter de dader. Als dat in beeld gebracht en naast het slachtoffer opgesteld wordt, trekt dat onontkoombaar de aandacht van de dader: trouw zijn aan díe persoon, daarom ging het hem onbewust in zijn daad van slechtheid; niet om het slachtoffer. Dat kan de dader tegen het slachtoffer zeggen. Bovendien kan hij daar zeer doorleefd aan toevoegen dat hem dat oprecht spijt voor het slachtoffer. En dat hij de volle ver-
antwoordelijkheid neemt voor de onomkeerbaarheid van zijn daad, met alle pijn en consequenties die daarbij horen. Op systemisch niveau eert de dader zo het slachtoffer. De verstrikking met het eigen familielid kan opgelost worden. Dader en slachtoffer worden vrijer ten opzichte van elkaar. De dader kan zich daarmee verwijderen van zijn plaats dichtbij het slechte, meer naar het midden tussen kwaad en goed. Zijn nabijheid tot het laatste neemt toe. Een nieuw evenwicht kan gaan groeien. Op zijn terugreis naar de VS neemt Dan onze beste wensen mee voor ‘zijn’ inmates. In dat begrip zit trouwens ook een bijzondere spanning: wie je eerst buitengesloten hebt, noem je vervolgens inmate. Meer lezen? www.hiddensolution.com Anton de Kroon
In tense moments, remember to take an inner step back and breathe. To open up the “space of possibility” that can exist between us. I now think of that space in a real physical way – as a felt and living sense of “engaged detachment”. Jane Peterson, USA.
- 19-
Maatschappelijke Veldopstellingen Thuiszorg We gingen er altijd vanuit dat het voor een organisatieopstelling wenselijk is dat er een vraaginbrenger is die een concrete vraag heeft over een organisatie waar je deel van uitmaakt of waar je als adviseur aan verbonden bent. Tijdens een workshop stelde Tamara de Kroon, adviseur in onder andere zorgorganisaties, voor om met behulp van een opstelling te onderzoeken hoe een aantal principes in de zorg zich ten opzichte van elkaar verhouden, in dit geval: ‘de oude waarden uit de charitatieve zorg’, ‘nieuwe waarden’, ‘schaarste aan middelen’ en ‘zelfbeschikkingsrecht’. Verder werden er onder andere opgesteld: de zorgvrager en het management van een zorgaanbieder. Deze opstelling leidde meteen tot een eye-opener: voor de zorgvrager was ‘schaarste aan geld’ geen enkel probleem om onder ogen te zien en hij voelde zich betutteld als alleen het management van de zorgaanbieder zich over ‘schaarste’ zou ontfermen. Inzichten uit een opstelling zonder concrete casus, dat beeld liet ons niet los…… Een paar maanden later deden we de eerste zogenaamde Maatschappelijke Veld Opstelling. Vertegenwoordigers van verschillende partijen en organisaties in de thuiszorg bijeen: een familielid van een klant, twee zorgverleners, management en directie van een zorginstelling, enkele adviseurs in de thuiszorg. Een paar andere vertegenwoordigers van onder andere de gemeente (uitvoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning) en het zorg-
kantoor (verantwoordelijk voor de toewijzing van middelen) hadden veel belangstelling maar konden niet komen. Bij de eerste opstelling wilde een familielid van een klant graag zien hoe al die organisaties in Nederland waar je mee te maken krijgt als je thuiszorg wilt of hebt, zich tot elkaar verhouden. Samen met de andere deelnemers kwamen we tot representanten voor: Klant, familie van de klant, een grote thuiszorg organisatie, een kleine thuiszorgorganisatie, het zorgkantoor, de gemeente, het C.I.Z (verantwoordelijk voor de indicatiestelling), het CAK (regelt inning eigen bijdrage van de klant), een verzorgende en de staatssecretaris. Toen die allen waren opgesteld en verteld hadden hoe ze zich voelden in deze constellatie gebeurde er iets bijzonders: de deelnemers van de aanwezige organisaties die om de opstelling heen zaten keken elkaar aan: ‘Zo zit het’, ‘Zo is het dus in Nederland’, ‘zo zitten we met elkaar in één groot geheel’. Het inzicht dat het zoveel groter was ontlokte de reactie : ‘Hier staan we dus samen voor!’ Dit is niet alleen ons probleem.’ Fascinerend was de betekenis voor het grotere systeem van ‘dat wat nog ontbrak’ (ethiek, principes, waarden, betekenisgeving?) In deze opstelling werd duidelijk zichtbaar dat een verandering in het hele stelsel eigenlijk bij de staatssecretaris zou moeten beginnen…….. Na een pauze, want er was best veel met elkaar te bepraten, deden we een tweede opstelling. Die begon - 20-
met drie elementen: een zorgklant, een zorgverlener en het management van een zorgaanbieder. Ze vormden een prachtige, krachtige driehoek. De afstanden en verhoudingen tussen alle drie de posities bleken heel precies te komen. Zodra de verzorger iets te dicht naar de klant ging, voelde de klant zich als kind behandeld of werd de relatie te intiem voor een professioneel contract. Behalve het vinden van de juiste afstand tussen de zorgklant en de verzorger speelde hier ook de balans in geven en nemen. ‘Het alleen maar aannemen van zorg voelt niet goed’. Een verrassend nieuwe manier van kijken naar zorgvragers, waar maak je ze groter of kleiner mee… Het later ingebrachte element voor geld voegde aan dit beeld niet veel toe, de beste plek vond het geld bij de organisatie aan de zijde van de klant. Een constellatie met enorm veel levendigheid, waardigheid en potentieel! De deelnemers erom heen werden enthousiast: ‘Dit is waar het om gaat’. ‘Hier zien we een basis patroon met verhoudingen waarop we onze organisatie zouden kunnen opbouwen’………… Aan verdere opstellingen zijn we niet toegekomen. Dit was voor een avond genoeg… En deze manier van werken lijkt vruchtbaar. Veldopstellingen. Meerdere vertegenwoordigers van partijen en organisaties rond een maatschappelijk thema bijeen. Onderzoeken naar hoe het zit op dit moment. En verkenningen naar mogelijke kansrijke nieuwe patronen. Er zijn al ideeën gekomen voor veldopstellingen in de verslavingszorg en in de jeugdzorg. Als er nog meer concrete ideeën komen om het komende jaar samen met belangengroepen te onderzoeken, dan ondersteunt het Hellinger Instituut dat graag. Jan Jacob Stam
Mini-opstelling: Mijn collega, het project en ik Samen met een collega werk je aan iets: een taak, een project, een feest…… Er is een eenvoudige mini-opstelling om in korte tijd veel informatie te vergaren over het mini-systeem dat jij, je collega en het project vormen. Nodig: jezelf en twee representanten, één voor je collega en de ander voor het project of doel of taak. Ga eerst staan in de vorm zoals getekend: jij en je collega naast elkaar en het project zo’n anderhalve meter voor jullie met het gezicht naar jullie toe. Alle drie representanten vertellen hoe het gaat, wat ze waarnemen en hoe in deze constellatie de relaties met de andere elementen zijn. Kijk en voel ook even wat de conditie van het héle systeem collega-project-ik nu is. Verander dan zoals op tekening 2: jij en je collega draaien een beetje naar elkaar toe. Oogst wat er verandert. Draai daarna nog iets verder naar elkaar toe, zoals op tekening 3. Wissel van plek met je collega, hoe is dit anders (4). Vanaf nu heb je vast tal van ideeën over variaties in posities die je wilt voelen, uitproberen. Niet om ‘dé beste oplossing’ te willen vinden, maar wel om te ervaren hoeveel verschillende rollen en mogelijkheden er zijn en hoe die steeds een andere uitwerking hebben op dit minisysteem. Misschien ontstaat zo wel meer ‘oplossingsruimte’ of bewegingsmogelijkheden. ik
collega
project
1
ik
collega
ik
project
collega
project
2
3
collega
ik
project
4
Doorbraak in Brazilië Organisatie opstellingen omarmd als instrument in een van de grootste banken van Brazilië Het is even wennen: in Brazilië is de beleefde aanspreekvorm met de voornaam: Naira, de assistente van de president(e) van de bank, heeft alles georganiseerd. Zij volgt trouwens met zes collega’s een opleiding voor organisatie opstellingen en systemisch werk in Sao Paulo. Ze is enthousiast én geraakt door wat opstellingen kunnen doen en brengt dat nu in haar bank. Er zijn problemen gerezen in de afdeling die de strategie bepaalt. Deze afdeling ressorteert meteen onder Fernanda, de president van de bank. De afgelopen maanden is opeens het commitment en de inspiratie binnen deze 100 vrouw en man grote afdeling gedaald. Durval, de directeur strategie, zit er mee in zijn maag. Hoewel hij opstellingen nog niet kent besluit hij om op voorspraak van Naira, twee dagen met
zijn team te willen werken aan het blootleggen van de onderliggende dynamieken en zoeken naar oplossingsrichtingen. In een voorbespreking in Sao Paulo worstelen we met de vraag wat een goede setting kan zijn. Durval, voorheen voorman van de vakbonden, wil graag bottom-up werken: hij stelt zich voor dat we met alle 100 medewerkers, dat zijn vier hiërarchische lagen, tegelijkertijd werken. Voor mij is dat niet alleen te ingewikkeld, maar ik ben vooral huiverig voor het mogelijke effect wanneer dynamieken en problemen, die in de top spelen, in beeld komen voor overige medewerkers. Uiteindelijk besluiten we één dag met Durval en zijn vier mededirecteuren te werken en de dag erna met dit drectieteam,uitgebreid met - 21-
de 30 afdelingshoofden, verdeeld over vier strategische directies. Twee dagen later vliegen we naar Brasilia, de hoofdstad van Brazilie, vijftig jaar geleden in het centrum van het land in the middle of nowhere gebouwd onder architectuur van Oscar Niemeyer. Een stad met enorm veel groen, en elke vierkante woonwijk heeft zijn eigen voorzieningen. Alle hotels staan bij elkaar in één wijk in het centrum. Het gebouw van de ‘Eerste Kamer’ heeft de vorm van een grote witte halve bol en geeft daarmee de beslotenheid aan, het gebouw van het Parlement is ook een witte halve bol, maar dan als een schaal open naar boven. Dit symboliseert de openbaarheid. De enorme kathedraal heeft vier ingangen naar alle windrichtingen en is niet gekoppeld aan één bepaalde godsdienst, open
voor allen. Brasilia is een totaal andere wereld dan de als een jungle groeiende steden zoals Sao Paulo. De aanpak blijkt goed te werken. De eerste dag met Durval en zijn vier directeuren doen we meerdere opstellingen die gaan over de strategie als geheel en de relaties met de verschillende onderdelen van de bank en de politiek. Deze bank is eigendom van de regering en één van de problemen is dat na de presidentsverkiezingen over twee jaar het hele management en mogelijk het beleid over de kop zal gaan. Er is dus haast om nog veel voor mekaar te krijgen in deze korte periode. In de lunchpauze meldt Durval dat hij graag nog een persoonlijk opstelling voor zichzelf wil doen, zonder zijn directeuren erbij. Alles kan in Brazilië, dus dit ook. Overigens hing er een verzoek in de lucht om ‘s avonds ook nog met Fernanda, de presidente, een opstelling te doen, maar uiteindelijk kwam het haar, tot mijn opluchting, moet ik bekennen, niet goed uit. De tweede dag stroomt de zaal vol met 35 managers. Fernanda komt om te vertellen hoe belangrijk ze vindt wat we doen, dat ze opstellingen ook kent en er goede ervaringen mee heeft, dat ze zo meteen door moet naar Lula, de Braziliaanse president om over de kredietcrisis
te praten, en en passant meldt ze dat het belangrijk is om toch echt de 42 miljoen klanten in beeld te houden. Dat komt terug in een van de opstellingen van die dag. Deze bank richt zich ook op het arme deel van de bevolking, heeft kantoren in de meest afgelegen dorpen, verleent microkredieten en wil een life-line zijn voor de allerarmsten. De representant van de 42 miljoen klanten is heel duidelijk: wat ze van de bank nodig heeft en wil is datgene, dat haar waardigheid vergroot. Voor velen aanwezigen een eye-opener. Elk van de vier directies wil die dag een opstelling doen. Steeds is een heel team, de directeur en vijf of zes afdelingshoofden, samen cliënt voor een opstelling. Steevast willen ze een representant voor het doel van de bank, een representant voor het doel van hun directie en ook representanten voor ieder van de teamleden en dan nog representanten die nodig zijn voor hun specifieke vraag of probleem. Ik bewonder hun moed om ten overstaan van hun collega’s uit de andere directies zichzelf in beeld te durven brengen en de consequenties daarvan te nemen. Er vloeien ook tranen bij vele aanwezigen in de zaal, wanneer een vroeger dierbaar doel, dat nu verloren is gegaan, in beeld komt. Het lijkt erop dat het verdwijnen van dat doel veel te maken heeft
Kathedraal Brasilia
- 22-
met het gedaalde commitment. Ook nu weer willen twee directeuren tussen de middag een opstelling doen over hun onderlinge relatie. Het kan en ze gaan ervoor. Na twee dagen hard werken, voor iedereen, racen we naar het vliegveld om ‘de bus’ naar Sao Paulo te halen. Wat me vooral bijgebleven is, is hoe vanzelfsprekend deze mensen omgaan met opstellingen. Een paar dagen eerder kwam onverwacht de vice-president van de Kamer van Industrie, met 85000 (!) industriële ondernemingen als leden, aanschuiven bij een dag opstellingen. Hij begon ogenblikkelijk mensen te bellen om hen aan te moedigen ook te komen, omdat hij op iets erg bruikbaars was gestuit. Voor de Brazilianen een enorme opsteker: een grote bank en een enorme koepelorganisatie die opstellingen omarmen als een zeer bruikbare en tegelijkertijd heel gewone methode. Jan Jacob Stam
Paardencoaching Jij coacht niet het paard maar het paard coacht jou. ‘Een paard kent geen ‘ik’, alleen ‘wij’, de kudde als geheel’. ‘Voor een paard maakt het niet zoveel uit wáár zijn of haar plaats in de ordening is, áls er maar ordening is’. ‘Een paard reageert er onmiddellijk op wanneer je als mens innerlijk niet congruent bent’. Met deze eenvoudig zinnen legt Ruud Knaapen uit wat de basisprincipes van paardencoaching zijn. En verder: ‘Een paard verhoudt zich ten opzichte van de man of vrouw in de bak van de manege als een systemische spiegel en zelfs zo dat het paard een familielid kan representeren’. Paardencoaching sluit enorm aan bij systemisch werk. Het meemaken van paardencoaching is vaak intens en ontroerend. Het paard is volstrekt zonder oordeel. Dat helpt bij het openen van de ziel voor dat, wat is. Bovendien draagt een dag paardencoaching enorm bij tot een diep begrip van wat systemisch werk in essentie is. Om die reden bieden Ruud Knaapen en het Hellingerinstituut in 2009 twee maal een dag de mogelijkheid om paardencoaching te ervaren. Deze dag is bedoeld voor mensen die bij het Hellinger Instituut een opleiding volgen of voltooid hebben. Meer info over paardencoaching: www.wind.nu Begeleiding: Ruud Knaapen en collega’s, Bibi Schreuder Data: 8 mei en 1 oktober 2009 Plaats: Bennekom Prijs: € 110,Opgave via de website van het Hellingerinstituut
Reactie van deelnemer: Ik ben zeer onder de indruk. Geweldig opstellingenwerk wat je zo kunt doen, op zo’n stille manier. Geweldig voor in de opleiding. Ik raakte in verwarring door het zien van wat een paard weet. Zodra je samen met het paard in een ruimte bent, wordt je onderdeel van zijn kudde. Het paard reageert vanuit een collectief kuddebewustzijn. Hier kon ik het zien. Dit deed iets met mijn bewustzijn, er was een enorme verschuiving in mezelf. Hier ben ik verward door geraakt. Wat helemaal prima is. Het is nog niet uitgekristalliseerd. Het liefst zou ik nu enkele weken meelopen met het paard en de opstellingen. Om er meer van te ervaren. Er zelf iets mee doen, dat niet. Een prachtige aanvulling op het opstellingenwerk
- 23-
International Organization Constellation Training Intensive Guernavaca, Mexico, oktober 2008. In een haciënda van Hernan Cortes, de Spaanse conquistador vindt de derde IOCTI plaats. Tachtig deelnemers uit vele landen. Verschillen in culturen, menging van culturen. Maya ritmes in dit huis van een veroveraar. Daderschap en slachtofferschap vloeien in elkaar over. Een intense week van leren over systemisch werk in organisaties. Knooppunt van uitwisseling en ‘state of the art’. Organisatieopstellingen gedijen goed in Latijns America. Vele landen zijn in groei aanwezig. De Australier David Matthes verhaalt over zijn organisatieopstellingen in China. Vaak hoort hij na een opstelling: ‘Thank you very much, and can you fix my other problem too?’ Naast een trainersteam van ervaren rotten is er veel ruimte voor inbreng van opstellers die wat nieuwer zijn in het veld. Dat inspireert en verrijkt. Bijna elke avond wordt het feest. Het concept van de IOCTI is een korte,intense,internationale training in systemisch werk in organisaties. Een week lang verdelen overdag de ongeveer 100 deelnemers zich in kleinere leergroepen, naar voorkennis of interesse. Die leergroepen ontmoeten iedere dag een andere trainer, met een eigen invalhoek en thema. Het programma voor elke leergroep kent een logische opbouw gedurende de week. Aan het eind heeft ieder deelnemer op zijn of haar niveau enorm veel bijgeleerd
over systemisch werk in organisaties. Naast de leergroepen zijn er iedere dag ook plenums en workshops rond een organisatie thema. Zo ontstaat er een intense uitwisseling en wordt ook het tweede doel van de IOCTI bereikt: een internationaal uitwisselingsplatform van mensen die in verschillende landen hard werken aan de ontwikkeling van organisatie opstellingen. De eerste twee IOCTI’s vonden in Nederland plaats in 2004 en 2006. In 2008 is het stokje overgenomen door Katia del Rivero Vargas en vele helpers uit Mexico. Katia is een ervaren consultant die systemisch werk integreert in haar werk in bedrijven in Mexico. Daarnaast is ze een begaafd organisator. Op een prachtige plek, in een haciënda op twee uur rijden van Mexico City, vindt de derde IOCTI plaats. Het bruist vanaf het eerste moment. Veel deelnemers zijn opgelucht dat ze er überhaupt zijn. Ondanks de financiële crisis die hier hard toeslaat (If the USA has a headache, Mexico get’s ill) en de problemen die Colombianen hebben met visa, komen ze allemaal. Alleen dat al ontroert. Er is veel te leren over nieuwe vormen van opstellen; over het gebruik van dialogische processen na een opstelling in en met een team; over familiebedrijven vanuit systeemtheoretisch perspectief; over de onbewuste bewegingen - 24-
rond ‘geld’; over management-opstellingen. Er ontstaan contacten en vriendschappen voor lange tijd. Katia heeft, ondanks de gebruikelijke en soms verrassende locale probleempjes als fakkeldraagster en organisator haar sporen verdiend. Volgens de traditie zal zij ook de volgende IOCTI organiseren waarna de fakkel zal worden overgedragen naar een volgend land.
De volgende IOCTI is van 25 tot 30 oktober 2010, in Mexico
Ouders op school krijgen Het is een veel gehoorde klacht onder onderwijzers van het vmbo: Ouders komen vrijwel niet naar ouderavonden toe. Leerlingen krijgen briefjes mee naar huis maar raken ze kwijt, vergeten ingevulde briefjes mee te nemen, of ouders nemen helemaal niet de moeite om te komen. Hierdoor gaat een belangrijk moment in het onderwijs verloren: Het moment dat ouders en de mentor elkaar in de ogen kijken. In het verleden kostte het me veel moeite om alle ouders naar school te krijgen voor bijvoorbeeld een mentoravond. Eerst de uitnodigingen meegeven aan de leerlingen, paar dagen wachten, bellen naar alle ouders waar je nog niks van gehoord hebt en ze nog eens persoonlijk uitnodigen. Zo had ik heel wat avonden voorwerk verricht om tot een geslaagde ouderavond te kunnen komen, waar ik al blij was als de helft van de ouders kwamen. Anderen die niet zulke investeringen willen of kunnen leveren kunnen rekenen op niet meer dan een handjevol ouders. Na de Training Systemisch Onderwijs die ik volgde aan het Bert Hellinger Instituut besloot ik tot een interessant experiment over
te gaan met mijn mentorklas, een derdeklas vmbo. Na de uitnodigingen gegeven te hebben, vertelde ik het niet eerlijk te vinden dat ik nu hun ouders kreeg te zien terwijl ze mijn ouders nog niet gezien hadden, en ik liet hen een foto van mijn ouders zien. Ik vertelde wat ze belangrijk vinden in het leven. Mijn vader werkte in een TBS-inrichting en mijn moeder was lang huisvrouw geweest voordat ze activiteitenbegeleidster werd. Maar vanaf het begin van de relatie was hun grote droom om samen een huis voor geestelijk gehandicapten te openen. De klas was dan ook verbaasd om te horen dat ze beiden hun baan op hadden gezegd om een Thomashuis te openen: Een huis waar in kleinschalige setting autisten wonen en verzorgd worden. Ook vertelde ik ze over waarden waarmee ik ben opgevoed. Dat ze het allerbelangrijkste vinden dat ik voor mezelf beslissingen kan maken zonder beïnvloed te worden door buitenaf. Dat het voor mij als kind onmogelijk was om daar van af te wijken. Aan de ene kant heeft dit veel gebracht, want het geeft me het vermogen om creatief en innovatief te kunnen zijn waar anderen dat niet
Mini-opstelling: De plek tegenover het kind is die van de ouders. Stel een representant op voor een leerling (of cliënt, medewerker, collega) en ga er zelf tegenover staan. Kijk elkaar aan. Doe dan een stapje naar links, als of je plaats maakt voor zijn/haar ouders tegenover hem of haar. Je staat nu ook in dienst van zijn/haar ouders.. Neem waar wat het effect is voor jou en voor de leerling. Dit stapje naar links kan je in iedere situatie, innerlijk doen.
- 25-
kunnen, maar het heeft er ook voor gezorgd dat ik me onvoldoende kon aan passen aan de normen van bijvoorbeeld de klas en dat ik daarom vroeger wel eens gepest werd. Dit alles hoorden ze geïnteresseerd aan. De dagen daarna stroomden de briefjes van ouders binnen. Zelfs notoire briefjesvergeters leverden vol enthousiasme het briefje in. Van de achttien leerlingen waren er vervolgens zestien waarvan de ouders kwamen. Een ongekend resultaat! Het opvallende was het enthousiasme waarmee leerlingen de briefjes aan me teruggaven. Alsof door op een open manier te praten over mijn achtergrond en wat ik naar school breng voor hen de weg had geopend om ook hun achtergrond naar school te brengen. -René Kneyber
Mini conferentie: Systemische werkvormen in organisaties Ingrediënten: Twee mooie nazomerdagen, vijftig collega’s die zich bewegen in het veld van opstellingen en organisatieontwikkeling, 24 workshops in twee zalen en een yurt, barbecue en terugspeeltheater. Dit was het recept voor een conferentie in de vorm en sfeer van co-creatie uit Theory-U en met als inhoud: systemische werkvormen in organisaties Twee bijzondere dagen afgelopen september bij de miniconferentie op het Hellingerinstituut. De sfeer van co-creatie was in alles aanwezig, waardoor er mooie nieuwe mogelijkheden in systemisch werken konden ontstaan. Mogelijkheden en verbindingen die daarvoor nog niet bestonden. We genieten er nu nóg van na. Het ontstaan van deze bijzondere dagen: Jan Jacob hoorde van oud-deelnemers van de opleiding voor organisatie-opstellingen regelmatig prachtige verhalen hoe zij het systemische werk op een creatieve manier verder aan het exploreren waren. Creatieve systemische interventies zonder een opstelling te doen. Verrassende of ontroerende verhalen. Op een dag stelde hij zich voor wat voor een vliegwiel in de ontwikkeling van het systemische werk er op gang gebracht zou kunnen worden, als al deze nieuwe interventies, methoden, ideeën en verhalen met elkaar gedeeld zouden kunnen worden. Gedeeld op een manier dat elk idee en verhaal aan waarde zou kunnen winnen. En er mogelijk nog nieuwe ideeën en verhalen zouden kunnen ontstaan.
Gegrepen door de U-theorie van Otto Scharmer, hoopte hij op een mogelijkheid gestuit te zijn om een vorm van uitwisselen te faciliteren die in plaats van ‘downloading’ gaat in de richting van ‘co-creatie’ (zie kader) Downloading is een manier van luisteren waarbij ik alleen datgene toelaat dat mijn wereldbeeld versterkt en het andere uitfilter. Je kunt je die congressen wel voorstellen: Shoppen wat bij je past. En kritisch op wat niet bij je past. Open Mind is een manier van luisteren waarbij het in orde is dat je wereldbeeld veranderd. Hoe komt het toch dat opeens die film van Al Gore in een bedding is gevallen van Open Mind, terwijl daarvoor Global Warming meer in een sfeer van Downloading werd ontvangen? Downloading
Listening
Bij Open Heart luister je vanuit de ander. Je verplaatst je in de ander, zonder je eigenheid te verliezen. De grens tussen ik en jij vervaagt. Het is de relatie die creeert, nieuwe inzichten brengt Bij Open Will (Open Soul, zouden we ook kunnen zeggen) luister je vanuit het veld. Opeens vervloeit de som van de aanwezige individuen tot iets dat meer is dan die som. Ideeën doemen op. Niemand kan meer aanwijzen wie de eigenaar van een nieuw idee is. Co-creatie. Consonans. In het hier en nu in verbinding met de toekomst zoals die op ons af komt. Kippevel en opwinding. Broedplaats van inzichten, inspiratie en nieuwe beelden. Dit kennen we ook zo in opstellingen, waar het veld spreekt. Een conferentie in deze vorm betekent dat een methode of een idee niet af hoeft te zijn om gepresenteerd te worden. Degene die gepresenteerd heeft, gaat, net als andere aanwezigen, veel rijker weg uit een workshop. Stel je voor hoe feed-back er uit zou zien en zou voelen en klinken in de vorm van Open Will…….. Results through practice
Open mind Seeing
Open heart Open will
Sensing
Connecting to source
- 26-
Prototyping Crystallizing
Theory U, Otto Scharmer
Met deze wens als basis zijn we samen deze twee dagen gaan vormgeven. En ook dat verliep in een sfeer van co-creatie. Een opening van de miniconferentie door de gastheer waarin iedereen welkom geheten wordt, met alles wat daarbij hoort en de uitnodiging om dat alles in je hart te sluiten. Een oefening om het verschil te ervaren tussen concurrentie en co-creatie leverde bij de deelnemers de juiste mind-set op van “ Ja, en….”. Regelmatig gingen we zo op in het vormgeven van de dagen dat we gevoel voor tijd en ruimte verloren. Hierin ontstond het idee om een mogelijkheid voor een derde groep te creëren in een Yurt buiten, een vaas waarin mensen hun stokpaardjes kwijt konden, en een goed doordachte opening om mensen direct
in de juiste stemming te brengen. En ook het idee om de mogelijkheid om de balans in geven en nemen op meerdere manieren in orde te maken door workshops te geven, mee te denken in het versterken van ideeën, de catering te verzorgen en verslagen te maken.
Ook krachtige vragen die ons
Wat het gebracht heeft:
inspirerende inzichten om met
elkaar te delen Warme, open contacten met
nieuwe mensen binnen het veld van professionele organisatieopstellers. Geïntrigeerd raken door het lopen van de Lemniscaat in opstellingen inzicht in wat interventies zijn die helpen in bepaalde fases van de U
Downloading
Open Heart:
Wat wil ik beschermen Aan wat ben ik trouw? Overleven staat nu voorop
Open Mind:
Hoe zijn we hetzelfde Hoe zijn we anders Verschil mag Dialoog Luisteren naar de ander Samen initiëren
Empathie Ervaren Invoelen Luisteren met open hart naar de ander en naar jezelf Samen voelen
Open Soul:
Verbinding Bron van inspiratie Stilte Samen spelen Samen creëren
- 27-
verder inzicht kunnen verschaffen in zowel de U-theorie als opstellingen. Zoals: Wie is de proto-typing instantie? En is dat een andere dan de cristalizing-instantie? Waardoor de horizon zich nog verder uitstrekte. Hoe verschillende management modellen (Quinn, Graves, Boszor meny-Nagy, Kernkwaliteiten...) een krachtig kader kunnen scheppen in een opstelling. Wat je met touwen in opstellingen kunt. Hoe de focus kan verschuiven van een ‘ik-vraag’ naar een ‘wijvraag’. Nieuwe ideeën voor nieuwe opstellingen en het lef dit uit te proberen. Alleen al door te ervaren wat er allemaal mogelijk is, weet je ‘als dit mogelijk is, moet dat en dat ook mogelijk zijn’ Open genieten Het verschil weten en ervaren tussen samenwerken, concurreren en co-creëren.
Dymphie Kies Nicole van der Ouw Jan Jacob Stam
Het Noorderlicht Uitgeverij Het Noorderlicht is in 2002 opgericht door Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder. De uitgeverij beoogt een bijdrage te leveren aan het toegankelijk maken van systemisch werk voor het Nederlands taalgebied. Daartoe verzorgt ze Nederlandstalige uitgaven van boeken van Bert Hellinger en anderen. De uitgeverij beoogt, binnen de haar gegeven mogelijkheden, een zo hoog mogelijke kwaliteit te leveren. Dat betekent dat de vertalingen die ze uitbrengt, zo goed mogelijk de bedoelingen van de auteurs weergeven. Die boeken worden vertaald en uitgegeven, waarvan de opinie in het veld is dat ze een hoge kwaliteit hebben. De uitgeverij is nauw verbonden met het Bert Hellinger Instituut Nederland.
Leven, zoals het is
Kind en familielot
Bert Hellinger, Gunthard Weber, Marianne Franke-Gricksch, Albrecht Mahr en Jakob Schneider 978 90-80687-41-7.
Ingrid Dykstra 978-90-77290-06-4.
Stilte in het midden
Als ik mijn ogen sluit, kan ik je zien
Bert Hellinger 978-90-80687-42-4.
Ursula Franke 978-90-77290-07-1.
De wijsheid is voortdurend onderweg
De Helende kracht van de werkelijkheid
Bert Hellinger 978-90-80687-45-5.
Wilfried Nelles 978-90-77200-90-05.
De maat van het hart
Gedachten aan God
Bert Hellinger 978-90-80687-44-8.
Bert Hellinger 978-90-77290-10-1.
Jij hoort bij ons!
Zojuist verschenen!
Marianne Franke-Gricksch 978-90-80687-49-3.
Zelfs als het me mijn leven kost Stephan Hausner 978-90-77290-11-8.
Het Verbindende Veld
Vanaf 20 april verkrijgbaar!
Jan Jacob Stam. Organisatieopstellingen in de praktijk. 978-90-77290-02-6. Engelstalige versie: Fields of Connection 978-90-77290-08-8.
Het Afscheid Bert Hellinger
De kunst van het Helpen Bert Hellinger 978-90-77290-05-7.
www.hetnoorderlicht.com Deze boeken zijn on-line te bestellen
Middelberterweg 13A - 9723 ET Groningen – Nederland telefoon: 00 31 (0)50 5020680 - fax: 00 31 (0)50 5425400
[email protected] - www.hetnoorderlicht.com - 28-
