In dit nummer o.a.: Suzanne Valk cardioloog-electrofysioloog. Spataderen en behandeltechnieken Riet Alaverdy v.d. Knijff

REGIO ZUID-HOLLAND

In dit nummer o.a.: Suzanne Valk cardioloog-electrofysioloog Etalagebenen Ingrijpen of laten lopen Spataderen en behandeltechnieken Riet Alaverdy v.d. Knijff Revalideren in zaal, duin en park Frits Wils Wortels in de wok Jaargang 3, nummer 3 juli 2012 Verschijnt 4 x per jaar oplage 5000

Inhoudsopgave De Hart&Vaatgroep

2

Bestuur en activiteiten Zuid-Holland

3

Samenstelling en activiteiten van het regioteam Zuid-Holland

4

Suzanne Valk, cardioloog-electrofysioloog

5

Etalagebenen, ingrijpen of laten lopen

8

Spataderen en behandeltechnieken

10

Wortels in de wok

13

Revalideren in zaal, duin en park

14

Colofon Het blad “Samenspel” is een uitgave van De Hart&Vaatgroep regio Zuid-Holland en wordt toegezonden aan alle leden, donateurs en belanghebbenden in de provincie. Wij zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties en artikelen met bronvermelding in dit blad. . Jaargang 3, nr. 3, juli 2012 Redactie: Paul de Jagher en Ger Quellhorst Druk en reclame: Nolin Uitgevers b.v. Hoogezand Oplage: 5.000 ex. Gastschrijvers: Suzanne Valk Harriët Maat Frits Wils Riet Alaverdy-van der Knijff

De Hart&Vaatgroep regio Zuid-Holland

De Hart&Vaatgroep regio Zuid-Holland van en voor mensen met een hart– of vaatziekte

Email: [email protected] Webadres: zuid-holland.hartenvaatgroep.nl Patiëntenbegeleiding/ lotgenotencontact 088 11 11 600 Kopij voor volgend nummer inleveren vóór 5 augustus 2012 1

De Hart&Vaatgroep is een patiëntenorganisatie van en voor mensen met een hart- of vaatziekte. Zowel landelijk als regionaal richt De Hart&Vaatgroep zich op informatievoorziening, lotgenotencontact, leefstijlmanagement en collectieve belangenbehartiging. De Hart&Vaatgroep houdt zich bezig met:       

Informatiebrochures over hart- en vaatziekten Een internetsite met o.a. een kennisbank met toegankelijke informatie Het leefstijlmagazine ‘Vida’ met nieuws en achtergronden Informatiedagen en themabijeenkomsten over uiteenlopende onderwerpen Contact met mensen met hetzelfde ziektebeeld, zowel één op één als in groepsverband Leefstijlactiviteiten zoals kookworkshops en sporten beweegaanbod Belangenbehartiging van hart- en vaatpatiënten in politiek en zorg.

Lid worden? Door uw steun kunnen wij ons inzetten voor hart- en vaatpatiënten. Kijk voor meer informatie over De Hart&Vaatgroep, het lidmaatschap of het donateurschap op onze internetsite. Bezoekadres: Prinses Catharina-Amaliastraat 10 2496 XD Den Haag

Postadres: Postbus 300 2501 CH Den Haag

OP HET INTERNET:

Landelijk E:

[email protected]

W: www.hartenvaatgroep.nl

Regio Zuid-Holland [email protected] zuid-holland.hartenvaatgroep.nl

De Hart&Vaatgroep wordt gefinancierd door:


2

Vacatures Op dit moment zijn we druk op zoek naar vrijwilligers voor de volgende functies: # Beursmedewerk(st)ers Helpen bij het bemensen van de stands op gezondheidsbeurzen en bij activiteiten van ziekenhuizen. # Medewerker leefstijl/bewegen Het bezoeken van sportverenigingen die als buitengewoon lid zijn ingeschreven bij De Hart&Vaatgroep; of het (mede) organiseren van kookworkshops. #Coördinator Informatievoorziening Het coördineren van het werk m.b.t. informatievoorziening Het bijwonen van vergaderingen in Soesterberg (± 2 p.j.) # Coördinator Leefstijl Het coördineren van de twee taken kookworkshops en bewegen Het bijwonen van vergaderingen in Soesterberg (± 4 p.j.) Op onze website www.hartenvaatgroep.nl zijn de uitgebreide functiebeschrijvingen te vinden. Eventuele informatie is te verkrijgen via ons Email adres: [email protected]

Informatiestand op “Dag van de Beroerte” Sint Franciscus Gasthuis, Rotterdam De Hart&Vaatgroep regio Zuid-Holland

3

Samenstelling Regioteam Zuid-Holland Email adres:

[email protected]

G. Lamie G.H. Quellhorst

Teamleider Secretaris/penningmeester Overige leden regioteam:

M.L. Alaverdy-van de Knijff

Informatievoorziening

C. Schmal

J.W. de Bruijn en R. Ligthart

Leefstijl / kookworkshops + belangenbehartiging } } Leefstijl / bewegen } Informatievoorziening en belangenbehartiging } Informatievoorziening }

C. de Bloois

Belangenbehartiging

M. Baars de Jong, T. Breur en P.P. van der Hijden A.C. van der Schoot

Onze activiteiten Op het moment van schrijven zijn we druk bezig met de organisatie van de eerste kookworkshop op 14 juni in samenwerking met ‘t Langeland Ziekenhuis in Zoetermeer.  Op 21 mei staan we op de Gezondheidsmarkt in de Alexanderhal in Rotterdam Alexander;  Op 6 juni is er een voorlichtingsavond in het Albert Schweitzer Ziekenhuis, locatie Dordwijk, Dordrecht;  Op 15 september staan we op de Markt in Bodegraven;  Op 18 september in Rotterdam-Ommoord;  Op 23 oktober is er een voorlichtingsavond m.b.t. Cardio informatie voor vrouwen in Antoniushove, Leidschendam Andere zaken die wellicht dit jaar nog in het verschiet liggen zijn:  Voorlichtingsbijeenkomst Erasmus MC, Rotterdam  Kookworkshop en Leefstijldag i.s.m. het IJsselland Ziekenhuis, Capelle aan den IJssel De Hart&Vaatgroep regio Zuid-Holland

4

Suzanne Valk, cardioloog-electrofysioloog Mijn naam is Suzanne Valk en ik werk sinds 1 januari 2010 als cardioloog-electrofysioloog in het Vlietland ziekenhuis in Schiedam. Mijn opleiding tot cardioloog en de vervolgopleiding tot electrofysioloog heb ik gevolgd in het Thoraxcentrum van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Electrofysiologie houdt zich bezig met de diagnostiek en behandeling van hartritmestoornissen. Dit kan met medicijnen of bijvoorbeeld met het wegbranden of bevriezen van plekjes in het hart die de hartritmestoornis veroorzaken. Verder worden ook pacemakers en ICD’s geïmplanteerd om geleidings- of hartritmestoornissen te behandelen. Van pacemakers hebben de meeste mensen wel eens gehoord. Er is vaak wel iemand in de familie of kennissenkring die een pacemaker heeft. Van ICD’s heeft misschien niet iedereen gehoord, vandaar dit stukje waarin ik hoop te verduidelijken wat een ICD is, waarom hij geïmplanteerd wordt en hoe een implantatie in zijn werk gaat. Tot slot zal ik ook nog even kort iets vertellen over de ICD en het rijbewijs. Wat is een ICD: De afkorting ICD staat voor “implanteerbare cardioverter defibrillator”. Het is dus een implanteerbare defibrillator. Het is een soort kastje, dat net als een pacemaker onder de huid onder het sleutelbeen wordt geplaatst. Het bestaat uit een batterij en een condensator en een heleboel elektronica. Op de ICD worden 1 of meerdere draden (leads) aangesloten al naar gelang wat de patiënt nodig heeft. Wanneer een ICD: De ICD is bedoeld om levensbedreigende hartritmestoornissen te herkennen en behandelen. De ICD wordt daarom geïmplanteerd bij patiënten die een verhoogd risico lopen op deze levens bedreigende hartritmestoornissen (ventrikeltachycardie of ventrikelfibrilleren). Dit zijn bijvoorbeeld patiënten die in het verleden een hartinfarct hebben gehad en daardoor een sterk verminderde pompfunctie van het hart hebben, of mensen die al een keer zo’n ritmestoornis hebben gehad zonder duidelijk behandelbare oorzaak. Soms is er ook sprake van een erfelijke aandoening waardoor iemand een verhoogd risico op deze hartritmestoornissen kan hebben, bijvoorbeeld bij bepaalde vormen van het long QT syndroom, het Brugada syndroom of arrhythmogene rechter kamer dysplasie (een aandoening van de rechter kamer van het hart). Vervolg op pagina 6 De Hart&Vaatgroep regio Zuid-Holland

5

Suzanne Valk (vervolg) Hoe werkt een ICD: De ICD werkt als een normale pacemaker en zal het hartritme opvangen als dat te langzaam is. Verder kan hij dus levensbedreigende hartritmestoornissen herkennen en behandelen. Dit kan op 2 manieren: door een aantal snelle pacemakerpulsjes of door een elektrische schok. De pulsjes zijn pijnloos voor de patiënt, vaak merkt hij of zij het niet eens. Een ICD schok zal echter niet ongemerkt voorbij gaan. Sommige mensen beschrijven het als een harde klap tegen de borst. Wat de ICD voor therapie geeft is afhankelijk van het soort ritmestoornis. De ICD werkt dus eigenlijk als een soort “waakhond” die continu het hartritme in de gaten houdt en ingrijpt als het nodig is. Wat voor soort ICD: De ICD kan aangesloten worden op 1 tot 3 leads, afhankelijk van waar de patiënt het meeste baat bij heeft. Bij patiënten waar de ICD alleen preventief wordt gegeven zal 1 draad in de rechter kamer worden geplaatst. Bij mensen met een indicatie voor een pacemaker zal vaak ook een draad in de boezem worden geplaatst. Wanneer het hart niet meer synchroon samenknijpt en er sprake is van hartfalen, zal in sommige gevallen een ICD met 3 draden worden geplaatst: 1 draad in de rechter boezem, 1 draad in de rechterkamer en 1 draad via een ader op de linker kamer. Het doel hiervan is het hart weer meer synchroon te laten samenknijpen waardoor de klachten van het hartfalen hopelijk zullen verminderen. Omdat niet iedereen baat zal hebben van zo’n extra draad moet aan bepaalde criteria worden voldaan. De patiënt moet er tenslotte wel van opknappen! Hoe verloopt een ICD implantatie: De ingreep verloopt voor een groot deel hetzelfde als bij een pacemaker implantatie. Onder lokale verdoving wordt een snee gemaakt onder het linker sleutelbeen. Dan wordt een bloedvat opgezocht om de lead(s) door naar het hart te geleiden. Vaak kan een ader tussen de spier gebuikt worden. Als dit vat niet gevonden wordt of niet bruikbaar is wordt een bloedvat onder het sleutelbeen met een naald aangeprikt en wordt daarin een buisje geplaatst. Hierdoor wordt de lead opgevoerd naar het hart en wordt een plekje gezocht waar goede elektrische signalen worden gevonden. Dit kan soms enig tijd duren. Op de plek met de goede meetwaarden wordt de draad vastgeschroefd met een heel klein schroefje wat uit de draad komt. Dit is pijnloos. Vervolg op pagina 7 De Hart&Vaatgroep regio Zuid-Holland

6

Suzanne Valk (vervolg) Vervolgens wordt de lead op de spier vastgehecht zodat hij niet meer kan verschuiven. Daarna wordt de “pocket” gemaakt, de ruimte waar de ICD in wordt geplaatst. Dit wordt door patiënten vaak het meest vervelende van de ingreep gevonden. Omdat de hoeveelheid energie die een ICD moet kunnen afgeven voor een defibrillatie shock heel groot is, is een ICD groter dan een pacemaker De leads worden aangesloten op de ICD en deze wordt in de pocket geplaatst. Aan het einde van de ingreep wordt de patiënt door de anesthesist kortdurend in slaap gemaakt om de ICD te testen. We willen weten of de ICD de ritmestoornis kan herkennen en effectief kan behandelen. Daarom wordt via de ICD een ritmestoornis opgewekt. Omdat dit onaangenaam is en de shock pijnlijk kan zijn gebeurt dit als de patiënt in slaap is. Daarna wordt de wond gehecht. De volgende dag worden nog een aantal controles gedaan en daarna kan de patiënt als alles goed is naar huis. Hij zal regelmatig op de polikliniek worden gecontroleerd. Rijbewijs en ICD: Patiënten die een ICD hebben moeten een speciale code op hun rijbewijs hebben om te mogen rijden. Hiervoor moet een nieuw rijbewijs worden aangevraagd waarvoor een wettelijke wachttijd van 2 maanden na de implantatie bestaat. Als de technische ICD controles na 2 maanden goed zijn en de patiënt geen shocks heeft gehad mag de patiënt zijn rijbewijs opnieuw aanvragen bij het CBR. Hij heeft hiertoe een rijgeschiktheidsverklaring van de cardioloog nodig en een eigen verklaring (gemeentehuis) voor het opnieuw aanvragen van het rijbewijs. Voor de toekomst geldt dat na iedere ICD shock opnieuw een wachttijd van 2 maanden ingaat voordat men weer mag autorijden. Het rijbewijs hoeft echter niet opnieuw te worden aangevraagd. Ik hoop dat ik in het kort een beetje heb kunnen uitleggen wat een ICD is, waarvoor hij dient en hoe de eigenlijke implantatie in zijn werk gaat. Noot redactie: meer informatie over een ICD en rijbewijs kunt u vinden op www.stin.nl


7

Etalagebenenen: ingrijpen of laten lopen? Op 16 februari organiseerde het HagaVaatexpertisecentrum samen met patiëntenvereniging De Hart&Vaatgroep een informatiebijeenkomst ter gelegenheid van het eenjarig bestaan van het Vaatexpertisecentrum met als thema: ‘Etalagebenen: ingrijpen of laten lopen?’ “De avond was zeer geslaagd met een goede opkomst, onder wie patiënten, huisartsen en andere geïnteresseerden”, aldus Ingrid Hulst, nurse practitioner vaatchirurgie, die nauw betrokken was bij de organisatie. “Het thema etalagebenen hebben we gekozen omdat we aandacht voor deze aandoening willen vragen. Bij etalagebenen zorgt een vernauwing in een slagader ervoor dat er onvoldoende bloed naar de spieren loopt. De patiënt krijgt bij het lopen pijn in zijn benen en blijft daarom steeds even stil staan om te herstellen. Hij loopt bij wijze van spreken van etalage naar etalage, vandaar de naam ‘etalagebenen’. De aandoening wordt onterecht onderschat, aangezien het vaak een voorbode kan zijn voor ernstig vaatlijden, zoals een hart- of herseninfarct. Belangrijk om te onderkennen dus en om serieus te behandelen.” De avond begon met een presentatie van vaatchirurg Bob Knippenberg, die een uitleg gaf over de oorzaken van hart- en vaatziekten, waaronder etalagebenen. Vaatchirurg Jan Wever ging vervolgens uitgebreid in op de aandoening etalagebenen. Radioloog Hans van Overhagen lichtte daarna toe welke behandelingen er mogelijk zijn met behulp van interventieradiologie, op de röntgenkamer dus. Hij lichtte toe hoe een dotterbehandeling in z’n werk gaat, waarbij een ballonnetje via een katheter in de slagader wordt ingebracht om de vaatwand op te rekken. Ook liet hij zien hoe een stent kan worden geplaatst, waarmee het bloedvat wordt opengehouden. Postbode Na elke presentatie nam de spreker ruimschoots de tijd om vragen uit het publiek te beantwoorden. Ook werd elke presentatie voorafgegaan met een stelling. Dat gaf leuke discussies. Zoals bij de stelling: ‘een gepensioneerde man moet dezelfde behandeling krijgen als een postbode’. Deze stelling is onjuist, want een postbode heeft het lopen nodig om zijn werk te kunnen uitoefenen. Terwijl een gepensioneerde man het lopen rustig kan opbouwen. In de pauze was er de mogelijkheid om een looptest te doen en er kon een echo gemaakt worden van de aorta. Er was een patiënt aanwezig die aangaf een aneurysma (verwijde slagader) te hebben aanwezigen mochten meekijken bij de ECHO hoe dit eruit zag. Omdat diabetes een grote risicofactor is voor het ontstaan van hart- en vaatziekten was ook de Diabetesvereniging aanwezig. Mensen konden hun bloed laten controleren op diabetes. Daarbij kwam een aantal mensen naar boven van wie de bloedwaarde dicht tegen diabetes aan zat. De Hart&Vaatgroep regio Zuid-Holland

8

Etalagebenenen: ingrijpen of laten lopen? (vervolg) Korte looptijd Na de pauze hield fysiotherapeut Kristel Bal een verhaal over de behandeling van etalagebenen door middel van looptraining. Door actief te lopen, wordt de doorbloeding verbeterd. De kleine bloedvaten kunnen dan de taak van het grote bloedvat, dat vernauwd is, overnemen. Het is geen eenvoudige training, want de patiënt moet zeer gemotiveerd zijn en ‘door de pijn heen’ lopen. Het doel van de behandeling is het verlengen van de pijnvrije loopafstand. Als na drie tot zes maanden looptraining niet het gewenste effect heeft worden de mogelijkheden van dotteren of een stent bekeken. Na de presentatie over de looptraining vertelde vaatchirurg Randolph van Eps wat de risicofactoren zijn bij hart- en vaatproblemen. Ten slotte kwam Gaby Lamie van De Hart&Vaatgroep aan het woord over de activiteiten van de patiëntenvereniging. In de toekomst willen het Haga Vaatexpertisecentrum en De Hart- en Vaatgroep dit soort bijeenkomsten, met steeds een ander thema, vaker gaan organiseren. Harriët Maat, HagaZiekenhuis


9

SPATADEREN EN BEHANDELTECHNIEKEN WAARONDER DE NIEUWE CLARIVEIN

Spataderen ofwel varix zijn bloedvaten op de benen die uitermate kronkelend en uitgezet zijn. Duidelijk zichtbare blauwe en verdikte of voelbare kronkelige aderen, die zich doorgaans aan de (onder)benen ontwikkelen maar ook elders in het lichaam kunnen ontstaan. Naast klachten als een moe en zwaar gevoel in de benen, jeuk, tintelingen, nachtelijke kuitkrampen, in bed rusteloze benen, huidafwijkingen en vocht rond de enkels geen fraai gezicht dus. De ergste klacht is een infectie die kan leiden tot een open been. Eén op de vier volwassenen blijkt een vorm van spataderen te hebben die met de leeftijd gestaag toeneemt. Vrouwen hebben er twee- tot driemaal vaker last van dan mannen. Het aderenstelsel Het aderenstelsel bestaat uit het oppervlakkige en het diepe systeem. Het oppervlakkige systeem, dat uit veel kleine adertjes bestaat, voert via verbindingsaderen het bloed uit huid en onderhuids weefsel door de spiermassa heen af naar het dieperliggende systeem. Deze dieperliggende aderen verzorgen het grootste deel van de afvoer van het bloed vanuit de benen. Aderen hebben een andere functie dan slagaderen. De aderwand is ook dunner dan die van slagaderen. Slagaderen bevatten geen kleppen maar aderen wel. Bij lopen bijv. wordt het bloed in de aderen door de klepwerking naar boven geduwd, richting hart. Bij ontspanning van de spieren ontspannen zich ook de aderen en wordt het bloed vanuit het oppervlakkige systeem naar het diepe systeem gezogen. In stilstaande positie zijn de kleppen in de aderen geopend. Wanneer de aderen uitgezet of verwijd zijn kunnen de kleppen niet goed sluiten, gaan lekken en stroomt het bloed weer terug. Oorzaken van spataderen Waarschijnlijk zorgen afwijkingen in de binnenbekleding van de vaatwand voor een verwijding van de aderen. Enkele factoren voor het ontstaan van spataderen zijn:  Erfelijke aanleg door aangeboren zwakte van het steunweefsel  Zwangerschap, zowel door hormonale invloeden als door beperking van de terugstroom van het bloed naar het hart door druk van de groeiende baarmoeder  Hormonale factoren lijken aanwezig  Staand beroep, een trombosebeen, operaties aan het been en ongevallen  Afwezigheid van kleppen in de aderen (aangeboren oorzaak). Vervolg op pagina 11 De Hart&Vaatgroep regio Zuid-Holland

10

SPATADEREN EN BEHANDELTECHNIEKEN (vervolg) WAARONDER DE NIEUWE CLARIVEIN

Diagnose Voor het stellen van een diagnose bestaan verschillende onderzoeksmogelijkheden. Allereerst wordt lichamelijk onderzoek toegepast, waarbij gelet wordt op zichtbare verschijnselen van het niet goed functioneren van het adersysteem. Vervolgens kan onderzoek plaatsvinden via een dopplerapparaat dat door een geluidssignaal informatie geeft over de bloeddoorstroming en de terugstroom, maar nauwelijks over bepaalde anatomische verhoudingen, zoals die in de knieholte, en niet over het funtioneren van het diepe systeem. Duplexonderzoek, een combinatie van doppleronderzoek en echografie, geeft de meeste informatie over het functioneren van het aderlijk systeem, zoals de ligging van de bloedvaten, de mate waarin de kleppen al dan niet functioneren, een eventuele verstopping in de aderen, en v.w.b. het dieperliggende systeem de doorgankelijkheid ervan en het weer terugstromen van het bloed. Er hoeft niet te worden geprikt of gesneden en er is geen risico op stolselvorming of stralenbelasting. Flebografie (een röntgenfoto met gebruik van contrastvloeistof) lijkt nauwkeuriger voor het in beeld brengen van de bekkenaderen. Behandelingen, waaronder de nieuwe methode Clarivein Als samen met de arts besloten wordt tot behandeling zal de arts een behandelplan opstellen dat uiteraard gerelateerd is aan de bevindingen. Zo kunnen de grote stamaderen niet los gezien worden van de aderen die met deze stamaderen verbonden zijn (zijtakken, verbindingsaderen). Zij kunnen alle aangetast zijn maar het is ook mogelijk dat alleen de stamader ziek is. Of dat spataderen alleen in de zijtakken voorkomen. Er zijn verschillende behandelingen mogelijk, zoals compressietherapie (drukverbanden of therapeutische elastische kousen), maar ook crossectomie (strippen), endoveneuze technieken (verschrompeling door verhitting van de aderwand, lasertherapie en inspuiting met schuim). In het gratis bij De Hart&Vaatgroep opvraagbare boekje Spataderen zijn deze en andere technieken beschreven. Wie de recente Landelijke Vaatdag van De Hart&Vaatgroep heeft bijgewoond is ongetwijfeld onder de indruk geraakt van de lezing van Prof.Dr. H.C.A. Wittens over de nieuwste behandelmethode voor spataderen, Clarivein genaamd. Dit is een zo goed als pijnloze behandeling, waarbij de spatader aangeprikt wordt en via een katheter sclerosans langzaam wordt toegediend. Deze methode heeft niet de nadelen van bovengenoemde endoveneuze technieken, zoals noodzaak voor verdoving, risico op warmteletsel en post-operatieve pijn. Het is een poliklinisch en in horizontale positie toegepaste snelle en comfortabele ingreep, zonder verhitting en zonder verdoving, met een totale duur van 14 minuten. De patient is direct daarna weer mobiel, in principe kan hij/zij Vervolg op pagina 12 De Hart&Vaatgroep regio Zuid-Holland

11

SPATADEREN EN BEHANDELTECHNIEKEN (vervolg) WAARONDER DE NIEUWE CLARIVEIN

onmiddellijk weer aan het werk. De eerste 48 uur dient een steunkous te worden gedragen, daarna gedurende twee weken alleen overdag. Tenslotte.... Het verdient aanbeveling onderzoeken en behandelingen als bovenbeschreven alleen te laten toepassen in ziekenhuizen en behandelcentra die hier ervaring mee hebben. Het Vaatkeurmerk is hiervoor een garantie. Meer informatie daarover kunt u vinden op www.dehartenvaatgroep.nl. Riet Alaverdy-van der Knijff

Fabel of feit? "Het is beter zo min mogelijk bezig te zijn met het feit dat je hartfalen hebt. Contact met lotgenoten is dan ook af te raden" Fabel! Veel mensen vinden het prettig om met een lotgenoot ervaringen uit te wisselen. Lotgenotencontact is meer dan samen over je aandoening praten. Het is een uitwisseling van ervaringen en tips. Elkaar ondersteunen en aan een half woord genoeg hebben om te begrijpen wat de ander bedoelt. Voor lotgenotencontact kunt u terecht bij De Hart&Vaatgroep: www.hartenvaatgroep.nl; daarop vindt u ook een formulier voor digitaal contact. Of bel met de Infolijn Hart en Vaten: 0900- 3000 300.


12

WORTELS IN DE WOK Benodigdheden: Hoeveelheden voor 2 personen. 500 gram wortels 1 grote ui 2 teentjes knoflook 2 eetlepels olie 1 eetlepel suiker peterselie Bereidingswijze: Bak de uien in de olie ongeveer 5 minuten in een wokpan, niet bruin laten worden. Doe de knoflook erbij en laat deze 1 minuut meebakken. De wortels in kleine blokjes snijden en toevoegen. Vervolgens de suiker toevoegen. Wokken tot de wortels gaar zijn. Vervolgens de peterselie erdoor mengen. Variatiesuggestie 2 Om de maaltijd een leuk kleurtje te geven kunnen er ook heel goed kleine stukjes bloemkool en broccoli (de harde stukjes) worden toegevoegd. Een fijngesneden Spaans pepertje meebakken met de ui geeft het gerecht een pittige smaak en dan wordt het zout helemaal niet gemist. Om het wokproces te bekorten blancheer vooraf de klein gesneden stukjes wortel, bloemkool en broccoli enkele minuten. Een eetlepel zoutloze ketjap toevoegen tijdens het wokken is ook lekker. Wel tijdens het wokken een beetje water toevoegen om aanbranden te voorkomen. Geserveerd met gekookte aardappelen en platte vegetarische gehaktballetjes van bonen Natrium: 101mg per persoon. Op de website vind je enkele variatiesuggesties die opgestuurd zijn door bezoekers. http://www.smakelijketenzonderzout.nl/recepten/hoofdgerechten/ vegetarisch/wortels-in-de-wok Ook zie je daar reacties van bezoekers op dit recept. De Hart&Vaatgroep regio Zuid-Holland

13

Revalideren in zaal, duin en park Pas nadat een onderzoek had aangetoond - o.m. dankzij de bekende fietstest bij Bronovo, het Haagse ziekenhuis - dat ik echt een serieuze hartkwaal had, werd de noodzaak van een ingreep - en nog wel een urgente - duidelijk. In het beroemde OLVG in Amsterdam kreeg ik een triple bypass, om daarna te revalideren in Bronovo. Op advies van de cardiologen ging ik op de revalidatie afdeling van dat ziekenhuis een maal per week ‘’sporten’’ als daarnaast op ‘’fitness’’, en begon ook nog twee keer per week met Nordic Walking in een groepje, in de duinen en parken van Noordwest Den Haag. Ik kreeg ook nog te maken met een ‘’etalagebeen’’omdat zo’n 60cm van de hoofdader in mijn rechterbeen eruit was gehaald en gebruikt voor de bypass, daar moest ik ook mee klaarkomen. Nou, dit is zo’n beentje het medische verhaal, summier op een rijtje. Maar wat hier waarschijnlijk interessanter is; wat waren mijn ervaringen tijdens het hele proces van revalidatie? Die ervaringen zijn zeer gemengd maar in het algemeen zeer positief, en zodra ik een tijdje mijn verschillende revalidatie activiteiten moet stoppen - voornamelijk omdat ik regelmatig twee tot drie maanden in Brazilië verblijf - merk ik duidelijk dat ik die mis, mijn conditie achteruit gaat en teruggekomen opnieuw flink moet aanpakken om die weer op het oude peil te brengen. Er is maar één activiteit waarmee ik geheel gestopt ben omdat de deelnemende senioren (exclusief heren) zich vaak met zó’n overgave aan het volley spel overgaven - ik noemde dat de ‘’infantilisering van oude mannen’’ - dat er regelmatig kwetsuren ontstonden, nooit ècht zwaar maar tòch. De fitness laat op de Vrijdagmiddag daarentegen is (mèt het Nordic Walking (NW)) een hoogtepunt in mijn week; met een groepje dat variëert van zo’n 6 tot 10 mensen, wordt hard gewerkt aan de verschillende apparaten, in een opgeruimde sfeer, uitstekende onderlinge relaties, die zelfs uitmonden in gezamenlijke etentjes, en goede begeleiding van de capabele en goedlachse Nathalie. Er wordt goed op elkaar gelet en er is veel belangstelling voor elkaar’s welvaren, met een fijne afwisseling van een lach en zorgzame troost bij deze groep hartpatiënten die op deze leeftijd onvermijdelijk de nodige fysieke problemen doormaken. Vervolg op pagina 15


14

Revalideren in zaal, duin en park (vervolg) Het NWg is een verhaal apart. Daar ben ik twee maal per week mee bezig, ‘s-woensdags en vrijdags, telkens tussen de 2,5 en 3 uur. Dan lopen we door de duinen (vooral de Waalsdorper vlakte, Meyendel en Voorlinden) en de parken (Clingendael, Oosterbeekpark en Haagse Bos) van deze stad, steeds in een groepje van zo’n 6-12 mensen, en in een aardig tempo, maar steeds in wat ik een ‘’accordeon formule’’ noem: de snellere lopers gaan vooruit en de tragere blijven wat achter, zodat de hele groep zich uitrekt, tot op gegeven moment die vooraan even stoppen en wachten op de anderen, zodat de accordeon weer samentrekt. In die formule leggen we ons traject af. Deze fijne zo niet vaak heerlijke wandelingen hebben mij - ik geef het toe na al zo’n 25 jaar in Den Haag te wonen vaak pas voor het eerst goed de prachtige omgeving van deze stad leren kennen: de weggetjes, de bomen en planten, de vogels en zelfs herten en reeën. Daar is vooral Paul van der Hijden die ons begeleidt verantwoordelijk voor. Hij beschikt niet alleen over de nodige technische en ook medische training die voor NW belangrijk is, maar beschikt ook over een gedetailleerde kennis van de regio. Vervolg op pagina 16


15

Revalideren in zaal, duin en park (vervolg) Tja, soms verwordt Nordic Walking in wat een onzer ‘’Nordic Talking’’ noemt: dan wordt er zóveel afgepraat in alle gezelligheid en vaak op zo’n luide toon, dat onze geluidsbel ongewild de herten en reeën op de vlucht jaagt, tant pis, hoewel we tòch verschillende keren die edele dieren hebben kunnen waarnemen. Kortom, het is best een vol programma dat mijn weken vult en me niet alleen veel goeds biedt op strikt lichamelijk gebied maar ook veel gezelligheid, en nieuwe vrienden en kennissen heeft bezorgd. Zowel de hartpatiënten als de ‘’normale’’ leden van de groepen steunen en motiveren elkaar om dóór te blijven gaan met al die activiteiten. Waarschijnlijk is het zó dat als je die op je eentje zou moeten doen, je veel eerder zou afhaken of je nivo verminderen. Voor mijzelf is dit revalideren in zaal, duin en park een zeer dierbaar en denk ik onmisbaar deel van mijn leven geworden. Frits Wils PAARDENSTAL


16

In dit nummer o.a.: Suzanne Valk cardioloog-electrofysioloog. Spataderen en behandeltechnieken Riet Alaverdy v.d. Knijff

Recommend Documents