IKEA zegt ja tegen 100 procent led

LED MAGAZINE NR. 8 - SEPTEMBER 2015

IKEA zegt ja tegen 100 procent led

27 procent van verkochte lampen is een led-lamp

Commissie Verlichting nieuwste instrument van UNETO-VNI

Elektrotechniek 2015: ‘Gehele beurs staat in het teken van beleven van techniek’

Voorwoord IP65 LED HIGH BAYS Power:

100 Lumen/W

100w/160w/200w/230w

Beam: 60°/90°/120° Color: Black/White 1-10V dimmable Special heat sink 5 years Guarantee PF up to 0.99 Efficiency up to 93%

17

Het pad van led: van mijlpaal naar monopolie? LED Magazine viert op de vakbeurs Elektrotechniek een jubileum. Ik hoor het u al denken, een jubileum? De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het pas een tweejarig jubileum is, maar toch is het voor de redactie een mijlpaal. Immers, het was op de vakbeurs Elektrotechniek dat het 0-nummer van ons magazine als onderdeel van het multimediale platform (bestaande uit website, nieuwsbrief en tijdschrift) twee jaar geleden werd gepresenteerd. Sindsdien is er veel veranderd. Zo heeft LED Magazine haar bestaansrecht bewezen. Het magazine vindt inmiddels in de gehele waardeketen gretig aftrek en het aantal lezers van onze nieuwsbrief is explosief gegroeid van circa 2.500 lezers bij de start naar bijna 6.000 nu. Voor de website LEDMagazine.nl geldt dat eind augustus een nieuw bezoekersrecord is gevestigd. Was het kalender jaar 2014 met 55.314 bezoekers en 103.047 paginaweergaves een record, nu is dit aantal bezoekers en paginaweergaves al in de periode januari-augustus 2015 bereikt. Begin volgend jaar weet ik u te melden wat de eindstand is geworden. Ondertussen kan van led-verlichting gesteld worden dat de opmars onstuitbaar is. De led-lamp heeft in de afgelopen twee jaar net als ons multimediale platform veel mijlpalen bereikt. In deze editie (zie het artikel op pagina 26-27) toont de redactie op basis van de nieuwste cijfers van het Nationaal (WE)EEE Register zelfs aan dat led-verlichting in 2014 voor het eerst meer dan een kwart van de Nederlandse markt in handen had. Een marktaandeel dat ongetwijfeld alleen maar zal groeien, waarbij het de vraag is of ooit een monopolie in het verschiet zal liggen daar er immers nog voldoende technische uitdagingen te adresseren zijn om met de techniek tot in iedere nichemarkt te reiken. Op de beursvloer van de vakbeurs Elektrotechniek – overigens vindt u LED Magazine (onderdeel van de duurzame uitgeverij EG Media) in hal 11 op stand A009 – presenteren een groot aantal Nederlands fabrikanten en leveranciers in ieder geval de nieuwste led-snufjes!

29 38

35

Inhoud

Lisen Wirén (IKEA Nederland): ‘Het was alles of niets, het is 100 procent led geworden’

12

Rabobank gaat forse stappen zetten in verduurzamen van de verlichting

17

Elektrotechniek 2015 klaar voor beursstart: ‘Gehele beurs staat in het teken van beleving’

19

UNETO-VNI start Commissie Verlichting

20

Exposantenlijst, plattegrond en workshops Elektrotechniek 2015

22

‘Selecteren van led-driver cruciaal voor CE-markering en lichtprestaties’

25

Nederlandse primeur: meer led- dan spaarlampen

27

De oled-hype: storm in een glas water of geduchte concurrent van led?

29

‘Monumenten moeten als kralenketting door licht verbonden worden’

33

Parijse metro nadert oplevering led-project, onderzoek naar LiFi

35

Product Review

37

Lichtontwerper Pelle Herfst: ‘Gemiste kans dat historische steden architectuur slecht uitlichten’

38

Led’s connect

41

Edwin van Gastel | Hoofdredacteur LED Magazine

•

LED PANELS

•

HIGH BAYS

•

DOWNLIGHTS

•

TUBES

PRIMAlighting levert alleen aan resellers en installateurs. Levering uit eigen voorraad, verzending met GLS, afhalen is mogelijk na bestelling vooraf. Stuur voor toegang tot de online Business-shop uw kvk inschrijving naar [email protected] prijzen excl. BTW, per stuk af magazijn en onder voorbehoud. Afbeeldingen kunnen afwijken. Alle genoemde merknamen zijn eigendom van hun respectievelijk eigenaren. Primalighting is een handelsnaam van Primacom b.v. kvk 31044270

www.primalighting.nl

033 - 299 61 31

[email protected]

Dieselweg 1, 3752 LB Bunschoten-Spakenburg

LED MAGAZINE SEPTEMBER • 3

Meest geklikt in onze nieuwsbrief 1 Aantal meldingen bij EU over gevaarlijke Chinese led-strips in 2015 verdrievoudigd Het aantal meldingen bij de Europese Unie over gevaarlijke Chinese led-strips is in de eerste helft van 2015 verdrievoudigd. In totaal zijn er in de eerste twee kwartalen van dit jaar 23 meldingen gedaan bij RAPEX. Dit is het Europees overzicht van veiligheidswaarschuwingen. Opvallend is dat Nederland in 2015 tot op heden voor geen enkele melding verantwoordelijk is, terwijl vorig jaar meerdere meldingen werden gedaan over gevaarlijke Chinese led-producten. Slowakij meldde dit jaar maar liefst al 12 gevaarlijke systemen aan. Ook dat is opmerkelijk, daar Slowakije vorig jaar geen enkele melding deed. 2 Inspectie: 35 onderzochte led-lampen voldoen niet aan wet De Nederlandse inspectiediensten hebben 35 led-lampen voor huishoudelijk gebruik onderzocht. Uit het onderzoek blijkt dat er geen enkel product voldoet aan de wettelijke eisen. Bij 20 producten is de elektronische veiligheid onvoldoende omdat onder andere de verbinding van fase- en nulgeleiders niet aan de normen voldoet. Verder is bij 6 van de 35 lampen een overschrijding aangetroffen van de limiet voor zware metalen. Op de verpakking ontbrak bij 7 producten de CE-markering en de merk- en typeaanduiding. 5 soorten lampen die via internet zijn verkocht en die niet aan de hoogspanningsproef voldeden, zijn inmiddels teruggehaald bij de kopers. Dat de overige onderzochte lampen niet aan alle Europese eisen voldoen, betekent niet dat consumenten deze lampen moeten weggooien of terugbrengen naar de winkel. Ze kunnen ze blijven gebruiken. 3 Rechter sommeert ex-klant Philips 15 miljoen euro te betalen De ondernemer die Philips had aangeklaagd in de voortslepende wietlampenzaak, moet van de Amsterdamse rechter bijna 15 miljoen euro betalen aan het Nederlandse lichtbedrijf. De ondernemer leverde jarenlang groeilampen van Philips en schakelapparatuur aan de wietbranche. Beide partijen kwamen in 2013 een schikking overeen, waardoor de ondernemer via een omweg toch lampen kon krijgen. De man heeft zich vervolgens niet gehouden aan de overeenkomst door in de publiciteit te treden. Volgens de rechter heeft hij de gemaakte afspraken zeker 146 keer overtreden en dat is reden voor het hoge boetebedrag.

Sheenly breidt fabriek uit, importeur PRIMAlighting ziet vraag toenemen

Sheenly Lighting is sinds 2009 één van de Chinese fabrikanten die zich snel een prominente positie heeft in het internationale ledlandschap. Het bedrijf is inmiddels in meer dan 30 landen vertegenwoordigd. Vanwege de sterke groei heeft Sheenly Lighting recent haar nieuwe productiefaciliteit in Qidong nabij Shanghai in gebruik genomen. Uiteindelijk komt er op de locatie 42.000 vierkante meter aan ruimte beschikbaar. ‘Sheenly zal nooit de goedkoopste zijn, maar levert liever een kwalitatief hoogwaardig product voor een betaalbare prijs’, stelt Bert Jan ter Maat, directeur van PRIMAlighting, die de import en distributie van Sheenly producten voor Europa voor zijn rekening neemt. ‘Op lange termijn zal dit ons inziens de beste oplossing blijken te zijn. Dat deze filosofie nu al succesvol is, blijkt wel uit de investering in de nieuwe state-of-the-art productiefaciliteit om voorbereid te zijn op de toekomst.’ Ter Maat duidt dat Sheenly niet alleen over grote aantallen certificeringen voor haar producten beschikt, waaronder het KEMA Keur, maar er ook de beschikking is over een aantal eigen patenten. PRIMAlighting houdt vooraad van de Sheenlyproducten in Bunschoten. ‘Goede logistieke planning betekent dat onze klanten nagenoeg altijd vanuit voorraad beleverd kunnen worden’, aldus ter Maat. ‘Door niet aan eindgebruikers te leveren, maar dit over te laten aan installerende bedrijven kunnen wij ons als de importeur en distributeur van Sheenly focussen op de logistiek en het voorraadbeheer. Onze klanten zetten het led-portfolio in in zakelijke omgevingen: van kantoren tot showrooms, winkels, scholen, ziekenhuizen en zorginstellingen, maar ook voor magazijnen en loodsen.’

4 • LED MAGAZINE SEPTEMBER

Tenminste drie velden op het nieuwe trainingscomplex van AZ Alkmaar zullen worden voorzien van ledverlichting geleverd door AAA-LUX. In de afgelopen jaren heeft AAA-LUX ruim 400 projecten met led verlicht, waaronder een aantal bij betaaldvoetbalorganisaties in België, Duitsland en Italië. AZ Alkmaar is de eerste betaaldvoetbalorganisatie in Nederland. De armaturen maken ook

een betere videoregistratie van de trainingssessies mogelijk. De technische staf zal spelers daardoor beter kunnen beoordelen en verbeteren. Licht van conventionele armaturen ‘trilt’ en dat beïnvloedt de kwaliteit van de beelden die worden opgenomen. De led-armaturen van AAALUX geven zogenaamde ‘continue-verlichting’. Dat voorkomt verstoringen van de camerabeelden.

30 nieuwe deelnemers voor Stichting LightRec

Lagotronics BV, importeur en leverancier van verlichting, is overgenomen door het Duitse bedrijf SLV GmbH. Algemeen directeur Martijn Hendrikx van Lagotronics: Wij hebben ontzettend veel zin in deze fraaie uitdaging. Het biedt enorme kansen voor onze klanten en dus ook voor onszelf. Met SLV halen we een stuk kennis, dienstverlening en consultancy in huis die verrijkingen zijn voor ons bedrijf en onze afnemers en waarbij we onze marktpositie in de verlichtingsindustrie nog meer zullen versterken.’ SLV GmbH staat al vele jaren bekend om zijn brede portfolio van hoogwaardige verlichting voor binnen en buiten en haar ‘BIG WHITE’-catalogus is een begrip.

Zuinigere verlichting populairste besparingsmaatregel bij consument 43 procent van de Nederlandse huishoudens heeft in de afgelopen vijf jaar energiebesparende maatregelen genomen waarbij zuinigere verlichting en dubbel glas de populairste maatregelen zijn. Dit blijkt uit de USP Energie Monitor, een maandelijks terugkerend consumentenonderzoek van USP Marketing Consultancy. Van de Nederlandse huishoudens geeft 42 procent aan in de komende twaalf maanden energiebesparende maatregelen te treffen of dit in ieder geval in overweging te nemen. Het zijn vooral consumenten jonger dan 55 jaar die tot deze groep behoren. De tot nu toe getroffen maatregelen betreffen vooral zuinigere verlichting (39 procent) en dubbel glas (34 procent).

Lagotronics overgenomen door SLV GmbH

4 Utrecht overweegt groepsaankoop led-verlichting Utrecht gaat naast het faciliteren van een groepsaankoop voor het plaatsen van zonnepanelen, waarschijnlijk ook een groepsaankoop voor led-verlichting faciliteren. Dit blijkt uit het Energieplan dat tot stand gekomen is met hulp van 165 meedenkende Utrechters. 5 Doorstart Imtech Traffic en Infra, Texel haalt opgelucht adem Imtech Traffic en Infra maakt een doorstart. Het bedrijfsonderdeel van het failliete Imtech is verkocht aan de Nederlandse investeringsmaatschappij Egeria. De gemeente Texel lijkt daarmee opgelucht adem te kunnen halen ten aanzien van haar prestigieuze project met led-verlichting. Imtech won begin dit jaar de aanbesteding om het Waddeneiland volledig te voorzien van energieneutrale led-verlichting. In totaal betreft het circa 3.000 armaturen, waarbij binnen dit aantal ook circa 800 lichtmasten worden vervangen.

AZ gaat trainingsvelden verlichten met led-installaties van AAA-LUX

Het aantal deelnemers van LightRec is sinds juli 2014 met 30 nieuwe verlichtingsproducenten en -importeurs toegenomen. De groei is mede het gevolg van de Algemeen Verbindend Verklaring (AVV) voor verlichtingsproducenten die begin dit jaar van kracht werd. Door deze AVV zijn alle producenten en importeurs van (led-)verlichting verplicht om zich aan te sluiten bij Stichting LightRec. LightRec is in Nederland opdrachtgever voor de inzameling en recycling van lampen. In totaal zijn nu 468 deelnemers aangesloten bij de stichting. Toch houden nog niet alle producenten en importeurs zich aan deze wettelijke verplichting en komt de stichting nog steeds producenten en importeurs tegen die niet zijn aangesloten bij LightRec.

Eneco gaat led-lamp verkopen die inbrekers verjaagt

Comfylight. Het is de naam van het Zwitserse bedrijf dat een led-lamp introduceert die inbrekers moet verjagen. In de Comfylight zit een sensor verwerkt die bewegingen kan detecteren als de bewoner van huis is. Zodra er wat beweegt in de kamer waar de lamp hangt, ontvangt de bewoners een melding op zijn smartphone. Na het verzenden van de melding gaat de lamp direct over tot actie: door snel te knipperen kan de rest van de straat op de hoogte gesteld worden dat er iets gaande is en hopelijk is deze extra belichting reden genoeg om de indringer af te schrikken. Energiebedrijf Eneco heeft inmiddels aangekondigd de lamp te willen verkopen.

Philips: groei led weet krimp ‘oude’ verlichting niet te compenseren Philips heeft in het tweede kwartaal een hogere winst en omzet geboekt dan een jaar eerder. De omzet steeg met 1 miljard euro ten opzichte van een jaar eerder tot 6 miljard euro. De nettowinst bedroeg 274 miljoen euro. Markten in de Verenigde Staten, Europa en India tonen verbetering, maar het concern maakt zich zorgen over de economische ontwikkelingen in China, Brazilië en Rusland. Bovendien zag het bedrijf de markt voor led-verlichting opnieuw groeien, maar is het ledverlichting in het tweede kwartaal niet gelukt om de krimp van de markt voor conventionele verlichting te compenseren.

LED MAGAZINE SEPTEMBER • 5

Bayern München neemt led-verlichting Philips officieel in gebruik Werd vorig jaar mei bekend dat Philips 380.000 led’s zou gaan leveren aan Allianz Arena van Bayern München, nu zijn alle led’s bij de start van het nieuwe voetbalseizoen in gebruik genomen. Het nieuwe verlichtingssysteem van Bayern München kan maar liefst 16 miljoen verschillende lichtkleuren genereren.

snel mogelijk te voorzien van led-verlichting. Het land zou een jaarlijkse besparing van 50 tot 70 procent, goed voor 19 tot 26,6 miljoen Britse pond, mislopen doordat er nog niet volledig voor led gekozen wordt. Slechts 5 procent van de openbare verlichting is uitgerust met led.

Led-verlichting voor 170 jaar oude speelgoedgroothandel

AC/DC kiest tijdens concertreeks voor led-lichtshow UBS: marktpenetratie led groeit in 2015 naar 30 procent UBS, de Zwitserse bank die de grootste vermogensbeheerder ter wereld is, voorspelt dat led-verlichting in 2015 een marktpenetratie van 30 procent zal kennen. De groei zou voor een belangrijk gedeelte voortkomen uit het uitfaseren van onder meer gloeilampen en de continu dalende prijs van led-verlichting. Bij dit alles levert China volgens UBS 80 procent van de wereldwijde productiecapaciteit van led-verlichting.

AC/DC heeft Philips ingeschakeld voor het verzorgen van de led-lichtshow tijdens haar nieuwe reeks concerten. AC/DC is een zeer bekende Australische hardrock/heavymetalband uit Sydney, gevormd in 1973 door de gebroeders Angus en Malcolm Young. De tour heeft in Europa al 24 locaties aangedaan en gaat ook nog naar 14 Amerikaanse en Canadese steden in de komende twee maanden. Het computergestuurde lichtcontrolesysteem stuurt in totaal 120 Philips Vari-Lite armaturen en 272 Philips Entertainment lampen aan.

Markt slimme verlichting kent in 2020 omvang 8,14 miljard dollar Uit een nieuw rapport van consultancybureau MarketsandMarkets blijkt dat de markt van slimme (led-)verlichting in 2020 8,14 miljard dollar beslaat. Het jaarlijkse groeipercentage bedraagt tussen 2015 en 2020 22,07 procent. Smart lighting wordt door de onderzoekers omschreven als een systeem van armaturen en elektronische controlesystemen dat energiebesparing moet versnellen en dient te zorgen voor intelligente verlichting. Ledverlichting zal in 2020 de belangrijkste vorm van slimme verlichting zijn volgens de onderzoekers.

Bruynzeel Storage Systems kiest voor circulaire verlichting Bruynzeel Storage Systems en Philips zijn een samenwerking aangegaan voor het aanbrengen van circulaire verlichting bij de negen hallen tellende productiefaciliteit in Panningen. De verlichting is in samenwerking met Op het Veld Elektrotechniek gerealiseerd. De binnenverlichting van Philips is ontwikkeld op basis van de circulaire economie en wordt de komende jaren voor een vast bedrag door Bruynzeel ingekocht. Philips blijft eigenaar van de armaturen en lampen en Bruynzeel wordt de gebruiker ervan. Hiermee is niet alleen het product circulair, maar vooral het business model conform circulaire economie vormgegeven.

Familiebedrijf Gebr. Simons, dat sinds 1842 vanuit Zwolle actief is in de handel van speelgoed, heeft zijn bedrijf volledig voorzien van led-verlichting. De terugverdientijd van het project is volgens leverancier Groen Opgewekt 5.0 exact 2 jaar en 10 maanden. Dit is exclusief subsidie van de provincie Overijssel die een subsidieregeling voor energiebesparingsprojecten kent. De totale jaarlijkse besparing van Gebr. Simons bedraagt bijna 12.000 kilowattuur. In de kantoren, de showroom, het magazijn, de werkplaats en de opslagruimte is overal gekozen voor 4.000 Kelvin.

Heracles Almelo-stadion krijgt via Energiefonds Overijssel led

Herstructurering led-activiteiten bezorgt Cree verlies Cree, samen met Philips en Osram een van de wereldwijde marktleiders in led-verlichting, heeft in het vierde kwartaal van 2015 een omzet geboekt van 382 miljoen dollar, een daling van 12 procent ten opzichte van 2014. In het vierde kwartaal werd een verlies geleden van 88 miljoen dollar, met name veroorzaakt door de herstructurering van de led-activiteiten.

‘Markt voor slimme kassen met led groeit tot 1,2 miljard dollar’ De markt voor slimme kassen die voorzien zijn van led-verlichting groeit tot en met 2020 naar een omvang van 1,2 miljard dollar. De groei wordt grotendeels doorgemaakt door klimaatbeheersingssystemen en led-verlichting. Dit stelt consultancybureau MarketsandMarkets in het rapport Smart Greenhouse Market.

Leicestershire wil 25 miljoen pond investeren in led-verlichting Leicestershire wil 25 miljoen pond investeren in led-verlichting in de openbare ruimte. Het graafschap in de Engelse regio East Midlands telt ruim 600.000 inwoners. In totaal zouden er in het gebied 66.000 led-lampen geplaatst worden in het kader van het plan.

Aantal Amerikanen dat led koopt in twee jaar verdubbeld Tweederde van de Amerikanen heeft led-verlichting gekocht voor zijn of haar huis. Daarmee is het aantal Amerikanen dat led-verlichting koopt in twee jaar tijd verdubbeld. Dit blijkt uit het zevende jaarlijkse onderzoek dat uitgevoerd is door Osram Sylvania. Het onderzoek meldt expliciet dat het om ‘gewone’ ledverlichting voor huishoudelijk gebruik gaat.

Schotland: slechts 5 procent openbare verlichting led Schotse onderzoekers van Scottish Future Trust stellen dat Schotland er slim aan doet om de openbare verlichting zo

6 • LED MAGAZINE SEPTEMBER

Parijs’ Le Village heeft led-tapijt Het Parijsse Le Village heeft sinds kort de beschikking over Luminous Carpets, een led-tapijt van Philips en Desso. Le Village is een broedplaats voor innovatieve Franse start-ups en een initiatief van de Franse bank Crédit Agricole. In de entree van het gebouw is een led-tapijt van 1,2 bij 2 meter aangebracht.

Verg root uw led-sales met Volg roen Lease!

Egypte gaat 1,7 miljoen led-lampen installeren Het ministerie van Elektriciteit van Egypte heeft laten weten 1,7 miljoen led-lampen te gaan installeren in de periode tot en met oktober 2015. Volgens een bron bij het ministerie worden de lampen over 9 provincies verdeeld om de huidige energiecrisis in het land aan te pakken. Sinds de revolutie in Egypte kampt het land met energieschaarste.

Raad van toezicht Osram keurt afsplitsing algemene verlichtingstak goed De raad van toezicht van Osram heeft in een buitengewone vergadering de afsplitsing van de algemene verlichtingstak van het bedrijf goedgekeurd. LED Magazine berichtte eerder al over de wens van Osram om haar divisie voor ‘gewone lampen’ onder te brengen in een apart bedrijf. De ‘gewone’ lampen zijn goed voor ongeveer 40 procent van de omzet.

Volgroen B.V. Singel 540, Amsterdam www.volgroen.nl

• Investeringen van €2.500,tot €100.000,• een offerte binnen 48 uur • volledige ontzorging van de klant • simpel contract, weinig papierwerk

Investeringstak IKEA stopt geld in 3D led-bedrijf Aledia De investeringstak van IKEA – IKEA GreenTech – heeft besloten financieel te participeren in het Franse led-bedrijf Aledia. Aledia maakt leds op basis van galliumnitride (GaN), een halfgeleider die geschikt is voor het maken van vastestoflasers met golflengten in het ultraviolette gebied van het elektromagnetisch spectrum.

Volgroen werkt via partners zoals led-leveranciers, lichtontwerpers en (licht)adviseurs. Geïnteresseerd? Bel 020-8943959, mail [email protected] of spreek met ons af op de beurzen Elektrotechniek 29 sept. - 2 okt. en Energie 6 - 8 okt.

Holland Eco Finance en Heracles Almelo hebben een overeenkomst gesloten om alle verlichting in het stadion van Heracles te vervangen door led-lampen. De Overijsselse club hoeft geen investering te doen voor het installeren van de lampen ter waarde van circa 90.000 euro daar de investering in vier jaar wordt betaald uit de te verwachten energiebesparing van circa 44.000 kilowattuur per jaar. De led-verlichting levert naar verwachting een uiteindelijke besparing van ruim 1 megawatt op.

Benelux Sign Systems voorziet V&D-winkels van led-reclame Benelux Sign Systems uit Nuenen is door V&D Nederland geselecteerd als huisleverancier voor led-signs aan de buitenzijde van de winkels. De eerste filialen in Uden en Sittard zijn recent opgeleverd. Om de diverse uitdagingen op een juiste manier aan te pakken heeft Benelux Sign Systems in samenwerking met Cleary Led Solutions een nieuwe led ontwikkeld. LED MAGAZINE SEPTEMBER • 7

TRILUX Benelux introduceert een lichtmanagementsysteem dat volgens het bedrijf eenvoudig is voor zowel de lichtplanner, de installateur als de eindgebruiker. Het bedrijf heeft daartoe samengewerkt met sensorspecialist Steinel. Eindresultaat van deze gezamenlijke ontwikkeling is het lichtmanagementsysteem Livelink.

27 & 28 JANUARI 2016 BRABANTHALLEN DEN BOSCH

In de Noord-Hollandse Alstroemeriateelt is belichting noodzakelijk voor een rendabele productie in de winter. Telers, veredelaars, Wageningen UR en Valoya werken samen in het AgriVizier project om te kijken of de led-verlichting ingezet kan worden voor het besparen van elektriciteit en het verbeteren van de bladkwaliteit in de winter. De Belgische brouwerij Palm Belgian Craft Breweries heeft gekozen voor de toepassing van led-lichtreclamebakken, geleverd door Benelux Sign Systems en Cleary LEDsolutions. Het gaat om een dubbelzijdige uitsteek lichtbak; bedacht om de jongste telg in het assortiment, Palm Hop Select meer op de voorgrond te laten treden.

Ook

exp Vraa oseren? g de b roch nu ure aan

!

MechaTronix breidt zijn led-lijn met pin fin heat sinks uit met een aantal nieuwe varianten, waaronder twee versies met een diameter van respectievelijk 67 en 86 millimeter. MechaTronix ontdekte naar eigen zeggen dat bij montage op een scheef of gekanteld gehangen led-spotlight de pin fin heat sink een beduidend hoger koelrendement oplevert. RGB-LED Lighting Technologies heeft zijn intrek genomen in een nieuw bedrijfsgebouw dat ook als showroom fungeert. Het gebouw biedt tevens de mogelijkheid om workshops en infosessies te organiseren, waarmee RGB-LED Lighting Technologies de rol van traditionele distributeur wil overstijgen. InventDesign heeft recent het decor voor de Russian Music Awards in Kazachstan verlicht met led. Ruim 100 miljoen mensen bekeken de show die in meerdere landen live werd uitgezonden. Kazachstan heeft veel banden met Rusland, het grootste deel van de productie werd dus ook uitgevoerd door Russen. Luxexcel, actief in het 3D-printen van functionele lenzen voor onder meer led-

[email protected] - www.ledexpo.nl - 072 572 97 94

verlichting, heeft een financieringsronde serie B aangekondigd ter waarde van 7,5 miljoen euro. De eerste tranche is al voltooid en de tweede tranche wordt binnen 3 maanden afgerond. Luxexcel heeft zodoende 7,5 miljoen euro opgehaald aan fondsen en toezeggingen. De Europese led-fabrikant Nordeon heeft aangekondigd zijn haar led-lichtlijnsysteem Baldur het eerste Europese led-lichtlijnsysteem is dat 70.000+ (bij L80B10) branduren meegaat. Bovendien is de efficiency volgens het bedrijf verhoogd naar 135 lumen per watt. Telerex gaat zijn Bredase storage facility verdubbelen in omvang om aan de groeiende vraag naar zijn producten te kunnen voldoen. Het bedrijf is na slechts 3 jaar uit zijn nieuwgebouwde jasje in Breda gegroeid.

LICHT FLITSEN! Philips heeft een licentieovereenkomst getekend met Hubbell Lighting. Hubbell Lighting kan hierdoor gebruik gaan maken van de led-technologie van het Nederlandse bedrijf. Philips begon in 2008 met een licentieprogramma voor ‘LED Luminaires en Retrofit Bulbs’, dat toegang biedt tot 220 uitvindingen en meer dan 1.400 patenten op het gebied van lichttechnologie. CLS LED heeft een nieuw hoofdkantoor betrokken. Door de groei die CLS LED op dit moment weet te realiseren, voldoet het huidige pand volgens het bedrijf niet meer aan de eisen om op grote schaal professionele led-verlichtingsarmaturen te kunnen produceren. De nieuwe locatie heeft 3.000 vierkante meter magazijnen productieruimte. Station Almelo de Riet krijgt in de komende periode led-verlichting, als onderdeel van een landelijke proef van ProRail. ProRail onderzoekt op diverse stations de mogelijkheid om energie te besparen en daarbij

wordt ook led-verlichting als serieuze besparingsmogelijkheid gezien. Haco Lichtreklame BV is sinds 1 juli van Boxtel naar Best verhuisd. Het bedrijf was op haar vorige locatie uit haar jasje gegroeid. ‘Door de mogelijkheden van het nieuwe pand zijn we als bedrijf nu helemaal klaar voor de toekomst’, aldus Elroy Joosten, commercieel directeur Haco Groep. Fledlight heeft de opdracht voor het leveren van een serie led-armaturen in een gebouw waar de verlichting tegen een stootje moet kunnen. Het is de eerste keer dat Fledlight in een bestek is opgenomen voor vandalismebestendige led-armaturen. Fledlight is een spin-off van VSE en gespecialiseerd in duurzame led-verlichting. Taskin Logistics heeft led-verlichting van Trilux in gebruik genomen. Daarmee bespaart het bedrijf 64 procent op de energiekosten, dankzij de renovatie van zijn oude verlichtingsinstallaties naar de led-verlichtingsinstallatie inclusief lichtmanagementsysteem. De oplossing op maat is verzorgd door de TRILUX Lichtprofs. LuxImprove breidt haar assortiment uit met de design armaturen van FLOS. FLOS is al ruim 50 jaar actief op het gebied van design verlichtingsarmaturen. Bekende namen als Philippe Starck, Gino Sarfatti en de Nederlandse ontwerper Marcel Wanders ontwerpen de armaturen die wereldwijd aftrek vinden bij onder meer interieurontwerpers. Romar heeft een nieuwe partner, Waldmann, en daarmee biodynamische verlichting aan zijn portfolio toegevoegd. Dankzij de samenwerking kan Romar ook een uitgebreider assortiment aan kantoor-, zorg- en industrieverlichting aanbieden, waardoor er een meer gevarieerd lichtplan geadviseerd kan worden. Hemmink voegt een nieuw product toe aan zijn segment verlichting: de led-dimmer Dimmax420. Deze dimmer van de Belgische fabrikant Trump is volgens het bedrijf tot stand gekomen op basis van jarenlange analyses op de verschillende soorten led-lampen die op de markt verkrijgbaar zijn.

LED MAGAZINE SEPTEMBER • 9

Team Almere wint Light Challenge 2015

NIEUW

LED Modules COB

Ø 50mm 2700K of 3000K Constant current

Tronix, hét kwaliteitsmerk in LED en uw partner in professionele lichtoplossingen.

Team Almere heeft de Light Challenge 2015 gewonnen, de innovatiewedstrijd voor openbare verlichting. Het team van Almere is door de jury als beste beoordeeld en wint daarmee de Light Challenge 2015. Het team, SPOT geheten, heeft als visie dat het plein een evenwichtige samenhang zal bieden tussen gebruikers en omwonenden. Om dit te bereiken is het lichtplan opgebouwd uit vier lichtlagen.

Lichtkunstwerk in Emmense tunnel wint Lamp Lighting Award Downlight Module COB 3,3W

Universele Module COB 6,5W

Ook beschikbaar in een 3,3W versie

Downlight Set 6,5W COB

Wij adviseren u graag | E [email protected] | T +31 (0)413 33 03 80

Het lichtkunstwerk in de Emmense Hondsrugtunnel heeft de Lamp Lighting Award gewonnen. De Amsterdamse kunstenaar Titia Ex liet zich voor het kunstwerk inspireren door de vormen van hunebedden. Volgens de gemeente Emmen is het het langste

lichtkunstwerk (235 meter) ter wereld. De jury koos unaniem voor het Drentse project. ‘Het is moeilijk om deze award te winnen, maar bij Emmen was het overduidelijk’, aldus de juryvoorzitter. ‘Emmen is een gemeente die geeft om haar omgeving.’

Amsterdam gaat in 2015 7.300 led-armaturen plaatsen De stad Amsterdam gaat in 2015 7.300 led-armaturen plaatsen voor de openbare verlichting. Verkeerswethouder Pieter Litjens heeft de gemeenteraad geïnformeerd dat 80 procent van de straatverlichting op termijn over kan op led. In zijn brief stelt wethouder Litjens dat de stad 20 jaar de tijd moet nemen voor de vervanging van alle straatlantaarns door led-lampen.

Giessenlanden geeft startschot voor 100 procent led: 3.700 armaturen

LED DRIVERS

Telerex Nederland B.V. BREDA +31 76 578 20 00 || Telerex N.V. ANTWERPEN +32 3 326 40 00

www.telerex-europe.com

Technisch Servicebedrijf Dekker heeft van de gemeente Albrandwaard de opdracht gekregen om een slimme lichtoplossing te verzinnen voor een donkere brug in de gemeente. Het bedrijf heeft gekozen voor de LivingLight led-lichtlijnen. Het nieuwe beleid voor de openbare verlichting in Deurne is unaniem door de gemeenteraad vastgesteld. Er verdwijnt circa 15 procent van de verlichting, ongeveer 1.300 lantaarnpalen, en led-verlichting wordt de standaard. De monumentale Sint-Maartenskerk in Zaltbommel wordt voorzien van led-aanlichting. Waar de kerk momenteel nog aangelicht wordt met conventionele verlichting, wordt dit in de komende maanden vervangen. Noordwijk heeft het duizendste led-armatuur in de openbare ruimte geplaatst. De gemeente bereikte de mijlpaal in de wijk Dobbelmannduin. Sinds 2012 kiest Noordwijk bij vervanging van de openbare verlichting standaard voor led.

Incl. driver, ook beschikbaar met wit plaatwerk.

Meer informatie? Bezoek onze stand op van 29 sept. – 2 okt. op de Jaarbeurs in Utrecht, stand 11.B057. Of kijk op onze website www.tronixlighting.com voor ons volledige assortiment spots, plaatwerk en drivers. Hier kunt u ook de uitgebreide productfolder van het Tronix Architectural LED Modular Systeem downloaden.

De herinrichting van kruispunt Poort Neerbosch, de westelijke entree van Nijmegen, is eind juni afgerond. ipv Delft ontwikkelde een innovatieve verkeersregelinstallatie (vri) die de poortfunctie van het kruispunt markeert en led in zich bergt.

De gemeente Giessenlanden vervangt voor eind 2016 alle ruim 3.700 armaturen voor een led-variant. Daarmee is Giessenlanden één van de eerste gemeenten die de openbare verlichting volledig uitvoert met energiezuinige led-armaturen. Door de vervanging van de openbare verlichting voldoet de gemeente aan de gestelde CO2-reductie doelstelling.

Het startschot voor het aanbrengen van openbare led-verlichting in de wijk Swifterbant te Dronten is gegeven. Wethouder Ton van Amerongen heeft de eerste led-armaturen geplaatst. Om het openbaar vervoer in de regio Noordoost-Brabant verder te optimaliseren wordt een hoogwaardig openbaarvervoernetwerk (HOV) ontwikkeld. Een bijbehorende extra op- en afrit op de A50 nabij Uden gaat Innolumis voorzien van led. Citytec is in opdracht van de gemeente Zaltbommel gestart met het vervangen van lantaarnpalen in delen van Bruchem en Gameren. De straatverlichting is na 40 jaar volgens de gemeente toe aan vervanging door led. Alle openbare verlichting in Arnhem wordt voortaan volledig uitgevoerd met energiezuinige led-armaturen. Dat heeft het college van burgemeester en wethouders besloten. Onderzoek wijst uit dat hiermee op termijn 40 procent bespaard kan worden op het elektriciteitsverbruik. Led-verlichting is per direct de standaard in de gemeente Uithoorn. De gemeente gaat bij elk renovatie- of nieuwbouwproject in de openbare ruimte led-verlichting plaatsen. De gemeente maakt de technologie tot standaard om zo naar eigen zeggen 50 procent energie te besparen De gemeente Groningen heeft zeventien solar led-masten in gebruik genomen. De masten worden geleverd door Alfred Priess A/S uit Denemarken. Deze krijgt de opdracht voor het leveren van 17 stuks Touché Solar Standalone masten van Imtech Infra BV. Lighting Pole Services. In het kader van grootschalige vervanging van de verlichting heeft de gemeente Scherpenzeel een proefopstelling met 7 verschillende led-armaturen geplaatst in de Voorposten. De komende 8 jaar vervangt de gemeente 80 procent van de armaturen en de helft van het aantal lichtmasten buiten het centrum. LED MAGAZINE SEPTEMBER • 11

Lisen Wirén, Country Sustainability Manager IKEA Nederland:

‘Het was alles of niets, het is 100 procent led geworden’ Woonwarenhuisketen IKEA baarde eind augustus opzien. Het bedrijf kondigde aan vanaf september in al haar winkels enkel nog led-verlichting te verkopen. ‘De tijd is rijp voor 100 procent led. Het is in die zin alles of niets. Een overstap is voor ons alleen mogelijk omdat led-verlichting de gewenste en ongelimiteerde mogelijkheden biedt die wij eisen.’ Aan het woord is Lisen Wirén, Country Sustainability Manager IKEA Nederland. Met 315 woonwarenhuizen in 27 landen wist IKEA in haar financiële boekjaar (red. dat start per 1 september) 28,7 miljard euro omzet te behalen. Het bedrijf telt vandaag de dag 147.000 medewerkers, waarvan 5.000 in Nederland. Het assortiment telt 9.500 producten, vervaardigd door ruim duizend leveranciers uit 51 verschillende landen. Maar liefst 59 procent van de productie vindt plaats in Europa. Het zijn stuk voor stuk imposante cijfers. En, sinds september kan IKEA ook op het gebied van led-verlichting indrukwekkende cijfers tonen. Het assortiment led-verlichting van IKEA beslaat maar liefst enkele tientallen soorten led-armaturen en -lampen, in allerlei vormen, maten en sterktes, waaronder ook dimbare led-lampen. Allen onder auspiciën van IKEA Zweden geproduceerd in Europa, China en India. In Nederland telt IKEA overigens 12 winkels plus het IKEA Concept Center in Delft die alle enkel led-verlichting verkopen.

Zonnepanelen Het is IKEA spreekwoordelijk ‘menens’ als het om duurzaamheid gaat. Het bedrijft heeft de ambitie om per 2020 haar volledige energieverbruik duurzaam op te wekken. Hiertoe zijn in de afgelopen jaren onder meer wereldwijd 700.000 zonnepanelen op de winkels geplaatst. In Nederland is de nieuwste IKEA, IKEA Zwolle, eind vorig jaar volledig voorzien van onder andere 5.500 zonnepanelen, 9 windmolens en 2.282 binnen- en 12 • LED MAGAZINE SEPTEMBER

buitenarmaturen voorzien van ledverlichting. Bovendien beschikt de winkel over laadpunten voor elektrische voertuigen. Iets wat IKEA overigens recent aankondigde in de komende maanden bij al haar Nederlandse winkels te gaan uitrollen. Verder worden van de Chinese zonnepanelenfabrikant Hanergy sinds dit jaar in alle Nederlandse winkels zonnepanelen verkocht aan klanten.

Positieve impact Lisen Wirén is als Country Sustainability Manager verantwoordelijk voor de duurzaamheid en daarmee het verduurzamen van IKEA’s activiteiten in Nederland. Wirén duidt er op dat IKEA ook zijn eigen winkels in de komende jaren volledig van led-verlichting gaat voorzien. In Nederland is IKEA Zwolle het schoolvoorbeeld waar enkel led toegepast wordt. ‘En vanaf nu zal bij iedere renovatie of regulier onderhoud bij onze winkels gekozen worden voor led-verlichting’, vertelt Wirén. ‘Zodra een plafondlamp defect gaat, vervangen we deze door een led-lamp. Zo gaan we bewust om met materialen en voorkomen we extra afval. Het afgelopen jaar hebben we 20 miljoen euro geïnvesteerd voor het vervangen van de verlichting in 62 winkels wereldwijd. De komende twee jaar zullen we nog eens 80 miljoen euro investeren waarmee we 220 andere winkels geheel van led-verlichting kunnen voorzien. Ook de andere panden van IKEA, zoals

fabrieken en distributiecentra, worden de komende tijd geheel in zijn geheel met-led verlichting uitgerust. Wij streven met ons duurzaamheidsbeleid naar een positieve impact op mens en planeet. Niet alleen bij consumenten, maar ook binnen ons eigen bedrijf en bij onze leveranciers. Een voorbeeld daarvan is de katoenteelt. Wij werken al vele jaren aan betere methoden voor de katoenteelt en zijn koploper van het Better Cotton Initiative. We hebben boeren geholpen om hun waterverbruik met gemiddeld 50 procent te verminderen en hun winstmarge te verhogen. Tot nu toe nemen 80.000 boeren deel aan het project. Via een stappenmodel worden ook steeds strengere eisen gesteld aan leveranciers van hout. Door onze eigen bossen op een verantwoorde manier te beheren, hebben we controle over het hele proces: van de groeiende boomstammen tot de houten tafels die we verkopen. We willen hiermee een voorbeeld zijn voor duurzaam en verantwoord bosbeheer. Met ledverlichting zetten wij een soortgelijke en volgende stap richting een positieve impact op mens en planeet. Het start dus met de verkoop van 100 procent led-verlichting in onze winkels; en in de komende jaren zal het meer en meer ook de enige verlichtingstechniek worden die in onze eigen winkels, kantoren en distributiecentra toegepast zal worden.’

>>> LED MAGAZINE SEPTEMBER • 13

Openbare verlichting op gelijkspanning? Luminext doet ’t.

In Haarlemmermeer zijn de eerste resultaten van ons gelijkspanningsproject bekend: • • • •

75% energiebesparing aangetoond veilig optimaal dynamisch SMART door het systeem Luminizer • betrouwbaar met automatische storingsmelding Gelijkspanning bij nieuwe aanleg geeft: • 60% koperbesparing in de kabel • 50% minder voedingkasten

www.luminext.eu

Bedrijventerrein De Liede, Haarlemmermeer

Gelijkspanning werkt! Meer info? Neem contact met Luminext, Wilfred Akerboom; tel.nr.: 06-53764660 of mail: [email protected]

CT_0007_Adv_Luminext.indd 1

30-04-15 08:01

€ 30,17 Plafonniere LED met bewegingsmelder - type 6 • • • • • •

Verkrijgbaar in lichtkleur 3000K, 4000K & 6000K 18W LED vermogen 230V aansluitspanning Armatuur geeft 1300lm lichtssterkte Brandduur 6s - 30min, gevoeligheid & LUX waard Sensor max 8 mtr.

€ 8,22 LED spot COB 230V 5W • • • • • • •

5W (= 50W halogeen) Zeer goed dimbaar Aansluitspanning AC 230V Nominale stroom 24mA Ra> 0.8 & PF> 0.85 400 Lumen output +30.000 branduren

€ 15,70 LED TL armatuur HQ - 120cm (1 buis) • • • • • •

RVS sluitclips tbv vastzetten kap RVS montage clips en driehoekjes Incl bevestigingsmateriaal en wartel Polycarbonaat behuizing (zeer stevig) IP65 Geschikt voor 1 LED buis 120cm

€ 78,10 LED schijnwerper met sensor - type 2 • Verkrijgbaar in lichtkleur 3000K & 4000K • 16W / 1200Lumen • Sensor is in te stellen op brandduur 6s - 12min, gevoeligheid & LUX waarde • Detectie afstand van de sensor is 1 - 8 mtr. • IP54 & IK10

6% extra korting actiecode: LED-MAGAZINE

>>> Democratic Design Dat IKEA vanaf september wereldwijd enkel nog led-verlichting verkoopt, is volgens Wirén logischerwijs niet in één dag gerealiseerd. ‘Wij werken al enkele jaren aan de overstap naar led-verlichting en hebben gezien dat de technologie zich in de recente jaren ongekend snel ontwikkeld heeft. De lichtkwaliteit is nu een stuk beter dan die van traditionele gloeilampen. Led produceert een gebalanceerd licht en zorgt ervoor dat kleuren op een natuurlijke manier worden weergegeven.’ Bovendien is ook de prijs volgens Wirén ongekend snel gedaald. Dit zorgde ervoor dat IKEA alleen vorig jaar al 25 nieuwe led-producten introduceerde. Waar in 2008 25 procent van de verlichting die IKEA verkocht een spaarlamp betrof en de andere 75 procent gloei- en halogeenlampen, is afgelopen kalenderjaar al een belangrijke mijlpaal bereikt. In 2014 was 68 procent van de verkochte verlichting een spaar- of led-lamp. Bovendien was 75 procent van de verkochte armaturen compatibel voor led-lampen. ‘En nu is de tijd rijp voor 100 procent led’, stelt Wirén tevreden vast. ‘Want het is in die zin alles of niets. Een overstap is voor ons alleen mogelijk omdat led-verlichting de gewenste ongelimiteerde mogelijkheden biedt die wij via ons principe van Democratic Design ook eisen.’ Democratic Design is een methode, gestoeld op vijf facetten die IKEA in elk individueel productieproces hanteert: vorm, kwaliteit, functie, duurzaamheid en een lage prijs. ‘Elk product wordt ontworpen vanuit deze vijf oogpunten die allemaal moeten kloppen’, aldus Wirén. ‘We willen de beste led-lamp met het mooist gevormde armatuur tegen de laagste prijs verkopen.’

We worden daarnaast ook door externe test labs gevalideerd, zoals bijvoorbeeld SEMKO. Onze medewerkers die op de verlichtingsafdeling werken hebben alle een specifieke training gevolgd om de consumenten te kunnen overtuigen van de prestaties van led-verlichting. Zo kunnen ze alle vragen die er bij hen leven beantwoorden.’ Want de verwachtingen zijn volgens Wirén bij IKEA hooggespannen. ‘Wij zien led-verlichting als een manier om meer verlichting te gaan verkopen. Het kan de afzet van het aantal lampen en armaturen dat wij jaarlijks verkopen fors verhogen. Het is letterlijk een groeikans. Zeker in de wetenschap dat nog lang niet alle Nederlanders overgestapt zijn en velen van hen nog halogeen- of spaarlampen gebruiken. Het feit dat wij twee jaar garantie geven op de verlichting en de levensduur afhankelijk van het gekozen product 15.000 tot 25.000 uur is, zal ervoor zorgen dat consumenten vertrouwen krijgen in led-verlichting.’

Kostencalculators Met de wintermaanden voor de boeg moet de afzet van led-verlichting in de

komende maanden volgens Wirén een flinke groei gaan doormaken. ‘Het aantal klanten dat led-verlichting bij IKEA koopt zal naar onze verwachting enkel toenemen. Zeker met de wetenschap dat wij gedurende het kalenderjaar meer en meer nieuwe led-lichtproducten zullen introduceren. Zo zijn er nog enkele uitdagingen te adresseren om bijvoorbeeld ook de ovens die wij verkopen van led te voorzien. De huidige led-technologie is namelijk nog niet opgewassen tegen de hoge oventemperaturen.’ Hoe dan ook, de verkoopmedewerkers zullen er volgens Wirén alles aan doen om de voordelen van led-verlichting voor het voetlicht te brengen. ‘Zij zullen niet alleen op de pro’s van led wijzen, maar voor de klant ook simplificeren over wat het nu eigenlijk inhoudt als zij overstappen op led-verlichting. Met eenvoudige kostencalculators zullen zij de jaarlijkse besparingen voorrekenen, gemiddeld zo’n 7 euro per lamp. Dat soort boodschappen helpt om mensen te overtuigen. Led-lampen zijn er namelijk voor iedereen. Voor mensen met een kleine en een grote portemonnee.’

Hooggespannen verwachting

Adresgegevens Lichtpartner.nl Wijkermeerweg 6 1948 NW Beverwijk T. 0251 - 212643 E. [email protected] I. www.lichtpartner.nl Alle genoemde prijzen zijn excl. BTW

Dat de Europese Unie recent besloot om het verbod op halogeenlampen uit te stellen, was volgens Wirén voor IKEA geen reden om haar overstap naar ledverlichting eveneens uit te stellen. ‘Enkele jaren geleden voldeed led-licht ook nog niet aan onze kwaliteitseisen. Vandaag de dag is het echter zo dat led net zoals de conventionele gloeilamp in staat is om een mooie warme lichtkleur te genereren. Tijdens de ontwikkeling testen we onze eigen led-lampen in onze gecertificeerde testlabs, die zowel in de EU als AziatischPacifische regio gelokaliseerd zitten. LED MAGAZINE SEPTEMBER • 15

www.osram-benelux.com

Stichting KIEN stelt afwegingskader voor investeren in led op

Rabobank gaat forse stappen zetten in verduurzamen van de verlichting Welke vragen moet ik stellen als ik mijn kantoorgebouwen van led wil voorzien? Het was een gedachte die door het hoofd spookte van de facilitair managers van Rabobank Nederland. Na een aantal slechte ervaringen in het verleden besloot de bank beslagen ten ijs te willen komen en klopte men aan bij de stichting KIEN. Onder leiding van KIEN is in de afgelopen periode een afwegingskader opgesteld met handvaten die de Rabobank moeten helpen bij het investeren in led-verlichting.

Bezoek OSRAM op de beurs Elektrotechniek! Hal 12, stand E.010

Licht is eenvoudig Essentials LED armaturen: nieuw, beter en natuurlijk van OSRAM Because for us only better will do

Light is OSRAM

Adrie van Duijne is directeur van de stichting Knooppunt Innovatie Elektrotechniek Nederland (KIEN). Zijn organisatie, in 2011 opgericht om innovatie in de elektrotechniek te stimuleren, roert zich meer en meer in de wereld van led-verlichting. Vreemd is het dan ook niet dat de Rabobank de weg naar de stichting heeft weten te vinden. ‘Ondanks de expertise van een dergelijke organisatie zijn zij niet in staat om de juiste vragen aan de markt te stellen’, constateert Van Duijne. ‘Dat is ook niet gek, want led heeft de verlichtingswereld op zijn kop gezet. Bovendien is er veel kaf onder het koren waardoor ook de Rabobank door de bomen het bos niet ziet. Overigens hebben wij niet alleen voor de Rabobank het afwegingskader opgesteld, maar zelf ook opdracht gegeven tot een onafhankelijk onderzoek naar de verantwoorde toepassing van led in met name gebouwen.’

De basis Van Duijne legt uit dat KIEN voor de Rabobank is teruggegaan naar de basis van verlichtingsinstallaties. ‘Daarbij is in kaart gebracht wat zaken zijn die je voor elkaar wilt hebben als eindgebruiker. De gemiddelde opdrachtgever denkt aan de laagste prijs, wij stellen echter dat led-verlichting een middel is om het productieproces van de medewerkers te verbeteren.

>>> LED MAGAZINE SEPTEMBER • 17

Vakbeurs Elektrotechniek 2015 klaar voor beursstart: ‘Gehele beurs staat in het teken van beleving’ (Led-)Lichtworkshops

>>> Je moet weten welk proces zich onder het plafond en onder de verlichting afspeelt. De eerste stap is vervolgens vaststellen hoeveel licht er nodig is voor dat productieproces. Stap twee is het toe laten treden van zo veel mogelijk daglicht. Dat is immers de goedkoopste en meest duurzame vorm van verlichting. Uiteraard moet het toelaten van daglicht zonder al te veel bouwkundige wijzigingen mogelijk zijn en niet te veel invloed hebben op de warmtehuishouding.’ Pas na de eerste twee stappen komt volgens Van Duijne led-verlichting in beeld. ‘Je hebt dan de uitgangspunten gecreëerd en kunt gaan vaststellen wat voor een verlichtingsinstallatie gewenst is. Daarvoor zijn er bestaande normen zoals het aantal lux dat voor bepaalde werksituaties benodigd is. Dergelijke zaken zijn vastgelegd in ons onderzoek naar de verantwoorde toepassing van led in gebouwen.’

Power quality Ook de stroom- en spanningskwaliteit, de power quality, krijgt volgens Van Duijne daarbij de nodige aandacht. ‘Zeker met led-verlichting wordt de power quality steeds belangrijker. Als een gebouw uitgerust wordt met 20.000 led-lampen, dan heeft dat zijn effect op de power quality en andere systemen. Wij hebben in de praktijk al situaties gezien waarbij de automatische toegangsdeuren van een gebouw niet opengingen omdat de led-verlichting aanstond. Dat kan natuur18 • LED MAGAZINE SEPTEMBER

lijk niet de bedoeling zijn. Juist omdat de klant dergelijke zaken niet beseft, is het aan de installateurs om de klant hierin met het juiste advies bij te staan.’

Bredere verspreiding Het eindresultaat van het traject is dus een onder leiding van KIEN opgesteld afwegingskader waarmee opdrachtgevers voor verlichtingsprojecten de juiste afwegingen kunnen maken bij de aanschaf van een nieuw verlichtingssysteem. ‘En in de komende periode zullen wij ons inzetten voor een bredere verspreiding van dit document. Als het voor de Rabobank toereikend is, is het immers ook bij andere organisaties toepasbaar. Voor de Rabobank geldt dat zij met dit document forse stappen gaan zetten in het verduurzamen van hun verlichtingssystemen. In het verleden zijn zij bij de uitrol van de eerste led-projecten flink wat problemen tegen het lijf gelopen; die zullen dankzij dit traject niet meer voorkomen.’

Andere opdrachtgevers Het aanwenden van het afwegingskader door andere opdrachtgevers dan de Rabobank past volgens van Duijne in het gedachtegoed van het led-gilde. ‘Eindgebruikers moeten immers krijgen waar ze recht op hebben en wat ze is beloofd. Dat is nu net de drijfveer achter het led-gilde en het afwegingskader is een van de instrumenten die het gilde kan aanwenden. Evenals het opgestelde

document over de verantwoorde toepassing van led-verlichting in gebouwen.’ De stichting KIEN nam vorig jaar samen met de Nederlandse Vereniging voor Verlichtingskunde (NSVV) het initiatief voor de oprichting van het Gilde van led-specialisten. Het Gilde moet representatief zijn voor de totale keten, van elektrotechnisch installateurs tot lichtadviseurs en -fabrikanten. Het hoofddoel? ‘Een krachtige kwaliteitsimpuls geven aan een marktsegment met een fors groeipotentieel’, stelt Van Duijne. ‘En zoals gezegd is nu het in opdracht van de Rabobank opgestelde afwegingskader een belangrijk item.’

Gilde Het led-gilde krijgt volgens Van Duijne gestaag vorm. ‘Dat ligt ook in de lijn der verwachting. Het moet immers van onderaf gedragen worden. Inmiddels zijn wij met een groep van ruim tachtig installateurs en lichtarchitecten bezig om stap voor stap inhoud te geven aan het Gilde. Zo wordt op de eerstvolgende bijeenkomst het led-opleveringsprotocol gepresenteerd. Dit beschrijft hoe wij een led-lichtinstallatie realiseren en de klant mag ons hier aan houden. Eerder werd al een aantal cursussen opgesteld waarvan wij als Gilde stellen dat professionals die deze gevolgd hebben voldoende kennis hebben van de installatie en het onderhoud van led-verlichting. Een ander belangrijk punt is dat UNETO-VNI inmiddels is aangehaakt bij het Gilde. Kortom, wij zijn op de goede weg.’

Elektrotechniek 2015 – die duurt van 29 september tot en met 2 oktober – is volgens de Jaarbeurs veel meer dan een vakbeurs. Een omvangrijk lezingenprogramma, de presentatie van de nieuwe NEN1010-norm, een lichtcongres, ETOP-awards en de KNX Professional Awards, de live innovatiedemo’s in de toepassingsgebieden en doe-activiteiten zoals de Elektrolympics, moeten het nieuwe beursconcept laten floreren. Op woensdag 30 september organiseert de Nederlandse Lichtassociatie het ‘NLA Verlichtingscongres’. Sprekers belichten vier actuele thema’s in de verlichtingsbranche en wat deze voor de installateur betekenen. De thema’s zijn: het Europees EEPLIANT-project; de Gedragscode Lichtberekening van de NSVV; circulaire verlichting en Human Centric Lighting. Het IGOV Innovatie Platform is op vrijdag 2 oktober aanwezig met fabrikanten, adviesbureaus en deelnemers van gemeenten, provincies en het Rijk. Zij tonen de nieuwste technieken van ledtoepassingen en -besturingssystemen en de visie van de overheden op het gebied van openbare verlichting. Kijk voor meer informatie over de exacte (workshop)tijden op www.elektrotechniek-online.nl

40 • LED MAGAZINE MAART

Het is in de afgelopen edities van LED Magazine al meermaals ter sprake gekomen. De Jaarbeurs gooit het over een andere boeg bij de vakbeurs Elektrotechniek. Centraal staan nu de toepassingsgebieden Woning, Industrie, Utiliteit en Energie & Infra. ‘Elke wereld heeft op de beurs zijn eigen plek. Van openbare verlichting, een 6 meter hoge woning, een windmolen, een metershoge fabriek tot een heuse wegentunnel (red. inclusief verlichting), de gehele beurs draait om beleving’, aldus Cas Wegman, brandmanager Installatie bij de Jaarbeurs. ‘Verlichting is een belangrijk item in alle toepassingsgebieden waarbij er een concentratie aan verlichtingsexposanten is in de gebieden Woning en Utiliteit’, vervolgt Wegman. Alle lichtleveranciers (red. ruim 60 lichtbedrijven exposeren) zullen live hun nieuwste toepassingen laten zien en er is ook een groot aantal workshops (red. zie kader) op het gebied van verlichting. Zo krijgt een onderwerp als dynamische verlichting in de zorg op meerdere dagen de aandacht.’ Zorgruimte, kantoor en frisse school Wegman legt uit dat in het toepassingsgebied Utiliteit drie typen gebouwen gerealiseerd zijn op de beursvloer. ‘Een zorgruimte, een kantoor en een frisse school. Alle drie deze gebouwen vragen natuurlijk om een ander lichtconcept en andere verlichtingsproducten. De exposanten demonstreren in de gebouwen live dan ook tal van verlichtingsoplossingen. In het toepassingsgebied Woning is er aandacht voor de verschillende

levensfases die wij op de beursvloer zo veel mogelijk nabootsen. Het gaat hier om young professionals, gezinnen en senioren. Om de techniek achter de toepassing zichtbaar te maken zijn bijvoorbeeld de plafonds deels opengewerkt.’

Balans Ondanks dat de balans van Elektrotechniek 2.0 pas na de beurs opgemaakt kan worden, is Wegman tot dusver zeer content. ‘Ik ben positief verrast dat een groot aantal exposanten ons nieuwe beursconcept omarmd heeft. Weliswaar zijn er iets minder exposanten dan bij de vorige editie, maar dat nemen wij voor lief. De tendens in beurzenland is dat zowel het aantal exposanten als bezoekers terugloopt, maar met dit nieuwe concept proberen wij een breuk in die trend te maken. In dat opzicht is de balans eigenlijk pas in 2017 – bij de volgende editie van Elektrotechniek – op te maken. Dan is duidelijk of de bezoekers en de exposanten het nieuwe concept volledig omarmd hebben.’ LED MAGAZINE SPECIAL ELEKTROTECHNIEK • 19

Maarten Loerakker (Koreman Verlichting) zit commissie voor

UNETO-VNI roept Commissie Verlichting in het leven UNETO-VNI heeft recent de Commissie Verlichting in het leven geroepen. Onder voorzitterschap van Maarten Loerakker (Koreman Verlichting) moet de commissie de gesprekspartner worden van UNETO-VNI-leden, maar ook van de buitenwacht. Een gesprek met Maarten Loerakker over de reden om te komen tot de commissie en de activiteiten die ontplooid gaan worden.

Maarten Loerakker

Claudia Reiner, vicevoorzitter van UNETO-VNI, kondigde het eind 2014 al aan in de december-editie van LED Magazine: de installateursbranchevereniging zou haar leden meer gaan helpen bij de kennisvraagstukken die de energietransitie en ook led-verlichting met zich meebrengen. Reiner destijds: ‘Voor de interne organisatie gaat het roer komend jaar (red. 2015) om. Voorheen zat alle kennis binnen UNETO-VNI “opgesloten” in platforms en moesten leden daarom lid worden van specifieke vakgroepen om toegang te krijgen tot bepaalde kennis. De huidige transitie vraagt er echter om dat de kennis breder toegankelijk wordt. Wij gaan het voor onze leden eenvoudiger maken om basale kennis over zaken als energiebesparing en -opwekking in huis te halen. Misschien is het dan ook wenselijk om binnen UNETO-VNI een breder platform voor led-verlichting te creëren om onze leden sneller vooruit te helpen.’

Zo gezegd, zo gedaan En zo gezegd, zo gedaan. Recent is door UNETO-VNI de Commissie Verlichting in het leven geroepen. Deze beoogt op het marktgebied verlichting een relevante gesprekspartner te zijn voor leden, overheden, leveranciers, fabrikanten, opdrachtgevers, kennisinstituten, opleiders en andere brancheorganisaties. Maarten Loerakker (Koreman Verlichting) is aangesteld als voorzitter van de commissie waarin 20 • LED MAGAZINE SPECIAL ELEKTROTECHNIEK

verder ook Herman Croes (Ziut) en Ton van der Schoot (Licht&Reclame Sign Consultants) zitting hebben. Daarbij is er nog ruimte voor uitbreiding. Loerakker is geen onbekende in de lichtwereld. Hij was in 2002 een van de drie oprichters van Triolight op en verkocht ditzelfde bedrijf in 2010. Twee jaar geleden nam hij het bedrijf Koreman Verlichting over van Nico Koreman. Loerakker over zijn aanstelling als voorzitter van de commissie Verlichting: ‘Deze commissie gaat van grote toegevoegde waarde zijn voor de leden van UNETO-VNI. De verlichtingsmarkt staat in de komende jaren voor een grote uitdaging waarbij ongekend veel eindgebruikers zullen overstappen van conventionele verlichting naar led. De bijbehorende digitaliseringsrevolutie is in volle gang. De achterban van UNETO-VNI moet daarin ondersteund worden. Als commissie en als leden van de commissie willen wij een duidelijk aanspreekpunt zijn voor leden. Ze kunnen bij ons terecht met al hun kennis- en marktvragen. In de komende periode moet vastgesteld worden welke onderwerpen het hoogste op de prioriteitenlijst komen te staan. Wij hebben een eerste inventarisatie gemaakt en daar komt een groot aantal zaken naar voren. Van power quality tot lichthinder, de daadwerkelijke energiebesparing van led, de rol van de groothandel en de kwaliteit. Ook kun je je voorstellen dat in het kader van de lobby door UNETO-VNI nagestreefd wordt dat kwaliteit, duurzaamheid en energiebesparing in de toekomst onlosmakelijk verbonden zijn met verlichting, ons vakgebied.’

Kennisvraagstuk Loerakker verwacht dat de nieuwe commissie in de komende jaren een groot gedeelte van haar tijd bezig zal zijn met het adresseren van het kennisvraagstuk dat

led met zich meebrengt. ‘Led-verlichting kent een totaal andere techniek dan conventionele verlichting. Nu led-verlichting niet langer enkel decoratief wordt toegepast en ook in functionele verlichting en massa oprukt, kan de gemiddelde installateur wel wat hulp gebruiken. Met de komst van de commissie Verlichting weet de installateur straks waar hij met vragen terechtkan. Ondanks dat er namelijk tal van specifieke verlichtingsorganisaties zijn zoals de NSVV en de NLA, is UNETO-VNI de enige die zich specifiek ten dienste van de installateur stelt.’ De opkomst van led als lichtbron zorgt niet alleen voor een nieuwe techniek, maar leidt volgens Loerakker ook tot andere verdienmodellen. ‘Eindgebruikers bestellen steeds vaker (led-)verlichting bij de leverancier terwijl de installateur wel eindverantwoordelijk is. Daarom moet meer de installateurs meer de boer op en openstaan voor nieuwe verdienmodellen. Installateurs kunnen moeten daarnaast leren van de werkwijze van nieuwkomers, vooral op het gebied van marketing en verkoop en zich nog meer onderscheiden op het gebied van kwaliteit en professionaliteit.’ De commissie zal zich volgens dus Loerakker niet alleen met led-verlichting bezighouden, maar met het brede pallet aan verlichtingssoorten en met een grote diversiteit aan markten. ‘Want net zo goed als dat er meerdere lichttechnieken zijn, zijn er ook meerdere afzetmarkten. Van openbare en infrastructurele verlichting tot lichtreclame en de zakelijke en utiliteitsmarkt. Kortom, stuk voor stuk moeten de verschillende producten en markten binnen de commissie hun plek krijgen.’ Wilt u meer informatie over de commissie verlichting? Neem dan contact op met Terry Heemskerk via [email protected]. LED MAGAZINE SPECIAL ELEKTROTECHNIEK • 21

Elektrotechn 15-Plgr 8-Beurscat-drw.pdf

1

28-08-15

10:39

PLATTEGROND HAL 7 T/M HAL 12

Exposantenlijst, plattegrond en workshops Elektrotechniek 2015

HAL 11

11F070

TERRAS

12E010

11E070 11E062

LOOPBAAN PLEIN

11F024

11F026

NEN

11F015

11E002 10D062 12D028

12D046 12D032

12D056 12D054

12D018

12D010

11D082

12B061

12B055

12A060 12A075

12A071

12A065

12A095

12A059

12B037 12A030

12A042 12A035 12A041

12A033

12B025 12B021

12A023

11B042 11B057

11B083

12A011

11A081

11B002

10B060

11B015

10A070

11B049

10C048

10C058

11B010

10C044

ACTIVITEITEN CATERING & TERRAS TOEPASSINGSGEBIED WONING

11A046 11A044

11A073 11A065 11A059

11A050

11A047 11A041

11A034

11A013

9D100

OPBOUW STANDNUMMERS HAL

10C003 10B032

10B020 10B014 10B012 10B015 10A010

10B051

10A053

WON

9D075 9D073 9D071

9D065

9C100

9C074

9C062

ING

9D048

10A020 10A016

10A033 10A027

10A041

9E054

9D076 9D068

10A028 10A022

10A040

9D049

9C096

10B002 10B005

9E066 9E060

9D090

10C002

10C011

10B045 10B040

10A058

9E100

9D040

ROU

10B003 10A002

10A021 10A015

9E030

TE

PODIUM

ENTREE

01.A.024 GANGPAD

INFO

9C040

HAL 9

INFRA & ENERGIE ROUTE

01.A.024

9C053

9B100 9B094

01.A.024

INDUST

THEATER

9A089

9A083

9A073

8F041

8F010

8F026 8F016

8F087 8F081 8F077 8F071 8F085

ENTREE CROESEZAAL

8E072

INNOVATIE TUNNEL

SERVICE POINT

THEATER MARIJKEZAAL

9A087 8F091

9A041

TERRAS

9A069

9A075

9A181

UTE

RIE RO

9B074

9B075

9B040

9C041

STANDNUMMER

8E080

8E068

8E060

8E040

8F029

8F025

8E034

8E028

8E061

8E079

TOEPASSINGSGEBIED INFRA & ENERGIE

8D076

8D064

8D054

8D069

8E006

8E010 8E011

8E027

8D040

8D050

8D057

8D051

8D032

8D010

8D020

8E002 8D004

8D002 8C006

8D031

8C004

TERRAS

8C068

8C056

8C010

8C036

8C026

8C061

8B078 8E014

8B060

8B080 8B074

8B057

8B077

8B050 8B045

8B032 8B020

8A084

ELEKTRISCH RIJDEN

E-SPEED

DRONE ARENA

8A064

8A075

8A061

8A045 8A037

Spaapen Handelmaatschappij 10.D051 Spelsberg 08.B098, 09.E030, 09.E040 Spijkerman B.V. 08.A026 Stabiplan B.V. 11.D082 Stantec stroomgeleiders 08.A084 Steinel 11.D056 Stichting Gered Gereedschap 12.A031 SWA Holland 08.E028 Syntess Software 11.D072 TBI Europe 08.A076 TE Connectivity 08.F081 Technicon B.V. 08.F025 Techn. Handel Onder. Romal 08.A056 TECSIGN Industrial Identific. 08.A071 Telerex Nederland B.V. 08.D057 Theben Nederland 12.C026 Theunissen Technical Trading 09.A075 Tiggeloven-Rex-Union bv 11.C019 Tovèrli Lighting & Control Sol. 09.B100 Trescal 11.E062 Tronix Lighting BV 11.B057 UNETO - VNI 09.B075 UNIS Group 08.E027 Vacon Benelux B.V. 08.C074 Vanas Engineering nv 08.D032 VanLien Noodverlichting 11.D041 Verbatim Europe 10.C030 VERCO 08.C004 Vercoma Communicatie Syst. 12.B047

ORGANISATIE PERS

ENTREE OOST

TERRAS

8B098 8A016

8A026

8A044 8A040

THEATER

HAL 8

HAL 7

Pipelife Nederland B.V. 09.D090 Preflexibel NV 12.B025 Prins Motoren B.V. 10.D040 PROCENTEC 08.E040 Profolux B.V. 10.C048 Prysmian Netherlands 10.E016 Raster Products B.V. 08.D054 Rebo Systems 09.A083 Regiolux GmbH 10.C044 REHAU N.V. 11.D032 REKO Industrial Equipment 11.F050 Rena Electronica 10.B045 Rexel Nederland B.V. 11.B078 Roxtec B.V. 08.D031 Ruro Gereedschappen 08.D050 SAB BRÖCKSKES 08.C056 Sahra Kablo San. Tic. A.S. 11.F024 Salzmann BV 08.E006 Santon Holland B.V. 08.C068 SBI Espana S.A. 09.D079 Schotman Elektro BV 11.A073 SCS Industrie-Componenten 08.E061 SGB-SMIT Group 10.B015 Siedle Nederland BV 11.D010 Simac Electronics bv 09.A073 Smart Homes 12.A010 SmartCasa 12.A059 Snoek Centraal Stofzuiger App. 11.A047 Socomec B.V. 10.B032

8A030

8A056

8A081 8A080 8A076

8B010

8B016

8B031 8B029

WEG

8C002

8C021

KASSA

ROBOTS PLAYING GROUND

8C074

8A071

12.B055 11.A050 10.C012 12.D046 10.C040 10.D003 10.C022 08.E079 10.A060 10.D015 10.A002 11.C002 11.A020 11.D020 12.B021 11.B083 11.E004 08.D020 11.E006 11.E070 08.D040 08.F077 09.C041 08.D064 12.C032 11.E046 11.F066 11.A044 11.C010 10.D051 10.D051 08.E014 11.A058 11.E010 09.C062 12.C010 10.A047 10.HSU6 12.D018 12.E010 09.B074 10.A040 10.B020 09.D040 08.C036 09.E054 11.F028 12.D028 08.E002 08.A061 07.X000

10C012

10C030

10B061

11A014

11A020

11A035

9A101

Lagotronics B.V. Lead Crystal Benelux LED Flatlight Ledbuydirect B.V. Lightronics B.V. Lohuis Lighting Lumi Parts B.V. Luminaid Lumission LuxImprove Luxor Licht Maas CPS MacBright B.V. Maskate B.V. Mennekes Eletrotechnik Mercedes-Benz MetricControl METZ CONNECT Mobeye B.V. Monacor Nederland Mors Smitt B.V. Moujen Europe B.V. Natus GmbH & Co. KG Nedelko B.V. Nelec BV NEN NHU media Nicomax B.V. Niedax Kleinhuis B.V. NORLED Norton armaturen Notra BV OBO Betterman B.V. Omega Solutions Ons Fiber Parts & Tools Oosterberg Optivance Organic Response EU OSEC BV OSRAM Benelux B.V. OTIB Output B.V. P&V Elektrotechniek P4P - Products for Projects Pantaflex B.V. Paxton PCE Brookhuis PEHA (Honeywell) Penn Elcom GmbH PI Nederland Pieck Consultancy B.V.

10C022

10C040

10C044

10C039

9E040

TOEPASSINGSGEBIED INFRA & ENERGIE

Grayle B.V. 10.E055 Gunneman Group 10.A041 Gunneman Group IMO 08.D069 Gustav Hensel 10.D061 H.K. Electric B.V. 11.A034 Hateha 12.B008, 12.B021 Haupa 12.D010 HBI Bisscheroux B.V. 10.D031 HellermannTyton B.V. 08.C021 Helmacab Holland B.V. 10.C060 Helukabel B.V. 08.E060 Helvar 10.D062 Hemmink 08.D010,09.D068, 10.D016, 12.D062 Heynen B.V. 08.E072 Hirschmann Multim. 09.D048, 09.D049 Hokamo B.V. 08.B020 HTT GmbH 09.A089 Huibers Elektrotechn. Isolatie 09.A081 Humanwave 11.F070 Hutronic Telecommunicatie 10.A016 HyTEPS B.V. 10.C002 ILME GmbH 08.B060 ILME SpA 08.B060 Ilu Design 11.B002 INDEX ELEKTRO BV 08.B050 Inductive Systems Europe 08.A081 INDULITE BV 10.D009 Infralektra B.V. 08.A040 INOTEC Noodverlichting 10.A028 InstallerDirect.com 10.B040 Integratech bvba 10.E063 Intercel Energie B.V. 11.C078 iRidiumMobile.nl 12.A059 Iskra 10.B012 Isotron Systems B.V. 08.D051 Jarola Nederland B.V. 10.A027 Jaspers Transformatoren 08.A037 Jobarco B.V. 08.C036 Jowitherm Nederland 11.A035 JUMO Meet- en Regeltechniek 08.F010 K.S. Verlichting B.V. 12.B031 K.S.T. Europe BV 11.B018 Kandem Verlichting BV 10.D026 Kemper en Van Twist Diesel 10.B051 KINGSUN 10.A002 Klemko Techniek 08.B078,11.D020 Klict B.V. 09.C062 Klik aan Klik uit 12.B049 KNX 10.HSU3, 12.HSW3 KWx B.V. 12.B030

10C057

9D079

TOEPASSINGSGEBIED UTILITEIT

DEHN + SÖHNE 08.E080 DERO Uitgevers Mediatheek DGM Techniek 08.F087 Dijkman Elektrotechniek 08.F041 Discountlight.com B.V. 11.A059 Distrelec B.V. 09.B094 Doepke Schaltgeräte 12.B021 Domare 12.A059 Draka Kabel B.V. 10.E016 Duranmatic B.V. 08.F026 EAO Benelux B.V. 08.D004 EBT Panel Project 10.A070, 12.HSW2 EBT Plus B.V. 11.A065 Ecobility Benelux B.V. 10.B044 ECOHiLUX (Iris Ohyam 12.D054 EG Media 11.A009 Elbo Technology B.V. 11.C082 El-Con 11.C011 Elektro Praktijk 09.D100 ELEQ B.V. 09.C074 Elfa Elementenfabriek 12.B060 Elinex Power Solutions 10.B061 elobau Benelux B.V. 08.A061 Elspec bv 08.C036 ELTAKO 12.B017,12.HSW6 ENK Software 11.A013 erfi Ernst Fischer 08.D032 E-T-A Benelux 08.A061 E-TEC Power Management 10.A022 Etman Electric 12.D032 Euro-Index B.V. 11.B022 Eurotronic B.V. 08.C002 Filoform B.V. 08.F071 FIPA TUNISIA 08.B074 Fluke Nederland B.V. 11.B010 Fockert Glasvezeltechniek 08.E034 Forehand Electronic 10.C039 Formit B.V. 08.C006 forTop Automation & Energy C. 09.C053 FR Security B.V. 10.C035 Friand Elektrotechniek 08.B010 Funea Broadband Services 10.C057 Georg Schlegel 08.A064 Geyer Nederland B.V. 10.D061 GIFAS ELECTRIC 10.B005 Gilde Main B.V. 10.A049 Gilde Software 10.A053 Gira Giersiepen 12.C058 GMC-Instruments 09.A069 Gouda Holland BV 11.C010 Gravograph Benelux 10.A015

11B022

10D003

10A060

11A058

12A014 12A010 12A019

11C002 10C056

10B050 10C035

11B078

(SITUATIE PER 28-08-15. WIJZIGINGEN VOORBEHOUDEN)

LEGENDA EN HALOVERZICHT

10D009 10D005

10A047

12B067

10D019 10D015

10C060 11C010 11C019 11C011

12B008

12B036 12B030

12B040

12B017

12B097 12B091

12B047

12A031

12B060

11C082 11C096

12B049

TERRAS

10D041 10D031

10A049

12C010

12C045

HSW5 HSW6

TOEPASSINGSGEBIED INDUSTRIE

22 • LED MAGAZINE SPECIAL ELEKTROTECHNIEK

12C026

11B018

TOEPASSINGSGEBIED WONING

12C032

12C046

11A009

12C058

11C078

TERRAS

10D016 10D011

10D051 HSW2

10E016

10D026

11D041

12D033

12A027

Van dinsdag 29 september tot en met vrijdag 2 oktober geven enkele honderden bedrijven acte de présence op de vakbeurs Elektrotechniek die traditiegetrouw in de Utrechtse Jaarbeurs plaatsvindt. Onder hen een zestigtal verlichtingsbedrijven die een dwarsdoorsnede tonen van wat de Nederlandse verlichting community te bieden heeft op veelal led-gebied aan installateurs, gebouweigenaren, facility managers, projectinrichters, architecten, lichtontwerpers en ambtenaren. Onderstaand exposantenoverzicht is bijgewerkt tot en met woensdag 2 september 2015.

10D040

11D010

11D020

11D032

11D056

11D072

10D061

TERRAS

UTILITEITS ROUTE

12D058

12D062

TERRAS

THEATER HSW1

HSU4 HSU1

HSU8 HSU5

10E063

11E004 11E006

12E017

12D078

TOEPASSINGSGEBIED UTILITEIT

10E055

11F005

11E020 11E016 11E010

11E046

THEATER

11F011

11F014 11F021

12E036

11F028

11F066 11F050 11F042

11F032

HAL 12

12E040

Bedrijfsnaam Hal/Standnummer A. van der Hof Kabelfabr. 10.B050 Abalight GmbH 09.A087 Abato Motoren 09.E100 ABB B.V. 11.D041, 11.B042 Adésys B.V. 08.B080 Adolf Schuch Lichttechniek 12.B021 AKA Alberts & Kluft B.V. 08.B032 Albrecht JUNG 12.B021 Alfen B.V. 08.B077 Alpha Industrial 11.E020 Altec Industriële Identificatie 08.E011 Altheris Sensors & Controls 08.B057 Amwittools BV 12.B067 Aqualectra B.V. 09.A041 ARAS Security B.V. 10.D041 ASA Boot Electro B.V. 09.C096 Attema B.V. 10.D019, 12.D078 Aura Light 10.C011 B.E.G. Brück Electronic 12.B036 B.E.S.D. Benelux B.V. 08.F029 Bailey Electric & Electronics BV 11.A014 BaiyiLed Europe B.V. 10.A010 BAKS Kazimierz Sielski 11.A081 Balluff B.V. 08.C061 Batenburg Energietechniek 08.C026 Batenburg Mechatronica 08.C026 Batt Cables PLC 11.A041 Batterij Import Nederland B.V. 12.B060 Belpa B.V. 08.E010 Bender Benelux B.V. 08.E010 BIM Media 10.A020 Bott Nederland B.V. 11.B015 Brady Belgium 11.B049 Brinkmann & Niemeijer Motoren 10.A058 BRK / FireAngel 12.B021 Brumberg Leuchten 12.B037 Busch-Jaeger 11.D041 Cable Partners B.V. 09.D065 Cabtron 08.F016 Calpe B.V. 08.D076 Cellpack B.V. 08.B045 Cematic-Electric B.V. 08.D002 Comelit Nederland B.V. 12.C046 Conta-Clip Nederland 08.A045 Control & Protection 11.F021 Cosento B.V. 12.D033 COVORDIA publishing 12.E036 Current Future B.V. 08.B031 Data Design System 11.E016 Dätwyler 10.A033 DeGraaf Groep 10.C058

ENTREE WEST

HAL 10

TOEPASSINGSGEBIED INDUSTRIE EHBO

Vezalux B.V. 09.D071 WAGO Nederland 09.C040 Wecycle 09.C100, 10.HSU2, 12.HSW5 Weidmüller Benelux 08.C010 Wera Werk, Hermann Werner 11.E002 Wesemann Transformatoren 09.E060 Westland Infra Netbeheer 09.D076 Wiha Werkzeuge 12.B061

Wijdeven Inductive Solutions 08.F085 Willy Meyer + Sohn 12.B021 Wisman Electrotechniek 09.A101 WKK Nederland B.V. 09.E066 WSCAD Electronic 08.A016, 08.A061 xxter b.v. 12.B091 Zlight(hk) International 10.B002

LED MAGAZINE SPECIAL ELEKTROTECHNIEK • 23

Wen Wu (Mean Well Europe):

‘Selecteren van led-driver cruciaal voor CE-markering en lichtprestaties’ De led-driver of aansturing van een led-lamp speelt een belangrijke rol voor het al dan niet verkrijgen van een CE-markering. De redactie van LED Magazine sprak met Wen Wu, product manager bij Mean Well Europe, over de belangrijkste standaarden en richtlijnen waaraan voldaan dient te worden om CE-conform te zijn. Mean Well Europe is via de stand van distribiteur Telerex een van de exposerende bedrijven op de vakbeurs Elektrotechniek. De markering Conformité Européenne (CE) geeft aan of een product voldoet aan de daarvoor geldende Europese regels. Voor een led-lamp betekent het dat de CE-markering impliceert dat voldaan wordt aan verschillende eisen qua veiligheid (LVD), elektromagnetische compatibiliteit (EMC), Restriction of Hazardous Substances (RoHS, beperking van gevaarlijke stoffen) en Ecodesign.

Laagspanning ‘Het selecteren van de led-driver heeft niet alleen een grote invloed op de uiteindelijke performance van de led-lamp, maar ook op het behalen van de benodigde keuringen tijdens de certificatie.’ Wu legt uit dat in de laagspanningsrichtlijn (red. de Low Voltage Directive, kortweg LVD) is vastgelegd dat led-drivers moeten voldoen aan zowel de algemene veiligheidseis voor verlichting (EN61347-

Twee sterke merken. Eén sterke partner. SLV staat al vele jaren bekend om haar brede portfolio van hoogwaardige verlichting voor binnen en buiten. Lagotronics kent u als pionier op het gebied van LED verlichting en als betrouwbare importeur en groothandel van verlichting. Wat deze twee merken gemeenschappelijk hebben: de hoogwaardige, getoetste productkwaliteit, moderne technologieën en een aantrekkelijk design.

Bezoek ons op:

Hal 12 / B.055

Met gepaste trots geven wij bekendheid aan “Lagotronics by SLV”. Lagotronics BV is voortaan eigendom van SLV GmbH. Met gebundelde krachten zullen wij garant staan voor nieuwe ontwikkelingen, continuïteit en hoge klanttevredenheid.

Lagotronics BV • Noorderpoort 28 • 5916 PJ • Venlo • www.lagotronics.nl • www.SLV.nl

1) als aan de veiligheidskeuring van de led-aansturing (EN61347-2-13). Wu: ‘De huidige richtlijn voor elektromagnetische compatibiliteit wordt in april 2016 vervangen. De nieuwe versie beschrijft expliciet de functie en de verantwoordelijkheid van iedereen die elektrische apparatuur op de markt brengt. Een led-driver die aan de EMC-richtlijn voldoet, voldoet straks ook automatisch aan een lijst van geharmoniseerde standaarden voor led-verlichting.’

Ecodesign En dan de Ecodesign. Deze regeling is bedoeld om energie-inefficiënte producten te weren van de Europese markt. ‘De 2009/125/EC richtlijn bevat de Ecodesigneisen voor onder meer led-lampen’, vertelt Wu. ‘De regeling is al sinds december 2012 geïmplementeerd. Overigens richt deze zich niet uitsluitend tot specifieke producten zoals led-lampen inclusief ledmodules, maar ook tot de aanverwante uitrusting tussen het elektriciteitsnet en de lampen. Daarmee herbergt de regeling ook de aansturing van de led-lampen, oftewel de led-drivers.’ Wu legt uit dat de belangrijke parameters van de led-driver met betrekking tot Ecodesign de opstarttijd, het standby vermogen en de arbeidsfactor zijn. ‘De opstarttijd moet korter zijn dan 0,5 seconde, zowel voor directionele als voor niet-directionele

led-lampen. Om aan deze eis te voldoen, dient de gemiddelde opstarttijd van de lampen in de testbatch niet hoger te zijn dan de vereiste opstarttijd plus 10 procent en geen van de lampen in de testbatch mag een opstarttijd hebben die groter is dan twee keer de vereiste opstarttijd. Met het standby vermogen wordt het gemiddelde vermogensverbruik bedoeld van een led-driver aangesloten op de netspanning wanneer de aangesloten lampen niet branden. De arbeidsfactor wordt tenslotte gedefinieerd als de ratio van “nuttig” vermogen, dat in kilowatts wordt gemeten, gedeeld door de totale vermogensvraag. Een arbeidsfactor van 1,00 betekent dat alle energie die door de faciliteit wordt afgenomen, nuttig wordt gebruikt.’ Wu besluit: ‘De led-driver of aansturing van een led-lamp speelt al met al een cruciale rol voor het al dan niet verkrijgen van een CE-markering. Het is voor leveranciers en installateurs dan ook belangrijk hier voldoende aandacht aan te besteden.’

LED MAGAZINE SPECIAL ELEKTROTECHNIEK • 25

2015 kan historisch worden voor led-verlichting met inhaalrace op tl-buis:

Nederland heeft Europese primeur: meer led- dan spaarlampen verkocht Tweederde van de Amerikanen heeft inmiddels led-verlichting gekocht voor zijn of haar huis. Daarmee is het aantal Amerikanen dat led-verlichting koopt in twee jaar tijd verdubbeld. Toch is in Amerika de spaarlamp vooralsnog dominant. In Nederland is afgelopen jaar het omslagpunt bereikt. In 2014 werden er voor het eerst meer led- dan spaarlampen verkocht. Nederland is naar alle waarschijnlijkheid het eerste Europese land dat deze mijlpaal bereikt.

Over LightRec | Wecycle LightRec zorgt er in Nederland voor dat tl-buizen, spaar- en ledlampen en bijbehorende armaturen apart worden ingezameld en op een milieuverantwoorde manier worden gerecycled. LightRec geeft hiervoor opdracht aan de uitvoeringsorganisatie Wecycle. De opdrachtgevers van Wecycle zijn zeven productstichtingen – waaronder LightRec Nederland – waarin zestienhonderd producenten en importeurs zijn verenigd. Wecycle geeft via meerdere stands acte de présence op de vakbeurs Elektrotechniek.

Nederland loopt met deze prestatie zelfs voor op de Amerikanen. In Amerika heeft dus weliswaar de meerderheid van de bevolking ooit led-verlichting gekocht, maar was de spaarlamp ook in de afgelopen twaalf maanden nog de meest verkochte lamp. Komend jaar kan de situatie volgens de onderzoekers van Osram Sylvania wel eens anders zijn, want nu al geeft 41 procent van de Amerikanen aan in de afgelopen twaalf maanden een led-lamp te hebben gekocht. De led-lamp ‘hijgt’ daarmee de spaarlamp in haar nek.

Invloed In Nederland hijgt de led-lamp enkel nog de tl-buis in de nek. Waar in 2014 de verkoop van verlichting in ons land per saldo stabiel was, wijzigde de verkoopsamenstelling sterk. Die verandering zorgde voor een belangrijke mijlpaal. Voor het eerst werden er in Nederland meer led- dan spaarlampen verkocht. Enerzijds door de snel

26 • LED MAGAZINE SPECIAL ELEKTROTECHNIEK

stijgende verkoop van led-verlichting, maar anderzijds door de scherpe daling van het aantal verkochte spaarlampen. Er werden maar liefst 4,6 miljoen spaarlampen minder verkocht, een daling van 42,6 procent. De verkoop van led-lampen steeg tegelijkertijd met 35,7 procent naar 11,2 miljoen stuks. Bij dit alles is de verkoopdaling bij tl-buizen en bij armaturen tot staan gebracht – en is er zelfs een lichte groei gerealiseerd – waardoor led-lampen in 2014 de tl-buizen nog voor zich moesten dulden. Afhankelijk van hoe de verkoop van tlbuizen zich dit jaar zal ontwikkelen – en of de ongekende groei van de verkoop van led-verlichting die zich in 2013 heeft ingezet in het huidige tempo zal voortzetten – wordt led-verlichting in 2015 of 2016 marktleider.

Nederland marktleider

landen een marktaandeel van 3 tot 9 procent kende in 2013, met Spanje en Polen als uitschieters met een marktaandeel van 13 procent. Getallen over 2014 zijn nog niet bekend. De gedachte dat Nederland als eerste Europese land in 2014 meer led- dan spaarlampen heeft verkocht is dan ook niet zo gek, led-verlichting had in Nederland afgelopen jaar namelijk een marktaandeel van ruim 27 procent (bron: Nationaal (WE)EEE Register). 2015 is als logisch gevolg door de stichting LightRec inmiddels bestempeld als ‘het jaar waarin de opmars van led-verlichting zich voortzet’. ‘Nu ook de prijs van ledverlichting omlaag gaat, wordt led een aantrekkelijk alternatief voor tl-buis of spaarlamp’, aldus de stichting in haar jaarverslag over het kalenderjaar 2014. Maar daar was geen glazen bol voor nodig…

Volledige duidelijkheid of Nederland binnen Europa marktleider is als het gaat om het marktaandeel van ledverlichting zal pas later dit jaar of zelfs begin volgend jaar bekend worden als het Internationaal Energieagentschap (IEA) zijn gezamenlijke studie met het GfK heeft afgerond. In de meest recente versie van het ‘Domestic Lighting Benchmarking Report’ stelt het IEA dat de verkoop van led-lampen in Europese LED MAGAZINE SPECIAL ELEKTROTECHNIEK • 27

ElektroTechniek ’15 VOOR WONING, INDUSTRIE, UTILITEIT, INFRA & ENERGIE

Ik maak het mogelijk!

De oled-hype: storm in een glas water of geduchte concurrent van led? Het Zuid-Koreaanse LG Display maakte half juli bekend 803 miljoen dollar te investeren in een nieuwe productielijn voor kleine en middelgrote oled-displays. De fabriek gaat flexibele oled-displays produceren voor smartphones en tal van andere producten. Enkele weken eerder onthulde Merck 30 miljoen euro te investeren in een oled-materialenfabriek in het Duitse Darmstadt. Volgend jaar juli moet er uit de fabriek 2.000 vierkante meter oled-materiaal rollen voor toepassing in ‘state-ofthe-art’ displays en verlichtingssystemen. Merck heeft, zoals het nu al de grootste leverancier van LCD-displaymaterialen is, de ambitie om in 2018 een leidinggevende toeleverancier te zijn van oled-materialen. ‘Oled heeft de potentie om de technologie van de toekomst te zijn voor displays en verlichting’, aldus Merck-bestuurder Bernd Reckmann.

Commercialiseren Peter Visser hield zich binnen Philips Lighting vele jaren bezig met de ontwikkeling van oled verlichting. Visser tekende via een Europees innovatieproject met 24 organisaties uit 8 landen zelfs voor de grootste oled-lichttegel met de efficiency en levensduur van een spaarlamp in het kalenderjaar 2008. Goed voor een omvang van 30 bij 30 centimeter. De vandaag de dag grootste commercieel verkrijgbare oled-module wordt gemaakt

JAARBEURS | UTRECHT 29 SEPT. T/M 2 OKT. 2015 Vraag nu uw gratis toegangsbadge aan

via elektrotechniek-online.nl

ElektroTechniek 365

Het vraagstuk of OLED-technologie zich in de komende jaren voor led-verlichting ontwikkelt als opvolger, geduchte concurrent of niets van dat alles, kan nog altijd niet beantwoord worden. Toch dichten internationale marktanalisten oled een grote toekomst toe. Een gesprek met oled-lichtspecialist Peter Visser over de daadwerkelijke potentie van oled. door LG, kent een formaat van 32 bij 32 centimeter, brengt zestig lumen per watt op en kost 680 dollar per exemplaar. Visser is tegenwoordig overigens werkzaam bij de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij waar hij onder meer belast is met het commercialiseren van octrooien van het onderzoekscentrum Holst Centre. Visser over de marktstatus van oled-technologie. ‘De markt van oled-technologie beslaat twee verschillende domeinen: de display- en de verlichtingsmarkt. In de displaymarkt maakt oled nu duidelijk haar debuut door onder andere nog betere kleuren, een betere kijkhoek en energiezuinigheid te bieden. Dit terwijl dat in de verlichtingsmarkt nog niet het geval is. Daar is het nog steeds wachten op voldoende vraagvolume om daarmee de verwachte lagere prijs te krijgen. Een duidelijke kip-ei-situatie die niet gemakkelijk doorbroken wordt. Mijn hoop is gevestigd op de flexibele variant, die op roll-to-roll wijze als het ware “gedrukt” kan worden

op een lange rol. Vele onderzoeksinstituten, waaronder HolstCentre, werken hieraan en de ontwikkelingen gaan inmiddels zeer goed. En flexibel licht is een hele mooie en natuurlijke vorm van verlichting.’

Marktpotentie De oled-markt kent vooralsnog zijn gelijke niet als het gaat om de onenigheid tussen analisten over de (toekomstige) marktomvang. UBI is vooralsnog de meest optimistische marktanalist. Het bedrijf voorspelt dat de markt voor oled-verlichting in 2015 al een omvang heeft van 82 miljoen dollar en zal groeien tot maar liefst 4,7 miljard dollar in 2020. IDTechEx is op zijn beurt al een stuk conservatiever. Die voorspelt een omvang van 200 miljoen dollar in 2019 en 1,9 miljard dollar in 2025. De consultants van HIS voorspellen tenslotte slechts een marktomvang van 26 miljoen dollar in 2020. Afgelopen jaar zou de markt volgens hen 2,7 miljoen dollar bedragen hebben. ‘Ach, het is maar net wat je allemaal tot de oled-markt rekent’, zegt Visser. ‘En daarin verschillen dergelijke rapporten vaak van elkaar . Het zijn nu voornamelijk de machines, materialen en displays. En als daar verlichtingstoepassingen, zoals de achterlichten van auto’s, nog bijkomen dan is de potentie van een miljardenmarkt er zeker!’ En wanneer de installateur of de eindgebruiker een oled-paneel kan kopen tegen een interessante prijs? Dat is het spreekwoordelijke koffiedik kijken, alhoewel elektrotechnisch groothandel Rexel Nederland twee jaar geleden op de vakbeurs Elektrotechniek al een oled-paneel toonde…

LED MAGAZINE SEPTEMBER • 29

GELICHT

UIT

In de rubriek UITGELICHT toont LED Magazine ieder kwartaal in woord en beeld bijzondere projecten waarin led-verlichting is toegepast. De projecten zijn stuk voor stuk uniek. Soms vanwege de omvang, een andere keer door nieuwe technologie.

KPN (Den Haag) KPN heeft in Haarlem en Den Haag op twee pilotlocaties een ‘future-proof’-winkelconcept geïntroduceerd. De nieuwe formule heeft een 360-graden-beleving en de bezoeker loopt als het ware fysiek de KPN website binnen. In opdracht van KPN heeft Cleary dynamische led-verlichting verzorgd. De nieuwe KPN-winkels bieden een omgeving gericht op beleving en service. Alle onderdelen van interieur en wanden tot aan de producten, werken samen om tot een op de doelgroep afgestemde belevingswereld te komen. De winkel is een theater, waarin periodiek een andere voorstelling wordt geprogrammeerd. Cleary heeft de pixel-gestuurde led-oplossingen in de glazen wanden van de winkel ontwikkeld, uitgewerkt en in samenwerking met Benelux Sign Systems geïmplementeerd. Het geeft KPN de mogelijkheid om content zoals video, bewegende beelden, lichteffecten en statische kleuren op de wanden te projecteren. Tevens heeft Cleary RGB-verlichting verwerkt in de meubels waarmee de winkels zijn opgebouwd.

30 • LED MAGAZINE SEPTEMBER

Charles de Gaulle (Parijs) Lemnis Public Lighting (LPL), het moederbedrijf van Innolumis, heeft 174 Nicoles-armaturen geleverd voor een nieuw parkeerdek op vliegveld Charles de Gaulle (CDG) in Parijs. In navolging van Innolumis dat de ledstraat- en parkeerterreinverlichting verzorgt op luchthaven Schiphol, heeft LPL dus nu de eerste stap gezet bij

haar Franse tegenhanger. Het gaat om een maatwerkproject van 174 stuks 40 watt outdoor white armaturen met een speciale Dali-driver, een eigen CDG-kleur en een diffuse glasplaat. De verwachting is dat nog voor het eind van dit jaar een groot deel van de wegen op luchthaven CDG door LPL wordt verlicht.

Seafoodbar (Amsterdam) De Amsterdamse Seafoodbar op het Spui in Amsterdam heeft indirecte led-sfeerverlichting van LivingLight in gebruik genomen. Bij binnenkomst springt het enorme glazen plafond direct in het oog. Het klassiek vormgegeven dakvenster straalt een warmwit licht op het Scandinavische interieur. De bron van de indirecte sfeerverlichting is de LuxLineair 2700 Kelvin. Het project is gerealiseerd door installatiebedrijf Bruens Electrotechniek. Door de installatie van een serieschakelaar is het gehele systeem in de loop van de dag te schakelen in de hoge of lage lichtoutput.

LED MAGAZINE SEPTEMBER • 31

JARGON

LED

Mensen die in de verlichting werken praten geen abracadabra! Dit is wat ze bedoelen...

SYMMETRISCH ARMATUUR Dit armatuur straalt het licht gelijkmatig naar verschillende kanten uit. Een voorbeeld van een symmetrisch armatuur is een plafonnière in een gang. Het licht van een symmetrisch armatuur dient meestal als algemene verlichting.

IKW A A R D E

Dit is de verhouding tussen diffuus en gericht licht. De algemene indruk van een binnenruimte verbetert als de bouwkundige elementen, de aanwezige personen en de voorwerpen in deze ruimte zodanig zijn verlicht dat de vormen en oppervlaktestructuren duidelijk en goed herkenbaar zijn. Dit kan men bereiken door het licht voornamelijk uit één richting te Iaten komen.

32 • LED MAGAZINE SEPTEMBER

Dit is het belangrijkste onderdeel van het armatuur; beschermt de elektrische componenten en zorgt voor koeling.

ASSYMETRISCHE

ARMATUREN Dit armatuur straalt het licht vooral naar één kant uit. De lichtbron is ingebouwd in het armatuur en niet zichtbaar. Een voorbeeld hiervan is een spot om een object aan te lichten. Het licht van een asymmetrisch armatuur is gericht licht dat wordt ingezet als taakverlichting of accentverlichting.

Deze waarde staat voor de mate van slagvastheid van een armatuur. Deze waarde geeft aan of een armatuur bestand is tegen mechanische schokken. Praktisch betekent dit dat een schok wel ‘lichte’ schade mag opleveren, maar niet toegestaan zijn bijvoorbeeld onveilige situaties. De minimum IK-waarde is IK 01 en de maximumwaarde is IK 10.

MODELLING

LED BEHUIZING

LiFi De internationale standaard voor draadloos internet via licht. LiFi werkt via een chip die een led-lamp laat knipperen, maar zo snel dat men het met het blote oog niet ziet. Door het knipperen kan informatie worden verzonden zoals dat ook met WiFi kan. Het voordeel is dat licht niet door muren kan en veilig ‘binnenshuis’ blijft.

GELIJK

SPANNING Gelijkspanning is een spanning die in de tijd niet van richting (en vaak ook van grootte) verandert. Gelijkspanning wordt opgewekt in bijvoorbeeld een batterij en een zonnecel. (foto: Vincent Mentzel)

‘Monumenten moeten als kralenketting door licht verbonden worden’ Men moet terug naar het jaar 1988 voor het begin van de geschiedenis van het aanlichten van de binnenstad van het Friese Leeuwarden. Aan het eind van de zomer van 2015 schreef Leeuwarden opnieuw historie door een speciaal ontwikkeld lichtplan en led-armatuur te presenteren voor het aanlichten van monumenten. Een gesprek met Filip van der Heijden (Lichtvormgevers), Ger Rijskamp (stichting Lichtstad Leeuwarden) en Bart van der Scheer (beheerder openbare verlichting gemeente Leeuwarden).

Leeuwarden telt maar liefst 321 gemeentelijke monumenten en er zijn 723 rijksmonumenten. ingeschreven. Daarmee behoort de Friese gemeente tot de tien Nederlandse plaatsen met de meeste monumenten. Logischerwijs moet het de nummer één, de hoofdstad Amsterdam, ver voor zich dulden. De hoofdstad telt meer dan 7.000 monumenten. De stichting Lichtstad Leeuwarden zorgde ervoor dat Leeuwarden in 1988 (inter) nationale faam verwierf door als eerste Nederlandse binnenstad de monumenten aan te lichten. Destijds werden 300 monumenten voorzien van 600 gasontladingsarmaturen om de gevels aan te lichten. ‘In de jaren 2007-2008 bleek de in 1988 geplaatste verlichting echter aan vervanging toe’, memoreert Rijskamp. ‘Zeven jaar geleden werd de revolutionaire beslissing genomen om de gebouwen met ledverlichting aan te lichten. Helaas werd het een spreekwoordelijk rommeltje doordat de led-verlichting “wegviel” tegen de lichthinder en -vervuiling die de openbare verlichting, etalage- en reclameverlichting met zich meebracht.’

Intrinsieke schoonheid Volgens Rijskamp was het een en ander zijn stichting een doorn in het oog en

besloot men vorig jaar een lichtontwerper in te schakelen en om zijn professionele mening te vragen. Zo gezegd zo gedaan. Filip van der Heijden van het lichtontwerpbureau Lichtvormgevers werd ingeschakeld. Van der Heijden: ‘Een fantastische opdracht daar Leeuwarden een goede reputatie heeft. In 1988 was Leeuwarden zoals gezegd de eerste stad die gevels integraal aanlichtte en dat heeft een (inter)nationale trend gezet. Leeuwarden illustreerde als eerste hoe je niet een individuele gevel, maar een hele stad zichtbaar maakt.’ Van der Heijden zag het dan ook als een eer toen hij afgelopen oktober werd gevraagd om een lichtconcept te ontwikkelen en te onderzoeken hoe ledverlichting voor de juiste illuminatie zou kunnen gaan zorgen in de Leeuwardse binnenstad. ‘Een aantal leveranciers had in de vorm van een pilot armaturen geplaatst. Dat leidde helaas tot een teleurstelling. Allereerst omdat men niet nagedacht had over het concept, hoe je 25 gebouwen aanlicht die straks door het lichtbeeld als een soort kralenketting verbonden zijn. Ten tweede was onvoldoende bekeken hoe men moet verlichten om de intrinsieke kwaliteit van de monumenten te accentueren. De panden hebben een schoonheid en eigenheid en zijn door vooraanstaande

architecten ontworpen. Zij hebben zorgvuldig nagedacht over de toepassing van materiaalgebruik, de kleur van de stenen, de beelden op gevels en de ornamenten. Wil je dat beeld na zonsondergang vasthouden, dan moet je zeer goed nadenken over hoe je kan zorgen voor een bijna natuurlijke, gelijkmatige lichtval op de gevels.’

Culturele hoofdstad Volgens Rijskamp biedt het feit dat Leeuwarden in 2018 culturele hoofstad van Europa is de binnenstad nu de kans om de monumenten opnieuw te gaan aanlichten. ‘Wij hangen ons lichtplan aan die gelegenheid op. Wij willen er door het aanlichten van de monumenten voor zorgen dat de toeristen die in 2018 naar Leeuwarden komen zonder gids een “lichtroute” door de binnenstad kunnen lopen.’

>>>

LED MAGAZINE SEPTEMBER • 33

Parijse metro nadert oplevering led-project, onderzoek naar LiFi De Parijse metro, de Métropolitain, beleefde eind 2013 een wereldprimeur met de aankondiging voor 100 procent over te stappen op led. In de zomer van 2016 wordt het prestigieuze project opgeleverd. Nog voor de afronding is de Métropolitain al weer het internationale middelpunt van belangstelling. De RATP onderzoekt namelijk de uitrol van LiFi, de internationale standaard voor draadloos internet via licht. Kiest de RATP voor LiFi, dan kan elke led-lamp in de metro als internetverbinding worden gebruikt.

Een van de te nemen horden is de financiering van het lichtplan. Er is ruim 200.000 euro nodig en naast een bijdrage van de gemeente wordt onder andere aan het Leeuwarder Ondernemersfonds om een bijdrage gevraagd. Rijskamp: ‘Wij zijn momenteel volop in overleg met de gemeente en verwachten dat wij subsidie krijgen om deze eerste 24 monumenten aan te lichten. Wat ons betreft stopt het overigens niet na die 24 monumenten.’

App Maar zoals de Engelsen zouden zeggen, ‘first things first’. Er is inmiddels budget om 3 monumenten te verlichten met het speciaal door Lichtvormgevers en de Stichting ontwikkelde led-armatuur. Door toepassing van LED kan nu vanuit een compact armatuur het beste lichtresultaat worden behaald. Doordat het armatuur het uiterlijk heeft van een ‘vensterbank’ valt het weg tegen de gevel. Door een speciaal ontwikkelde reflector in het armatuur worden de gebouwen niet direct, maar indirect aangelicht. Dit zorgt voor een minimale hoeveelheid lichthinder en lichtvervuiling en het licht wordt secuur en gelijkmatig over de gevel geprojecteerd. Daarnaast is een it-platform gebouwd dat het voor bezoekers en inwoners van Leeuwarden mogelijk maakt om via een 34 • LED MAGAZINE SEPTEMBER

web app op hun mobile internet device (smartphone of tablet) het armatuur zelf te bedienen en achtergrondinformatie over het monument te raadplegen. ‘Augmented reality zorgt ervoor dat je telefoon het gebouw herkent’, stelt Van der Heijden. ‘Overigens is het ons gelukt om een armatuur te ontwikkelen dat betaalbaar is en binnen het gestelde budget past. Bij ons onderzoek naar standaard armaturen was er maar één armatuur dat voldeed aan het Programma van Eisen, maar voor bijna een verdubbeling van de opgestelde begroting zou zorgen en de haalbaarheid van het project in gevaar bracht. Anderzijds is het ontwikkelde armatuur ook niet dusdanig goedkoop dat direct honderden monumenten aangelicht kunnen worden.’

Integraal lichtplan ‘De 321 rijksmonumenten die Leeuwarden telt, tonen aan dat er nog een lange weg te gaan is’, vervolgt Van der Heijden. ‘Het doel is niet om zo veel mogelijk van deze 321 panden aan te lichten, maar om de stad zichtbaar te maken. Het door ons gepresenteerde lichtconcept leidt in Leeuwarden in ieder geval tot gesprekken over verstorende lichtvormen in de stad die voor lichthinder en –vervuiling zorgen en

onnodig veel energie verbruiken. Mijns inziens zou je, mits je maximaal gebruik wilt kunnen maken van de kwaliteit van je stad, ook andere verlichtingssoorten zoals gevelreclame, etalageverlichting en de openbare verlichting onder handen moeten nemen. Je moet toe naar een integraal lichtplan. Binnen de gemeente Leeuwarden lopen de mensen warm naar aanleiding van de plannen die wij gepresenteerd hebben en misschien creëert dat ruimte voor een integraal lichtplan. Helaas is de besluitvorming – en dat is begrijpelijk – iets langzamer dan het enthousiasme.’ ‘Wij bekijken momenteel dan ook of er draagvlak binnen de politiek is om naast het gepresenteerde lichtconcept voor illuminatie van de gevels ook de andere lichtvormen te kunnen inventariseren en optimaliseren’, duidt Van der Scheer. ‘Of, en zo ja, hoe dat gaat gebeuren zal dit najaar bekend worden.’ Rijskamp besluit: ‘Wat de stichting Lichtstad Leeuwarden betreft stopt het ook niet bij het aanlichten van deze 24 monumenten. Er staan ongekend veel prachtige gebouwen ’s avonds in het donker en dat is doodzonde.’

En nu voert het RATP onder leiding van Gil Riemenschneider een studie uit naar de uitrol van LiFi. Ook dat zou een wereldprimeur betekenen. LiFi werkt via een chip die een led-lamp laat knipperen, maar zo snel dat men het met het blote oog niet ziet. Door het knipperen kan informatie worden verzonden zoals

dat ook met WiFi kan. Het voordeel is dat licht niet door muren kan en dus veilig ‘binnenshuis’ blijft. Philips is samen met het Franse lichtbedrijf Step voor 85 procent van de aanwezige verlichting verantwoordelijk voor het verlichten van de Parijse metro met led. In totaal plaatsen Philips en Step 250.000 lichtpunten in de 302 metrostations. Dat Philips al een LiFi-oplossing voor winkels heeft ontwikkeld en die onder meer bij het Franse Carrefour heeft geïntroduceerd, zal mogelijkerwijs een groot voordeel zijn mocht de RATP voor LiFi kiezen. Nu al zal Riemenschneider ongetwijfeld de prestaties van Philips nauwgezet volgen en misschien zelfs wel inschakelen voor de uitvoering van de LiFi-haalbaarheidsstudie. Want behalve formeel bevestigen dat RATP onderzoek uitvoert naar de toepassing van LiFi in de passagiersruimtes van de stations, wil Riemenschneider niets loslaten. Wordt vervolgd…

INTERNATIONAAL

>>>

De Parijse metro, de Métropolitain, is het belangrijkste middel van openbaar vervoer in Parijs. Sinds de opening in 1900 is het aantal lijnen uitgebreid van 16 naar 302 stations en een lengte van 215 kilometer. De Parijse metro is na Londen de drukste metro van Europa. De Parijse metro wordt geëxploiteerd door het openbaarvervoerbedrijf Régie Autonome des Transports Parisiens (RATP). In mei opende de RATP de eerste locatie, het station Franklin D. Roosevelt, waar enkel led werd toegepast. Eind vorig jaar werd het honderdvijftigste metrostation van Philips’ led-lampen voorzien.

LED MAGAZINE SEPTEMBER • 35

LED

LPO, LDN-M en KFA | Norton

REVO Micro Inground | CLS

Ilu Design introduceert op de Nederlandse markt de led-buitenlamp Puzzle van Astro Lighting. Ilu Design is sinds 2002 importeur en producent van designverlichting. Als producent van de eigen ontworpen collectie Ilu Design en onder meer als exclusief distributeur van Astro Lighting. De Puzzle van Astro Lighting is een led-buitenlamp voor montage aan de wand. De lamp is van zwart metaal met heldere glazen en met verborgen led-lichtbron. De lamp is ook toepasbaar voor het verlichten van huisnummers. Hiervoor kan men het huisnummer op de achterwand plaatsen en de 3 watt led-lichtbron schijnt deze van bovenaf aan. De lamp kent een IP-klasse van 44.

Norton introduceert 3 nieuwe led-armaturen: LPO, LDN-M en de KFA LED. De LPO is een in Europa geproduceerd led-paneel dat comfortabele en egale verlichting verspreidt. Het armatuur is geschikt voor representatieve ruimten en verkeersruimten. Het is een pendel- en inlegarmatuur en schakelbaar in 3 lumenstromen. De LDN-M is een uitbreiding van de LDN-serie maar dan met een gefacetteerd hoogwaardig mat aluminium reflector. Deze led-downlight is geschikt voor algemene en verkeersruimten. De KFA LED ten slotte is een hoogwaardig ledarmatuur voor het verlichten van openbare ruimten, parkeer-/ bedrijfsterreinen en wegen.

Creative Lighting Solutions (CLS) introduceert de REVO Micro Inground. De nieuwste toevoeging aan de REVO-serie kent een IP67-classificering en is geschikt voor ‘alle mogelijke façade- en landschapprojecten’. Het armatuur is leverbaar in een 100-240VAC-uitvoering of een 24 VDC/VAC-uitvoering. Hierbij wordt deze uitgevoerd met een hoogwaardig ventilatiemembraan, voor minimale condensatievorming in situaties met snelle temperatuurschommeling (irrigatie systemen, woestijnklimaat). Er is een hoge lichtopbrengst ondanks een opgenomen vermogen van slechts 5 watt. Het armatuur is ten slotte voorzien van RVS316-coverring voor bescherming tegen corrosie.

Siella led | Trilux

e-Sense | Fagerhult

XLED Slim en Curved | Steinel

Led-noodunits | Luxor Licht

TRILUX breidt de Siella LED-productfamilie uit met een nieuwe inbouwarmatuur met verblindingsbeperking als oplossing voor kantoorverlichting. De nieuwe versie met verblindingsbeperking conform UGR19 vervolledigt de serie Siella LED, die in 2013 op de markt werd gebracht met UGR22. De jongste telg van de productfamilie is afgestemd op beeldschermwerk, terwijl de Siella LED met UGR22 zich leent voor conferentie- en vergaderzalen, gangen en recepties. Door de geringe armatuurhoogte van slechts 12 millimeter lenen de Siella led-armaturen zich tot vlakke inbouw in nagenoeg ieder plafondcompartiment.

Fagerhult introduceert e-Sense Tune, een decentraal en stand alone plug-and-play-systeem, oftewel een persoonlijke lichtoplossing die ‘het daglicht nabootst, energie bespaart en energie geeft’. e-Sense Tune is ontwikkeld voor situaties waarin men de verlichting wil kunnen aanpassen aan persoonlijke voorkeuren en taken. Het draadloze lichtregelingssysteem is volgens Fagerhult voor elke toepassing geschikt waar één gebruiker het licht mag regelen. e-Sense Tune geeft ook een aantal financiële voordelen, strategisch en in het dagelijks gebruik. Uiteraard heeft het systeem ook daglichtregeling, wat het energieverbruik ten opzichte van het invallend daglicht optimaliseert.

Steinel introduceerde de XLED Slim en de XLED Curved. De stralers zijn bestemd voor het verlichten van de entree of gevels en voorzien van de nieuwste led-technologie. Beide XLED armaturen combineren de Steinel-sensor-techniek met led-licht, wat resulteert in een energieverbruik van 10,5 Watt. De gepatenteerde Active-Thermo-Control besturing bewaakt en regelt continu de temperatuur van de led-lampjes. Hierdoor wordt oververhitting voorkomen en de levensduur van 50.000 uur gegarandeerd. De infraroodsensoren hebben een registratiehoek van 160 graden en een reikwijdte van 8 meter.

Luxor Licht breidt haar assortiment uit met verschillende noodunits ten behoeve van led-verlichtingsarmaturen die zijn voorzien van een aangesloten driver. Deze noodunits zijn speciaal ontwikkeld om op eenvoudige wijze een brede oplossing te kunnen bieden voor decentrale noodverlichting bij inbouwarmaturen. De inbouwarmaturen kunnen rechtstreeks op de noodunit worden aangesloten. Deze noodunit, UPS (uninterruptable power supply), is bij haar ontwerp al uitgedacht om tijdelijke stroomuitval bij 230 Volt te overbruggen. Het geïntegreerde batterijpakket kan, bij een volledig opgeladen batterij, een armatuur minimaal 1 uur op basis van 90 procent.

REVIEW

Astro Lighting Puzzle | Ilu Design

In de rubriek LED Review zet de redactie van LED Magazine de belangrijke productinnovaties uit het afgelopen kwartaal op een rij. Uw nieuwe productie in deze rubriek? Mail de redactie via het e-mailadres [email protected]

36 • LED MAGAZINE SEPTEMBER

LED MAGAZINE SEPTEMBER • 37

Lichtontwerper Pelle Herfst:

‘Gemiste kans dat historische steden architectuur slecht uitlichten’ Lichtontwerper Pelle Herfst heeft een imposant CV. Recente projecten zijn het Hof van Nederland in Dordrecht en het Nationaal Militair Museum in Soesterberg. Bij alle projecten waarbij de Amsterdammer betrokken is zal hij een vurig pleidooi houden om te zorgen dat licht niet langer een sluitpost op vele begrotingen is. Een gesprek over de potentie van led, het aanlichten van architectuur en toekomstdromen. Herfst is samen met Rutger van Dijk, Sierk Janszen en Tom Verheijen eigenaar van Rapenburg Plaza, een 14 man tellend bureau voor Lichtontwerp en ShowControl in Amsterdam. Het bureau is gespecialiseerd in lichtontwerpen voor theater, musea en architectuur. ‘Onze projecten hebben te allen tijde een creatieve insteek’, opent Herfst het gesprek. ‘Om die reden ontwerpen wij niet of nauwelijks de verlichting voor kantoorgebouwen. Een voorbeeld waar wij het wel doen is de A’DAM toren. Dit voormalige kantoor van Shell krijgt een nieuwe bestemming in de vorm van een hotel, clubs, een lookout, een restaurant en kantoren voor creatieve bedrijven zoals entertainment- en mediabedrijf ID&T. Een creatief lichtontwerp is daar gewenst en wij zijn ingeschakeld.’

Schoolvoorbeeld Creatief staat dan ook met hoofdletters geschreven op het CV van Herfst en zijn compagnons. Net als veel van zijn vakgenoten – waarbij hij op regelmatige basis overleg voert met ‘soortgenoten’ als Tom Verheijen, Hans Wolff en Marc Heinz – is Herfst van mening dat verlichting vandaag de dag nog te vaak een sluitpost blijft op de begroting en dat dit creativiteit tegenwerkt. Blij was Herfst dan ook toen hij met zijn team en onder leiding van bouwbedrijf Heijmans de tender voor de realisatie van het Nati38 • LED MAGAZINE SEPTEMBER

onaal Militair Museum te Soesterberg won. Het is inmiddels een veelbesproken project, het Nationaal Militair Museum dat vorig jaar december door Koning WillemAlexander geopend werd. Te uitvoerig wil Herfst het dan ook niet belicht hebben. ‘Maar tegelijkertijd is het wel een schoolvoorbeeld van hetgeen je kunt bereiken als je een lichtontwerper in een zeer vroeg stadium inschakelt. Wij zijn vanaf het prille begin betrokken en hebben hierdoor zelfs invloed kunnen uitoefenen op de architectuur om het museum uiteindelijk op een theatrale manier te kunnen belichten.’ Er was uiteindelijk een periode van 8 maanden nodig om alle (licht)apparatuur in het museum te plaatsen en aan te sluiten. Het resultaat mag er wezen. Herfst tekende met zijn team ruim 3.900 lichtbronnen in die het mogelijk maken om 15 ‘shows’ in het museum te vertonen die aangestuurd worden door lichtcomputers over 8.000 DMX-kanalen.

Kleurechtheid

Museum Cathrijne (Utrecht)

Nationaal Militair Museum (Soesterberg)

Dat er in Soesterberg gekozen is voor 100 procent led, wil voor Herfst niet zeggen dat het overal de beste keuze is. ‘Voor een klassiek museum zoals bijvoorbeeld het Rijksmuseum, zou ik er persoonlijk nog niet zo snel voor kiezen. Bij het Rijksmuseum is kleurechtheid immers veel belangrijker dan bij het Nationaal Militair Museum waar het in mindere mate om kunstobjecten gaat. Momenteel vind ik zelf dat er echter nog een wezenlijk verschil is tussen een museumzaal die met halogeen- of led-verlichting uitgerust is. Overigens daargelaten dat led op relatief korte termijn de standaard zal worden.’ Al in 2012 rustte Herfst voor het eerst een museum volledig met led uit. Het Stedelijk Museum in Alkmaar had toen Herfst’ primeur.

>>>

Schatkamer van Amsterdam (Amsterdam)

LED MAGAZINE SEPTEMBER • 39

Wonderkamers (Den Haag)

’s connect

>>>

Herfst & het theater Pelle Herfst begon in 1988 als lichtontwerper in het theater . Naast zijn ervaringen in het theater maakte Pelle belichtingen voor speelfilms, televisie en honderden commercials. Als partner bij Rapenburg Plaza heeft Pelle zich in de afgelopen jaren bovendien een extra specialisme eigen gemaakt: licht ontwerpen voor musea en architectuur. En het theater? Dat heeft Herfst nooit losgelaten: ‘Theatrale verlichting komt bijvoorbeeld uitstekend tot zijn recht in musea.’

40 • LED MAGAZINE SEPTEMBER

‘Kleurechtheid, en met name de uitdaging om voldoende RA9 (red. rood) uit led-lampen te laten komen, was destijds al mijn grootste aarzelpunt en dat is nu nog zo. Qua kleurechtheid zit led over de gehele linie op 80 procent en dat moet zeker voor musea dichter naar de 100 procent toegroeien.’

Vraaggestuurd Ondanks de ruimte voor verbeteringen die Herfst nog ziet bij led-technologie, voert Herfst geen project meer uit in de markt van musea of architectuur waar geen led-verlichting wordt toegepast. ‘In feite is de enige markt waar de opkomst van led achterloopt het theater. Daar is led nog niet echt ingevoerd alhoewel het steeds vaker voorkomt. Er is echter een gigantische investering nodig die ervoor zorgt dat anno 2015 niet alle theaters van led voorzien zijn, maar over 5 jaar zal dat wel het geval zijn.’ De vraaggestuurde ontwikkeling vanuit armatuurfabrikanten draagt volgens Herfst flink bij aan deze ontwikkeling. ‘Er is ook bij de klassieke fabrikanten een kentering zichtbaar: ze luisteren meer en meer naar lichtontwerpers en eindgebruikers. Ze komen hier langs met prototypes en vragen om onze input. Natuurlijk hebben wij een duidelijk wensenlijstje.

29 september tot en met 2 oktober 2015 Elektrotechniek

27 tot en met 29 oktober 2015 OLEDs World Summit

De vakbeurs Elektrotechniek is in 2015 door de organiserende Jaarbeurs Utrecht in een nieuw jasje gestoken. Natuurlijk is er nog veel aandacht voor (led-)verlichting, maar de beurs is voor het eerst georganiseerd naar toepassingsgebied: woning, industrie, utiliteit en infra & energie. De focus ligt daardoor niet meer op losse producten en componenten, maar op het eindproduct zoals dit in de dagelijkse praktijk daadwerkelijk wordt toegepast. www.elektrotechniek-online.nl

Smithers Apex’s OLEDs World Summit 2015 zal in Berkeley een aantal van de meest veelbelovende oled-technologieën die momenteel in ontwikkeling zijn belichten en stilstaan bij het vaststellen van de weg naar commercialisatie. www.oledsworldsummit.com

Dat herbergt niet alleen de verbetering van de productie van RA9 door led-lampen, maar ook de ontwikkeling van een flexibele museale (profiel)schijnwerper met zoomobjectief en de mogelijkheid om er shutters in te plaatsen.’ En een wensenlijstje met toekomstige projecten? ‘Wij zouden het ontzettend leuk vinden om betrokken te zijn bij de lichtontwerpen van bijvoorbeeld Naturalis, dat in de komende periode verbouwd gaat worden. De aanbesteding hiervan moet nog plaatsvinden. Verder zijn er een aantal klassieke en nieuwe gebouwen in Amsterdam die het verdienen om goed aangelicht te worden. Niet met kekke bonte kleuren, maar een aanlichting die de architectuur eer aandoet. Het is een gemiste kans dat de historische Nederlandse steden veel architectuur slecht uitlichten. Hier blijkt dus eveneens dat licht – in dit geval aan de buitenzijde van gebouwen – met grote regelmaat een sluitpost is.’ Juist Amsterdam zou in de visie van Herfst beter moeten weten. ‘Amsterdam haalt de meeste inkomsten uit toerisme van bezoekers die voor de stad komen als bezienswaardigheid. Die bezienswaardigheid moet er in de avond ook goed uitzien. Ja en natuurlijk moet het niet een groot Disneyland worden.’

17 tot en met 19 november 2015 Strategies in Light Europe Strategies in Light Europe is uitgegroeid tot een platform voor de Europese led-verlichtingsindustrie. Het is het forum voor het uitwisselen van ideeën en ervaringen met de nieuwste led-technologieën. www.sileurope.com

2 december 2015 LED Evenement België

6 tot en met 8 oktober 2015 Energie 2015 De vakbeurs Energie 2015 vindt ook dit jaar plaats in de Bossche Brabanthallen. Door de samenwerking met diverse stakeholders wordt naast een uitgebreid exposantenaanbod een inhoudelijk kennisprogramma mogelijk gemaakt. Led-verlichting zal daarbij op de beursvloer ook dit jaar een belangrijke rol spelen. www.energievakbeurs.nl

7 tot en met 8 oktober 2015 Dag van de Openbare Ruimte De Dag van de Openbare Ruimte is het jaarlijkse ontmoetingsmoment voor iedereen die werkzaam is binnen het werkveld openbare ruimte: ontwerp, inrichting, onderhoud en beheer. www.openbareruimte.nl

Als evenknie van het Nederlandse LED Evenement organiseert het FHI samen met haar leden voor het eerst het LED Evenement België. Plaats van handeling is het Elewijt Center te Elewijt-Zemst. www.ledapplicatie.nl

de Elektro Vakbeurs Hardenberg. Het concept bestaat uit drie elementen: persoonlijk contact, productbeleving en een plenair programma. www.evenementenhal.nl/hardenberg

13 tot en met 15 januari 2016 Vakbeurs Facilitair Dit evenement is sinds de start in 1999 uitgegroeid tot hét vakevenement op het gebied van facilitair management. Gemiddeld trekt het evenement bijna twintigduizend bezoekers en ruim vierhonderd standhouders. De beurs besteedt traditiegetrouw ook aandacht aan (led-)verlichting. www.vakbeursfacilitair.nl

21 januari 2016 Nationale Lichtcongres NSVV Het jaarlijkse Nationale Lichtcongres van de NSVV waarvan de inhoud van het programma zo spoedig mogelijk volgt. www.nsvv.nl

3 december 2015 LED Evenement Nederland Het LED Evenement vindt ook dit jaar plaats in 1931 Congrescentrum Brabanthallen in Den Bosch. Het evenement wordt vanuit de basis van de elektronica vormgegeven voor OEM’ers, ontwikkelaars, R&D managers, (licht) architecten, de gebouwde omgeving en led-toepassers in het algemeen. www.ledapplicatie.nl

8 tot en met 10 december 2015 Elektro Vakbeurs Hardenberg SMART Industry: ‘een slimme en efficiënte kijk op industrie’ is de titel van het concept voor de elektrotechnische industrie voor de zestiende editie van

27 en 28 januari 2016 LED EXPO LED Expo is dé vakbeurs voor de ledverlichtingsbranche. LED Expo biedt professioneel geïnteresseerde bezoekers een helder overzicht van het huidige assortiment, de actuele ontwikkelingen en de brede toepassingsmogelijkheden. Tijdens LED Expo kunnen bezoekers op één locatie een transparant marktoverzicht krijgen en kennis opdoen. www.ledexpo.nl

LED MAGAZINE SEPTEMBER • 41

LED Industry Register Door uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het LED Industry Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden licht professionals, van fabrikanten, tot installateurs, overheidsfunctionarissen, commerciële eindgebruikers, lichtontwerpers, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘LED Industry Register’ formulier digitaal in via www.ledmagazine.nl/industrieregister

COLOFON Jaargang 3 - nr. 3 SEPTEMBER ’15 LED Magazine is het leidinggevende Nederlandstalige multimediale platform voor eenieder die professioneel betrokken is bij (led-)verlichting in Vlaanderen en Nederland. LED Magazine kent een online nieuwsportal, e-mailnieuwsbrief en vakblad. Het vakblad verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 10.000 exemplaren.

Uitgever & Hoofdredacteur N.V. BOM

NSVV

Ontwikkelingsmaatschappij van de provincie Noord-Brabant Goirleseweg 15, 5026 PB Tilburg T. + 31 88 83 111 20 I. www.bom.nl

Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde Postbus 539, 6710 BM EDE T. +31 218 69 53 94 I. www.nsvv.nl

Edwin van Gastel (EG Media) (E). [email protected]

& gebouw

6, 7 en 8 oktober 2015 Brabanthallen, Den Bosch

Hét platform voor duurzame energieopwekking en energiebesparing in de gebouwde omgeving

Eindredactie Els Stultiens (EG Media)

Vormgeving Bette van Loenen (EG Media) Thijmen van Loenen (FloenID)

Coverfoto IKEA Haarlem (Juliette Blik)

FHI LED Cluster

Output

Nederlandse brancheorganisatie voor Industriële Elektronica Postbus 366, 3830 AK Leusden T. + 31 33 465 75 07 I. www.fhi.nl

Distributeur van professionele audio, video en lichtapparatuur Postbus 2414, 5202 CK Den Bosch T. +31 73 639 26 00 I. www.outputnl.com

IGOV Innovatieplatform

PRIMALighting

Innovatieplatform voor de Openbare Verlichting E. [email protected] I. www.igov.nl/innovatieplatform

Europees distributeur van Sheenly LED Lighting Dieselweg 1, 3752LB Bunschoten T. +31 33 299 61 31 I. www.primalighting.nl

Abonnementen & Advertenties [email protected]

Redactionele klankbordgroep M. Weeda (BOM) H. Wijsman (FHI) R.J. Vos (NSVV)

Bent u op zoek naar verbruiksbesparende maatregelen voor gebouwen? Op Energie & Gebouw ervaart u een wereld aan inspiratie en mogelijkheden, van inkoop tot techniek en van regelgeving tot management.

Gespecialiseerde congressen, lezingen en workshops, o.a.: • De rol van ESCo’s bij de energietransitie • VVM-FedEC-TEG Debat over het Energieprestatiekeur (EPK) • Minisymposium Gas Inkoop 2015 – 2020 • Seminar ‘Financiering van de Energietransitie’ • En nog veel meer!

Bekijk de nieuwste oplossingen, neem deel aan interactieve lezingen en live demonstraties en doe waardevolle contacten op.

Awards: • Energie Professional 2015

Registreer direct voor gratis toegang via www.energievakbeurs.nl

© EG Media 2015 - Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel voorkomende onjuistheden. 42 • LED MAGAZINE SEPTEMBER

•

Energie Talent 2015

Co-locatie: • Energie & Industrie • Ecomobiel, vakbeurs voor duurzame mobiliteit Bijdragen van o.a.: • RVO.nl • Topsector Energie • TNO • EU • ABN Amro • Passief Bouwen • Holland Solar • NWEA • FedEC • Ministerie van Economische Zaken • Ministerie van Infrastructuur & Milieu 300 toonaangevende exposanten!

www.energievakbeurs.nl

5 P O K ’1 S N IE O HN EK EC ZO OT BE T R EK EL

MEER DAN ALLEEN LICHT VRAAG DE BIG WHITE 2016 & HOME 2015 GRATIS AAN Werp licht op uw omgeving met (LED) verlichtingsarmaturen van SLV - BIG WHITE 2016 en HOME 2015. Kijk op de compleet vernieuwde website slvbyoutput.nl of download direct de vernieuwde app in de store. Nu met meer informatie en prijzen!

Uw distributeur: