Ik ben Alice - docenten Doelgroep: voortgezet onderwijs, middenbouw havo en vwo
Voor u ligt de lesbrief die hoort bij een bezoek aan het wetenschapsfilmfestival InScience. Tijdens het festivalbezoek gaan leerlingen de documentaire Ik ben Alice bekijken. Met behulp van de opdrachten uit deze lesbrief kunt u deze activiteit met uw leerlingen voorbereiden en na afloop de film bespreken. Ook staan er een aantal opdrachtsuggesties in de lesbrief waarbij uw leerlingen zelf aan de slag gaan. U kunt zelf de focus van het festivalbezoek bepalen door een keuze te maken uit de aangeboden opdrachten.
Over het festival Leerdoelen Deze lesbrief past in een leerlijn mediawijsheid en sluit bij de vakgebieden Kunstvakken 2: Beeldende Vorming, Maatschappijleer I en II en Nederlands. Bovendien doet het lesmateriaal een beroep op vakoverstijgende vaardigheden, zoals discussiëren, het aannemen van een onderzoekende houding en creatief denken.
Over de film De documentaire Ik ben Alice (Sander Burger, 2014) gaat over zorgrobot Alice en geeft een
Dit jaar vindt de eerste editie plaats van hét Nederlandse
filmfestival
een
samenwerking
hoeverre een robot een mens van vlees en bloed kan vervangen.
Radboud
en jongeren op een laagdrempelige wijze kennis laten maken met de wereld van wetenschap en kunst. Tijdens InScience staat de wetenschapsfilm centraal (als kunstvorm, communicatiemiddel en als informatiebron) en is het toegankelijk en begrijpelijk maken van wetenschap voor een breed publiek een
Wetenschap
sociale band met ouderen kan opbouwen en in
de
op nieuwsgierige mensen en wil ook kinderen
wordt in Nederland. Alice is ontwikkeld door
zorg voor eenzame en dementerende ouderen. Het onderzoeksteam vraagt zich af of Alice een
van
Universiteit en filmtheater LUX. Het richt zich
belangrijk doel.
kunnen voldoen aan de toenemende vraag naar
de
wetenschapsfilm: InScience. Het festival is
inkijkje in de manier waarop deze robot getest een team wetenschappers om in de toekomst te
voor
begint
bij
verwondering
en
nieuwsgierigheid naar onszelf en de wereld om ons heen. InScience maakt bewust de koppeling tussen visueel/artistiek sterke films en wetenschappelijk interessante thema’s. Op deze manier wil InScience leerlingen boeien en betoveren en bovendien stimuleren om zelf een onderzoekende houding aan te nemen.
Ik ben Alice is een ontroerende en soms komische documentaire over thema’s als robotica, kunstmatige intelligentie, ouderenzorg,
communicatie,
eenzaamheid
en
vriendschap.
De
documentaire Ik ben Alice en
het
onderzoeksteam SELEMCA heeft de Eurekaprijs 2015 voor wetenschapseducatie gewonnen. De film kreeg de prijs ‘voor het breed en indringend uitdragen van prikkelend onderzoek naar de mogelijkheden van emotioneel intelligente ‘zorgrobots’ in de ouderenzorg’.
DEEL 1: VOOR HET FESTIVALBEZOEK Voorbespreking Als voorbereiding op het festivalbezoek met de klas en als introductie op de film kunnen (een aantal van) de onderstaande vragen besproken worden. Er is geen goed of fout antwoord op de vragen maar het is juist de bedoeling dat leerlingen worden gestimuleerd om vrij na te denken naar aanleiding van de vragen. Vragen over filmhuisbezoek en het filmfestival InScience: •
Wat is een filmfestival? Kun je een voorbeeld geven van een bekend filmfestival?
• •
Wie is er wel eens naar een filmfestival geweest? Wat zou er bedoeld worden met 'een wetenschapsfilmfestival'?
•
Welke soorten wetenschap ken je? Ken je ook bekende wetenschappers?
•
Zijn er regels ('etiquette') als je een bezoek brengt aan een filmtheater of bioscoop? Wat mag wel/niet?
Ik ben Alice:
• • • • • • • •
Wat is een documentaire? Wie heeft weleens een documentaire gezien en waar ging die over? Heeft iemand de film Ik ben Alice al gezien? Waar gaat de film over? Heeft er iemand een dementerende opa of oma? Wat is dementie? Wie kent iemand die thuiszorg krijgt of moet worden verpleegd? Waarbij krijgt diegene dan hulp? Wat denk je dat een zorgrobot is en hoe ziet een zorgrobot eruit? Wat denk je dat de zorgrobots die nu bestaan allemaal kunnen? Wat denk je dat zorgrobots in de toekomst allemaal kunnen? Wat vind je ervan dat er zorgrobots worden ontwikkeld?
Ik ben Alice - docenten Doe-opdracht Een zorgrobot helpt ouderen bij dagelijkse taken. Het is eigenlijk een soort wandelende smartphone in de vorm van een pop, die helpt dingen te onthouden maar ook voor gezelschap zorgt. Vraag de leerlingen hun eigen zorgrobot te ontwerpen. Laat ze hierbij nadenken over esthetische aspecten: hoe zie de robot eruit, hoe groot is hij, is er een menselijk gezicht te zien, hoe beweegt de robot etc., maar ook technische aspecten: wat kan de robot allemaal, hoe communiceert de robot, welke apparaten (bijvoorbeeld huishoudelijk en medisch) vervangt de robot etc. Probeer voor het uitvoeren van deze opdracht Alice nog niet te laten zien aan de klas. Zo wordt het echt hun eigen voorstelling van een zorgrobot. Het ontwerp van de robot kan ook uitgewerkt worden tot een realistisch, beweeglijk model. Welke materialen en technieken hiervoor gebruikt worden staat de leerlingen vrij waardoor ze worden uitgedaagd om creatieve oplossingen te verzinnen. Gedacht kan worden aan klei, afvalmaterialen, knutselmaterialen, maar ook het digitaal uitwerken van het ontwerp behoort tot de mogelijkheden. Deze opdracht kan bovendien individueel of in groepjes uitgevoerd worden.
DEEL 2: NA HET FESTIVALBEZOEK Nabespreking Na het bekijken van de film is het goed om de eerste indrukken met de klas te bespreken. Dit kan gebeuren aan de hand van onderstaande vragen. Eerste indruk:
• • • •
Wat vond je van de dag? Wat is opgevallen of bijgebleven? Wat vond je van de film? Waar ging de film over? Vond je het een 'wetenschappelijke film'? Wat vind je van de inzet van zorgrobots in de ouderenzorg?
Filmisch:
•
Volgden de beelden elkaar snel of langzaam op?
• • • •
Vanuit welk perspectief word de film verteld? (de film wordt gefilmd met losse camera’s, maar ook vanuit Alice, vinden jullie dat een toevoeging?) Zijn de makers van de documentaire te zien in de film? Waarom denk je? De film heeft een belangrijke prijs voor wetenschapseducatie gewonnen, waarom denk je? Vind je dat terecht? Geeft de film goed weer hoe de dagelijkse situatie met een zorgrobot er uit zou zien, of is het beïnvloed door de manier waarop er wordt gefilmd? (Af en toe kijken de vrouwen bijvoorbeeld naar de crew, er is gemonteerd waardoor we niet alles zien.)
Ouderen:
• • • • •
Wat gebeurt er met de houding van de ouderen ten opzichte van de robot gedurende de film? Verandert deze houding? Wat vind je daarvan? Denk je nu anders over hoe oude mensen in het leven staan? Wat zou je zelf kunnen doen om eenzaamheid van ouderen tegen te gaan? Hoe ziet het leven van een 80-jarige er over 10 jaar uit? Hoe vind je dat de oudere vrouwen reageren op Alice? Denk je dat het leven van ouderen beter wordt met behulp van Alice?
Filosofisch:
• • •
• • • •
Heb je wel eens nagedacht over eenzaamheid onder ouderen? Wat vind je van het gebruik van robots om eenzaamheid te voorkomen? Er zullen steeds meer ouderen bijkomen de komende jaren, en deze ouderen hebben minder kinderen om voor hen te zorgen. Denk je dat het gebruik van zorgrobots of alternatieven onvermijdelijk wordt? In de documentaire worden mensen uitgebreid geanalyseerd en besproken, en er is ook nog eens een camera bij. Vind je dit kunnen? Denk je dat je vrienden kan worden met een robot? En zo ja, hoe zou je reageren als die robot ineens geen vrienden meer zou willen zijn met jou? Denk je dat robots ooit emoties zullen hebben, of in staat zullen zijn om liefde te kennen? Jouw privéleven vast laten leggen op camera, zou jij dat doen? Zou jij mee willen werken aan een documentaire? Heb je misschien nu al een vlog/youtube kanaal en waarom maak je die filmpjes?
Ik ben Alice - docenten Technisch:
• • • • • • •
wat vind je van de techniek en hoe denk je dat deze zich verder zal ontwikkelen? Wat vind je van het (esthetische) ontwerp van Alice? Lijkt het op jullie eigen ontwerp? Wat zijn de voordelen van een zorgrobot? En de nadelen? Wat is het belangrijkste verschil tussen een robot en een mens? Denk je dat er ooit een moment zal komen waarop we robots niet meer van mensen kunnen onderscheiden? Stelt Alice uit zichzelf vragen of wordt ze bestuurd door iemand? Waarom denk je dat? Waarom heeft Alice de grootte van een kind en niet van een volwassen vrouw? Wat vind je hiervan?
Doe-opdracht Om de film nog verder te verwerken en de leerlingen ook actief aan het werk te zetten met de onderwerpen uit de film kan onderstaande opdracht uitgevoerd worden. Zelf onderzoek doen Schrijf zelf een onderzoeksplan naar aanleiding van de film. Welk thema is je echt bijgebleven en waar zou je meer over willen weten? Zou jij willen weten wat er nog meer technisch mogelijk is? Wil je weten hoe groepen ouderen reageren op de zorgrobots? Vraag je je af welke stem of accent nou het beste te verstaan is voor de ouderen? Kies een thema dat jij interessant vindt en schrijf hier een onderzoeksvoorstel voor. Bedenk dus hoe je dit zou kunnen onderzoeken. Kun je het beste een enquête afnemen? Een sociaal experiment uitvoeren of een experiment doen in een lab met verschillende soorten robots? Beschrijf hoe je onderzoek zou kunnen doen en stel ook een hypothese op. In een hypothese schrijf je wat je denkt dat de uitkomst van het onderzoek zal zijn. In het werkblad voor leerlingen is een stappenplan opgenomen hoe een onderzoeksvoorstel kan worden gemaakt. Tips:
• •
Op internet is veel lesmateriaal te vinden over het zelf maken van simpele robots. Kijk bijvoorbeeld eens op: http://www.robot161.nl/2011/08/beetlebot/ De uitzending van Tegenlicht “De robot als mens” laat nog meer voorbeelden zien van (zorg)robots. Het kan interessant zijn om deze aflevering nog te bekijken met de leerlingen om zo meer achtergrond te geven over zorgrobots.
