IDEEËNBUNDEL “ZWERFVUIL IN ACTIE!” Organiseer na het spelen van het zwerfvuilspel een eigen wervelende zwerfvuilcampagne met je leerlingen. WAAROM DEZE IDEEËNBUNDEL? Beste leerkrachten, Een steekproef georganiseerd bij 90 leerlingen van de derde graad lager onderwijs toont aan dat het zwerfvuilspel een positief effect heeft op het gedrag van jonge mensen. Uit de enquête die men voor en na het spelen van het zwerfvuilspel organiseerde in de Vrije Basis School van Berlaar, kan men afleiden dat het gedrag van hun leerlingen in de positieve zin is veranderd. De afgebeelde grafieken tonen bijvoorbeeld aan dat men effectief een positieve verschuiving kan waarnemen bij de vermelde vraagstellingen. Leerlingen zijn dus na het spelen van het zwerfvuilspel meer bewust van de oorzaken en negatieve gevolgen van zwerfvuil in de natuur. Hierbij zullen ze dan ook meer gemotiveerd zijn om bepaalde initiatieven m.b.t. zwerfvuil uit te voeren. Vrijblijvend kan je met deze ideeënbundel eens bekijken of er een vervolgtraject kan gerealiseerd worden met je leerlingen. Misschien vind je er leuke ideeën in of zet het je aan om zelf met een originele actie op de proppen te komen. Laat het ons in ieder geval weten wanneer jullie zelf een zwerfvuilactie of campagne gaan organiseren. Wie weet kunnen we jullie hier en daar nog ondersteunen:
[email protected] Heel veel plezier en succes! -1-
IDEEËN VOOR HET BASIS ONDERWIJS (BAO) AFFICHECAMPAGNE Bewustmaking is een noodzakelijke eerste stap op weg naar gedragsverandering. Affiches zijn hiervoor een goede manier om mensen te confronteren met het probleem. Affiches maken met de leerlingen is leuk: op een speelse manier verwerken de kinderen de inhoud die ze met de affiches willen overdragen. Aanpak Begin eerst met je leerlingen een nabespreking van het zwerfvuilspel en verzamel zo ideeën om hen aan te zetten affiches te ontwerpen. Daarna kan je met de leerlingen affiches gaan maken. Je kan de klas in verschillende groepjes verdelen en elk groepje een ander zwerfvuilonderwerp in beeld laten brengen: o Hoeveel zwerfvuil is er?. o Hoe lang duurt het voor de natuur verschillende soorten afval vanzelf kan laten verdwijnen?. o Wat zijn de gevolgen van zwerfvuil? De straat is vuil, mensen vinden dit niet prettig, dieren zijn er slachtoffer van, de natuur raakt vervuild… o Wat kunnen we er aan doen? Afval hoort in thuis in de vuilbak! Hang de affiches op plaatsen waar ze goed opvallen en de kinderen even tijd hebben om er naar te kijken. Tips voor leuke affiches Gebruik de witte achterkant van afgedankte affiche. Raap eventueel zwerfvuil van de speelplaats en plak het op de affiche, of hang het in een doorzichtige zak naast de affiche. Dat trekt echt de aandacht!
-2-
Kinderen beseffen vaak niet hoe onduidelijk de affiches zijn die ze maken. Je kan structuur brengen door volgende stappen te doorlopen: o Wat willen we duidelijk maken met onze affiche? Kies voor maar 1 boodschap! Wil je meer boodschappen geven? Maak dan per boodschap 1 affiche. o Hoe kunnen we die boodschap in 1 krachtige zin vertellen? Liever duidelijk dan grappig of rijmend. o Welke afbeeldingen maken deze boodschap het duidelijkst? Laat de kinderen zich niet te veel verleiden tot allerlei storende afbeeldingen.
Wees creatief en durf eens afwijken van de klassieke affiche: o
1 letter per (gekleurd) blad geeft een megagrote boodschap:
o
Maak met karton een ‘immobord’ over zwerfafval. Door zijn vorm valt dit erg op. Zorg wel dat deze beschermt staat tegen de regen.
o
Kijk eens rond in de school en laat je inspireren door de omgeving: op welke plaatsen zou een affiche/ spandoek/ kunstwerk erg goed opvallen?
-3-
VUILBAKKEN VERSIEREN Bij deze actie gaan de leerlingen de vuilbakken op school aanpakken. Met de leerlingen kan je de vuilbakken of de omgeving er rond versieren.
Tips
In de versiering kan je sensibiliserende boodschappen verwerken. Zorg dat de versieringen duurzaam zijn, tegen weer, wind en vuil kunnen. Zorg ook dat de versieringen het ledigen van de vuilbakken niet hindert. Plaats vuilbakken voor restafval, pmd, enz. steeds bij elkaar. Zo wordt er beter gesorteerd! Zorg voor een goede taakverdeling in de klas.
KRIJTTEKENINGEN Dit is een actie die veel succes kent bij de kinderen: de krijttekeningenactie. Met stoepkrijt tekenen de kinderen dikke pijlen naar de vuilbakken. Wie de pijlen volgt komt onderweg allerlei boodschappen tegen, zoals “Gooi afval in de vuilbak” en “Elk jaar gooit elke persoon 5kg afval op de grond!”
-4-
Tips Als je de leerlingen ondoordacht hun werk laat gaan, zal de speelplaats al snel omgetoverd worden tot een lelijke spinnenweb van pijlen. Maak daarom vooraf afspraken over wie wat gaat doen. Mogelijk taken zijn: o Pijlen tekenen. Deze moeten minimum 5cm dik zijn! o Kaders met korte, duidelijk geschreven boodschappen maken. o Krijttekeningen maken, als versieringen tussendoor. Je kan voor sommige taken vooraf een bepaalde zone op speelplaats afbakenen. Als je de keuze hebt, kies dan voor de dikste stoepkrijt. Dat werkt veel gemakkelijker voor de kinderen.
ZWERFVUILTENTOONSTELLING Aanpak Denk eerst na over het concept van de tentoonstelling. Hieronder vind je allerlei ideeën. Ga met de kinderen aan de slag en maak de tentoonstelling. Plaats de tentoonstelling op een geschikte locatie: waar veel leerlingen passeren en eventjes tijd hebben om er naar te kijken. Voorzie een plechtige opening van de tentoonstelling, bijvoorbeeld op een schoolfeest. Natuurlijk hoort daar een receptie bij! -5-
Affiches Leerlingen zoeken op internet prentjes van afval op straat en in de natuur, en de gevolgen ervan voor mens, planten en dieren. Hiermee maken ze een tentoonstelling op grote affiches, met de nodige uitleg erbij. Thema’s waarmee de leerlingen rekening houden zijn: o Dierenleed o Waarom mensen niet graag zwerfvuil in hun straat hebben o Giftige stoffen o Afbraaktijden o Bestaande zwerfvuil affiches Best worden prentje op A4 in kleur afgedrukt, anders zijn ze niet duidelijk genoeg. Als de school een zwerfvuilopruimactie heeft georganiseerd, moet je zeker een fotoreportage hiervan bij de tentoonstelling voegen! Objecten Een tentoonstelling met enkele dingen om naar te kijken is leuk:
Een doorzichtige zak met al het zwerfafval van de speelplaats van 1 opruimactie.
Materiaal dat gebruikt werd tijdens een opruimactie (grijpertje, fluo-hesje, handschoenen, vuilniszak…).
Je kan zwarte (lege) vuilniszakken opblazen en dichtknopen, om zo een stapel “afval” te maken die overeenkomt met de hoeveelheid afval die alle leerlingen in de school samen per jaar maken. “Vang” eerst veel lucht, dan heb je minder blaaswerk. Draai de zak dicht door de bovenkant minstens 10 rondjes te draaien. Belangrijk: vouw dit uiteinde dubbel voor je er een elastiekje rond. Op deze manier is de zak luchtdicht afgesloten. In Vlaanderen wordt er 5 kg per persoon zwerfafval opgeruimd. Hierbij komt nog afval dat in de natuur verdwijnt, maar daarover zijn er geen cijfers. Als we ervan uitgaan dat er 10 kg in een zak past, hebben we dus half zoveel zakken nodig als er leerlingen zijn. Dat is een indrukwekkende berg! De zakken zijn ultralicht en zullen gemakkelijk wegwaaien. Plak ze mat plakband aan elkaar, of plaats ze binnen achter hekken. Plaats zeker grote affiches met uitleg bij, bijvoorbeeld “Deze berg stelt de hoeveelheid afval voor die alle leerlingen in deze school jaarlijks op de grond gooien!”
-6-
ZWERFVUIL KUNSTWERKJES Aanpak Met afval en kosteloos materiaal kan je mooie kunstwerkjes maken. Op internet vind je diverse sites met knutselideetjes. Opgelet: Knutselen met afval leidt soms tot meer restafval! Als je knutselt met petflessen en je gebruikt ander materiaal, dan wordt dit restafval en dat is slechter voor het milieu dan gesorteerd afval. Zorg dus dat de kunstwerken zo mooi en degelijk zijn, dat ze lang gebruikt kunnen worden.
TONEEL
Met de klas werk je een toneelstuk uit voor de rest van de school. Het is veel werk, maar ontzettend leuk om te doen. Bovendien blijft het lang hangen bij de uitvoerders als het publiek. Misschien wordt dit wel een mooie afsluiter van een projectweek? -7-
Aanpak Afhankelijk van de leeftijd van de leerlingen kan je volgende aanpak gebruiken: Zoek een geschikt verhaal. Hieronder vind je een suggestie.
Bepaal hoe je het verhaal wil brengen: Geen leerlingen teksten van buiten leren en zelf brengen? Ga je als leerkracht “verteller” spelen, terwijl de leerlingen je verhaal uitbeelden? Je kan beide vormen natuurlijk combineren. De leerlingen zelf een verhaal laten verzinnen is erg moeilijk, maar het kan. Het risico op een verhaal waarbij de boodschap niet overkomt is echter erg groot.
Je kan, samen met de kinderen, werken aan een decor, kostuums en een lied voor in het toneelstuk.
Plan je voorstelling: o Niet voor de hele school ineens, want 300 fluisterende kinderen maken het toneel helemaal onverstaanbaar. o Zorg voor een goede locatie. o Maak een kalender van de voorstellingen.
Het verhaal Hieronder is een verhaaltje, waarin de belangrijkste elementen verwerkt zitten. Je kan het verhaal natuurlijk aanpassen aan je klas. Wat hieronder staat is geen script, maar dient nog verder uitgewerkt te worden. Dat is voor elke leeftijdsgroep natuurlijk anders. Pas het verhaal en de personages aan aan de leeftijd. Je verdeelt de leerlingen in een 5-tal groepjes, die elk een groep personages uitbeelden (eilandbewoners, zeevogels, stedelingen, straatvegers…) In een notendop komt het verhaal hier op neer: Op het eiland Schoongarije wonen de eilandbewoners al jaren in de mooie natuur. Op een dag spoelt er een grote schatkist aan. De schoongaren zijn erg benieuwd naar wat erin zit. Als ze de kist openen merken ze tot het grote verbazing dat er allerlei dingen inzitten die ze nog nooit gezien hebben: een gekleurd zakje met vreemde tekens op (chipszakje), iets dat aan de vingers vlakt en vieze slierten maakt (voorgekauwde kauwgom), een handige lichtgewicht (pet-)fles en ander afval dat veel mensen op de grond gooien (blikje, krant, fritbakje, sigarettenpeuk…). De eilandbewoners weten er geen raad mee, en laten de kist open op het strand liggen. Wanneer ze weg zijn komen de hongerige meeuwen en stormvogels de kist leegplunderen. Ze denken dat het lekker eten is. Maar 1 voor 1 worden ze ziek. Hun magen zitten vol met soms giftige spullen, er is geen plaats voor echt eten. De eilandbewoners vinden de dode zeevogels en besluiten te gaan zoeken naar wie al dat afval in de kist heeft gestopt. Met hun boot maken ze een lange zeetocht, en belanden in een grote stad Colafornia. Ze zien veel stedelingen in de straat, die bijna allemaal afval op de grond gooien. De hele tijd zijn er ook straatvegers die alle afval weer opruimen en in grote kisten doen. De straatvegers weten echter niet wat ze er dan mee moeten doen, en gooien de kist gewoon in zee. Het afval dat niet in de kist past vegen ze ook de zee in. De eilandbewoners steken de koppen samen: zo kan het niet verder. Straks zit de zee vol met afval! Ze bedenken een plan om het probleem aan te pakken…
-8-
Eerst maken ze een grote vuilbak samen met de straatvegers. Dan organiseren ze organiseren een quiz voor de stedelingen op straat. Wanneer de eerste stedeling voorbij wandelt stellen ze een vraag: Weet je hoe lang het duurt voor de natuur een blikje kan laten verdwijnen? Meer dan 80 jaar! De stedeling verschiet van de lange duur en beseft plotseling dat hij maar beter geen afval op de grond kan gooien, maar waar dan wel? De eilandbewoners wijzen naar de grote vuilbak. Ook alle ander passanten krijgen een quizvraag. Op het einde brengen de straatvegers de vuilbak naar een speciale fabriek: de verbrandingsoven, waar het afval netjes opgebrand wordt. Als de eilandbewoners willen vertrekken, geven de stedelingen nog een groot feest om de eilandbewoners te bedanken voor hun goede tips. Tips voor de uitvoering Het decor: o Met grote doeken die je kan hergebruiken, en marktklemmen, kan je snel een lokaal een totaal ander karakter geven. o Waarschijnlijk heb je ook attributen nodig: een huisje in de straat, dingen in de omgeving. o Veel minder werk heb je als je het decor projecteert met een projector. Let er dan bij de plaatsing van de beamer op dat de figuranten niet door het beeld lopen, bijvoorbeeld door de beamer (achter een huisje) tussen het scherm en de figuranten te plaatsen. Zorg dat het scherm in het donker staat, maar dat de figuranten nog voldoende belicht worden. Kostuums: o Leerlingen hebben thuis misschien geschikte verkleedkleren. o Je kan met de leerlingen kostuums maken. Laat je maar inspireren door onderstaande foto’s en afbeeldingen op internet.
Voorbeelden: o Eend: kinderen dragen witte kleren en hebben een snavel van geel papier o Konijn: kinderen dragen bruine kleuren en hebben papieren oren zoals op de foto hierboven. Je kan ook snorharen en een konijnenneusje schminken. o Kabouters: kinderen dragen rode kleren en hebben een punthoed van rood papier. Met schmink en watten kan je alles verder afwerken. o Bomen: kinderen dragen groene kleren, volgehangen met grote bladeren van groen papier, die je met veiligheidsspeldjes of wasknijpers vast maakt. o Trollen: kinderen dragen donkere kleren. Met gel krijgen ze een warrig kapsel, en hun gezicht wordt vol wratten en donkere wenkbrauwen geschminkt. Een lied: altijd leuk, een toneeltje met muziek. Een lied kan ook zonder begeleidingsmuziek. Maak met de leerlingen een tekst op een bestaand nummer dat ze goed kennen, dat is het gemakkelijkst. -9-
OPRUIMACTIE Een opruimactie heeft een dubbel effect: de buurt is terug proper en de leerlingen zijn gesensibiliseerd. Omdat de leerlingen zelf afval opruimen zullen ze eventjes nadenken voor ze nog iets op de grond gooien. Aanpak
Zorg voor geschikt materiaal voor de opruimactie: fluo-hesjes, werkhandschoenen, grijpertjes, vuilniszakken… Informeer bij de milieudienst van je gemeenten of je geen materiaal kan krijgen. In het kader van de campagne indevuilbak.be steunt de Vlaamse overheid de gemeenten hierin, door jaarlijks gratis materiaal ter beschikking te stellen. Zorg voor voldoende begeleiding. Leerlingen gefocust op zwerfafval hebben niet altijd even veel aandacht voor het verkeer! Maak kleine groepjes van een 5-tal leerlingen. Maak duidelijke afspraken met de leerlingen over wat er zal gebeuren, hoe laat en waar de groepjes terug samen komen.
Overige ideeën Je kan natuurlijk nog veel meer doen rond het thema zwerfafval. Hier zijn nog enkele ideetjes: Gedichtjes en verhaaltjes schrijven over zwerfafval. Foto’s maken van de wijk, van mooie en minder mooie plekjes en plaatsen met veel zwerfvuil. Filmpjes bekijken over (zwerf)afval, bijvoorbeeld die van SchoolTV.nl, die je vind met de zoekterm ‘afval’. …
- 10 -
IDEEËN VOOR HET SECUNDAIR ONDERWIJS (SO) AFFICHECAMPAGNE Laat leerlingen zelf affiche maken: tekenen, schilderen, op de computer… begin er echter niet zomaar aan, maar maak er een traject van dat de leerlingen doorlopen: De leerlingen zoeken naar de reden waarom mensen afval op de grond gooien. De leerlingen denken na over welke argumenten de mensen kunnen aanzetten om dit niet meer te doen. De leerlingen zoeken hoe ze deze argumenten zo goed mogelijk op een affiche kunnen verwerken. Een leuke manier om deze stappen te doorlopen is leerlingen bestaande affiches laten opzoeken op internet en deze beoordelen: Welke affiche vinden zij de beste en waarom? Zouden deze affiche op hen effect hebben? Waarom (niet)?...
Een affiche, hoe goed ook, zal mensen niet van gedrag doen veranderen. Het is wel een goede eerste stap in de richting van gedragsverandering, omdat het de mensen bewust maakt. Met andere acties kan je na deze bewustmaking gemakkelijker aan gedragsverandering werken.
- 11 -
Tips voor een sterke affiche Een goede affiche:
… trekt de aandacht: duidelijk en opvallend van ver, een beeld dat de aandacht trekt: verrassend, mooi, shockerend… … doet de mensen even stilstaan bij het thema: verrassende weetjes, een andere kijk op de zaak… … is duidelijk: niet te druk, weinig tekst, een krachtig beeld… … sluit aan bij de leefwereld van het doelpubliek.
ZWERFVUILCONFRONTATIE Verzamel het zwerfafval van 1 week / 1 maand en confronteer de leerlingen ermee door het (op een zeil) uit te spreiden op een locatie waar dat iedereen er eens bij kan stilstaan (speelplaats, refter, gang…). Je kan deze actie als inleiding gebruiken voor een zwerfvuilcampagne, omdat het de ogen opent en de gesprekken over het thema in gang zet.
- 12 -
AANGEPASTE VUILBAKKEN Bij deze actie gaan de leerlingen de vuilbakken op school aanpakken. In een eerste fase gaan de leerlingen de plaatsing van de vuilbakken analyseren.
Waar staan er vuilbakken? Welke? Waar staan er geen vuilbakken? Op welke plaatsen in de school is er het meeste zwerfvuil? Wat adviseren de leerlingen met betrekking tot de vuilbakken en zwerfvuil? Bv. vuilbakken in een zwerfvuilgevoelige hoek plaatsen, vuilbakken met een “gemakkelijke” opening…
Het is erg tof voor de leerlingen als hun advies ook opgevolgd wordt! In een tweede fase plaatsen de leerlingen de vuilbakken in de kijker.
Vuilbakken versieren tot iets hip.
Opvallende aandachtstrekkers rond de vuilbakken: o o o o
een (zelfgemaakte?) etalagepop een leuke affiche een kunstwerk waarvan de vuilbak een onderdeel is …
- 13 -
FATA MORGANA De school kan sterren verdienen door te zorgen voor minder (zwerfvafval). Elke ster staat voor een toegepaste afvaltip. In tegenstelling tot het tv-programma Fata Morgana, zijn de sterren niet blijvend. Vanaf het moment dat een bepaalde tip niet meer goed wordt uitgevoerd, wordt de ster terug afgenomen. Omdat zwerfvuil een te beperkt thema is, wordt het sterrensysteem best toegepast op afval in het algemeen. Zo kunnen bijvoorbeeld 5 van volgende tips aan de basis liggen: Geen zwerfvuil op de speelplaats Gebruik van een brooddoos Afval goed gesorteerd Gebruik van kladpapier in de klas Gebruik van een drinkbus Composteren op school 10% minder afval op school dan vorig jaar Brik- en blikvrije school Tips Het is leuk dat er een beloning wordt gekoppeld aan het behalen van de 5 sterren. Het kan om een grotere beloning gaan voor het behalen van de sterren (bv. filmvoorstelling in de school) en een kleinere beloning bij het behouden van de sterren (bv. wel een dessert bij het eten in de refter).
- 14 -
ZWERFVUILKUNST – MODESHOW Heb je een kunstzinnig aangelegde klas, dan kan je met zwerfvuil kunstwerken laten maken. Als je dit combineert met achtergrondinformatie over zwerfvuil (zoals de affichecampagne op p. 11) heb je een leuk, opvallende bewustmakingsactie die zeker de aandacht zal trekken!
Tips voor een geslaagde tentoonstelling - modeshow Neus eens op internet op zoek naar inspirerende voorbeelden, en toon deze aan de leerlingen voor ze aan de slag gaan. Met volgende internetzoektermen “afval kunst of afval modeshow” kom je leuke voorbeelden tegen. Je kan er ook een wedstrijd voor heel de school van maken. Zorg dan wel dat er tijdens de lessen tijd voor is, zodat de leerlingen ook effectief deelnemen. - 15 -
Een doel werkt erg stimulerend: maak van de tentoonstelling iets officieel (bv. op de opendeurdag van de school) en zorg voor een feestelijke opener. Dan werken de leerlingen naar een groot moment toe wat hen zal motiveren. Laat de leerlingen de volledige tentoonstelling - modeshow organiseren: Hoe heet de tentoonstelling modeshow? Waar zal ze plaatsvinden? Wie nodigen we uit? Doen we er een receptie bij? Hoe kunnen we scoren bij het publiek?...
FOTOTENTOONSTELLING Laat de leerlingen zwerfvuil origineel in beeld brengen en er bijvoorbeeld ook trefzinnen bij verzinnen. Print de foto’s af en maak op een leuke locatie een fototentoonstelling: bvb tijdens een opendeurdag of een aanverwante publieke activiteit.
voor eeuwig geprikkeld …
- 16 -
PERSACTIE Leerlingen stelen de show De krant halen is een leuke uitdaging voor de leerlingen. Het kan dat extra duwtje in de rug geven om gemotiveerd een zwerfvuilactie te organiseren. Het werkt als een beloning. Natuurlijk staat de persactie niet op zich, maar wordt deze best gecombineerd met een andere actie.
Tips voor een geslaagde persactie
De pers komt graag als er ook leuke foto’s gemaakt kunnen worden. Zorg dus voor visueel sterke momenten.
Dit soort nieuws is een typisch onderwerp voor de weekendbijlage van een krant. Een persmoment op vrijdag is dus ideaal.
10.00u is een geschikt tijdstip voor veel journalisten.
Stuur de persuitnodiging 2 à 3 dagen vooraf. Zorg dat deze een goede smaakmaker is, maar verklap nog niet alles, zodat het echt de moeite loont van naar de persconferentie te komen. Een goede lijst vind je op www.bonheiden.be met de zoekterm “perscontacten”.
Bel een uurtje voor de persconferentie alle uitgenodigde redacties nog eens op ter herinnering.
Geef op de persconferentie een persmap mee, met teksten en eventueel beeldmateriaal. Journalisten die echt weinig tijd hebben kunnen daar mee aan de slag.
- 17 -
STRAATTHEATER / PROMOTEAM Een promoteam, typetjes of andere vormen van straattheater op de speelplaats of aan de schoolpoort trekt de aandacht. Het is een ludieke manier om over zwerfafval te hebben zonder belerende toon. Het vraagt echter ook moed en motivatie van de leerlingen om dit tot een goed einde te brengen. Tips voor zwerfvuilstraattheater
Laat de leerlingen zelf kiezen welke figuren ze willen spelen. Het is immers vooral belangrijk dat zij het zien zitten van deze rollen te spelen! Middelbare scholieren willen zich vooral niet belachelijk maken.
Gebruik het groepseffect: bedenk samen iets dat erg cool is, en dat ze gemakkelijk als groep kunnen spelen. Geen individuele rollen of typetjes, maar een hele groep. Bijvoorbeeld maffiafiguren (allemaal in het zwart, met een zwarte zonnebril en hoed).
Denk goed na over hoe je in deze rol de zwerfvuilboodschap op een ludieke, maar toch overtuigende wijze kunt brengen.
Bijvoorbeeld: iemand speelt de rol van “zwerfvuilwerper”. Deze persoon gooit erg luidruchtig (zodat iedereen het gezien en gehoord heeft) een blikje op de grond. En nog één. En nog één. Plotseling komen de maffiafiguren tevoorschijn en draaien de zwerfvuilwerper in een jutte zak en roepen “wie geen zwerfvuil op de grond gooit kan gratis op onze bescherming rekenen!”. Ze gaan nog bij de andere leerlingen rond en sluiten per 3 een andere leerling in, en zeggen op dreigende toon “jij gooit toch geen afval op de grond he?!” Tips voor een zwerfvuilpromoteam Een promoteam is “veiliger” voor de leerlingen en vraagt minder acteertalent. Met een promoteam kan je de volgende dingen doen: Sandwichmannen dragen borden met ludieke anti-zwerfvuilboodschappen op. Promoteamleden delen gadgets uit, die geen afval veroorzaken. Bijvoorbeeld balpennen met een leuke opdruk, die je voor weinig geld kan laten maken bij firma’s die relatiegeschenken leveren. Iemand met een luide stem kan met een 3-tal kandidaten uit het “publiek” een kort quizje doen over zwerfafval, en de winnaar een leuke prijs geven. Dat is een gemakkelijke en plezante manier om toch degelijke info te verspreiden. Andere leden van het team gaan met vuilzakken rond en vragen of de leerlingen afval hebben voor in deze zak. … - 18 -
OPRUIMBEURTROL (VERANTWOORDELIJKHEID, NETHEID) Zwerfvuil verdwijnt vanzelf. Althans, daar lijkt het op. Leerlingen gaan daar wel anders over denken als ze zelf het afval moeten opruimen. Werk met de school een systeem uit waarbij leerlingen/klassen een beurtrol krijgen bij het opruimen van de speelplaats.
Tips
Dit is natuurlijk geen populaire maatregel. Om er toch een succes van te maken wordt de eerste opruimbeurt door de leerkrachten uitgevoerd, voor het alziend oog van de leerlingen. Dat vinden ze fantastisch om te zien en zal de drempel om zelf wekelijks in actie te schieten sterk verlagen!
Zorg dat de leerlingen over geschikt materiaal kunnen beschikken voor de grote schoonmaak.
MEER IDEEËN Natuurlijk kan je nog veel meer doen rond zwerfvuil. Denk maar aan:
Een quiz met de klas of zelfs de hele school. Een wedstrijd/ prijsvraag waaraan de hele school kan deelnemen. Een ideeënbus voor de beste anti-zwerfvuilideeën. Een zwerfvuilopruimactie in de buurt van de school. Een gedichten- of verhalenwedstrijd over zwerfvuil. Een milieuweek of afvalweek. Een Vlaamse kermis in het thema “zwerfvuil”. …
- 19 -
- 20 -
NUTTIGE ACHTERGRONDINFORMATIE (BAO - SO) Hoe zou je zelf zijn? Over het wie, wat, wanneer en waarom van zwerfvuil Wie heeft er nog nooit afval op de grond gegooid? Inderdaad, bitter weinig mensen. En jij? Redenen waarom mensen toch dingen op de grond gooien zijn:
Luiheid: er is geen vuilbak in de buurt (lees “binnen een straal van 10 meter”!) Hygiëne: het vuile papiertje in mijn broekzak? Geen denken aan! Gewoonte Iedereen doet het! Het wordt toch opgeruimd, dus waarom niet? Rioolputjes worden vaak aanzien als vuilbak, maar dat zijn ze dus niet!
Dingen op de grond gooien gebeurt niet altijd. Wanneer dan wel?
Het gebeurt meestal stiekem, als niemand kijkt, enkel in het bijzijn van vrienden of op momenten dat de “dader” inschat dat niemand erop zal (durven) reageren. Zwerfvuil is er alleen maar als mensen onderweg met afval zitten: het blikje cola is leeg, de chocoladereep is op, de sigaret is nog maar een peuk.
Waar is er het meeste zwerfvuil? Sommige plekken zijn ‘gevoeliger’ voor zwerfvuil:
Fiets- en wandelroutes die de leerlingen volgen, terwijl ze snoepen en drinken. Rondhangplekken, zoals de schoolpoort, de bushalte… waar mensen wachten. Op de speelplaats. …
- 21 -
Misschien verrassend: de grootste hoeveelheid (in aantallen) zijn sigarettenpeuken! Groter zwerfvuil vinden de mensen echter veel storender. Er wordt in Vlaanderen jaarlijks meer dan 30.000 ton zwerfvuil opgeruimd! Hoeveel ton niet wordt opgeveegd en in de natuur verdwijnt is niet bekend. Hoeveelheden zwerfvuil in Vlaanderen in aantallen
papier en karton glas 2% 1%
drankkartons 0%
blikjes 4%
kunststof drankverpakkingen 15%
allerlei gemengde verpakkingen 12%
sigarettenpeuken 51%
kauwgumresten 11%
verpakkingen van rookwaren 4%
Hoeveelheden zwerfvuil in Vlaanderen in gewicht
rookwarenverpakkingen 8%
textiel 6%
gemengd afval 15%
plastiek (vooral verpakkingen) 17%
metaal (vooral blikjes) 32%
papier en karton 22% - 22 -
Gedragsverandering voor minder zwerfvuil Hoe kunnen we mensen aansporen om geen zwerfvuil meer te veroorzaken? Er is geen magisch recept voor gedragsverandering. Het sterkste effect bekom je door verschillende sleutels te combineren: Langdurige campagne: Een prikactie is snel vergeten en heeft weinig effect. Langlopende campagnes maken meer kans op een sterk en blijvend effect. Bewustmaking: Weinig mensen hebben een idee van de hoeveelheden afval die in de natuur belanden en over de gevolgen daarvan. Bewustmaking kan de ogen openen, waardoor de mensen beginnen stil te staan bij hun vervuilend gedrag. Belonen: Het kost velen te veel moeite om hun afval in de vuilbak te gooien. Als daaraan voordelen worden verbonden, kan de balans in positieve richting omslaan. Belonen werkt voor de meeste mensen beter dan bestraffen. Enkel voor hardleerse bevuilers werkt straffen beter. Sociale controle: In een omgeving waar wel opmerkingen worden gemaakt op afval op de grond gooien (bijvoorbeeld thuis of in de buurt van een politieagent) wordt er geen afval op de grond gegooid. Verantwoordelijkheid: Wie zelf af en toe moet instaan voor de netheid van de buurt, zal er veel meer zorg voor dragen. Aangepaste infrastructuur: Als er op de juiste plaatsen geschikte vuilbakken staan, is de kans op zwerfafval aanzienlijk kleiner. Netheid: Wat al vuil is wordt nog vuiler gemaakt, maar een propere buurt blijft gemakkelijker proper. In deze bundel vind je ideeën voor projecten met leerlingen, waarbij één of meerdere van bovenstaande sleutels gebruikt worden. We hebben bij elke actie tussen haakjes deze sleutel gezet. Vaak gaat het maar om één sleutel. Het is dus zinvol om meerdere acties te organiseren, om te komen tot een goede mix in een sterke campagne. Naast deze sleutels zijn er natuurlijk ook randvoorwaarden waaraan voldaan moet worden: De actie moet aansluiten op de leefwereld van de doelgroep. De actie moet de aandacht trekken (opvallen, cool zijn…) en de aandacht houden (interessant zijn, waardevol zijn…). … Wat is zwerfvuil? Wat zijn de gevolgen van zwerfvuil? Zwerfvuil is wat mensen op straat en in de natuur gooien aan afval. Het zwerft rond en belandt op plekken waar het niet thuis hoort. Het gaat om erg grote hoeveelheden. Er wordt jaarlijks meer dan 5 kg zwerfvuil per Vlaming opgeveegd, naast een grote hoeveelheid dat niet opgeruimd wordt en in de natuur verdwijnt.
Door weer en wind, waterafvoer en waterlopen, belandt veel afval uiteindelijk in de zee. Op 8 verschillende plaatsen in de oceaan is er nu een grote “plastic soep”: rondkolkend plastic over een zeer grote oppervlakte! De oppervlaktes van de grootste kunststofarchipel wordt geschat op 700.000 tot 1.500.000 km². Ter vergelijking: België heeft een oppervlakte van 30.528 km². - 23 -
Plastic valt uiteindelijk uiteen in zeer kleine deeltjes. Inmiddels zitten er 46.000 kleine plasticdeeltje per vierkante kilometer in de oceaan en miljoenen microdeeltjes, die niet meer met het blote oog zichtbaar zijn! Deze deeltjes komen terug in de voedselketen terecht. Doordat vissen ze opeten en dieren en mensen deze vissen opeten krijgen wij ook veel plastic in ons lichaam.
plaats meer is voor eetbare dingen.
Groter afval leidt soms tot veel leed bij dieren. Waterdieren en vogels raken erin verstrikt, jonge stormvogels verhongeren doordat hun maag vol zit met plastic en er geen
Bepaalde soorten zwerfvuil zijn bovendien giftig. Zo bevatten filters van sigarettenpeuken veel giftige stoffen. Elk belanden er 4.500.000.000.000 (4,5 biljoen) sigarettenpeuken in de wereld op de grond. Dat is 4.500.000 ton giftig afval! Deze peuken nemen evenveel plaats in als de voormalige WTC twin towers van New York. Afval breekt traag af in de natuur. Afbraaktijden variëren van de omstandigheden. Onderstaande tabel bevat gemiddelde waarden.
Soort zwerfvuil Klokhuis Papier en karton Hondepoep Kartonnen bekertje Bananenschil Sigarettenpeuk Petfles Plastic zakje Kauwgom Frietbakje Blikje frisdrank Glazen fles Drankkarton
Afbraaktijd 14 dagen Een paar dagen tot een half jaar Een week tot enkele maanden Minstens een half jaar 1 tot 3 jaar 1 tot 5 jaar 5 tot 10 jaar 10 tot 20 jaar 20 tot 25 jaar 90 jaar 80 tot 1.000.000 jaar 1.000.000 jaar ?
Meer informatie http://nl.wikipedia.org/wiki/Zwerfafval
http://nl.wikipedia.org/wiki/Kunststofarchipel - 24 -
INLEIDEND MOMENT OVER ZWERFVUIL ALS OPFRISSING VAN HET THEMA Indien je zwerfvuilactie of campagne een ruime tijd na het spelen van het zwerfvuilspel is gepland, doe je er best aan om de hoofden terug even op te frissen aangaande de zwerfvuilproblematiek. Foto’s bespreken: wat loopt er fout? Zoek op internet foto’s van zwerfafval, kauwgom, hondenpoep, peuken…
Bespreek de foto’s met de kinderen in klas: o Wat staat er op de foto? Hebben jullie dat zelf al ergens gezien? Wie heeft dat afval daar gegooid? Heb je dat zelf ook al eens gedaan? Waarom? o Verdwijnt dat afval vanzelf? Waar denk je dat het afval naar toe gaat? Kan dat kwaad? o Overloop nog eens alle foto’s en vraag: Waar zou dit afval naar toe moeten? (vuilbak, hondenpoepzakje, asbak…) Zoek foto’s van volgende voorwerpen:
Laat de kinderen de foto’s op volgorde leggen: welk voorwerp zal het snelst verdwijnen in de natuur? Je kan daarna verklappen hoe lang het duurt voor het afval vanzelf verdwijnt als niemand het opruimt. - 25 -
Zoek op internet foto’s van zwerfvuilslachtoffers
Bespreek de foto’s met de kinderen. Leg uit dat dieren verstrikt raken in het afval, maar het ook opeten, omdat ze denken dat het eten is. Sommige dieren worden daarvan ziek of sterven. Sommige van die dieren eten wij op. Op die manier komen er ook hele kleine deeltjes afval in ons lichaam terecht.
- 26 -
