ICSadviseurs trotse projecten 03

02 02

ICSadviseurs trotse projecten ICSadviseurs trotse projecten

ICSadviseurs

trotse projecten

03

Titel

De gemeente Utrecht en het schoolbestuur stichting Protestants Christelijk Onderwijs Utrecht (PCOU) hebben een bijzonder nieuwbouwtraject afgerond. Met een voorbereidingstijd van in totaal zeven maanden en een uitvoeringstijd van slechts tien weken werd een modulair schoolgebouw inclusief de BSO ruimtes voor Ludens van circa 1.500 vierkante meter gerealiseerd.

De Blauwe Aventurijn

Een Frisse school in tien weken Tekst Sherwin Neira Foto’s Edwin van Zuijlen

S

amen met de aannemer Jan Snel B.V. en architect JHK Architecten is de nieuwbouw van de Blauwe Aventurijn gerealiseerd. Binnen planning, binnen budget en binnen de gestelde kwaliteitsnormen. Het initiatief om te kiezen voor een modulair schoolgebouw kwam van Remco Demmer, projectleider van de PCOU. Met een achtergrond in modulair bouwen, overtuigde hij het schoolbestuur en de gemeente van de meerwaarde die dit bouwsysteem kan hebben voor het realiseren van onderwijshuisvesting binnen de gemeente Utrecht. “Dat ging in het begin niet gemakkelijk,” licht Remco toe. “Je merkt dat veel mensen een bepaald beeld hebben bij modulair bouwen en het vergelijken met tijdelijke oplossingen, zoals unit bouw.” Remco benadrukt

16

04

schooldomein

januari 2012

ICSadviseurs

trotse projecten

hierbij dat het gebouw dat er nu staat, aan alle kwaliteitseisen voldoet die de school en de gemeente hieraan stellen en dat het zeker niet onder doet voor een traditioneel gebouwde school die 40 jaar mee moet gaan: “De school voldoet aan klimaatklasse B van de handreiking Frisse Scholen voor binnenklimaat en thermisch comfort. Daarbij is er een reductie gerealiseerd van 25% op de EPC-eis van 1,3 die is opgenomen in het bouwbesluit.”

Tijd en risicobeheersing De argumenten waarmee Remco zijn eigen achterban maar ook de gemeente Utrecht over de streep trok, lagen in de aspecten tijd en risicobeheersing. “De mogelijkheid die dit systeem biedt om snel te

BESTUUR EN BELEID

Prijszekerheid Ook voor de school en het schoolbestuur is de snelle realisatie van het gebouw een groot voordeel. Niet alleen beschikt de school snel over haar nieuwe huisvesting, maar ook worden de risico’s op faalkosten van het project tot een minimum beperkt. Het Design & Build contract dat met Jan Snel B.V. is aangegaan, bood het schoolbestuur in een vroeg stadium prijszekerheid. Daarnaast maken de hoge mate van prefabricatie de bouwwerkzaamheden weinig gevoelig voor negatieve invloeden van bijvoorbeeld het weer. “Ook vanuit de buurt en vanuit mijn team is er positief gereageerd op de gehele bouw van de school,” licht Connie van de Bruinhorst, directeur van de school, toe. “Het mooie resultaat, dat wij vanuit de aanbesteding in de vorm van impressies konden laten zien, droeg bij aan een groot draagvlak. En natuurlijk ook het feit dat alles in een korte periode plaatsvond.”

“De snelle bouw leidde ertoe dat er haast geen tijdelijke huisvesting nodig was.”

De succesfactoren

bouwen biedt alle partijen alleen maar voordelen”, legt Remco uit. De gemeente Utrecht werkt binnen haar Masterplan Onderwijshuisvesting hard aan het realiseren van goede schoolgebouwen. De realisatie van de Blauwe Aventurijn, is een mooi voorbeeld van hoe een kwalitatief goed schoolgebouw in een korte periode tot stand kan komen. Daarnaast was de gemeente Utrecht erg geïnteresseerd in het voordeel van tijdelijke huisvesting. Remco licht toe dat de snelle bouw ertoe leidde dat er haast geen tijdelijke huisvesting nodig was. Helaas leverde de aanwezigheid van asbest in het oude gebouw vertraging op. “Als dat er niet was geweest, had het gebouw gerealiseerd kunnen worden in een verlengde schoolvakantie. Dat was ook onze ambitie.”

Eind november 2010 besloten de PCOU en de gemeente Utrecht definitief tot het uitvoeren van de pilot. “Vanaf dat moment kwam alles in een stroomversnelling,” zegt Remco. “In december maakten we samen met ICSadviseurs en installatie-adviseur Van Toorenburg de ruimtelijk-functionele en technische programma’s van eisen, in januari voerde ABC Bouwmanagement de aanbesteding uit, vanaf februari ging Jan Snel B.V. aan de slag met de engineering van het gebouw, waarna in juli de sloopwerkzaamheden en de bouw begonnen waar Boag voor ons toezicht op hield.” Wanneer we Remco vragen naar de succesfactoren van dit project, hoeft hij niet lang na te denken. Direct benoemt hij de samenwerking met zijn ‘team’ en de gemeente Utrecht. “Naast alle kennis en producten die kwalitatief op en top moeten zijn in zo’n proces, komt het toch voor 90% aan op commitment en samenwerking. De gemeente Utrecht stelde kennis en capaciteit beschikbaar en alle partijen trokken door hun proactieve inzet samen aan de spreekwoordelijke kar. Alleen dan kun je op zo’n korte termijn dit resultaat bereiken.” De gemeente Utrecht en de PCOU zullen eerdaags het project formeel evalueren. “Hieruit komen hopelijk veel punten die weer een verbetering opleveren voor de volgende school die we modulair zullen bouwen,” zegt Remco. Want zowel het schoolbestuur als de gemeente Utrecht geven aan dat een positieve evaluatie waarschijnlijk zal leiden tot het vaker uitvoeren van vergelijkbare projecten in Utrecht.

PROjECTINFORmATIE Project Nieuwbouw basisschool De blauwe Aventurijn

Opdrachtgever PCOU

Adviseur ICSadviseurs

Aannemer Jan Snel B.V.

Productietijd 10 weken

Voor meer informatie mailt u naar [email protected].

schooldomein

ICSadviseurs

januari 2012

trotse projecten

17

05

Zorg, onderwijs en wonen samen

Slim combineren van voorzieningen bevordert leefbaarheid

Voorzieningen als scholen voor voortgezet onderwijs, schouwburgen en ziekenhuizen moeten zich concentreren in de grootste stad in de regio, als krimp dat noodzakelijk maakt. Dat wordt door veel bestuurders als onvermijdelijk gezien. Verstandig, mits goed georganiseerd. Tekst Henk Leenders

E

r zijn tal van voorzieningen die niet meer op de huidige manier in veel gemeenten aangeboden kunnen worden. Bevolkingskrimp is de oorzaak en OostGroningen, Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen hebben daarvan het meeste last. Dat is vooral van toepassing op specialistische medische voorzieningen, voortgezette opleidingen en schouwburgen. De wil om dat soort voorzieningen in stand te houden, is wel begrijpelijk maar niet reëel. Bestuurders moeten over hun eigen schaduw heen springen en zorgen dat dit soort voorzieningen goed bereikbaar regionaal worden aangeboden.

Toekomstige zorgvraag In veel zogenaamde kleine kernen staan niet alleen de meer grootschalige voorzieningen, maar ook dagelijkse voorzieningen als basisschool, winkel en zorgcentrum onder druk. Veel van de kleine kernen

52

06

schooldomein

ICSadviseurs

juni 2010

trotse projecten

- ook buiten de genoemde drie gebieden - dreigen daardoor onleefbaar te worden of zijn dat al. Een specifiek bedreigde groep hierbij is de groeiende groep ouderen met een (toekomstige) zorgvraag. Zij hebben een belangrijk aandeel in de achterblijvers. Temeer een probleem omdat kinderen vaker verder weg gaan wonen waardoor ook de mantelzorg in die kleine kernen onder druk komt te staan. Als er zorgvragen komen en er geen voorzieningen dichtbij huis zijn, ontstaat er daardoor te snel de noodzaak tot opname in een dure AWBZ-instelling. Tenzij krimpgemeenten in staat zijn om woon-, zorg- en welzijnsvoorzieningen in de buurt, wijk of kleine kern te organiseren. En dat kan, volgens de voorbeelden waarbij wij als initiatiefnemers en uitvoerders betrokken zijn. Voorbeelden waarbij, samen met bewoners, lokale ondernemers, verenigingen, maatschappelijke organisaties en de kerk, ideeën zijn ontwikkeld om zorg

“Er kan een situatie ontstaan waarbij de voordelen van het dure ‘oude’ zorgcentrum, met een AWBZ-indicatie, behouden blijven.” dichtbij mensen te organiseren. Vaak in multifunctionele accommodaties waarin levensloopbestendige woningen gecombineerd en gekoppeld worden met gemeenschappelijke voorzieningen, zoals basisonderwijs, sportfaciliteiten, eerstelijns gezondheidszorg, voorzieningen voor (senioren)activiteiten en een (senioren)restaurant. Winkels kunnen in dit concept worden opgenomen. En ook een basisschool, waardoor er een Brede School ontstaat.

Geïntegreerd maatschappelijk concept Er kan een situatie ontstaan waarbij de voordelen van het dure ‘oude’ zorgcentrum (waarvoor een AWBZ-indicatie nodig is) behouden blijven. Door de combinatie van zelfstandig wonen met zorg- en welzijnsvoorzieningen in de directe nabijheid. Deze accommodatie is ook bedoeld voor bewoners van (senioren)woningen in de kleine kern, of voor bewoners van het platteland. Hoewel niet overal bereikbaar, is de gedachte achter de woonservicezone (alles binnen een straal van 250 meter) goed toepasbaar. Wij denken dat uitgaan van de combinatie van maatschappelijke voorzieningen - met grote betrokkenheid van alle actoren - een belangrijke bijdrage levert aan het leefbaar maken en houden van de wijk, buurt of kleine kern. En dat kan met een beperkt overheidsbudget en actieve bijdragen van bewoners, maatschappelijke instellingen en ondernemers. De Minister voor Wonen, Wijken en Integratie ziet de urgentie om in te grijpen in de meest bedreigde gebieden. Hij schiet te hulp met 31 miljoen euro en een ‘Interbestuurlijk Actieplan bevolkingsdaling.’ Dat geld zal niet worden besteed om mensen naar de krimpregio’s te lokken maar om het de mensen die achterblijven zo comfortabel mogelijk te maken. Volgens ons kan dat. Met slimme combinaties en betrokkenheid van mensen.

Praktijkvoorbeeld Achtmaal

onderwijs Breda) en Henk Leenders op basis van een dorpsgerichte consultatie een nieuw kloppend hart ontwikkeld, dat precies past bij de wensen van de bewoners van het dorp. De planvorming past binnen het integraal accommodatiebeleid, dat door ICSadviseurs voor de gemeente wordt ontwikkeld. Uitgangspunt zijn vitale dorpen binnen een vitale gemeente. Door activiteiten samenhangend te clusteren en exploitaties te koppelen, ontstaan duurzame voorzieningen. De MFA is een voorziening dichtbij de burger van waaruit noodzakelijke zorg en aandacht gegeven kan worden als voorwaarde om optimaal in de samenleving te kunnen functioneren. Daarmee is de MFA ook een gemeentelijke voorziening om de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) uit te voeren. In de MFA Achtmaal zijn de nieuwbouw voor de basisschool De Wegwijzer, een huiskamerfunctie, een aanbodspunt van de bibliotheek, een peuterspeelzaal/kinderopvang, de gymzaal, een schietbaan van het Gilde Sint Cornelis, eerste lijnsvoorzieningen en appartementen voor zorgbehoevende ouderen opgenomen. Bewoners hebben aangegeven dat er behoefte is aan woningen die geschikt zijn voor mensen met een beperking. Deze seniorenwoningen moeten zodanig zijn gebouwd en gesitueerd dat het ouderen in de toekomst de gelegenheid geeft om zo lang mogelijk zelfstandig in de kern Achtmaal te blijven wonen. Overigens zouden deze woningen ook geschikt moeten zijn voor jongere mensen met beperkingen. In overleg met ICSadviseurs en de gemeente is gekozen voor een flexibele opzet, waarbij onderwijsruimten in de toekomst kunnen worden omgezet naar zorgwoningen.

Projectinformatie: Opdrachtgever: Gemeente Zundert

Programma: Integraal Dorps Ontwikkel Plan (IDOP)

Adviseur: AreaConsult bv, Breda

Architect schetsontwerp:

Op korte termijn besluit de gemeenteraad over de uitvoering van

Grosveld van der Velde Architecten, Breda

het accommodatieplan van ICSadviseurs. Dan wordt duidelijk wanneer de MFA Achtmaal wordt ontwikkeld. Henk Leenders is

Geplande uitvoering:

directeur van Area Consultants. Voor meer informatie kunt u hem

Na vaststelling door gemeenteraad in de

bellen of mailen: 06 25 03 28 85 of [email protected].

periode 2010-2012.

In het dorp Achtmaal in de gemeente Zundert hebben Saskia Boelema (inmiddels wethouder

schooldomein

ICSadviseurs

juni 2010

trotse projecten

53

07

Ontmoeten en leren in Kulturhus dok Zuid Op 10 oktober 2009 is Kulturhus dok Zuid in Apeldoorn geopend met een groot feest voor de wijkbewoners. Dat past precies bij het doel van dok Zuid: hét bruisend centrum in de wijk voor 0-100 jarigen. Vroegtijdige samenwerking is de sleutel tot het succes! 12

08

ICSadviseurs trotse2009 projecten schooldomein november

I

Tekst Erwin Veneklaas Slots en Huub Frencken Foto’s Frencken Scholl Architecten

n Apeldoorn is – na jaren van voorbereiding - het Kulturhus dok Zuid tot stand gekomen. Michiel Bruins, projectmanager namens de gemeente Apeldoorn: “Apeldoorn Zuid is een aandachtswijk met achterstandsproblemen: lage inkomens; langdurige werkeloosheid en probleemgezinnen. Mede hierdoor is een Masterplan opgesteld om de wijk en het park een nieuwe impuls te geven, waarbij we tevens fysieke en sociale projecten combineren. Het idee is ontstaan aangezien de scholen in de wijk aan het eind van hun levensduur waren. De scholen worden gesloopt en gaan op in een nieuwe MFA.”

Samenwerking en draagvlak De eerste ideeën voor dok Zuid in Apeldoorn ontstonden ruim tien jaar geleden, waarna de partijen met elkaar in gesprek zijn geraakt. Koos Meijerink (Public Relations CODA, Kulturhusmanager): “Tijdens het gehele proces van ontwikkeling tot realisatie van het Kulturhus dok Zuid zijn alle partijen naar elkaar toegegroeid. Het is belangrijk geweest dat we vroegtijdig met alle (eventueel) deelnemende partijen gesprekken voerden. Daardoor konden we structureel werken aan het gezamenlijke doel: een kulturhus voor de wijk en zijn bewoners met allerhande voorzieningen. Samenwerking is het sleutelwoord. Dit komt in dok Zuid naar voren in gezamenlijke ruimten, beheer, programmering en communicatie.” Koos Meijerink toont trots het veelzijdige Jaarpro-

gramma 2009 - 2010. “Door goede samenwerking en duidelijke communicatie is het al klaar voordat dok Zuid officieel is geopend.” Tijdens de voorbereiding en realisatie van dok Zuid is veel aandacht besteed aan communicatie. Michiel Bruins: “In een langdurig traject als dit dreigen partijen af te haken. Daarom is het belangrijk te investeren in de communicatie tussen de partijen, maar ook in de communicatie naar de wijk toe. Dok Zuid heeft nu al naamsbekendheid onder de omwonenden. Belangrijk daarbij is om al in een vroeg stadium een naam te kiezen voor het traject. Tijdens de voortgang van het traject, dat we via nieuwsbrieven en een eigen website communiceren, wordt deze naam veelvuldig gebruikt.”

“De samenwer­ king in dok Zuid komt naar voren in gezamenlijke ruimten, beheer, programmering en communicatie.”

Beheer en exploitatie ACCRES Apeldoorn B.V. is beheerder en exploitant van dok Zuid. ACCRES is ‘preferred supplier’ van de gemeente Apeldoorn als het gaat om beheer en exploitatie van maatschappelijk vastgoed; onder andere wijkcentra, sporthallen, zwembaden, MFA’s, maar ook kinderboerderijen en een natuurpark. De afspraken met de gemeente over subsidie en eisen zijn vastgelegd in een vierjarig prestatiecontract. In dok Zuid betalen de participanten een vergoeding aan ACCRES voor de beheerdiensten; de scholen brengen de ‘Londovergoeding’ in. In overleg met de gemeente zijn met de vaste bewoners huurcontracten gesloten. ACCRES kan de overige ruimten verhuren. Dit ge-

schooldomein

ICSadviseurs

november 2009

trotse projecten

13

09

Los Hoes: uniek onderwijsconcept in Haaksbergen Haaksbergen is trots. Trots op een nieuwe brede school voor basisschool Los Hoes, Kinderopvang Daantje en Wijkvereniging Hassinkbrink. Een bijzondere school, met een uniek onderwijsconcept, zonder lokalen. We blikken terug op de totstandkoming en het resultaat, in gesprek met wethouder Patrick ten Voorde, gemeentelijk projectleider Gerard Bos en schooldirecteur Robert Everink.

Tekst Martin Rolsma en Erwin Veneklaas Slots Foto’s Erica de Lugt en Frencken Scholl Architecten

D

e totstandkoming van Los Hoes is een lang proces geweest. Ten Voorde: “Er zijn maar liefst drie wethouders betrokken geweest bij dit project. Marijke Van Beek heeft met het Integraal Huisvestingsplan de basis gelegd voor de nieuwbouw van een school in de Hassinkbrink. In de periode van Han Noordink is de bouw voorbereid en is de eerste paal geslagen. Ik mocht op 25 maart 2011 het lintje doorknippen. Dat heb ik wel samen gedaan met onder andere de andere twee wethouders.”

geleid tot een 30% lagere Energie Prestatie Coëfficiënt dan de wettelijk norm. Daarnaast draagt ook dubbel ruimtegebruik bij aan een duurzaam gebouw. Bos: “In overleg met de gebruikers is gekeken naar optimaal ruimtegebruik. Meerdere ruimtes

Nieuwe locatie Het ontwikkelproces heeft een bijzonder verloop gehad. Halverwege het ontwerpproces is besloten om het gebouw op een andere locatie te situeren. Bos: “Het schoolgebouw zou in de nieuwe wijk Wissinkbrink worden gerealiseerd. Mede door de crisis is de ontwikkeling van de nieuwbouwwijk voorlopig uitgesteld. Een nieuwe locatie is gevonden aan de rand van de – naast de Wissinkbrink gelegen – wijk Hassinkbrink. De woningcorporatie heeft zich daardoor teruggetrokken en het OnderwijsVoorzieningenCentrum (OVC) met school, kinderopvang, gymzaal, sport en woningen is afgeslankt tot brede school. Door de locatiewisseling moest het ontwerp worden aangepast. Desondanks konden we de bestaande planning handhaven en is het gebouw in een zeer kort tijdsbestek van acht maanden gerealiseerd.”

Duurzaamheid In het ontwerp is binnen de financiële mogelijkheden zoveel mogelijk gekozen voor duurzame oplossingen, die een beperking hebben op het energie- en materiaalverbruik en onderhoudskosten. Zo staan op het dak zonnecollectoren, is gekozen voor energiezuinige vloerverwarming en een energiezuinige ventilatie (CO2 gestuurd). De maatregelen hebben

10

ICSadviseurs

trotse projecten

schooldomein

juni 2011

51

Van links naar rechts: Robert Everink, directeur basisschool Los Hoes Han Noordink, voormalig wethouder van onderwijs. Voor Han Noordink: Daniëlle Baake, directeur kinderdagverblijf Daantje Marijke van Beek, voormalig wethouder van onderwijs Patrick ten Voorde, huidige wethouder van onderwijs Herbert Wensink, voorzitter bestuur Stichting Keender Karen Heinhuis, locatiemanager Daantje

kunnen met elkaar worden gedeeld, waardoor een compact gebouw is ontstaan.” Ten Voorde: “Duurzaamheid toont zich ook in de relatie met de directe omgeving. De ruimten in Los Hoes worden gebruikt door de wijkvereniging en voor cursussen. En in het weekend is het op het schoolplein een drukte van belang.”

Leerpaleis als basisruimte Het gebouw huisvest een uniek onderwijsconcept. Dit tot grote tevredenheid van Robert Everink: “Basisschool Los Hoes profileert zich als de ‘andere basisschool’ van Haaksbergen. Anders omdat de inhoud van het onderwijs op basisschool Los Hoes gebaseerd is op drie leeressenties: Kiezen, Delen en Maken. Anders omdat de school een inspirerende leeromgeving creëert waarin kinderen worden uitgedaagd de leeressenties en hun talenten zo optimaal mogelijk te ontwikkelen. Anders omdat kinderen vanuit een heterogene mentorgroep in leerpaleizen werken, waarin zij instructie en begeleiding op maat krijgen. Kinderen ‘kiezen’ dagelijks uit een aantal activiteiten binnen de door ons gestelde kaders. Hierbij houden wij rekening met wat kinderen betekenisvol vinden en datgene wat wij als leerkrachten zinvol vinden. ‘Delen’ betekent dat je jouw eraringen, successen en leerpunten leert delen met de ander. ‘Maken’ betekent dat je schoolwerk maakt en dat je van ons leert hoe je dit moet maken. De school is zo gebouwd en ingericht dat je aan deze essenties en basisvaardigheden kunt werken. Hiervoor zijn leerpaleizen gemaakt. Dit zijn open ruimten, in combinatie met enkele afsluitbare ‘concentratie’-lokalen. Traditionele klaslokalen ontbreken! In de leerpaleizen leren kinderen rekenen, lezen, spellen en schrijven.

De leerpaleizen zijn ook ingericht om de kinderen de wereld in de breedste zin te laten ontdekken, hun creativiteit, muzikaliteit en motoriek te ontwikkelen.”

Proeftuin Robert Everink: “Tijdens de ontwikkel- en realisatiefase was de school gehuisvest in tijdelijke units. Bijzonder was dat ook in deze situatie rekening is gehouden met het nieuwe onderwijsconcept. Groot voordeel was dat de school in de tijdelijke situatie proef kon draaien, waardoor in de ontwerpfase van nieuwbouw nog zaken konden worden geoptimaliseerd. We hebben er toen bijvoorbeeld nog voor gekozen om toch een paar afsluitbare lokalen op te nemen. Álles open werkte toch niet voor alle activiteiten.”

Projectinformatie: Opdrachtgever: Gemeente Haaksbergen

Participanten: Basisschool Los Hoes, Kinderopvang

Trots op resultaat Onze gesprekspartners zijn trots op het resultaat. Ten Voorde: “Het plezier is er bij kinderen en team, de uitdaging is er en het is een veilige en geborgen plek.” Is er dan helemaal niks wat beter had gekund? “Jawel”, zegt Ten Voorde. “Waar ik wat verbaasd over ben is de aanleg van een kiss & ride strook. De brede school is ‘de ontmoetingsplek van de wijk’ en vervolgens beperk je sociale interactie op het plein door kinderen met de auto naar school te brengen. Juist op het plein ontmoet je andere ouders en zoals ik iemand eens hoorde zeggen: “de veiligste weg naar school is lopen.” ICSadviseurs heeft de gemeente en de gebruikers gedurende het volledige traject begeleid vanaf de initiatieffase tot en met de

Daantje en Wijkvereniging Hassinkbrink

Adviseur opdrachtgever: ICSadviseurs

Architect: Frenken Scholl architecten

Omvang: 2.580 m² bvo

Stichtingskosten: circa € 4,5 miljoen incl. BTW en terreininrichting

Start bouw: 1 april 2010

realisatiefase. Voor meer informatie kunt u mailen of bellen met

Oplevering:

Martin Rolsma, [email protected]/06 22 26 79 67 of

22 december 2010

surfen naar www.bs-loshoes.nl.

schooldomein

ICSadviseurs

juni 2011

trotse projecten

11

53

Kindcentrum KEI13: de parel van de wijk! Hoe versterk je een zwakke wijk? In de Deventer wijk Keizerslanden is het antwoord gevonden in een kindcentrum. Op het scharnierpunt van de wijken Keizerslanden en Steenbrugge in Deventer wordt eind 2010 KEI13 in gebruik genomen. In KEI13 werken twee basisscholen, kinderopvang, consultatiebureau, Centrum voor Jeugd en Gezin en sport samen vanuit één concept: jeugd en opvoeding, dagarrangement 0-13 jaar. Dit is niet alleen zichtbaar in het slimme multifunctionele concept en het beheer- en exploitatiemodel, maar ook in de organisatorische aansturing van programma en personeel.

Tekst Erwin Veneklaas Slots en Jolanda Huizing Artist impressions: architectenbureau RAU

W

ijkvernieuwing Voor de gemeente Deventer en Woonbedrijf ieder1 was ‘wijkvernieuwing’ de eerste directe aanleiding. Projectmanager gebiedsontwikkeling Tinus Meijerink: “Zoals veel naoorlogse wijken kent Keizerslanden ook problemen. Zo voldoet een deel van de woningvoorraad niet meer aan de wensen van (toekomstige) bewoners. Huishoudens met middenen hoge inkomens verlaten de wijk, terwijl mensen uit lage inkomensgroepen of met een laag opleidingsniveau juist in de wijk komen wonen. Hierdoor ontstaat een eenzijdige wijk met een bedreiging van verloedering en sociaal verval. Mensen kennen elkaar niet meer goed en leven min of meer op zichzelf in de wijk. Om ervoor te zorgen dat Keizerslanden een aantrekkelijke wijk blijft om te wonen, werken en recreëren, is een integrale aanpak nodig met maatregelen op ruimtelijk-fysiek, sociaal-maatschappelijk en

30 12

schooldomein 2010 ICSadviseurs juni trotse projecten

sociaal-economisch vlak. Al snel werd duidelijk dat de wijk behoefte had aan een wijkvoorzieningencentrum voor de doelgroep 0-13 jaar, ook als voorziening voor de aangrenzende nieuwe wijk Steenbrugge, die de komende jaren direct aangrenzend aan Keizerslanden verrijst. KEI13 vormt het scharnierpunt tussen de twee wijken.” Samenwerkingspartner in dit project is Woonbedrijf ieder1. Projectmanager Henry Kluin: “Samen met de gemeente hebben we hier een visie ontwikkeld op wat wijkvernieuwing in dit geval zou moeten inhouden.”

Gedeeld eigendom Tinus Meijerink: “Na een lange periode van vooroverleg tussen gemeente Deventer en Woonbedrijf ieder1 – het besluit om KEI13 te starten dateert van 2006 – komt er een moment dat een samenwerkingsovereenkomst opgesteld moet worden. Een heikel punt

Uiteindelijk heb je een duidelijk gezamenlijk doel: vergroten van de leefbaarheid van de wijk.

in zo’n overeenkomst is natuurlijk het financiële gedeelte. Wie draagt bijvoorbeeld de risicovoorziening van de bouw? Uiteindelijk hebben partijen gekozen voor een gedeelde eigendomsconstructie, in de vorm van een Vereniging van Eigenaren (VvE): de onderwijsruimten en de sportzaal zijn eigendom van de gemeente, ieder1 is eigenaar van de multifunctionele ruimten en ruimten van de overige huurders.” Henry Kluin: “Wanneer je voor deze constructie kiest, vraagt dit veel van de samenwerking. Uiteindelijk heb je een duidelijk gezamenlijk doel: vergroten van de leefbaarheid van de wijk. En dat is in onze wijk Keizerslanden noodzakelijk, omdat we hier te maken hebben met 26 verschillende nationaliteiten. Die levende wijk moet gewoon samenkomen in het centrum. We streven niet naar diamant, maar het centrum wordt wel een parel in de wijk.”

Eén unieke organisatie De uitgangspunten voor KEI13 zijn vastgelegd in een startnotitie. Bij de start van dit proces hebben de partijen onder leiding van ICSadviseurs tijdens een aantal workshops gesproken over het inhoudelijke concept. Uitgangspunten daarbij waren onder andere dat het concept toekomstgericht is en inspeelt op de vragen van bewoners, er sprake is van een vernieuwend aanbod, partijen elkaar versterken en er rekening wordt gehouden met andere ontwikkelingen in de wijk. Dit heeft geresulteerd in het profiel jeugd en opvoeding: dagarrangement 0 tot 13 jaar. KEI13 wordt voor de wijkbewoners hét centrum voor activiteiten, educatie, opvang, informatie en advies voor (vooral) kind en gezin. Tijdens de workshops is een multifunctioneel ruimtelijk concept ontwikkeld, dat deze inhoudelijke doelstelling optimaal ondersteunt.

Aparte rechtspersoon Henry Kluin: “Niet alleen de stenen ondersteunen het inhoudelijke concept, ook de organisatiestructuur wordt hierop aangepast. In KEI13 kunnen kinderen uit Keizerslanden en Steenbrugge straks van ’s morgens vroeg tot begin van de avond terecht om te leren en zich spelenderwijs te ontwikkelen. De manier waarop dat gebeurt is uitzonderlijk in Nederland: met één organisatie die verschillende professionals bundelt. Er is een directeur KEI13 aangesteld, die verantwoordelijk wordt voor de uitvoering van het gezamenlijke activiteitenprogramma, de synergie tussen participanten en overkoepelende zaken als PR en communicatie. De directeur KEI13 wordt ondersteund door één onderwijskundig directeur voor beide basisscholen en een directeur kinderopvang. De beide schoolbesturen en de kinderopvangorganisatie richten een aparte rechtspersoon op, die namens deze organisaties als bevoegd gezag kan fungeren en intensieve inhoudelijke, organisatorische en bedrijfsmatige samenwerking mogelijk maakt. De formeel–juridische zelfstandigheid van de instellingen wordt niet aangetast. Vanuit dit vertrekpunt wil men zowel op bestuurlijk als op instellingsniveau de overige participanten van KEI13 bij de samenwerking betrekken. De partners stellen gezamenlijk een pedagogisch beleid op, werken thema’s uit en stellen samen dagprogramma’s op. Een uniek concept in Nederland!”

Projectinformatie: Opdrachtgever: Woonbedrijf ieder1

Architect: RAU, Amsterdam

Kernpartners: Basisscholen De Horizon & De Borgloschool, Raster (kinderdagverblijf, peuterspeelzaal, bso), Carinova (consultatiebureau), Centrum voor Jeugd en Gezin, Sportzaal, t.b.v. scholen en gymnastiekvereniging SVOD, Fitnessstudio

Bruto vloeroppervlakte: ICSadviseurs begeleidt als ‘gebruikerscoördinator’ Woonbedrijf ieder1, gemeente Deventer en de kernpartners bij de realisatie van KEI13. Voor meer informatie kunt u mailen of bellen met Erwin Veneklaas Slots: [email protected] of

8.995 m2 bvo

Stichtingskosten: € 18,1 miljoen

06 22 60 15 26.

schooldomein juniprojecten 2010 ICSadviseurs trotse

13 31

Brede school Het Veldhuis versterkt dorp Cothen

School drijvende kracht in leefbaarheid omgeving “We kijken er al jaren naar uit. En nu is het dan zover.” Onlangs is brede school Het Veldhuis officieel geopend door wethouder Aukje Boer van de gemeente Wijk bij Duurstede. Een voorbeeld hoe onderwijs een spilfunctie in de omgeving kan vervullen vanuit een heldere beheervisie.

I

Tekst Sibo Arbeek Foto Kees Rutten

n Het Veldhuis zijn een basisschool en SKON Kinderopvang gehuisvest. SKON biedt hele dagopvang, peuterspeelzaalwerk en naschoolse opvang aan. De gebruikers van het gebouw, de kinderen en leerkrachten van de Toermalijn (voorheen de Beatrixschool) en van De Blauwe Coati, zijn blij met het mooie, fleurige en uitnodigende gebouw. De brede school bestaat uit een schoolgedeelte en een kinderopvanggedeelte met daartussen een keuken, speellokaal en gemeenschapruimte. De laatste twee genoemde ruimten zijn aan elkaar te schakelen waardoor ook grotere activiteiten, zowel voor de brede school als voor het dorp mogelijk zijn. De gemeente Wijk bij Duurstede heeft financiën beschikbaar gesteld om de gemeenschapsruimte mogelijk te maken en zodoende de brede school/dorpsactiviteiten te kunnen huisvesten. Zo is ‘Het Veldhuis’ een aanwinst voor het hele dorp. Wethouder Aukje Boer is dan ook trots op dit nieuwe gebouw: ‘Niet alleen op het resultaat, maar ook op het traject. Een schoolvoorbeeld van goede samenwerking en grote inzet van alle betrokkenen!’

Het beheer Bij veel brede scholen is het beheer niet goed geregeld. Want wat wil je zelf inbrengen en wat wil je onder welke voorwaarden met anderen delen? De gemeente heeft de bouw van deze school begeleid en is verantwoordelijk voor het onderhoud van de brede school. In overleg met de participanten heeft de gemeente ICSadviseurs gevraagd de contouren voor een goed beheer op te zetten. Het beheer van deze brede school wordt, voor die zaken die invloed hebben op de inhoudelijk samenwerking, uitgevoerd door de bestuurscommissie openbaar onderwijs. De SKON neemt deze beheerdiensten bij hen af. De overige beheerdiensten worden apart georganiseerd. Deze afspraken zijn beschreven in een beheerplan en geborgd in een overeenkomst tussen gemeente, bestuurscommissie en SKON. ICSadviseurs onderscheidt daarin de volgende niveaus van rollen, verantwoordelijkheden en taken:

• De huurovereenkomst In deze overeenkomst zijn de afspraken over de verhuur van de ruimten vastgelegd. Ook de systematiek ten aanzien van het uitvoeren van groot onderhoud (buitenkant) is in deze overeenkomst vastgelegd. • De overeenkomst voor ingebruikgeving In deze overeenkomst zijn de afspraken vastgelegd over de ingebruikname van de onderwijsruimten en de systematiek ten aanzien van het uitvoeren van het onderhoud (buitenkant). Daarnaast zijn de afspraken over het buitenschilderwerk en vervanging en onderhoud van de werktuigkundige installaties vastgelegd. • De overeenkomst inzake gebruik en beheer In deze overeenkomst zijn de afspraken over het gebruik en het beheer tussen BCOO, SKON Kinderopvang en de gemeente vastgelegd. • De overeenkomst(en) voor beheer en medegebruik SKON Kinderopvang gaat gebruik maken van een aantal onderwijsruimten (zowel binnen als buiten) en neemt een aantal beheerdiensten af van BCOO (de gemeente Wijk bij Duurstede). In deze overeenkomst (of overeenkomsten) worden de afspraken tussen BCOO (de gemeente Wijk bij Duurstede) en SKON Kinderopvang over gebruik van de ruimten en beheerdiensten (inclusief de vergoeding) vastgelegd.

114

schooldomein 2009 projecten ICSadviseurs juni trotse

De structuur ten aanzien van het eigendom en het beheer ziet er uit als in het schema hiernaast, waarbij twee overeenkomsten de samenwerking tussen SKON en BCOO borgen en twee de samenwerking met de gemeente als eigenaar van het gebouw.

Samenwerking levert rendement De speeltoestellen en de inrichting van het speelplein bij de Toermalijn zijn mede mogelijk gemaakt door sponsoring van ouders, bedrijven, verenigingen en dankzij de subsidie vanuit Leader+, Europees fonds voor plattelandsontwikkeling, dat zich inzet om de leefbaarheid van het platteland te behouden en te vergroten. In samenwerking met de gemeente heeft de Brede School een bottom-up traject ingezet waarbij samen met de bewoners en schoolkinderen plannen zijn ontwikkeld om de buitenruimte bij de school en een braakliggend terrein aan de overzijde op een goede manier in te richten. De buitenspeelruimte wordt toegankelijk voor inwoners van het dorp, kinderen die op de brede school zitten en gebruikers van aangrenzende sportvelden. Op het terrein rondom de brede school zullen diverse speeltoestellen worden geplaatst. Het gaat hier in totaal om 28 speeltoestellen waaronder kliminstallaties, een klein voetbalveld, een tafeltennistafel, wiebeltoestellen, glijbanen, zandbakken, en dergelijke. Kinderen zijn dan in de gelegenheid deze groenvoorzieningen spelenderwijs te onderhouden en de producten te verwerken. Opvallend is verder dat het gebouw in de winter wordt verwarmd en in de zomer gekoeld door middel van een energiezuinige warmtepomp. Het was niet mogelijk om water voor de warmtepomp uit de aarde te halen, omdat het gebouw in een grondwaterbescher-

SKON

Huurovereenkomst (inclusief gas en onderhoud werktuigbouwkundige installaties)

Overeenkomst(en) voor beheer en medegebruik

BCOO

Overeenkomst inzake gebruik en beheer

Gemeente (eigenaar)

Overeenkomst voor ingebruikgeving (inclusief onderhoud en vervanging werktuigbouwkundige installaties en buitenschilderwerk)

mingsgebied staat. Daarom is een samenwerking met Vitens aangegaan, zodat ruw drinkwater kan worden gebruikt. Voor meer informatie over het Veldhuis kunt u contact opnemen met Monique Prinsen, Communicatie consulent van de gemeente Wijk bij Duurstede: (033)   37 of [email protected].

Missie Het Veldhuis: • Samenwerken moet leiden tot meerwaarde • Gebruikmaken van de bronnen in de directe omgeving van het kind • Gebruiken van het potentieel in Cothen • Werken vanuit de ketenbenadering (doorgaande leerlijn, Pedagogisch concept en continue samenleving) • Werken vanuit het principe van de verlengde schooldag

ICSadviseurs trotsejuni projecten schooldomein 2009

15

1

Het nieuwe hart van De Wierden

Toekomstige behoefte bepaalt profiel De Wierden is een levendige wijk in Almere Haven met een aantal aandachtspunten op het gebied van de sociale infrastructuur en de fysieke samenhang. De wijk heeft een nieuw hart nodig, waar mensen elkaar ontmoeten en activiteiten in samenhang worden aangeboden. Dit wordt ‘het nieuwe Hart van De Wierden’ genoemd.

I

Tekst Roosmarijn Peet

n De Wierden werken de gemeente Almere, de woningcorporaties Ymere en de Alliantie Flevoland en enkele andere partijen zoals Openbare Basisschool De Wierwinde, Zorggroep Almere, Welzijnsstichting De Schoor en de politie samen aan een integrale wijkaanpak. In de afgelopen periode hebben deze partijen meerjarige afspraken gemaakt over de sociaal-economische structuurversterking van de wijk en zijn bewoners.

Duurzame voorziening Uitgangspunt is dat het nieuwe Hart een maatschappelijke, duurzame, brede voorziening op het gebied van onderwijs, kinderopvang, zorg, welzijn (ontmoeting, kunst- en cultuureducatie, sociale en economische activering) en veiligheid wordt. Hiervoor wordt nu een haalbaarheidsstudie uitgevoerd ICSadviseurs heeft in opdracht van de gemeente Almere een huisvestingsconcept opgesteld voor het nieuwe Hart inclusief een volumestudie. Op basis van deze studie is getoetst of de beoogde lokatie (kwantitatief) geschikt is om de nieuwe multifunctionele accommodatie (MFA) te realiseren.

Gebruikers centraal Het doel van Het Hart van De Wierden is een nieuw hart in de wijk te creëren dat samenhangend is in programmering, investering, beheer en exploitatie.

16

ICSadviseurs

trotse projecten

Kennismaken en samen zoeken naar synergie in de workshop ‘Togehter Alone’.

Hierbij staan vooral de gebruikers en hun activiteiten centraal en niet zozeer ‘de stenen’. De kracht van een nieuwe multifunctionele accommodatie als Het Hart van De Wierden is dat de betrokken organisaties geloven in de kracht van de samenwerking. ICSadviseurs heeft daarom al in een vroeg stadium de betrokken partijen met elkaar laten kennismaken en laten zoeken naar de gezamenlijk gedragen visie. Het gevaar bij de ontwikkeling van een nieuwe multifunctionele accommodatie is namelijk dat wordt voortgeborduurd op ervaringen uit het verleden, veelal vanuit een solitaire situatie. En samenwerking en samenwonen vraagt juist een nieuwe manier van denken en werken! Niets is zo verfrissend als het zoeken naar nieuwe manieren van (samen)werken en buiten de gebruikelijke kaders zoeken naar oplossingen. ICSadviseurs heeft hiervoor de interactieve werkmethode Together Alone gebruikt. In deze interactieve workshop is in eerste instantie met de beoogde gebrui-

schooldomein

januari 2009

23

kers gekeken naar de activiteiten die kunnen plaats­ vinden in de nieuwe voorziening en wat de gebruikers elkaar inhoudelijk te bieden hebben. Vervolgens heeft ICSadviseurs dit vertaald naar functies en ruimten. Op basis van deze gegevens zijn een ruimtelijk huisves­ tingsconcept en een ruimteprogramma opgesteld.

Centrale locatie Uit de studie bleek dat het niet mogelijk was om een voorziening zoals Het Hart van De Wierden te bouwen op de oorspronkelijke locatie (van de huidige basisschool) vanwege de vele activiteiten (en dus ruimten) die daglicht nodig hadden. Gedurende het proces kwamen partijen tot het inzicht dat de wijk ingrijpend gaat veranderen. Het ging hier dus niet alleen om het bouwen van een voorziening voor de gebruikers van nu, maar het anticiperen op een toekomstige gewenste ontwikkeling voor de wijk! Dat betekent deels nieuwe bewoners met nieuwe behoeften hetgeen de kans biedt om met de nieuwe multifunctionele accommodatie bestaande sociale en economische patronen te doorbreken. Vanuit dit oog­ punt is Het Hart door betrokken partijen beschouwd als een vraaggestuurde voorziening en is langzaam een nieuw beeld ontstaan. Dat is een beeld waarbij een nieuw aanbod rond publieke en commerciële diensten georganiseerd gaat worden; waar onderwijs, zorg en welzijn geboden wordt, waar mogelijkheden met sport, welness en leisure (inrichting buitenge­ bied) ontstaan en waar winkelen en kinderopvang gecombineerd kunnen worden. Kortom; een hoog ambitieniveau en een aantrekkelijk en onderschei­ dend voorzieningenniveau. Met een dergelijke buurt­ overstijgende voorziening wordt de wijk structureel en duurzaam versterkt en wordt daadwerkelijk aan de kernopgaven voor De Wierden voldaan.

Huisvestingsconcept

Locatiemodellen ICSadviseurs heeft vervolgens een nadere studie gedaan naar de gewenste locatie(s) voor Het Hart en heeft hierbij vier locatiemodellen ontwikkeld. Hierbij is onder meer nader ingegaan op het profiel van Het Hart en de daaruit voortvloeiende eisen met betrekking tot de locatie. Naast maatschappelijke functies worden ook commerciële voorzieningen (cv) toegevoegd aan Het Hart. Uiteindelijk moet dit leiden tot een eigentijds, aantrekkelijk , beeldbepalend ‘bruisend hart’ dat een vanzelfsprekend middelpunt is in de wijk, dat inwoners ‘verleidt’ tot ontmoetingen op allerlei gebied en dat haar uitstraling heeft over heel Almere Haven West. ICSadviseurs gaat in opdracht van de gemeente Almere het Programma van Eisen opstellen voor het nieuwe Hart van De Wierden. Heeft u vragen naar aanleiding van dit artikel, dan kunt u contact opnemen met Roosmarijn Peet van ICSadviseurs, telefoon 06 10 65 09 52 of Danny Louwerse van de gemeente Almere, telefoon (036) 539 99 11.

Een deel van het ruimteprogramma voor Het Hart van De Wierden.

schooldomein

ICSadviseurs

januari 2009

trotse projecten

17

25

Multi Functioneel Centrum Binnenhof

Maatschappelijk vastgoed: lust of last? Hoed u voor een groot gebouw, investeer in een programma van eisen met de focus op het toekomstig gebruik en betrek daar in een vroeg stadium de buurt en buurtgerichte organisaties bij. Wijze lessen van voormalig stadsdeelvoorzitter Duco Adema over ‘zijn’ MFC Zuideramstel, tijdens een wethoudersbijeenkomst georganiseerd door ICSadviseurs.

H

Tekst Duco Adema

et MFC Binnenhof aan het Gelderlandplein is een beeldbepalend gebouw op een centrale plek in het stadsdeel Zuideramstel. Het is een accommodatie voor de buurt, die bijdraagt aan de sociale cohesie van buurtbewoners, het vergroten van hun zelfredzaamheid en het stimuleren van cultuur en recreatie. Het MFC richt zich primair op ouderen en jongeren tot 12 jaar en is secundair een ontmoetingscentrum voor een brede groep buurtbewoners.

46

18

schooldomein april 2010 ICSadviseurs trotse projecten

De buurt De omgeving Buitenveldert is relatief ouder, welgesteld, goed opgeleid en autochtoon. Het is er veilig met veel laagbouw en groen (tuinstad). De MFA staat in het centrum en vormt onderdeel van een aantrekkelijk gebied met winkels en zakelijke dienstverlening. Het uitgangspunt van het stadsdeel was door een aantrekkelijk arrangement en een goede programmering een kostendekkende huur te realiseren en vervolgens acti-

viteiten te subsidiëren die alleen een maatschappelijke huur kunnen betalen, dus niet het subsidiëren van activiteiten via een lagere huur. De scholen en maatschappelijke dienstverlening kunnen kostendekkend huren, de welzijnsactiviteiten en de ‘losse verhuur’, bepalen onder aan de streep het financieel resultaat. Het stadsdeel is eigenaar van het gebouw en tevens de vastgoed beheerder, verantwoordelijk voor de onderhoudsplanning, verbouwingen, verzekeringen en schadeafhandeling. Ook voert het stadsdeel de financiële administratie uit. Ook de programmering van de welzijnsactiviteiten is een taak van het stadsdeel en het facilitair beheer is uitbesteed. Tot zover klopt alles en zijn dit de uitgangspunten waar menig MFA mee van start gaat. De praktijk is echter minder rooskleurig verlopen: op dit moment is de MFA verliesgevend als gevolg van een te lage bezettingsgraad en een achterblijvende programmering. Wat zou beter moeten? Een aantal observaties op een rij:

1. Stadsdeel eigendom gebouw Een lust is dat het eigenaarschap een stuurmiddel is om gewenste maatschappelijke ontwikkelingen te realiseren. Een last is dat het stadsdeel de onrendabele top moet (willen) financieren, wanneer partijen de huur niet kunnen opbrengen en de programmering te wensen over laat.

2. Uitstraling Een lust is dat het een aansprekend en aantrekkelijk gebouw is van Eric van Egeraat. Een last is dat ‘aantrekkelijk’ op onderdelen ten koste is gegaan van de efficiency en dat betekent dus extra kosten voor een maatschappelijke activiteit. Het gebouw is niet doelmatig opgebouwd, met veel gangen en afzonderlijke ruimten. Het is een gebouw met één installatie, dus moeilijk te compartimenteren en lastig vanuit een centraal punt te beheren.

3. Programmering welzijnsactiviteiten Een lust is dat de programmering de inhoud van maatschappelijke ontwikkelingen bepaalt en dus tot een maatschappelijk rendement kan leiden. De last is dat de programmering van welzijnsactiviteiten vooralsnog verliesgevend is. Lastig is ook dat programmering geen kerntaak van de gemeente is. Veel partijen zijn op zichzelf betrokken en organiseren eigen activiteiten. Gemeenschappelijk bedoelde ruimten worden niet gedeeld, activiteiten worden niet in samenhang ontwikkeld. Vanuit dat perspectief vraag ik me wel eens af wat de meerwaarde van een MFA is, als partijen vroeger in hun oude vertrouwde gebouwtjes prima konden functioneren met ook nog eens een acceptabel huurniveau.

4. Facilitair beheer

er dus verder geen omkijken naar hebt. Een bewezen last is de drempel voor de welzijnsactiviteiten, die gewend zijn zoveel mogelijk zelf te doen, inclusief het zetten van de eigen koffie. De kwaliteit van deze dienstverlening bepaalt of het een lust of last wordt en is dus een risico bij de uitbesteding. Wanneer de marktpartij de taal van maatschappelijke partijen niet spreekt en de dienstverlening daarop afstemt, kan het behoorlijk misgaan.

Knelpunten en kansen Scheidt in de ambtelijke organisatie vastgoed van programmering en wees transparant in de kosten; leg die neer waar ze thuishoren. Een lage huur is feitelijk subsidie. Heel bepalend is daarbij ook hoe sterk de ambtelijke organisatie is op de volgende aspecten: Financieel: er gaat veel geld om, Coördinatie: er zijn veel ambtenaren bij betrokken (vastgoed, financiën, welzijn), Ondernemerschap: succesvolle programmering vraagt erom, ook binnen het ambtelijk apparaat. Afstemming is belangrijk, anders wordt langs elkaar heen gewerkt. Tenslotte: een absolute kans is dat maatschappelijk vastgoed een krachtig instrument is om maatschappelijke ontwikkelingen te ondersteunen. Maatschappelijk vastgoed is een middel om externe partijen te binden aan gewenste ontwikkelingen (draagvlak). In dat verband bevindt het MFC zich in een ontwikkeling die nog verder gestalte moet krijgen. Met de betrokken partijen, op zoek naar het inhoudelijk hart en de maatschappelijke meerwaarde. Het fysieke gebouw staat er al!

Duco Adema

“Leg kosten neer waar ze thuishoren. Een lage huur is feitelijk subsidie.”

Dit artikel is geschreven op basis van een presentatie van Duco Adema tijdens een wethoudersbijeenkomst over beheer en exploitatie. Duco Adema was stadsdeelvoorzitter van Zuideramstel en voorzitter van het Bestuurlijk Overleg Stadsdelen. Hij heeft al voor de gemeenteraadsverkiezingen besloten zijn verdere carrière buiten het lokaal bestuur om vorm te geven.

Verhuurbaar oppervlak MFA 2 basisscholen (2.800 m²), 2 organisaties voor KDO/NSO (1.400 m²), kantoorruimtes voor maatschappelijke dienstverlening (800 m²), losse verhuur (1.500 m²): 5 (les)lokalen met ruimten ‘atelier’, horeca voorziening met een café (30 zitplaatsen), keuken en leskeuken, theaterzaal en ontmoetingsruimte. Totaal 6.500 m² verhuurbaar oppervlak.

Maatschappelijk programma Onderwijs, kinderdagverblijf/naschoolse opvang, maatschappelijke dienstverlening, loket Zorg en Samenleving, huurteam, wijkopbouwcentrum, Stichting Welzijn Zuideramstel, welzijnsactiviteiten, zoals kaarten, koersballen, kunstzinnige vorming en cursussen (taal, computer).

Het facilitair beheer van het MFC is uitbesteed. Een lust is dat het beheer professioneel gebeurt en je

schooldomein april 2010 ICSadviseurs trotse projecten

19 47

Nieuwe competenties facilitair bedrijf De Haagse Scholen

Zoektocht naar maatschappelijk ondernemerschap Eigenlijk is het een middelgroot bedrijf met alle aspecten van bedrijfsvoering die daarbij horen: de Haagse Scholen, het grootste schoolbestuur primair onderwijs in Den Haag. Een bedrijf met de opdracht goed onderwijs te vervullen en maatschappelijk rendement te halen. Cruciaal daarbij is het inrichten van het facilitair bedrijf, vanuit competenties die de wereld van het ‘zachte’ onderwijsproces verbinden met die van efficiency, bedrijfsvoering en scherp financieel handelen. Het proces van een zinvolle zoektocht.

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Kees Rutten en Mirjam Madiol

H

et gesprek vindt plaats met algemeen directeur van de Haagse Scholen Wiely Hendricks, MT-lid Lex Seinen en het nieuwe Hoofd Facilitair Bedrijf René Jongenotter. Het Facilitair Bedrijf kent naast de Facilitair Adviseur en het Hoofd Facilitair Bedrijf ook

26

20

schooldomein

2010 ICSadviseurs april trotse projecten

nog een projectleider nieuwbouw, een servicedeskmedewerker en een medewerker bedrijfsbureau. Wiely Hendricks vat de ontwikkeling samen: “Na de verzelfstandiging van ons als bestuur openbaar onderwijs twee jaar geleden, was mijn eerste prioriteit de bedrijfsvoering op orde te brengen. Dat is zeker in de eerste jaren het belangrijkste aandachtsgebied en ook het meest ingewikkelde met al die 0-situaties, geldstromen en verborgen gebreken. Bovendien in een omgeving waarin denken over geld en bedrijfsvoering uit den boze is. Tegelijkertijd hebben we onze visie praktisch handen en voeten gegeven vanuit het model voor integraal management op het niveau van de schoolleider. Binnen dat model werken wij met een MT, waarbij de portefeuillehouders, naast hun portefeuilles, ook bovenschools directeur van een aantal scholen zijn. Dat kan omdat wij de schoolleider zien als integraal manager voor zijn school. Zowel op het gebied van maatschappelijk ondernemerschap als op het gebied van bedrijfsvoering in en om de school. Wij als bestuur willen dat proces en die kwaliteiten zo goed mogelijk ondersteunen. Die principiële keuze blijkt in de praktijk minder makkelijk te liggen dan we idealiter dachten. Maar je leert door te zoeken en je keuzen tijdens de rit aan te scherpen waar dat goed voor het bedrijf is.”

Middelgroot bedrijf Lex Seinen vult aan: “In feite zijn wij een middelgroot bedrijf met 55 scholen, een omzet van 110 miljoen euro en 80 filialen die zichzelf als het hoogste op aarde beschouwen. Wij onderscheiden vijf dimensies waar onze schoolleider als maatschappelijk ondernemer aan zou moeten voldoen om een goed schoolklimaat te creëren: een goed financieel beheer voeren, tevreden ouders en tevreden medewerkers, een goede onderwijsopbrengst en een goed leerling-volume. Dat leerling-volume valt kennelijk te beïnvloeden door goede prestaties op de overige resultaatgebieden. De kwaliteit ondernemerschap, die op alle dimensies goed scoort, is bijna niet aanwezig en als we kijken naar de snelle ontwikkelingen in de samenleving is dat misschien ook wel logisch.”

Kernfunctie In aanzet wilde het MT van de Haagse Scholen het integraal leiderschap bij de schoolleider leggen, inclusief het aspect van de bedrijfsvoering. Maar dat bleek een stap te ver. Hendricks: “De integraal sturende schoolleider blijkt in de praktijk vooral een consumentenhouding naar het gebouw te hebben. Logisch, als schoolleiders die competenties niet aanleren op hun opleiding. Men heeft geen affiniteit met het commerciële, meer op de bedrijfsvoering gerichte vlak. De wereld van economie; bedrijfsmatig denken en de getallen hoort niet bij een gemiddelde schoolleider. Helaas is de praktijk dat veel schoolleiders zich alleen richten op hun onderwijsomgeving, en zelfs niet op de functie in de wijk. De argumenten zijn bekend: een enorme workload, onvoldoende scholing, teveel diversiteit tussen schoolleiders en de praktijk van alledag. Dat maakt het complex. Een schoolbestuur is er vooral om ervoor te zorgen dat goed onderwijs verzorgd wordt. Het facilitaire deel wordt

daarbij steeds ingewikkelder omdat het gebouwlijke deel kennelijk heel bepalend is in het lokken of juist afstoten van ouders. En daar ontmoet de traditioneel op het onderwijsproces gerichte schoolleider de competenties van het facilitair denken. Als actieve actor in het totale proces van onderwijs en bedrijfsvoering. Die ontwikkeling geven wij nu vorm: van een reactief facilitair bedrijf, naar een positieve en faciliterende organisatie. Tot voor kort wisten we niet dat we daar bepaalde competenties voor nodig hadden.”

Schaap met vijf poten René Jongenotter omschrijft de competenties van een facilitair manager: “Het facilitair deel is integraal onderdeel van de bedrijfsvoering. Je hebt daar specifieke mensen met een specifiek karakter voor nodig. Naast functionele en technische expertise moeten ze ook voldoende affiniteit met het onderwijsproces met haar specifieke waarden en normen hebben. Ze moeten efficiënt werken, maar ook de emotie van de schoolleider begrijpen, ze moeten kennis van het gebouw hebben, maar dat gebouw ook in de kwaliteit van de omgeving kunnen plaatsen, de facilitair adviseur moet operationeel en tactisch kunnen denken en aansturen, maar ook op een hoog abstractieniveau kunnen analyseren en interpreteren. Kortom; een schaap met vijf poten en in feite een vreemde eend in de bijt.”

“In feite zijn facilitaire mensen vreemde eenden in de bijt. Ze moeten verstand hebben van het primaire proces, maar ook niet al te veel.”

In het hele traject van zoeken naar de juiste persoon op de juiste plek binnen een veranderende organisatie heeft ICSinterim De Haagse Scholen ondersteund. Onder meer door gebruik te maken van online persoonlijkheidsassessments bij de selecties van kandidaten. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met René Jongenotter, Hoofd Facilitair Bedrijf Van de Haagse Scholen, (070) 30 65 237 of [email protected]. U kunt ook bellen of mailen met Kees-Jan Kuijer van ICSinterim: 06-20614089 of [email protected].

schooldomein

ICSadviseurs

april 2010

trotse projecten

21

27

Gezocht:

investeerders in een uniek project Word vriend van de Noorderschool Designer Piet Boon, specialist in totaalconcepten, en directeur Careline van der Lippe zijn het er al lang over eens: dit nieuwe kindcentrum in Oostzaan moet er komen. Het oude gebouw van de Noorderschool van SPOOR uit 1885 is echt op en hopeloos verouderd. Pikant detail: Piet Boon verbindt zijn naam en expertise aan de nieuwbouw. Dus: er komt een duurzaam en uniek gebouw, een forse bijdrage van de gemeente, langlopende huurcontracten en een sterk merk. Nu nog een oplossing voor het financieringstekort. Gegadigden kunnen zich melden. Tekst Sibo Arbeek

W

aarom ontwerper en inrichter Piet Boon in scholenbouw? “Ik woon hier en mijn kinderen hebben op de Noorderschool gezeten. Een fijne school in het buitengebied van Oostzaan met Careline als betrokken directeur, die voor haar school staat en er voor wil gaan, maar in een gebouw zit dat niet meer van deze tijd is. Opheffen van de Noorderschool is voor ons geen optie. Ik vind het als ex-ouder en buurtbewoner belangrijk dat de school hier blijft, uitgebreid met andere functies, om de omgeving vitaal te houden. Daarom wil ik er graag tijd, mijn vakmanschap en energie voor inzetten. Mijn merk en werk zijn inmiddels wereldwijd bekend. Morgen zit ik in het vliegtuig naar Sjanghai, waar ik op een golfresort 140 appartementen ontwerp en inricht, volgende week zit ik in Moskou. Ik heb al een keer een School met de Bijbel als woonhuis ingericht en nu wil ik heel graag voor

de gemeenschap de nieuwe Noorderschool helpen realiseren. Dat betekent niet alleen ontwerpen, maar ook realiseren en inrichten.”

Buitengebied Directeur Careline van der Lippe vult aan: “De school is van groot belang voor de ouders in deze buurt. We hebben nu 84 kinderen, verdeeld over 5 groepen. Het is een oude gangenschool, waaraan al jaren geen onderhoud meer is verricht. Het binnenklimaat is slecht en de ramen hebben nog enkel glas. Achter de school zit een soort mislukte noodbouw, waar een groep is gehuisvest, met nog wat restruimte. Wij willen hier graag een brede schoolconcept realiseren, ook omdat er in de buurt 100 woningen worden gebouwd. Er is dus potentie, maar we moeten wel iets doen. Ik ben al in gesprek met kinderopvang om een doorlopende leer- en ontwikkellijn aan te kunnen bieden. Dat is noodzakelijk om ouders met hun kinderen te blijven binden. De afstanden zijn hier zodanig dat je graag alles bij elkaar wilt hebben.”

Duurzaam ontwerp Piet Boon ziet het voor zich: “Ik heb door mijn architect een prachtig ontwerp voor de nieuwe brede Noorderschool laten maken. Niet zo’n fantasieloze functionele prefabdoos met woningen erop, maar een duurzaam concept dat bij het landschappelijke karakter van dit prachtige gebied past, dat grenst aan het natuurgebied het Twiske. Daarom heb ik

Ontwerp Noorderschool

74

22

schooldomein

ICSadviseurs

januari 2011

trotse projecten

de vorm van twee geschakelde schuren genomen, waarin naast een centrale ontmoetingsruimte ook de groepsruimten zijn ondergebracht. Ik ben lid van de ondernemerskring en heel wat lokale en regionale ondernemers hebben hun diensten en materialen al aangeboden. Het wordt uitgewerkt in een prachtig

Piet Boon

Piet-Boon inrichtingsconcept, met duurzame materialen en toepassingen.” De gemeente is enthousiast over het ontwerp van Piet Boon. Gemeente Oostzaan, Piet Boon, de school en bestuurder Jan Hus namens SPOOR zijn nog aan het kijken welke locatie het meest geschikt is voor de nieuwe school. De meest voor de hand liggende is de huidige, maar dat betekent dat de school tijdelijk zou moeten verhuizen. Twee andere locaties zijn ook in onderzoek, waarbij grondruil mogelijk is.

Financiën zijn aandachtspunt Een groot aandachtspunt om de realisatie van dit prachtige project te bewerkstelligen vormen de financiën. De investeringskosten voor het project zijn geraamd op circa € 1.500.000,-. Er ligt een forse bijdrage van de gemeente Oostzaan en daarnaast is er een beschikbare reservering voor onderhoud van het schoolbestuur SPOOR, die ingezet kan worden. Daarmee kan echter niet de volledige investering worden gedekt en daarom zijn aanvullende bijdragen nodig. Dit kan van leveranciers en andere partijen die materialen of diensten willen aanbieden komen, waardoor de investeringskosten gereduceerd kunnen worden. Een optie is ook een private partij, die hart heeft voor maatschappelijk vastgoed en de volledige ontwikkeling en exploitatie voor haar rekening neemt. In het gebouw komen twee stabiele huurders, de school en kinderopvang, die zich voor lange tijd vast willen leggen. Het feit dat Piet Boon expertise, creativiteit en inrichting voor een redelijk bedrag aanbiedt en het gegeven dat het unieke gebouw duurzaam gebruikt kan worden, ook nadat de onderwijsbestemming er mogelijk afgaat, maakt dat er sprake is van een zeer interessante casus.

Directeur Careline van der Lippe: “Bedenk eens wat zo’n prachtig concept met de omgeving doet. Gewoon heel goed voor de gemeente Oostzaan.”

Careline van der Lippe wordt steeds enthousiaster: “Het is toch fantastisch dat Piet zijn naam en faam aan de school verbindt. Dat kunnen we bijvoorbeeld versterken door de brede school een Kunst en Cultuur- of Natuur- en Techniekprofiel te geven. Zodat kinderen leren werken met duurzame materialen, of iets met ontwerpen en natuur leren doen. En bedenk eens wat zo’n prachtig concept met de omgeving doet. Gewoon heel goed voor de gemeente Oostzaan. Wat mij betreft beginnen we morgen!” Heeft u belangstelling om met de school en Piet Boon te praten over mogelijke participatie? Bel dan naar Careline van der Lippe van de OBS De Noorderschool: (075) 684 37 84 of met Alfred Bakker van ICSadviseurs 06-22267847.

schooldomein januari 2011 ICSadviseurs trotse projecten

23 75

Schoonheid is zichtbaar g “Schoonheid is zichtbaar geworden liefde”, leest Ad Keller op zijn managementkalender. Ad is lid van het College van Bestuur van de Stichting Speciaal Onderwijs Drechtsteden e.o. (SPON) en deze nacht voor de eerste keer opa geworden. We gaan het hebben over zijn nieuwe school in aanbouw, die toepasselijk als werktitel Onze Droomschool heeft.

A

Tekst Sibo Arbeek Foto Kees Rutten

d Keller is vanuit het bestuur van SPON medeverantwoordelijk voor de nieuwbouw van een nieuwe school voor speciaal onderwijs die begin 2013 haar deuren opent. Het is een samenwerking tussen drie scholen voor speciaal onderwijs, die elkaar vanuit hetzelfde onderwijsconcept hebben gevonden. Elke school behoudt het eigen brinnummer, maar het hele gebouw ademt straks dezelfde sfeer en overtuiging uit. Het wordt een school voor kinderen van 3 tot 18 jaar, waar langdurig zieke kinderen, lichamelijk en meervoudig gehandicapte kinderen en zeer moeilijk lerende kinderen straks samengaan. Ad: “Bij het bezoeken van gerealiseerde scholen voor speciaal onderwijs werd ik geïnspireerd door VISIO Huizen, een school voor blinden en slechtzienden. Ik zag een heel goede inrichting afgestemd op de gebruiker en een subtiele aandacht voor vorm, kleur en licht die de beleving versterkt, zonder dat je het eigenlijk door hebt. Dat heb ik meegenomen in ons concept.”

Talenten stimuleren Ad vindt het noodzakelijk dat de didactische, pedagogische en mensvisie maximaal vertaald wordt in het gebouw en de ruimten erom heen: “Hoe kijken we naar kinderen, wat moet er zijn om het onderwijsproces goed te kunnen faciliteren, hoe faciliteren ruimten hun ontwikkeling?” Wat mij in het onderwijsland tegenstaat, is dat onderwijsaanbod en gebouwen zijn ingericht vanuit het ‘hokjesdenken’. Dat zul je in ons

14

24

schooldomein

april 2011

ICSadviseurs

trotse projecten

geworden liefde Talenten stimuleren essentie van nieuwe droomschool gebouw niet aantreffen. De nieuwe leeromgeving wil talenten van kinderen stimuleren en niet de beperkingen accentueren. Natuurlijk moet je je wel bewust zijn van de specifieke omgeving die een kind soms nodig heeft, zoals een gestructureerde leeromgeving voor autistische kinderen of een praktijkgerichte leeromgeving voor VSO-leerlingen. Het moet een gebouw worden waar kinderen, ongeacht de beperking, zich thuis kunnen voelen. De centrale ontmoetingsplek wordt de hal, van waaruit alle lijnen lopen.”

Complexe processturing De processturing om drie verschillende culturen bij elkaar te brengen, is niet altijd makkelijk: “Maar als je visie helder is, is het prima wanneer medewerkers de tijd nodig hebben om in het concept te groeien. Soms vragen collega’s: ‘heb ik het dan al die jaren verkeerd gedaan?’ Nee, natuurlijk niet, maar we slaan nu wel een andere richting in. Een goede en transparante communicatie is essentieel om iedereen bij zo’n complexe ontwikkeling te houden. Ik vind de menselijke maat daarin belangrijk, maar heb er geen probleem mee om ook vanuit zakelijk perspectief beslissingen te nemen. Zakelijk is geen vies woord.”

Krachten bundelen De aanleiding vormde het IHP Speciaal Onderwijs van de gemeente Dordrecht, waarin in 2004 plaats was voor drie nieuwe scholen voor speciaal onderwijs: “Onze overtuiging was al snel dat we die drie scholen wilden concentreren. We willen specifieke ondersteuning zo efficiënt mogelijk bundelen, zodat we die breed kunnen inzetten. Zo is de paramedische ondersteuning voor onze Mytylschool ook goed in te zetten voor de langdurig zieke kinderen en zeer moeilijk lerende kinderen. Ook komt het kinderrevalidatiecentrum Rijndam in ons nieuwe gebouw. Het revalidatiecentrum zal uit het ziekenhuis gaan en de kinderrevalidatie wordt gescheiden van de revalidatie voor volwassenen. Veel van onze kinderen volgen therapie en kunnen straks van de faciliteiten van dat centrum gebruik maken. Daarnaast komt de Gemiva-SVG Groep met twee groepen geïndiceerde zorgleerlingen in ons gebouw. Dat zijn kinderen, met een bovenmatige zorgvraag die in een kinderdagcentrum worden opgevangen. Het gaat om een voorschool, dus voor kinderen van 1 tot 5 jaar. Gemiva-

SVG Groep gaat ook BSO aanbieden. Zo hebben we straks een brede school voor speciaal onderwijs met een arrangement voor 0-18 jarigen. Door de krachten te bundelen, zijn we ook beter zichtbaar voor het regulier basisonderwijs.”

Bezuinigingen Ad gaat kort in op de aangekondigde bezuinigingen rond Passend Onderwijs: “Een ordinaire sanering van de ambulante begeleiding en een verzwaring voor de

“De nieuwe leeromgeving wil talenten van kinderen stimuleren en niet de beperkingen accentueren.” medewerkers op de scholen voor Speciaal Onderwijs. Op dit moment zijn er veel rugzakleerlingen binnen het reguliere onderwijs. Dat de kosten niet meer te beheersen zijn, is een feit. Dat Passend Onderwijs een gezonde gedachte is ook. Maar wil je dit met alle partners goed kunnen vormgeven, dan is juist extra financiële investering nodig in plaats van zo’n grove bezuiniging. Vernieuwing en bezuinigingen gaan niet samen! De komende jaren zullen veel kinderen tussen de wal en het schip geraken. Alvorens hiervoor een oplossing komt, zijn we jaren verder. En dan krijg je weer een golfbeweging.”

Passie

Projectinformatie: Project Nieuwbouw voor drie scholen speciaal

Tenslotte geeft Ad aan dat hij erg tevreden is met de samenwerking met de gemeente Dordrecht, ICSadviseurs, Bureau Lakerveld en de architecten van Mecanoo: “Het moet klikken tussen partijen en je moet met passie zo’n complex traject ingaan.” Spannend is ten slotte dat de nieuwbouw volgens het cradle to cradle principe wordt neergezet: “Het wordt waarschijnlijk een Holzbau systeem met prefab geperst gedroogd houten blokken. Volgens mij als schoolgebouw nog niet vertoond in Nederland en een prachtig voorbeeld van duurzaam bouwen.”

onderwijs: De Blije Gaarde, De Dordtse Buitenschool, Mytylschool De Vlij

Opdrachtgever SPON

Architect Mecanoo

Adviseurs ICSadviseurs

Oplevering Eind 2012

Voor meer inspiratie kijkt u op www.onzedroomschool.nl of mailt u naar [email protected] of [email protected].

schooldomein

ICSadviseurs

april 2011

trotse projecten

15

25

De synergie van samen onder één dak In september openden de deuren van de Streukeler Veste in Hasselt. Een nieuwe ontmoetingsplaats in de wijk en een prachtvoorbeeld van de synergie die samenwerking in een multifunctionele accommodatie kan opleveren.

“I

Tekst Paul Voogsgerd

k kreeg het in mijn schoot geworpen bij mijn aantreden, maart 2003. Op mijn bureau lag een 30 centimeter dikke stapel papier. Op een geeltje de tekst: ‘Project MFA’. Ik had geen idee wat die afkorting inhield”, zegt Wolbert Meijer, wethouder onderwijs van de gemeente Zwartewaterland. Zijn woorden bij de opening van de Streukeler Veste klinken tevreden maar

44 26 26

ICSadviseurs trotse projecten schooldomein november 2006 ICSadviseurs trotse projecten

vooral ook bescheiden. Hij maakt complimenten aan de architect, aan de bouwer, aan de participanten in de MFA en aan de buurt. Geen klop op de gemeentelijke schouder, laat staan op die van hemzelf. Hooguit gepaste trots: “Als gemeente zijn we dankbaar en trots dat we dit gebouw voor de gebruikers hebben kunnen realiseren.”

Doorlopende leerlijn De Streukeler Veste ligt aan de rand van het manifestatieterrein in Hasselt. De MFA is aan de bestaande sporthal gebouwd. Sporters en bezoekers van de MFA gebruiken dezelfde entree en parkeervoorzieningen. De gebruikers delen de centrale hal en ook het verhoogde speellokaal dat vanuit de hal én vanuit de school volledig te openen en af te sluiten is. Daarmee biedt het aan twee kanten een prachtig podium. Het gebouw biedt vooralsnog onderdak aan vier partijen. Basisschool De Toermalijn is een fusie van twee basisscholen. “We wilden een school met lokalen gegroepeerd rond een bruisend hart”, zegt directeur Henk Kok. “Een school met de blik naar buiten en waar kinderen zich kunnen etaleren. Het nieuwe gebouw biedt dat allemaal.” De Stichting Kinderdagcentra Zwartewaterland (SKZ) heeft in de MFA een kinderdagverblijf en een peuterspeelzaal en verzorgt er bovendien de buitenschoolse opvang. Directeur Jannet Hoentjen: “We kunnen hier een doorlopende leerlijn aanbieden van 0 tot 12 jaar. En voor de naschoolse opvang zie ik mooie nieuwe mogelijkheden in de samenwerking met de sporthal.” Thuiszorginstelling Icare heeft in de MFA een consultatiebureau ingericht en een uitgiftepunt voor hulpmiddelen en andere goederen. “Maar we denken ook aan het geven van cursussen en bijvoorbeeld een spreekuur voor een diëtiste en een orthopedagoog”, vertelt Paul Harmsen van Icare. ROC Deltion College lijkt een vreemde eend in de bijt in een centrum voor 0- tot 12-jarigen. Alexander Westenbrink van Deltion denkt daar anders over: “Al die kinderen komen hier met hun ouders en díe hebben wij wat te bieden. Daarmee wordt de Streukeler Veste ook nog veel meer een ontmoetingsplek voor de wijk.”

Begeestering De deelnemers spreken tijdens een forumdiscussie bij de opening van het gebouw. Gespreksleider is ICS adviseur Erwin Veneklaas Slots, die gemeente en participanten begeleidde bij het volledige proces. Architect Daan Josee vraagt hij waar hij het meest trots op is. “De lichtkwaliteit”, antwoordt Josee direct. “Je ziet dat het licht door het gebouw heen trekt, zelfs als de zon voor de wolken schuift. Er is een zekere sprankeling. Dat is prachtig.” En over het gebouw zelf: “De verschillende volumes zijn buiten stuk voor stuk apart herkenbaar. Binnen lopen ze allemaal in elkaar over. Je loopt moeiteloos van de ene naar de andere functie.” Op het moment dat hij het zegt wurmt een meisje met gitaar op de rug zich door de menigte, verzameld in de centrale hal. Elders in het gebouw gaan de muzieklessen gewoon door. Na de discussie krijgt burgemeester Arco Hofland een enorme sleutel overhandigd waarmee hij, bijgestaan door drie kinderen, de deuren symbolisch opent. Wethouder Wolbert Meijer tenslotte over het ontwikkelingspro-

“Het is toch zoiets als je eigen sleutels inleveren.” Projectinformatie ces: “De samenwerking was erg goed. En gaandeweg merk je dan dat er een soort begeestering ontstaat. Er waren best wel wat hobbels maar die hebben we toch goed genomen met z’n allen.” En over de rol van de gemeente als eigenaar. “We hebben verschillende alternatieven bekeken maar het paste toch het beste dat wij zelf eigenaar zouden zijn. We zijn ook voorzitter van het gebruikersoverleg. Daarin hebben we bijvoorbeeld afspraken gemaakt over het beheer van het gebouw. We hebben gezamenlijk en ook met de beheerders van de sporthal een beheermodel ontwikkeld. De afspraken zijn vastgelegd in de beheerovereenkomst en het huurcontract. Voor sommigen was dit best lastig. Het is toch zoiets als je eigen sleutels inleveren. Maar we komen er samen goed uit.”

Project Nieuwbouw MFA De Streukeler Veste, Hasselt

Opdrachtgever Gemeente Zwartewaterland

Architect Kristinsson bv, Deventer

Aannemer Knol Bouw bv, Hasselt

Adviseur ICSadviseurs, Zwolle

Bruto vloeroppervlak 2.485 m2

Stichtingskosten 4,4 miljoen (incl. btw en herinrichting infrastructuur)

Bouwkosten ICSadviseurs heeft de gemeente en gebruikers begeleid in het volledige realisatieproces van de MFA, van haalbaarheidsonderzoek en Europese architectenselectie tot bouwprocesmanagement, het beheer- en exploitatiemodel en de beheer- en huur-

2,9 miljoen (excl. btw, incl. herinrichting infrastructuur)

Ingebruikname september 2006

overeenkomsten. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Rop Krist of Erwin Veneklaas Slots via (088) 235 04 27.

ICSadviseurs trotse projecten schooldomein november 2006 ICSadviseurs trotse projecten

27 45 27

Beheersbaar duurzaam

De bestaande huisvesting van de Margrietschool, de Wilhelminaschool en De Spreng in Heerde is sterk verouderd. Aanleiding genoeg voor de ontwikkeling van een nieuw onderkomen. Heerde koos voor het Brede School concept; drie scholen, samen met Peuterspeelzaal en Kinderopvang ’t Hummelhuis, onder één dak. Tekst Igor Grevers en Jan Willem van Kasteel Beeld SVP architectuur en stedenbouw Naast de ambitie dat de nieuwe brede school een goede en gezonde school moet worden, is er een aanvullende ambitie geformuleerd ten aanzien van duurzaamheid. De gemeenteraad in Heerde had haar ambities al vastgelegd in een GPR score van 8,0. De uitwerking hiervan is in een haalbaarheidsonderzoek nader vormgegeven en uitgerekend in samenwerking met duurzaamheidadviseur SearchBV. Een duurzaamheidworkshop met gemeente en gebruikers leverde input voor het uitwerken van deze duurzaamheidambitie. De nieuwe brede school zou voornamelijk gericht moeten zijn op de gebruikskwaliteit en gezondheid. Andere duurzaamheidaspecten (vanuit de GPR-methodiek), zoals energie en materialen, achten de gemeente en de gebruikers ook belangrijk mits deze dienstbaar zijn aan de eerste twee onderwerpen. Dit alles resulteerde in drie scenario’s: 1. Frisse school klasse A en een gemiddelde GPR van minimaal 8 (extra gezonde variant)

4828

ICSadviseurs november trotse projecten schooldomein 2011

2. Frisse school klasse B en GPR=8 (gezonde variant) 3. Frisse school klasse B en GPR=8 en (op termijn) energieneutraal De verschillen tussen deze varianten zijn inzichtelijk gemaakt op investeringskosten, exploitatielasten en CO2 uitstoot. Uitkomst van deze vergelijking was dat, ten opzichte van de normatieve financiering voor onderwijshuisvesting, de meerinvestering te hoog is om nú energieneutraal te bouwen. Naast het gegeven dat de zonnepanelen - benodigd voor de laatste stap naar energieneutraliteit - niet op het dak zouden passen, was ook de terugverdientijd te lang. Maatschappelijk gezien was de meerinvestering nu niet verantwoord. Echter, gelet op de kostprijsontwikkeling van de Wattpeak(1) is deze investering over een aantal jaren aantrekkelijker. Het rendement neemt toe, de afmetingen nemen af en de kostprijs wordt aantrekkelijker, afgezet tegen conventionele energie.

STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR Ambitie Energieneutraal De gemeenteraad besloot om, naast het budget voor de meerinvestering voor een school met Frisse scholen klasse B(2) en een gemiddelde GPR=8, ook te voorzien in een budget voor haar ambitie om in 2025 het vastgoed energieneutraal te krijgen. De kosten voor deze voorziening zijn aanzienlijk lager dan wanneer je energieneutraliteit nú realiseert. Verder bieden de flink lagere energielasten de gemeente een terugverdiencapaciteit, waarmee de aanvullende investering naar energieneutraal gedekt kan worden. Ook de schoolbesturen plukken de vruchten, omdat de rijksbijdrage in de exploitatie van de huisvestingslasten meer dan toereikend is. Hierdoor ontstaat extra budget voor bijvoorbeeld het aanstellen van een conciërge of voor het onderwijsprogramma. Met deze opdracht is het ontwerpteam aan de gang gegaan. SVP architectuur en stedenbouw uit Amersfoort kreeg de opdracht voor het ontwerp van de Brede School. In een vroeg stadium van het project selecteerde ICSadviseurs samen met SVP een bouwfysicus (LBP Sight), een installatieadviseur (Techniplan) en een constructeur (Peree). Dit ontwerpteam is vervolgens gezamenlijk vorm gaan geven aan de ambities van de gemeente en de gebruikers. Eerste uitgangspunt: een zo functioneel mogelijk gebouw. Tweede uitgangspunt: het realiseren van zoveel mogelijk comfort zonder direct naar installatietechniek te grijpen. Derde uitgangspunt: het zo zichtbaar mogelijk maken van de toegepaste duurzame technieken, als educatieve waarde voor de kinderen.

Resultaat Het compacte ontwerp biedt enerzijds een heldere, overzichtelijke organisatie met lange zichtlijnen en anderzijds voldoende intimiteit voor de belangrijkste gebruikers; de leerlingen. Lokalen zijn steeds per 4 geclusterd waardoor kleinere eenheden ontstaan. De werkplekken in de leerpleinen bieden nog een verdere schaalverkleining. Hiermee biedt het ontwerp de mogelijkheid dat ook de allerkleinsten zich thuis kunnen voelen in dit grote gebouw. Het gebouw krijgt een duidelijke, duurzame bakstenen gevel. De grote ramen en deuren voorzien alle groepsruimten rijkelijk van daglicht en besparen in combinatie met daglichtregeling en aanwezigheidsdetectie van de armaturen op energiegebruik. De gevel voorziet tevens in een passief gebruik van zonnewarmte. De raamopeningen zijn allemaal voorzien van verdiepte negges en een uitkragende luifel die ervoor zorgen dat het daglicht altijd binnen kan treden maar de directe zoninstraling in de zomer geweerd wordt. Bij lage zonnestand in de winter wordt de warmte wel toegelaten. Het bouwkundig/constructieve ontwerp staat een zeer grote indeelvrijheid toe waardoor het gebouw aangepast kan worden aan veranderend gebruik. Uiteraard is de gevel voorzien van een hoge isolatiewaarde (Rc=5 m²K/W). De ventilatie (met

warmteterugwinning) is gericht op maximaal 1.000 ppm. Aandachtspunt bij hoge ventilatievouden is het enorme ruimtebeslag voor de luchtbehandelingskasten. Verlichting is daglichtafhankelijk en voorzien van bewegingsmelders. Warmte wordt opgewekt door een WKO installatie met warmtepomp, gecombineerd met lage temperatuur vloerverwarming. Daarmee is ook in de zomer het klimaat geborgd door koeling. Het warme water voor de douches in de gymzaal wordt gevoed door een zonneboiler. Regenwater wordt geïnfiltreerd in de bodem. Diverse patio’s en daglichtkoepels in het gebouw brengen het daglicht tot in het midden van het gebouw. En tot slot - ook al rekent de software dit niet door in de ‘duurzaamheidscore’ - zijn er op het zuiden bomen geprojecteerd die ’s zomers het zonlicht weren en ’s winters de zon doorlaten. Het ontwerp heeft hiermee een energieprestatie die 40% onder de norm ligt. In 2025 zal de laatste stap gemaakt worden naar energieneutraal. Dit zal dan gebeuren met zonnepanelen, tenzij er dan een betere manier is om dit te doen. De normatieve financiering is voor een dergelijk project veelal niet toereikend. Vanuit het toekomstperspectief heeft de Gemeente Heerde hier tóch nadrukkelijk gekozen voor kwaliteit en duurzaamheid. Na een goede aanbesteding is inmiddels gestart met de realisatiefase. In het najaar van 2012 wordt Brede School Heerde West in gebruik genomen.

De aanzienlijk lagere energielasten bieden de gemeente een terugverdiencapaciteit.

Voetnoten: 1. De Wp ‘Wattpeak’ is een maat voor de kwaliteit van een zonnepaneel. Een aantal Wp zegt meer dan een aantal m2 PV, omdat die in veel verschillende kwaliteiten bestaan (bron: SearchBV). 2. Er is niet gekozen voor klasse A omdat de meerkosten voor het extra compenseren van het extra energieverbruik door meer te ventileren te hoog werden. Meer informatie? Bel met Jan Willem van Kasteel of Igor Grevers van ICSadviseurs: 088-2350427.

ICSadviseurs trotsenovember projecten schooldomein 2011

29 49

Multifunctionele Combischool Rouveen (MCR)

Duurzaam binnen de norm

Op 20 januari 2012 is in Rouveen in de gemeente Staphorst de Multifunctionele Combischool (MCR) in gebruik genomen. In het gebouw zijn de Gereformeerde basisschool De Levensboom en de Hervormde basisschool De Triangel gehuisvest samen met Peuterspeelzaal Op Stap. Ook is in het gebouw een sportzaal gerealiseerd. Tekst Jan Willem van Kasteel Foto’s Ben Vulkers

H

et eerste gesprek vond plaats tijdens een gezamenlijk schoolvoetbaltoernooi. Daar bleek bij de besturen voldoende draagvlak te zijn voor een gezamenlijk gebouw. Voorwaarde was wel dat de eigen identiteit binnen het multifunctionele gebouw behouden kon blijven. Daarmee was het idee voor een vruchtbare samen-

3430

ICSadviseurs mei trotse schooldomein 2012 projecten

werking geboren en werd voor beide scholen een oplossing geboden voor de inmiddels verouderde huisvesting.

Beheersbare exploitatielasten Met een herkenbare eigen plek voor alle deelnemers in het dorp Rouveen is het een prach-

BOUW EN ORGANISATIE

tig gebouw geworden, waarin samenwerking en eigenheid goed zijn gecombineerd. Voor de investeringskosten was het uitgangspunt dat het normbudget vanuit de verordening leidend moest zijn. Binnen dat kader is ontworpen, maar met in het achterhoofd beheersbare exploitatielasten. Succesfactoren in het project waren de constructief-kritisch meedenkende opdrachtgever en het compacte ontwerp. Dat heeft geleid tot minder bruto vloeroppervlak en tegelijkertijd juist meer gebruiksoppervlak. De integratie van de sportzaal met een vrije hoogte van 7 meter in het complex is van buitenaf beperkt zichtbaar en heeft geleid tot een zeer lage gevelfactor, wat eveneens een fors kostenbesparend effect heeft. Ook de eenvoud, maar bestendigheid in details zal in de praktijk zijn uitwerking kennen op de exploitatie. Goede detaillering van de afwerking in de toiletten en marmoleum doorgetrokken op de wanden tot aan een stootrand zijn voorbeelden van in de praktijk zeer exploitatievriendelijke maatregelen.

“Uiteindelijk is het gebouw gerealiseerd, voor nog geen 80% van de normkosten.” Speellokalen in gymzaal In de avonduren was er in Rouveen behoefte aan een extra gymzaal. Deze zou echter overdag niet gevuld kunnen worden. In overleg met de scholen is toen gekozen om de speellokalen onder te brengen in één van de twee gymzalen, door de zaal met een flexibele wand op te delen. Een slimme oplossing met een dubbel effect: intensief ruimtegebruik en een beheersbare exploitatie. Door de inpassing van de twee gymzalen in het compacte ontwerp en de toepassing van de dakkap ontstonden er bovenop de toiletten en de bergingen van de gymzalen prachtige extra ruimten die gebruikt kunnen worden als werkplekken voor de leerlingen. Deze ruimten zijn niet zichtbaar vanuit de gangzone, maar juist wel in het zicht van de leerkracht in het lokaal. Een mooi voorbeeld van slim ontwerpen binnen een compact gebouw. Voor het realiseren van een Frisse School bleek veel installatietechniek nodig. Ook die is grotendeels verdwenen onder de dakkap en de resterende ruimte is ingevuld als bergruimte voor de beide scholen.

Duurzame school Vanaf de start van het project heeft Cauberg Huygen geparticipeerd als bouwfysicus en later ook als installatieadviseur. Met de toegepaste gaswarmtepomp, de grote bouwkundige overstekken, de hoge gevel- en dakisolatie en de infiltratie van het hemelwaterafvoer in de bodem is het een relatief duurzaam gebouw geworden met een 25% lagere energieprestatie. De volgende stap is het plaatsen van PV-cellen op het zuid-georiënteerde dak. Ook bijzonder is het terrein, een ontwerp van Hoveniersbedrijf Donker. Net als het gebouw is het terreinontwerp gebaseerd op het karakteristieke slagenlandschap uit de omgeving. Dit loopt door in het interieur. De groene kleurenstelling kent zijn inspiratie vanuit IJsland, en voelt binnen, zeker gecombineerd met het enorme uitzicht, zeer vertrouwd. Uiteindelijk is het gebouw gerealiseerd, inclusief het enorme schoolplein van 4500 m² voor nog geen 80% van de normkosten. Dit was mede te danken aan de zeer gunstige aanbestedingsmarkt waarin de lokale aannemer Bouwbedrijf De Witte heeft bewezen de laagste in prijs te kunnen zijn. ICSadviseurs heeft het Programma van Eisen opgesteld, evenals de uitgangspunten voor beheer, eigendom en exploitatie. Bovendien

PROjECTINFORMATIE Project Multifunctionele Combischool, Rouveen

Opdrachtgever Gemeente Staphorst

Adviseur ICSadviseurs

Architect LKSVDD

Aannemer Bouwbedrijf de Witte

Bruto vloeroppervlak 4.192 m2 BVO

Terrein 12.000 m2

Bouwkosten €3.000.000 excl. btw

Stichtingskosten €5.600.000 incl. btw

Opening januari 2012

Bouwtijd

verzorgde ICSadviseurs het Europees selecteren van de architect (Leij

10 maanden

Kappelhoff Seckel Van den Dobbelsteen (LKSVDD) en de ontwerp-

EPC

begeleiding tot en met de aanbesteding van de realisatiefase. Voor

25% onder bouwbesluit

meer informatie kunt u mailen naar [email protected].

ICSadviseurs trotsemei projecten schooldomein 2012

31 35

32

ICSadviseurs

trotse projecten

ICSadviseurs

trotse projecten

33

Herstructurering industrieel erfgoed

MFA Cereol is er voor de wijk

Rond 1900 kwamen in heel Nederland veevoederfabrieken op. Langs het Merwedekanaal in Utrecht bouwde de Stichtse Boerenbond de Coöperatieve Stichtsche Olie- en Lijnkoekenfabriek. Na 1950 werd in plaats van lijnzaad soya gebruikt als grondstof. Stank- en stofoverlast en explosiegevaar leidden ertoe dat de gemeente Utrecht onder druk van de wijkbewoners de fabriek uitkocht. In opdracht van de gemeente Utrecht ontwikkelt VOF Meysters Buiten op deze markante locatie 126 woningen, waarbij het industrieel monument wordt omgetoverd tot een multifunctionele accommodatie voor de wijken Oog in Al en Lombok. Tekst Sibo Arbeek

De marktpartijen voor het plan Cereol, Heijmans en Kanalenstaete Ontwikkelings CV (Vorm en Blauwhoed), verenigd in de VOF Meysters Buiten, hebben tussen 2002 en 2008 in overleg met de gemeente een plan ontwikkeld. De grond en de gebouwen van Cereol zijn in het voorjaar van 2008 overgedragen aan de VOF. Het eigendom en de ontwikkeling van de MFA Cereol is overgedragen aan de maatschappelijk ontwikkelaar BOEi. BOEi is een non-profit organisatie die zich bezighoudt met herbestemmen van industrieel erfgoed. Monumenten, in het bijzonder industriele monumenten, hebben een eigen identiteit en ge-

46

34

schooldomein

ICSadviseurs

september 2011

trotse projecten

ven identiteit aan de woon- en werkomgeving. In het te restaureren monumentale fabrieksgebouw komt de MFA met de volgende functies: de culturele instelling het Wilde Westen, vijf lokalen voor basisonderwijs, een gymzaal, BSO en een bibliotheek- en theaterfunctie. In de Utrechtse wijken Oog in Al en Lombok zijn geen andere locaties direct beschikbaar waar deze functies samen of apart gehuisvest kunnen worden. Al deze maatschappelijke functies voorzien daarom in een belangrijke behoefte in deze wijken. De oude fabriek vormt een prachtig decor voor een gezamenlijke invulling met deze activiteiten.

STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR

Duurzame plek Heijmans Vastgoed heeft, in opdracht van de VOF Meysters Buiten, ICSadviseurs opdracht gegeven om een gedragen programma van eisen op te stellen, inclusief een exploitatieopzet en de hoofdlijnen van een beheerorganisatie. Eis van de subsidieverstrekkers was dat er een financieel, technisch en maatschappelijk haalbaar plan moest zijn. Het programma van eisen met een voorlopig ontwerp vormde de basis om de haalbaarheid aan te tonen. En dat heeft gewerkt. Het Rijk heeft 12 januari 2011 een subsidie van € 1,7 miljoen beschikbaar gesteld voor de herontwikkeling van de voormalige fabriek. De provincie Utrecht had eerder al € 700.000,- toegezegd. Met deze subsidiebijdragen is de basis gelegd onder de realisatie van de MFA Cereol. De gemeente Utrecht was verder een belangrijke partij. De oude fabriek ligt op een historische locatie, vlakbij het Muntgebouw en een sluizencomplex en de gemeente wilde de activiteiten voor de beide wijken een duurzame plek geven. Met de restauratie van dit monument investeren gemeen-

schooldomein

ICSadviseurs

47

september 2011

trotse projecten

35

STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR

opnieuw gingen nadenken over de eigen activiteiten en een handige indeling in het gebouw. Partijen gingen aan de slag aan de hand van de volgende vier leidende thema’s: • Programmatische samenwerking • Beheer en exploitatie • Invulling horeca- en ontmoetingsruimte • Gezamenlijk ruimtegebruik en ontwerp

Structurele vorm van dynamiek

te, provincie en rijk nadrukkelijk in het hergebruik van industrieel erfgoed.

Programma van eisen De eerste uitwerking van de wensen van partijen leverde op dat er teveel m² zouden worden gebouwd, waar tegenover onvoldoende benutting en bezetting stond. Bovendien leverde een eerste analyse op dat partijen te weinig gebruik maakten van elkaars kwaliteiten en dus m², waardoor ook de basisexploitaties onvoldoende zouden worden versterkt. Dit was een punt waarop de gemeente Utrecht sterk stuurde, vooral ook in relatie tot de langjarige huurcontracten die tussen partijen en de toekomstige partners moeten worden afgesloten. Dat gegeven vormde aanleiding voor een aantal sessies, waarbij partijen een gezamenlijke missie formuleerden en van daaruit

36

ICSadviseurs

trotse projecten

Centraal in de discussies stond de ontmoetingsfunctie voor de wijk en het nadenken over de centrale ruimte als verbindingschakel tussen onderwijs, welzijn, cultuur, sport en de bibliotheek. Dat leverde een compact ruimteprogramma op, waarbij eerdere uitbreidingen werden teruggedraaid en vanuit inhoudelijke samenhang een compacter ruimteprogramma ontstond. Dat leverde inzichten op waarbij BSO en onderwijs meer gingen samenwerken, de bibliotheek haar leestafelfunctie in de centrale ontmoetingsfunctie schoof en de theaterruimte multifunctioneel te gebruiken zou zijn. Voor Het Wilde Westen is het bijvoorbeeld van levensbelang dat de ontmoeting van alle partijen leidt tot een structurele vorm van dynamiek en activiteiten. Of zoals partijen het samen hebben geformuleerd: “Samenwerking tussen partijen en een breed en gevarieerd activiteitenaanbod zorgen ervoor dat de MFA Cereol gaat bruisen. MFA Cereol is een open en laagdrempelige plek waar wijkbewoners elkaar ontmoeten en die gedragen wordt door de wijk.”

Met de restauratie van dit monument investeren gemeente, provincie en rijk nadruk­ kelijk in het hergebruik van industrieel erfgoed.

Met de verkoop van de eerste woningen is in mei 2011 gestart. Eind augustus is begonnen met de restauratiewerkzaamheden. Volgens planning is de MFA medio 2013 gerealiseerd. Voor meer informatie surft u naar www.meystersbuiten.nl of www.BOEi.nl.

schooldomein

september 2011

49

ICSadviseurs

trotse projecten

37

38

ICSadviseurs

trotse projecten

ICSadviseurs

trotse projecten

39