IAK 3 fasen
Het Integraal Afwegingskader voor beleid en regelgeving in kaart en kleur
wat is het IAK? Het Integraal Afwegingskader voor beleid en regelgeving (IAK) is zowel een werkwijze als een bron van informatie voor beleidsmakers en wetgevingsjuristen bij de rijksoverheid. Het IAK biedt structuur bij het maken van goed beleid en goede regelgeving. Toepassing van het IAK brengt alle relevante beslisinformatie op het juiste moment in het beleidsproces in beeld. Ook draagt toepassing van het IAK bij aan een transparante verantwoording van keuzes en aan een betere beoordeling van beleids- en wetgevingsvoorstellen. Toepassing van het IAK in een specifiek beleids- of wetgevingstraject kan met behulp van het Afwegingsdossier, de digitale werkplaats om met het IAK te werken.
Het IAK bestaat uit vragen, onderverdeeld in drie fasen: • de probleemanalyse (rood) • de instrumentkeuze (blauw) • de gevolgenbeoordeling (groen). Naast een werkwijze is het IAK een bron van achtergrondinformatie en hulpmiddelen die beleidsmakers en wetgevingsjuristen kunnen gebruiken om beleid en regelgeving goed voor te bereiden. Het IAK is te vinden via www.naarhetiak.nl, via www.kc-wetgeving.nl en via de link op Rijksportaal (kernprocessen/beleidsanalyse- en onderzoek)
Fase 1
Probleemanalyse
Fase 2
Instrumentkeuze
Fase 3
Gevolgenbeoordeling
Wat is de aanleiding? Wie zijn betrokken? Wat is het probleem? Wat is het doel? Wat rechtvaardigt overheidsinterventie?
Wat is het beste instrument?
Rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en doelmatigheid
Toetsen
Breng het probleem in kaart.
Bepaal welk(e) instrument(en) ingezet moet(en) worden om het probleem op te lossen.
Bepaal wat de gevolgen zijn van de voorgestelde oplossing en geef aan hoe dit geëvalueerd gaat worden.
Fase 1
Wat zijn de gevolgen?
Instrumenten Evaluatie
Fase 2
Fase 3
Fase 1
Wat is de aanleiding?
Fase 1 wat is de aanleiding? Wat is de aanleiding om na te denken over een maatschappelijk probleem dat misschien tot beleid of regelgeving leidt? Maak een onderscheid tussen de aanleiding en het probleem. Besteed aandacht aan het politieke gewicht van de zaak. Hoe is deze kwestie bij je terecht gekomen?
Fase 1
Wie zijn betrokken?
Fase 1 Wie zijn betrokken De overheid heeft in alle fasen van het beleidsproces anderen nodig om kennis te verzamelen, steun te verwerven en activiteiten te verrichten. Volgens het IAK wordt eerst de kring van betrokkenen bepaald, vóór tot nadere definiëring van het probleem wordt overgegaan. Overleg met de relevante partijen vooraf over het nader te bepalen probleem bevordert de kwaliteit van de probleemdefinitie. Wie zijn de meest relevante partijen? Wat weet je over hun belangen en onderlinge verhoudingen? Wie ga je verder betrekken bij de probleemanalyse, de instrumentkeuze en de gevolgenbeoordeling? Met wie wordt afgestemd, wie wordt geïnformeerd en wie wordt geconsulteerd?
Een krachtenveldanalyse kan duidelijk maken wie waarom in welke fase van het proces betrokken moet worden en hoe.
Fase 1
Wat is het probleem?
Fase 1 wat is het probleem? Maak bij het in kaart brengen van het probleem zo veel mogelijk onderscheid tussen de feiten en de waardering van de feiten. Beperk je bij de beschrijving van het probleem tot een bestaande situatie in de huidige wereld. Laat de gewenste situatie (de doelen) en de weg daar naartoe (de middelen) vooralsnog buiten beschouwing. Deze komen later aan bod. Voor wie is het precies een probleem en betrek je deze mensen bij de formulering van het probleem en de mogelijke oplossing? Onderbouw de probleemanalyse zo mogelijk met onderzoeksresultaten en cijfers.
Fase 1
Wat is het doel?
Fase 1 wat is het doel? Op basis van het probleem kunnen doelen op drie niveau’s geformuleerd worden (van abstract naar concreet): algemeen, specifiek en operationeel. Het algemene doel is abstract, zoals bij voorbeeld “een veilige samenleving”. Alle acties van de overheid dienen binnen dit doel te vallen. Het vervolgens uitwerken van het algemene doel naar specifieke doelen (subdoelen) en operationele doelen, verscherpt de gedachtenvorming. Formuleer de specifieke en operationele doelen zo SMART mogelijk. SMART staat voor: specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden.
Fase 1
Wat rechtvaardigt overheidsinterventie?
Fase 1 wat rechtvaardigt overheidsinterventie? In een democratische rechtsstaat dient overheidsinterventie gebaseerd te zijn op het bestaan van een wettelijk gelegitimeerd publiek belang. Wanneer is sprake van een wettelijk gelegitimeerd publiek belang? Hierover kunnen de meningen uiteenlopen. Is er bijvoorbeeld sprake van een klassieke overheidstaak, herverdeling van de welvaart of marktfalen?
nuloptie Om te bepalen of overheidsinterventie noodzakelijk is, is het zinvol om eerst de nuloptie te doordenken, ook als overheidsinterventie voor de hand lijkt te liggen. Wat gebeurt er als de overheid niets doet? Wat zijn dan de gevolgen? Wie of wat ondervindt hiervan dan nadeel? Is niets doen in strijd met Europese of internationale afspraken of grondrechten? Wie heeft er juist profijt van? Is dan sprake van een ongelijke behandeling/uitgangspositie van partijen?
Fase 2
Wat is het beste instrument?
Fase 2 wat is het beste instrument? Om het beste instrument te kunnen kiezen is het van belang om tijdig de juridische, uitvoerings- en financiële aspecten in kaart te brengen. Het vroegtijdig inwinnen van juridisch en financieel advies, en het betrekken van specialisten op het terrein van de uitvoering is verstandig. Kom in overleg met betrokkenen tot een aantal plausibele voorstellen en tot een onderbouwde keuze voor een instrument. Veel instrumenten kunnen of moeten in wetgeving geregeld worden.
instrumenten Je kunt op de volgende kaart zien welke instrumenten in het IAK nader worden toegelicht.
instrumenten Fase 2
gewoontegedrag
steun en kennis
financiële sturing
sociale sturing
Feedback Training en labelling Gedragscontracten en implementatie-intenties Keuzearchitectuur Omgevingsprikkels
Bestuurlijk overleg Experiment Onderzoek Taskforce
Eigen betaling Financiële prikkel Subsidie Vergunning Voucher
Algemene voorlichting Benchmarking Deskundigheidsbevordering Best practices Specifieke voorlichting
Fase 2 Instrumenten
zelfregulering
uitvoeringssturing
Alternatieve geschilbeslechting Certificering Convenant Erkenningsregeling Gedragscode Keurmerk Naming and shaming Overeenkomst Protocol Standaardregeling Tuchtrecht Visitaties
Beleidsregel Circulaire Inputsturing Output/outcomesturing Throughputsturing Toezichtbepalingen Attributie Zelfstandige bestuursorganen Algemeen verbindende voorschriften Privatisering
taakverdeling tussen overheden Beleidsruimte voor decentrale overheden Decentralisatie Verhouding tussen functioneel en territoriaal bestuur Democratische borging Normering van bevoegdheden
naleving en handhaving Toezicht Strafrechtelijke normen Controle, sancties en handhaving Naleving Bestuursrechtelijke normen Privaatrechtelijke normen
Fase 2
Rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en doelmatigheid
Fase 2 rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en doelmatigheid
rechtmatigheid Is het beleid of wetgevingsvoorstel in overeenstemming met hoger recht, zoals Europees en Internationaal recht? Zijn er algemene rechtsbeginselen van toepassing op het voorstel? Past het beleid binnen de Grondwet? Is sprake van aansluiting op algemene, nationale wetgeving? Is het nodig om een aparte regeling voor de BES-eilanden te treffen? Past het beleid binnen de wet bescherming persoonsgegevens? Win voor het beantwoorden van deze vragen tijdig juridisch advies in.
uitvoerbaarheid Is helder wat de uit te voeren taak is? Is de organisatie voldoende toegerust voor een doeltreffende uitvoering?
Wat zijn de geschatte kosten voor uitvoering? Wat zijn de verwachte effecten voor de uitvoering van de regeling?
doelmatigheid Staan de baten in verhouding tot de lasten? Beleid en regelgeving moet leiden tot de beoogde doelstellingen, het moet doeltreffend (effectief) zijn. Daarnaast moet de verhouding tussen de baten en lasten in orde zijn, de doelmatigheid of efficiëntie. Doelmatigheid ontstaat wanneer de baten de lasten overtreffen. Om dit te kunnen beoordelen is het van belang dat zowel de doelen vooraf voldoende helder zijn, als de onderbouwing van de doel/middelrelatie. Weeg af of inzet van het instrument maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) nuttig is.
Fase 3
Wat zijn de gevolgen?
Fase 3 Wat zijn de gevolgen? Wat zijn de gevolgen van het voorstel voor burgers, bedrijfsleven, overheid en milieu? Nieuw beleid en/of regelgeving beoogt bepaalde effecten te sorteren in de samenleving. Naast deze beoogde effecten kunnen ook neveneffecten optreden, zoals administratieve lasten voor burgers en bedrijven of nadelige effecten voor het milieu.
evaluatie In een goed beleid- of wetgevingsvoorstel is over de evaluatie nagedacht en zijn hiervoor criteria geformuleerd. Hoe en wanneer worden de gevolgen en de uitvoering van het beleid- of wetgevingsvoorstel geëvalueerd? Welke mogelijkheden zijn er om het beleid bij te sturen als de aannames van het beleid niet blijken te kloppen? Wordt gekeken naar de financiering, bekostiging en bedrijfsvoering voor en na het beoogde overheidsingrijpen?
toetsen Er zijn verschillende toetsen of toetsmomenten die vragen naar de effecten van beleid en regelgeving. Deze toetsen vormen de kern van het IAK. De interdepartementaal geldende toetsen in de zin van verplichte toetsmomenten zijn de: • Wetgevingstoets • Bedrijfseffectentoets • Milieueffectentoets • Toetsing interbestuurlijke verhoudingen • Toetsing ten aanzien van de grondwettelijke kaders • Toetsing ten aanzien van administratieve lasten burgers • Toetsing rijksbreed subsidiekader • Toetsing effecten rijksbegroting
Het Integraal Afwegingskader voor beleid en regelgeving (IAK) is een werkwijze en een bron van informatie voor beleidsmakers en wetgevingsjuristen bij de rijksoverheid. Het is te vinden op www.naarhetiak.nl en op www.kc-wetgeving.nl . Vind het IAK ook via Rijksportaal (Kernprocessen/ Beleidsanalyse en -onderzoek). Deze kaarten leggen de structuur uit van het IAK. Op de voorkant zijn de vragen weergegeven van de drie fasen: probleemanalyse, instrumentkeuze en gevolgenbeoordeling. Op de achterkant staat een korte toelichting.
Voor vragen en meer kunt u mailen naar:
[email protected]
www.naarhetiak.nl www.kc-wetgeving.nl Dit is een uitgave van het ministerie van Veiligheid en Justitie Programma Legis, Project IAK November 2012 | J-16085
