I nummer 17 I jaargang 6 I oktober I. > Meer doen met marketing

Fiets v e r k e e r I

nummer 17

I

jaargang 6

I

oktober 20 0 7

> Dodehoekongevallen: niet te vermijden? Vorig jaar kwamen 19 fietsers om het leven bij dodehoekongevallen. Vrachtauto’s zijn ondertussen volgehangen met spiegels, er worden proeven genomen met sensoren aan de zijkant van de vrachtauto en voorlichtingscampagnes wijzen de fietser op de risico’s. Maar het aantal slachtoffers daalt niet. De vraag is wat wegbeheerders - nog meer - kunnen doen.

> pagina 10 t/m 15

> Vélib: De zomerhit van 2007

> Meer doen met marketing

Elektronische fietsverhuursystemen zien we

Maak mooie fietsvoorzieningen en de fietsers

inmiddels in tal van Europese steden. Maar

komen vanzelf. Zo redeneren verkeersdeskundigen

in Parijs is alles uiteraard weer groter. Eind

vaak. Maar door fietsbeleid beter te verkopen, kan

van het jaar staan er 20000 huurfietsen klaar,

men het gebruik optimaliseren. Daar zijn inmiddels

verdeeld over 1451 verhuurstations. En hoewel

goede voorbeelden van. Bijvoorbeeld in het Deense

ook hier wat kinderziekten aan het licht komen,

Odense waar men met ‘gimmicks’ als een elektro-

zorgt Vélib wel voor een kleine revolutie. De

nische telpaal het fietsklimaat leuker wist te maken.

Parijzenaren ontdekken de fiets.

> pagina 16

> pagina 6

I

Het Fietsberaad ondersteunt decentrale overheden bij de uitvoering van het fietsbeleid door: > nieuwe kennis te ontwikkelen en te verspreiden; > bestaande kennis beter te ontsluiten en > kennisuitwisseling te organiseren.

colofon

inhoud

oktober 2007 - nummer 17 > ISSN: 1872-0870 |

>

kort nieuws

3

| uitgave: Fietsberaad | verschijning: driemaal per jaar |

Meer doen met marketing >

| oplage: 4500 | redactie en productie > Reith | Hendriks & partners |

6

Dodehoekongevallen: niet te vermijden? >

10

Vélib: de zomerhit van 2007 >

16

Meer ongevallen door paaltjes >

20

Lehner-Lierz | Ron Hendriks |

Provincies willen meer grip op besteding gemeentelijke subsidies >

23

Artikelen uit Fietsverkeer mogen zonder toestemming,

Geen poep meer op de hellingbaan >

24

Asfaltbrochure schiet EnergieNed in verkeerde keelgat >

26

‘s-Hertogenbosch wil auto en fiets ontvlechten >

28

U kunt zich opgeven op www.fietsberaad.nl.

>

voorbeeldenbank

31

coördinator van het Fietsberaad >

>

het laatste woord: staatssecretaris Tineke Huizinga

32

>

Zie voor achtergrondinformatie bij de artikelen: www.fietsberaad.nl/fietsverkeer

vormgeving > Verkeer en Vorm | redactieadres > Fietsverkeer / Fietsberaad, Postbus 1031, 3000 BA Rotterdam | vaste medewerkers > Otto van Boggelen | Dirk Ligtermoet | Karin Broer | Rik de Groot | Ursula

met bronvermelding, worden overgenomen. Fietsverkeer wordt kosteloos toegezonden aan iedereen die is betrokken bij de ontwikkeling, voorbereiding of uitvoering van fietsverkeersbeleid.

Otto van Boggelen | Postbus 1031, 3000 BA Rotterdam | | telefoon 010 282 58 54 | website www.fietsberaad.nl | | e-mail vanboggelen@fietsberaad.nl |

Leden Fietsberaad >

Victor Molkenboer

voorzitter

Ruud Diteweg

gemeente Utrecht

Louis Eggen

gemeente Den Haag

themabijeenkomsten

Myra Haffmans

gemeente Roosendaal

Monique de Jong

gemeente Winterswijk

Cor van der Klaauw

gemeente Groningen

Martijn te Lintelo

gemeente Nijmegen

Wim Mulder

gemeente Apeldoorn

Eric Nijland

Stichting Landelijk Fietsplatform

Wim Salomons

gemeente Enschede

Paul van Weenen

provincie Utrecht

Jan van Selm

provincie Flevoland

Kees Slabbekoorn

waterschap Zeeuwse Eilanden

Hillie Talens

CROW

>

Marketinginstrumenten voor het fietsbeleid

| 15 november 2007 | Tijdens deze bijeenkomst staat de vraag centraal welke rol marketing kan spelen in het fietsbeleid. Het gaat daarbij om meer dan alleen posters en foldertjes. O.a. aandacht voor de marketingmix van Odense en ervaringen met campagnes in Tilburg en Venlo. Aanvang: 14:00 uur. Locatie: zie website. >

Meer info en aanmelden: www.fietsberaad.nl/bijeenkomsten

Ben van Westing

NS Fiets/NS Stations

Theo Zeegers

Fietsersbond

Bo Boormans

DTV Consultants

Gerben Siebenga

Grontmij

Nieuwsbrief Fietsberaad >

Henk van Zeijl

Goudappel Coffeng

een makkelijke en snelle manier om op de hoogte te blijven van de actuele

Bert Zinn

Verkeer en Waterstaat

ontwikkelingen in het fietsbeleid. De nieuwsbrief verschijnt elke maand.

De e-mailnieuwsbrief van het Fietsberaad is

> U kunt zich gratis abonneren via www.fietsberaad.nl.

2

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

Friesland gaat een consumentenplatform oprichten, Zeeland gaat dorpsraden meer betrekken bij de planvorming.

kort nieuws Bypad voor provincies en stadsgewesten: scores met een korreltje zout Friesland en Zeeland zijn de eerste provincies die de Bypad-methode ondergingen. Zeeland scoorde net iets beter dan Friesland. Maar wat zegt dat eigenlijk?

Bypad, een door de Europese Unie gesteunde manier om fiets-

echte fietsprovincie’) noemt Kleinhaarhuis daarom ‘een beetje overdreven’. ‘Bypad moet je zien als een nulmeting. Je weet daarna goed waar de sterktes en de zwaktes liggen. En waarmee je als overheid aan de slag kunt gaan.’

beleid door te lichten, wordt nu ook toegepast op provincies en stadsgewesten. In Nederland zijn Friesland en Zeeland de eerste

Maatregelenpakket

provincies, binnenkort volgt het eerste stadsgewest: Haaglanden.

Het resultaat is een maatregelenpakket voor de komende drie

De methode is niet veel anders dan bij gemeenten, alleen de

jaren. Vergelijking van deze maatregelenpakketten is misschien

vraagstelling is wat aangepast. Ook nu zaten bestuurders, amb-

wel het interessantste uit de beide Bypad-rapporten. Fries-

tenaren en vertegenwoordigers van gebruikersgroepen aan

land gaat een consumentenplatform oprichten en wil inten-

tafel om een groot aantal vragen over het fietsbeleid te beant-

siever contact met de, in Friesland niet zeer sterke, Fietsersbond.

woorden. De uitkomsten daarvan werden door diezelfde groep

Zeeland gaat de dorpsraden die in deze provincie actief zijn

beoordeeld met een score over het niveau. Adviseurs van

meer betrekken bij planvorming. Friesland gaat een werkgroep

Mobycon traden op als begeleiders.

fiets instellen die mogelijk uitgroeit tot een op Zeeuwse leest

Zeeland scoorde net iets beter dan Friesland. Dat komt vooral

geschoeid coördinatiepunt fiets.

omdat Zeeland zijn voorzieningen voor toeristische en recrea-

Een aantal zaken waarmee Friesland minder goed voor de dag

tieve fietsers beter op orde heeft. Zeeland heeft in 2006 een fiets-

komt, is inmiddels al veranderd. Zo leken Friese gemeenten de

knooppuntennetwerk aangelegd en een routebureau opgezet.

subsidiepot van de provincie niet goed te kunnen vinden. Inmid-

Friesland is daar nog mee bezig. Zeeland kreeg ook meer punten

dels liggen er meer aanvragen dan waarvoor geld is (zie ook

omdat deze provincie een team heeft aangesteld dat zich speciaal

artikel ‘Provincies willen meer grip op besteding gemeentelijke

met fietsbeleid bezighoudt: het Zeeuws Coördinatiepunt Fiets.

subsidies’).

Maar Friesland heeft zijn beleid op papier weer beter voor elkaar.

Greet Kluwer van de afdeling verkeer en vervoer van de pro-

Je kunt op basis van de totaalscore niet stellen dat Zeeland een

vincie Friesland noemt Bypad vooral waardevol vanwege ‘het

‘beter’ fietsbeleid heeft dan Friesland, vindt Joost Kleinhaarhuis,

proces’. Alle betrokkenen bij het fietsbeleid zitten immers twee

één van de betrokken adviseurs van Mobycon. ‘Iedereen gaat de

keer uitgebreid met elkaar rond de tafel. Kees Mourits van de

scores vergelijken, maar dat is eigenlijk niet de bedoeling van

Fietsersbond in Friesland sluit zich daarbij aan. ‘Hoe meer er

de Bypad-audit. Het is een gestructureerde zelfreflectie van een

over de fiets wordt gepraat, hoe beter. En positief is uiteraard het

overheid. En dan kun je per module ook kijken naar de scores

maatregelenpakket dat er nu ligt. Al heb ik daar nu alweer een

van andere overheden, maar die scores zijn bepaald door betrok-

tijd niks over gehoord.’

kenen zelf. Het is absoluut niet het resultaat van objectief extern

De cijfers uit de Bypad-rapportage moet je wel met een korreltje

onderzoek.’

zout nemen, vindt Mourits. ‘Als Fietsersbond oordeelden wij vaak

Het juichende persbericht van provincie Zeeland (‘Zeeland een

minder positief dan de rest van het gezelschap.’ KB

Den Haag wil tien procent meer fietsers in 2010

Schaarste aan fietstrommels in Rotterdam

Kamervragen over verdwijnen fietsenschuurtje

Voor de Hagenaars moet het de komende jaren aantrek-

De fietstrommel is een gewild object voor

De vraag of het fietsenschuurtje terugkomt in het

kelijker worden om vaker de fiets te pakken. De gemeen-

Rotterdammers. Er liggen 900 aanvragen bij

Bouwbesluit blijft nog even onbeantwoord. De minister

te gaat nieuwe fietspaden aanleggen en bestaande fiets-

Stadstoezicht, terwijl de dienst geld heeft voor

voor Wonen, Wijken en Integratie Ella Vogelaar wil eerst

paden met een slecht wegdek opknappen.

40 nieuwe trommels per jaar.

de resultaten van een landelijke evaluatie afwachten voordat ze eventueel het bouwbesluit aanpast.

> Lees verder: www.fietsberaad.nl/nieuws

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

3

kort nieuws Het kabinet wil vooralsnog alleen het fietsdiefstalregister realiseren

Nog geen nieuwe kabinetsplannen tegen fietsdiefstal Het kabinet wil fietsdiefstal aanpakken. Doelstelling is het aantal gestolen fietsen in 2010 met 100.000 terug te dringen. Dat staat in de Beleidsprogramma 2007-2011. Voorlopig gaat het alleen om het tot leven brengen van het fietsdiefstalregister van de RDW.

dat register moeten alle gestolen fietsen komen te staan, met of zonder tag. Daartoe zal er een automatische koppeling komen tussen de computers van de politie en het register. De bedoeling is het

De laatste jaren is het aantal fietsdiefstallen wel verminderd.

register open te stellen voor handelaren en publiek, zodat nie-

Toch blijft het huidige niveau van zo’n 750.000 gestolen fietsen

mand meer een excuus heeft als hij een verdachte fiets wil ver-

per jaar onaanvaardbaar hoog, aldus het Beleidsprogramma

kopen of kopen.

dat na de eerste honderd dagen van het kabinet het licht zag.

Volgens Henk Stijntjes van het ministerie van Binnenlandse

‘Dit vraagt om extra preventieve maatregelen, zoals meer en

Zaken zijn de politieregio’s er op dit ogenblik volop mee aan

veilige stallingmogelijkheden, benutting van het landelijke re-

de slag. ‘Voor het eind van het jaar zal de koppeling overal een

gistratiesysteem van gestolen fietsen en technische bescher-

feit zijn en kan het register in gebruik zijn. Een communica-

mingsmethoden.’

tiecampagne moet er voor zorgen dat iedereen op de hoogte

Wie daaruit concludeert dat het kabinet nu al nieuw beleid

raakt van het register.’

gaat neerzetten danwel nieuwe financiële mogelijkheden voor

In het Beleidsprogramma is ook te lezen dat het kabinet be-

gemeenten zal creëren, moet nog even geduld hebben. Con-

vordert dat bestuurlijke toezichthouders een taak krijgen bij

creet is er alleen sprake van het van de grond trekken van het

de controle op gestolen fietsen. Volgens Stijntjes moet men

fietsdiefstalregister, waar al jaren de hoop op is gevestigd. In

daarbij onder meer denken aan het uitrusten van stadswachten met taglezers. ‘Maar eerst moet de vraag worden beantwoord of dat een zinvolle aanpak is. En bovendien zal er waarschijnlijk nog het nodige ten aanzien van bevoegdheden moeten worden geregeld.’ Dus er is nog geen kijk op nieuwe financiële impulsen voor gemeenten om bijvoorbeeld de diefstalproblemen aan te pakken? Stijntjes: ‘Nee, behalve natuurlijk de reguliere geldstromen die al beschikbaar zijn voor het fietsen.’ Overigens staat het onderwerp fietsdiefstal ook in het deze zomer gesloten bestuursakkoord tussen VNG en BZK. Maar hoe dat zal worden ingevuld is niet bekend.

RH

Binnenlandse Zaken maakt zich sterk om het diefstalregister van de grond te krijgen.

Fiets kan bereikbaarheid stadscentra verbeteren

Fietsverklikker bevalt wel

Het oplossend vermogen van de fiets is, zeker in verhouding tot

De ‘fietsverklikker’, die sinds april nabij Grijpskerke in Zeeland staat, geeft de weggebruikers

de daarvoor benodigde investeringen, groot. Met name in het ste-

een veiliger gevoel. Dit blijkt uit het onderzoek dat een maand na plaatsing van de borden is

delijke gebied en op specifieke corridors kan dit een forse bijdrage

uitgevoerd door studenten van de Nationale Hogeschool voor Toerisme en Verkeer uit Breda.

leveren aan het verbeteren van de bereikbaarheid, aldus bureau

De snelheden van de automobilisten zijn gedaald en uit enquêtes blijkt dat de automobilisten

Twynstra Gudde.

bewust hun snelheid verlagen en de fietsers zich veiliger voelen dan voorheen.

4

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

Fietsbeleid voor een koopje

Meeliften met het wegonderhoud als het even kan Door in te spelen op de planning van de afdeling Beheer en Onderhoud kunnen verbeteringen voor de fiets vaak voor minder geld worden uitgevoerd. In veel gemeenten is het al gebruikelijk, leert een rondvraag. Cruciaal is goede informatie-uitwisseling tussen betrokken afdelingen.

Om met fietsmaatregelen mee te kunnen liften met het reguliere wegonderhoud moet men op de hoogte zijn van wat er te gebeuren staat. In Almelo bijvoorbeeld krijgt de afdeling Verkeer jaarlijks een lijst van geplande onderhoudswerken van de afde-

Door tijdig in te spelen op geplande wegwerkzaamheden kan fietsbeleid meeliften op andere budgetten.

ling Stadsbeheer, vertelt Gert Bak van de gemeente. ‘Bij rioolen wegonderhoud proberen we dan de aanleg van fietsvoorzieningen mee te nemen.’

voer, verklaart hoe het werkt: ‘Eerst hebben de leidinggevenden

Winterswijk werkt met een investeringsplan voor de komende

afspraken over de werkwijze gemaakt. Sindsdien is er overleg

tien jaar, waar vervanging van riolering of herbestrating onder-

op een praktisch niveau: een planner van het bedrijfsbureau van

deel van uitmaakt. ‘Ik weet daardoor welke reconstructies er

Milieu & Beheer en de senior verkeersontwerper overleggen

de komende jaren aan zitten te komen’, zegt verkeerskundige

twee tot vier keer per jaar over de projecten die de komende

Monique de Jong. En ook Gouda werkt met een meerjarenplan-

jaren op de rol staan. Beiden staan ze dicht bij de uitvoering en

ning voor groot onderhoud aan riolering en wegen, legt beleids-

weten ze wat hun mensen aan het doen zijn.’

adviseur Danny van Os uit. ‘Per project geeft de beleidsadviseur

‘Het vraagt een beetje opvoeden van de medewerkers’, is de

verkeer de kaders aan, integraal voor alle vervoerwijzen. Als er

ervaring van Louis Eggen van de gemeente Den Haag. ‘We

een oversteek moet komen, asfalt op tegelpaden of een drempel,

hebben een investeringsprogramma voor projecten in de open-

dan staat dat in de projectbeschrijving.’

bare ruimte. Ze moeten er gewoon aan denken om daar gere-

Ook Veenendaal gaat planmatig te werk. ‘Het team Beheer heeft

geld naar te kijken en dat te vergelijken met onze wensen die in

een overzicht van de technische levensduur van rioleringen,

het Meerjarenprogramma Fiets staan. Met een goede combinatie

wegdek, enzovoort’, vertelt Ronald Hartman van team Voorbe-

valt veel geld te besparen.’

reiding. ‘Als vervanging nodig is, komt dat in een planning. De teamleiders van Voorbereiding waar verkeer onder valt en die

Overlast beperken

van Uitvoering en beheer overleggen geregeld met elkaar om

Meer doen met hetzelfde geld is een motief dat bij elke

te zien wat ze van plan zijn. Daarna volgt een nadere uitwerking

gemeente telt. De Jong: ‘Mijn collega’s in Winterswijk komen

waarin ook wensen van andere sectoren worden verwerkt.’

meestal zelf in een vroeg stadium met hun onderhoudsplannen en vragen mij waar ze rekening mee moeten houden. Die afstem-

Grote gemeenten

ming is heel belangrijk, want ik heb geen apart budget voor fiets-

Uit deze rondvraag blijkt dat de werkwijze niet veel verschilt per

voorzieningen. Op deze manier werkt het echter perfect.’

gemeente, ongeacht de grootte. Groot onderhoud aan wegen

Ook speelt het motief de overlast voor het verkeer te beperken.

en riolering wordt lang van tevoren gepland en het is aan de

Als de straat nu voor het ene werk openligt en volgend jaar voor

mensen van Verkeer om daar tijdig op in te springen. Bij grote

het andere werk geeft dat erg veel hinder. Goed communicatie

gemeenten spelen er echter zoveel projecten dat medewerkers

tussen de verschillende afdelingen is belangrijk. ‘Je moet wat

wel meer hun best moeten doen om die te combineren met fiets-

verder vooruitkijken en je plannen aan anderen kenbaar maken’,

projecten. In Leiden heeft men regelmatig overleg met de dienst

licht Hartman van Veenendaal toe. ‘Dat lukt hier makkelijk omdat

Milieu & Beheer, verantwoordelijk voor rioleringen en wegon-

de samenwerking er vanouds is, ook door uitwisseling van

derhoud. Jeroen Huijts, hoofd van de afdeling Verkeer & Ver-

medewerkers tussen de afdelingen.’

KR

Tilburgs college akkoord met fietstransferium

Fietsvriendinnen vragen subsidiesteun van gemeenten

Het Tilburgse college heeft besloten om in 2008 een pilot voor drie jaar met het

In 1996 startte in Tilburg een project om buitenlandse vrouwen op de fiets te

eerder aangekondigde fietstransferium in Tilburg uit te voeren. Het is de bedoeling

helpen. Inmiddels is het een project van landelijke omvang, gedragen door de

dat werknemers hun auto gratis op het transferium aan de Meijerijbaan parkeren

stichting Landelijk Steunpunt Fiets (LSF). En bekende namen als wielrenster

en vervolgens met de fiets of het openbaar vervoer hun reis vervolgen.

Leontien van Moorsel en minister Ella Vogelaar laten blijken achter het project te staan.

> Lees verder: www.fietsberaad.nl/nieuws

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

5

Communicatie en marketing

> Meer doen met marketing

Reclamemakers gebruiken de fiets vanwege de positieve uitstraling. Hier in een wervingscampagne van de gemeente Rotterdam.

Op 15 november 2007 organiseert het Fietsberaad de bijeenkomst: Karin Broer

Marketinginstrumenten voor het fietsbeleid

Veilige en comfortabele fietsvoorzieningen zijn een randvoor-

U kunt zich aanmelden via www.fietsberaad.nl/bijeenkomsten

waarde voor het fietsgebruik. Maar kunnen communicatie en marketing nog een extra impuls geven aan het gebruik van die mooie fietsinfrastructuur?

‘Onze infrastructuur is redelijk op orde’, zegt Wieteke Wolter-

(mensen die op de fiets boodschappen komen doen krijgen

beek van het Zeeuws Coördinatiepunt Fiets van de provincie. ‘Er is natuurlijk altijd wel wat te verbeteren, maar in grote

een stempel en doen zo mee aan een loterij). 3

Publiciteit rond het aanbod van een overheid. Dan gaat

lijnen ligt de infrastructuur er. Vandaar dat we ons nu vooral

het over het in de markt zetten van gemeentelijke fietsen-

richten op het stimuleren van het gebruik van het netwerk.

stallingen (Lockers in Amsterdam), maar ook het meer in

De potentiële fietser willen we aanspreken.’ Ook bij andere

brede zin uitventen van het fietsbeleid van een gemeente

overheden lijkt de blik van harde infra vaker te verschuiven

via een website, het huis-aan-huisblad of via de lokale tv,

naar ‘zachte’ maatregelen, zoals communicatie, educatie, mar-

zoals in Amsterdam.

keting.

Het hogere doel van al deze initiatieven is meer mensen op de

Een beetje zoeken levert een reeks aan communicatie-initia-

fiets te krijgen. Of liever nog een overstap van auto naar fiets

tieven met slogans op als ‘Fietsen scoort’, ‘Trappen scoort’,

te bewerkstelligen. Het doel is dus om gedragsverandering

‘Je bereikt meer op de fiets’ en ‘Amsterdam fietst!’.

teweeg te brengen.

De vangst is grofweg in drieën te verdelen: 1

2

6

De massamediale aanpak gericht op het grote publiek,

Bewustwording

zoals ‘Je bereikt meer op de fiets’ van de gemeente Nij-

Over de precieze effecten van dergelijke uitingen is niet zoveel

megen.

bekend. Gerard Tertoolen, nu werkzaam bij TNO, promoveerde

Campagnes gericht op één doelgroep en vaak gekoppeld

jaren geleden op het nut van massamediale campagnes als

aan een individuele beloning. Voorbeelden: ‘Fietsen scoort’,

‘De auto kan best een dagje zonder u’. Hij zegt: ‘Massame-

‘Fiets het verschil’ (werknemers van bedrijven fietsen in

diale campagnes hebben geen zin als je doel is het gedrag van

de zomermaanden naar het werk en verzamelen zo geld

mensen te veranderen. Destijds was de houding: als je maar

voor een goed doel) of ‘Met belgerinkel naar de winkel’

precies vertelt hoe het zit gaan mensen wel doen wat je als

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

De campagne ‘Op de fiets naar school beter voor iedereen’ leidde in Tilburg tot een daling van het autogebruik van 32% naar 26,5% van het totaal aantal vervoersbewegingen van en naar school. Het fietsgebruik steeg van bijna 34 procent naar 40%. Het aantal verplaatsingen te voet bleef gelijk.

overheid wilt. Dat is al lang achterhaald. Als je mensen gaat

Daarnaast was er een aantal spraakmakende gimmicks: een tel-

vragen iets te doen wat ze niet leuk vinden of lastig, gaan ze

paal in het centrum die bijhoudt hoeveel fietsers passeerden en

daar echt niet makkelijk toe over.’

paaltjes die aangeven hoe hard fietsers moeten rijden om groen

Toch is zo’n postercampagne als die van Nijmegen niet zin-

te krijgen bij het verkeerslicht.

loos, vindt Tertoolen. ‘Massamediale campagnes werken wel

Odense laat zien dat integraal, langdurig fietsbeleid met fikse

als een soort bewustwording, het is een eerste stap.’

aandacht voor op de doelgroep gerichte campagnes werkt. De

Van campagnes met een individuele beloning verwacht hij

boodschap is nog steeds dezelfde: ‘that cycling is a clearly good

meer. ‘Je moet zorgen dat het in hun persoonlijke leefwereld

thing and that you should participate in one of the campaigns to

voordeel oplevert. Je kunt beginnen met de mensen waarvoor

get rewarded’, zegt Troels Andersen, de huidige projectleider.

men het minste moeite hoeft te doen. Eerst eens iemand die vijf kilometer van zijn werk woont vragen in de zomer te gaan

Brave campagnes

fietsen. Ter introductie is een beloning handig. Je moet ze zo

Wim Mulder, verkeerskundige van de gemeente Apeldoorn,

ver krijgen dat ze ervaring opdoen, dan ontdekken ze zelf hoe

ging vorig jaar kijken en kwam razend enthousiast terug. ‘Ze

leuk en gezond het is.’

laten steeds zien dat ze de fietser serieus nemen. De fietser wordt gezien. Ook zoiets als die telpaal toont: fietser, we weten

Telpaal

dat je er bent.’

In het buitenland is er over het algemeen meer aandacht voor communicatie in het fietsbeleid. Laten we een uitstapje maken.

‘Wij hebben in Nederland veel te veel de neiging om te

Odense in Denemarken is al jaren hét voorbeeld als het gaat

zeggen: ga op de fiets zitten, want dat is zo prettig voor

om het goed toepassen van communicatie en marketinginstru-

de bereikbaarheid van de gemeente. Zo ligt het natuur-

menten. Met een promotiebudget van 2,5 miljoen euro voor

lijk niet voor de individuele fietser.’

vier jaar werd in 1999 een vooruitstrevend fietsbeleid ingezet. Dat leverde een groei van het fietsgebruik op van 20 procent. Odense doet niet alléén aan zachte maatregelen. Het is een

Apeldoorn krijgt nu ook een telpaal, gekoppeld aan een door

mix van infrastructurele maatregelen en marketing. Uitgangs-

Sparta gesponsorde prijsvraag. Mulder: ‘Van Odense leer ik dat

punt is de fietser altijd hoge kwaliteit leveren: een nieuwe stal-

we meer moeten spelen, we moeten veel creatiever zijn. We

ling werd bijvoorbeeld met mooie materialen en muziek inge-

moeten veel meer in het hoofd van mensen kruipen. Wij hebben

richt. Er kwam een massamediale campagne met posters die

in Nederland veel te veel de neiging om te zeggen: ga op de

lieten weten dat fietsen gezond en makkelijk is en er waren

fiets zitten, want dat is zo prettig voor de bereikbaarheid van de

diverse op doelgroepen toegespitste campagnes. Bedrijven

gemeente. Zo ligt het natuurlijk niet voor de individuele fietser.’

‘Massamediale campagnes hebben geen zin als je doel is het gedrag van mensen te veranderen.’ kregen opvallende fietsen beschikbaar gesteld, gekoppeld aan een wedstrijd waarbij deze zoveel mogelijk kilometers bijeen moesten rijden. Ook was er een wedstrijd voor ouders die kinderen naar het kinderdagverblijf vervoerden. Die doelgroepgerichte benaderingen zijn belangrijk, zo schrijft de marketing-

Voor de campagne ‘Je bereikt meer met de

deskundige Marianne Weinreich over het project (zie kennis-

fiets’ in Nijmegen hingen zomer 2006 posters

bank op www.fietsberaad.nl), omdat je dan niet-fietsers posi-

in de stad die de voordelen van het fietsen

tieve ervaringen met fietsen laat opdoen.

communiceerden. Fietsen is gezond, snel, goedkoop en goed voor het milieu.

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

7

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

auto fiets openbaar vervoer

‘De uitstraling van OV-fiets kan enorm verbeteren. Zoiets moet in de stationshal, nu moet je er naar

teren. Zoiets moet in de stationshal, nu moet je er naar zoeken

zoeken in een hoekje van de stalling.’

in een hoekje van de stalling.’

Met die opmerking wijst Mulder op wat misschien wel een

Me-too

manco is in het huidige fietsbeleid. Dat beleid wordt veelal

Daarmee is de vraag hoe je de fiets als alternatief aantrekke-

door verkeerskundigen bedacht, niet door marketeers. Op zijn

lijker kan maken nog niet beantwoord. Misschien is het tijd

best worden er af en toe communicatiedeskundigen ingezet of

voor nog een uitstapje, ditmaal naar Amsterdam, voor een

ingehuurd. Maar de manier waarop overheden mensen willen

mooi voorbeeld van de introductie van een fietsproduct. In een

verleiden tot de fiets is meestal niet echt verrassend. De hui-

paar jaar tijd is de bakfiets volledig ingeburgerd voor kinder-

dige campagnes voor meer fietsgebruik zijn ook wel een beetje

vervoer. Twee kleine Nederlandse bedrijven, Bakfiets.nl en de

braaf. Dat heeft vast ook met budget te maken. Kan het niet anders? Hebben we als verkeersambtenaren niet te veel dat beeld in ons hoofd van een rationele mens die op grond van prognoses over reisduur een keuze maakt voor een vervoer-

Gaat het bij keuzes maken niet veel meer om de beleving, de beeldvorming, gevoel?

middel. Gaat het bij keuzes maken niet veel meer om de beleving, de beeldvorming, gevoel?

Fietsfabriek, hebben dat voor elkaar gekregen. De introductie verliep via tv-sterren als Beau van Erven Dorens en Mariska

Sexier

Hulscher, daarna werden de prinsen op de bakfiets door de

Ontwerper Marcel Schreuder van ontwerpbureau Spring-

roddelpers gefotografeerd. In het blad Marketingtribune ver-

time (van de Bikedispenser en de TPG-bakfiets) gelooft om die

telt Marcel van Brenk van VODWmarketing welke marketing-

reden helemaal niet in campagnes of telpalen. Hij wil inno-

principes die bedrijfjes gebruiken. ‘Die bakfietsjongens hebben

veren en vindt dat de fiets en ketenmobiliteit ‘sexier’ moeten

het concept ‘fietsen met kinderen’ een heel nieuwe dimensie

worden. ‘Het imago van fietsen is vrij goed, maar het blijft

gegeven. Net als bij de Beertender of de succesvolle intro-

een product met low interest. Mensen besteden meer aandacht aan het kopen van een spijkerbroek of een auto. Zeker als het over de stadsfiets gaat.’ De belangrijkste eis voor de bakfiets die Schreuder ooit voor TPG ontwierp, was dat postbodes ‘erop gezien zouden willen worden’. Dat zou ook het uitgangspunt moeten zijn voor fietsbeleid. Over ketenmobiliteit wordt volgens Schreuder ‘stoffig’ gepraat. ‘Er wordt vaak over gesproken alsof het rationele keuzes betreft, maar mensen kiezen niet alleen rationeel. Waarom geen dingen neerzetten waarvan mensen meteen denken: ja, dat wil ik gebruiken, op zo’n fiets wil ik eens zitten, dingen die erom vragen uitgeprobeerd te worden. Als het over fietsen gaat, is het bijna altijd low budget. Geen kwaad woord over de OV-fiets, want dat is een geweldig systeem, maar de uitstraling kan enorm verbe-

8

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

In Odense geeft een telpaal het aantal fietsers weer dat passeert. Een gimmick, maar wel een signaal dat aanduidt dat de fietser serieus wordt genomen.

Vreugde aan de fiets Tweederde van de Nederlanders associeert de fiets met een emotie als vreugde, zo blijkt uit recent onderzoek van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KIM). Voor de auto ligt dit percentage op 52%, voor het ov op 11%. Hoe vaker men gebruik maakt van deze vervoermiddelen, des te positiever zijn de gevoelens die hiermee gepaard gaan. Negatieve emoties worden nauwelijks met de fiets geassocieerd. Daarop scoort het ov slecht. KIM vroeg ook het oordeel over kwaliteitsaspecten die spevreugde

angst

woede

droefheid

afkeer

len in het woon-werkverkeer. De fiets verslaat de auto op een groot aantal punten. De fiets scoort het hoogst op: geen ergernissen, rustig, geen vertraging, goedkoop, altijd op tijd en ‘op jezelf zijn’. De beeldvorming over de fiets is relatief slecht als het gaat om comfort en snelheid.

ductie van kinderwagen Bugaboo: eerst de soapies, dan op

mooi voorbeeld waarin de fiets meelift.

prime time op de buis (in Evelien op Net 5 kwam regelmatig

Maar eigenlijk twijfelt Smit, buitenstaander in de verkeerswe-

een door de Fietsfabriek gesponsorde bakfiets in beeld, kb) en

reld, of het onderwerp fietsen wel een overheidscampagne

vervolgens de omarming door een bredere groep fietsende

behoeft. ‘Beweging, fietsen, het wordt steeds populairder. Als

ouders. Inmiddels zitten we in de me-too-fase.’

de markt het zelf oppakt, moet de overheid zich er vooral niet mee bemoeien.’

‘Beweging, fietsen, het wordt steeds populairder. Als de markt het zelf oppakt, moet de overheid zich er vooral niet mee bemoeien.’

Positief imago van de fiets

Het imago van de fiets is niet slecht, zo blijkt uit recent onderzoek van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (Beleving en beeldvorming van mobiliteit, juli 2007). Dat onderzoek laat

Het voorbeeld laat volgens Edith Smit, hoogleraar communi-

opvallend goede cijfers zien voor de fiets, zeker vergeleken

catiewetenschap, zien dat overheden veel meer kunnen doen

met het ov.

dan traditionele campagnes. ‘De bakfiets in Evelien op Net

Hebben we wat aan dat positieve imago? Tertoolen: ‘Een posi-

5 is een mooi voorbeeld. Overheden kunnen als co-produ-

tief imago is zeker niet alles. Aan een positief imago heb je niet

cent van een televisieprogramma een bepaalde boodschap

veel als het vervoermiddel toch te weinig gebruikt wordt. Dat

door laten klinken. Maak maar een soapserie waarin iedereen

is wel een beetje aan de hand met de fiets.’

op de fiets zit. Televisie is zeker bij lageropgeleiden een goed

Tertoolen vindt het positieve imago vooral van belang om de

middel.’ Natuurlijk moet de boodschap er niet te dik op liggen,

positie van de fiets in het hele mobiliteitsbeleid te versterken.

zegt Smit, ‘maar uit onderzoek blijkt dat het publiek heel veel

Tertoolen: ‘Er wordt altijd gekeken naar auto en ov alsof het

accepteert.’

communicerende vaten zijn. Terwijl de fiets in veel gevallen

De commercial van de NS, met de boodschap ‘wie de trein

een veel beter alternatief is.’

pakt komt automatisch aan 30 minuten beweging’, is ook een

In een paar jaar tijd is de bakfiets volledig ingeburgerd voor kindervervoer, dankzij goede marketing.

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

9

> Dodehoekongevallen: Ron Hendriks Vorig jaar vielen 19 fietsdoden als gevolg van een ongeval met een rechtsafslaande vrachtwagen. In het voorkomen van dodehoekongevallen is de afgelopen jaren veel energie gestoken. Spiegels, camera’s en voorlichtingscampagnes moesten het tij keren. Het rendement is echter nog nauwelijks meetbaar. Het lijkt wel of niets helpt. Wat kunnen gemeenten er desondanks aan doen?

De statistieken van dodehoekongevallen laten een grillig ver-

ingevuld met een dodehoekspiegel of met behulp van een

loop zien. In 2001 vielen 19 dodelijke slachtoffers onder fiet-

camera. Daarnaast moeten Nederlandse vrachtauto’s een trot-

sers, in 2002 en 2003 respectievelijk 6 en 7. De jaren daarop

toirspiegel hebben die zicht direct rechts naast de bestuurder

liep het aantal weer op tot 19 vorig jaar.

biedt.

De dip in de statistieken van 2002/2003 zou het gevolg zijn

Volgens de SWOV zou de daling van het aantal dodehoekon-

van de invoering van de dodehoekspiegel voor vrachtwa-

gevallen in 2002/2003 niet zozeer aan de spiegel zelf te danken

gens. Maar de toename van het aantal slachtoffers in de jaren

zijn maar meer aan de publiciteit rond de invoering van de

daarop werpt nieuwe vragen op. De conclusie dat de dode-

spiegel. Daardoor zouden chauffeurs en fietsers alerter zijn.

hoekspiegel niet zou hebben geholpen lijkt wat kort door de

Bovendien bleek uit een nadere SWOV-analyse van dodehoe-

bocht. Maar het ontbreken van een verklaring voor de toe-

kongevallen dat de meeste fietsers worden aangereden op het

name van het aantal slachtoffers betekent dat er nog steeds

moment dat ze zich op de hoek aan de rechtervoorkant van de

geen pasklare antwoorden liggen. Dus wordt naar andere

vrachtauto bevinden. En dat gebied wordt niet afgedekt door

oplossingen gezocht. Zoals meer en betere spiegels, meer

de dodehoekspiegel (wel door de nieuwe vooruitkijkspiegel die

voorlichting, ICT-waarschuwingssytemen en verkeerstechni-

vanaf 2007 voor nieuwe vrachtauto’s verplicht is).

sche ingrepen. Met extra spiegels is de dode hoek in theorie goed af te Meer spiegels

dekken maar de praktijk is weerbarstig. Spiegels worden vaak

Bij de aanpak van dodehoekongevallen is de hoop tot nu toe

niet optimaal gebruikt. ‘Afslaan is wel een heel ritueel zo lang-

vooral gevestigd op het verplicht stellen van extra spiegels

zamerhand’, aldus een vrachtwagenchauffeur. ‘Eerst je rech-

aan de vrachtauto. Zo werd in 2003 een vergroot zichtveld aan

terspiegel, dan je breedtespiegel, dan je dodehoekspiegel.

de rechterzijde van de vrachtauto verplicht gesteld, meestal

Je bent zo vijf seconden verder voordat je ze allemaal hebt

Vrachtauto’s zijn tegenwoordig volgehangen met spiegels, maar het aantal dodehoekongevallen is niet verminderd.

10

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

niet te vermijden?

gehad. Het grootste probleem vind ik het fietspad buitenom

Ook mankeert het nogal eens aan de afstelling van de spiegels.

een rotonde. Dat zit precies in de dode hoek. Je zit de hele

Vandaar dat op steeds meer punten ‘spiegelafstelplaatsen’ ver-

rotonde te tellen welke fietsers er rijden en waar ze vermoede-

schijnen. Via speciale markering op de grond kan de chauffeur

lijk zijn. Als je van de rotonde afslaat, laat je die eerst voorbij

zijn spiegels daar nauwkeurig afstellen.

komen.’ Een collega vult aan: ‘Bij verkeerslichten speelt vooral het probleem dat fietsers naast je komen staan die je niet eerst

Blackspotspiegels buiten de auto

bent gepasseerd.’

Op verschillende plaatsen in ons land en in België zijn proeven genomen met blackspotspiegels buiten de auto. In Nederland gebruikt men kleine bolle spiegels onder het verkeerslicht. Of dergelijke spiegels echt ‘werken’ is nog de vraag. Tot nu toe is alleen bekend dat het kijkgedrag van de chauffeur er niet door verandert. De spiegels leiden ook niet tot minder bijna-conflicten tussen fietsers en afslaande vrachtauto’s. En ook de ernst van de conflicten bleek niet te verschillen, aldus

����������������������������������� ����������������������������������� Verplicht zichtveld voor �������������������������� ��������������������������

bestaande NL vrachtauto’s sinds

�����������������������������������

�������������������������������� �������������������������������� Verplicht zichtveld �������������������������� voor nieuwe �������������������������� ��������������������������

NL vrachtauto’s sinds 2007

��������������������������������

de�������������������������� uitkomsten van een onderzoek in Amsterdam. Wel oordelen vrachtwagenchauffeurs positief over de spiegels, 60 procent zegt ze ook daadwerkelijk te gebruiken. Amsterdam heeft

2003 ������������������� Hoofdspiegel rechts

in ieder geval besloten er dit jaar nog 25 stuks bij te plaatsen,

������������������� �������������������

�������������� Breedtespiegel

eind 2008 zijn er 100 geplaatst. In België worden grote spiegels

�������������� ��������������

��������������� Dodehoekspiegel

��������������� ���������������

��������������� Trottoirspiegel ������������������ Vooruitkijkspiegel

��������������� ���������������

������������������ ������������������

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

11

Met blackspotspiegels hoopt men in Amsterdam het aantal dodehoekongevallen te verminderen.

aan de overkant van een kruispunt geplaatst. Maar ook daar

Voorlichting vaak niet effectief

was geen aantoonbaar positief effect te meten van de spiegels.

Om met name jonge fietsers te waarschuwen voor de dode

Vrachtwagenbestuurders bleken vooral de eigen spiegels te

hoek is inmiddels een scala aan educatie- en voorlichtingsac-

gebruiken. Het experiment is daar gestaakt.

tiviteiten opgezet. Alle registers worden opengetrokken: folders, tv-spots, campagnevrachtauto’s en -bussen die scholen

ICT

bezoeken, enzovoort. Onder andere TLN is op dit vlak actief.

Verder worden vanuit de ICT-hoek oplossingen aangedragen

Men organiseert jaarlijks ruim 100 bezoeken aan basisscholen.

om dodehoekongevallen te voorkomen. Behalve dat als alter-

Tijdens dit ééndaagse bezoek krijgen de kinderen van de

natief voor de spiegels – vaak kostbare – camerasystemen

bovenbouw een half uur theorieles en ze krijgen gelegenheid

worden toegepast, zet men ook in op systemen die de fietser

om de Veilig op Weg-vrachtauto te bekijken, zowel van binnen

dan wel de vrachtautochauffeur waarschuwen voor een moge-

als van buiten.

lijke confrontatie. Zo beproeft Amsterdam op een aantal

Volgens een recent SWOV-onderzoek loopt de effectiviteit van

gemeentelijke vrachtauto’s het LISA-systeem. Dat geeft een

dergelijke educatieprojecten nogal uiteen. Het dodehoekpro-

geluidsignaal in combinatie met een knipperlicht bij het rechts

gramma ‘Veilig op Weg’ scoort bijvoorbeeld beter dan het

afslaan. Over de effectiviteit zijn de meningen verdeeld. Chauf-

soortgelijke programma ‘Instructieles Zwaar verkeer’. Maar na

feurs zijn er goed over te spreken. Maar de SWOV vreest dat

afloop van zo’n voorlichtingsprogramma weten kinderen vaak

dergelijke voorzieningen een averechts effect kunnen hebben

nog steeds niet goed ‘hoe het moet’, zo concludeert de SWOV.

omdat de vrachtautochauffeur die zo’n signaal afgeeft kan

Dat wil niet zeggen dat voorlichting weinig zin zou hebben.

denken dat áls er fietsers aanwezig zijn, ze zijn vrachtauto

Immers, de SWOV concludeerde ook dat de vele publiciteit

hebben waargenomen.

rond de invoering van de dodehoekspiegel wel effectief is

Een ander systeem, de Lexguard, werkt door een strip aan de

geweest. Bijna wekelijkse hamerden Barend en Van Dorp op

rechterzijkant van de trailer en de voorkant en de rechterzijkant

het belang van de dodehoekspiegel. En dat leidde waarschijn-

van de truck die met radiogolven detecteert of er tijdens het

lijk tot de dip in de dodehoekongevallencijfers in 2003. Vol-

rechts afslaan iemand in de dode hoek zit. Het systeem geeft

gens Otto van Boggelen speelt daarbij wellicht ook een rol dat

bij gevaar automatisch een geluid- en lichtsignaal in de cabine.

chauffeurs een nieuwe accessoire op hun cabine gemonteerd hebben gekregen. ‘Het zal chauffeurs alerter gemaakt hebben.’

Otto van Boggelen van het Fietsberaad betwijfelt of spie-

In Amsterdam blijft men desondanks hopen dat voorlich-

gels en camera’s de sleutel vormen tot een oplossing: ‘Spie-

ting beklijft. Korte filmpjes in het openbaar vervoer moeten

gels en camera’s blijven hulpmiddelen om het echte probleem

met name volwassen – in Amsterdam de belangrijkste groep

op te lossen. Chauffeurs kunnen fietsers en voetgangers die

slachtoffers - van het probleem bewust maken.

zich naast of voor de cabine bevinden niet rechtstreeks zien door de ruit. Dit komt doordat de cabine hoog is en er relatief

Infrastructurele aanpassingen

weinig glas in het portier zit. Zandauto’s zijn in dat opzicht het

Zowel in binnen- als in buitenland zijn er wegbeheerders die

beruchtst. Wil je er werkelijk wat aan doen, dan zul je de oplos-

door aanpassing van de weginrichting de risico’s proberen

sing moeten zoeken in aanpassingen van de vrachtauto. Dat is

te verkleinen. In Wenen past men bijvoorbeeld LEDs in het

natuurlijk wel een zaak van lange adem.’

12

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

SWOV-onderzoek

[ Zie voor het volledige rapport: www.fietsberaad.nl ]

Het rapport ‘Problematiek rechtsafslaande vrachtauto’s’ van ing.

>

Plaatsing van verkeersspiegels op kruispunten.

C.C. Schoon van de SWOV uit 2006 biedt cijfermatig inzicht in de

>

Elektronische detectie van fietsers.

problematiek en doet een aantal suggesties voor oplossingen. De

>

Voorlichting aan kwetsbare weggebruikers.

belangrijkste bevindingen uit de ongevallenanalyses zijn:

>

Grotere voor- en zijruiten bij vrachtauto’s.

>

>

Verbod voor zwaar verkeer in de binnenstad.

Het algemene ongevallenpatroon is dat een rechtsafslaande vrachtauto geen voorrang geeft aan een rechtdoorgaande fietser; de fietser neemt deze voorrang, bewust of onbewust van de aanwezigheid van een vrachtauto.

>

weg min of meer direct naast de vrachtauto (op de rijbaan dan wel op de fietsstrook op rijbaan). Bij 14% was sprake van een afzonderlijk fietspad. [fig. 1] >

figuur 1: Locatie dodehoekongevallen met fietsers (N=29)

In driekwart van de gevallen was de plaats van de fietsers op de

Het gaat vooral om rechtsafslaande vrachtauto’s die na stil-

Onbekend 3% Fietsstrook(pad) op rotonde 10% Afzonderlijk fietspad 14%

Rijbaan 42%

stand optrekken (bijvoorbeeld bij verkeerslichten). >

Het meest voorkomende botspunt van de vrachtauto-fietser is op de hoek aan de rechter voorkant van de vrachtauto. [fig. 2]

Fietsstrook op rijbaan 31%

Naast spiegels en camera’s kunnen ook andere maatregelen het risico van naar rechtsafslaande vrachtauto’s reduceren, zoals: >

figuur 2: Raakpunt slachtoffers op de vrachtauto (N=29)

Voorkómen dat vrachtauto’s en fietsers gelijktijdig het kruiOnbekend 14%

singsvlak oprijden door apart groen licht, door rechtdoorgaande fietsers bij verkeerslichten niet náást, maar vóór de vrachtauto op te laten opstellen en door het uitbuigen van een fietspad bij een kruising.

Achterwiel 3% Achter rechter voorwiel 7%

Rechter hoek voorzijde 41%

Voor rechter voorwiel 35%

wegdek toe om afslaande automobilisten te waarschuwen als

seerde verkeer rijden of erachter, maar nooit ernaast.

er een fietser in aantocht is. In Denemarken wordt de oplos-

In Amsterdam probeert men met een mix van maatregelen

sing onder meer gezocht in het creëren van een soort weefvak

het probleem te tackelen. In deze gemeente, met vorig jaar

vóór de kruising. De fietsers worden via een blauw gekleurde

vier fietsdoden door afslaande auto’s, heeft men zelfs een spe-

fietsstrook voor de kruising van de rechter (rechtsaf)rijstrook

ciaal Platform Dode hoek opgericht met de Fietsersbond, TLN,

naar de linkerstrook geloodst. Het conflictpunt wordt zo naar

het Openbaar Ministerie, VVN, TVM-verzekeringen, V&W en de

voren gehaald. En in Duitsland trekt men de stopstreep voor

gemeente Amsterdam. Alex van der Woerd van de gemeente

de auto’s een paar meter eerder dan de streep voor de fietsers,

wil onder meer het bestand OFOSsen kritisch doorlichten. ‘Te

zodat die een kleine voorsprong krijgen en de chauffeur meer

krappe OFOSsen worden geruimd, andere worden voorzien

zicht op hen heeft.

van een rode toplaag, zoals bedoeld in de CROW-richtlijnen. En

In ons land kijkt men bijvoorbeeld in Lelystad of de fiets-

ook wordt bekeken of en hoe inzet van een OFOS samenhangt

rotonde helpt dodehoekongevallen te voorkomen. Bij deze

met toepassing van de blackspotspiegels.’

rotonde ligt een rode rijloper voor fietsers midden op de rij-

Ook Van der Woerd ziet een scala aan oplossingen en sugges-

baan waardoor fietsers op de rotonde altijd vóór het gemotori-

ties voorbijtrekken. ‘Bijvoorbeeld aanpassen van verkeersre-

In Amsterdam probeert men ook of zogenaamde varkensruggen helpen de afslaande auto’s een beetje op afstand te houden.

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

13

Fietsberaad

[ Zie voor het volledige rapport: www.fietsberaad.nl ]

Gevaarzetting vrachtwagens In de notitie ‘Vergelijking van de gevaarzetting van vrachtauto’s t.o.v. personenauto’s’ wordt vanuit verschillende invalshoeken

ding nog eens twee keer zo groot. >

Opvallend zijn de relatief grote risico’s van vrachtauto’s voor

de risico’s van vrachtauto’s voor fietsers vergeleken met dat van

kinderen. De kans op dodelijk letsel is ruim 26 keer zo groot als

‘gewone’ personenauto’s. Daarin wordt onder meer het volgende

bij een ontmoeting van jonge fietsers met andere voertuigen. In

geconcludeerd:

de afgelopen 10 jaar kwamen er 13 jonge fietsers om het leven

>

Vergeleken met andere motorvoertuigen zijn vrachtauto’s

als gevolg van een aanrijding door een personenauto, motor

minder vaak betrokken bij ongevallen waarbij fietsers gewond

of bestelwagen en maar liefst 26 door vrachtwagen of bus. Het

raken. De ernst van het letsel is echter veel groter. De kans dat

is aannemelijk dat dit te maken heeft met het feit dat kinderen

een vrachtwagen betrokken raakt bij een dodelijk fietsongeval op een kruispunt van 50km-wegen is 7,7 keer groter dan voor >

kleiner zijn en daardoor vaker over het hoofd worden gezien. >

Over het algemeen vergroten rotondes de verkeerveiligheid.

andere motorvoertuigen.

De risico’s van vrachtauto’s op rotondes blijven echter relatief

Vrachtauto’s zijn het gevaarlijkst voor oudere fietsers. Vanwege

groot. Als het om dodelijke ongevallen gaat, is een vrachtauto

hun kwetsbaarheid zijn de gevolgen van een fietsongeval voor

op een rotonde 17 keer zo gevaarlijk voor fietsers als andere

oudere fietsers sowieso ernstiger, ook wanneer het een perso-

motorvoertuigen.

nenauto betreft. Bij vrachtauto’s is de kans op een fatale aanrij-

gelingen. Maar ook in Amsterdam heeft een minuut maar 60

Bij CROW staat het onderwerp nog niet op de rol voor nadere

seconden, dus dergelijke oplossingen zijn praktisch vaak niet

studie. Hilie Talens van het instituut: ‘De Deense oplossing

haalbaar. Toch zijn we van plan te gaan kijken of een voorstart

spreekt me wel aan. Echt nieuw is die overigens niet. Je ziet

van enkele seconden waar dat kan wellicht enig soulaas biedt.’

het soms al toegepast in ons land. En je moet wel ruimte

Op één plaats probeert men in Amsterdam of varkenruggen

hebben voor een aparte rechtsaffer.’

als afscheiding tussen de fietsstrook op de laatste meters

Of een OFOS helpt is volgens Talens nog maar de vraag. ‘Je

voor het verkeerlicht helpt. Van de Woerd: ‘Er zijn daar in ieder

legt een OFOS aan bij een verkeerslicht. De eerste fietsers

geval nog geen ongevallen gebeurt. Ik vermoed dat het in

hebben daardoor inderdaad een voorsprong maar bij het

ieder geval de alertheid van chauffeurs vergroot, maar of het

optrekken hou je het probleem. Fietsers kunnen immers mak-

echt helpt valt op grond van één proef op één locatie niet te

kelijk rechts passeren bij een OFOS. Dan kun je soms beter

zeggen.’ Overigens wil Amsterdam ook ‘daderprofielen’ gaan

hebben dat de rechtsafslaande auto zich opstelt tegen de

opstellen. Van der Woerd: ‘Het gaat bij dodehoekongevallen

stoeprand, dat er niemand meer door kan. Dat wil overigens

vaak om bouwverkeer: zandauto’s en betonauto’s. Dus daar

niet zeggen dat je geen OFOS moet aanleggen. Globaal zal de

kun je dan je voorlichting extra op richten.’

veiligheid van zo’n oplossing neutraal zijn. In de Ontwerpwijzer Fietsverkeer benadrukken we verder wel dat je vrijliggende fietspaden bij kruisingen beter kunt inbuigen dan uitbuigen om dodehoekongevallen te voorkomen.’

14

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

Het directe zicht naast de vrachtwagencabine is beperkt, zeker als de fietser zich dicht bij de vrachtauto bevindt.

onderkant ruit 2,26m

volwassen fietser 1,74m

fietser 12 jaar 11,57m

fietser 8 jaar 1,35m

volwassen fietser 1,74m

fietser 12 jaar 11,57m

fietser 8 jaar 1,35m

Fietspad

Fietsstrook

In- of uitbuigen?

Maar ook over in- of uitbuigen is het laatste woord nog niet

volop in de remmen of de stoep op. Hoe lager de snelheid van

gezegd. Otto van Boggelen van het Fietsberaad betwijfelt of

de rechtafstaande vrachtwagen, hoe beter de fietser kan anti-

het inbuigen de juiste remedie is tegen de dode hoek. ‘Uit de

ciperen.’

SWOV-cijfers blijkt dat de meeste vrachtauto’s rijden op wegen

Chris Schoon, auteur van het SWOV-rapport, denkt dat het

met fietspaden, maar de meeste slachtoffers vallen op wegen

eventuele voordeel van uitbuigen niet zit in het betere zicht,

zonder fietspaden. Dat is ook wel verklaarbaar. Als fietsers zich

maar - als je verder uitbuigt - in het feit dat de fietser in dat

vlak naast of voor de cabine van de vrachtwagen bevinden,

geval meestal voorrang moet verlenen aan de vrachtauto. Het

kan de chauffeur hen alleen maar zien met spiegels of een

bewust of onbewust voorrang nemen (‘dat ligt vermoedelijk

camera. Als ze echter op een fietspad op zo’n 2,5 meter afstand

ten grondslag aan de problematiek’) is dan niet meer aan de

fietsen, kan de chauffeur hen ook rechtstreeks zien door de

orde, aldus Schoon.

ruit. Bovendien biedt enige afstand tot de vrachtauto de fiet-

Vraag is trouwens in hoeverre het hier een academische dis-

sers nog een gelegenheid om te anticiperen. Fiets je vlak naast

cussie betreft. Van der Woerd: ‘In Amsterdam hebben we nau-

een vrachtauto die plotseling rechtsaf slaat, dan is er geen

welijks de ruimte om fietspaden uit te buigen, dus zullen we

redden meer aan. Is er enige afstand, dan kun je als fietsers

het sowieso in andere oplossingen moeten zoeken.’

>

Er is geen eenduidige oplossing voor de aanpak van dodehoekongevallen. Duidelijk is wel dat de hoop niet alleen moet worden gevestigd op het aanbrengen van extra spiegels op vrachtauto’s.

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

15

> Vélib: De zomerhit van 2007 (foto: Sophie Robichon/Mairie de Paris)

(foto: DR/Mairie de Paris)

Twee maanden na de start hadden Vélib-fietsers al ruim drie miljoen ritten gemaakt.

Martin Enserink – freelance journalist, Parijs Na steden als Berlijn, München, Barcelona en Lyon heeft nu ook Parijs een elektronisch fietsverhuursysteem. Met allure: 20000 fietsen voor het eind van het jaar. Ondanks enkele

Samen fietsen ze dagelijks bijna drie keer de wereld rond. Meer dan 70.000 mensen hebben al een jaarabonnement. En Vélib

kinderziekten zijn de Parijzenaars enthousiast.

was wekenlang hét onderwerp van gesprek op tv, in cafés en

Met een klinkende overwinning in de zwaarste bergetappe ver-

op internet. ‘De zomerhit van 2007’ noemde de gratis metro-

overde Michael Rasmussen op 15 juli de gele trui in de Tour

krant 20 Minutes het fenomeen.

de France. Maar in Parijs was die zondag alle aandacht gericht

De vliegende start was des te opmerkelijker omdat Vélib

op een heel ander fietsevenement: de start van Vélib, het veel-

behoorlijk wat aanloopproblemen kent. De software van de sta-

besproken en ambitieuze witte-fietsenplan. Om 12 uur ‘s mid-

tions haperde hier en daar, de website liet te wensen over, en

dags trokken de eerste Parijzenaars onwennig en nieuwsgierig

gebruikers klagen over technische mankementen aan de fietsen

de zware grijze rijwielen uit de splinternieuwe stations die de

zelf. Eén fietser startte na een frustrerende ervaring een inmid-

maanden daarvoor in hoog tempo waren aangelegd.

dels drukbezochte klaagwebsite.

Rasmussens carrière ging 10 dagen later in rook op, maar Vélib

Maar voorlopig nemen de meeste fietsers dergelijke onge-

(een samentrekking van ‘vélo’ en ‘libre’) is nog steeds een

makken op de koop toe. In kranten- en tv-interviews met

eclatant succes. De cijfers die het stadbestuur met enige regel-

gebruikers overheerst het enthousiasme; menigeen had zich

maat publiceert zijn indrukwekkend. De eerste twee maanden

niet gerealiseerd dat fietsen zo praktisch en tegelijk zo leuk kon

hebben Vélib-fietsers al ruim drie miljoen ritten gemaakt.

zijn. De Franse hoofdstad heeft de fiets ontdekt en in zijn hart gesloten.

16

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

De proef op de som Ik fietste al jaren in Parijs; gewoon, zoals elke Nederlander, op

Gelukkig wennen de schermpjes snel. En het wordt helemaal

mijn eigen fiets. Maar deze zomer begaf mijn achterwiel het

simpel als ik eenmaal voor 29 euro een jaarabonnement heb

kort nadat mijn fietsenmaker aan zijn vierweekse zomerva-

genomen; voortaan hoef ik alleen mijn Vélib-pasje over het

kantie was begonnen. Een mooie gelegenheid om Vélib, het

magnetische slot te vegen om een fiets te bevrijden. De fietsen

nieuwe fietsverhuursysteem, eens te testen.

blijken ondanks hun gewicht van 22 kilo lekker te rijden, het

De eerste kennismaking verloopt stroef. Ik besluit voor één euro

zadel zit prettig en is makkelijk in hoogte verstelbaar, en de ver-

een dagkaart te nemen. Dat kan gewoon bij de Vélib-zuilen op

lichting werkt dag en nacht.

straat, met een creditcard als borg. Maar de instructies op het

Maar als gevorderde Vélib-gebruiker loop ik tegen nieuwe pro-

scherm blijken rommelig en verwarrend, en mijn kaart wordt

blemen aan. Soms komt de kaart met stations om onduide-

geweigerd. Als ik na een hoop gehannes eindelijk toch een fiets

lijke redenen niet op de website tevoorschijn. Als ik online mijn

uit het rek trek, blijkt hij een lekke band te hebben. Ik zet hem

krediet met 5 euro wil ophogen, geeft mijn browser in felrode

gelijk weer terug, maar moet tien minuten wachten tot een

letters een waarschuwing: ‘The security certificate presented

andere Vélib-beginner de interface heeft doorgrond.

by this website has errors.’ Kan ik nu veilig mijn creditcardnummer intoetsen? Maar mijn grootste probleem is dat het soms lijkt alsof er meer fietsen zijn dan plaatsen om ze in te leveren. Als ik op een zater-

Bij de Vélib-zuil kan men voor één euro

dagavond om één uur thuiskom uit de stad, zijn alle twintig

een dagkaart nemen.

plaatsen voor mijn huis al bezet. Tant pis, denk ik, en ik rijd door naar het pleintje verderop. Ook alle twintig vol. Gelukkig biedt de Vélib-informatiezuil uitkomst; hij wijst de weg naar het dichtstbijzijnde station waar wél plaats is, terwijl mijn gratis fietstijd met een kwartier wordt verlengd. Dapper trap ik door, maar als ik het bewuste station nader komen van de andere kant net twee fietsers aanracen. Zij winnen. ‘Bonne nuit!’ roepen ze me na. Na een kwartier vind ik eindelijk een plekje. Maar als ik terug naar huis loop - inmiddels een hele wandeling - zie ik anderen nog altijd vruchteloos rondzwerven. En die nacht droom ik dat ik de allerlaatste Vélib-fietser ben, die diep in de Parijse nacht op zoek is naar het allerlaatste plekje. Gelukkig is mijn fietsenmaker inmiddels terug van vakantie.

1451 stations

en in ruil daarvoor reclame mag ophangen. (JCDecaux noemt

Parijs is geen koploper op het gebied van witte fietsen, of,

het systeem, dat deels gepatenteerd is, ‘Cyclocity’.) Daardoor

beter gezegd, high-tech fietsverhuursystemen. Berlijn, Mün-

heet het dat Vélib de Parijse belastingbetaler niets kost; in wer-

chen, Barcelona en Lyon waren allemaal eerder (zie Fietsver-

kelijkheid derft de stad natuurlijk inkomsten voor de 1628 gro-

keer mei 2006). Maar Parijs heeft wel verreweg het meest

tendeels nieuwe reclameboden die het bedrijf exploiteert.

ambitieuze systeem gelanceerd. Bij de opening telde Vélib al

Voor het Parijse systeem heeft JCDecaux voortgeborduurd

750 fietsstations met ruim 10.000 fietsen; eind dit jaar moet dat

op dat van Lyon, Vélo’v geheten, maar er zijn enkele ver-

aantal zijn opgelopen tot 1451 stations (gemiddeld om de 300

schillen. De fiets is niet langer felrood maar stemmig grijs,

meter één) en 20.600 fietsen. (Ter vergelijking: Lyon heeft 3000

omdat dat beter in het Parijse straatbeeld zou passen. Om de

fietsen, Berlijn 1650 en Barcelona 1500.)

fiets minder onderhoudsintensief te maken zijn enkele elek-

Het Parijse systeem wordt, net als dat in Wenen, Brussel, Lyon

tronische snufjes - zoals het op afstand detecteren van manke-

en twee Spaanse steden, gerund door JCDecaux, een interna-

menten - geschrapt, en zijn de velgen en de voorvork steviger

tionaal bedrijf dat ook abri’s en ander stadsmeubilair beheert

uitgevoerd. Dat laatste lijkt geen overbodige luxe: op Youtube

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

17

Een kaart op de Vélib-website toont alle stations, inclusief het aantal op dat moment beschikbare fietsen en lege plaatsen.

Veel fietspaden in Parijs bestaan slechts uit lijnen.

circuleert al een filmpje waarop twee gehelmde jongens op

hun rekening ophogen met een creditcard.

de muziek van Highway to Hell met hun Vélib van een serie

Wellicht de grootste frustratie van Vélib-gebruikers tot nu toe is

Parijse trappen afdenderen. Le Monde becijferde onlangs dat

het gebrek aan fietsen, of juist aan stations met vrije plaatsen

de fietsen in Lyon, alles inbegrepen, zo’n 3000 euro per jaar

om ze na gebruik te stallen (zie ook het kader.) Daar wordt hard

kosten. In Parijs moet dat een stuk minder worden.

aan gewerkt, laat het gemeentebestuur weten. Het probleem is dat de fietsen de neiging hebben zich op bepaalde plekken

Gebrek aan fietsen

op te hopen - bijvoorbeeld in de uitgaanswijk Le Marais aan

Om de drempel voor gebruikers zo laag mogelijk te maken is

het begin van de avond, en in de perifere buurten later op de

Vélib niet duur: dag-, week en jaarkaarten kosten respectie-

avond. Ook rijden beduidend meer mensen de heuvels in de

velijk 1, 5, en 29 euro. Ongeacht het type abonnement is het

stad af dan op. Om die verschillen recht te trekken worden de

eerste half uur fietsen altijd gratis; het tweede half uur kost

fietsen per auto met oplegger van station naar station ver-

een euro, het derde twee euro en elk volgend half uur 4 euro.

voerd - maar de ervaring moet nog leren hoeveel fietsen er

Zo wordt langdurig gebruik ontmoedigd en komen de fietsen

dagelijks van A naar B moeten. Het feit dat nog elke week tien-

snel beschikbaar voor de volgende gebruiker. (Tot nu toe wordt

tallen nieuwe stations worden geopend compliceert de dyna-

de gemiddelde fiets 10 à 15 keer per dag gebruikt, aldus het

miek verder. Overigens doet het transporteren van fietsen

stadhuis.)

per auto natuurlijk ook afbreuk aan de milieuwinst van het

Het systeem leunt zwaar op elektronica. Elke fiets heeft een

systeem.

chip met een unieke code die door de stations wordt uitgelezen zodra een fiets wordt teruggezet. Een interactieve kaart

Fietsgebruik neemt toe

van Parijs op de Vélib-website toont alle stations, inclusief het

Voor het Parijse stadbestuur staat Vélib niet op zichzelf. De

aantal op dat moment beschikbare fietsen en lege plaatsen.

auto terugdringen en het fietsen stimuleren is een van de

Dat is handig bij het plannen van een trip: wie bijvoorbeeld per

speerpunten van de socialistische burgemeester van Parijs,

Vélib naar de bioscoop wil kan even kijken of er nog plaatsen

Bertrand Delanoë. Langs een serie boulevards door het zuiden

vrij zijn in de dichtstbijzijnde stations. Jaarabonnees kunnen

van de stad liet Delanoë al een gloednieuwe tramlijn aan-

online ook de details van hun ritjes naslaan en het tegoed op

leggen waarvoor, tot woede van automobilisten en rechtse

18

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

partijen, twee rijstroken werden opgeofferd. Verder zijn de

het fietsen hebben leren kennen zullen wellicht besluiten zelf

laatste jaren langs veel grote verkeersassen fietspaden aange-

een fiets aan te schaffen; de Vélib-website heeft zelfs een lijst

legd en zijn nieuwe fietsenstallingen geplaatst.

adressen van fietshandelaren. En een toenemend aantal fiet-

De effecten lijken positief: sinds 2001 is het fietsgebruik al met

sers vormt een politiek breekijzer om meer knelpunten aan te

48% toegenomen, aldus de gemeente. Maar dat getal is een

pakken. Zo bestaan er plannen om, in navolging van Bordeaux

beetje bedrieglijk; nog steeds gebruikt slechts 1.5% van alle

en Straatsburg, een groot aantal eenrichtingsstraten open te

Parijzenaars de fiets met enige regelmaat. Het fietspadennet

stellen voor fietsverkeer in beide richtingen.

groeit weliswaar, maar is met in totaal circa 370 kilometer

Wellicht om die reden hebben fietshandelaren tot nu toe laco-

nog steeds erg bescheiden van omvang. (Straatsburg, met

niek gereageerd op de introductie Vélib - de meesten gaan

nog geen kwart van het aantal inwoners van Parijs, heeft ruim

ervan uit dat een fietsvriendelijker Parijs uiteindelijk goed zal

400 kilometer.) Bovendien zijn veel fietspaden, zeker gezien

zijn voor hun zaken. Fietsverhuurders, daarentegen, spreken

door Nederlandse ogen, matig van kwaliteit; ze zitten vol hob-

van oneerlijke concurrentie. De tariefstructuur van Vélib maakt

bels, eindigen vaak abrupt, en bestaan soms slechts uit lijnen

lange ritten onaantrekkelijk - een tochtje van vier uur kost 23

geschilderd op bestaande trottoirs. Onder automobilisten zijn

euro - maar een serie korte ritten is juist erg voordelig. “Wij

ze populair als kortparkeerplaats. Tot wanhoop van fietsers-

verhuren voor 14 euro per dag,” mopperde een verhuurder in

bonden zijn zelfs sommige van de nieuwe borden van JCDe-

Le Monde. “Als je een beetje slim bent fiets je met Vélib van

caux deels op bestaande fietspaden gebouwd.

het ene monument naar het andere zonder een rooie cent te

De talloze straten met eenrichtingsverkeer maken bovendien

betalen.”

lastige omwegen noodzakelijk; zo is er nog altijd geen simpele

Of Vélib werkelijk voor een doorbraak in het fietsverkeer zal

west-oost-fietsroute door het hart van Parijs. En typisch Parijse

zorgen, dat zal de komende jaren moeten blijken. Delanoë -

verkeerspleinen, zoals Place de la Bastille en Place de la Con-

die als burgemeester ongekend populair is - maakte op 4 sep-

corde, blijven gevaarlijke en bijna onneembare hordes. Echt

tember bekend zich in 2008 voor een tweede termijn van zeven

fietsvriendelijk is Parijs, kortom, allerminst.

jaar verkiesbaar te zullen stellen; hij wil zijn programma om Parijs ‘groener’ te maken krachtig voortzetten. Dat geeft Parijse

Katalysator

fietsersorganisaties in elk geval goede hoop dat de ‘vélorutie’

Delanoë’s hoop is dat Vélib een krachtige katalysator zal zijn

nog niet ten einde is.

om dat te veranderen. Mensen die eenmaal de voordelen van

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

19

>

Meer ongevallen door paaltjes

Rood-wit paaltje, maar zonder geleiding.

Bruin kunststof paaltje zonder reflectie.

Flexibele verkeerszuil.

Het aantal eenzijdige fietsongevallen is aanzienlijk groter dan tot nu toe werd aangenomen. En het

ligt voor de hand dat de zichtbaarheid en de mate waarin

aantal ongevallen met paaltjes neemt toe. Gemeen-

de paaltjes passen in het verwachtingspatroon belang-

telijke wegbeheerders hebben daar echter weinig

rijke factoren zijn. ‘Bruine paaltjes die sommige gemeenten

zicht op.

plaatsen om auto’s te weren zijn overdag nog wel zicht-

Onderzoeker Rob Methorst van AVV vestigde tijdens de ver-

baar maar bij schemer en duisternis in het totaal niet.

keerskundige werkdagen de aandacht op het gevaar van

De metalen rood-witte paaltjes zijn een stuk beter, maar

paaltjes op fietspaden. Gemeenten hebben hier vaak geen

moeten ook goed aangelicht worden. Ook heel vervelend

goed beeld van, omdat paaltjesongevallen, net als andere

en riskant zijn de paaltjes die net na een bocht staan, zoals

eenzijdige fietsongevallen, bijna niet geregistreerd worden

op de (toeristische) fietspaden door de duinen. Getuige

door de politie. De meeste gemeenten gebruiken deze poli-

het aantal van slachtoffers en de toename daarvan moet

tieregistratie (BRON) echter wel voor hun ongevallenana-

er wat aan gedaan worden. De oplossing wordt zo erger

lyses.

dan de kwaal: sluipende auto’s. Ik heb wegbeheerders er

Op basis van de ziekenhuisregistratie kan wel een landelijk

meermalen op gewezen. Niet zonder succes overigens: er

beeld geschetst worden van het aantal paaltjesslachtoffers.

is zeker bereidheid om er wat aan te doen. Jammer alleen

Uit recent onderzoek blijkt dat ongeveer zeven procent van

dat ze soms het verkeerde doen, zoals bruine paaltjes voor-

de fietsers die op de eerste hulp behandeld moeten worden

zien van rood fluorescerende verf. Die is overdag opval-

tegen een obstakel is aangereden. Dit zijn ongeveer 4500

lend, maar dan is het probleem niet zo groot. ‘s Nachts zijn

fietsslachtoffers per jaar. Dan gaat dus niet alleen om

ze totaal onzichtbaar, want de reflectiewaarde van rood flu-

paaltjes maar ook andere obstakels, zoals stoepranden of

orescerend is relatief laag. Een witte kop (wegenverf met

hekken.

glaspareltjes) is veel beter, maar zonder aanlichting vaak

Een SWOV-onderzoek uit 2000 geeft een schatting van

ook niet voldoende. Eigenlijk is de enige goede oplossing:

louter de paaltjesongevallen in 1995: circa 2,2 procent,

geen paaltjes op het fietspad. Pak die sluipende automo-

ongeveer 1.500 slachtoffers per jaar.

bilist maar op een andere manier. Ik kan me er vele voor-

Volgens Methorst is het aantal ongevallen met paaltjes de

stellen, waarbij ik me wel realiseer dat al die manieren

laatste jaren toegenomen. Naar achterliggende oorzaken is

minder eenvoudig en goedkoop zijn.’

echter geen onderzoek gedaan, aldus Methorst. ‘Maar het

20

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

RH

I

Aanbevelingen over paaltjes en de praktijk

Otto van Boggelen - Fietsberaad

ting is noodzakelijk. Sommige gemeenten gaan nog een stapje verder. Zij plaatsen gewoon een gele retro-reflec-

Wat zijn de CROW-aanbevelingen voor de toepassing van

terende verkeerszuil (inclusief bord D2 en D3), die door-

paaltjes? En in hoeverre worden deze ook toegepast?

gaans worden toepast op middengeleiders op de rijbaan

Zowel de Ontwerpwijzer Fietsverkeer (pag. 149) als het

(ASVV pag. 1030). Een verkeerszuil past wellicht niet bij de

ASVV2004 (pag. 861) benadrukken dat het middel niet

gewenste uitstraling van een verblijfsgebied, maar het valt

erger moet zijn dan de kwaal. Plaats alleen paaltjes als

wel op.

auto’s regelmatig illegaal gebruikmaken van het fietspad en

Verder beveelt het CROW aan om inleidende ribbelmarke-

andere maatregelen onvoldoende effectief zijn.

ring aan te brengen met een lengte van minimaal 5 meter.

In veel gevallen is dat makkelijker gezegd dan gedaan, want

In de praktijk komt dit maar weinig voor. De meeste paal-

hoe krijg je als verkeerskundige een betrouwbaar beeld van

tjes worden helemaal niet ingeleid. En als markering wordt

het illegale gebruik? Zeker voor nieuwbouwsituaties is dat

toegepast, is dat meestal zonder ribbels. Het voordeel

ook moeilijk van tevoren in te schatten. De kans op illegaal

van ribbels is dat fietsers ook voelen dat ze een paaltje

gebruik is in ieder geval groter als het fietspad voor auto-

naderen. De beste voorbeelden van paaltjes met ribbelmar-

mobilisten aanzienlijk sneller is dan de officiële weg en als

kering zijn te vinden in het buitengebied. Hier is de nood-

de parkeerdruk hoog is. In andere situaties moet wellicht

zaak ook groter vanwege de hogere snelheid (racefietsers)

gewacht worden met het plaatsen van paaltjes tot er ook

en het lagere attentieniveau (recreanten).

echt klachten binnenkomen, hoewel het dan duurder is om de paaltjes optimaal vorm te geven. Verder kan men in veel

Wat wel vaak gedaan wordt, maar niet in de CROW-aan-

situaties nog aanzienlijk besparen op het aantal paaltjes. Is

bevelingen staat, is een kleine middengeleider toepassen.

aan beide uiteinden van het fietspad een paaltje nodig, of

Het paaltje krijgt hierdoor wat meer body en valt beter op.

is een paaltje aan één kant voldoende? Als een automobi-

Soms is de middengeleider niet groter dan twee trottoir-

list één keer ervaren heeft dat het fietspad voor hem dood-

bandjes in de lengterichting. Andere gemeenten gebruiken

loopt, weet hij de volgende keer wel beter.

de robuuste holle band. Bijkomend voordeel zou kunnen zijn dat fietsers eerst tegen het stoepje oprijden in plaats

Net als Methorst benadrukt ook het CROW het belang van

de harde confrontatie met het paaltje. Hoewel, door een

de zichtbaarheid van paaltjes. De kleur moet contrasteren

stoeprandje kun je natuurlijk ook een akelige val maken. De

met de omgeving, bij voorkeur rood-wit. Goede verlich-

gemeente Houten gebruikt het middengeleidertje (geheel

Gewoon een verkeerszuil als paaltje.

Paaltje toch maar weggehaald

I

Fietsverkeer 17

Geen geleiding, geen verlichting.

I

oktober 20 07

I

21

Middengeleidertje ook in gebruik om een neergeklapt paaltje in te verzinken.

Zie voor meer voorbeelden: Verraderlijker zonder paal.

www.fietsberaad.nl/voorbeeldenbank

wit) verder heel slim om een neergeklapt paaltje in te ver-

het paaltje ook weer niet te dicht op het kruispunt, want

zinken. Want neergeklapte paatjes op het fietspad zijn toch

dan heeft fietser andere zaken aan zijn hoofd: anticiperen op

wel erg verraderlijk.

kruisend verkeer, manoeuvreren en bochten maken. Verder moeten paaltjes altijd haaks op de rijrichting van de fietsers

Tot slot verdient de exacte locatie aandacht. De CROW-aan-

staan. Fietsers kunnen dan de ruimte tussen de paaltjes opti-

bevelingen maken er niet veel woorden aan vuil, maar een

maal gebruiken. Nog een reden om geen paaltjes direct om de

zorgvuldige keuze van de locatie voorkomt veel hinder en

bocht te plaatsen. En plaats geen paaltjes op plekken waar de

soms ook ongevallen. Ten eerste moet de locatie in het ver-

snelheid van fietsers relatief hoog is, zoals onderaan een hel-

wachtingspatroon van de fietser passen. Dus eerder aan het

ling. Illustratief is onderstaand berichtje uit het Dagblad van

begin van het fietspad dan ergens halverwege. Maar plaats

het Noorden (3 juni 2007) en de bijbehorende reactie op de website.

Fietser (79) knalt op paaltje

Dagblad van het Noorden 03 juni 2007 Garrelsweer - Een 79-jarige fietser uit Appingedam is op de Rijksweg in Garrelsweer gewond geraakt, nadat hij een paaltje midden op het fietspad over het hoofd had gezien. Hij knalde er bovenop, viel en kwam met zijn hoofd op de grond terecht. Hij liep daarbij verwondingen in zijn gezicht op. De ambulance bracht hem naar het ziekenhuis. Reactie op de website: allereerst wil ik alle mensen bedanken voor de medelijden en steun. De fietser is mijn opa. Het is gebeurt in een fietstunneltje bij Garrelsweer. Je steekt de weg over en gaat dan met een rotvaart naar beneden waar het paaltje niet zichtbaar in het midden staat. Dit is een wit met rood gestreept paaltje. Aangezien het donker was om kwart over 10 ‘s avonds en de verlichting in het tunneltje weer eens stuk gemaakt is door de jeugd (die nooit iets te doen heeft hier omdat de gemeente daar geen geld voor heeft) kon mijn opa de paal niet zien. Gelukkig gaat het alweer iets beter nu met hem, maar feit blijft: fiets helemaal kapot en kop ook. Gebroken neus, jukbeen en bovenkaak. Hoofd helemaal paars/zwart van de kneuzingen. Veel foto’s gemaakt gelukkig, want hoe dan ook: gemeente blijft verantwoordelijk voor de verlichting e.d. Groet, een liefhebbende kleindochter.

22

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

Paal op twee trottoirbanden met markering.

Gemeenten krijgen soms eerder subsidie als de aanvragen passen in de provinciale fietsplannen.

>

Provincies willen meer grip op besteding gemeentelijke subsidies

Friesland: sturend fietsbeleid komt op gang

De provincie Friesland verdeelt al langer het BDU-budget via een vaste verdeelsleutel over gemeenten. Die mogen zelf beslissen wat ze met het geld doen, al moet het binnen de landelijke BDU-regels wel aan mobiliteitsbeleid besteed worden. Administratief is de wijze van verdeling over gemeenten vorig jaar nog vereenvoudigd. Net als elders besteden ook de gemeenten in Friesland BDU-geld in aanzienlijke mate aan Regelmatig valt te beluisteren dat gemeenten niet optimaal gebruikmaken van provinciale fietssubsidies. Hebben gemeenten niet tijdig hun plannen klaar of zijn het de gecompliceerde procedures die hen parten speelt? Een rol speelt in ieder geval dat provincies een vinger in de pap willen houden bij de besteding van de subsidies.

fietsprojecten. In 2005 besloot de politiek extra geld vrij te maken voor fietsbeleid, in relatie tot de nieuwe fietsnota Fryslân Fytslân. Er werd een ‘Stimuleringsregeling fietsverkeer’ in het leven geroepen met een jaarlijks budget van circa € 600.000. Het budget werd de afgelopen jaren verdeeld over zes tot negen projecten, die met 40% gesubsidieerd werden. De regeling kent voorwaarden die direct gerelateerd zijn aan de provinciale beleidsdoelen, zoals het stimuleren van fiets-

Hellen Jennissen, fietsambtenaar bij de provincie Noord-Hol-

gebruik van en naar economische centra, het stimuleren van

land, kent het verhaal dat het subsidiegeld in haar provincie

fietsgebruik in combinatie met andere vervoerswijzen, zoals

niet op zou gaan. Maar volgens haar ligt het wat genuan-

trein/bus (ketenmobiliteit), en het op orde brengen van de

ceerder. Jennissen: ‘Noord-Holland kent al een aantal jaren

inrichting van hoofdfietsroutes en fietssnelwegen uit het PVVP

een reguliere regeling voor kleine infrastructuur, waar ook

2006.

fietspaden uit gesubsidieerd worden. Deze regeling wordt deels ingevuld met rijksgeld en deels met provinciaal geld dat

Het extra geld is dus alleen voor specifieke fietsvoorzieningen

specifiek bedoeld is voor fietsprojecten. Tot ongeveer vier jaar

beschikbaar. Dat is sowieso een rem op de aanvragen. Fiets-

geleden bedroeg het subsidiepercentage voor fietsprojecten

ambtenaar Greet Kluwer van Friesland merkte dat er de eerste

70%. Hiervan werd 50% uit de rijksmiddelen betaald en 20%

twee jaar niet zo gek veel passende aanvragen binnenkwamen.

uit de provinciale middelen. Op deze manier moesten wel heel

‘Begin 2007 wisten we nog niet hoe het dit jaar zou gaan. Maar

veel fietsprojecten worden aangevraagd om de provinciale

nu hebben we ruimschoots voldoende aanvragen. We moeten

gelden uit te putten.’

zelfs gemeenten teleurstellen. Het lijkt er dus op dat er bij

Sinds een aantal jaren is de situatie veranderd, zo legt Jen-

de gemeenten ook een gewenningsperiode nodig was. Men

nissen uit. Er wordt nu 90% subsidie gegeven op fietsprojecten

moest alles op orde krijgen om in het voorjaar voor deze fiets-

en daarnaast is het onderscheid tussen voormalig rijksgeld en

regeling subsidieaanvragen in te kunnen dienen.’

eigen provinciaal geld voor fietsprojecten verdwenen. ‘De provinciale fietsmiddelen worden op deze manier al een aantal

Eigen provinciale doelen

jaren uitgeput.’

Zowel Noord-Holland als Friesland hebben dus ten aanzien

Tegelijk streeft de provincie naar meer inhoudelijke sturing,

van fietsbeleid eigen doelen ontwikkeld die zij met voorrang

aldus Jennissen. Voorjaar 2006 maakte de Fietsersbond op

gerealiseerd willen zien. De (extra) subsidiegelden zijn daar

verzoek van de provincie Noord-Holland een overzicht van

een instrument voor.

alle knelpunten op hoofdfietsroutes in Noord-Holland (binnen

Geconcludeerd kan worden dat gemeenten dan soms een

de bebouwde kom en interlokaal). Dat leverde in totaal 194

aanloopperiode nodig hebben. Daarnaast zal de belangstel-

knelpunten op, waarvan er ruim 160 betrekking hadden op

ling voor de subsidieregeling afhangen van de aantrekkelijk-

gemeenten en waterschappen. De provincie wil nu voorrang

heid (het subsidiepercentage) en de mate waarin gemeenten

geven aan het oplossen van deze knelpunten. Maar de vraag

de provinciale doelen delen. En dat leidt weer tot de con-

is nog in hoeverre gemeenten staan te trappelen om hieraan

clusie dat het succes van een zeer gerichte sturende regeling

mee te werken. Vanaf 2007 zouden dan veel gehonoreerde pro-

vooral afhangt van de manier waarop in de voorbereidings-

jectaanvragen op deze knelpunten betrekking moeten hebben.

fase gemeenten zijn betrokken bij de ontwikkeling van doel-

Of dat gaat lukken is nu nog niet duidelijk.

stellingen. DL

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

23

Onderzoek sociale veiligheid Amstel na gedeeltelijke automatisering

> Geen poep meer op de hellingbaan

Karin Broer

‘Een belangrijke constatering is dat het gebiedsmanagement vaak tekortschiet. Er zijn allemaal mensen verantwoordelijk voor een deeloplossing, maar ze werken onvoldoende samen’, zegt Tobias Woldendorp, senior adviseur van de DSP-groep. Hij deed in opdracht van de NS onderzoek naar het verbeteren van de sociale veiligheid rond de bewaakte stalling op Amsterdam Amstel.

Een van de belangrijkste conclusies was dat op grote stations de belangrijkste gebruikers van zo’n gebied regelmatig rond de tafel moeten zitten. ‘Nu was het voor de NS bijvoorbeeld een openbaring dat het rond de fietsenrekken buiten de bewaakte stalling bij Amstel zo’n rotzooi was. Het is een zeer complex gebied. Dan is het belangrijk goede afspraken te maken en ook te zorgen dat de aandacht voor dat gebied gecontinueerd wordt.’ De onderzoekers van de DSP-groep hielden een schouw met betrokken partijen, zoals stadsdeel Watergraafsmeer, de Fietsersbond en verschillende afdelingen van de NS. Aanleiding

de stalling.

voor het onderzoek waren de protesten van onder meer de

Sterke punten in de omgeving waren het beheer van de

Fietsersbond tegen de gedeeltelijke automatisering van de

bermen van het spoortalud en de aanwezigheid van café-res-

bewaakte stalling. Die automatisering stond in het onderzoek

taurant Dauphine en de taxistandplaats die er voor zorgen dat

niet ter discussie en de onderzoekers doen daar dan ook geen

er wat informeel toezicht is. De verlichting, de bewegwijzering

uitspraken over. De opdracht was hoe je, gegeven die automa-

naar de stalling en het groenbeheer op het plein voor het sta-

tisering, de sociale veiligheid kunt verbeteren?

tion is voor verbetering vatbaar. Amstel is volgens Woldendorp niet uitzonderlijk. Stations als

Chiplezers aan twee kanten

Sloterdijk en Lelylaan kampen met dezelfde problemen. Vaak

Het rapport bevat een lange lijst met kleine en grote verbe-

ontstaan vervelende situaties doordat er te weinig van tevoren

terpunten. Meteen aan de slag moet de NS met de grote loze

wordt nagedacht: ‘Je moet als verantwoordelijke steeds goed

openbaar toegankelijke ruimte bij de entree van de stalling.

bedenken wat effecten kunnen zijn. Op Lelylaan wilde men een

Een ruimte waar junks en daklozen zich ophouden en soms

heleboel fietskluizen neerzetten. Zet ze dan niet zo neer dat ze

hun behoeften doen. De techniek van het automatiserings-

een straatje gaan vormen. Dan weet je zeker dat het een ver-

systeem kan gebruikersvriendelijker, bijvoorbeeld door aan

velende plek wordt. Je kunt er dan wel weer elk kwartier een

beide zijden een chiplezer te plaatsen, prettig voor zowel links-

beveiliger doorheen laten lopen, maar dat is dan een erg dure

als rechtshandigen. Verder bleek het noodnummer niet goed te

oplossing.’

functioneren. Niet alleen de stalling zelf en de entree zijn bekeken, het hele

Uniformiteit

gebied inclusief de aanvoerroutes is onder de loep genomen

Vrijwel alle grote gemeenten hebben plannen voor onder-

omdat fietsers zich vaak al onbehaaglijk voelen op weg naar

grondse fietsenstallingen. Vanuit het oogpunt van sociale vei-

24

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

Landelijke aanbevelingen naar aanleiding van onderzoek Amstel >

Voor iedere grote NS-fietsenstalling waar meer partijen zijn betrokken bij het beheer (zoals NS-Stations, NS-Beheer, Prorail, gebruikers, ov-bedrijven, enz.) een beheergroep samenstellen. Deze groep werkt samen zodat het station en de omgeving (sociaal) veilig zijn en goed worden beheerd.

>

Invoeren van één landelijk concept voor de inrichting van alle NS-fietsenstallingen. Een concept in kleur, licht en ontwerp zodat de klant de NS-fietsenstalling herkent en zich er ‘thuisvoelt’.

>

Gebruik de stalling als een kans om klanten te binden. Maak het stallen in een NS-fietsenstalling snel, leuk, gemakkelijk en veilig.

>

Wanneer mogelijk altijd kiezen voor een bovengrondse fietsenstalling. Bovengronds geeft minder snel een gevoel van opgesloten zitten en sociale onveiligheid dan ondergronds.

>

Alle fietsenstallingen rondom de stationsingang binnen een straal van 150 meter goed gelijkmatig verlichten.

>

Ondergronds stallen is niet echt in trek bij fietsers.

Aan zowel de linker- als de rechterkant bij de tourniquet een kaartlezer plaatsen. Een kaartlezer aan beide kanten van de tourniquet vergroot het gebruiksgemak hiervan.

>

Voor alle ondergrondse stallingen het beheer opwaarderen ten opzichte van het standaardniveau.

>

De tekst van het SOS-systeembandje aanpassen in een tekst die vertrouwen schept. Vertel de klant dat hij/zij zo snel mogelijk, dat wil zeggen binnen 30 seconden, wordt geholpen.

>

Het alarmnummer op het SOS-bord laten corresponderen met het lokale netnummer. Wanneer dit niet correspondeert, lijkt de hulp heel ver weg.

>

Laat het menselijke toezicht in stallingen waarbij geen sprake is van volledige automatisering ten minste doorlopen tot de drukte van de avondspits is afgelopen.

Buiten de bewaakte stalling bij Amstel is het rommelig.

ligheid geen goed idee, vindt Woldendorp. ‘Je kunt er nog zoveel licht bij zetten, mensen ervaren dat toch als minder prettig. Soms zijn er ook wel mogelijkheden. Op Amstel is een schietbaan. Dat weet bijna niemand. Als die verplaatst wordt, heb je ruimte voor een stalling op maaiveld.’ Landelijk zouden alle bewaakte stallingen er meer hetzelfde uit moeten zien. Woldendorp: Als mensen iets herkennen, geeft dat rust. En dat draagt weer bij aan hun gevoel van veiligheid. Nu zien al die bewaakte stallingen er overal weer anders uit. Ook zijn sommige dingen lastig aan de klant uit te leggen. Neem nou die fietsenrekken met overkappingen. Die staan op Amstel wel aan de achterkant, maar niet aan de voorkant. Dat blijkt te maken te hebben met een regeltje dat fietsenrekken binnen een straal van honderd meter van de bewaakte stalling geen overkapping krijgen. Dat begrijpen mensen niet.’ In stationsgebieden gebeurt veel dat niet afgestemd is. Woldendorp: ‘Je ziet iemand vegen in opdracht van de gemeente, maar tot een bepaalde grens want daarachter is het weer

De loze openbaar toegankelijke ruimte bij de entree van de stalling trekt junks aan.

grondgebied van Prorail of NS Stations. Waarom niet een grote pot maken en daaruit een veger betalen, net zoals een vereniging van eigenaren dat doet?’

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

25

>

Asfaltbrochure schiet EnergieNed in verkeerde keelgat

Rik de Groot Kun je boven gasleidingen op een verantwoorde manier fietspaden van asfalt aanleggen? Ja, zeggen het Fietsberaad en veel wegbeheerders. EnergieNed, de federatie van energiebedrijven in Nederland, plaatst daar kanttekeningen bij. Wegbeheerders zien echter geen reden om een koerswijziging door te voeren.

Vlak asfalt (zonder ruwe splitlaag) is overduidelijk de favoriete verharding van fietsers. Vooral als hierdoor tegels verdwijnen, nodigt dat uit om vaker de fiets te pakken. Veel gemeenten en provincies hebben daarom als beleid dat (op termijn) alle belangrijke fietsverbindingen in asfalt worden uitgevoerd. Tegen asfaltfietspaden zijn ook bezwaren aan te voeren. Veel genoemd worden de hogere aanlegkosten, het risico dat boomwortels de verharding beschadigen en de minder gemakkelijke bereikbaarheid van kabels en leidingen. Een speciaal geval vormen asfaltverhardingen boven gasleidingen. Als zo’n leiding onverhoopt gaat lekken, kan zich onder een ondoorlatend asfaltpakket gas ophopen, waardoor explosiegevaar ontstaat. Op de meeste bezwaren valt flink wat af te dingen, blijkt uit de vorig jaar verschenen publicatie ‘Asfalt als fietspadverharding:

Het fietspad is dan zonder bezwaar in asfalt uit te voeren. Ook

gewenst en mogelijk’. Deze uitgave van het Fietsberaad, in

in ‘grensgevallen’ is vaak na overleg met de leidingbeheerder

samenwerking met KOAC • NPC en BTL Bomendienst, laat zien

een oplossing in asfalt mogelijk. Bijvoorbeeld als het om een

dat met de juiste voorzorgsmaatregelen en wat goede (finan-

relatief smalle strook asfalt gaat of wanneer het asfalt maar een

ciële) wil asfalt bijna altijd haalbaar is. Ook het vraagstuk van

deel van de ruimte boven de gasleiding in beslag neemt en er

de gasleidingen komt aan de orde.

zijdelingse gasdoorlaat mogelijk blijft. Nog een optie is het toepassen van zeer open asfaltbeton

>

Explosiegevaar

(zoab), dat wél gas doorlaat, in combinatie met een goed door-

Boven een gasleiding mag in principe geen gesloten verhar-

latende funderingslaag. De brochure van het Fietsberaad geeft

ding met een gasdichte structuur liggen. Dat heeft de energie-

een suggestie voor de opbouw van zo’n verharding.

sector vastgelegd in een brancherichtlijn, zo is te lezen in de Fietsberaadpublicatie. Het schrikbeeld van een gasexplosie

>

heeft ervoor gezorgd dat boven gasleidingen min of meer

Bij EnergieNed is de boodschap van de Fietsberaadbrochure

standaard tegelfietspaden op een zandbed werden en worden

niet helemaal goed gevallen. ‘Hoewel wij sympathiseren met

aangelegd. Gas kan dan tenminste ontsnappen en een lek is

uw doelstelling om het fietscomfort te verhogen, maken wij

snel en gemakkelijk op te sporen.

bezwaar tegen de beperkte kijk in uw uitgave, omdat u het

Er zijn echter andere oplossingen mogelijk, aldus de brochure.

aspect veiligheid van de gasvoorziening veronachtzaamt; het

Ten eerste kan men de ligging van ofwel ondergrondse ofwel

kostenaspect daargelaten’, aldus EnergieNed. EnergieNed somt

bovengrondse infrastructuur soms zo veranderen dat kabels

vervolgens een aantal pijnpunten op die we voorlegden aan

en leidingen bijvoorbeeld onder een trottoir komen te liggen.

enkele wegbeheerders, onder andere in Groningen, Enschede

26

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

Kort door de bocht

Reageren? www.fietsberaad.nl

> >

Asfalt boven gasleidingen is meestal mogelijk. Goed overleg met de netbeheerder voorkomt problemen.

en Utrecht, waar asfalt eerder regel dan uitzondering is.

leidingen.

EnergieNed stelt bijvoorbeeld dat het verwijderen van asfalt

Soms hanteren gemeenten compensatieregelingen. Ook wordt

(en de bijbehorende fundering van gebroken puin) aanmerke-

wel gesteld dat de ‘meerkosten’ als gevolg van asfalt behoren

lijk meer tijd kost dan het verwijderen van tegels en zand. Hier-

tot de bedrijfsrisico’s van de (geprivatiseerde) energiebe-

door duren reparaties langer en kost ook het oplossen van een

drijven.

calamiteit meer tijd.

Dan zijn er aandachtspunten in de technische sfeer die als ze

Wegbeheerders bevestigen dat dit inderdaad een belangrijk

niet goed worden uitgevoerd voor problemen kunnen zorgen.

aandachtspunt is. Maar als het om reparaties gaat, hangt de

Zo kunnen funderingen van gebroken puin schade toebrengen

ernst van de bezwaren ook af van de voorbereiding en plan-

aan de leidingen, zo stelt EnergieNed. En als er zoab wordt

ning van werkzaamheden en van de kwaliteit van het lei-

toegepast, moeten uiteraard ook eventuele onderliggende

dingnet. En tegen een calamiteit kan men zich wapenen door

lagen en de fundering goed gasdoorlatend zijn. Daarbij wijst

te zorgen voor een snelle beschikbaarheid van een minigraver

EnergieNed erop dat over de gasdoorlatendheid van zoab

in plaats van schop en kruiwagen, aldus een wegbeheerder.

op lange termijn nog niet veel bekend is. Asfaltdeskundigen bevestigen dit desgevraagd, maar kunnen zich moeilijk voor-

Een ander probleem vormen de kosten van herstel voor de

stellen dat de 20 procent holle ruimte in dit mengsel zo ver zou

netbeheerders na plaatselijk opbreken, aldus EnergieNed. Dat

dichtslibben dat een gasdichte laag ontstaat.

bezwaar blijkt in diverse gemeenten te worden ondervangen

Ten slotte stelt EnergieNed dat het altijd nuttig is om in een

door een regeling waarbij de netbeheerder kan volstaan met

vroegtijdig stadium contact op te nemen met netbeheerders

een noodreparatie. Een asfaltploeg van de gemeente herstelt

om gezamenlijk per geval tot de beste oplossing te komen. En

periodiek alle opgebroken plaatsen, waaronder die voor gas-

daar zijn alle deskundigen het in ieder geval over eens.

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

27

‘s - Hertogenbosch wil auto en fiets ontvlechten

>

Ron Hendriks

De Koersnota Hoofdinfrastructuur is bedoeld als discussiestuk Het autoverkeer vanuit de regio naar ‘s - Hertogenbosch

hoe de verkeersproblemen van nu en de toekomst het hoofd

groeit sterk. En binnenkort komen enkele grote wegenpro-

te bieden en tegelijkertijd nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen

jecten rond de stad gereed. Deze en een handvol andere

mogelijk te maken. Daarbij is bereikbaarheid, en daarmee de

redenen nopen de Brabantse stad om het verkeerssysteem

economische bloei, van de binnenstad een belangrijke voor-

drastisch te herzien. Daarbij streeft de gemeente naar een

waarde. En uiteraard speelt ook hier luchtkwaliteit een nadruk-

autoluwe binnenstad met meer ruimte voor ov en fiets. Hoe

kelijke rol.

men dat denkt te realiseren staat in de Koersnota Hoofd-

Rond de stad worden de komende tijd belangrijke projecten

infrastructuur. Ontvlechting van auto en fiets is daarin één

gerealiseerd, zoals de Randweg en de verbreding van de A2

van de speerpunten.

die in 2009 voltooid zal zijn. Zo hoopt men de verkeerstromen rond de stad in beweging te houden. Rond de binnenstad dreigt het verkeer echter vast te lopen, zeker als ook nog eens de voorziene toekomstige infrastructurele en ruimtelijke ont-

sternetwerk �����������

wikkelingen in ogenschouw worden genomen, zoals de omleg-

radiale routes ��������������

ging van de Zuid Willemsvaart en de ontwikkeling van de zoge-

wijkverbindende routes ����������������������

10

9

8

2

1

7

11 12

3

13

6

18

14

15

4

17

5

16

Het voorziene en deels gerealiseerde fietsnetwerk in ‘s - Hertogenbosch.

28

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

Het hoofdwaardige sternetwerk is voor een belangrijk deel gerealiseerd.

naamde GZG-locatie. Bovendien functioneert de binnenstads-

hoofdstructuur voor fiets en ov structureel te ontvlechten van

ring niet zoals bedoeld, met veel niet-centrumgebonden ver-

het autoverkeernetwerk. Dat heeft een aantal voordelen, aldus

keer.

de nota. Zo is het eenvoudiger om het autoverkeer te reduceren op de hoofdroutes voor openbaar vervoer en fiets, bij-

Één van de doelstellingen in de nieuwe plannen is om meer

voorbeeld door de inzet van parkeerverwijssystemen en ver-

ruimte te bieden aan de fiets en het ov.

keersmanagement. Hierdoor kan de kwaliteit van ov en fiets

Nu pakt 35% de fiets voor verplaatsingen binnen de stad. Rich-

worden verhoogd met meer doorstroming en minder geluid-

ting binnenstad bedraagt dit percentage 55 tot 60 procent. In

hinder en in het algemeen een beter verblijfsklimaat.

de bestaande plannen was al de aanleg van zes ‘luxe’ sterRuimtelijke kwaliteit

‘Zwaardere autostromen vragen om bundeling. Maar ruimtelijk kun je daar niet zoveel mee.’

Bas Govers van bureau Goudappel Coffeng, één van mensen achter de Koersnota, licht toe dat het idee om te ontvlechten ook is ingegeven om ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk te maken. ‘Zwaardere autostromen vragen om bundeling. Maar

routes voorzien tussen de wijken en de binnenstad. Die zijn

ruimtelijk kun je daar niet zoveel mee. Als je fiets en/of open-

inmiddels voor zo’n driekwart gerealiseerd. En over een jaar of

baar vervoer over eigen routes leidt, ontstaan veel meer moge-

twee moeten ze er helemaal liggen. In de Koersnota vormen

lijkheden om te investeren in ruimtelijke kwaliteit en ruimte-

de sterroutes één van vertrekpunten, maar is er tevens aan-

lijke verdichting. Je kunt de omgeving van de fietsroutes tot

dacht voor de ruimtelijke consequenties die de sterroutes en

een prettige verblijfsruimte maken. In enkele andere steden,

de verdere ontvlechting van auto en fiets kunnen hebben.

zoals Maastricht, Eindhoven en Enschede denkt men inmiddels ook die kant op, met name nog als gaat om openbaar vervoer.

Doorstroomassen

Voor de nieuwe wegenstructuur zijn drie modellen doorgerekend: een stedelijke ring rond het centrum, een sectorenmodel

Het autonetwerk ligt als een grof raster over de stad.

en een model met wat genoemd wordt doorstroomassen die

OV- en fiets gaan via de kortste route richting centrum.

de stad min of meer doorsnijden. Het model doorstroomassen ts

sluit volgens de gemeente het beste aan bij het mobiliteitspamet middenberm en vrijliggende fietspaden. Onder de door-

OV /

fie

troon. Het gaat hierbij om drie trajecten met een 2x2 profiel auto

stroomassen ligt het netwerk van stadsdeelwegen, met een 2x1 profiel en vrijliggende fietsvoorzieningen eventueel over

P

een parallelweg. Het hoofdnetwerk voor de auto wordt gecom-

P P

pleteerd met invalswegen richting centrum. De Koersnota komt tot de conclusie dat het belangrijk is de

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

29

‘Vooral waar de sterroutes de doorstroomassen kruisen, ontstaan nieuwe mogelijkheden voor oplossingen.’

In ‘s - Hertogenbosch is ook de fiets nadrukkelijk in beeld gebracht.’ Projectleider Eef van Voorst van de gemeente beaamt dat de koersnota nieuwe perspectieven op ruimtelijke kwaliteit biedt. ’Maar je moet de mogelijkheden ook weer niet overschatten, de praktijk legt nu eenmaal de nodige beperkingen op in bestaand gebied.’ Van Voorst ziet met name winst als het gaat om de sterroutes. ‘Vooral waar de sterroutes de doorstroomassen kruisen, ontstaan nieuwe mogelijkheden voor oplossingen. Nu geef je bijvoorbeeld prioriteit met twee keer groen, maar dan kun je denken aan ongelijkvloerse kruisingen om de barrièrewerking op te lossen.’ Schetsplan

De Koersnota is volgens Eef van Voorst niet de eerste stap tot een compleet nieuw beleidsplan. ‘Het is een direct gevolg van een wens vanuit de gemeenteraad om het verkeersbeleid, daterend uit 2000, te herijken. ‘Opdracht was vooral de structuur van de auto zo helder mogelijk te

Ontvlechte ov- en fietsroutes bieden de mogelijkheid om de

krijgen. Wij hebben die opdracht verbreed door ook fiets en ov erin te betrekken om zo tot een integrale afweging te

kwaliteit van de omgeving te verhogen.

komen.’ Bas Govers beaamt dat de nota in eerste instantie vooral is opgezet vanuit de auto. ‘Maar gaandeweg werd duidelijk dat er kansen liggen voor herinrichting en verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. En eigenlijk worden ver-

Hoe de ontvlechting eventueel op straat gestalte krijgt is nog

gaande stappen gezegd om die auto terug te dringen. Je

niet gezegd. Van Voorst: ‘Voorwaarde voor een goede bereik-

kunt zeggen dat de sterroutes vooral zijn benoemd vanuit

baarheid van de binnenstad is een heldere structuur voor de

de fiets. En dat in de Koersnota de ruimtelijke kwaliteit het

auto. Daarbij vormen ten aanzien van de fiets de sterroutes

uitgangspunt vormt.’

het uitgangspunt. En de doelstelling vanuit de Koersnota is vooral het autoverkeer op de sterroutes verder terug te dringen. Daartoe wordt ook de binnenring opgeknipt op de punten waar de sterroutes aanlanden.’

>

Het ontvlechten van fiets-/ov- en autoroutes biedt

Dit najaar bekijkt de gemeenteraad of en hoe de uitgangspunten

mogelijkheden autostromen beter te sturen en de

van de Koersnota een vervolg krijgen.

omgevingskwaliteit rond de fiets-/ov-routes op een hoger plan te brengen.

30

I

F i e t s ve rkeer 17

I

oktober 20 07

I

Een selectie van de voorbeelden die de laatste maanden in de Voorbeeldenbank op de website geplaatst zijn. De voorbeelden zijn niet perfect. Bij de selectie is vooral gekeken of de voorbeelden ook leerzaam en interessant zijn voor verkeerskundigen en ontwerpers. De foto’s en afbeeldingen uit de voorbeelden kunnen eenvoudig gedownload worden voor eigen gebruik. Soms is ook een videofilmpje beschikbaar.

Nieuw in de voorbeeldenbank Bypass en spiraalmarkering op meerstrooksrotonde

Invoering van voorrang voor fietsers op het Tongerseplein in Maastricht pakte slecht uit voor de verkeersveiligheid. Enkele jaren stond deze drukke rotonde (40.000 mvt/etm) bovenaan de ranglijst van gevaarlijk locaties in Limburg. In 2002 heeft de gemeente verschillende maatregelen genomen om de veiligheid te verbeteren: spiraalmarkering, een bypass en vermindering van het aantal rijstroken op één afrit. Op de toe- en afritten van de rotonde hebben fietsers hun voorrangsrechten behouden. Sinds het pakket aan maatregelen is uitgevoerd, gebeuren er volgens de gemeente nauwelijks ongevallen meer. Met name het conflict auto-fiets komt zelden meer voor.

Diverse wachttijdvoorspellers

In 1996 nam de gemeente Zwolle de eerste wachttijdvoorspeller van Nederland in gebruik. De evaluatie was positief. Inmiddels zijn de technische verbeteringen zo ver gevorderd, dat steeds meer gemeenten tot plaatsing overgaan. Ook verschijnen er steeds meer varianten op de markt. In dit voorbeeld passeren verschillende varianten de revue. Dovende LEDjes en aftellende cijfers. Met videofilmpje.

Gratis stalling onder het stationsplein Groningen

Op 7 juni werd in Groningen het Stadsbalkon feestelijk geopend. Deze verdiepte stalling onder het stationsplein biedt plaats aan ruim 4.000 fietsen. Boven op de stalling is een groot fietsvrij plein gemaakt. Fietsers kunnen gratis gebruikmaken van de stalling met permanent toezicht. De bouwkosten bedragen ongeveer 10 miljoen euro. Met videofilmpje. Inmiddels staat er ook een uitgebreide impressie van de gratis stationsstalling van Zutphen in de Voorbeeldenbank

Mail tips en suggesties naar: voorbeeldenbank@fietsberaad.nl.

I

Fietsverkeer 17

I

oktober 20 07

I

31

Staatssecretaris Tineke Huizinga

het laatste woord >

‘Fietsgebruik stimuleren als onderdeel aanpak bereikbaarheidsproblemen’ Karin Broer In dit kabinet valt fietsbeleid onder de verantwoordelijkheid van de staatssecretaris. Dat betekent niet dat fietsen minder belangrijk wordt gevonden. Ook dit kabinet koestert fietsers als troetelreizigers, zegt staatssecretaris Tineke Huizinga.

Hoe ziet u de rol van de fiets in het verkeersbeleid?

Er komen steeds meer mensen op de fiets naar het station.

De fiets speelt zondermeer een belangrijke rol. In Nederland

Wordt het geen tijd voor een nieuw programma Ruimte voor

hebben we de unieke positie dat een kwart van de verplaat-

de Fiets?

singen met de fiets gedaan wordt. Ook in combinatie met het

Momenteel wordt geïnventariseerd bij welke fietsenstallingen

openbaar vervoer is de fiets van groot belang. 40% van de

er een knelpunt is en hoeveel geld het gaat kosten om deze

treinreizigers gaat met de fiets naar het station. We staan voor

fietsenstallingen uit te breiden. Naar aanleiding daarvan zal ik

de uitdaging om dat hoge fietsgebruik vast te houden ondanks

bekijken hoe we hier het beste mee om kunnen gaan.

de dreiging van een aantal trends als vergrijzing, de toename van het aantal allochtonen en schaalvergroting waardoor de

Gaat u iets doen aan het gesteggel over de OV-fiets?

reisafstanden groter worden.

Het advies van de OV-ambassadeur geeft aan dat overgang

Ik denk dat er nog winst te halen is door meer dan nu het geval

van de exploitatie naar NS grote kansen biedt voor verdere

is de fiets in een breder beleidskader te plaatsen. Je ziet dat

groei van dit mooie product. De NS krijgt vooralsnog niet het

het stimuleren van fietsgebruik meer een onderdeel wordt van

eigendom van de formule, dat gaat naar een onafhankelijke

de aanpak van de bereikbaarheidsproblemen. De fiets biedt

stichting. Een onafhankelijke Raad van Toezicht kijkt of NS zich

ook grote kansen als het gaat om de aanpak van bewegingsar-

aan de afspraken houdt en bepaalt of de exploitatie van OV-

moede of de reductie van CO2 en fijn stof.

fiets na drie jaar definitief naar NS overgaat. De verwachting is dat de exploitatie door NS per 1 januari 2008 zal starten.

Wat is het verschil tussen het vorige kabinet en het huidige kabinet?

Milieu en gezondheid zijn ‘nieuwe’ redenen om het fietsen te

Ook dit kabinet ziet dat de fiets een heel belangrijke rol speelt

promoten. Komt er een nieuw Masterplan Fiets?

in de bereikbaarheid. Voor de minister van Volksgezondheid

Het Masterplan Fiets is ontstaan in een periode dat de aan-

is het stimuleren van fietsgebruik een belangrijk middel in

dacht voor de fiets wat weggezakt was. Het Masterplan is

de strijd tegen overgewicht en bewegingsarmoede. En mijn

erin geslaagd om de fiets lokaal en regionaal weer stevig op

collega van Binnenlandse Zaken maakt serieus werk van de

de agenda te zetten. Daarnaast heeft het project heel veel

aanpak van fietsdiefstal. We zullen de troetelreizigers, zoals

kennis opgeleverd. De situatie van vandaag is heel anders

Karla Peijs fietsers noemde, blijven koesteren.

dan begin jaren ’90. Er wordt lokaal en regionaal heel veel aan de fiets gedaan. Natuurlijk blijft er een stimulerende en faci-

Wordt er in de komende begroting ook meer geld uitgetrokken

literende rol voor het rijk. Die rol vullen we nu bewust niet in

voor fietsbeleid?

door voor de fiets een apart programma te maken. Ik vind het

Het meeste geld voor de fiets is natuurlijk lokaal en regionaal

juist belangrijk dat de fiets goed in een breder kader geplaatst

geld. Provincies en stadsregio’s bepalen zelf hoeveel geld ze

wordt.

uit de BDU aan de fiets besteden. Vanuit het verkeersveiligheidsbeleid gaan we een extra impuls geven aan de veiligheid

Heeft u persoonlijke affiniteit met de fiets?

van de fietsers. Dat het aantal slachtoffers onder fietsers is

Ja, ik vind de fiets een prettige manier van vervoer. Ik heb

toegenomen tegen de algemene trend in, baart mij zorgen. De

in het verleden veel met mijn kinderen van en naar school

fiets komt ook telkens aan bod in de grote programma’s zoals

gefietst. Tegenwoordig pak ik regelmatig de fiets in het

de fileaanpak. Alles bij elkaar zal er dus meer geïnvesteerd

weekend.

worden in de fiets, zonder dat je dat direct in de cijfertjes terug kunt vinden.