Bijlage bij cultureel maandblad Z u i d e r l u c h t | november 2008
i-fabriek 2 Timmerfabriek Maastricht vrijdag 14 november 2008
Duurzaamheid voor & na de hype Ap Verheggen op de Noordpool 5 Bouwen met Bjarne Mastenbroek 6 De missie van Floortje Dessing 7 De houdbaarheid van Venetië 9
Raadhuisplein 2 6114 JH Susteren Telefoon (046) 449 12 23 Fax (046) 449 12 44
[email protected] www.notarispiek.nl
Vraag de notaris om advies bij belangrijke beslissingen die u in het leven neemt, zoals huwelijk, samenwonen, voogdij, schenkingen aan de kinderen, de verdeling van uw erfenis, de koop en verkoop van een huis, het starten van een bedrijf, het oprichten van een vereniging of stichting, enzovoorts. Voor informatie kunt u telefonisch een afspraak maken of een kijkje nemen op onze website www.notarispiek.nl Een oriënterend gesprek kost u niets.
P O L S P
P O L S P X Z B "MMXaPSLOP Y W Z @ B M Q i k [ c a J a s e W k a m P C Z M M V P E W C M M V E
X M M " L S P X M M Z " B M Q OP @WYa i [ a Z B M cW Q s JC Z k c P a M e M k a V EEVMMCPZ Wm W
PIEK_122x178,5_fc.indd 1
23-10-2008 19:00:39
edjm[hfXkh[Wk8(8 edjm[hfXkh[Wk8(8 edjm [hfXkh[Wk8(8
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad november 2008
i-fabriek 2 en de spiraal van het consumentisme M
3
worden ontworpen om in een steeds hoger tempo ver-
zaam. Dat wil i-fabriek op vrijdag 14 november aan de
toen iedereen nog zwoer bij klassiek of zwaar eiken, ont-
vangen te worden. De eerste mens was van nature duur-
orde stellen, onder meer door de klassieke duurzaam-
wierp hij modernistische meubels waar (verbeeld ik me
zaam, vanwege de schaarste waarin hij leefde. Anno nu
heid en het ambachtelijke kwaliteitsdenken onder de
nu) Frank Lloyd Wright zó zijn handtekening onder had
is duurzaamheid een thema door ons leven in overvloed.
aandacht te brengen. Zijn we bereid de spiraal van het
kunnen zetten. Mijn vader was kien op state of the art
De afvalhoop blijft groeien, natuurlijke grondstoffen
consumentisme te doorbreken of belandt ook het
productietechnieken, maar verdomde het om spaanplaat
raken op en onze intensieve manier van leven zet de bijl
begrip duurzaamheid op de afvalhoop van afgedankte
en andere in zijn ogen inferieure materialen te gebruiken.
aan de wortels van de leefbaarheid van de aarde.
marketingbegrippen. De vraag is hoe duurzaam onze
ijn vader was meubelmaker. Vijftig jaar geleden,
Ook toen het de ondergang van zijn bedrijf betekende. Meubels moesten duurzaam zijn, of niet zijn. Een halve eeuw later is de wereld volledig ge-ikeaiseerd. Niet alleen meubels, vrijwel alle gebruiksartikelen
De tweede editie van i-fabriek, een initiatief van Studio
aandacht voor duurzaamheid zal zijn.
Kernland en cultureel maandblad Zuiderlucht, heeft als thema ‘duurzaamheid voor en na de hype’. Een ietwat
WIDO SMEETS, hoofdredacteur Zuiderlucht
paradoxaal thema, een hype is per definitie niet duur-
Het eerder dit jaar gesloopte KPN gebouw in Maastricht. foto Zuiderlucht
Altijd maar weer slopen Duurzaamheid is een state of mind, maar dreigt een speelbal te worden van allerlei ideologieën. Wat blijft ervan over als de hype voorbij is? Gaan we bijvoorbeeld door met het gedachteloos slopen van in onbruik geraakte gebouwen?
voor twaalf is met de wereldecologie, maar dat er nog
state of mind, er is een ingrijpende verandering in ons
hoop gloort als we onze krachten maar weten te bunde-
denken en handelen nodig. Want duurzaamheid blíjft,
len, zowel sociaal, cultureel als economisch.
ook als de hype voorbij is.”
Anderen houden het op de positivo’s van de duur-
Voor Kernland is de kernvraag dan ook: hoe duur-
zaamheidbeweging, William McDonough (1951) en
zaam is duurzaamheid? “Hoe ontwikkelen we duur-
Michael Braungart (1958), met hun gedachte dat we
zaamheid verder, zonder dat we steeds hoeven na te
niet per se hoeven te minderen, om een betere samen-
denken over het begrip?” Ze noemt het voorbeeld van
leving te krijgen. De uitdaging bestaat er volgens hen
de herwaardering en hergebruik van oude industriële
door Mat Verberkt
juist uit om met ons afval iets te produceren dat we
panden en terreinen. “De herbestemming gaat vaak
D
altijd nodig zullen hebben: iets om te wonen, iets om te
gepaard met het invullen met traditionele concepten.
eten, iets om te werken. Cradle to cradle, dus.
Slechts in weinige gevallen wordt echt nagedacht wat
uurzaamheid. Zo’n mooi woord. Er zijn nogal wat
mensen die claimen te weten wie aan de wieg staat
“Het probleem met het begrip ‘duurzaamheid’ is
we met de volumes, letterlijk: de volumes, in die gebou-
van het begrip. Is het Heron van Alexandrië (10-70), de
dat veel mensen denken dat het alleen maar om een
wen, op die terreinen kunnen beginnen.
uitvinder die de muntautomaat bedacht? En de stoom-
concept gaat. Een concept dat er toe dient onze wereld
In plaats van leren om te gaan met de bestaande
machine, nog voordat James Watt (1736-1819) op het
beter te maken, maar bij gebrek aan visie op on-
gebouwen, breken we ze af, verladen het puin, en
idee kwam dat je er een hoop extra’s in moest stoppen
twikkeling al snel een speelbal van ideologieën wordt,”
laten we er een stedenbouwkundig concept op los met
om er rendement (maar ook CO2) uit te krijgen?
meent Janicke Kernland, mede-initiator van i-fabriek die
woningen waarin bij wijze van spreken de plaats van
toe is aan haar tweede editie: duurzaamheid voor én na
de bank, de televisie, de slaapkamer al is vastgelegd.
Wat te denken van Richard Buckminster Fuller (1895-
de hype. Kernland: “Duurzaamheid wordt veel gebruikt
Terwijl we niet eens weten of we straks in ons huis – om
1983), de geniale maar hier ten lande betrekkelijk
door mensen die er baat bij hebben om zo te laten
wat voor reden ook – geen plek meer (willen) heb-
onbekende Amerikaanse denker, dichter en uitvinder,
weten dat ze het goed voor hebben met de wereld,
ben voor een bank of een tv. Waarom nemen we de
bedenker van het woord synergetics. Hij was de archi-
zoals politici en bestuurders.” Kernland verwijst naar
uitdaging niet aan om juist het bestaande gebouw, het
tect van de Biosphere, het Amerikaanse paviljoen op de
‘slogans’ uit het jonge verleden als bijvoorbeeld creative
volume, als uitgangspunt te nemen en daar een functie
Wereldexpo van Montreal in 1967, een van de eerste
industry of urban culture. “Het is goed dat ze onder de
aan te geven. Zo’n gebouw kan steeds opnieuw andere
‘groene’ gebouwen: zelfvoorzienend en niet vervuilend.
aandacht worden gebracht en er programma’s voor
functies en bestemmingen krijgen, afhankelijk van de
Of is het toch Al Gore (1948) die met zijn Inconvenient
worden ontwikkeld. Maar vooral over duurzaamheid
trend van het moment. Waarom moeten we steeds
moet verder worden nagedacht. Duurzaamheid is een
opnieuw puin creëren?”
Truth ons aan het verstand bracht dat het weliswaar vijf
4
Alleen op de wereld Geweld, drugs en drank op de Noordpool. Het nieuwste project van Ap Verheggen moet de wereld attent maken op het mogelijke verdwijnen van Arctische culturen. Hoe? Door een groot beeld op een gletsjer te plaatsen dat vanzelf in zee zal storten wanneer het ijs voortvarend smelt.
de wereld.” Hij boekte een retourtje Canada en ging op
s’ werelds hoogste geboortecijfers die statistisch ge-
onderzoek uit.
compenseerd worden met indrukwekkende zelfmoord-
De symboliek klopte, alleen bleken de Eskimo’s, zoals de Inuït ook wel bekend staan, de wereld een stuk
cijfers. Geweld, drugs en drank hebben hun intrede gedaan op de Noordpool.
kleiner te zien dan wij. Hun symbool van de wereld is
Verheggen wil meer betekenen voor de Inuït dan
een beeld genaamd Inukshuk, een stapeling van ste-
enkel te wijzen op de factoren die de cultuur van het
nen waarvan de vorm essentiële informatie overdraagt.
volk bedreigen. Zo ontwierp hij een kek sneeuwbrilletje
Ze staan her en der verspreid over de pool en geven
waarvan de opbrengsten gaan naar een kindertehuis
aan dat een plek bijvoorbeeld geschikt is voor zee-
in Uummannaq, Groenland. Verheggen: “De bril is zo
hondenjacht of visvangst, of ze dienen als wegwijzer.
opvallend dat iedere drager geconfronteerd wordt met
door Emile Hollman
Verheggen: “De symboliek vond ik meteen geweldig.
de vraag over de herkomst ervan. Het verhaal over de
O
Die beelden vertellen verhalen. De Inuït dachten lange
problemen rond Arctische cultuur komt zo vanzelf in roulatie.”
oit sponsorde Ap Verheggen een expeditie van de
tijd alleen op de wereld te zijn. Door het plaatsten van
bevriende bergbeklimmer Harry Kikstra naar de Mount
de beelden hielpen ze elkaar te overleven. Ze zijn op-
In de Verenigde Staten, Nederland, Frankrijk,
Everest. Kikstra zag er de dood in de ogen, verloor zijn
gebouwd uit grote en kleine stenen die allemaal even
Duitsland, Finland en Groot Brittannië plaatste de
Italiaanse medeklimmer maar kapte op verzoek van
belangrijk zijn voor het dragen van de constructie. Trek
kunstenaar diverse Inukshuk-beelden. Zijn ze in het
Verheggen bij de top wel enkele stenen los die zouden
je er één steen uit dan flikkert het ding in mekaar.”
poollandschap onmisbaar om te overleven, elders zet
dienen als letterlijk en figuurlijk hoogtepunt van diens
Ap Verheggen keerde terug, leefde enige tijd met de
Verheggen ze neer in de hoop een bijdrage te kunnen
werk The Sky is no Limit. Verheggen wilde ermee aan-
Eskimo’s en vernam van hun zorgen. “De problematiek
aan het overleven van een cultuur. Over de dreigende
tonen dat je de wereld binnen handbereik hebt en alle
van de Noordpool is groter dan alleen het uitsterven
ondergang van de Inuïtcultuur maakte hij ook een
beperkingen kunt slechten zolang je er maar alles voor
van de ijsbeer zoals hier wel eens wordt gedacht.
documentaire ‘The road to nowhere’. Zijn acties en
over hebt en groot probeert te denken.
Over het instorten van de cultuur van de Inuït hoor je
videoclips hebben steun gekregen van de Verenigde
weinig. De politieke strijd om de Noordpool is in volle
Naties.
De interesse van Ap Verheggen (Sittard, 1964) in de
hevigheid losgebarsten. Hun cultuur staat aan de rand
Klapstuk wordt het plaatsen van een enorme Inuks-
Arctische culturen werd gewekt nadat hij op een van
van de moderne maatschappij en dreigt in te storten.
huk op een gletsjer. De smeltende gletsjer zal het beeld
de meest internationale plekken van Nederland, na-
De Inuït weten inmiddels dat de wereld veel groter is,
langzaam mee naar de rand voeren waar het uitein-
melijk het hoofdkantoor van Shell EPI in Rijswijk, een
ze wonen niet meer in iglo’s en trekken niet meer met
delijk in zee zal storten. Dat proces zal live via een
knap staaltje had geleverd door de wereld in zeven
hun honden rond als nomaden. Jagen wordt vrijwel
webcam op internet gevolgd kunnen worden. Volgens
enorme bronzen schillen te snijden, die rechtop te zet-
onmogelijk omdat het zee-ijs steeds onbetrouwbaarder
Ap Verheggen een afspiegeling van wat er met de
ten en te bestrooien met bergen en dieptes. Verheg-
wordt. Daardoor worden ze steeds meer opgesloten
Inuïtcultuur zal gebeuren als de wereld niet ingrijpt.
gen: “Ik kreeg toen van iemand de tip dat de Inuït op
in een steeds kleinere wereld. Een soort van Alcatraz:
de Noordpool beelden maken die symbool staan voor
hun eigen nederzetting.” Met alle gevolgen van dien:
www.apverheggen.com
Een Inuït-beeld in het Noordpoolgebied foto Ap Verheggen
5
Met Mosa-tegels ingericht Hummelhofbad in Linz, Oostenrijk.
Een tegel met ingebakken principes Eind jaren tachtig kwamen de Italianen. Ter versterking van hun
Interieur van de inflatable carotel. foto Staalenstof
mondiale expansiedrift op de tegelmarkt namen ze de Maastrichtse tegelproducent Mosa over om de productie flink op te kunnen voeren. Gaandeweg verloor het trotse Mosa zeggenschap over productontwikkeling en vormgeving en werd gereduceerd tot een ordinaire producent van doorsnee tegels voor de grootst mogelijke afzetmarkt. Het huwelijk strandde op dominantie van de Italiaanse partner en Mosa raakte in zwaar weer. Na een lange reeks kwakkelzomers nam een groep investeerders het bedrijf over en maakte er weer een Nederlands bedrijf van dat zo snel mogelijk de glorie van weleer moest uitstralen. Dus: terug naar de sobere, functionele bijna minimalistische Noord-Europese stijl. Geen Italiaanse drukte, geen glanzende tegels maar vooral matte, kwalitatief hoogstaande producten in milde tinten. Royal Mosa werd een kleine nichespeler op een grote markt. “Zo kunnen we ons beter onderscheiden en flexibel zijn. We kiezen voor een breed assortiment in kleine series”, verduidelijkt marketing directeur Guy Geuskens. Duurzaamheid is kennelijk een marketingconcept dat daarbij past, maar daar doe je Mosa te kort mee, vindt Geuskens. “We vatten het principe van duurzaamheid hoog op. We hebben miljoenen geïnvesteerd in het nemen van maatregelen om energie te besparen, de uitstoot van CO2 en fijnstof terug te brengen, natuurlijke grondstoffen te gebruiken en een lange levensduur van onze producten na te streven. We hebben de ambitie de kringloop van onze producten en processen van cradle to cradle zo duurzaam mogelijk te maken. Natuurlijk is Mosa een commercieel bedrijf en geloven we ook dat we zo een stevige concurrentiepositie ontwikkelen. Maar duurzaamheid is ook een ideëel motief; het geloof van het management.” Local to local is ook al zo’n begrip waar het management van Royal Mosa voor staat. Mosa kiest er principieel voor om dicht bij de belangrijkste afzetmarkt, namelijk de Nederlandse, te produceren met zoveel mogelijk locale, natuurlijke grondstoffen. Opmerkelijk is dat de vraag naar milieuvriendelijke duurzame producten niet zo zeer van de consument komt als wel van de overheid en architecten. Kost het veel moeite om met de werkvloer de geldigheid van al die principes te communiceren? Geuskens: “Er is een prijsvraag voor duurzaamheidideeën gelanceerd. We hebben inmiddels zestien werkgroepen die zich allemaal buigen over de ingediende plannen. Denk aan hele simpele toepassingen om spaarzaam om te gaan met licht of water of het recyclingvermogen van producten te verhogen.” Met als resultaat de ecotegel die Mosa introduceerde Mosa, een eerste generatie tegel met ingebakken principes. EMILE HOLLMAN
Opblaasbare duurzaamheid Marie-José Hamers maakt tassen, utility belts en – samen met haar partner Bert Kramer – opblaasruimtes. Bij het bedenken van haar tassen laat de ontwerpster zich inspireren door vrijwel alle materialen die ze tegenkomt. Vuilniszakken, oude bankstellen, jassen, waterbedden, maar ook fournituren uit de meubelindustrie kunnen dienst doen als materiaal voor een ontwerp. Eind 2007 was Hamers (Wessem, 1973) zes weken in Guatemala voor een project van Dutch Design in Development (DDiD) in samenwerking met de fair trade importeur Esperanza. Samen met drie Guatemalteekse producenten ontwierp ze een laptoptas, een handtas en een shopper. De traditionele verf- en weeftechniek Ikat, gecombineerd met Hamers’ kennis over Europese trends leidde tot kleurrijke tassen, waarvan de shopper en de laptoptas nu ook in Nederland te koop zijn. Dutch Design in Development koppelt Nederlandse ontwerpers aan kleine producenten in ontwikkelingslanden. Samen met lokale ontwerpers en ambachtslieden worden nieuwe producten ontwikkeld die passen in de westerse markt. DDiD werkt voornamelijk in opdracht van Nederlandse importeurs om de verkoop van duurzaam geproduceerde producten uit ontwikkelingslanden in Europa te bevorderen. Het project in Guatemala werd opgezet om te voorkomen dat de Ikat-traditie verloren gaat nu veel inkopers voor hun producten uitwijken naar het goedkopere Azië. Hamers is tevreden over de samenwerking en het resultaat: “Ik ben absoluut voorstander van het uitwisselen van kennis.” Dat duurzaamheid een rol speelt bij haar werk, is voor Hamers bijna vanzelfsprekend. “Ik hoop dat mensen bij het kopen van producten bewustere keuzes maken. Het zou zo moeten zijn dat je niet automatisch voor het goedkoopste gaat, maar dat je ook weet waarom je dat doet. Voor mezelf geldt dat ik me wel bewust ben van de meeste spullen die ik koop en maak. Zo wil ik nu rubberen labels laten drukken met mijn logo erop. Dat kan ik spotgoedkoop in China laten doen, maar ik wil dat alleen als ik zeker weet dat de arbeidsomstandigheden goed zijn.” Hamers en haar partner Bert Kramer zijn ook gefascineerd door opblaasruimtes, zogenaamde inflatables. Ruimtes van tactiele materialen die dienst kunnen doen als hotelkamer, relaxruimte, voorleesplek, badkamer of kantoor. “Bij deze ontwerpen gaat het vooral om het concept, als onderzoek naar hoe je mobiele ruimtes zou kunnen gebruiken.” Toch hebben de inflatables al potentiële gebruikers aan het denken gezet. Zo zag een internationale hulporganisatie mogelijkheden om de inflatable te gebruiken als steriele
www.mosa.nl
ruimte in crisisgebieden. “Duurzaam? Ja, als je erover nadenkt eigenlijk best wel.” MEYKE HOUBEN
www.hamersopmaat.nl
6
Uitbreiding Brederocollege in Amsterdam door Search. foto Jasper Groen
Bouwen met Om het landschap te redden moeten we af van het huis-met-tuin-denken en investeren in stedelijke hoogbouw. Volgens architect Bjarne Mastenbroek zijn Nederlandse architecten te snel tevreden door het internationale applaus dat ze krijgen. “Als je goed kijkt, zie je hoe onvoorstelbaar goedkoop en verre van duurzaam er wordt gebouwd.”
boom die in een opengelaten middendeel is blijven staan. De glazen gevels zorgen voor een telkens wisselend uitzicht op het landschap. De inrichting van het paviljoen kenmerkt zich door enkele opmerkelijke elementen, zoals een dragend vakwerk van boomstammen en het plafond dat bestaat uit een bladerdak van duizenden, brandwerend gecoate, berkentriplex lamellen. Ook bij de uitbreiding van het Brederocollege in Amsterdam-Noord (19982000) speelt een boom een vooraanstaande rol. Nadat eerder al enkele architecten hun tanden hebben stukgebeten op deze klus, gaat in 1998 de
door Meyke Houben
opdracht naar Van Gameren en Mastenbroek. Opmerkelijk, omdat de archi-
I
tecten geen ervaring hebben in scholenbouw. Zij breidden het bestaande
zijn het de eikenbomen in zijn geboorteplaats Nijverdal die sneuvelden toen
lokalen, een aula en twee gymnastieklokalen.
n elk interview met Bjarne Mastenbroek gaat het over bomen. De ene keer
schoolgebouw uit de jaren dertig aan de achterzijde uit met enkele praktijk-
het dorp uitbreidde. De andere keer komt de oude linde, die hij midden in
Als contrast met het monumentale, bakstenen gebouw is de nieuwbouw
de uitbreiding van het Bredero College in Amsterdam-Noord liet staan, ter
informeel en licht met veel glas. De begane grondgevel aan de Meeuwenlaan
sprake. Mastenbroek vindt de natuur meestal interessanter dan de bebouw-
fungeert als een grote etalage, die uitzicht biedt op de achterliggende bak-
de omgeving.
kerij, de keuken en het restaurant, dat twee keer per week voor bezoekers is
Dat heeft hem er echter niet van weerhouden architect te worden. Na zijn stu-
geopend. Tussen de ingang voor restaurantbezoekers en twee sportlokalen
die aan de TU Delft werkt hij vanaf 1988 als freelance architect bij Mecanoo in
ligt een trap naar het hoger gelegen plein, dat gedeeltelijk is ingericht als
Delft en voor Yago Conde en Enric Miralles in Barcelona. Vlak voor het winnen
sportveld.
van de Europan II competitie in 1991 richt hij samen met Dick van Gameren
De nieuwbouw is zodanig gevormd dat een oude linde midden in het
het bureau van Gameren - Mastenbroek Architecten op. Drie jaar later sluiten
bouwterrein gespaard is gebleven. Het project krijgt in 2003 de Scholenbouw
zij zich aan bij De Architectengroep. Ze denken binnen dit gerenommeerde
Vernieuwingsprijs. Maar niet alleen in architectonisch opzicht is de uitbrei-
architectenbureau eerder aan interessante grote opdrachten toe te komen
ding een succes. Het imago van de school en de sfeer zijn door de verbou-
dan in een zelfstandige praktijk.In die periode maakt Mastenbroek naam
wing enorm verbeterd. Dat past in de visie van Mastenbroek dat architectuur
met het ontwerp voor de dubbele villa KBWW in Utrecht, in samenwerking
veel meer is dan alleen een bouwopdracht. Hij noemt het absurd dat er zo
met MVRDV. De twee woningen zijn ondergebracht in een groot rechthoekig
veel energie wordt gestopt in onderwijsvernieuwing, maar dat niemand zich
volume en hebben elk vier lagen. Ze zijn van elkaar gescheiden door een
bekommert over de omgeving waarin het leren moet plaatsvinden.
meanderende tussenwand/vloer waardoor beide woningen optimaal profi-
In de zomer van 2002 verlaat Mastenbroek De Architectengroep en richt
teren van het uitzicht. Spraakmakend uit zijn tijd bij de Architectengroep is
SeARCH op. In een verbouwde garage in Amsterdam-Noord ontwikkelt
ook het ontwerp voor de Nederlandse ambassade in Addis Abeba, Ethiopië
het team, inmiddels bestaande uit ruim veertig internationale architecten
(1998-2005), waarbij de vijf individuele gebouwen opgaan in het bestaande
en medewerkers, architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur. De
landschap.
opdrachtportefeuille van SeARCH is breed en strekt zich uit van particuliere
In de jaren negentig doet ook de term duurzaam bouwen zijn intrede. De meest ruime definitie van het begrip is ‘het ontwikkelen en beheren van de
woningen tot grote mixed-use projecten in Nederland en Europa. Behalve als ontwerper doet Mastenbroek ook van zich spreken door zijn
gebouwde omgeving met respect voor mens en milieu’. Maar ook het verho-
kritische visie ten aanzien van de bouwcultuur in Nederland. In Het Parool
gen van de woonkwaliteit is een onderdeel van duurzaam bouwen.
van 28 juni 2001 schrijft hij: “Nederlandse architectuur staat internationaal in
Voor Bjarne Mastenbroek (1964) is duurzaam bouwen een vanzelfsprekend-
de schijnwerpers en architecten zijn snel tevreden met dit beetje aandacht.
heid. Vanuit zijn voorliefde voor bomen neemt hij zo veel en zo vaak mogelijk
Maar als je goed kijkt, zie je hoe onvoorstelbaar goedkoop en verre van
natuurlijke elementen op in zijn ontwerpen. Voor het eerst gebeurt dat bij het
duurzaam er wordt gebouwd.”
theepaviljoen Posbank op de Hoge Veluwe (98-02). Net als de ambassade in
Dat heeft alles te maken met het feit dat de gemiddelde Nederlander een
Addis Abeba is het paviljoen zo transparant mogelijk opgenomen in de omlig-
huis met tuin in een Vinex-wijk prefereert boven een appartement in de stad.
gende natuur. De vloer loopt vanaf de entree in een spiraal omhoog rond een
En van dat idee moeten we nu juist af, vindt Mastenbroek. Hij pleit voor
7
Floortje Dessing voor haar winkel in Amsterdam
bomen
De missie van Floortje Dessing Floortje Dessing is vooral bekend als de avonturierster die voor
een hogere dichtheid in de stad met hoogwaardige ruimtes
tv-programma’s als Yorin Travel en RTL Travel de hele wereld over
en mooie overgangen van stad naar land. Het ‘donut-ef-
reisde. Maar Dessing is ook voorvechtster van Fair Trade, een
fect’, waarbij de binnensteden leeglopen en er alleen aan de
eerlijker handelssysteem voor kleine producenten in ontwikkelings-
buitenrand wordt bijgebouwd, moet worden tegengegaan.
landen. Vanuit die filosofie opende in 2006 haar eerste Nukuhi-
Volgens Mastenbroek kan dat door de grond onder apparte-
vawinkel in Amsterdam, en afgelopen april kwam daar een filiaal
menten goedkoper te maken en de grond onder grondgebon-
in Utrecht bij. De Nukuhivawinkels, vernoemd naar een van de
den woningen duurder. Immers, grond onder appartementen
eilanden in de Polynesische archipel, verkopen Fair Trade en Fair
wordt efficiënter gebruikt en sluit aan op bestaande netwer-
Wear kledingmerken. Fair Wear kleding is afkomstig uit de main-
ken, terwijl voor de voorzieningen van een eengezinswoning
stream productie in ontwikkelingslanden waar Europese afnemers
in de polder de infrastructuur moet worden aangelegd en een
verplicht zijn te vragen om de arbeidsnormen te respecteren.
stuk land moet worden opgeofferd.
Met het Nukuhiva-concept wil Dessing aantonen dat kleding die
In de ideale situatie volgens Mastenbroek is de stad een
milieubewust en sociaal verantwoord wordt gemaakt, ook hip en
mix van hoogwaardige hoogbouw en voldoende groen. Een
trendy kan zijn. Tot de merken die in Nukuhiva worden verkocht,
visie die vaak regelrecht indruist tegen de wensen van be-
behoren onder meer Edun van Ali Hewson, de vrouw van U2-zan-
woners, die een afkeer hebben van hoogbouw. “Wat mensen
ger Bono. Ook zijn vertegenwoordigd het Nederlandse denimmerk
niet beseffen, is dat daarmee de druk op de woningen in de
Kuyichi, de organische mannenjeans van Intoxica, het Londense
breedte alleen maar toeneemt, waardoor het groen in het
Loomstate, de organisch katoenen T-shirtlijn van activiste en voor-
gedrang komt”, zegt Mastenbroek in een interview met het
malig mode-icoon Katharine Hamnett, en Made By, de verbintenis
Biotope City Journal. En op Archined verwoordt hij in een
tussen een aantal Nederlandse labels die het Fair Wear principe
open brief aan premier Balkenende die als volgt: “De mon-
uitdragen.
dige woonconsument wil zelf bepalen hoe zijn gebouwde
Binnen het segment van Nukuhiva geldt dat de prijzen in de
omgeving eruit zal gaan zien. Maar wat goed lijkt voor het
categorie ‘midden tot hoog’ liggen. Daarbinnen zit Edun aan de
individu, kan - met zestien miljoen vermenigvuldigd - in ons
hogere kant, maar er zijn ook wat goedkopere merken.
eigen gezicht ontploffen. Het is helaas geen onderwerp van
Dat er een markt is voor de winkels, is te danken aan het feit dat
debat of het honoreren van individuele woonwensen een pas-
steeds meer mensen verantwoord willen kopen en het Nukuhiva-
send antwoord is op de forse problemen die we in Nederland
aanbod van merken waarderen, maar Dessing erkent dat haar
(gaan) ervaren; het in razend tempo volbouwen van het open
naam en het verhaal achter Nukuhiva ook bijdragen aan dat suc-
landschap of de milieu-, fijnstof-, licht-, geluid- en automobili-
ces.
teitproblematiek.” De oplossing: beter bouwen. En niet toegeven aan de
Het idee voor de winkels is ontstaan naar aanleiding van het door Dessing geschreven boekje 100 Wereldplekken. Haar deel
marktspelers, die zo goedkoop en zo snel mogelijk heel Ne-
van de inkomsten zou naar een schoolproject in Uganda gaan,
derland willen overspoelen met dezelfde soort huizen. In dat
maar er bleef nog geld over voor een ander project. Dat werd het
licht pleit de architect ook voor de instelling van grote, mo-
Nukuhiva-concept. “Ik heb in diverse Derde Wereld landen met
dern ingerichte publieke lichamen die de ruimtelijke ordening
eigen ogen kunnen zien hoe nuttig het werk van Max Havelaar
opnieuw ter hand nemen. Op afstand van politiek en markt.
en Fair Trade is en hoe belangrijk het is dat we bewust met onze
“Je zult dan ook beslissingen moeten accepteren die ons
grondstoffen omgaan. En… weinig mensen weten dat er ook Fair
misschien niet (allemaal) welgevallig zijn”, aldus Mastenbroek.
Trade kleding is, dat is de filosofie achter Nukuhiva.”
“Alleen ver van de waan van de dag bouw je de Deltawerken, hou je de polders droog en het landschap op orde. “
Passend bij het concept is ook bij de materiaalkeuze voor de inrichting vana haar winkel gelet op duurzaamheid en respect voor de natuur. Zo is de door Staatsbosbeheer geleverde vloer van
Tijdens i-fabriek op 14 november zal Bjarne Mastenbroek een
Nederlands hout met FSC keurmerk.
lezing houden. www.search.nl
MEYKE HOUBEN
Nijmegen Molenhoek
Expand your business Gennep G Genn ep
Ovve O ve enbe enb nb be erg rg
A7 A77 A7
in Limburg with LIOF
Wanssum
Venray
ma
as
Merselo
A73 Castenray
C S I S T I L O G Horst Hegelsom
Eindhoven
A67
Meijel
LIOF can help with: Venlo
H T
E
Weert
Stramproy A2 Ittervoort
Kessel Reuver Beesel
C
Haelen
H
Swalmen A73
S
Roermond mond Yd
Thorn Maasbracht
Linne
S
T
E
M
BE B ELGIU EL GIUM IU U EchtSusteren
S
A U T O M O T I V Born E A2 Elsloo Stein
Geleen
Hasselt
maa s
Beek
A79
Venture capital • Innovative projects Ruhrgebiet • Funding for innovative projects • Düsse eldorff Investment promotion • Business development GE ER RMAN MANY • Business parks
Tegelen
Belfeld
G
as
I
S S S I N E
Maasbree Helden
ma
H
B U Sevenum evenum A G R I
Arcen lden en Velden
Y TR US D N Sittard-Geleen n L I ICA M E C H Brunssum
E N E R G Y
Nuth A76
Hoensbroek
Landgraaf
Heerlen
Kerkrade Kerkra Valkenburg E Sa E N C S C I Gulpen
Maastricht
L I F A2E Eijsden
S W E L L N E S
Vaals
Liège
Aachen
NV Industriebank LIOF Limburg Development and Investment Company PO Box 1310 NL 6201 BH MAASTRICHT The Netherlands T +31 433 280 280 www.liof.nl
Describing our business Studio Kernland offers experience and hands on services to realize cultural productions, programs and projects as: exhibitions, publications, festivals, installations, symposia, lecture series, art in public space, workshops. We can take on the entire process – al 12 steps of any project – or parts of it. From the 1 Idea (brainstorm, idea development, research possibilities, sketch and visualize) to 2 Concept (develop possible and realistic concepts, suiting the needs, set framework, define plan) to 3 Project plan (organization, scheme with realistic planning) finding 4 Partners (find suitable partners to realize idea as: locations as museums and cultural institutions, artists and builders. Local and international) set up 5 Budgets (estimates, coverage, financing, fundraising, subsidies – national and EU) research 6 Content (data, information, story, images, text, language) suggest the 7 Form (choice of media: publication, exhibition, film, webpage, show, performance) make the 8 Design (3 dimensional design, graphic design) take care of 9 Communication (PR, promotion, media, language, planning of communication) get on with the 10 Implementation getting it done on time (permissions – public, fire, police) make sure the 11 Opening an/or the Release is a success (festive moment, moment of impact) and we can take care of the 12 Summary (feed back report, evaluation) of your project! www.studio-kernland.com
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad november 2008
Ungapatchket, installatie van Frank O. Gehry tijdens Architectuurbiënnale Venetië. foto Zuiderlucht
Dromen over de daad E
en duurzamer oord dan Venetië is nauwelijks denkbaar. Het bouwen van
een stad op moerassige eilanden in een lagune is een wonder. De duizenden bouwers die er in de loop der eeuwen aan hebben bijgedragen verdienen een postume Pritzker Prize. Niet dat de klus daarmee is afgerond. Om over een tijdje niet in elkaar te zakken, ondergaat de campanile op het San Marcoplein een soort wortelkanaalbehandeling. En het gebouw van de Dogana da Mar, op het schiereiland er pal tegenover, wordt door Tadao Ando gerestaureerd tot een in 2009 te openen museum voor hedendaagse kunst. Gefinancierd door de
Ook qua ideeënvorming laat de beroepsgroep zich niet onbetuigd. In het
steenrijke Franse ondernemer en kunstverzamelaar Francois Pinault, die
Arsenaal presenteerde Fank O. Gehry een van gedroogde klei opgetrokken
een paar jaar geleden het plan van een Ando-museum in hartje Parijs zag
gevelbekleding in de stijl van het Guggenheimmuseum in Bilbao: 21e eeuwse
mislukken.
vormentaal met traditioneel, duurzaam materiaal. Buiten, aan de dokhavens,
In Italië, het land dat tweederde van ’s werelds culturele erfgoed in beheer
stond een vilten tent, nog zo´n symbool van onverwoestbaarheid, van
heeft, is duurzaamheid een tweede natuur. Autofabrikant Lancia steunt de
de Kazachstaanse architect Totan Kuzembaev. En Massimiliano Fuksas
restauratie van de Brug der Zuchten, het plaatselijke casino betaalt mee aan
projecteerde in drie glanzende gifgroene containers de economie van een
de renovatie van de Gallerie dell’Accademia en Dolce & Gabbana sponsort
doorsnee huishouden. Inclusief de immense hoop afval die daar wordt
de opknapbeurt van de Libreria Marciana. Fiat kocht in 1985 het zieltogende
geproduceerd, talloze malen groter dan het volume van de woonruimten.
Palazzo Grassi, liet het restaureren tot museum voor hedendaagse kunst om
H
het later te verkopen aan Francois Pinault, inderdaad, die van hierboven. (Waarom kennen we dit niet in Nederland? Waar is de grootondernemer
oewel veel minder dan twee jaar geleden werd er op de biënnale ook
getheoretiseerd. Door Emiliano Gandolfi bijvoorbeeld, in zijn Un manifesto
die zich garant stelt voor de redding van het Nedinsco-complex in Venlo?
possibile. Het wordt tijd dat de architect zijn studio verlaat, zegt Gandolfi, dat
Waar is de multinational die borg staat voor herinrichting en exploitatie van
hij niet langer afgaat op informatie uit tweede hand maar zich onderdompelt
de Timmerfabriek in Maastricht?)
in de stad. Niet langer knielt hij voor opdrachtgevers, hij bevrijdt zich
Venetië was een creative city - waar cultuur en bedrijfsleven hand in hand
van prijsvragen door een visie te ontwikkelen en die via campagnes en
gaan - lang voordat het begrip in zwang raakte. Duurzaamheid was hier altijd
manifestaties kenbaar te maken. Hij leert om te gaan met nieuwe materialen
al een kwestie van overleven, want deze wonderbaarlijk mooie stad zakt
en technologieën om energiezuinige steden te bouwen waar bomen en
millimeter bij millimeter weg in de zee. Zoals het Innuït-beeld van kunstenaar
planten integraal onderdeel vormen van gebouwen, hij beschouwt de natuur
Ap Verheggen op de smeltende Noordpool.
als muze voor een nieuwe stedelijke ecologie. Versleten materialen worden
E
hergebruikt en krijgen een nieuw leven als bouwstenen voor meubels,
amper denkbaar. De net afgelopen elfde editie werd samengesteld door
maar bieden ruimte om te experimenteren met nieuwe concepten van
voormalig NAi-directeur Aron Betsky, een vloeiend Nederlands sprekende
wonen. De ideale architect volgens Gandolfi legt zo zaadjes voor een betere
Amerikaan van wie me een lezing voor de geest staat waarin hij op uiterst
wereld.
en geschiktere stad voor een architectuurbiënnale dan Venetië is dus
eloquente wijze gehakt maakte van het oeuvre van Pierre Cuypers. Om nooit te vergeten. Het dubbelzinnige thema van deze biënnale was Out there: Architecture
woningen en publieke ruimten. Afgedankte gebouwen worden niet gesloopt,
Zaadjes voor een betere wereld. Ik moest denken aan het motto van de net voorbije muziekbiënnale van Venetië. Radici Futuro, wortels in de toekomst. Beter kun je het begrip duurzaamheid niet definiëren. Ik dacht aan afgelopen
beyond Building. Zeker in de presentaties in het Arsenaal, het gigantische
zomer toen zes architecten onder leiding van voormalig rijksbouwmeester
industriële complex waar wereldmacht Venetië ooit zijn oorlogsvloot
Jo Coenen zich terugtrokken uit de prijsvraag voor het gemeentehuis van
uitrustte, was de ‘godsdienst van de duurzaamheid’ nooit ver weg. Hoewel
Westland vanwege de zware eisen bij Europese aanbestedingen en de
Rem Koolhaas die opvatting snert vindt, horen architecten kampioenen
krankzinnige voorwaarden die opdrachtgevers daar nog eens bovenop
van de duurzaamheid te zijn. In de praktijk, daarover zo meteen meer,
doen. Ik dacht aan de zes collega-architecten die niet uit de selectie
komt daar weinig van terecht, maar de grote geesten in het vak laten zich
waren gestapt, waarna die fameuze dichtregel van Elsschot mijn hoofd
niet onbetuigd. Norman Foster levert energieneutrale ontwerpen af en
binnenzeilde: tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische
Bjarne Mastenbroek laat zijn gebouwen mee ademen met het omringende
bezwaren.
landschap. WIDO SMEETS
9
10
i-fabriek 2 Programma i-fabriek 14 november 2008 ‘Duurzaamheid voor en na de hype’
17.30 Harrie Loozen en Harry Rutten; Harry Loozen, Senior Vice President Corporate Public Affairs OCÉ, voormalig KvK, trekker Cradle to Cradle Venlo, Harry Rutten, Connections & Events Chemelot
Timmerfabriek Maastricht Entree gratis
Eten & drinken op het ‘plein’ (voor eigen kosten) 12.00-20.00 Café Zondag, Maastricht
12.00 deuren open 12.30 opening i-fabriek door Guus Beumer, directeur NaiM en Marres, Maastricht
Performance 16.34-17.15 Lawrence Malstaf, Gent, ‘The Long Now’ winnaar Witteveen+Bosprijs voor Kunst+Techniek 2008 18.00-19.00 Celluloid Gurus, Sittard
Sprekers (lezingen) (45 min) 13.00 Harry Rutten, Connections & Events Chemelot, Sittard-Geleen 14.00 Bjarne Mastenbroek, directeur SeARCH, Amsterdam 15.00 Koert van Mensvoort, kunstenaar, designer, filmmaker, uitvinder, Amsterdam 16.00 Albert Berghof, Coffeelovers/ Blanche Dael, Maastricht 17.00 Floris van Bommel, Hoofd Communicatie en Design Van Bommel schoenen, Moergestel 18.00 Frank Kresin, Programmamanager, Waag Society, Amsterdam Workshops (105 min) 14.15-16.00 Jac Nijskens, oprichter Historische Groentenhof, Beesel 14.45-16.30 Kasper König, kunstenaar/ industrieel ontwerper, Maastricht-Berlijn 16.30-17.15 Sander van Bussel, kunstenaar, ontwerper en docent, oprichter Tilburg Cowboys Aan tafel met, coproductie met Glocal Affairs (30 min) Presentatie Hans op de Coul 14.15 Peggy van Sebillen, directeur ontwerpbureau Zuiderlicht, Maastricht 15.00 Wim Ortjens, directeur brand manager, Stichting Regiobranding Zuid-Limburg 15.45 Preview en discussie over Ap Verheggen’s documentaire over ‘voedseltekort door Omega3 hype’ 16.45 Lei Meisen, bestuurs- en communicatie adviseur Gemeente Maastricht, Culturele Hoofdstad 2018
Concept & eindredactie Wido Smeets Teksten Emile Hollman, Meyke Houben, Wido Smeets, Mat Verberkt Beeldbewerking Picture Improvement/Wim Pletzers Vormgeving Obi Design Annebeth Nies Coverfoto foto Zuiderlucht
P O L S P X M M " L S P X BMMZ QM" a Y OP W @ i [ cW QaMBZs JC k Z cP a M e M k EaV PZ Wm C M M V E
P O L S P X "MM Z W P B O M L S P Q Xa MMY " W @ MBZ ack Q i [ J a s e W k a m c P C Z M M V P E WC M M EV
Visueel (doorlopend) Video ‘Make a Wish’, Tokio 2008, Ana Matey Marañon, Madrid
Expositie Glocal Affairs Zo’n 100 professionele beeldende kunstenaars uit Limburg en de Euregio tonen hun werk. Doorlopend te bezichtigen in de aangrenzende ruimtes van de Timmerfabriek. Einde 20.00 afsluiting
Colofon
Voor deelname aan de programmaonderdelen: lezingen en workshops is het noodzakelijk om in te schrijven. wijzigingen voorbehouden I fabriek 2008 (2e editie) Stichting i, www.stichting-i.nl Initiatief: Studio Kernland en cultureel maandblad Zuiderlucht.
edjm[hfXkh[Wk8(8 edjm[hfXkh[Wk8(8 edjm [hfXkh[Wk8(8
10 Colofon Concept & eindredactie Wido Smeets Teksten Emile Hollman, Meyke Houben, Duncan Liefferink, Wido Smeets, Mat Verberkt Beeldbewerking Picture Improvement/Wim Pletzers Vormgeving Obi Design Annebeth Nies Foto cover Courtesy Ellen de Bruyne Projects
www.glocalaffairs.eu
Deelnemende kunstenaars maastricht Timmerfabriek Gies Backes Hans van den Ban Monique Bastiaans Antoine Berghs Jos Berkers Bisscheroux en Voet Patrick Bolk Nathalie Brans Claudia Breuer Myriam Custers Jan en Gilbert Dalemans Calin Dan Tobias Danke Birgitt Derks Sandra Derks Sander van Deurzen Paul Devens Sylvia Macias Diaz Jan Dietvorst Birgitta van Drie Paul Drissen Suzan Drummen Hadassah Emmerich
Martijn Lucas van Erp Anneke Eussen Norbert Fiddelers Francy Finke Romy Finke Pieter Geenen Deborah de Haas Erik Habets Frank Halmans Petra Herzog Frederieke Jochems Rob Johannesma Klaas Kloosterboer Peter Koene Frank Koolen Audrey van der Krogt Robert Lambermont Dave de Leeuw Hans Lemmen Nieke Lemmens Elke Lutgerink Erik van Maarschalkerwaard Linda Maissan Keetje Mans Maurer United Architects Magdalena Peltzer L.A. Raeven Diana Ramaekers Han Rameckers Jack Reubsaet Kim Rikken Tanja Ritterbex Johanna Roderburg Juul Sadée Donya Saed Sandro Setola Collin van der Sluijs Mieke Smits Aline Thomassen Roy Villevoye André Wiehager XY DUMB-OFFICE (JeanPierre Zoetbrood) B32: Bourgognestraat 32 Niels Savelkouls ’t Brandweer: Capucijnenstraat 21 Oscar Creemers en Ray Moon Gouvernement: Limburglaan 10 Leonid Babiichouk Gabriel Bertrand Wim van der Celen Gilles Dewalque Alin Klass Cathérine Koziel Marie-Claire Krell Tom Lambeens Thomas Mazzarella Elodie Ledure Hilde Overbergh Sébastien Plevoets Gloria Russotto Jean-Michel Sarlet Tom Vanuytrecht Romain Vingerhoets Hannah Wernerus Hedah: Brusselsestraat 114 Ines den Rooijen Capucijnenstraat 94 (etalage - via Hedah) Antoine van Impe Marie Zolamian Sint Nicolaasstraat 7 (via Hedah) Laurent Dupont Garitte Ravelijnstraat 130b Karin Peulen
Aachen Ludwig Forum Fransje Killaars Heerlen kuS (kunstencentrum Signe): Jean-Michel Crapanzano Morenhoek (openbare ruimte) William Engelen Stationsstraat 16 (etalage) Jeroen van Bergen Dr. Poelsstraat Geert Mul
Randprogramma Alle activiteiten zijn gratis toegankelijk. Zondag 2 november – Timmerfabriek Maastricht 15.30 feestelijke opening Glocal Affairs Donderdag 6 november – Timmerfabriek Maastricht 18.30 u: rondleiding door tentoonstelling Vrijdag 7 november – Designer Outlet Roermond
Liège (onder voorbehoud) Université: buitenkant universiteitsgebouw Place Cockerill. Hans Lemmen
16.00-17.00 rondleiding in het kader van ‘Looplijn’ van Mirjam van Tilburg (max. 15 personen; inschrijven via 0475-333496 of
[email protected] Zaterdag 8 november – Timmerfabriek Maastricht
Roermond Stedelijk Museum: Andersonweg 4 Mirjam van Tilburg Designer Outlet: Stadsweide 2 Mirjam van Tilburg Venlo De Nis: Peperstraat 10 (buitenkant Stadhuis) Shaun Doyle & Mally Mallinson Het Raam: Bolwaterstraat 26 beeldverbinding Glocal Affairs Venray Odapark: Merseloseweg 117 Johan Muyle
13.00 rondleiding door tentoonstelling Zondag 9 november Timmerfabriek Maastricht 13.00 rondleiding door tentoonstelling 14.30 verhalenvertelster May Rooyakkers 16.00 performance ‘Wit licht’ (i.s.m. intro in situ) Donderdag 13 november Ravelijnstraat 130b 20.00 gesprek tussen voormalig RAFlid Karl Heinz Dellwo en RAF-expert Jacco Pekelder, begeleid door filosoof Guido Goossens, en speciaal muziekprogramma bij ‘Arbeit an der Erinnerung I: Jeder braucht seinen eigenen Raum’ van Karin Peulen (op aanmelding via
[email protected]) Donderdag 13 november – Timmerfabriek Maastricht 18.30 rondleiding door tentoonstelling Vrijdag 14 november Timmerfabriek Maastricht Co-productie Glocal Affairs en i-fabriek: aan tafel met: Presentatie Hans op de Coul 14.15 Peggy van Sebillen, directeur ontwerpbureau Zuiderlicht, Maastricht 15.00 Wim Ortjens, directeur Stichting Regiobranding Zuid-Limburg 15.45 Preview en discussie over Ap Verheggen’s documentaire over ‘voedseltekort door Omega3 hype’ 16.45 Lei Meisen, bestuurs- en communicatie adviseur Gemeente Maastricht, Culturele Hoofdstad 2018 17.30 Harry Loozen, Senior Vice President Corporate Public Affairs Océ, trekker Cradle to Cradle Venlo, Harry Rutten, Connections & Events Chemelot, en Roger Cox oprichter Planet Prosperity Foundation 20.00-21.30 Celluloid Guerillas 21.30-22.30 DJ Analog 22.30-23.00 Secluded (rapper) 23.00-23.30 DJ Analog Vrijdag 14 november – Designer Outlet Roermond 16.00-17.00 rondleiding in het kader van ‘Looplijn’ van Mirjam van Tilburg (max. 15 personen; inschrijven via 0475333496 of
[email protected])
Zaterdag 15 november Timmerfabriek Maastricht 13.00 rondleiding door tentoonstelling 19.00 theatervoorstelling Hanna van Mourik Broekman (i.s.m. Huis van Bourgondië) 21.30 vertoning ‘Der Baader-Meinhof Komplex’ Zondag 16 november Timmerfabriek Maastricht 11.00 Ensemble ‘88 13.00 rondleiding door tentoonstelling 19.00 theatervoorstelling Hanna van Mourik Broekman (i.s.m. Huis van Bourgondië) Donderdag 20 november – Timmerfabriek Maastricht 18.30 rondleiding door tentoonstelling Vrijdag 21 november Stedelijk Museum Roermond 20.00 discussiegesprek tussen Jean Boumans (curator Glocal Affairs), Piet Berghs (beeldend kunstenaar) en Duncan Liefferink (medewerker Zuiderlucht) over Limburgse hedendaagse beeldende kunst. Inleiding: Ridsert Hoekstra, directeur Stedelijk Museum Roermond. (aanmelden via 0475333496 of
[email protected] ) Zaterdag 22 november Timmerfabriek Maastricht 13.00 rondleiding door tentoonstelling 15.00 lezing en boekpresentatie Euregio Design Platform (EPSD) 16.00 lezing van kunstenaar Ives Maes 20.00 poëzie door Noor Roelofs onder begeleiding van Mike Roelofs 21.30 optreden Bart Oostindie en Mike Roelofs 23.00 optreden Japayork Zondag 23 november - Timmerfabriek Maastricht 13.00 rondleiding door tentoonstelling 15.00 performance Mieke Smits Donderdag 27 november – Timmerfabriek Maastricht 18.30 rondleiding door tentoonstelling Vrijdag 28 november Timmerfabriek Maastricht 19.30 Von Bergh met songs van Bertolt Brecht en Jacques Brel Vrijdag 28 november – Designer Outlet Roermond 16.00-17.00 rondleiding in het kader van ‘Looplijn’ van Mirjam van Tilburg (max. 15 personen; inschrijven via 0475333496 of
[email protected]) Zaterdag 29 november Timmerfabriek Maastricht 13.00 rondleiding door tentoonstelling 20.30 afsluitingsfeest Glocal Affairs met optredens van Rock Bottom, Don Capo, BBThree en The Bitches Collective Zondag 30 november Timmerfabriek Maastricht 12.00 food experience met Annelies Hermsen 13.00 rondleiding door tentoonstelling 13.30 food experience met Annelies Hermsen
