+HWEHVWXXUHQGHUHGDFWLHYDQGH9HUHQLJLQJ H 3RROVH3DQWVHUGLYLVLHZHQVW8JH]HOOLJHNHUVWGDJHQ HQHHQJHOXNNLJQLHXZMDDU" Jaargang 2 Nr

+HWEHVWXXUHQGHUHGDFWLHYDQGH9HUHQLJLQJH 3RROVH3DQWVHUGLYLVLHZHQVW8JH]HOOLJHNHUVWGDJHQ HQHHQJHOXNNLJQLHXZMDDU"

.*H]RQG



Jaargang 2

Nr.5

december 2004

6SHFLDOHXLWJDYHWHUJHOHJHQKHLGYDQMDULJHEHYULMGLQJ

52

,QKRXG

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

e

Blz. 4. 1 Poolse Pantserdivisie. Blz. 7. Breda bevrijd. Blz. 12. 3e Infanterie Brigade. Blz. 16. Boek te koop. Blz. 17. Lintjes voor 2e generatie Polen. Blz. 20. Deelnemers activiteiten Breda 60 jaar bevrijd. Blz. 22. Programma Breda 60 jaar bevrijd. Blz. 24. Toespraak burgemeester van Oosterhout. Blz. 25. Foto’s herdenking op Pools militair ereveld Oosterhout. Blz. 26. Rondtour door Breda met Poolse bevrijders. Blz. 27. Toespraak en uitreiking herinnering medaille burgemeester Breda. Blz. 31. Ontvangst op het bordes stadhuis Breda door burgemeester. Blz. 32. Foto’s H.Mis Maria kerk Ginneken. Blz. 33. Foto’s herdenking op Pools militair ereveld Ginneken. Blz. 34. Toespraak A.Stopa Pools militair ereveld Breda. Blz. 36. Afsluiting bezoek Koningin en President op KMA Breda. Blz. 37. Bedank brief uit België. Blz. 41. Media aandacht tijdens bevrijding herdenkingen. &RORIRQ Deze speciale uitgave werd uitgegeven door de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland. Redactie leden van dit nummer: Albert Bugaj en Krystyna Stopa-Konowrocka Meer informatie bij de redactie: Albert Bugaj, Meerkoet 8, 4822 RG, Breda. Tel: 076-5422250, Mobiel. 06-44132434, Fax: 0842-127227, E-mail: [email protected] (www.depoolsesoldaat.nl)

1944 – 2004

Breda 60 jaar bevrijd

Het verenigingsblad “In het spoor van de divisie”wordt tweemaal per jaar uitgegeven, in het najaar en voor de zomer. Voor extra exemplaren, informatie of kopij kunt u zich wenden tot de redactie. U kunt ook eigen kopij hier inleveren /HGHQHQRIGRQDWHXUVNXQQHQFRQWULEXWLHHQRIHHQ ELMGUDJH VWRUWHQ RS GH EDQNUHNHQLQJ  WQY 9HUHQLJLQJ   3RROVH3DQWVHUGLYLVLH1HGHUODQG  

Novalis betaalde voledig het kopiëren van Nr. 5 2

51

Laatse Nieuws Sosabowski en Polen toch onderscheiden

%URQ%1'H6WHP]DWHUGDJGHFHPEHU 

Van onze verslaggever ARNHEM -*HQHUDDO6WDQLVODZ6RVDERZVNLHQ]LMQ3RROVH

PLOLWDLUHQZRUGHQPRJHOLMNWRFKRQGHUVFKHLGHQYRRUKXQYHUORUHQ JHYHFKWWLMGHQVGH6ODJRP$UQKHPLQHQURQG'ULHO'DWKHHIW PLQLVWHU+HQN.DPSYDQ'HIHQVLHJH]HJG

Wijlen prins Bernhard had tijdens de zestigste herdenking gepleit voor eerherstel van de militairen die in Nederland voor de bevrijding vochten in plaats van in eigen land. Bernhard noemde het toen ’ongelooflijk nalatig’ van Nederland dat deze mensen niet waren beloond voor hun moed. Kamp laat nu onderzoeken of voor de Poolse militairen een uitzondering kan worden gemaakt voor toekenning van de Militaire Willemsorde. De minister zwicht daarmee voor een motie van WD en PvdA, die volgende week in stemming komt. "Jammer dat de prins het niet meer kan meemaken", aldus Andries Hoekstra, een van de initiatiefnemers van het eerherstel. "We wilden graag met de zestigste herdenking, de toetreding van Polen tot de EU en Nederland als voorzitter van de EU dat de erkenning er zou komen. De kleinzoon van Sosabowski was toen in Nederland. Helaas ging het niet door. Maar beter laat dan nooit."

%UHGDMDDUEHYULMG

Het Bestuur

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Voorzitter: Adrian Stopa Omegaplein 31 4811 BJ Breda Tel/ fax: 076-5202024 E-mail : [email protected] 1e Secretaris: Frans Olejek Biezenstraat 5 4823 ZJ Breda Tel: 076-5415041 E-mail: [email protected] 2e Secretaris: Bolek Krzeszewski Lage Heijning 1 4847 SL Teteringen Tel: 076-5714474 E-mail : [email protected] Penningmeester: Cees Nowak Kapucijnenhof 24 4811 XG Breda Tel: 076-5874683 E-mail: [email protected] Bestuurslid: Ad Kuijl Munnikenland 95 4254 EZSleeuwijk Tel: 0183-303032 E-mail: [email protected] Bestuurslid: Stas Szamrowicz Regenwulp 47 4822 RJ Breda Tel: 076-5413982 E-mail: [email protected]

50

3

1e Poolse Pantserdivisie

8LWKHWERHN³%UHGDEHYULMGRFWREHU´YDQ-RVYDQ$OSKHQ

De Poolse bevrijders van Breda waren opgenomen in het 2e Canadese Legercorps dat onder commando van generaal Simmonds WestBrabant moest bevrijden. Een van de eenheden die in dit corps was opgenomen was de 1e Poolse Pantserdivisie onder commando van generaal Stanislaw Maczek. Het voert te ver om de hele geschiedenis van deze divisie te behandelen maar ik wil toch even enkele feiten noemen: De 1e Poolse Pantserdivisie werd op 25 november 1942 in Engeland opgericht. De Poolse militairen die dienst namen waren na zeer avontuurlijke omzwervingen vanuit de hele wereld in Engeland terechtgekomen. Het devies van de divisie werd “Voor Uwe en onze vrijheid”. De Polen dachten dat ze na de bevrijding van West Europa hun eigen vaderland weer terug kregen maar de conferentie van Jalta bracht in 1945 hun land binnen de communistische invloedssfeer. Het zou nog bijna vijftig jaar duren voordat in Polen de democratie werd hersteld. De 1e Poolse Pantserdivisie moest ook een embleem hebben. Generaal Maczek schreef een prijsvraag uit en het ontwerp van ritmeester Stanislaw Glaser kwam als beste uit de bus. Het embleem herinnert aan de Slag bij Wenen, nu ruim 300 jaar geleden. Daar versloeg de Poolse ruiterij van koning Jan Sobieski met een krijgslist de Turkse horden die Europa dreigden te overspoelen. Poolse ruiters bevestigden adelaarsveren op hun rug. Toen ze in galop van de Kahlenberg af stormden maakte dat voor de vijandelijke hordes een onbekend dreigend geluid. De Turken raakten in verwarring en sloegen op de vlucht.

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Op de video staan trouwens nog meer unieke beelden, onder meer van een carnavalsoptocht, waaraan de NAC-veteranen mee deden. NAC, het is een naam die sterk verbonden is met Raaijmakers. Jacques Raaijmakers was namelijk vele jaren lang voorzitter van de Bredase voetbalclub. „In 1965 stelde hij een fusie voor tussen NAC en Baronie. Dat plan is wel eens toegeschreven aan iemand anders, maar het was van mijn vader. Die heeft toen flink wat over zich heen gekregen”, herinnert Saskia Raaymakers zich. Haar vader was al voor de Tweede Wereldoorlog ook de oprichter van het bekende Bredase bedrijf Fri Jado. Het filmpje van de bevrijdingsdag is volgens Saskia Raaymakers zelden vertoond buiten de familiekring. Mogelijk dat het 20 jaar geleden op het NOS-journaal te zien is geweest, maar dat weet ze niet zeker. „Ik denk dat de film ook in Polen is geweest, want we vonden er een Pools adres bij. Er staan natuurlijk ook veel Poolse soldaten op.” Het filmpje is ook bij het Breda’ s Museum te zien.

Na training en bewapening met de nieuwste producten van de oorlogsindustrie begon de 1e Poolse Pantserdivisie in augustus 1944 met een sterkte van 13.872 man aan een lange veldtocht. De eerste bijdrage aan de bevrijding van het Europese vasteland leverden de Polen in Normandië waar ze met zware verliezen op Mont Ormel de zogenaamde ‘Falaise Pocket’ sloten. Daarna brak de Duitse 4

49



Uniek fragment van Breda tijdens de bevrijding

=DWHUGDJRNWREHUEURQ%1'H6WHP.)

BREDA – Het is te zien op een uniek filmpje dat Jacques Raaijmakers en Donny Raaijmakers-Sipman draaiden op de dag dat Breda bevrijd werd. Ook de overwinningsparade van de Polen enige later is er op te zien.. Veel van de beelden zijn geschoten uit een raam van een woning aan de Nieuwe Ginnekenstraat, waar de familie Raaijmakers woonde. Het filmpje van vijf minuten lengte is in het bezit van Saskia Raaymakers (‘ergens onderweg is de lange ij in mijn naam veranderd in een Griekse y’ ), dochter van Jacques en Donny Raaijmakers. Ze heeft het ter gelegenheid van de 60e verjaardag van de bevrijding ter beschikking gesteld aan BN/DeStem. „ Het was al bijzonder dat mensen in die tijd een filmcamera hadden en mijn ouders hadden er dus een. Mijn ouders woonden in de oorlog in de Nieuwe Ginnekenstraat, bijna boven de passage. Mijn vader is in 1984 overleden en mijn moeder zei toen dat er ook nog een filmpje moest zijn. Daar zijn we naar op zoek gegaan. Het bleek uitgeleend te zijn aan een Pool en later bij Tom Peeters terecht te zijn gekomen. Die heeft er foto’ s van gemaakt, die hij heeft gebruikt in een boek” , vertelt Saskia Raaymakers (‘bouwjaar’ : 1949). Ze hechtte erg aan het filmpje, omdat daar onder meer ook haar inmiddels overleden moeder op te zien is; een donkere Bredase schone. „ Het is natuurlijk een heel kwetsbaar filmpje en het heeft voor mij emotionele waarde. Daarom heb ik het nadat het terug was, ook op video laten zetten. Om dat stukje van de geschiedenis vast te leggen. Mijn ouders hebben nooit veel verteld over de oorlog, ook al hebben ze in de oorlog mensen over de vloer gehad die verborgen moesten worden. Daar was hun huis met veel gangetjes en nissen zeer geschikt voor.” 48

%UHGDMDDUEHYULMG %UHGDODWZ\]ZRORQD weerstand en de geallieerde legers waaierden uit naar alle richtingen. De 1e Poolse pantserdivisie rukte daarna snel op naar het noorden. Een reeks groten en kleinere plaatsen werd bevrijd en langs Abbeville, Ieper, Roeselare en Gent bereikten de Polen 15 september 1944 de Nederlandse grens bij Zeeuws Vlaanderen. De in Oost-Zeeuws Vlaanderen gelegen plaatsen Axel, Hulst en Terneuzen werden daarna door de Polen bevrijd. Na enkele dagen rust kregen ze nieuwe opdrachten voor acties in het Nederlands – Belgische grensgebied. Op 29 september gingen ze bij Merksplas in de aanval en daarna kwamen ze opnieuw op Nederlands grondgebied. Bij Baarle – Nassau boden de Duitsers vergeten tegenstand en met zware verliezen werden begin oktober Baarle – Nassau en Alphen veroverd.

 

+HWERHN;

Oorlog en bevrijding in Woord en beeld ‘Breda Bevrijd october 1944’ van Jos van Alphen werd in 1994 uitgegeven door Generaal Maczek museum en is er tegenwoordig te koop. 'LW ERHN EHVFKULMIW GH EHYULMGLQJ YDQ %UHGD LQ RNWREHU  ZDDUELMGHQDGUXNZRUGWJHOHJGRSGHPLOLWDLUHRSHUDWLHV. Jos van Alphen meent er goed te doen om aan de hand van feiten deze geschiedenis te publiceren omdat er in de afgelopen jaren verhalen in omloop kwamen die ver van de werkelijkheid staan. Het is resultaat van jarenlang nijver speurwerk. Dit kon alleen maar tot een goed eind komen omdat vijftig jaar geleden vele mensen de pen opnamen.

5

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Toespraak Van Premier Balkenende Tijdens het bezoek van de Poolse President Kwasniewski aan Nederland voor de herdenkingen 60 jaar bevrijd, sprak Balkenende de volgende woorden: %URQYDQGDDJRNWREHU  Ik heb zojuist met een gesprek met de Poolse President, onze waardering geuit voor de offers die zijn gebracht vanuit Polen om Nederland te bevrijden. We denken dan aan de Eerste Poolse Pantserdivisie, onder leiding van generaal Maczek en dat hing samen met de bevrijding van het zuiden. En morgen zal President Kwasniewski samen met onze Koningin een herdenking bijwonen, en het is ook goed om bij dit bezoek nog eens goed te onderlijnen hoe dankbaar we zijn wat de Polen voor ons hebben betekend. 0HQHHU%DONHQHQGHLVGH1HGHUODQGVHUHJHULQJQRJYDQSODQRPHHQ JHEDDU WH PDNHQ QDDU GH 3RROVH VROGDWHQ YDQ GH (HUVWH 3RROVH 3DQWVHUGLYLVLHYDQJHQHUDDO0DF]HN" Ik wil niet vooruitlopen op andere zaken, ik geef alleen aan dat de Nederlandse regering uiteraard ziet de gevoeligheden van dit onderwerp, maar ook degelijker tijd eer te betonen aan degen die zo actief zijn geweest, en het feit dat we vandaag over het onderwerp bespreken, dat het morgen gebeurt in aanwezigheid van de President en de Koningin geeft toch wel aan dat de dankbaarheid erg groot is en dat zichtbaar wordt gemaakt, ik wil niet vooruitlopen op andere zaken maar U proeft al wel dat er aan de zijde van de Nederlandse regering om de waardering van de Poolse militairen tot uitdrukking te brengen. 6

47

%UHGDMDDUEHYULMG

Breda Bevrijd

%UHGDODWZ\]ZRORQD

 8LWKHWERHN³%UHGDEHYULMGRFWREHU´YDQ-RVYDQ$OSKHQ

Ten koste van grote offers had de stad Breda, zoals al dikwijls in haar geschiedenis was gebeurd, de vrijheid weer herkregen. Een onbeschrijfelijk gevoel van vreugde verspreide zich over de stad. Zelfs generaal Stanislaw Maczek, die op zijn veldtocht toch al het nodige aan dankbaarheid had ondervonden, schreef in zijn memories: 7HUZLMOGHGLYLVLHGHHHQQDGHDQGHUHXLWJDQJVVWHOOLQJLQQHHPWEHOHHIG %UHGDRSHHQQLHWWHEHVFKULMYHQPDQLHUKDDU HHUVWHRJHQEOLNNHQ YDQ YULMKHLG (FKW FDUQDYDO ± GH VWUDWHQ ]LMQ RYHUEHYRONW PHW IHHVWHQGH EHZRQHUV ± EORHPHQ HQ FRQIHWWL 'H HWDODJHV ]LMQ YROJHSODNW PHW 3RROVH]LQQHQDOV³']L NXMHP\ZDP3RODF\´

28-6-1911

† 1-12-2004

Het enthousiasme bereikte zijn hoogtepunt toen burgemeester Van Slobbe, die was ondergedoken, weer werd ingehaald op de schouders van zijn burgers. Generaal H.J. Kruls van het Militair Gezag kwam echter dezelfde dag nog roet in het eten gooien want de burgemeester mocht tot nader order zijn ambt niet meer uitoefenen.

Canadese Parade

Erkenning van de Polen, gepleit door Prins Bernhard. %URQ9DQGDDJRNWREHU  Ik vind het een,’ ’ ongelooflijke nalatigheid’ ’ van Nederlandse kant deze mensen niet uiterlijk te belonen, dan heeft hun familie tenminste nog wat. En buitendien ben ik overtuigd dat door de huidige Poolse regering dit ook enorm gewaardeerd zal zijn

De Engelse en Canadezen vonden het nodig om al op 2 november in het Wilhelminapark een overwinningsparade te houden. Er was niet één Pool bij en dit chauvinisme is de Bredanaars en zeker de Polen niet ontgaan. Het drong zelfs tot de Canadezen door want in een de War Diary van de Sherbrooke Fusiliers staat letterlijk: 7KH3ROHVWDNH Dµ'LP¶YLHZRILW Niettemin de Bredanaars genoten en juichten de trots paraderende bevrijders toe. Na vier jaar bezetting was dit het allereerste uitje. Toch bleef het wringen … .

  46

7

11 november 1944

Nadat de Polen met hun gevechten bij Moerdijk het karwei afmaakten hadden ]LM pas tijd om zich ook eens in hun ‘eerste grijs’ te laten zien. Er werd gepoetst, gewassen en geschoren en op hun nationale Feestdag 11 november 1944 was het zover. Heel Breda was uitgelopen. Pater Jezualdus droeg eerst op de Chassé Kazerne een plechtige H. Mis op. Hoewel ze ongetwijfeld zuiver speelden was het toch voor veel Polen een dissonant dat een Schots muziekkorps de plechtigheden moest opluisteren. Daarna volgde een parade die in de geschiedenis van de stad uniek is. Infanterie te voet en gemotoriseerde eenheden trokken eerst door de binnenstad. Daarna draaiden ze de Chassésingel op. Bij het Sportfondsenbad werd door de autoriteiten vanaf een podium de parade afgenomen. De Bredanaars stonden rijen dik en ze bestrooiden de Polen met bloemen. Van deze parade werden veel foto’ s gemaakt. Luitenant -HU]\ HJRWD -DQXV]DMWLV ZDV HU RRN ELM PHW ]LMQ ILOPFDPHUD HQ GH opnamen die hij maakte zijn gemonteerd in de film over 1e Poolse Pantserdivisie met de titel ‘Idziemy’ .

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

De Panther is terug

Nog gevaarlijk

De Duitse Wehrmacht had zich veilig teruggetrokken achter de Mark – Dintellinie maar dat zou niet lang meer duren. Het grootste gevaar was geweken hoewel zware Duitse artillerie nog enkele dagen Breda beschoot. Pas op 9 november werden de bezetters definitief over de grote rivieren teruggeslagen en Breda kon ‘even’ gerust adem halen. Ik schijf met nadruk ‘even’ want het bleef gevaarlijk. De met veel gebral aangekondigde Duitse Vergeltungswaffen bleken echt te bestaan en al kort na de bevrijding kwamen de eerste vliegende bommen (V1) met veel lawaai over de stad. Later gevolgd door een nog gevaarlijker sluipmoordenaar namelijk de raketaangedreven bom met de naam V2 waarvan er een op de Lovensdijk op 22 januari 1945 een aantal doden en gewonden en een geweldige verwoesting veroorzaakte. Maar het gevaar loerde van alle kanten want op 23 8

45

%UHGDMDDUEHYULMG %UHGDODWZ\]ZRORQD december 1944 viel er op de Balfortbrug nog een verdwaalde bom waardoor 23 Bredanaars om het leven kwamen. Voor de 1e Poolse Pantserdivisie leek een periode van rust aangebroken maar dat pakte anders uit. De Divisie begon aan een zeer koude en gevaarlijke ‘Winter aan de Maas’ en leed in deze nieuwe fase weer gevoelige verliezen. Maar deze periode kreeg een andere dimensie vanwege de onvermoeibare steun die de Poolse soldaten op hun inkwartieringsadressen ondervonden. Nu, vijftig jaar later, zijn er nog altijd Bredase gezinnen die contact onderhouden met ‘hun’ Pool.

Gedenktekens

De bevrijding heeft in de stad onuitwisbare sporen nagelaten en vele Bredanaars kunnen die nu nog aanwijzen. Gevolgen van granaatinslagen kan men overal in de stad nog aantreffen. Binnen in de grote Kerk is een scherf van een granaat, die nog boven de zuidelijke zij-ingang in de muur zit, zelfs tot een klein gedenkteken verheven. Naast deze kleine herinneringen zijn na de oorlog een aantal officiële gedenktekens opgericht. Al met al is er voldoende te zien om een hele middagwandeling aan te besteden. Het valt buiten bestek om aan deze grote en kleine herinneringen aandacht te besteden maar ik wil een uitzondering maken voor de Duitse tank in het Wilhelminapark. Vooral omdat over de herkomst van deze tank al jaren een hardnekkig misverstand bestaat. 'HWHQWRRQVWHOOLQJ 9RRUXZHQRQ]H YULMKHLGLVQRJWRW MDQXDULLQKHW %UHGD¶V0XVHXPWH EH]LFKWLJHQ. www.breda-museum.nl

44

Panther tank

In kringen van oud-strijders deed het verhaal de ronde dat de Duitse Panther tank ergens in de buurt van Breda door hen was buit gemaakt. Dat verhaal klopt niet. Oud-VWULMGHU -HU]\ HJRWD -DQXV]DMWLV GLH DOV oorlogcorrespondent / cineast de training en de veldtocht van de 1e Poolse Pantserdivisie meemaakte, heeft foto’ s gemaakt waaruit blijkt dat de Panther tank afkomstig is van het proefterrein van de firma Krupp te Meppen in Duitsland, waar de Polen intussen als bezettingstroepen gelegeerd waren. Het is een proefmodel en daarom is de tank niet aan het front gebruikt. 9

,QQDHHQXLWYRHULJRQGHU]RHNWLMGHQVGHUHVWDXUDWLHYHUWHOGHGH %UHGDVH WDQNH[SHUW *HU =RQQHYHOG ³(HQ DDQWDO PLVYHUVWDQGHQ NXQQHQZHQXXLWGHZHUHOGKHOSHQ=RKHEEHQZHYDVWJHVWHOGGDWKHW JHHQH[HUFLWLHWDQNZDVGLHDOOHHQYRRURHIHQLQJHQZHUGJHEUXLNW'H]H 3DQWKHU ' KHHIW ZHO GHJHOLMN GLHQVW JHGDDQ WLMGHQV PHHUGHUH YHOGVODJHQ 'DW LV DOOHHQ DO XLW GH YHOH JHYHFKWVVFKDGH JHEOHNHQ´ 7HNVWWRHJHYRHJGGRRURQ]HUHGDFWLH  De tank is in Duitsland op een dieplader gezet en met een escorte van Poolse motorrijders naar Breda gebracht. Daarna vond op 29 oktober 1945 door generaal Klemens Rudnicki de aanbieding plaats. Later moest op de plaats waar de tank stond een officieel bevrijdingsmonument komen. Dat werd op 29 oktober 1949 door burgemeester Dr. A. Claudius Prinsen onthuld. De tank verdween naar een kazerneterrein maar de Poolse oudstrijders waren het daar niet mee eens. Na rijp beraad werd de Panther weer voor de dag gehaald en opgesteld op een nieuwe plaats in het Wilhelminapark. Vanaf die tijd heeft ieder die ergens voor of tegen was met weinig respect bij voorkeur ‘s nachts de tank met leuzen beklad. Laten we hopen dat deze tank en alle andere monumenten in de stad die aan de Tweede Wereldoorlog herinneren de laatste gedenktekens zijn die voor het herdenken van oorlogsgeweld werden opgericht. Tot EHVOXLWYDQGLWERHNQRJPDDOV']L NXMHP\:DP3RODF\ Kort na de bevrijding door de Eerste Poolse Pantserdivisie is deze prent uitgegeven in Breda. Dziekujemy wam Polacy ofwel Dank aan de Polen. De manschappen van generaal Maczek, Die Breda op 29 oktober 1944 bevrijden van de Duitse bezetting, zijn sindsdien ereburger van de Baroniestad. De prent is afkomstig uit een particilier collectie. 10

%UHGDMDDUEHYULMG

Pen tekeningen tentoon gesteld

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Pierre van der Pol (links) van Breda’ s Museum en voorzitter Frans Ruczynski van het Generaal Maczek Museum bekijken tekeningen van de tentoonstelling ,, Voor uw en onze vrijheid,, . Getekende portretten van Poolse militairen zijn gemaakt door Stanislaw Przespolewski. Hij kreeg zijn kunstopleiding voor de oorlog in Krakow, Wenen, Parijs en Poznan. In de oorlog diende hij in de Eerste Poolse Pantserdivie en maakte de opmars van Normandië naar Wilhelmshaven mee.Hij trouwde in 1949 met jonkvrouw Jeane Prisse, dochter van de eigenaar van landgoed De Hondsdonk bij Ulvenhout. Hun zoon Edward heeft nu de tekeningen in bruikleen gegeven voor de tentoonstelling in Breda’ s Museum.,, Het zijn prachtige portretten’ ’ Zegt van der Pol. ,, Je ziet dat er een beroepskunstenaar aan het werk is.’ ’ (Artikel BN De Stem P.d. Leeuw) 43

Dit Jaar veel aandacht media.

42

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

11

3e Infanterie Brigade

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

8LWKHWERHN³%UHGDEHYULMGRFWREHU´YDQ-RVYDQ$OSKHQ 

In dit hoofdstuk kunt U kennis maken met de drie Poolse infanterie bataljons die samen de 3e Infanterie Brigade vormden. Een stad veroveren is typisch infanteriewerk. Elk huis en elk poortje moet doorzocht worden en dat kan niet met tanks. Daarom speelde de Poolse infanterie tijdens de bevrijding van Breda een hoofdrol. Tegelijk volgden we de route die de Poolse 3e Infanterie Brigade nam om tegen de avond aan de oostrand van de stad stelling te nemen.

Zuivering.

Het hoofdstuk ‘Twee Spitsen’ eindigt met de opmerking dat het terrein tussen Gilze en Breda nog gezuiverd moet worden. De corridor, die het Verkenningsregiment maakte, moest verbreed worden. Dit werd opgedragen aan 8. Batalion Strzelców in het Nederlands vertaald het 8e Bataljon Jagers. Hun bijnaam was het ‘Bloedbataljon’ . Deze naam ontstond toen bataljonscommandant luitenant kolonel Aleksander 1RZDF]\ VNL LQ 1RUPDQGLs LQ ]LMQ KDOV JHZRQG UDDNWH HQ EORHG ]LMQ overhemd rood kleurde. Het symbool van het bloedhemdenbataljon was een rode halsdoek die liefs uit een Duitse hakenkruisvlag werd gescheurd. Dit bataljon heeft een grote rol gespeeld tijdens de bevrijding van Breda en daarom werd hun op 29 november 1945 door het stadsbestuur een Bataljonsvaandel aangeboden. Verder kregen de Poolse manschappen van het 8e Bataljon Jagers het recht om het wapen van Breda op hun rechter mouw te dragen. Ne het herstel van de democratie in Polen is de traditie van het 8e Bataljon Jagers overgedragen aan een regiment van de Poolse 11e Gemechaniseerde 'LYLVLHLQ DJD 'DWEHWHNHQWGDWHUQXLQ3ROHQMRQJHGLHQVWSOLFKWLJH militairen met het wapen van Breda op hun mouw mogen rondlopen.

Onderzoek postume onderscheiding Polen

Bron: De Telegraaf, 3 december 2004

Door Ron Korver

DEN HAAG, vrijdag

Minister Kamp (Defensie) laat alsnog onderzoeken of de Poolse militaire die hebben meegevochten in de Slag om Arnhem onderscheiden kunnen worden met een Militaire Willemsorde, de hoogste militaire onderscheiding voor heldendaden. De bewindsman komt hiermee tegemoet aan zware druk van de Kamerleden Hans van Baalen (VVD) en Frans Timmermans (PvdA) die zich, in navolging van prins Bernhard, lang hard hebben gemaakt voor een postume onderscheiding voor de bevrijders. 3ULQV %HUQKDUG KDG HU WRW YODN YRRU ]LMQ RYHUOLMGHQ RS DDQJHGURQJHQGDW³GHRQJHORIHOLMNHQDODWLJKHLGYDQ1HGHUODQGRP GH]HPHQVHQQLHWWHEHORQHQ´UHFKWJH]HWPRHVWZRUGHQ  Door een navigatiefout landden de 1700 mannen van de Poolse Air Assault Brigade van luitenant-generaal Sosabowski in september 1944 aan de verkeerde kant van de Rijn. Al tijdens hun sprong werden 101 parachutisten door de Duitsers bij Driel uit de lucht geschoten en vele anderen sneuvelden in de dagen daarna.

 12

41

+HWLVDOMDDUJHOHGHQ 



%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

+HLOLJH0LVLQ%UHGDWHULQWHQWLHYDQJHQHUDDO6W0DF]HN

2S]RQGDJGHFHPEHU, RPXXU wordt de Heilige Mis opgedragen ter intentie van generaal Stanislaw Maczek. Deze Heilige Mis wordt in het Pools opgedragen door de priester van het Christusgenootschap voor de Polen in het buitenland, Krzysztof Obiedzinski LQGH.DSXFLMQHQNHUNDDQGH6FKRUVPROHQVWUDDW Na de Heilige Mis vindt de bloemenlegging aan het graf van Generaal Stanislaw Maczek te Pools Militair Ereveld aan de Ettensebaan plaats.

De zilveren erepenning aangeboden aan de Divisie.

Embleem 8e Bataljon Jagers

40

Mouwembleem

13

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Generaal Stanisáaw Maczek, ereburger van Breda

Toekenning van het ereburgerschap en de zilveren penning aan de 1e Poolse Pantserdivisie op 30 oktober 1944. ( Engelse versie) 14

*HERUHQRSPDDUW 2YHUOHGHQRSGHFHPEHU Generaal Maczek had als grootste ideaal een vrij en zelfstandig Polen, zoals dit van 1918 tot 1939 was hersteld. Daarvoor waagde hij zijn leven en dat van zijn manschappen. “Door onze inspanning zal Polen herrijzen en leven” , zo hield hij diens Eerste Poolse Pantserdivisie in 1944 voor. De naoorlogse status van zijn land bevredigde hem nochtans niet. Gelukkig belooft de geschiedenis altijd een verdergaand verloop te hebben. 6WDQLVáDZ 0DF]HN ZHUG GRRU HHQ FROOHJD JHQRHPG DOV HHQ JURRW krijsheer, als een “soldaat in hart en nieren, geliefd door zijn soldaten, hartelijke Pool, edel mens” . Medewerkers onderkenden zijn behoedzaamheid ter voorkoming van onnodig bloedvergieten. “Hij zag achter de aanval altijd de mens” . De eigen manschappen leerden van hem “Vecht hard, maar ridderlijk!” De stad Breda profiteerde ten volle van zijn krijgskunde en menselijkheid op 29 oktober 1944. De “bevrijder” van West-Brabant, en van zoveel andere steden, was trots op het belangrijke en snelle succes op die dag. Zelf sprak hij van “the big day” . De Bredase bevolking toonde zich dankbaar en verheugd. “Gij zijt uit een ver land gekomen en uw namen zijn onbekend, maar in de toekomst zijt Gij een deel van ons en wij vergeten u nooit” . Generaal Maczek voelde voor altijd de band met zijn vroegere manschappen en die met de stad Breda. Hier wilde hij bij 200 van zijn kameraden begraven liggen. Moge hij rusten en vrede, terwijl wij denken aan zijn woorden dat “een Poolse soldaat vecht voor de vrijheid van vele volkeren, maar sterft alléén voor Polen!” En mogen de Bredanaars nooit vergeten de ereplicht jegens hem en zijn medestrijders, waarvan ze in 1944 zo zeer doordrongen waren. “ De gedachte aan u zal voor altijd diep in onze harten gedrukt blijven, en wij zullen uw graven blijven eren” . Uitgave: Gemeentebestuur van Breda 39

3RROVHZLQNHOV5$5<7$6

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

te ANTWERPEN :HONRPELMRQVRPGH3RROVHLQNRSHQWHGRHQ :LMKHEEHQHHQEUHHG3RROVHDVVRUWLPHQW: Brood Worsten Zuivel Zoetigheden Diepvriesartikelen Groenteproducten Poolse kranten :LQNHOV]LMQRSHQ Op elke dinsdag, woensdag, donderdag, vrijdag vanaf 11.00 tot 20.00 uur Op elke zaterdag en zondag vanaf 11.00 tot 15.00 uur. Op maandag zijn deze winkels dicht. $'5(66(1 /DQJH/HHPVWUDW   &DUQRWVWUDDW $QWZHUSHQ    $QWZHUSHQ WHO    WHO    )D[ 

:HONRPELMRQVRPGH3RROVHLQNRSHQWHGRHQ 38

Toekenning van het ereburgerschap en de zilveren penning aan de 1e Poolse Pantserdivisie op 30 oktober 1944. ( Nederlandse versie)

15

Boek te koop:

³ RáQLHU]H*HQHUDáD0DF]ND´ ³7KHVROGLHUVRIJHQHUDO0DF]HNLQ:RUOG:DU,,´ 'HVROGDWHQYDQJHQHUDDO0DF]HN YDQ=ELJQLHZ0LHF]NRZVNL  Dit boek werd door Stichting Herdenking 1e Poolse Pantserdivisie van generaal Stanislaw Maczek, opgericht door Zbigniew Mieczkowski, voorzitter van het Bouwcomité van het Monument voor de 1e Poolse Pantserdivisie in Warschau, uitgegeven. Het is een samenstelling van de geschiedenis van de divisie. Er is de oorlogsroute beschreven en geïllustreerd met verschillende landkaarten. Het bevat een overzicht van uitgeverijen en publicaties betreffende de divisie in het Pools, Engels, Frans, Nederlands en Duits. De lijst bestaat uit meer dan 200 titels. Er zijn herinneringen opgenomen van de deelnemers aan de gevechten, die nog leven en van die al heengegaan zijn. Ook levensverhalen van soldaten die na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog over de hele wereld verspreid zijn. Op de 88 van de 420 pagina’ s bevinden zich foto’ s die illustreren de geschiedenis van deze divisie vanaf de oprichting tot de oprichting van het Monument in Warschau. Dus tot de symbolisch terugkomst naar het vaderland. Er is ook een lijst met 700 personen en instanties die de bouw van het Monument financieel gesteund hebben.

$WWHQWLH 

De eerste versieYDQGLWERHNLQKHW3RROVNRVW½SVW 'HWZHHGHYHUEHWHUGHYHUVLHLQKHW(QJHOVNRVW½SVW Te koop bij Krystyna en Adrian Stopa in Breda. Tel./ fax: 076-5202024 E-mail: [email protected]

16

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Een bedankbrief uit België Geachte Mr. Stopa, Na twee onvergetelijke dagen te Breda houd ik eraan U oprecht te danken. Dankzij U kon mijn vader genieten van de erkentelijke dankbare sfeer die er heerste. De rit langs de bevrijdingsroute, de mooi verzorgde viering, het ontroerende gebeuren op de begraafplaats, het contact met hare Majesteit de koningin, president Kwasniewski... we zullen er nog lang van nagenieten. Oprecht dank aan U, de voorzitter, voor Uw inzet, aan de secretaris, voor de hartelijkheid en de juiste aanwijzingen voor de weg; Dankzij jullie vereniging zullen onze vaders nooit vergeten worden. Ik draag de eerste Poolse pantserdivisie een warm hart toe en zal jullie vereniging trouw blijven. Jammer dat onze wegen (op het Poolse kerstfeest in Antwerpen) mekaar zo laat kruisten. Zeer genoegen en dankbaar, Miriam Wenda ook Tadeusz Wenda - Maria Hallemans Peter Peeters

37

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Lintjes voor tweede generatie Polen

 %URQ%1'H6WHPRNWREHU %5('$±³'H3RROVHEHYULMGHUVKHEEHQDOOHPDDODOHHQERUVWYRO PHGDLOOHVQXNRPWGHYROJHQGHJHQHUDWLH3RROVH%UHGDQDDUVHHQV DDQGHEHXUW´

Ter afsluiting van dit herdenking weekeinde een bezoek aan de KMA.

Het viel een van de aanwezigen wat speels uit de mond, gistermiddag in de trip van Zoudtlandtkazerne. Maar tegelijkertijd was de spijker op de kop. Drie Bredase zonen van Poolse oud-strijders plus de (Poolse) echtgenote van een van hen ontvingen er uit handen van de Poolse ambassadeur Jan Michalowski een onderscheiding wegens hun verdiensten voor de Poolse gemeenschaap in Breda. Maar dat gebeurde wel onder het toeziend oog van veel zwaar gedecoreerde veteranen, ofschoon ook de derde generatie niet helemaal ontbrak. Michalowski was met zijn nieuwe consul, Janusz Dawidowicz, naar de Markstad afgereisd om in totaal tien Poolse Nederlanders te decoreren. De vier Bredanaars kregen allen het Ridderkruis in de Orde van de Republiek Polen (Krzyz Kawalerski Orderu Zaslugi RP). Ed Cuber (Ulvenhout) als secretaris van de stichting Herdenkingen Ginneken ’ 44; Frans Ruczynski als voorzitter van het Generaal Maczek museum; Ad Stopa als oprichter en (oud)-voorzitter van de Bredase culturele vereniging Polonia, de vereniging Eerste Poolse Pantserdivisie Nederland en het Pools Olympisch Comité Nederland; en diens echtgenote Krystyna Stopa-Konowrocka. Mevrouw Stopa heeft zich de afgelopen vijftien jaar ingezet voor veel Poolse organisaties in Breda, waaronder het ‘Poolse schooltje’ .

 36

17

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Foto Jan Stadts

De Poolse ambassadeur J. Michalowski (m) met vier Bredase decorandi gistermiddag in de Trip van Zoudtlandtkazerne. Het gaat om vlnr Frans Ruczynski, Edward Cuber, Ad Stopa en Krystyna StopaKonowrocka.

0HGHGHOLQJUHGDFWLH Er wordt momenteel druk gewerkt aan onze eigen website die naar verwachting in februari 2005 gereed zal zijn. Het is natuurlijk van belang dat de domeinnaam goed en makkelijk in het gehoor zal liggenGDDURPOHGHQNRPPHWVXJJHVWLHV Enkele voorbeelden zijn. www.verenigingeerstepoolsepantserdivisienederland.nl www.vereniging1epoolsepantserdivisienederland.nl www.vereniging_eerstepoolsepantserdivisie_nederland.nl www.vereniging.1ePPD.nederland.nl www.vereniging-eerste.poolse.pantserdivisie-nederland.nl 18

35

Welkom toespraak van Adrian Stopa, de voorzitter van de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie, Nederland, op het Pools Militair Ereveld aan de Ettensebaan, op zondag, 31 -10-2004. Majesteit, President Kwasniewski, mevrouw Kwasniewska, excellenties, dames en heren; Namens de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland heet ik u allen van harte welkom bij deze herdenkingsceremonie. Het is alweer 60 jaar geleden dat vele jonge Poolse mannen een einde maakten aan de vier jaren durende bezetting van de stad. De bevrijding op 29 oktober 1944 van Breda door de Eerste Poolse Pantserdivisie onder leiding van generaal Stanislaw Maczek betekende een ommekeer en opende de weg naar een nieuwe vrije toekomst. Het is niet verwonderlijk dat sinds die tijd bijzonder banden zijn tussen Breda en Polen. Nu hier, met de aanwezigheid van Hare Majesteit en de President van Polen wordt dit bevestigd. Voor vele levende Poolse oud-strijders is dit een grote eer en erkenning waar zij voor gevochten hebben, voor U en onze vrijheid. Laten we plechtig herdenken diegene die gesneuveld zijn voor de vrijheid en de democratie die wij uit mogen dragen en hopen dat de jeugd overtuigt wordt en is van de noodzaak om te blijven herinneren en de les uit het verleden ter harte te nemen.

%UHGDMDDUEHYULMG



%UHGDODWZ\]ZRORQD



  +HWEHGULMIYRRUKRXWHQRSKRXWJHEDVHHUGHPDWHULDOHQ   



Polgoods Benelux b.v. Takkebijster 71a 4817 BL Breda Tel: +31(0)76-571191 Fax: 31(0)76-5711030 E-mail: [email protected] www.poolgoodsbenelux.com

Volgende pagina foto’ s Pools Militair Ereveld Breda

34

19

$DQGHDFWLYLWHLWHQHQFHUHPRQLHVURQGGHMDULJH EHYULMGLQJYDQ%UHGDZDUHQRDGHYROJHQGHJDVWHQ DDQZH]LJ:

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

¾ Hare Koninklijke Hoogheid Koningin Beatrix der Nederlanden. ¾ Zijne Excellentie Alexander Kwasniewski President van de Republiek Polen met zijn echtgenote Jolanta. ¾ Minister van defensie RP, Jerzy Szmajdzinski. ¾ Bevelhebber van de landmacht RP, gen. Andrzej Tyszkiewicz. ¾ Hoofd van bureau ter zaken van de Poolse oud-strijders en onderdrukten, Jan Turski. ¾ Vertegenwoordigers van de Poolse ambassade ambassadeur Jan Michalowski en consul Janusz Dawidowicz. ¾ Vertegenwoordiger van de Nederlandse ambassade in Warschau Militair attaché kolonel Kamhuis met echtgenote. ¾ Zoon van generaal Maczek, Andrew met echtgenote. ¾ Voorzitter, Witold Deimel en secretaris generaal, Henry Weber van de bond van kringen 1e Poolse Pantserdivisie, uit Engeland.. ¾ Afvaardiging van de 11e Lubuska Cavalerie Pantserdivisie uit Zagnan Polen. (deze divisie is genoemd naar koning Jan 3e Sobieski, die in 1992 de tradities van de 1e Poolse Pantserdivisie overgenomen heeft.) ¾ Poolse oud-strijders die uit Polen, Groot Brittannië, België en Frankrijk kwamen. ¾ Poolse oud-strijders die na de oorlog in Nederlandbleven wonen. ¾ Afvaardiging van diversen scholen uit Polen die genoemd zijn naar generaal Maczek of de 1e Poolse Pantserdivisie. (tegenwoordig 17 scholen) ¾ Groep padvinders genoemd naar generaal Maczek uit Poznan uit Polen. ¾ Garnizoenorkest van Zagnan uit Polen.

20

33

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Comité Breda 60 jaar vrij!




Voor de festiviteiten en herdenkingen op 29, 30 en 31 oktober 2004, ter gelegenheid van “ Breda 60 jaar vrij!” was een Comité samengesteld uit de volgende verenigingen / organisaties: %UHGDVH&XOWXUHOH9HUHQLJLQJ³3RORQLD´PHWGHYRRU]LWWHU$G.XLMO 9HUHQLJLQJ   3RROVH 3DQWVHUGLYLVLH 1HGHUODQG PHW GH YRRU]LWWHU $GULDQ6WRSD 3RROVH )RONORULVWLVFKH 'DQVJURHS ³0D]XU´ PHW GH YRRU]LWWHU &HHV 1RZDN &RPLWp+HUGHQNLQJ*LQQHNHQPHWGHYRRU]LWWHU-DQ5RYHUV 9RRU]LWWHUYDQGH6WLFKWLQJGKU-RRSYDQ*LOV Deze speelde gedurende genoemde data in oktober een coördinerende rol. Het Comité maakte deel uit van de ³6WLFKWLQJ-DDUOLMNVH+HUGHQNLQJ %HYULMGLQJ %UHGD´. Deze “ Stichting” , bestaat vanaf juli 1996, coördineert en stimuleert jaarlijks de herdenking van de bevrijding van Breda in oktober.

Maria kerk waar H.Mis werd opgedragen zondag 31 oktober 2004. Op pagina hiernaast dodenappel, Pools Militair Ereveld Ginneken..

32

De overige leden welke deel uitmaken van de “ Stichting” zijn: Poolse Sportclub “ Kaszub” Breda; Generaal Maczek Museum Breda; Pools Olympisch Comité Nederland.

21

Breda 60 jaar vrij!

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Het programma van zaterdag, 30 oktober 2004. 2RVWHUKRXW organisatie; Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland 10.30 uur Dodenappel op het Poolse Ereveld aan de Veerseweg 54  %UHGD organisatie; Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland 13.00 uur Verzameling van de Poolse oud-strijders bij de Mariakerk,Mariaplein (Ginneken) 13.30 uurVertrek van de oude militaire voertuigen vanuit de 2e wereldoorlog met de Poolse oud-strijders door de bevrijdingsroute in Breda met muzikale begeleiding van “ Band of Liberation” :Overakkerstraat, Vrederustlaan, Valkeniersplein, Prins Hendrikstraat, Ginnekenweg, Zandberglaan, Generaal Maczekstraat 14.10 uur Halte bij de gerenoveerde “ Poolse” Panther – tank Onthulling van een plaquette door dhr. Witold Deimel – voorzitter van de Bond van Kringen 1e Poolse Pantserdivisie, de Poolse oud-strijder van Breda - dhr. Alfred Wieliszek en wethouder dhr. Oomen. 14.25 uur Vertrek richting de Grote Markt; Wilhelminapark, Wilhelminasingel, Ginnekenstraat, van Coothplein, Markendaalseweg, Haven, Vismarktstraat, Reigerstraat, Grote Markt. 15.00 uur Aankomst oud-strijders op de Grote Markt 15.05 uur Aankomst fakkelloop op de Grote Markt 15.10 uur Ontvangst van de Poolse oud-strijders en gasten door de burgemeester op het oude Stadshuis van Breda Ontvangst van de Poolse oud-strijders door de Burgemeester bij stadshuis 22

31

VOLGT UITREIKING: Bevrijders, dames en heren, Ik stel voor dat wij het glas heffen op u, onze bevrijders, en dat wij de wens uitspreken: Sto lat! Want dan zien we elkaar over 10 jaar, bij de 70e herdenking van de bevrijding, vast weer terug.

%UHGDMDDUEHYULMG %UHGDODWZ\]ZRORQD 15.30 uur Uitreiking herinneringsmedailles alleen aan de Poolse oudstrijders door plaatsvervangend gouverneur (KMA), kolonel Geerdes en burgemeester Van der Velden. 14.40 uur optreden van het GarnizoensorkesW DJD YDQ3ROHQRSGH Grote Markt %UHGD organisatie; Bredase Culturele vereniging POLONIA 20.00 uurFeestelijke bevrijdingsavond voor de Poolse oud-strijders en bewoners van Breda ter gelegenheid van 60 jaar bevrijding van Breda in “ Jeugdland” te Ulvenhout.

Herdenkingsconcert in Onze Lieve Vrouwe Kerk te Breda

HERINNERRINGSMEDAILLE Breda 60 jaar bevrijd 30

Openingswoord door de Burgemeester van Breda. 23

Toespraak van de Burgemeester van Oosterhout, mevr. Huybrechts, tijdens Dodenappèl op Pools Ereveld op 30 oktober 2004 Dames en heren, Wij zijn vandaag bijeen om te herdenken, dat het zestig jaar geleden is dat een einde kwam aan de Duitse bezetting van onze gemeente. Het zou nog ruim zes maanden duren voordat in ons hele land deze rampzalige oorlog beëindigd was. De vele erevelden en monumenten in ons land zijn nog steeds de stille getuigen van het leed, dat de Tweede Wereldoorlog ons land en onze bevolking bracht. De bevrijding betekende het einde van onderdrukking en willekeur, het einde van discriminatie en vervolging wegens geloof of politieke overtuiging. Vandaag staan we in het bijzonder ook stil bij de belangrijke rol die de Poolse strijders van de 1e Poolse Pantserdivisie onder leiding van generaal S. Maczek hadden bij de bevrijding van onze gemeente. Zij namen deel aan de “ Operatie Pheasant” ; een militaire operatie waardoor de bevrijding van het grootste deel van Noord-Brabant gerealiseerd werd. In het kader van die operatie trok de 1e Poolse Pantserdivisie in oktober 1944 van Baarle-Nassau via Alphen, Gilze, Nieuw-Ginneken en Dorst naar Breda. Nadat zij deze stad op 30 oktober hadden bevrijd, trokken zij door in de richting van Oosterhout. Op 3 november 1944 staken de Polen op twee plaatsen tegelijk het Markkanaal over. Daarmee was de bevrijding van de gehele gemeente Oosterhout een feit. De Poolse soldaten hebben bij de slag om het Markkanaal geweldige offers gebracht. Zij gaven hun leven voor onze vrijheid. Wij zijn hen daarvoor uiterst dankbaar. Het is goed om hier een flink aantal oud-strijders te mogen begroeten. Mensen, die hun jonge leven in de waagschaal hebben gesteld voor de bevrijding van onze gemeente. Die eraan hebben bijgedragen dat wij in vrijheid kunnen leven. Hun inzet zullen wij nooit vergeten. Op de pagina hiernaast beelden van deze herdenking. 24

%UHGDMDDUEHYULMG %UHGDODWZ\]ZRORQD Als u de gelegenheid heeft moet u echt de expositie bezoeken. Want ook dit is een eerbewijs aan dat wat er allemaal door u is verricht. Bevrijders, dames en heren, Ik ben blij dat zovelen van u de moeite hebben genomen om vandaag naar Breda te komen. De afgelopen jaren is er wel eens discussie gevoerd over het nut van herdenken van de oorlogsjaren. Ik ben van mening dat het goed is. Want herdenken geeft ook de mogelijkheid om elkaar weer even recht in de ogen te kijken, en met elkaar een moment te hebben om elkaar te bevragen hoe het allemaal gaat. Wat doen we met onze vrijheid? Zijn de offers die toen gebracht zijn niet voor niets geweest? Gaan we om met de vrijheid met de voortdurende gedachte dat dit ons grootste goed is, of verwaarlozen we dit democratische goed ook wel eens? Herdenken geeft aanleiding tot vragen en tot overdenking. Dat alleen zou al voldoende zijn. Maar herdenken geeft, zeker met zoveel veteranen als vandaag, ook de gelegenheid om onze dankbaarheid in woorden en daden om te zetten. En dat wil ik zo meteen, samen met de waarnemend gouverneur van de Koninklijke Militaire Academie, graag doen. Adrian Stopa heeft een herdenkingsmedaille ontworpen, en de KMA heeft ervoor gezorgd dat de medaille er ook echt kwam. Vanaf deze plaats: hartelijk dank. Ik nodig kolonel Van den Aker graag uit om samen met mij de medailles te gaan uitreiken. (Vertaling door mevrouw Krystyna Stopa)

29

Want ook zij hebben een onbetaalbare bijdrage geleverd aan een bevrijd Breda en een vrij Nederland.

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Een tweede grote gebeurtenis vind ik de toetreding van Polen tot de Europese Unie, eerder dit jaar. Wij in Breda wisten het al, dat Oost- en WestEuropeanen goed met elkaar kunnen samenleven en –werken. Ik, en ik hoop dat ik ook voor u spreek, ik vind het een goed signaal dat uw vaderland en ons Nederland nu op allerlei manieren de verbroedering en de samenwerking verder inhoud kunnen geven. Samen kunnen we inhoud geven aan een Verenigd Europa, en wat is mooier 60 jaar na de grootste ramp die Europa heeft getroffen, dan de steeds verdergaande samenwerking tussen landen en volken? En als ik even naar u kijk voor wat praktischer zaken: ook voor u zal het makkelijker worden of al zijn geworden. De bezoeken aan Polen zijn makkelijker te organiseren, en ook het ontvangen van gasten vanuit Polen is een stuk eenvoudiger geworden. Vrienden, bevrijders, Het is goed dat u hier bent. Wij kijken vandaag met elkaar terug en praten samen over alles wat er gebeurd is. In de jaren 39-45, maar ook in de tientallen jaren daarna. En wij blijven u daarbij eren. En bedanken. Want u bent het die die grote bijdrage heeft geleverd aan een vrij Breda en een bevrijd West-Europa. Gisteren, en een aantal van u was daarbij, gisteren hebben we een expositie bekeken in het Breda’ s Museum. Ik mocht de expositie openen, en ik deed dat met veel genoegen. Want het was goed en interessant om daar de vele beelden te zien van de oorlogsjaren en de bevrijding daarna, maar ook om de verschillende veteranen van nu in beeld gebracht te zien. Prachtige portretten, samen met indringende teksten. 28

25

%UHGDMDDUEHYULMG

%UHGDODWZ\]ZRORQD

Toespraak van burgemeester, Peter van der Velden,van Breda tijdens de ontvangst van de Poolse veteranen op zaterdag, 30 oktober 2004, 15.00 uur, in het stadhuis

Bevrijders! Welkom terug in Breda. 10 jaar geleden hadden wij in Breda een grootse herdenking. 50 jaar vrijheid werd op allerlei manieren herdacht en gevierd. Dat was goed, en dat was waardig. Een halve eeuw vrijheid, daar is in 1994 veel aandacht aan besteed. In de tien jaren daarna is er wel het een en ander gebeurd. Natuurlijk, in Breda zijn we inmiddels twee burgemeesters verder, maar dat bedoel ik niet. Al ben ik wel de eerste burgemeester in Breda die echt na de oorlog is geboren. Bijna 10 jaar later, om precies te zijn. Maar ik doel op grotere zaken. In de eerste plaats denk ik aan de veteranen die ons de afgelopen tien jaar zijn ontvallen. U, hier aanwezig, hebt allemaal de leeftijd der zeer sterken bereikt. Kennelijk was het leven dat u heeft geleid, niet echt ongezond. Dat bewijs leverde natuurlijk ook uw generaal, generaal Maczek, die weliswaar bijna 10 jaar geleden is overleden, maar wel 102 jaar oud is geworden. En als ik hier rondkijk zie ik een aantal mannen waar aan te zien is dat ze niet meer piepjong zijn. Is het niet, heer Wieliszek?

Rondrit door de stad met oude legervoertuigen en de Poolse oud-strijders 26

Maar de afgelopen jaren zijn de overlijdensberichten toch met enige regelmaat gekomen. En daarom vind ik het passend hun overlijden hier te memoreren. 27