Hulpmiddelen Expertise Dienstverlening. vanzelfsprekend

Hulpmiddelen

Expertise

Dienstverlening

vanzelfsprekend

Catalogus 2012/2013

rdgKompagne

Voorwoord

Deze catalogus geeft u een overzicht van ons zeer brede aanbod aan hulpmiddelen en diensten. Het is weer een handzaam, gemakkelijk mee te nemen naslagwerk geworden. De opzet is wat anders dan u van de voorgaande edities gewend bent. In plaats van de uitgebreide beschrijvingen bij afzonderlijke producten, geven wij u nu van elke productgroep een algemene uitleg, met voorbeelden van toepassingen, gevolgd door een zeer compleet overzicht van de bijbehorende hulpmiddelen in de vorm van foto’s. Hoewel veel van de producten uit de vorige catalogus nog altijd actueel zijn, hebben we ook weer veel nieuwe producten te bieden. Zo hebben we de nieuwe productgroep Cognitieve hulpmiddelen geïntroduceerd en ons aanbod aan aangepaste spelmaterialen uitgebreid. Daarnaast vormt de snelle toename in het gebruik van smartphones en tabletpc’s voor ons een nieuwe uitdaging. Voor mensen met een motorische en/of verstandelijke beperking zijn deze apparaten niet of moeilijk bedienbaar en wij merken dan ook dat de vraag naar aanpassingen groeit. In deze catalogus tonen wij u diverse behuizingen, rasters en schakelaars, speciaal bedoeld voor smartphones en tablets. Op het gebied van oogbesturing is rdgKompagne nog steeds dé specialist in Nederland. De ontwikkelingen op dat gebied staan zeker niet stil. Met de lancering van de Tobii PCEye kan oogbesturing nu ook gebruikt worden voor de bediening van standaard computers. En dankzij de ontwikkeling van nieuwe toepassingen komt deze techniek bovendien binnen het bereik van personen met een zeer laag ontwikkelingsniveau, hetgeen voorheen onmogelijk werd geacht. Hierbij kunt u denken aan (interactieve) sensorische stimulering en aan het gebruik van een oogbesturingssysteem om vast te stellen waarnaar een cliënt kijkt en zo een gericht gesprek te kunnen starten. Een gedrukte catalogus heeft helaas altijd de vervelende eigenschap weer razendsnel achterhaald te zijn. Blijft u daarom voor het meest actuele overzicht van onze hulpmiddelen onze website bezoeken. Daar vindt u ook de uitgebreide omschrijvingen van onze producten en de technische gegevens. Wenst u meer informatie over onze hulpmiddelen en diensten, wilt u een hulpmiddel uitproberen, of een afspraak maken voor een adviesgesprek, aarzel dan niet om met ons contact op te nemen. Wij blijven u graag van dienst. De medewerkers en directie van rdgKompagne.

Voorwoord

Voor u ligt weer een nieuwe catalogus van rdgKompagne

rdgKompagne

Algemene informatie

Inhoudsopgave

Algemene informatie

Hulpmiddelen

en vergoedingsregelingen anderzijds, zodat u zelf een

rdgKompagne is de grootste adviseur en leverancier in

weloverwogen keuze kunt maken.

Voorwoord

p 01

delen, aangepaste bedieningen, pc- en werkplekaanpas-

Naast advisering ten behoeve van cliënten, leveren wij ook

Inhoudsopgave

p 02

singen, omgevingsbediening, middelen voor cognitieve

hulpmiddelen aan instellingen, voor algemeen gebruik

Algemene informatie

p 03

ondersteuning en spelmaterialen voor mensen met een

en assessments. Voor eenvoudige hulpmiddelen en spel-

handicap.

materialen, waarvoor een advies niet per se noodzakelijk is, kunt u terecht in onze webshop.

Communicatiehulpmiddelen

Hierbij is ons uitgangspunt een totaaloplossing te bieden,

Starters

p 08

die bestaat uit een optimale combinatie van hulpmiddel,

Werkwijze

Plaatjessystemen

p 12

bediening en integratie in de leef- of werkomgeving van

Advies

Tekstsystemen

p 16

de cliënt. Een advies houdt dan ook niet op bij het vinden

Onze adviseurs assisteren gebruikers en hun begeleiders

p 20

van het juiste hulpmiddel: het communicatieapparaat of

bij de keuze van het juiste hulpmiddel. Een adviesgesprek

Software

p 24

de omgevingsbediening moet ook daadwerkelijk gebruikt

vindt plaats op locatie. Dat kan zijn bij de cliënt thuis of in

Overige

p 28

kunnen worden. Behalve standaardoplossingen behoren

de zorginstelling, maar ook bijvoorbeeld op school. Hierbij

ook individuele aanpassingen aan hulpmiddelen tot de

zijn normaliter de cliënt, de logopedist of ergotherapeut

mogelijkheden.

en de partner, een ouder of begeleider aanwezig. In het

Dynamische systemen

Bedieningshulpmiddelen

gesprek wordt de hulpvraag besproken, alsmede de eisen

Schakelaars

p 32

Hoewel rdgKompagne naast adviseur ook leverancier is,

waaraan een hulpmiddel moet voldoen en eventuele

Oogbesturing

p 36

zijn wij bovenal servicegericht. Bij de zoektocht naar de

aanvullende wensen van de cliënt. Hierbij is niet alleen de

Muisbesturing

p 40

beste oplossing staat bij ons de cliënt centraal en de vraag

functionaliteit van het hulpmiddel van belang, maar ook

Tekstinvoer

p 46

van de cliënt voorop. Om u optimaal te kunnen helpen,

de wijze van bediening.

Visuele compensatie

p 52

hebben wij een zeer breed scala aan hulpmiddelen in

p 56

ons assortiment. Hoewel wij voor deze hulpmiddelen

Werkplekaanpassingen

uiteraard de beste ondersteuning kunnen bieden, zijn wij

Omgevingsbediening

niet gebonden aan een vast aanbod. Wij denken graag p 58

met u mee, ook buiten vaste kaders, om tot een creatieve oplossing te komen. rdgKompagne is hierin graag uw

Inhoudsopgave

Cognitieve ondersteuning

betrouwbare, betrokken en deskundige partner. p 62 Behalve over hulpmiddelen, kunnen wij u ook adviseren

Spelmaterialen Adaptatietechniek

over mogelijke vergoedingsregelingen. Om voor vergoep 66

p 72

ding van een hulpmiddel in aanmerking te komen, moet

Als de keuze valt op een bepaald type hulpmiddel, kan in

de cliënt aan bepaalde voorwaarden voldoen. Voor de

de praktijk worden nagegaan of het gekozen hulpmiddel

zorgverzekeraar bijvoorbeeld dient het hulpmiddel de

voldoet. Veel van onze hulpmiddelen kunnen op zicht

“goedkoopste adequate” optie te zijn. Onze adviseurs zijn

gestuurd worden, zodat de gebruiker de oplossing in zijn

tot in detail op de hoogte van wat wel en wat niet wordt

of haar dagelijkse omgeving kan uitproberen.

vergoed. Derhalve is rdgKompagne in staat om adequaat

02

advies uit te brengen en ondersteuning te bieden wanneer

Wanneer een geschikt hulpmiddel is gevonden, wordt

een aanvraag onverhoopt problemen oplevert. Wij zoeken

bekeken of het moet worden opgebouwd op een rolstoel

altijd naar de optimale oplossing voor alle partijen. Indien

of andere voorziening en of er nog aanpassingen aan het

gewenst kunnen wij echter ons advies opsplitsen en u

hulpmiddel noodzakelijk zijn.

adviseren over de verschillende mogelijkheden enerzijds

www.rdgkompagne.nl

03

Algemene informatie

Nederland op het gebied van communicatiehulpmid-

rdgKompagne

Algemene informatie

Aanvraag

rdgKompagne volgt alle ontwikkelingen op de voet, zodat

Onze hoofdvestiging staat in Enschede. Behalve het

doelgroep. Wanneer wij er dus voor kiezen een hulpmiddel

Op basis van de resultaten van het adviesgesprek wordt

wij steeds op de hoogte blijven en zo nodig tijdig onze

regioteam Oost, bevinden zich hier de afdelingen werktuig-

wel of juist (nog) niet in ons aanbod op te nemen, dan is dat

door de adviseur, zo nodig in samenspraak met de werk-

interne processen kunnen aanpassen. Zo kunnen wij altijd

bouw (WTB), elektro, logistiek, reparaties, helpdesk en

altijd een weloverwogen beslissing.

tuigbouwkundig specialist, een offerte gemaakt. Deze is

optimaal adviseren over en ondersteunen bij het indienen

administratie. Voor het realiseren van technische adaptaties

nodig om een vergoeding te kunnen aanvragen bij een

van aanvragen.

hebben wij in Enschede een goed uitgeruste werkplaats.

Levering

ISO-certificering

groot wereldwijd netwerk. Elk van onze adviseurs is boven-

Communicatiehulpmiddelen, aangepaste bedieningen en

Wanneer de opdracht wordt goedgekeurd, krijgt rdgKom-

Sinds 2009 is rdgKompagne in het bezit van het ISO-9001

dien productspecialist van een specifieke productgroep

omgevingsbediening vallen onder de ZVW of AWBZ. Voor

pagne hiervan bericht en zullen de artikelen besteld en een

certificaat betreffende het gehanteerde kwaliteitssysteem

en onderhoudt hiervoor nauw contact met ontwikkelaars

deze hulpmiddelen heeft rdgKompagne contracten met al-

eventuele opbouw ingepland worden. Als alle artikelen

en de toepassing ervan. Deze certificering geldt voor het

en leveranciers. Hierdoor zijn wij altijd goed op de hoogte

le zorgverzekeraars en zorgkantoren. Woningaanpassingen

compleet zijn, zullen deze bij u worden afgeleverd en geïn-

gebied adviseren, aanpassen en leveren van communicatie-

van de laatste ontwikkelingen en nieuwste mogelijkheden.

daarentegen vallen onder de WMO. rdgKompagne voert

stalleerd. Ook krijgt u een instructie. Soms volgen er in een

hulpmiddelen, computeraanpassingen en omgevingsbe-

Daarnaast werken wij nauw samen met instellingen, hoge-

woningaanpassingen uit die nodig zijn voor omgevings-

later stadium nog meer instructiebezoeken. Voor sommige

dieningen voor mensen met een handicap, alsmede het

scholen en universiteiten, en hebben wij door de jaren

bediening. Hiervoor werken wij samen met gemeenten.

hulpmiddelen is een instructie niet noodzakelijk. In die

verlenen van nazorg hieraan.

heen een waardevolle band opgebouwd met veel cliënten

Daarnaast heeft rdgKompagne voor het aanpassen van

gevallen zal het hulpmiddel per post worden bezorgd.

betalende instantie.

Bij het zoeken naar oplossingen en introduceren van nieuwe hulpmiddelen kunnen wij gebruikmaken van een

en therapeuten.

werkplekken ten behoeve van arbeidsre-integratie een

Expertise

overeenkomst met het UWV. Deze aanpassingen worden

Het adviesteam van rdgKompagne bestaat uit een groep

Dienstverlening

soms ook (deels) vergoed door de werkgever. Tenslotte zijn

professionals met een gezamenlijke ervaring van ruim

Naast service gericht op het leveren van hulpmiddelen,

er diverse fondsen voor hulpmiddelen die niet volgens een

100 jaar en achtergronden in bewegingstechnologie,

bieden wij instellingen, bedrijven, instanties en par-

van de genoemde regelingen worden vergoed.

ergotherapie en logopedie. Wij vinden het belangrijk

ticulieren verschillende aanvullende diensten. Deze

voortdurend te werken aan het op peil houden en

dienstverlening is uniek en richt zich op advisering,

Voor de verschillende instanties gelden verschillende

uitbouwen van onze expertise en geven daaraan dan ook

ondersteuning, scholing en adaptatie.

aanvraagprocedures en zelfs zorgverzekeraars onderling

hoge prioriteit. Hiertoe maken wij onder andere onderdeel

hanteren verschillende procedures. Ook de benodigde

uit van ARKOM, een samenwerkingsverband met partners

Cursusaanbod

documenten voor de aanvraag verschillen. Dit kunnen

uit Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk, met als doel

rdgKompagne organiseert enkele malen per jaar workshops

bijvoorbeeld zijn een motivatie, een toetsingsformulier

het verbeteren en verbreden van kennis en ervaring

voor therapeuten, ouders en andere begeleiders. Wij nodi-

en/of een verklaring van de behandelend arts. In som-

op het gebied van ondersteunde communicatie vanuit

gen u van harte uit om aan onze workshops deel te nemen.

mige gevallen dient de aanvraag door de betrokken

internationaal perspectief (www.arkom-team.eu). In de cursus Inrichten dynamische systemen leert u hoe aan

therapeut ingediend te worden. De aanvrager stuurt dan

Algemene informatie

de documenten samen met het advies en de offerte van

Na levering kunnen gebruikers en begeleiders zo nodig

rdgKompagne vervult graag een voortrekkersrol en houdt

de slag te gaan met het maken van individuele vocabulaires

rdgKompagne naar de betreffende instantie. De adviseur

terugvallen op onze helpdesk. Wij blijven u dus ook na de

dan ook altijd de blik gericht op de buitenwereld en op

voor dynamische communicatiehulpmiddelen. Hierbij ligt

kan zo nodig adviseren over de formulering van de

uitlevering ondersteunen bij de ingebruikname van het

de toekomst. Wel vinden wij het belangrijk om nieuwe

de nadruk niet op de specifieke eigenschappen van de ap-

motivatie. In andere gevallen wordt gebruik gemaakt

hulpmiddel.

hulpmiddelen uitgebreid en kritisch te evalueren, alvorens

paraten of software, maar op de onderliggende methodiek.

ze te introduceren. Daarbij kijken wij zowel naar technische

In deze cursus komt aan bod: hoe stel je een dynamische

stabiliteit en functionaliteit, als naar bruikbaarheid voor de

kaart op, verschillende (nieuwe) benaderingswijzen, wat

van een toetsingsformulier, dat door de adviseur in overleg met de therapeut kan worden ingevuld. Voor

Organisatie

sommige zorgverzekeraars heeft rdgKompagne een open

De adviesgroep van rdgKompagne bestaat uit 11

machtiging en kunnen wij zelf de toetsing uitvoeren. In die

regioadviseurs, die adviseren op locatie in heel Nederland.

gevallen kunnen wij extra snel tot levering overgaan.

De adviseurs werken vanuit drie regioteams, gesitueerd in het oosten, westen en zuiden van het land. Naast adviseurs

Het is een complexe taak een weg te vinden door al deze

bestaat elk regioteam uit servicemedewerkers buitendienst

verschillende procedures. Daar komt nog bij dat proce-

en een medewerker binnendienst.

dures, maar ook de wetgeving voortdurend veranderen.

04

Regioteam Oost

www.rdgkompagne.nl

Regioteam West

Regioteam Zuid

05

Algemene informatie

Algemene informatie

rdgKompagne

is er kant-en-klaar op de markt en hoe bruikbaar is dit.

Vocabulaires op maat

Zorgverzekeraars kunnen onze expertise inschakelen voor

Deze cursus is geaccrediteerd voor logopedisten en ergo-

Met onze vocabulairedienst ondersteunen wij therapeuten

protocollisering, second opinions, informatiebijeenkomsten

therapeuten; voor deelname aan deze cursus worden door

en ouders bij het maken van vocabulaires voor symbool-

en kennisvergroting van medewerkers. Gemeenten kunnen

Stichting ADAP 6 accreditatiepunten toegekend.

gebaseerde dynamische communicatiehulpmiddelen. Het

ons benaderen voor een onafhankelijke beoordeling over

maken van dit soort vocabulaires is een tijdrovende klus;

de noodzaak van hulpmiddelen en voor het realiseren van

De basiscursussen Mind Express en Tobii Communicator

niet alleen omdat het soms zeer uitgebreide vocabulaires

voorzieningen. UWV en werkgevers kunnen ons inscha-

zijn bedoeld voor mensen die nog niet of weinig met deze

betreft, maar ook omdat met veel aspecten rekening moet

kelen voor werkplekaanpassingen en advisering over het

software hebben gewerkt. Er wordt getoond wat de moge-

worden gehouden. Om deze dienst optimaal te kunnen

inrichten en aanpassen van werkplekken voor mensen met

lijkheden van het betreffende programma zijn en u oefent

aanbieden, hebben wij een uitgebreide interactieve

motorische beperkingen.

de basisfuncties. Na afloop van de cursus kunt u in Mind

vragenlijst ontwikkeld, waarin alle relevante aspecten van

Express of Tobii Communicator een communicatiekaart

een goed vocabulaire aan bod komen. In de lijst worden

Leveranciers kunnen ons benaderen voor het aanpassen

maken en weet u hoe u de belangrijkste functies gebruikt.

het individuele niveau, de leefwereld en interesses van

van hun apparatuur of het opbouwen of monteren van

de gebruiker in kaart gebracht, alsmede aspecten als

apparatuur aan hun voorzieningen. Ontwikkelaars en

De workshop Beginnende communicatie richt zich op

bediening, type afbeeldingen en kleurgebruik. Bij het

producenten kunnen gebruikmaken van onze kennis over

het leren inzetten van “Easytech” hulpmiddelen. Aan bod

invullen van de vragenlijst worden de effecten van de

komen activiteiten met eenvoudige hulpmiddelen voor

gemaakte keuzes direct zichtbaar gemaakt in de vorm van

Instellingen en vrijgevestigde therapeuten kunnen ons

startende communiceerders op het gebied van actie-

afbeeldingen. Zo kunt u op een relatief eenvoudige manier

inschakelen voor advies of informatie bij de aanschaf

reactie, keuzes maken en het voeren van eenvoudige

aangeven hoe het hulpmiddel voor uw kind of cliënt moet

van communicatieapparatuur, voor de inrichting van

Voor opleidingen kunnen wij colleges verzorgen voor

gesprekken. Verder leert u zelf speelgoed aanpassen zodat

worden ingericht en welke uitingen van belang zijn in zijn

computerlokalen, voor scholing aan medewerkers, voor

studenten, of bijscholingen voor docenten. Verder hebben

het met een schakelaar bediend kan worden, de computer

of haar leven. Met behulp van uw antwoorden kunnen wij

individuele begeleiding van cliënten of leerlingen en voor

wij voor studenten regelmatig stage- of projectplaatsen

bedienen met één knop, en de mogelijkheden van de

vervolgens het persoonlijke startvocabulaire samenstellen

ondersteuning bij aanvraagtrajecten. Instellingen kunnen

beschikbaar. Onderzoekers kunnen gebruikmaken van on-

Powerlink en de Big Jack.

voor de cliënt, waarmee het hulpmiddel bij levering wordt

bovendien gebruikmaken van onze afdeling WTB voor het

ze expertise en ons grote netwerk van klanten en produ-

uitgerust.

maken van speciale adaptaties, zoals bevestigingen van

centen. Daarnaast kunnen wij apparatuur in bruikleen

hulpmiddelen binnen het gebouw of aanpassingen om

verstrekken ten behoeve van onderzoek.

In de workshop Pc-aanpassingen maakt u kennis met com-

de markt, over apparatuur en over ziektebeelden. Ook

puteraanpassingen voor mensen met motorische beper-

Adaptatietechniek

reeds aanwezige apparatuur te bedienen. Denk daarbij

kingen. Aan bod komen aangepaste toetsenborden, muis-

In de eigen werkplaats van rdgKompagne is een groep

niet alleen aan omgevingsbediening, maar ook bijv. aan

vervangers zoals joysticks en hoofdmuizen, oogbesturing

professionals werkzaam die zich bezighoudt met het

het aanpassen van werkgereedschap, hobbymateriaal of

en manieren om de computer met schakelaars te bedienen.

adviseren, ontwikkelen en realiseren van individuele aan-

muziekinstrumenten.

kunnen wij voor hen productevaluaties uitvoeren.

passingen die nodig zijn om hulpmiddelen, apparatuur

Algemene informatie

De basiscursus Handi en Handifon is bedoeld voor thera-

of gereedschappen voor mensen met een handicap goed

Gebruikers van hulpmiddelen kunnen een beroep op ons

peuten, begeleiders en ouders van (potentiële) Handi- en

bedienbaar te maken. Dit kunnen aanpassingen zijn aan de

doen voor extra begeleiding en ondersteuning, voor advies

Handifongebruikers. In deze cursus worden de mogelijk-

apparatuur zelf, of aan de plaats waar deze gebruikt wordt.

over hulpmiddelen en adaptaties die buiten de vergoe-

heden van de beide apparaten getoond en oefent u de

Deze werkzaamheden kunnen worden verricht in opdracht

dingsregelingen vallen, voor begeleiding bij het indienen

basisfuncties. Aan de hand van praktijkvoorbeelden leert

van bedrijfsverenigingen, ziektekostenverzekeraars, zie-

van aanvragen, voor hulp in het keuzeproces en voor het

u hoe het hulpmiddel succesvol in het dagelijks leven kan

kenhuizen, verpleeghuizen, revalidatiecentra, thuiszorg,

inrichten van vocabulaires.

worden geïntegreerd. Na de cursus kunt u het apparaat

(collega)bedrijven, gemeenten en particulieren. Meer over

inrichten voor de gebruiker en met diens ontwikkeling

de mogelijkheden leest u op pagina 73.

Ook patiëntenorganisaties en belangenverenigingen kunnen een beroep op ons doen voor ondersteuning en advies.

laten meegroeien. Dienstverlening op maat

Daarnaast kan rdgKompagne informatiebijeenkomsten

Deze cursussen worden gegeven in onze vestiging in

Uiteraard kunnen partijen ook een beroep op ons doen

begeleiden, projecten en andere initiatieven faciliteren,

Utrecht. Data, prijzen en een inschrijfformulier vindt u op

voor dienstverlening op maat. Wij zetten onze expertise

en apparatuur in bruikleen verstrekken voor beurzen of

onze website www.rdgkompagne.nl.

graag voor u in.

demonstraties.

06

www.rdgkompagne.nl

07

Algemene informatie

Algemene informatie

Algemene informatie


Starters

STARTERS Voor wie: mensen met een beginnend of zeer beperkt communicatieniveau. Voor wat: beginnende communicatie, oefenen van communicatieve voorwaarden zoals actie-reactie, beurtwisselen en aandacht vragen. Voor welke situatie: thuis, in de klas/groep, of onderweg.

Onder starters verstaan wij eenvoudige spraakcomputers

wordt de volgende boodschap afgespeeld. Deze functie

voor beginnende communicatie. Deze apparaten hebben

kan bijvoorbeeld gebruikt worden om de gebruiker een

slechts een of enkele knoppen, waaronder spraakbood-

verhaal te laten voorlezen terwijl de leerkracht de plaatjes

schappen kunnen worden opgenomen. Wanneer de ge-

toont, voor het voeren van een eenvoudig gesprek, of voor

bruiker op de knop drukt, wordt de boodschap ten gehore

het geven van de opeenvolgende instructies voor een taak.

gebracht. Voor het maken van de spraakopnames hebben starters een ingebouwde microfoon.

Niveaus Heeft het apparaat meerdere niveaus, dan kunnen op elk

Starters zijn doorgaans groot van formaat en kleurig

niveau verschillende spraakboodschappen opgenomen

uitgevoerd. Soms hebben de apparaten een doorzichtig

worden. Door een begeleider is het apparaat dan snel aan

kapje, waaronder een afbeelding kan worden geplaatst.

te passen aan de situatie, door eenvoudig een ander niveau

Ook zijn er starters met een klein plateau, waarop een

in te stellen.

voorwerp kan worden geplaatst. Dit kan voor de gebruiker

Communicatiehulpmiddelen > Starters

iets duidelijk maken over de spraakboodschap op het

Alternatieve bediening

apparaat.

Op sommige starters kan voor elke knop ook een externe schakelaar aangesloten worden. Zo kan de starter door

21 08

www.rdgkompagne.nl

Sommige starters zijn koppelbaar, zodat ze samengevoegd

gebruikers met onvoldoende handfunctie op een alter-

kunnen worden tot één systeem met meerdere knoppen,

natieve manier bediend worden, bijvoorbeeld door de

dat meegroeit met het niveau van de gebruiker.

schakelaar bij het hoofd te plaatsen.

Stap-voor-stapfunctie

Aansluitmogelijkheden

Heeft de schakelaar een stap-voor-stapfunctie, dan

Ook kan de starter een aansluitmogelijkheid hebben voor

kunnen meerdere spraakboodschappen achter elkaar

aangepast speelgoed op batterijen. Dit speelgoed kan

opgenomen worden. Bij elke activering van de schakelaar

dan met behulp van een mini-jackkabeltje op de starter

09

Communicatiehulpmiddelen >>Starters

Starters


Starters

aangesloten worden. De gebruiker kan het speelgoed nu

Daarnaast kunnen starters ingezet worden om de gebruiker

met zijn starter bedienen, waarbij eventueel gelijktijdig

te kalmeren, bijvoorbeeld met een boodschap van moeder,

een spraakboodschap (of lied) klinkt.

of met een ingezongen liedje.

Gebruik

Onderlinge verschillen

Starters helpen op een speelse manier de communicatie

De starters verschillen onderling van elkaar in:

op gang te brengen, door de gebruiker te stimuleren om

• • • • • • •

actief deel te nemen aan activiteiten en communicatievoorwaarden te trainen, zoals beurt wisselen, actie-reactie en initiatief nemen. Starters kunnen ook heel goed gebruikt worden voor het opzetten van groepsactiviteiten, bijvoorbeeld in de klas.

Aantal knoppen Grootte van de knop(pen)

TalkTrac Communicator

Aantal niveaus

Aan polsband

Aantal spraakboodschappen per niveau Opnamecapaciteit Bedieningsmogelijkheden

LITTLEmack, LITTLE Step-by-Step, LITTLE Step-by-Step with Levels, LITTLE Step-by-Step Choice with Levels en LITTLE Step-by-Step Gameplay


Talking Brix Koppelbare schakelaars

VideoBrix Met videoboodschap

Communicatiehulpmiddelen > Starters

Partner/Plus en Partner/Plus Stepper Koppelbare schakelaar

Partner/Plus 4

BIGmack, BIG Step-by-Step, BIG Step-by-Step with Levels, BIG Step-by-Step Choice with Levels en BIG Step-by-Step Gameplay

10

Italk2

www.rdgkompagne.nl

11

Communicatiehulpmiddelen >>Starters

Starters


Plaatjessystemen

Communicatiehulpmiddelen >>Plaatjessytemen

Plaatjessystemen

PLAATJESSYSTEMEN Voor wie: mensen met een beginnend of beperkt communicatieniveau. Voor wat: overbrengen van een beperkt aantal communicatieve uitingen. Voor welke situatie: thuis, in de klas/groep, of onderweg.

Plaatjessystemen hebben een beperkt aantal toetsen

Sommige systemen hebben een flexibele indeling, wat

waarmee een vast aantal boodschappen overgebracht kan

inhoudt dat het aantal toetsen instelbaar is. Zo kan het

worden. De systemen zijn bedoeld voor kinderen met een

apparaat meegroeien met het niveau van de gebruiker en

beginnend communicatief niveau, of volwassenen met een

uiteindelijk een goede opstap vormen naar een dynamisch

zeer beperkt cognitief niveau.

systeem.

Onder elke toets kan een spraakboodschap opgenomen

Raster

worden. Hiervoor hebben de systemen een ingebouwde

Plaatjessystemen zijn doorgaans voorzien van een raster,

microfoon. Wanneer de gebruiker een toets selecteert,

waardoor de toetsen duidelijk van elkaar gescheiden

wordt de boodschap uitgesproken.

worden. Onder het raster kan een papieren communicatiekaart worden geschoven, waarop pictogrammen of andere

Communicatiehulpmiddelen > Plaatjessystemen

Plaatjessystemen zijn doorgaans vrij groot van formaat,

afbeeldingen zijn afgedrukt. Zo heeft elke toets zijn eigen

maar licht van gewicht, want ze moeten gemakkelijk

afbeelding. Bij apparaten met een flexibele indeling zijn de

meegenomen kunnen worden. Verder zijn de apparaten

rasters verwisselbaar.

robuust uitgevoerd en hebben ze een goede geluidskwaliteit en instelbaar volume.

Niveaus Heeft het apparaat meerdere niveaus, dan kunnen op elk

Aantal toetsen

niveau verschillende spraakboodschappen opgenomen

Het aantal toetsen van plaatjessystemen kan oplopen tot

worden. Zo kan het systeem gebruikt worden in verschil-

128. In de praktijk is 32 toetsen voor een plaatjessysteem

lende situaties, bijv. thuis, op school, in de dierentuin, etc.

echter wel het maximum. Bij een groter aantal toetsen

Door een begeleider is het apparaat snel aan te passen aan

worden deze erg klein. Bovendien zijn gebruikers die

de situatie, door eenvoudig een ander niveau in te stellen

met meer toetsen kunnen omgaan vaak wel toe aan een

en een andere kaart in het apparaat te plaatsen.

dynamisch communicatiehulpmiddel (zie pagina 21).

12

www.rdgkompagne.nl

13


Plaatjessystemen Het niveau kan ingesteld worden met behulp van een


knop op het apparaat. Er zijn ook plaatjessystemen met

Het plaatjessysteem kan bovendien een of twee aanslui-

automatische kaartherkenning.

tingen hebben voor aangepast speelgoed op batterijen.

Communicatiehulpmiddelen >>Plaatjessystemen

Plaatjessystemen

In dat geval kan speelgoed met behulp van een mini-

Bediening

jackkabeltje op het systeem aangesloten worden. De

Standaard worden plaatjessystemen bediend door de

gebruiker kan het speelgoed vervolgens met zijn plaatjes-

toetsen in te drukken. Sommige plaatjessystemen hebben

systeem bedienen, waarbij eventueel gelijktijdig een

daarnaast aansluitingen voor externe schakelaars. Bij

spraakboodschap (of lied) klinkt.

apparaten met een kleiner aantal toetsen kunnen soms evenzoveel schakelaars aangesloten worden. De toetsen

Daarnaast zijn er systemen die beschikken over een

worden dan een-op-een overgenomen door de schakelaars.

infrarood zender, die het mogelijk maakt afstandbedienbare spelmaterialen of andere apparaten met behulp van de

Daarnaast zijn er apparaten die scannend bediend kunnen

toetsen van het plaatjessysteem te bedienen. De zender

SuperTalker

worden. Op scannende apparaten worden een of twee

wordt eenvoudig geprogrammeerd met behulp van de

Flexibele indeling van 1 tot 8 toetsen

schakelaars aangesloten. Op de toetsen bevinden zich

originele afstandsbediening.

lichtjes, die een voor een gaan branden. Brandt het lichtje van de gewenste toets, dan activeert de gebruiker zijn of

Communicatiekaarten

haar schakelaar. De scansnelheid is instelbaar en soms ook

De papieren communicatiekaarten kunnen met behulp

de scanvolgorde. Heeft de gebruiker twee schakelaars,

van speciale software op de pc gemaakt en afgedrukt wor-

Tech/Talk en Tech/Scan 8

dan kan hij of zij de snelheid zelf bepalen door met de

den. Dankzij deze speciale software krijgen de kaarten en

8 toetsen, in aanraak- en scannende versie

ene schakelaar de toetsen te doorlopen en met de andere

toetsen exact de juiste afmetingen (zie pagina 25).

te activeren. In plaats van lichtjes kunnen sommige plaatjessystemen de toetsen ook aanduiden door middel


van auditieve “cues”. Dit zijn korte spraakopnames die,

Plaatjessystemen verschillen onderling van elkaar in:

al dan niet door een koptelefoon, duidelijk maken welke

• • • • • •

spraakboodschap zich onder de knop bevindt. Dankzij

deze

alternatieve

bedieningsmogelijkheden

kunnen de plaatjessystemen ook door cliënten met onvoldoende handfunctie en/of een visuele beperking gebruikt

Aantal toetsen en flexibiliteit

Tech/Speak en Tech/Scan 32 32 toetsen, in aanraak- en scannende versie

Aantal niveaus en automatische niveauherkenning Opnamecapaciteit Bedieningsmogelijkheden Aansluitmogelijkheden Extra functies

Communicatiehulpmiddelen > Plaatjessystemen

worden. Lingo Kleine comunicator met 2 tot 8 toetsen

GoTalk 4+, 9+ en 20+ De boodschappen op de bovenste rij zijn op elk niveau gelijk

ProxTalker

14

Met verplaatsbare symboolkaartjes

Tobii S32

QuickTalker 7, 12 en 23

Flexibele indeling van 1 tot 32 toetsen en automatische kaartherkenning

De boodschappen op de bovenste rij zijn op elk niveau gelijk

www.rdgkompagne.nl

15


Tekstsystemen

TEKSTSYSTEMEN Voor wie: mensen met een communicatieve beperking die motorisch en cognitief in staat zijn te typen. Voor wat: overbrengen van communicatieve uitingen over elk gewenst onderwerp. Voor welke situatie: thuis, in de klas/groep, op het werk/dagbesteding, of onderweg.

Voor jongeren of volwassenen die met tekst kunnen

waarin de communicatiepartner niet of moeilijk kan

communiceren, wordt meestal gekozen voor een tekstge-

meelezen, zoals buitenshuis, in een groep of wanneer de

baseerd hulpmiddel. Heeft de gebruiker geen bijkomende

gesprekspartner slechtziend is.

problemen met de handfunctie of andere aanvullende eisen, dan kan een eenvoudig tekstsysteem volstaan.

Bediening De toetsenborden hebben standaard een QWERTY-

Tekstsystemen bestaan uit een toetsenbord en een of twee

indeling. Sommige systemen zijn ook leverbaar in ABC-

tekstdisplays. Systemen met twee displays hebben een

uitvoering.

extra scherm aan de achterzijde, waarop de communicatiepartner kan meelezen wat de gebruiker typt. De grootte

Sommige tekstsystemen zijn standaard voorzien van een

van de schermen varieert, alsook het aantal tekstregels en

raster voor vingergeleiding, maar voor alle systemen zijn

de tekstgrootte.

rasters als optie beschikbaar. Rasters kunnen nuttig zijn voor mensen met een beperkte coördinatie of motorische

Communicatiehulpmiddelen > Tekstsystemen

De meeste tekstsystemen zijn bovendien voorzien van

problemen. Door het raster komen de toetsen verzonken

een synthetische stem. Naar keuze kan een mannen- of

te liggen, zodat de gebruiker de hand op het raster kan

vrouwenstem ingesteld worden. Op de verschillende sys-

laten rusten en de juiste toets kan kiezen, zonder daarbij

temen zijn verschillende spraaksynthesizers geïnstalleerd.

ongewenste toetsen in te drukken.

Alle beschikbare stemmen zijn goed verstaanbaar, maar welke het prettigst klinkt, is zeer persoonlijk. Op sommige

Woordvoorspelling

systemen bestaat de mogelijkheid stemmen voor meerdere

Voor het versnellen van de tekstinvoer zijn tekstsystemen

talen te installeren.

voorzien van woorden/of zinsvoorspelling. De uitgebreidheid van deze functie varieert. Daarnaast is het op

De synthetische stem kan uitspreken wat de gebruiker

sommige systemen mogelijk veelgebruikte zinnen op te

typt. Hierdoor kan het hulpmiddel niet alleen in een-op-

slaan.

een gesprekken gebruikt worden, maar ook in situaties

16

www.rdgkompagne.nl

17

Communicatiehulpmiddelen >>Tekstsytemen

Tekstsystemen


Tekstsystemen

Communicatiehulpmiddelen >>Tekstsystemen

Tekstsystemen

SpeakOut

Extra functies


Enkele systemen bieden de mogelijkheid met behulp van

Tekstsystemen verschillen onderling van elkaar in:

het hulpmiddel te telefoneren en/of sms’en. Bij telefoneren

• • • • •

wordt de spraak van het hulpmiddel direct door de telefoonlijn gezonden, zodat deze duidelijk verstaanbaar is.

Aantal schermen Aantal tekstregels en tekstgrootte op de scherm Stem Uitgebreidheid van de woordvoorspelling Extra functies

Allora

Dubby II

Communicatiehulpmiddelen > Tekstsystemen

Lightwriter SL40 en SL40 Connect Standaard voorzien van sms-functie, met de Connect kan men bovendien telefoneren

Megabee Tekstgebaseerd doorkijkraam met twee displays

Lightwriter Swift Pocketformaat hulpmiddel met intelligente zinsvoorspelling en bediening met pookje

18

www.rdgkompagne.nl

19


Dynamische systemen

DYNAMISCHE SYSTEMEN Voor wie: mensen met een communicatieve beperking die een groter aantal uitingen willen kunnen overbrengen. Voor wat: overbrengen van voorgeprogrammeerde persoonlijke uitingen, die zijn ingedeeld in categorieën, eventueel aangevuld met een typmodule. Voor welke situatie: thuis, in de klas/groep, op het werk/dagbesteding, of onderweg.

Dynamische systemen zijn geschikt voor zowel tekst- als

van deze communicatiepagina’s typt of kiest de gebruiker

symboolcommunicatie. In tegenstelling tot de eerder

de boodschappen die hij of zij wil overbrengen.

beschreven statische systemen, hebben dynamische systemen geen vaste toetsen, maar een indeling die

Geletterde gebruikers kunnen werken met schermtoetsen-

kan veranderen. Dit betekent enerzijds dat het scherm

borden, zodat men alles kan typen wat men wil zeggen

veranderlijk is: elke toets op het scherm kan verwijzen naar

en niet in de communicatie beperkt wordt. Voor het

een nieuwe pagina met nieuwe toetsen. Anderzijds kan

versnellen van de tekstinvoer kan gebruik worden gemaakt

ook de inhoud van een dynamisch systeem steeds worden

van woorden zinsvoorspellers. Daarnaast is het mogelijk

aangepast, zodat het als het ware kan meegroeien met het

te werken met voorgeprogrammeerde boodschappen.

niveau, de leefomstandigheden en de interesses van de

Deze boodschappen kunnen worden aangeduid met tekst

gebruiker.

of met afbeeldingen. Voor geletterde gebruikers kan dit een manier zijn om veelgebruikte uitingen snel te kunnen

Dynamische systemen zijn speciaal voor de doelgroep

kiezen.

Communicatiehulpmiddelen > Dynamische systemen

ontwikkelde “tabletcomputers” met communicatiesoftware. De computer is voorzien van een aanraakscherm,

Voorgeprogrammeerde boodschappen zijn bovendien

krachtige speakers en mogelijkheden voor alternatieve be-

geschikt voor ongeletterde gebruikers. Voor hen kunnen

diening. Dynamische systemen zijn beschikbaar van zeer

de boodschappen worden aangeduid met pictogrammen,

draagbaar pocketformaat tot grote 15” apparaten, die meer

eigen foto’s of afbeeldingen van internet. Boodschappen

geschikt zijn voor bijv. oogbesturing.

kunnen bestaan uit hele zinnen of uit losse woorden, waarmee de gebruiker zelf zinnen kan opbouwen. Som-

Communicatiesoftware

mige systemen kunnen hierbij de woorden automatisch

Standaard is op dynamische systemen speciale communi-

vervoegen.

catiesoftware geïnstalleerd. Met behulp van deze software

20

www.rdgkompagne.nl

wordt het communicatiehulpmiddel “ingericht”. Die inrich-

Uiteraard kunnen getypte, gekozen of samengestelde

ting bestaat uit een verzameling “communicatiepagina’s”,

boodschappen ook uitgesproken worden. Hiervoor is

die volledig kan worden aangepast aan de wensen en

het mogelijk gebruik te maken van synthetische en/of

eisen van de gebruiker van het hulpmiddel. Met behulp

opgenomen spraak.

21

Communicatiehulpmiddelen >>Dynamische sytemen

Dynamische systemen


Dynamische systemen

Extra functies

Op de grotere en geavanceerdere systemen kunnen

Naast directe communicatie hebben veel dynamische

bovendien modules voor oogbesturing aangesloten wor-

systemen aanvullende mogelijkheden, zoals internetten,

den. De gebruiker selecteert dan de toetsen door ernaar

e-mailen, bellen, sms’en, spelen, foto’s maken en bekijken,

te kijken (zie Oogbesturing). Dit maakt de systemen zelfs

muziek luisteren en omgevingsbediening.

geschikt voor gebruikers met zeer ernstige motorische problematiek.

Bediening Dynamische systemen zijn uitgerust met een aanraak-

Formaten en opbouw

scherm. Vrijwel alle dynamische systemen bieden boven-

De kleinere dynamische systemen zijn door hun formaat

dien diverse mogelijkheden voor alternatieve bediening.

en gewicht extra geschikt voor gebruikers die kunnen

Zingui

Daardoor kunnen ze ook bediend worden door gebruikers

lopen. Deze systemen worden geleverd met een draagtas.

met onvoldoende handfunctie en zijn ze voor mensen met

Sommige systemen hebben een uitklapbare beugel,

Met vereenvoudigde versie van Mind Express en 8,4 inch scherm

degeneratieve aandoeningen snel aanpasbaar.

waarmee ze rechtop op een tafel gezet kunnen worden. Zwaardere systemen zijn niet geschikt om te worden

Tobii C12 en Tobii C15

Om het aanraakscherm beter bedienbaar te maken, kun-

gedragen. Deze systemen, maar ook de kleinere, kunnen

nen de systemen voorzien worden van een raster voor

worden opgebouwd op bijv. een rolstoel of bij het bed.

Met 12 of 15 inch scherm en Tobii Communicator software, ook te combineren met module voor oogbesturing

vingergeleiding. Dit kan nuttig zijn voor mensen met een beperkte coördinatie of motorische problemen. Het raster

Doelgroep

zorgt ervoor dat de toetsen verzonken komen te liggen,

Dynamische systemen worden ingezet bij kinderen of

zodat de gebruiker de hand op het raster kan laten rusten

volwassenen die gebruikmaken van plaatjes om te com-

en de juiste toets kan kiezen, zonder daarbij ongewenste

municeren, maar waarvoor plaatjessystemen te beperkt

toetsen in te drukken.

zijn. Een voorwaarde om gebruik te kunnen maken van

Tobii C8 Met 8 inch scherm en Tobii Communicator software

dynamische systemen is dat de gebruiker kan categoriseren. Daarnaast zijn veel systemen voorzien van een usbaansluiting en aansluitingen voor schakelaars, om het

Daarnaast worden dynamische systemen ingezet wanneer

apparaat scannend te bedienen. De usb-aansluiting maakt

de motorische problemen zo groot zijn, dat bijv. een

TouchSpeak

het mogelijk een muisvervanger te gebruiken, zoals een

eenvoudig tekstsysteem geen optie is.

Smart

Speciaal ontwikkeld voor mensen met afasie

Pocketformaat hulpmiddel met 4 inch scherm

hoofdmuis. Bij scanning lichten de toetsen op het scherm

Communicatiehulpmiddelen > Dynamische systemen

beurtelings op, bijvoorbeeld in de vorm van een gekleurd

Tenslotte wordt dit soort hulpmiddelen ingezet voor

kader. Bevindt het kader zich om de gewenste toets, dan

personen met een progressief ziektebeeld, waarbij het

activeert de gebruiker zijn of haar schakelaar. Behalve met

hulpmiddel snel aangepast moet kunnen worden aan de

een visueel kader kunnen de toetsen ook met auditieve

veranderende lichamelijke situatie.

“cues” aangeduid worden. Dit zijn korte spraakopnames die, al dan niet door een koptelefoon, duidelijk maken


welke spraakboodschap of functie zich onder de knop

Dynamische systemen verschillen onderling van elkaar in:

bevindt. Heeft de gebruiker twee schakelaars, dan kan hij

• • • • • •

of zij de snelheid zelf bepalen door met de ene schakelaar de toetsen te doorlopen en met de andere te activeren. Bij gebruik van één schakelaar is de scansnelheid instelbaar. Ook de scanvolgorde is instelbaar. Schakelaars zijn er in vele soorten, voor bediening met verschillende lichaamsdelen

Formaat / meeneembaarheid Software & mogelijkheden Bedieningsopties Mogelijkheden voor telecommunicatie

Met 13,3 inch scherm en Mind Express software, ook te combineren met module voor oogbesturing


(zie Schakelaars).

22

Tellus 4

Mogelijkheden voor omgevingsbediening

Mobi 2 Met 12 inch scherm en Mind Express software, ook te combineren met module voor oogbesturing

www.rdgkompagne.nl

23

Communicatiehulpmiddelen >>Dynamische systemen

Dynamische systemen


Software

SOFTWARE Voor wie: gebruikers van papieren communicatiekaarten of dynamische systemen en hun therapeuten, ouders en begeleiders. Voor wat: maken van papieren communicatiekaarten of activiteiten en inrichten van dynamische systemen. Voor welke situatie: thuis, in de therapiepraktijk of op school.

Grofweg kan onderscheid gemaakt worden tussen twee

Inrichten van dynamische systemen

soorten programma’s voor ondersteunde communicatie:

Dynamische systemen worden geleverd met speciale

programma’s voor het printen van papieren communicatie-

communicatiesoftware (zie ook pagina 21). Deze software

kaarten en programma’s voor het inrichten van dynamische

bevat enerzijds de communicatiepagina’s voor de gebruiker

systemen.

van het hulpmiddel en anderzijds het bewerkprogramma waarmee die pagina’s worden samengesteld.

Printsoftware

Communicatiehulpmiddelen > Software

Met behulp van printsoftware kunnen papieren communi-

De gehele verzameling van communicatiepagina’s wordt

catiekaarten gemaakt worden, maar ook uiteenlopende

ook wel het persoonlijke “vocabulaire” van de gebruiker

activiteiten en educatieve materialen, of dagschema’s

genoemd. Vooral het maken van een vocabulaire voor

voor in de klas of woongroep. Kaarten kunnen voor com-

symboolgebruikers is een tijdrovende klus. Er moet met

municatie gebruikt worden door symbolen aan te wijzen.

veel aspecten rekening gehouden worden: welke bood-

Daarnaast kan de software gebruikt worden voor het

schappen zijn voor de gebruiker van belang, is een bepaald

printen van kaarten voor plaatjessystemen (zie pagina 13).

kleurgebruik belangrijk, welke afbeeldingen begrijpt de

Voorgedefinieerde sjablonen voor veelgebruikte plaatjes-

gebruiker het best, hoeveel toetsen op het scherm kan de

systemen zorgen ervoor dat de kaarten en toetsen exact de

gebruiker overzien en hoeveel niveaus mag een hiërarchi-

juiste afmetingen krijgen voor het betreffende apparaat. U

sche structuur hebben, hoe groot moeten de toetsen

hoeft alleen nog afbeeldingen toe te voegen, de kaart uit

zijn om goed bedienbaar én zichtbaar te zijn, etc. etc.

te printen en deze langs de lijnen uit te knippen.

rdgKompagne biedt een aantal producten en diensten aan die hierbij kunnen helpen: kant-en-klare vocabulaires (zie

Het maken van communicatiekaarten en andere materialen

hieronder), de dienst Vocabulaires op maat (zie pagina 6)

is eenvoudig. U kunt een van de aanwezige sjablonen kiezen

en de cursus Inrichten dynamische systemen (zie pagina 5).

of zelf een lay-out maken. Vervolgens voegt u symbolen of

24

andere afbeeldingen toe, en evt. ook tekst. Dan kunt u nog

Met sommige programma’s kunnen behalve communi-

de opmaak en kleur van de verschillende elementen op de

catiepagina’s ook uiteenlopende andere toepassingen

kaart bepalen. Tenslotte drukt u de kaart af.

geprogrammeerd worden. Denk bijv. aan pagina’s om te internetten, e-mailen, bellen en sms’en, maar ook

www.rdgkompagne.nl

25

Communicatiehulpmiddelen >>Software

Software


Software aan spelletjes en oefeningen, gesproken boeken, een

taalkundig onderzoek onder verschillende doelgroepen.

agenda, fotoalbum of jukebox. Daarnaast kunt u pagina’s

Bij de uitvoering is rekening gehouden met de kenmerken

maken voor het bedienen van apparaten in huis (als het

van het hulpmiddel, zodat het vocabulaire bijvoorbeeld

hulpmiddel voorzien is van een infraroodzender), en voor

optimaal geschikt is voor bediening met de ogen.

het maken van foto’s (als het hulpmiddel voorzien is van een webcam).

Spraaksynthesizers en het gebruik van de eigen stem

Communicatiesoftware kan ook op een pc geïnstalleerd

Dynamische communicatiehulpmiddelen en tekstsystemen

worden om pagina’s voor een cliënt of kind voor te

zijn vaak voorzien van synthetische spraak voor het uit-

bereiden. Deze kunnen dan later naar het hulpmiddel

spreken van getypte of geselecteerde boodschappen. Op

overgezet worden. Ook kan de software gebruikt worden

de verschillende systemen zijn verschillende synthesizers

om met een cliënt aan de pc te oefenen, bijv. om vast te

geïnstalleerd. Voor elke synthesizer is doorgaans zowel een

stellen of de cliënt met een dynamisch systeem overweg

mannen- als een vrouwenstem beschikbaar. Alle beschik-

zal kunnen.

bare stemmen zijn goed verstaanbaar, maar welke het

Mind Express Voor het inrichten van dynamische systemen, standaard geïnstalleerd op de Mobi 2 en Tellus 4 en in vereenvoudigde vorm op de Smart en Zingui.

prettigst klinkt, is zeer persoonlijk.

Tobii SymbolMate

Het maken van een volledig gepersonaliseerd vocabulaire

Op Windows-gebaseerde dynamische systemen is het

Voor het maken van papieren communicatiekaarten en activiteiten en het inrichten van de Tobii S32

is niet altijd noodzakelijk. Met name voor geletterde

mogelijk een stem naar keuze te installeren. Dit maakt

gebruikers, of wanneer geen sprake is van een cognitieve

het ook mogelijk een eigen “gedigitaliseerde stem” te

beperking, kan een kant-en-klaar vocabulaire prima ge-

gebruiken. Voor mensen die niet meer kunnen spreken kan

schikt zijn. Er zijn kant-en-klare vocabulaires beschikbaar

het vervreemdend werken om te moeten communiceren

voor verschillende doelgroepen en niveaus. Voor gelet-

met de stem van een ander. Voor mensen die dreigen

terde gebruikers geeft zo’n vocabulaire snel toegang tot

hun stem te verliezen, bijv. als gevolg van ALS of een

alle functies van het hulpmiddel. Voor kinderen kan het

laryngectomie, biedt rdgKompagne daarom de dienst

een voordeel zijn dat kant-en-klare vocabulaires toegang

“stemdigitalisering” aan: met behulp van een relatief klein

geven tot veel meer uitingen dan al bekend zijn, hetgeen

aantal spraakopnames wordt een nieuwe synthetische stem

kan helpen bij de taalontwikkeling. Kinderen zonder

gegenereerd, die een treffende gelijkenis vertoont met

beperkingen worden immers ook aan veel meer woorden

de stem van degene die het materiaal heeft ingesproken.

blootgesteld dan ze zelf al kunnen gebruiken; op die manier

Door opnames van de stem te maken wanneer dat nog

breiden zij hun vocabulaire steeds verder uit. Kant-en-

kan, kan men in een later stadium de eigen stem in een

klare vocabulaires zijn ontwikkeld op basis van uitgebreid

communicatiehulpmiddel gebruiken.

Kant-en-klare vocabulaires

Communicatiehulpmiddelen >>Software

Software

Kant-en-klare vocabulaires

Sono Key Voor tekstgebaseerde communicatie en pc-bediening, zeer geschikt voor oogbesturing

Symbol for Windows Paper Chart Maker Voor het maken van papieren communicatiekaarten

Communicatiehulpmiddelen > Software

Sono Flex Uitgebreid en flexibel symboolgebaseerd vocabulaire

SymbolStix Online Voor het downloaden van SymbolStix symbolen

Tobii Communicator

Sono Primo

Voor het inrichten van dynamische systemen en bedienen van de pc, standaard geïnstalleerd op de Tobii C8, C12 en C15

26

Eurovocs Suite Voor tekstgebaseerde communicatie

www.rdgkompagne.nl

Voor beginnende communiceerders, beschikbaar als kaartenset voor de Tobii S32 en als dynamisch vocabulaire , om de overstap te vereenvoudigen.

27


Overige

OVERIGE Voor wie: mensen met een motorische en communicatieve beperking, mensen met een laag stemvolume of mensen met een cognitieve of visuele beperking. Voor wat: hulp oproepen binnenshuis, spreken, lezen en onthouden. Voor welke situatie: thuis, op school/werk of onderweg.

Naast een uitgebreid aanbod aan spraakcomputers, heeft

kassa’s. RFID-chips bevinden zich o.a. in antidiefstalstickers

rdgKompagne ook enkele eenvoudigere hulpmiddelen die

en in de OV-chipkaart, de bijbehorende scanners bevinden

de actieve of passieve communicatie kunnen ondersteunen.

zich in de welbekende poortjes.

Binnenhuisoproep

Er bestaan echter ook barcode- en RFID-scanners met een

Voor personen met een motorische en communicatieve

spraakfunctie. Deze scanners zijn speciaal bedoeld voor on-

beperking kan het van belang zijn te beschikken over een

dersteuning van de communicatie. Ze zijn voorzien van een

systeem om binnenshuis hulp te kunnen oproepen. Soms

ingebouwde microfoon en geheugen voor het opnemen

is het communicatieapparaat of de omgevingsbediening

en opslaan van spraakboodschappen. Deze boodschappen

al met zo’n functie uitgerust. Voor separate systemen is

worden gekoppeld aan bijgeleverde barcode- of RFID-

het belangrijk dat ze bediend kunnen worden met een

stickers, die op voorwerpen geplakt kunnen worden. De

schakelaar, bijvoorbeeld bij het hoofd, of aangesloten

gebruiker haalt de scanner over de sticker en hoort dan de

kunnen worden op het communicatieapparaat, de rolstoel-

opgenomen spraakboodschap.

Communicatiehulpmiddelen > Overige

of omgevingsbediening. Deze scanners kunnen een goed hulpmiddel zijn voor

Spraakversterkers

mensen met cognitieve beperkingen, zoals autisme, afasie

Spraakversterkers kunnen een hulpmiddel zijn voor per-

en downsyndroom, in therapiesituaties, op school of

sonen die problemen hebben met hun verstaanbaarheid

thuis. De scanner kan gebruikt worden voor het vergroten

door een laag stemvolume. Deze versterkers bestaan uit

van de woordenschat, het verbeteren van de uitspraak,

een compacte luidspreker en een headset-, dasspeld- of

het aanleren van de betekenis van pictogrammen, of

keelmicrofoon. Voorwaarde voor gebruik is een goede

voor zelfstandigheidsbevordering, bijv. door stickers in

articulatie; onduidelijke spraak zal bij versterking niet tot

een kookboek te plakken en de instructies in te spreken.

een betere verstaanbaarheid leiden.

De scanners kunnen ook heel goed gebruikt worden in combinatie met een communicatieschrift, door stickers bij

28

www.rdgkompagne.nl

Barcode- en RFID-scanners

de pictogrammen te plakken, of met de Pictogenda, bijv.

Barcodes (of streepjescodes) kennen we van allerlei

voor het overbrengen van boodschappen van ouder naar

producten en de bijbehorende scanners zien we bij winkel-

leerkracht en vice versa.

29

Communicatiehulpmiddelen >>Overige

Overige


Overige

Mensen met een visuele beperking kunnen dit soort

speler kopiëren. Ook zijn er voorleesapparaten waarop een

scanners gebruiken voor het identificeren van voorwerpen,

Brailleleesregel kan worden aangesloten. De tekst wordt

zoals opbergmappen of cd’s. Er zijn ook barcodescanners

dan omgezet naar Braille in plaats van spraak.

Barcodescanners

Voorleesapparaten

die de streepjescodes van producten in winkels kunnen scannen en voorlezen. Hiervoor wordt productinformatie

Naast voorleesapparaten zijn er diverse voorleesprogram-

uit een centrale database gehaald, maar het is ook mogelijk

ma’s voor op de pc. Deze programma’s kunnen e-boeken

zelf gesproken informatie toe te voegen.

voorlezen, of lezen wat u aanwijst, typt en selecteert. Behalve voor mensen met een visuele beperking, kan dit

Voorleesapparaten en -software

een uitkomst zijn voor mensen met dyslexie.

Een voorleesapparaat is een scanner met voorleesfunctie. B.A.Bar

Op de scanner kunnen getypte brieven, boeken, tijdschrif-

Memorecorders

ten, bijsluiters van medicijnen, gebruiksaanwijzingen of

Mensen met een visuele of cognitieve beperking kunnen

andere gedrukte materialen geplaatst worden. Het appa-

gebaat zijn bij het gebruik van een memorecorder. Memo-

raat scant de tekst en leest deze voor met behulp van een

recorders zijn bedoeld om spraak op te nemen, bijvoorbeeld

spraaksynthesizer. Teksten worden herkend ongeacht hoe

als geheugensteun. Voor mensen met visusproblemen zijn

ze op de scanner worden geplaatst of hoe ze zijn opge-

er memorecorders met voelbare toetsen in verschillende

maakt. Sommige voorleesapparaten kunnen de teksten

vormen en gesproken feedback bij de verschillende func-

ook als geluidsbestand bewaren en naar bijv. een mp3-

ties.

Sophie en Sophie Pro

Voorleessoftware

Spraakversterkers Spika Leest wat u aanwijst, typt en selecteert, werkt vanaf USB-stick, ook beschikbaar binnen Fluency TTS

Mini Voice Amp

Communicatiehulpmiddelen > Overige

Echovoice

Oproepsystemen Memorecorders

Milestone 312 Met voelbare toetsen

30

Funkgong KAKU Aangepaste meeneembare deurbel voor binnenhuisoproep

Wireless Pager Te activeren met Jelly Beamer en Big Beamer draadloze schakelaars

www.rdgkompagne.nl

Infovox 3

Easy Reader

Leest wat u aanwijst en typt en leest teksten voor, werkt vanaf USB-stick

Leest digitale boeken voor

31

Communicatiehulpmiddelen >>Overige

Overige


SCHAKELAARS Voor wie: mensen met een zeer beperkte of ongecontroleerde motoriek, of mensen met een verstandelijke beperking. Voor wat: bedienen van communicatiehulpmiddel, pc, omgevingsbediening, oproepsysteem of spelmateriaal met de hand, het hoofd of een willekeurig ander lichaamsdeel. Voor welke situatie: thuis, in de klas/groep of onderweg; op de rolstoel, in bed of op de werkplek.

Een schakelaar is een bedieningshulpmiddel waarmee

reactie-software beschikbaar die direct reageert op een

een of meer functies uitgevoerd kunnen worden. Denk

activering van de schakelaar, er gebeurt meteen iets op het

bijvoorbeeld aan de schakelaar waarmee u het licht

scherm. Hetzelfde geldt voor aangepast speelgoed.

aan en uit schakelt. De hier beschreven schakelaars zijn echter speciaal geschikt om bediend te kunnen worden

Binnen andere software en bij hulpmiddelen voor

door mensen met verschillende handicaps. Ze kunnen

communicatie en omgevingsbediening is de bediening

aangesloten worden op de pc, op communicatiehulpmid-

indirect. Deze bedieningsvorm wordt “scanning” genoemd.

delen, omgevingsbedieningen en aangepast speelgoed.

Bij scanning bestuurt de gebruiker een aanwijskader (of lampje) dat stap-voor-stap de verschillende opties

Bedieningshulpmiddelen > Schakelaars

Schakelaars zijn beschikbaar in vele soorten en maten. Veel

langsloopt. Zodra de aanwijzer bij de gewenste optie

schakelaars kunnen slechts één functie uitvoeren. Voor

is, activeert de gebruiker zijn of haar schakelaar. Bij

het uitvoeren van meerdere functies zijn dan meerdere

automatische scanning worden de opties automatisch

schakelaars nodig. Er zijn ook gecombineerde schakelaars,

doorlopen. Bij stepscanning werkt de gebruiker met twee

waarmee twee of meer functies uitgevoerd kunnen

schakelaars: met de eerste beweegt hij of zij stap-voor-stap

worden. De eenvoudigste schakelaars zijn drukknoppen.

zelf de aanwijzer, met de tweede wordt de gewenste optie

Geavanceerdere schakelaars kunnen bijv. bediend worden

geactiveerd. Vaak worden ook verschillende scanpatronen

door te blazen en/of zuigen, of door te knipperen met

aangeboden. Zo worden bij lineair scannen alle opties een-

de ogen. Schakelaars kunnen op elke plek gemonteerd

voor-een doorlopen, terwijl bij rij-kolom scanning eerst de

worden, zodat ze naar wens bediend kunnen worden met

rijen worden gescand en na selectie de opties binnen de

bijv. hand, voet, hoofd of mond.

gekozen rij. Voor gebruikers met een visuele beperking kan een lampje of kader onbruikbaar zijn. Voor deze gebruikers

32

www.rdgkompagne.nl

Bediening

bieden sommige hulpmiddelen de mogelijkheid van

Bij schakelaarbediening kan onderscheid gemaakt worden

auditieve scanning: vooraf wordt dan voor alle opties een

tussen directe en indirecte bediening. Speciaal voor

korte auditieve “cue” ingesproken, die bij het scannen

mensen met een laag ontwikkelingsniveau is er actie-

hoorbaar wordt gemaakt.

33


Schakelaars

Schakelaars


Herga voetschakelaar Sommige gebruikers besturen de cursor op hun computer

Er zijn ook schakelaars speciaal ontwikkeld voor pc-gebruik.

of communicatiehulpmiddel met het hoofd of met de

Deze schakelaars zijn voorzien van een usb-aansluiting

ogen, maar gebruiken een schakelaar om te klikken.

en kunnen niet gebruikt worden voor het bedienen van andere apparaten.

Pillow Specs, Jelly Bean en Big Red

Aansluiting De meeste schakelaars zijn voorzien van een 3,5 mm

Tenslotte zijn er schakelaars en interfacekastjes met een

jackaansluiting (mini-jack). Hiermee kunnen ze rechtstreeks

Bluetooth-verbinding. Deze schakelaars kunnen behalve

aangesloten worden op communicatiehulpmiddelen, ap-

op de pc ook gebruikt worden voor de bediening van

paraten voor omgevingsbesturing of aangepast speelgoed.

smartphones en tabletcomputers. Let wel op dat de

Joggle Switch Plate

Leaf

Met instelbare tegendruk

gebruikte app hiervoor geschikt moet zijn en dat niet elke Via een speciaal interfacekastje kunnen deze schakelaars

app elke schakelaar ondersteunt.

Tip

ook aangesloten worden op de computer. Vaak worden deze interfacekastjes geleverd met speciale software,


waarmee de functies van de aangesloten schakelaars

Schakelaars verschillen onderling van elkaar in:

kunnen worden ingesteld. Op die manier is het bijv. ook

• • • • •

mogelijk om met behulp van vier schakelaars de muispijl in vier richtingen te besturen en met behulp van een vijfde schakelaar te klikken.

Soft

Aantal functies

AMDi benaderingsschakelaar

Wijze van bediening Bedieningskracht Aansluiting

SimplyWorks Send

PikoDual

Voor het draadloos maken van een standaard schakelaar, te combineren met SimplyWorks Receive (voor pc) en Control (voor bijv. speelgoed)

Piko button

Micro Light

Grasp

Papoo schakelaar

Formaat

Buddy Button en Big Buddy Button

Switch Click USB Schakelaar met USB-aansluiting

Bluetooth schakelaars en interfacekastjes voor bediening van smartphones en tablets


SimplyWorks Switch 125

Bluetooth Switch Interface

Draadloze schakelaar, te combineren met SimplyWorks Receive (voor pc) en Control (voor bijv. speelgoed)

SimplyWorks iClick Draadloze ontvanger met iPad-aansluiting, werkt met SimplyWorks Switch 125 en Send

Rocker

Cup, Mini Cup en Cap

Bluetooth Super Switch

USB-interfacekastjes voor pcbediening (alleen klikfuncties)

Sip/Puff Blaaszuigschakelaar

Blue2

Big Beamer Flex

34

Swifty

Draadloze schakelaar met ontvanger

Hook Platform

Jelly Beamer Draadloze schakelaar met ontvanger

www.rdgkompagne.nl

ClickToPhone Maakt de functies van een Android telefoon toegankelijk voor schakelaargebruikers

Bedien de muziekbibliotheek van uw iPod of iPhone met behulp van schakelaars

Beam

35


Schakelaars

Schakelaars


OOGBESTURING Voor wie: mensen met een zeer beperkte of ongecontroleerde motoriek, zoals bij de ziektebeelden ALS of CP. Voor wat: bedienen van communicatiehulpmiddel en/of computer met behulp van de ogen. Voor welke situatie: thuis, in de klas/groep of onderweg; op de rolstoel, in bed of op de werkplek.

Oogbesturing is een alternatieve methode voor de

de oogbesturingscamera voorheen in het communicatie-

bediening van computers, ontwikkeld voor mensen met

hulpmiddel geïntegreerd, de huidige modellen worden

zeer beperkte bewegingsmogelijkheden. De gebruiker

er als losse module onder gemonteerd. Groot voordeel is

hoeft slechts naar het scherm te kijken om objecten “aan

dat bij progressieve aandoeningen het hulpmiddel snel

te klikken”.

kan worden aangepast aan de veranderende lichamelijke situatie.

De huidige oogbesturingssystemen werken zeer nauwkeurig, ongeacht de aanwezigheid van een bril of contact-

Voor een effectief gebruik van oogbesturing is wel een

lenzen, de kleur van de ogen en lichtomstandigheden.

bepaald schermformaat vereist. Daarom kunnen alleen

Zodra de gebruiker voor het systeem plaatsneemt, zullen

de grotere dynamische communicatiehulpmiddelen uit-

beide ogen van de gebruiker gedetecteerd worden. De

gerust worden met een module voor oogbesturing. De

eerste keer dat een gebruiker het systeem gaat bedienen,

compactste van deze systemen zijn geschikt om te worden

zal er een kalibratie doorlopen moeten worden. Deze

opgebouwd op een rolstoel.

Bedieningshulpmiddelen > Oogbesturing

kalibratie kan vervolgens als persoonlijk profiel bewaard worden. Dit maakt het mogelijk om een systeem in te

Het oogbesturingssysteem van Tobii sluit naadloos en

zetten voor meerdere gebruikers.

draadloos aan op de grotere apparaten uit Tobii’s C-serie. Zo ontstaat een zeer betrouwbaar oogbestuurd commu-

Er zijn oogbesturingsmodules voor dynamische communi-

nicatieapparaat. Daarnaast zijn er modules die aangeslo-

catiehulpmiddelen en voor pc-bediening.

ten kunnen worden op de usb-poort van dynamische communicatiehulpmiddelen.

Communicatie

36

www.rdgkompagne.nl

Oogbesturing wordt met name toegepast voor de

Pc-bediening

bediening van communicatiehulpmiddelen, voor mensen

Modules met usb-aansluiting kunnen ook aangesloten wor-

die niet kunnen spreken en bovendien geen controle

den op standaard pc’s. De module wordt dan onder het

hebben over hun handen en andere lichaamsdelen. Was

beeldscherm gemonteerd en aangesloten op de usb-poort.

37


Oogbesturing

Oogbesturing


Oogbesturing

Gevoeligheid versus nauwkeurigheid

ringsvorm kan enigszins vereenvoudigd worden met

Oogbesturingssystemen verschillen van elkaar in de

behulp van een vergrootglasfunctie. Hiermee kan het

grootte van de “trackbox”. Dit is de ruimte voor het

gedeelte van het scherm waarnaar gekeken wordt, worden

scherm waarbinnen de gebruiker zich vrij kan bewegen,

uitvergroot, zodat knoppen en koppelingen gemakkelijker

zonder contact met het systeem te verliezen of aan

kunnen worden geactiveerd.


Oogbesturing

nauwkeurigheid in te boeten. De trackbox van Tobii is een van de grootste op de markt. Het systeem legt geen

In beide bedieningsvormen kunnen objecten op het

bewegingsbeperkingen op, zodat de gebruiker zich vrij

scherm geselecteerd worden door de blik erop te fixeren,

kan bewegen voor de monitor zonder precisie te verliezen

te knipperen, of een schakelaar te gebruiken.

of opnieuw te moeten kalibreren. Het Tobii-systeem is daarmee ook geschikt voor mensen die last hebben van

Nieuwe toepassingen

ongecontroleerde bewegingen.

Doordat steeds meer programma’s speciaal geschikt worden gemaakt voor oogbesturing, komen de systemen

Systemen met een kleinere trackbox zijn weliswaar

binnen het bereik van een grotere groep gebruikers.

gevoeliger voor bewegingen, maar kunnen geschikter zijn voor het aanwijzen van kleine objecten op het scherm en

Zo kunnen ze bijvoorbeeld op scholen en activiteitencentra

daarmee ook voor besturing van de muispijl. Welk systeem

ingezet worden om kinderen met een meervoudige

in de praktijk het beste werkt voor dit doel, is echter heel

beperking te laten deelnemen aan activiteiten. Met

persoonlijk.

schakelaars kunnen kinderen slechts één of enkele acties

Tobii PCEye Module met USB-aansluiting, kan gebruikt worden voor de bediening van standaard pc’s, wordt gemonteerd onder het beeldscherm

uitvoeren. Oogbesturing kan deze kinderen veel meer

Raster- versus muispijlbesturing

mogelijkheden bieden. Zo zijn er toepassingen bedacht

Het direct aansturen van de muispijl is voor veel gebruikers

waarmee gebruikers met hun ogen kunnen “snoezelen”,

moeilijk en inspannend. Speciale (communicatie)software

tekenen en gamen. Op deze manier kunnen kinderen

Tobii CEye

zorgt er daarom voor dat de gebruiker niet de muispijl

spelenderwijs een leercurve doormaken, via sensorische

met de ogen hoeft te besturen, maar direct kan kijken

stimulatie, ontdekken en keuzes maken, naar beurtwisselen

Module voor de Tobii C12 en C15, sluit naadloos en kabelloos aan

naar objecten of knoppen op het scherm. De software

en communiceren, om zo hun communicatieniveau naar

legt daarvoor als het ware een onzichtbaar raster over de

een hoger plan te tillen.

knoppen. Afhankelijk van wat de gebruiker aankan, wordt


gewerkt met relatief grote knoppen. Wanneer de gebruiker

Tot voor kort was nog een bepaald cognitief niveau

naar een knop kijkt, dan licht deze direct op, zonder dat er

noodzakelijk om gebruik te kunnen maken van oogbestu-

een muisaanwijzer aan te pas komt.

ring. Door de ontwikkeling van nieuwe toepassingen kunnen nu ook kinderen met een laag ontwikkelingsniveau

Deze bedieningsvorm vereist veel minder inspanning

van de mogelijkheden van oogbesturing profiteren.

dan het besturen van de muispijl. De gebruiker kan zich bovendien vrij bewegen voor de monitor, zonder de


nauwkeurigheid van de oogregistraties te beïnvloeden.

Systemen voor oogbesturing verschillen onderling van elkaar in:

Is de gebruiker in staat de muispijl met de ogen te besturen, dan wordt de gehele Windows omgeving toegankelijk, inclusief alle muisbedienbare programma’s. Deze bestu-

38

• • •

Aansluiting Trackbox Instelmogelijkheden en gebruiksvriendelijkheid

Eyetech TM4 Module voor de Tellus 4 en Mobi 2

www.rdgkompagne.nl

39


Bedieningshulpmiddelen > Muisbesturing

Muisbesturing

Tekstinvoer Muisbesturing

MUISBESTURING Voor wie: mensen met een beperkte fijne of grove motoriek, of afwezige handfunctie. Voor wat: besturen van de muiscursor op de computer. Voor welke situatie: thuis, op het werk of op school.

Voor mensen die moeite hebben met het bedienen van

Ergonomische muizen

een standaard computermuis, bestaan veel alternatieven.

Ergonomische muizen zijn klassieke muizen, die zorgen

Muisvervangers kunnen gebruikt worden op de pc, maar

voor een optimale houding van de hand en pols. Deze mui-

ook op dynamische communicatiehulpmiddelen met een

zen zijn doorgaans leverbaar in verschillende formaten, om

USB-aansluiting. Ze kunnen dus ook een oplossing zijn voor

optimaal aan te sluiten bij de hand van de gebruiker.

mensen die het aanraakscherm van hun communicatieapparaat niet kunnen bedienen. Muisvervangers die geen

Touchpads

extra voeding nodig hebben, kunnen bovendien gebruikt

Een touchpad is een aanraakplateau, zoals dat ook te

worden op tabletcomputers met een USB-aansluiting (of

vinden is op de meeste laptops. De muispijl wordt bestuurd

USB-adapter) en Windows of Android besturingssysteem.

door de vinger met minimale kracht over het aanraakvlak te bewegen.

Toegankelijkheidsinstellingen Bedieningshulpmiddelen > Tekstinvoer Muisbesturing

Soms is het voldoende uw muisinstellingen te wijzigen om

Aanraakschermen

goed met de muis te kunnen werken. Via de configuratie-

Een aanraakscherm is een van de meest directe bedie-

schermen van Windows en Mac OS zijn verschillende

ningsvormen. De gebruiker drukt direct op de objecten

instellingen beschikbaar, waarmee de reactie van de muis

op het scherm om deze te activeren. Aanraakschermen

gewijzigd kan worden. Zo kan het zinvol zijn de snelheid en

zijn dan ook zeer geschikt voor gebruikers met oog-

versnelling van de muiscursor aan te passen. Met de functie

hand-coördinatieproblemen of cognitieve beperkingen.

Klikvergrendeling kunt u de muisknop “vastzetten” door

Ook kan een aanraakscherm gebruikt worden voor

deze wat langer in te drukken. U kunt dan de sleepfunctie

communicatietraining, als opstap naar een persoonlijk

gebruiken zonder de muistoets ingedrukt te houden. Ook

communicatiehulpmiddel.

is het mogelijk de muiscursor te besturen met behulp van

heden maken aanraakschermen bij uitstek geschikt voor

uw toetsenbord. Hiertoe schakelt u de functie Muistoetsen

centra met verstandelijk en/of motorisch gehandicapte

in. De beschikbare instellingen zijn afhankelijk van de

bewoners of bezoekers.

Deze

toepassingsmogelijk-

geïnstalleerde muisdriver. Drivers die veel instellingen bieden, zijn gratis te downloaden.

21 40

www.rdgkompagne.nl

41


Trackballs

voor als de ingebouwde knoppen te klein, te zwaar, of te

Het voordeel van een trackball is dat het apparaat zelf

dicht bij elkaar geplaatst zijn.

niet hoeft te worden bewogen, waardoor maar beperkte

Vijffunctieschakelaars, knoppenmuizen, interfacekastjes

hoofdbewegingen. Deze worden vertaald naar bewegin-

Wanneer ook een joystick niet voldoet, kan het voor

zich zoals elke andere muis. Om de muispijl te bewegen

gen van de muispijl op het scherm. Hoofdmuizen gedragen

armbewegingen nodig zijn. Voor de bediening is bovendien

Joysticks

mensen met een zeer beperkte coördinatie een optie

is slechts een minimale hoofdbeweging nodig. Omdat er

geen grip nodig. Door de bal in verschillende richtingen te

Heeft de gebruiker een zeer beperkte coördinatie, maar

zijn de muispijl te besturen met behulp van knoppen

geen vaste draadverbinding met de computer nodig is, kan

rollen, wordt de muispijl bewogen over het scherm. Om de

een trackball voldoet niet, dan kan een grove joystick een

of schakelaars. Een vijffunctieschakelaar integreert vijf

de gebruiker zich verder vrij bewegen. Ter vervanging van

muisknoppen in te drukken, moet de hand of vinger van de

oplossing zijn. Ook mensen met een tremor kunnen baat

knoppen in één apparaat. Met de eerste vier knoppen

de muisknoppen kunnen schakelaars en/of kliksoftware

bal gehaald worden. Hierdoor wordt de muispijl niet weer

hebben bij een joystick. Het voordeel van een joystick is

wordt de muispijl in vier richtingen over het scherm

worden gebruikt.

per ongeluk verplaatst bij het klikken. Een trackball is ook

dat de muispijl over het scherm blijft bewegen, zolang

bewogen, met de vijfde knop wordt de muisklik uitgevoerd.

ideaal voor mensen met een klein werkblad, bijv. op een

de joystick in een richting wordt vastgehouden. Er zijn

Een knoppenmuis heeft meer knoppen en kan daarmee de

Kliksoftware

rolstoel. Trackballs zijn er met grotere en kleinere, zwaardere

joysticks die zich gedragen als een gewone muis, waarbij

muispijl in acht richtingen bewegen en ook de functies

Mensen die wel een muisvervanger kunnen gebruiken om

en lichtere ballen, en met verschillende aantallen knoppen.

de muispijl in alle richtingen over het scherm kan worden

rechtsklik, dubbelklik en slepen uitvoeren. Interfacekastjes

de muispijl te besturen, maar niet de muisknoppen kunnen

Behalve knoppen voor linker- en rechtermuisklik kunnen

bewogen, en digitale joysticks die slechts vier of acht

zijn kastjes waarop losse schakelaars aangesloten kunnen

bedienen, kunnen gebruik maken van kliksoftware.

er knoppen zijn voor dubbelklik, slepen en neerzetten en

richtingen toelaten. Het laatste type is extra ongevoelig

worden. Met de verschillende schakelaars kan de muis

Met behulp van kliksoftware kunnen alle muisfuncties

scrollen. De grotere trackballs zijn speciaal geschikt voor

voor bijvoorbeeld tremoren. Net als bij de trackballs zijn er

dan in vier richtingen bewogen worden en kunnen

uitgevoerd worden met één muisknop of schakelaar.

gebruikers met een beperkte coördinatie, maar ook voor

joysticks met verschillende aantallen knoppen, en met en

verschillende klikfuncties uitgevoerd worden. Meestal is de

Voor mensen die ook niet in staat zijn een muisknop of

bediening met de voeten. Bij een zeer beperkte coördinatie

zonder afdekplaat. Er zijn ook kleinere, lichter bedienbare

functie van elke schakelaar instelbaar.

schakelaar te bedienen, is “dwellselectie” of autoklik een

kan een afdekplaat een oplossing zijn. De knoppen komen

joysticks die juist geschikt zijn voor mensen met een

dan verzonken te liggen, zodat de gebruiker zijn hand

beperkt bereik, beperkte kracht en een ongestoorde fijne

Hoofdmuizen

wanneer de muiscursor een bepaalde tijd stil gehouden

op de behuizing kan laten rusten, zonder per ongeluk

motoriek. Sommige van deze joysticks zijn ook geschikt om

Hoofdmuizen maken het mogelijk de muiscursor met

wordt. Deze methode wordt vaak toegepast bij mensen die

een knop in te drukken. Op een aantal trackballs kunnen

met bijv. de mond of kin bestuurd te worden. Gamejoysticks

het hoofd te besturen. Op het voorhoofd of brilmontuur

de computer bedienen met het hoofd of met de ogen. Het

bovendien twee externe schakelaars worden aangesloten,

kunnen niet als muis gebruikt worden.

van de gebruiker wordt een klein reflecterend stickertje

gebied waarbinnen de muispijl moet worden stilgehouden,

aangebracht. Een speciale camera die op het beeldscherm

is instelbaar.

optie. Hierbij wordt automatisch een muisklik uitgevoerd

wordt geplaatst, detecteert het stickertje en daarmee de

Ergonomische muizen Finger Mouse

Evoluent Mouse

Hoofdmuizen

Kleine duimtrackball, wordt om de vinger gedragen

Verticale muis


Seniorenmuis Compenseert tremoren

Tracker Pro Draadloze hoofdmuis

Contourmuis In verschillende formaten

SwiftPoint Switch Mouse

CDot Tracker

Uitschuifbare muis

Hoofdbediening voor de Tobii C8, C12 en C15

Trackbar Emotion

EnPathia

Rollend staafje direct voor het toetsenbord

42

Reageert op kantelingen in verschillende richtingen

Headmouse Extreme

Roller Mouse Free Anir Mouse

Draadloze hoofdmuis

Rollend staafje direct voor het toetsenbord

Muis met verticaal pookje

www.rdgkompagne.nl

43


Muisbesturing

Muisbesturing


Aanraakschermen Joysticks Touchpads

Glidepoint SmartCat

n-Abler joystick Funkey joystick

Elo Touchmonitor

Groot en robuust

Obitrack

Glidepoint EasyCat

Traxsys Roller Plus joystick Tash mini-joystick

Trackballs

n-Abler trackball Tash joystick BIGtrack

iOne Libra-90 trackball

Traxsys Roller II joystick

SimplyWorks joystick Draadloze joystick, te combineren met SimplyWorks Receive USB-ontvanger

Traxsys Roller Plus trackball

HelpiJoy

Kensington Orbit Elite

EasiTrax

Traxsys Roller II trackball

HelpiClick Statische muis, bedienbaar met 1 vinger

Mondmuizen

Easystick

Kensington Expert Mouse

Klein en zeer licht bedienbaar

IntegraMouse Plus Bedien alle muisfuncties draadloos met de mond

Kliksoftware Bedieningshulpmiddelen > Muisbesturing

Kensington Slimblade SimplyWorks trackball Draadloze trackball, te combineren met SimplyWorks Receive USB-ontvanger

KidTRAC Ook verkrijgbaar als “PC-Trac” in zwart en grijs

Vijffunctieschakelaars, knoppenmuizen, interfacekastjes Tobii Communicator Light

Piko SW5R

Mitch

44

Voor gebruik van joystick en/of schakelaars als muisvervanger

IntelliSwitch

KeyVit

Draadloos interfacekastje

SwitchXS voor Mac OS

Gorlo&Todt knoppenmuis

www.rdgkompagne.nl

Dragger

45


Muisbesturing

Muisbesturing


TEKSTINVOER Voor wie: mensen met een beperkte fijne of grove motoriek, afwezige handfunctie of visuele beperking. Voor wat: invoeren van tekst op de computer, ter vervanging van het standaard toetsenbord. Voor welke situatie: thuis, op het werk of op school.

Voor mensen die moeite hebben met het bedienen van

kleiner. Kleine toetsen zijn soms zo licht bedienbaar dat

een standaard toetsenbord voor het invoeren van tekst

ze kunnen worden aangeslagen met een stick voor hand,

op hun computer, zijn er aangepaste toetsenborden en

vinger, mond of hoofd.

andere alternatieven.

Vergrote toetsenborden Toegankelijkheidsinstellingen

Vergrote toetsenborden kunnen geschikt zijn voor mensen

Soms is het voldoende de toetsenbordinstellingen te

die problemen hebben met fijnmotorische handelingen en

wijzigen om goed met uw standaard toetsenbord te

voor mensen met een visuele beperking. De toetsen van

kunnen werken. Via de configuratieschermen van Windows

deze toetsenborden zijn extra groot en vaak met grote

en Mac OS zijn verschillende instellingen beschikbaar,

letters bedrukt.

waarmee de reactie van toetsaanslagen gewijzigd kan

Bedieningshulpmiddelen > Tekstinvoer

46

www.rdgkompagne.nl

worden. Voor sommige gebruikers kan het zinvol zijn de

Afdekrasters

herhaalvertraging te wijzigen. Zo kunt u voorkomen dat

Voor mensen met een beperkte coördinatie kunnen

een toets meerdere keren wordt herhaald, wanneer deze

toetsenborden voorzien worden van een afdekraster. Het

langere tijd wordt ingedrukt. Schakelt u filtertoetsen in,

raster zorgt ervoor dat de toetsen verzonken komen te

dan worden korte of herhaalde toetsaanslagen genegeerd

liggen, waardoor de gebruiker de handen op het toetsen-

of vertraagd. Het gebruik van “plaktoetsen” kan zinvol zijn

bord kan laten rusten. Dit voorkomt het ongewenst

wanneer u het toetsenbord met één hand gebruikt, of het

indrukken van toetsen en maakt het gemakkelijker om één

lastig vindt twee toetsen tegelijk in te drukken. Met deze

toets afzonderlijk in te drukken. Afdekrasters zijn er voor

functie kunt u toetscombinaties met Shift, Ctrl en Alt na

standaard toetsenborden, maar ook voor verkleinde en

elkaar indrukken.

vergrote toetsenborden.

Verkleinde toetsenborden

Indeling en bedrukking

Voor mensen met een klein bereik en weinig kracht

Toetsenborden kunnen op verschillende manieren inge-

kunnen verkleinde toetsenborden een oplossing zijn.

deeld en bedrukt zijn. In Nederland hebben standaard

Deze toetsenborden zijn klein van formaat en de toetsen

toetsenborden een qwerty-indeling. Sommige gebruikers,

zijn dicht bij elkaar geplaatst. De toetsen zelf kunnen even

bijv. beginnende spellertjes, kunnen gebaat zijn bij een

groot zijn als die van een standaard toetsenbord, of veel

toetsenbord met abc-indeling. Kleurgebruik kan helpen

47


Tekstinvoer

Tekstinvoer


onderscheid te maken tussen klinkers, medeklinkers, cijfers

hebben een lay-out die persoonlijk aanpasbaar is voor

en functietoetsen. Op sommige toetsenborden maken de

wat betreft toetsindeling, lettertype, kleur, grootte en

kleuren het voor ouders of leerkrachten gemakkelijk de

lettergrootte. Daarnaast kunnen deze toetsenborden

locatie van een toets te omschrijven, zonder deze fysiek

voorzien worden van een woordvoorspeller om de invoer

aan te wijzen, zodat kinderen zelf de toets kunnen vinden

van tekst te versnellen. Ook kan het mogelijk zijn zinnen,

die ze zoeken. Kleurgebruik is ook een manier om de letters

toetscombinaties of macro’s voor te programmeren, zodat

op de toetsen beter zichtbaar te maken voor mensen met

met behulp van één toets een zin kan worden getypt of

een visuele beperking. In plaats van witte letters op zwarte

een programma kan worden opgestart. Een ingebouwde

toetsen, kunnen voor hen zwarte letters op witte of gele

autoklikfunctie zorgt ervoor dat een gebruiker van bijv.

toetsen beter zichtbaar zijn. Uiteraard helpt het ook als de

oogbesturing geen muisknop of schakelaar nodig heeft

letters op de toetsen groter zijn dan normaal.

om te klikken. Voor gebruikers van schakelaars moet het

Vergrote toetsenborden Clevy toetsenbord Grote toetsen met kleurcodering

schermtoetsenbord scannend bediend kunnen worden

Ergonomie

(zie pagina 33). VisionBoard 2

Ergonomische toetsenborden zijn toetsenborden die door

Hoog contrast toetsenbord met grote geelzwarte of witzwarte toetsen

hun vorm een goede werkhouding bevorderen. Er zijn

Spraakherkenning

toetsenborden met een deelbare linker- en rechterhelft,

Spraakherkenning is een techniek waarbij het toetsenbord

waardoor de handen een natuurlijkere houding hebben

en de muis van de computer vervangen worden door

en spierspanning op de onderarmen afneemt. De meest

de stem. De gebruiker kan teksten dicteren in een tekst-

vergaande variant hierop is het verticale toetsenbord, dat

verwerker, e-mailen, programma’s opstarten en afsluiten,

zorgt voor een volledig natuurlijke, neutrale houding van

menu’s bedienen, internetkoppelingen “aanklikken”, en

de armen en polsen.

zelfs de muispijl met de stem bedienen. Spraakherkenning

BigKeys LX en BigKeys plus

kan worden ingezet bij mensen met RSI/CANS en bij mensen

Toetsenborden met grote toetsen in verschillende combinaties van kleur, bedrukking en indeling

Lichtvlekbediende toetsenborden

met een beperkte handfunctie. Het is wel wenselijk dat de

Lichtvlekbediende toetsenborden worden bediend met

gebruiker computerervaring heeft, redelijk kan spreken en

behulp van een laseraanwijzer, die bijv. aan het hoofd

zien, en bereid is de nodige uren te oefenen.

Clevy Dyscover Hoes en bijbehorende software voor het Clevy toetsenbord, vervangt de cijfer- en tekentoetsen door veelgebruikte Nederlandse klanken, speciaal voor kinderen met dyslexie

of om de pols gedragen kan worden. Een toets wordt


geactiveerd door deze een bepaalde tijd te belichten.

Ook voor mensen met een zwaardere handicap, die volledig

Lichtvlekbediende toetsenborden staan rechtop, zodat de

handenvrij met de computer moeten kunnen werken, kan

toetsen goed gezien en aangewezen kunnen worden. Met

spraakherkenning een goede bedieningsmogelijkheid

deze toetsenborden kan tekst ingevoerd worden, maar ook

zijn. Voorwaarde is wel dat de gebruiker beschikt over

de muiscursor kan worden bestuurd. Voor het bedienen

een stabiele stem. De voordelen zijn groot: bediening met

van deze toetsenborden is geen kracht nodig. De indeling

spraak gaat veel sneller dan de bediening van de computer

van de toetsen is zodanig dat slechts zeer beperkte

met andere invoerhulpmiddelen. Met spraakherkenning

bewegingen nodig zijn voor de bediening.

kan een geoefend gebruiker een invoersnelheid halen die

Clevy Contrast Grote toetsen met hoog contrast

in de buurt komt van die van een geoefend typist. Voor

Schermtoetsenborden

gebruikers met een zware handicap is dat een drastische

Personen met onvoldoende handfunctie voor het bedie-

verhoging van de invoersnelheid.

nen van een toetsenbord, kunnen tekst invoeren met behulp van hun hoofdmuis, oogbesturing, of schakelaars,

Voor het leren werken met spraakherkenning is training

door gebruik te maken van een schermtoetsenbord.

van groot belang. Dat geldt zowel voor mensen mét als

Schermtoetsenborden zijn er in meer en minder uitge-

voor mensen zónder beperkingen. rdgKompagne biedt

breide varianten. Windows en Mac OS zijn standaard

spraakherkenning daarom altijd aan in combinatie met

voorzien van een schermtoetsenbord, maar deze hebben

enkele dagdelen training. Hiervoor werken wij samen met

te kleine toetsen voor de gemiddelde gebruiker van een

bedrijven die zeer veel ervaring hebben met het gebruik

muisvervanger. Geavanceerdere schermtoetsenborden

van spraakherkenning door mensen met een handicap.

48

www.rdgkompagne.nl

ZoomText toetsenbord Grootlettertoetsenbord met hoog contrast en directe toegang tot ZoomText functies

49


Tekstinvoer

Tekstinvoer


Tekstinvoer

Tekstinvoer


Lichtvlekbediende toetsenborden Verkleinde toetsenborden

KSI Minitoetsenbord Met of zonder ingebouwde trackball

Cherry Mini FAB Pocket Matrix

Lomak FAB Pocket Qwerty

Lucy 4

Toetsenborden met raster Standaard toetsenbord met raster

Schermtoetsenborden

Cherry Mini met raster

KeyVit en Skippy

Clevy met raster

VisionBoard 2 met raster

Softype

Ergonomische toetsenborden Bedieningshulpmiddelen > Tekstinvoer

Tobii Communicator Light

Vochtbestendige toetsenborden

Spraakherkenning

Cherry Numeriek

KeyStrokes Voor Mac OS

KBPC E toetsenbord Deelbaar toetsenbord

Duraflex TableMike USB

CleanKeys

50

Tafelmodel microfoon

Yogitype Verticaal toetsenbord met geïntegreerde muis

www.rdgkompagne.nl

Andrea NC-181 headset Dragon NaturallySpeaking

51


VISUELE COMPENSATIE Voor wie: blinde en slechtziende gebruikers van communicatiehulpmiddelen en computers. Voor wat: leesbaar maken van informatie op beeldschermen en ondersteunen bij het invoeren van tekst. Voor welke situatie: thuis, op het werk, op school of onderweg.

Wanneer motorische en/of communicatieve beperkingen

al dan niet alleen door een oortelefoontje, als aanwijzing

samengaan met een beperkte visus, ontstaat een complexe

voor de volledige boodschap van de betreffende toets. Zo

problematiek. Het vinden van een goede combinatie van

weet de gebruiker wanneer hij of zij de schakelaar moet

hulpmiddelen is dan niet eenvoudig. rdgKompagne kan

activeren. Behalve communicatiehulpmiddelen zijn er

hierbij helpen.

ook omgevingsbedieningen met auditieve scanning als bedieningsoptie.

Voor het gebruik van communicatiehulpmiddelen moeten de symbolen of teksten op het scherm waargenomen

Op dynamische communicatiehulpmiddelen kunnen de

kunnen worden. Afhankelijk van het visusprobleem kan

toetsen, afhankelijk van de software, ook beurtelings ver-

het dan ook van belang zijn een hulpmiddel te kiezen

groot worden bij het scannen.

met grote toetsen en zelf te kiezen kleuren, zodat voor

Bedieningshulpmiddelen > Visuele compensatie

52

www.rdgkompagne.nl

een optimaal contrast kan worden gezorgd (bijvoorbeeld

Op het gebied van communicatie levert rdgKompagne ook

witte letters op een zwarte achtergrond). Dynamische

voorleesapparaten, memorecorders en barcodescanners

communicatiehulpmiddelen zijn hierin volledig flexibel.

voor mensen met een visuele beperking (zie pagina 29).

Wordt het communicatiehulpmiddel scannend bediend,

Voor bediening van de computer heeft rdgKompagne

dan kan auditieve terugkoppeling een must zijn. Bij

diverse toetsenborden met verhoogd contrast en extra

scanning

aanwijskader

grote letters (zie pagina 47). Daarnaast is er software die

of lampje dat stap-voor-stap de verschillende opties

bestuurt

de

gebruiker

een

de informatie op het scherm leesbaar maakt, door het

langsloopt. Zodra de aanwijzer bij de gewenste optie

beeld vele malen te vergroten, kleuren aan te passen, of de

is, activeert de gebruiker een schakelaar. Kan men het

inhoud van het scherm voor te lezen. Sommige van deze

aanwijskader of lampje niet zien, dan kan voor elke optie

functies zijn, in zeer beperkte mate, ook beschikbaar in de

een korte boodschap (“cue”) hoorbaar gemaakt worden,

toegankelijkheidsopties van Windows en Mac OS.

53


Visuele compensatie

Visuele compensatie


Visuele compensatie

Voor Braillegebruikers zijn er Brailleleesregels. Speciale

spraakherkenning is lastig, aangezien het voor een goede

schermleessoftware stuurt dan alle tekst op het scherm naar

werking van groot belang is dat verkeerd gespelde woorden

de leesregel, zodat functies gelocaliseerd en schermteksten

consequent gecorrigeerd worden. Spraakherkennings-

gelezen kunnen worden. Met een Brailleleesregel kan

software is weliswaar voorzien van een spraaksynthesizer,

bovendien tekst ingevoerd worden.

maar deze kan alleen de getypte zinnen voorlezen. Bij het


Visuele compensatie

corrigeren worden verschillende alternatieve spellingen Brailleleesregels kunnen niet alleen gebruikt worden voor

geboden. De gebruiker moet dan wel in staat zijn uit

het bedienen van de computer, maar ook in combinatie met

deze opties de juiste te kiezen. Voor deze en andere

voorleessystemen, smartphones en tablets (via Bluetooth).

functies is een goede visus noodzakelijk. Voor zeer ervaren computergebruikers kan een combinatie met vergrotings-

rdgKompagne heeft ook ervaring met spraakherkenning

of schermleessoftware een mogelijkheid zijn.

voor mensen met een visuele beperking. Werken met SuperNova Beeldvergroting, spraak- en Braille-uitvoer voor de pc


Enkele voorbeelden van de mogelijkheden die communicatiesoftware voor dynamische systemen biedt voor mensen met een visuele beperking

54

ZoomText

Visio Voice

Beeldvergroting en spraakuitvoer voor de pc

Beeldvergroting en spraakuitvoer voor de Mac OS

55

USB Brailletoetsenbord

Easy Braille Compacte brailleleesregel, met USBkabel of Bluetooth

www.rdgkompagne.nl

Bedieningshulpmiddelen Bedieningshulpmiddelen > Werkplekaanpassingen



WERKPLEKAANPASSINGEN Voor wie: mensen met een motorische arbeidsbeperking. Voor wat: bedienen van de pc. Voor welke situatie: thuis, op het werk of op school.

rdgKompagne levert werkplekaanpassingen voor mensen

gewicht van de arm wordt gecompenseerd, wordt de

met invoerproblemen door motorische en/of visuele

constante druk op rug, nek en schouders verlicht. Alle

beperkingen. Een werkplekaanpassing bestaat uit een

bewegingen verlopen natuurlijk, soepel en kosten de ge-

combinatie van aangepaste bedieningen en/of een ergo-

bruiker nog maar weinig kracht en energie.

nomische oplossing, zoals armondersteuning. Wanneer de gebruiker werkt vanuit een rolstoel, is het Armondersteuningen ondersteunen de onderarm bij het

belangrijk de monitor zo te plaatsen dat een goede werk-

bedienen van de pc. Dit kan zinvol zijn voor mensen die

houding gewaarborgd wordt. Dit kan bereikt worden door

weinig spierkracht hebben of hun spierkracht niet langdurig

gebruik te maken van een laptopstandaard of monitorarm.

kunnen gebruiken of belasten. Armondersteuningen kunnen bijv. worden ingezet in werksituaties, om fysieke

Onze in- en uitvoerhulpmiddelen vindt u op de voorgaande

klachten zoals RSI/CANS te voorkomen. Doordat het

pagina’s in deze catalogus.

Bedieningshulpmiddelen > Werkplekaanpassingen

Armondersteuning

Monitorarm

Ergorest 330/331/335 Met of zonder hoogteverstelling en muisplateau

Ergotron LX

Laptopstandaard

56

Notestand 30XL

www.rdgkompagne.nl

Armon Edero Armondersteuning met gewichtcompensatie

57

Omgevingsbediening

Omgevingsbediening Omgevingsbediening

Omgevingsbediening

Omgevingsbediening Voorwoord

OMGEVINGSBEDIENING Voor wie: mensen met een motorische beperking die in en om het huis aanpassingen nodig hebben om zo zelfstandig mogelijk te kunnen wonen. Voor wat: openen van deuren, ramen, gordijnen, bedienen van de telefoon, audio-visuele apparatuur of de lift. Voor welke situatie: thuis; op de rolstoel of in bed.

Omgevingsbediening kan van groot belang zijn voor het

Er zijn ook communicatiehulpmiddelen met een geïnte-

vergroten van de zelfstandigheid van mensen met een

greerde zender voor omgevingsbediening. Dit maakt het

handicap. Dankzij het groeiend aantal standaard domotica-

niet alleen mogelijk één hulpmiddel voor verschillende

voorzieningen, zijn tegenwoordig veel oplossingen reali-

doelen te gebruiken, maar kan omgevingsbediening

seerbaar. Het is allang niet alleen meer de tv die op afstand

ook toegankelijk maken voor kinderen of mensen met

bediend kan worden, maar ook bijv. deuren, lampen,

een verstandelijke beperking (bijv. door afbeeldingen

intercoms en telefoons.

te gebruiken). Bovendien geven sommige van deze hulpmiddelen nog uitgebreidere bedieningsopties, zodat

Bediening

het bijv. mogelijk wordt apparaten in huis met de ogen te

Standaard afstandsbedieningen zijn echter vaak niet

bedienen.

bedienbaar door mensen met een motorische handicap,

Omgevingsbediening

terwijl juist zij het meest gebaat zijn bij een geautoma-

Signalen

tiseerde woning. rdgKompagne levert aangepaste af-

Afstandsbedieningen

standsbedieningen, die op alternatieve manieren bediend

signalen uitzenden. De bekendste zijn infrarood (IR) en

kunnen worden. De meeste van onze afstandsbedieningen

radiofrequente (RF) signalen. Sommige bedieningen

zijn voorzien van grote toetsen, al dan niet op een

hebben alleen een IR-zender, de meer geavanceerde

aanraakscherm. Heeft de gebruiker een verminderde

systemen hebben ook een RF-zender.

kunnen

verschillende

soorten

handfunctie, dan zijn er afstandsbedieningen die met

21 58

www.rdgkompagne.nl

schakelaars bediend kunnen worden, bijv. met het hoofd

IR-signalen kunnen gebruikt worden voor het bedienen

of met de mond. Op eenvoudige apparaten wordt een

van apparaten die zich in dezelfde ruimte bevinden,

beperkt aantal schakelaars aangesloten en heeft elke

denk aan lampen of de televisie. Het voordeel van IR is

schakelaar een eigen functie. Ingewikkeldere apparaten

dat codes kunnen worden ingeleerd met behulp van de

kunnen “scannen”: op de toetsen gaan dan een voor een

originele afstandsbediening, waardoor de bediening met

lichtjes branden of er loopt een kader langs de toetsen.

vrijwel elk infraroodapparaat gebruikt kan worden. De IR-

Brandt het lichtje van de gewenste toets, dan activeert de

zenders van aangepaste afstandsbedieningen zijn over

gebruiker zijn of haar schakelaar.

het algemeen vele malen krachtiger dan die van gewone

59

Omgevingsbediening

Omgevingsbediening

Omgevingsbediening

Afstandsbedieningen

Gewa Control Prog

afstandsbedieningen, waardoor geen directe zichtverbin-

apparaten geprogrammeerd worden. Behalve enkelvou-

ding noodzakelijk is en het niet nodig is te richten.

dige functies, is het ook mogelijk macro’s te maken. Zo kan

Housemate

de gebruiker door het indrukken van één toets bijv. direct

Software en hardware voor het scannend bedienen van IR-apparatuur met behulp van een Android telefoon

RF-signalen gaan door muren heen, zodat ook apparaten

een bepaalde teletekstpagina op de televisie oproepen,

die zich in een andere ruimte bevinden, bediend kunnen

alle lichten in huis aandoen, of de tv zachter zetten en de

worden. Sommige afstandsbedieningen geven terug-

telefoon aannemen.

Omgevingsbediening Omgevingsbediening

Zeer betrouwbare IR-afstandsbediening met scanning

Gewa Control Omni Veelzijdige afstandsbediening met dynamisch aanraakscherm, GSM-functie en scanning

koppeling als het uitgezonden signaal is ontvangen en de taak is uitgevoerd. Voor RF-signalen bestaan verschillende

Sommige systemen hebben een of meer relaisuitgangen

protocollen. Bovendien kunnen RF-codes niet ingeleerd

voor het aansluiten van apparaten, zoals een oproep-

worden, maar moeten beschikbaar zijn in de codedatabase

systeem.

op het apparaat. RF-bediening werkt daarom alleen met specifieke ontvangers.

Primo

Bedienbare apparatuur

Veelzijdige afstandsbediening met dynamisch display en scanning

Speciale apparatuur: bladomslag

Naast aangepaste zenders levert rdgKompagne ook

Functies

ontvangers en andere componenten om apparaten

Eenvoudige afstandsbedieningen kunnen slechts een

en objecten in huis bedienbaar te maken. Denk aan

beperkt aantal apparaten aansturen. Geavanceerdere

bedbediening, deuren gordijnopeners, intercomsystemen

bedieningen werken met “niveaus” of hebben een dyna-

en stopcontacten.

Speciale apparatuur: telefoons

misch scherm. Apparaten met niveaus hebben weliswaar vaste toetsen, maar op elk niveau kunnen andere signalen

Ook levert rdgKompagne speciale apparatuur, die met de

ingeleerd worden. Met behulp van een niveautoets wordt

afstandsbediening bediend kan worden, zoals telefoons,

door de verschillende niveaus “gebladerd”. Zo kunnen

bladomslagapparaten en binnenhuisoproepsystemen.

zeer veel verschillende apparaten bediend worden. Het

Omgevingsbediening

nadeel van dit type bediening is dat de gebruiker moet

Daarnaast kan vrijwel elk infraroodapparaat gebruikt

GEWAtel 200

onthouden waar de verschillende functies zich bevinden.

worden dat in de reguliere markt verkrijgbaar is, zoals

IR-telefoon

Afstandsbedieningen met een dynamisch display maken

de tv en dvd-speler. Zoals gezegd kunnen IR-signalen

dit zichtbaar op het scherm, hetgeen de bediening

gemakkelijk ingeleerd worden met behulp van de originele

vereenvoudigt.

afstandsbediening. Voor kinderen kan het leuk zijn

Readable

afstandbedienbaar speelgoed te kunnen bedienen, zoals Op elk niveau of op elke pagina van een dynamische

een auto of robot.

afstandsbediening kunnen de signalen van verschillende Remoset Draadloze IR-telefoon

60

Turny

Sero IR-telefoon met gesproken nummerweergave en menu’s, ingebouwd antwoordapparaat, voor te programmeren spraakboodschappen en noodoproepfunctie

www.rdgkompagne.nl

61


COGNITIEVE ONDERSTEUNING Voor wie: mensen met een stoornis in het autistische spectrum, leerproblemen, niet-aangeboren hersenletsel, ADHD, vroege dementie en psychiatrische aandoeningen zoals schizofrenie en depressie. Voor wat: ondersteuning en vertrouwen bij het uitvoeren van taken. Voor welke situatie: op school, op het werk, bij het boodschappen doen en bij andere dagelijkse bezigheden.

Voor mensen met een cognitieve beperking heeft

De Handifon is een uitgebreidere versie van de Handi, met

rdgKompagne hulpmiddelen die ondersteuning bieden op

een ingebouwde telefoon en camera.

het gebied van planning, zelfredzaamheid, communicatie en educatie. Het algemene doel is gebruikers een gevoel van

De belangrijkste functie van de Handi en Handifon is de

zekerheid te geven bij hun deelname aan de maatschappij.

kalender. Dit is een flexibele agenda met duidelijke en

De hulpmiddelen kunnen gebruikt worden op school,

gestructureerde informatie, waarbij de resterende tijd tot

op het werk, bij het boodschappen doen en bij andere

een afspraak, gebeurtenis of taak wordt gevisualiseerd.

dagelijkse bezigheden, en zijn dan ook uitermate geschikt

Als de ingestelde tijd bereikt is, laat de Handi een alarm

om te worden ingezet binnen een re-integratietraject.

horen en zien. Voor belangrijke taken, zoals het innemen van medicijnen, kan de Handi om een bevestiging vragen



dat de taak is volbracht. Aan een taak in de kalender

De hulpmiddelen in deze categorie zijn zeer divers. Er zijn

kunnen ook andere functies gekoppeld worden, zoals een

hulpmiddelen die primair gericht zijn op het bieden van

checklist die men moet invullen, een boodschappenlijstje

planning en structuur, hulpmiddelen die helpen bij het

(al dan niet in de vorm van foto’s) of een telefoonnummer

uitvoeren van taken en hulpmiddelen die het gevoel van

dat direct gebeld wordt wanneer de gebruiker erop drukt.

veiligheid vergroten.

Alle taken in de kalender kunnen voorzien worden van pictogrammen en door een kunstmatige stem worden

Handi en Handifon

uitgesproken.

In de Handi en Handifon worden al deze functies samen-

21 62

www.rdgkompagne.nl

gebracht om de zelfstandigheid van de gebruiker te

Doelgroep

vergroten. De Handi is een veelzijdig hulpmiddel dat

Hulpmiddelen voor cognitieve ondersteuning en meer

helpt bij het indelen van tijd, herinneren van taken en

specifiek de Handi en Handifon kunnen worden ingezet

instructies en het omgaan met geld. Daarnaast heeft de

voor mensen met een stoornis in het autistische spectrum,

Handi functies om stress te verminderen. Het hulpmiddel

leerproblemen,

kan ondersteuning bieden op school, op het werk, bij het

ADHD, vroege dementie en psychiatrische aandoeningen

boodschappen doen en bij andere dagelijkse bezigheden.

zoals schizofrenie en depressie.

niet-aangeboren

hersenletsel

(NAH),

63



Voorwoordondersteuning Cognitieve




Kwartierklokje


Geeft resterende tijd voor activiteiten en afspraken weer in de vorm van stippen

Time Timer horloge Toont resterende tijd voor activiteiten en afspraken

Handifon Kalender

Time Timer Toont resterende tijd voor activiteiten en afspraken

Timecoach Klok toont resterende tijd, met gekleurde klepjes kan leerling om aandacht vragen

Handifon

C.Status Controleert of ramen en deuren gesloten zijn en apparaten zijn uitgeschakeld

Hulpmiddel voor planning en zelfstandigheidsbevordering Handifon Kalender, activiteitweergave

Cognitieve ondersteuning MEMOplanner en MEMOdayplanner Digitale planborden

Handifon Sms

64

Handifon Album

Handifon Prijscalculator

MEMOmessenger

65

Geeft tijd en taakmeldingen in de vorm van spraak, bestaat uit vast basisstation MEMObase en meeneembare MEMOgo

www.rdgkompagne.nl

Spelmaterialen

Spelmaterialen

Voorwoord Spelmaterialen

Voor wie: kinderen met een motorische en/of verstandelijke beperking. Voor wat: spelen en uitvoeren van (groeps)activiteiten met behulp van een schakelaar of andere alternatieve bediening. Voor welke situatie: thuis, op school, in het activiteitencentrum of kdc.

rdgKompagne levert diverse spelmaterialen voor jonge

Een batterijonderbreker bestaat uit een kabeltje met aan

kinderen met motorische beperkingen, of oudere kinderen

de ene kant een koperen schijfje en aan de andere kant

met een motorische en verstandelijke beperking. Er zijn

een schakelaaraansluiting. Het koperen schijfje plaatst u

verschillende soorten speelgoed, software en materialen

eenvoudig tussen de batterij en het batterijcontact van het

voor groepsactiviteiten. Al deze spelmaterialen kunnen

apparaat. Aan de andere kant van het kabeltje sluit u een

met schakelaars worden bediend.

schakelaar aan. De aan/uit-functie wordt nu overgenomen door de schakelaar.

Schakelaars

Spelmaterialen

Schakelaars zijn er in alle soorten en maten, zodat voor

Ook apparaten zonder batterijen kunnen schakelaar-

bijna iedereen wel een geschikte schakelaar kan worden

bedienbaar gemaakt worden. Hiervoor zijn apparaten

gevonden (zie pagina 33). Ook sommige communicatie-

beschikbaar waarop zich stopcontacten bevinden. Op deze

hulpmiddelen (starters en plaatjessystemen) kunnen als

stopcontacten kunnen de stekkers van willekeurige andere

schakelaar gebruikt worden. Bij het activeren van speelgoed

apparaten aangesloten worden. De apparaten kunnen

of apparaten kan dan gelijktijdig een spraakboodschap of

vervolgens met aangesloten schakelaars aan- en uitgezet

ingezongen liedje klinken.

worden.

Speelgoed en andere apparatuur

Werking

Op het gebied van speelgoed zijn er o.a. diverse pluchen

Met behulp van een adapter tussen het te bedienen

beesten en autootjes, die voorzien zijn van een schakelaar-

apparaat en de schakelaar kan de werking van de schakelaar

aansluiting. Door de schakelaar te activeren kan een hondje

veranderd worden. Standaard blijft een apparaat aan

bijv. gaan blaffen of een autootje gaan rijden. Het is ook

zolang de schakelaar geactiveerd wordt (“direct”-modus).

mogelijk elektronisch speelgoed of andere apparaten zelf

In de “latch”-modus zet een eerste schakelaaractivering

van een schakelaaraansluiting te voorzien. Hiervoor zijn

het apparaat aan en de tweede weer uit. In “timed”-modus

batterijonderbrekers beschikbaar. Batterijonderbrekers zijn

blijft het apparaat na activering van de schakelaar een

geschikt voor alle apparaten die op batterijen werken en

ingesteld aantal seconden of minuten aan.

alleen een aan/uit-functie hebben, zoals bijv. een zaklamp.

66

www.rdgkompagne.nl

67

Spelmaterialen

SPELMATERIALEN

Spelmaterialen

Spelmaterialen

Er zijn ook adapters waarop meerdere apparaten en

zijn verschillende programma’s die gericht zijn op het

schakelaars aangesloten kunnen worden, die vervolgens

leren omgaan met schakelaars, muis of rolstoeljoystick.

alleen beurtelings geactiveerd kunnen worden. Leerlingen

Daarnaast zijn er programma’s die meer gericht zijn op

leren zo om te gaan met beurten, of één leerling leert

beginnende communicatie. In deze programma’s leren

apparaten in een bepaalde volgorde te activeren, danwel

kinderen samenwerken en maken ze kennis met begrippen

keuzes te maken tussen twee apparaten. Een modus waarin

en symbolen. Al deze programma’s kunnen met schakelaars

twee schakelaars gelijktijdig geactiveerd moeten worden

bediend worden. De programma’s zijn speels en hebben

om één apparaat aan te zetten, kan leerlingen leren samen

een goed doordachte structuur, met oefeningen waarvan

te werken.

de moeilijkheidsgraad langzaam wordt opgebouwd.

Groepsactiviteiten

Oogbesturing

Deze spelmaterialen zijn uitermate geschikt voor het

Al de hierboven beschreven activiteiten zijn gericht op het

opzetten van groepsactiviteiten. Ze maken het voor

gebruik van schakelaars. Met schakelaars kunnen kinderen

kinderen met lichamelijke en/of verstandelijke beper-

slechts één of enkele acties uitvoeren. Tot voor kort was dit

kingen mogelijk een bijdrage te leveren aan activiteiten

voor kinderen met ernstige meervoudige beperkingen de

in de klas, het activiteitencentrum, of thuis. Denk bijv.

enige bedieningsoptie. Voor het gebruik van oogbesturing

aan het gezamenlijk maken van sapjes met een blender.

was namelijk een bepaald cognitief niveau noodzakelijk.

Door schakelaars aan te sluiten op alledaagse elektrische

Echter dankzij de ontwikkeling van nieuwe toepassingen,

apparaten of speelgoed kunt u uiteenlopende groeps-

komen deze systemen nu ook binnen het bereik van

activiteiten creëren, waarmee kinderen belangrijke vaardig-

kinderen met een laag ontwikkelingsniveau. Er zijn toepas-

heden leren. Zo leren kinderen niet alleen om te gaan met

singen bedacht waarmee gebruikers met hun ogen kunnen

schakelaars en apparaten te bedienen, maar ze worden ook

“snoezelen”, tekenen en gamen. Zo kunnen kinderen

gestimuleerd om te communiceren en actief mee te doen

spelenderwijs een leercurve doormaken, via sensorische

in een groep. Daarnaast worden spelenderwijs belangrijke

stimulatie, ontdekken en keuzes maken, naar beurtwis-

communicatievaardigheden getraind, zoals actie-reactie,

selen en communiceren, om zo hun communicatieniveau

beurt wisselen en initiatief nemen.

naar een hoger plan te tillen.

Spelmaterialen

Behalve

speelgoed

en

andere

apparatuur

levert

Spelmaterialen

Spelmaterialen

Koffer Omgevingsbediening Startpakket voor het leren omgaan met schakelaars en bedienen van apparaten

Koffer Communicatie Startpakket voor beginnende communicatieactiviteiten

Powerlink 4 Sluit elektrische apparaten of speelgoed aan en bedien deze met schakelaars

Big Jack Afstandsbediening voor beginners

Batterijonderbreker

Lees meer over oogbesturing op pagina 37.

Maak speelgoed op batterijen zelf schakelaarbedienbaar

rdgKompagne voor deze doelgroep ook software. Er SimplyWorks Control en Control Pro Ontvangers voor het draadloos bedienen van apparaten of speelgoed, met instelbare werking

Switch Latch and Timer

68

Wijzigt de werking van schakelaars in combinatie met speelgoed op batterijen.

Tolo First Friends Graafmachine en Tractor Met schakelaaraansluiting

www.rdgkompagne.nl

69

Spelmaterialen

Spelmaterialen

Spelmaterialen Software

Spelmaterialen

Schakelaarbedienbaar speelgoed

Bubba Buffalo en Lucy de Hond

Aanleren en oefenen van begrippen en symbolen

Samenspelen op de computer

Spelenderwijs leren werken met twee schakelaars

Spelenderwijs leren werken met de muis

Met schakelaars kleuren op de computer

Met schakelaars puzzelen op de computer

Pinguin race

My First Driving School

Inclusive MP3-speler

Spelmaterialen

Bubble Machine

Simulator voor het leren rijden in een elektrische rolstoel

Magic Powerball

70

All-Turn-It Spinner “Dobbelsteen” met verwisselbare schijven voor verschillende activiteiten

www.rdgkompagne.nl

Splatz Houder voor schakelaar

71

Adaptatietechniek

Adaptatietechniek

Voorwoord Adaptatietechniek

In de eigen werkplaats van rdgKompagne is een groep

Het systeem is vooral geschikt voor relatief eenvoudige

professionals werkzaam die zich bezighoudt met het

opbouwen die snel moeten plaatsvinden en waarbij het

adviseren, ontwikkelen, aanpassen en produceren van in-

gewicht beperkt is. De onderdelen van het Montysysteem

dividuele aanpassingen die nodig zijn om hulpmiddelen

verschillen in insteekgedeelte, instelbaarheid, draagkracht

voor mensen met een handicap goed bedienbaar te ma-

en verplaatsbaarheid.

zelf, of aan bijv. de rolstoel, het bed of de werkplek. Aan-

Rasters en bescherming

passingen zijn specifiek voor de individuele gebruiker en

Afdekrasters kunnen nuttig zijn voor mensen met een

worden ontwikkeld in nauwe samenspraak met de regio-

beperkte coördinatie of motorische problemen. Door een

adviseur.

afdekraster op een hulpmiddel te bevestigen, komen de toetsen verzonken te liggen. De gebruiker kan dan de hand

Opbouw en inbouw

op het raster laten rusten en de juiste toets kiezen, zonder

Om een hulpmiddel optimaal bedienbaar te maken,

daarbij ongewenste toetsen in te drukken. rdgKompagne

moet het geïntegreerd worden in de leefomgeving van

maakt rasters voor communicatiehulpmiddelen en toetsen-

de gebruiker. Opbouw op een rolstoel, trippelstoel of

borden. Voor dynamische hulpmiddelen kunnen rasters

sta-opstoel kan op veel verschillende manieren. De wijze

op maat gemaakt worden, afgestemd op de persoonlijke

waarop het hulpmiddel wordt op- of ingebouwd, hangt af

schermindeling van de gebruiker.

van veel factoren, zoals de wijze waarop het hulpmiddel

Voor hulpmiddelen die buitenshuis gebruikt moeten

bediend wordt, of het hulpmiddel eenvoudig verplaatst

kunnen worden, is het soms nodig een speciale regenhoes

moet kunnen worden, of de gebruiker het hulpmiddel

te ontwikkelen. Daarnaast kan het nodig zijn de aanslui-

zelf moet kunnen wegdraaien, danwel neerklappen in het

tingen van het hulpmiddel af te schermen.

rolstoelblad, etc.

Individuele aanpassingen Bevestigingsarmen en statieven

Naast aanpassingen aan onze eigen hulpmiddelen, ont-

Met behulp van een statief kunnen hulpmiddelen op de

wikkelen wij ook individuele aanpassingen voor het

juiste hoogte bij het bed of bij een sta-opstoel geplaatst

bedienbaar maken van uiteenlopende gereedschappen,

worden. Statieven kunnen verschillen in verrijdbaarheid,

voor werk of voor het uitvoeren van algemene dagelijkse

zwaarte (belangrijk voor de zwaardere hulpmiddelen) en

levensverrichtingen.

eventuele extra plateaus.

Adaptatietechniek

Aanpassingen voor tablets en smartphones Bevestigingsarmen kunnen gebruikt worden voor de

Tabletcomputers en smartphones zijn erg in opkomst maar

montage van bijvoorbeeld schakelaars of omgevings-

vaak moeilijk bedienbaar door mensen met een motorische

bedieningen. De armen kunnen gemonteerd worden aan

beperking en bovendien erg kwetsbaar. Er zijn verschillende

de bedrand, tafelrand of stoelleuning. Door middel van

standaard oplossingen beschikbaar om deze apparaten

een klem kunnen ze gemakkelijk verplaatsbaar worden

beter bedienbaar te maken en te beschermen tegen vallen.

gemaakt. Bevestigingsarmen zijn goed positioneerbaar,

Zo zijn er voor verschillende apps afdekrasters beschikbaar.

dankzij een flexibele zwanenhals of meerdere draaipunten.

Let wel op dat daarmee de “multi-touch” bediening niet

Zo nodig ontwikkelt rdgKompagne montageplaten of

meer mogelijk is en dus andere apps mogelijk onbruikbaar

behuizingen op maat om het hulpmiddel op een goede

worden. Er zijn ook rasters beschikbaar die de homeknop

manier aan de arm of standaard te kunnen bevestigen.

afdekken, zodat gebruikers de actieve app niet kunnen verlaten. Naast rasters zijn er diverse behuizingen die

72

www.rdgkompagne.nl

Monty 3D

het apparaat robuuster en/of beter hanteerbaar maken.

Monty is een modulair systeem voor het opbouwen

Uiteraard zijn ook voor deze apparaten aanpassingen op

van (communicatie)hulpmiddelen, bijv. op een rolstoel.

maat mogelijk.

73

Adaptatietechniek

ken. Dit kunnen aanpassingen zijn aan het hulpmiddel

Adaptatietechniek

Adaptatietechniek

Adaptatietechniek

Opbouw en inbouw

Monty 3D modulair systeem Monty 3D bevestigingsarm met klem

Voorbeeld van een wegklapsysteem Voorbeeld van opbouw op rolstoelblad

Monty 3D bevestigingsarm

Monty 3D tafelstandaard

Voorbeeld van een wegklapsysteem

Adaptatietechniek

Monty 3D tafelklem

Monty 3D statief

Individuele aanpassingen Rasters

Voorbeeld van een opklapsysteem in rolstoelblad

Voorbeeld van een wegklapsysteem

Voorbeeld van individueel aangepast gereedschap

Voorbeeld van opbouw op sta-opstoel

Bevestigingsarmen en statieven

Voorbeeld van een raster voor de Zingui

Smartphone- en tabletaanpassingen

Magic Arm

Adaptatietechniek

Home Button Strip Behuizing Voor de montage van een afstandsbediening

Raster voor iPad

Schermt de homeknop van de iPad af voor de gebruiker

Flexarm Met schakelaar

Otterbox Defender voor iPhone Robuuste behuizing

Indeling afhankelijk van app

Griffin Survivor Case voor iPad Robuuste behuizing

Tafelstandaard Aangepast met zuignappen

Monty GA-iPad2 Voor opbouw van de iPad

Verrijdbaar statief Big Grips

Voor zware apparatuur

74

Voor iPad

Bevestigingsplaat

iAdapter Behuizing voor iPad, met geluidsversterking en afdekstrip voor de homeknop

www.rdgkompagne.nl

75

Colofon Tekst

rdgKompagne

Ontwerp

Everards Advertising Enschede, bewerkt door rdgKompagne

Fotografie

Astrid Bron Fotografie, Bussum

Met dank aan leerlingen en medewerkers van Mytylschool De Trappenberg en alle andere cliënten

en begeleiders die wij mochten fotograferen.

n

Postadres

Postbus 310 7500 AH Enschede

n

Locatie Oost

Roessinghsbleekweg 161 7522 AH Enschede

n

Locatie West

Winthontlaan 200 3526 KV Utrecht

n

Locatie Zuid

Spaarpot 28 5667 KX Geldrop

n

Websites

www.rdgkompagne.nl webshop.rdgkompagne.nl

n

Contact

Telefoon: +31 (0)88 0 310 310 E-mail: [email protected]

Hulpmiddelen Expertise Dienstverlening. vanzelfsprekend

Recommend Documents