Huidkanker: zo vroeg mogelijk herkennen! Prof. Dr. Wilma Bergman 29 maart 2008 Landelijke Contactdag Stichting Melanoom
Waarom? 1) kleiner litteken enz 2) minder onzekerheid/angst 3) grotere kans op overleving: in Australië overleeft ca 90% van de melanoom patiënten en in Nederland ca 80% van de vrouwen en ca 60% van de mannen. Er is dus nog winst te behalen in Nederland!
3 vormen van huidkanker
basaalcelcarcinoom plaveiselcelcarcinoom melanoom
Alle vormen vaker bij lichte huidtypes:
Huidtype I 5% van de bevolking Rood haar, sproeten, wordt niet bruin
Huidtype II
Huidtype III
40% van de bevolking
40% van de bevolking
Blond haar, wordt moeilijk bruin
Bruin haar, bruint gemakkelijk
Basaalcel carcinoom In Nederland geschat op minstens 30.000 per jaar Neemt toe en ook op jongere leeftijden Geeft geen uitzaaiingen Wel in 25% meer dan 1 tumor Samenhang met zon Vaker bij lichte huidtypes
Basaalcel carcinoom in de ooghoek, opgemerkt sinds 2 jaar
Basaalcel carcinoom op de bovenlip, opgemerkt sinds 1 jaar
Basaalcel carcinoom opgemerkt sinds 1 jaar.
Speciale vorm: oppervlakkig basaalcelcarcinoom (romphuidcarcinoom)
Speciale vorm: oppervlakkig basaalcelcarcinoom (romphuidcarcinoom) Niet opgemerkt door patiënt
Wanneer naar de huisarts gaan?
Nieuw onstaan huidkleurig knobbeltje dat langzaam groeit dat steeds een korstje vormt Op middelbare of oudere leeftijd Op gelaat, oren, nek…* Niet genezend “eczeemplekje” op rug en schouders….* * Dit zijn de voorkeursplaatsen, maar het kan haast overal voorkomen
Behandeling volgens NL richtlijn Bijna altijd chirurgisch Kan ook goed bestraald worden: mooi resultaat bv op de neuspunt Er zijn nieuwe opties maar die moeten zich nog bewijzen (PDT en imiquimod) Nacontroles niet meer nodig, tenzij bij sterk door de zon beschadigde huid.
Protocollaire geneeskunde “evidence based” De richtlijnen zijn te vinden op www.huidarts.info
Plaveiselcel carcinoom In Nederland ca 3000 per jaar Bij ouderen Op rechtstreeks aan de zon blootgestelde huid: oren, nek, gelaat, handruggen Kleine kans op uitzaaiingen: 4% “tropenhuid/landmanshuid” Vaker bij transplantatie patienten en bij gebruik van medicijnen die de afweer beïnvloeden
Plaveiselcel carcinoom op handrug
Plaveiselcel carcinoom op onderlip bij roker
Plaveiselcel carcinoom op vooruitstekende onderlip met ernstige zonbeschadiging
Wanneer naar de huisarts gaan?
Bij een rasperig/hoornachtig knobbeltje Op chronisch aan de zon blootgestelde huid Nieuw ontstaan en langzaam groeiend Op oudere leeftijd Bij mensen met een zonbeschadigde huid door een buitenberoep Bij aanwezigheid van zonneschade plekjes
Zonneschade: hoe herkennen? Grove ouderdomsrimpels Rasperige schilferplekjes pigmentvlekken/ “age spots”
Melanoom
Publicatie deze maand in NTDV Poli Dermatologie Gelderse Vallei, Ede 11 kennis vragen aan 100 bezoekers 4 vragen bijna door iedereen fout beantwoord
Vraag 1
Op welke plaatsen van het lichaam komt melanoom het meeste voor?
1) Op aan zon blootgestelde huid zoals gezicht en onderarmen 2) Op meestal bedekte huid zoals romp en benen
Vraag 2
Dikke moedervlekken hebben een grotere kans om kwaadaardig te worden dan platte moedervlekken
1) Dit is juist 2) Dit is onjuist
Vraag 3
De vorm (rond of grillig) van de moedervlek zegt niets over de kans op het kwaadaardig worden of zijn van deze moedervlek
1) Dit is juist 2) Dit is onjuist
Vraag 4
Iemand met meer dan 50 moedervlekken heeft meer kans op het krijgen van een melanoom dan iemand met minder moedervlekken
1) Dit is juist 2) Dit is onjuist
Melanoom
In Nederland ca 3000 per jaar Neemt toe, vooral dunne melanomen Middelbare en oudere leeftijd Kan overal op de huid voorkomen Relatie met zonverbrandingen in de jeugd Kan uitzaaien, in NL in ca ¼ van de patiënten
Melanoom: enkele getallen 80% van de vrouwen overleeft en 60% van de mannen Mannen hebben vaker dikkere melanomen 3% krijgt een tweede melanoom 10% heeft melanoom in de familie 50% heeft atypische moedervlekken
Gevorderd melanoom op de bovenbuik, de roze zwelling is een onschuldig soort moedervlek (papillomateus)
Beginnend melanoom, met twee duidelijke zwarte groeikernen
Beginnend melanoom in groeiende en verkleurde moedervlek
Melanoom vroeg herkennen: ABCD truc
A asymetrie B begrenzing grillig C (color) niet-egaal gepigmenteerd D diameter groter dan 7 mm E Æ Evolution
Daarnaast: elke verandering in een bestaande moedervlek is verdacht
Hoe ontdek je melanomen vroeg?? Welke klacht heeft de patiënt? - veranderingen, groei, nieuw onstaan? Welke risico factoren heeft de patiënt? - lichte huid - veel moedervlekken (meer dan 50) - atypische moedervlekken - melanomen in de familie
Dus eerst een optelsom maken van de risico’s! Veranderingen? Lichte huid? Veel moedervlekken? Atypische moedervlekken? Melanomen in de familie? Vroeger veel verbrand?
Atypische moedervlekken •Asymmetrie •Begrenzing vaag •“C”leur onregelmatig •Diameter 5mm of meer •Erytheem: beetje rood
Géén klachten of veranderingen!!
Atypische moedervlekken
Meeste moedervlekken zijn totaal onschuldig!
Dit zijn moedervlekken, al járen lang aanwezig zonder verandering, meestal bol en zacht, soms met een paar haren eruit.
Op oudere leeftijd ontstaan ook ouderdomswratten:
Ouderdomswratten (verruca seborrhoica)
Krijgt iedereen op middelbare leeftijd Meestal meerdere, in velden bijeen Op de romp Kunnen jeuken! Zijn huidkleurig, bruingrijs of zwart Voelen rasperig/ruw-vettig aan Zijn volstrekt onschuldig
Het is niet altijd makkelijk……
Hoe vaak zien we atypische moedervlekken: In de bevolking - één of meer AN in 15% - vijf of meer AN in ~2,5% Bij 50% van alle melanoompatiënten In erfelijke melanoom families - zeer variabel: 0 – 200!
Voorbeelden van mensen met zeer veel atypische moedervlekken
Voorbeeld van meisje met erfelijk melanoom: normaal moedervlekken beeld, toch melanoom (kuit)
Richtlijn Melanoom 2005 Dermatoscopie Dermatoscopie verhoogt de diagnostische accuratesse bij pigmentvlekken Dermatoscopie vereist een formele training Dermatoscopie is een aanvullende techniek op de blote-oogdiagnostiek.
Dermatoscopie • eenvoudig en goedkoop • olie maakt het mogelijk door de hoornlaag te kijken • 10x vergroot beeld
uit Stolz et al: Farbatlas der Dermatoskopie
Dermatoscoop Delta 10 (Heine Optotechniek, Herrsching, Deutschland)
Dermatoscopie voorbeelden atypische moedervlekken
Dermatoscopie voorbeeld Melanoom
1
2 3 23-6-2004 1 2 3
29-3-2000
Conclusie: hoe herkennen we huidkanker eerder? Kennis van risico factoren bij bevolking en vermijden van risico’s Kennis van symptomen bij bevolking Kennis van risico factoren en symptomen bij huisartsen en andere eerstelijns gezondheidswerkers Snel toegankelijke tweedelijns gezondheidszorg
Met dank aan: Stichting Melanoom Medewerkers van melanoom genetica onderzoekslijn LUMC onder leiding van Dr. Nelleke Gruis
