houtnieuws Hout in pool posi t ion Dossier: onderzoek in bui tenschr i jnwerk

nr

159

houtnieuws

driemaandelijks tijdschrift

• 47ste jaargang • 4e trimester 2007 • jaarabonnement: � 26,00 • � 6,50 België - belgique P.b./p.p. BRUSSEL X BC6594

Afgiftekantoor Brussel X • P408058 V.U. Roger de Laet, Decom, Stationsstraat 108, 2800 Mechelen

Het houtvakblad voor de architect, interieurarchitect, tuinarchitect en de sector

H out

in ‘ pool’ posi t ion

C i t yscape D ossier :

onderzoek in bui tenschr i jnwerk

•inhoud• In dit nummer project van acht appartementen waar 4 Een creatieve oplossingen werden gevonden met

Project

eerlijke materialen voor betaalbaar wonen.



7 Hout in ‘pool’position. Bestemming: het

© International Polar Foundation

poolstation Princess Elisabeth, een constructie die hernieuwbare energie combineert met houtskeletbouw.

12 Uitbreiding van een eengezinswoning. In de



hoogte. Voor deze snelle, lichte en flexibele constructie was hout een natuurlijke en evidente keuze.

Houtsoorten

14 Afrormosia is een prachtige, bruine houtsoort die geschikt is voor de meest uiteenlopende binnentoepassingen, maar ook voor buitenschrijnwerk.

Research

16 Dossier over onderzoek naar de afwerking

© Paul Billiet

van buitenschrijnwerk.

Technische fiche

Fashion

26 Brandstabiliteit. 28 Cityscape, een kunstzinnige ontmoetings- en

& Design rustplaats waar je het allerminst verwacht: in een druk stadscentrum.



Signatuur © CTIB-TCHN

Events

30 Drie opmerkelijke constructies in hout. 32 Monitor op hout. 34 Hou ’t vast - Polyclose - Bouw en reno

- Meuble Paris - In Wonen - Tuin Expo Batibouw - Expobois.



36 CTIB-TCHN wordt sectoroperator - Studenten

Voor u verzameld

maken kiosk - Natuurlijke isolatiematerialen.

Iedereen heeft ’t over

38 Rougier - 3M - Festool www.houtnieuws.be

Driemaandelijks tijdschrift van Belgian Woodforum, huis van het hout Vrijwilligerslaan 2 - B-1040 Etterbeek

Verantwoordelijke uitgever Roger de Laet, Decom, Stationsstraat 108, 2800 Mechelen Realisatie & Ontwerp Decom NV, Stationsstraat 108, 2800 Mechelen www.decom.be - [email protected]

Advertentiewerving en -materiaal Emmy Lee - Tel. 015-65 28 71, fax: 015-65 28 51 E-mail: [email protected] Abonnementen Lieven de Laet - Tel. 015-65 28 79 - Fax‑: 015-65 28 51 E-mail: [email protected] Abonnementsprijs per jaar (4 nummers) � 26,00 (België) � 33,00 (buitenland) Te storten op rek. nr. 210-0150901-21, met vermelding "abonnement Houtnieuws". Het abonnement loopt gedurende 1 jaar na datum van betaling. Bij adreswijziging 'Houtnieuws', oud adres en, indien gekend, abonneenummer vermelden.

Alles werd in het werk gesteld opdat de gegevens die in Houtnieuws verschijnen correct zouden zijn. Houtnieuws wijst evenwel alle verantwoordelijkheid af inzake de toepassing van deze gegevens. Indien de auteur vermeld staat, is deze uitsluitend verantwoordelijk voor zijn artikel. Het opnemen van advertenties in Houtnieuws betekent niet dat ze onder de bescherming van het blad verschijnen. © Cover: Cityscape, Thierry Vandort & Lionel Samain

De in dit nummer verschenen redactionele artikels mogen slechts worden vermenigvuldigd of verspreid op welke manier ook - hetzij gedeeltelijk of geheel - na uitdrukkelijke en schriftelijke toelating van Houtnieuws.

houtnieuws 159

Redactie Koen De Mesel/Manu Defays Tel. 02-219 28 32 - Fax: 02-523 39 62 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected]

3

•project•

8

nieuwbouwappartementen

houtnieuws 159

Nobele materialen voor betaalbaar wonen



De gevelbekleding in onbehandeld Afrikaans padoek zal mooi vergrijzen.

appartementsmarkt heden weinig creatieve oplossingen biedt. “Daarom wilden we aan het ontwerp van acht appartementsgebouwen iets extra toevoegen”, vertelt architect David D’Hulst van het bureau Auwerx & D’Hulst. Dat ‘extra’ kreeg o.m. vorm in tal van toepassingen in padoek en Oregon. Tekst: Sabine Rosseel, DECOM Foto’s: David D’Hulst

met veel licht. Er werd ook veel aandacht besteed aan de buitenaanleg.

Hout in de vedetterol In de keuze om zoveel mogelijk met nobele materialen te werken is een vedetterol voor hout weggelegd. Voor het dak werd gekozen voor een houten structuur in Oregon; de ramen, terrassen en gevelbekleding werden in Afrikaans padoek uitgevoerd. David D‘Hulst: Doordat padoek veel natuurlijke oliën bevat is een behandeling voor terras en gevelbekleding niet nodig en zal het op een mooie, egale manier vergrijzen. Het krijgt na verloop van tijd een mooie patine bestaande uit een waaier aan grijze tinten. Desgewenst kan het padoek na enkele jaren terug opgeschuurd en geolied worden, waardoor het terug zijn oorspronkelijke kleur krijgt.

En de bewoners? Het meest in het oog springende aspect van het appartementsgebouw in de Antwerpse gemeente Kessel is ongetwijfeld de open traphal.Op die manier wilden we verlost zijn van de standaard donkere en benauwende inkomhallen die je in de meeste appartementsgebouwen aantreft, legt David D‘Hulst uit. Door de traphal in open lucht te maken vergroten we het contact met de straat en - niet onbelangrijk - krijgt elke bewoner zijn eigen voordeur, wat het gevoel van een eigen woning te bezitten stimuleert. De penthouse heeft een oppervlakte van 150 m², de oppervlakte van de andere units varieert van 70 tot 100 m². De bouwkost per vierkante meter bedroeg circa 750 euro, waardoor de appartementen zowel voor de promotor als voor de kopers betaalbaar bleven. Niettemin bieden de appartementen een maximum aan comfort: elk appartement heeft zijn eigen terras met voldoende privacy en grote ramen

de potentiële bewoners mag blijken uit het gemak waarmee de appartementen van de hand gingen: nog voordat de bouw afgewerkt was, waren alle units verkocht. En hoe waren de reacties? Voor sommige bewoners was het even schrikken bij het zien van de rode kleur van padoek, maar na een week was die kleur al veel minder fel. Nu vindt iedereen het heel mooi en krijgen we enkel positieve reacties.

Info Project: 8 nieuwbouwappartementen Ligging: Sint-Lambertusstraat 24, 5995 Kessel Bouwheer/promotor: NV Het Fort – projectmanager: Kim Heungens – www.bpa-immo.be Architect: David D‘Hulst (bureau Auwerx & D‘Hulst) i.s.m. Benoît Ottevaere – www.auwxerxdhulst.com Makelaar: immo bouwen www.immobouwen.be

Dat het ontwerp ook in de smaak viel van De ruime ramen werden uitgevoerd in Afrikaans padoek.

houtnieuws 159

In de praktijk blijkt dat de



•project•

Polair

onderzoeksstation

Princess Elisabeth

Hout in ‘pool’position Het verhaal van het ‘zero emission’ polair station Princess Elisabeth is waarschijnlijk een van de mooiste voorbeelden daarvan. Een ambitieus project ontsproten aan het brein van een wetenschapper die ook ontdekkingsreiziger, natuurliefhebber en avonturier is. En een project waarvan de opbouw die nu van start gaat slechts het zichtbare topje van de ijsberg is, aangezien het station waar hernieuwbare energie en houtskeletbouw samengaan een waar pionierswerk is. Tekst: Pascal Mageren, DECOM Foto’s: International Polar Foundation

Steeds verder gaan, de grenzen van het mogelijke blijven verleggen en zijn dromen waarmaken. Dat is misschien kort samengevat de weg van Alain Hubert. Na een zoveelste poolexpeditie lanceert de avonturier de idee om een polaire basis te bouwen op Antarctica, met het doel het wetenschappelijk onderzoek nieuw leven in te blazen in de regio die zo belangrijk is voor de studie van klimaatwijzigingen. De idee evolueert en in 2004 geeft de overheid de International Polar Foundation opdracht om een nieuw polair station te ontwerpen en te bouwen.

Teamwerk… In een eerste fase werd een voorstudie uitgevoerd zodat een consistent dossier kon worden ingediend. Maar vrij snel bleek dat dit voorontwerp niet haalbaar was, omdat het niet genoeg rekening hield met factoren uit de omgeving en omdat het potentieel inzake ‘zero emission’ te gering was, aldus projectverantwoordelijke Johan Berte. Gezien mijn ervaring in industrieel tekenen en aeronautica heb ik samen met een hele ploeg het ontwerp uitgewerkt en hebben we een beroep gedaan op verschillende technische partners voor de praktische realisatie ervan. Het was echt teamwerk.

houtnieuws 159

Behoort de toekomst niet toe aan hen die in hun dromen geloven?



• PROJE c T •

Dankzij de voormontage kan via kleine wijzigingen de montage van bepaalde elementen geoptimaliseerd worden en de gereedschapslijst verfijnd worden om de werkzaam

… en pionierswerk Vooraleer met dit project van start te gaan, bezocht Johan Berte, dankzij de contacten met het federale wetenschapsbeleid Belspo, een groot aantal polaire instituten in het buitenland (Frankrijk, Duitsland, Zweden, Noorwegen,…). Doel was om zoveel mogelijk informatie te verzamelen over de manier waarop wetenschappers leven en werken op Antarctica en zo een station uit te bouwen dat zowel praktisch als aangenaam zou zijn. Wij hebben heel wat interessante getuigenissen kunnen verzamelen, aangezien de wetenschappelijke gemeenschap die in Antarctica werkt zeer open is en beschikt over een lange traditie op het vlak van uitwisseling van informatie, in tegenstelling tot het onderzoek op privé- of commercieel vlak. Dankzij de samenwerking met buitenlandse polaire instituten kon gebruikgemaakt

worden van de ervaring op logistiek en wetenschappelijk vlak, maar niet op conceptueel vlak. Het ‘zero emission’ energieconcept is immers een première in Antarctica en dus pionierswerk.

Hout is de enige ‘eenvoudige’ oplossing die het echt mogelijk maakt om thermische prestaties te combineren met structurele en praktische eisen. Gezien de droge en koude omgeving is hout een goede keuze. En er dient vermeld dat het ook de goedkoopste oplossing was. Wat ons betreft is hout een van de bouwmaterialen voor de toekomst. Het potentieel ervan komt hier perfect tot uiting, aldus de projectbegeleider.

Hout, een natuurlijk keuze Velen vonden hout een gewaagde keuze voor het skelet van het gebouw. Oorspronkelijk hebben we overwogen om andere materialen toe te passen (composieten, aluminium, enz.) maar we moesten vaststellen dat hout de enige ‘eenvoudige’ oplossing is die het echt mogelijk maakt om thermische prestaties te combineren met structurele en praktische eisen. Gezien de droge en koude omgeving is hout een goede keuze. En er dient vermeld dat het ook de goedkoopste oplossing was. Wat ons betreft is hout een van de bouwmaterialen voor de toekomst. Het potentieel ervan komt hier perfect tot uiting, aldus Berte. De buitenmuren werden opgetrokken in massief grenen, de draagstructuur werd vervaardigd in gelijmd gelamelleerd grenen. Op dat vlak konden we ook rekenen

Futuristische design en rationele logica In tegenstelling tot wat je zou kunnen denken is de vrij futuristische vormgeving niet het gevolg van een esthetisch streven, maar werd ze bepaald door functionele aspecten en technische eisen. Een van de hoofdlijnen van het project is dat alles, tot in de kleinste details, te verantwoorden moet zijn binnen een rationele logica, voegt Johan Berte toe.

houtnieuws 159

Binnenin het station werd het uitzicht volledig bepaald door de wetten van de aerodynamica en van de mogelijkheden van actieve en passieve zonnewinst. De vensters hebben enerzijds een psychologische reden, maar ze zijn ook een belangrijke factor voor de controle van het buitenklimaat. Gezien de aanzienlijke lichttoevoer op Antarctica mocht op het vlak van toevoer van zonnewarmte niets aan het toeval worden overgelaten. De geometrie van de vensters werd ontworpen om oververhitting te vermijden en maakt verwarming overbodig van november tot februari.



De vrij futuristische vormgeving is niet het gevolg van een esthetisch streven maar werd bepaald door de wetten van de aerodynamica.

mheden in Antarctica vlotter te laten verlopen.

Deze constructie combineert hernieuwbare energie en houtskeletbouw

Innoveren in alle veiligheid Op Antarctica neem je best het zekere voor het onzekere en kies je voor oplossingen die hun nut reeds bewezen hebben. Wat in dit project echt vernieuwend is, is de manier waarop deze betrouwbare oplossingen gecombineerd worden om te komen tot een globaal sterk concept. Het ontwerpteam liet zich inspireren door de methodes uit de aeronautica.

Generale repetitie Het logistieke luik van de constructie is zo complex dat het voor de projectleiders vanzelfsprekend een van de meest gevreesde aspecten is. Om zich zo goed

mogelijk voor te bereiden werd in de loop van de maand september in Brussel een premontage opgezet. We wilden de constructie, de verbindingsmethode en het gereedschap testen, licht Johan Berte toe. Dankzij deze ‘generale repetitie’ konden we via kleine wijzigingen de montage van bepaalde elementen optimaliseren, maar kon ook de gereedschapslijst verfijnd worden om de werkzaamheden in Antarctica vlotter te laten verlopen.

Lessen voor de toekomst Het is misschien wat vroeg om de eerste lessen te trekken, maar toch is Johan Berte van mening dat er enorm

De grote trots van de projectverantwoordelijke is dat er uiteindelijk zeer weinig toegevingen moesten worden gedaan op conceptueel vlak.

houtnieuws 159

op de lange ervaring van onze technische partner Prefalux, die ook betrokken is bij onderzoeksprojecten daaromtrent en beschikt over een breed netwerk van specialisten, vervolgt hij.

9

• PROJE c T • veel knowhow werd opgedaan. Zowel op organisatorisch als op conceptueel vlak. De verankering van het gebouw hebben we in de eerste fase onderschat. Dat hebben we in de loop van de ontwikkeling beseft en gelukkig hebben we eraan kunnen verhelpen. Omgekeerd vinden we achteraf dat er misschien teveel aandacht gegaan is naar de aerodynamica in het gebouw. Met een iets lichtere constructie hadden we de logistiek eenvoudiger kunnen houden, wat de kosten ook had kunnen beperken. Maar we wilden kost wat kost veilig spelen.

België is een pionier die de grenzen voor bouwen op Antarctica nog verschuift. Deze ‘zero emission’ basis is een sterk signaal naar de wereld toe, zegt Johan Berte.



Leveranciers en technische partners uit de houtsector Verschillende bedrijven uit de houtsector hebben aan dit project deelgenomen als technische partner of leverancier, nl.: - Prefalux - Fruytier Group - Martin Menuisiers - Cherbai - Biemar Bois

Over de rol die deze bedrijven hebben gespeeld brengen we binnenkort een reportage op www.houtnieuws.be.

houtnieuws 159

Kalender van de verschillende fasen

10

02/11/07 : De eerste voorbereidende ploeg vliegt naar Antarctica 06/11/07 : Een schip met al het materiaal vertrekt vanuit Antwerpen 23/12/07 : Het schip kom aan in Breid Bay Antarctica, het materiaal wordt ontscheept en vervoerd naar de bouwplaats (200 km verder) 03/01/08 : Het eerste transport komt aan op de site, de bouwwerkzaamheden beginnen 03/03/08 : De bouw wordt beëindigd 12/03/08 : De laatste ploeg vertrekt

Info www.antarcticstation.org

Zoek niet meer verder... Op deze pagina vindt u alles om uw doelgroep te bereiken : Houtnieuws, het houtvakblad al méér dan 45 jaar dé referentie in de sector, wordt verspreid naar zo’n 60.000 professionals

Ontdek nu ook : www.houtnieuws.be nog meer nieuws online Schrijf u gratis in op de digitale newsletter via de website ! U ontvangt dan 8 keer per jaar een gratis newsletter met de laatste houtnieuwtjes in uw mailbox.

Ontdek de nieuwe combi-voorwaarden van Houtnieuws én www.houtnieuws.be. Bereik in één klap zowel de voorschrijver als de houtprofessional in de sector. Contacteer nu : Emmy Lee Tel : +32(0)15-652 871 – [email protected]

•project•

Dakvolume

rijwoning

Een cockpit voor Spacewoman Spiff Wegens gezinsuitbreiding wilden Steven Laukens en zijn vrouw hun rijwoning vergroten door een dakverdieping op de bestaande woning te plaatsen. Ze namen een bevriende architect, Ken Dupont van DAM architecten, onder de arm en door de ongewone vorm van het dakvolume viel de keuze als vanzelf op flexibel en licht hout. Snel in opbouw en maar goed ook, want er was een ‘Spaceman Spiff’ – of eigenlijk: ‘Spacewoman Spiff’ - op komst… Tekst: Sabine Rosseel, DECOM Foto’s: Steven Laukens Spaceman Spiff is een van de alter ego’s van het stripfiguurtje Calvin (van Calvin & Hobbes). Als hij zit te dagdromen in de klas droomt hij wel eens dat hij de ruimteheld Spaceman Spiff is.

houtnieuws 159

“Met name voor verbouwingen vind ik hout een logische keuze”, vertelt Ken Dupont van het architectenbureau DAM architecten. “Hout is flexibel, je kan er alle richtingen mee uit. De benedenverdieping van deze woning heeft een onregelmatige spievorm, maar dat stelt voor hout geen probleem. Hout is ook licht, wat voor een dakvolume die op een onderliggende constructie steunt, een zeer belangrijke factor is.” Concreet werd het volume in

12

enkele weken volledig in het atelier vervaardigd en daarna met een kraan op de benedenverdieping geplaatst, klaar voor de afwerking.

‘Alien’ in hout Alleen dacht de dienst stedenbouw daar oorspronkelijk enigszins anders over. Zij bood de kandidaat-verbouwers twee opties voor hun dakvolume: ofwel het boven-

ste gedeelte opmetselen in het verlengde van de benedenverdieping, ofwel op de kroonlijst een achterover leunende en met leitjes beklede mansarde plaatsen. ‘De eerste optie betekende dat we het geheel uit evenwicht gingen trekken; de tweede optie was, naar ons gevoel, een typevoorbeeld van ongeïnspireerde invularchitectuur’, aldus Dupont. ‘Na zwaar argumenteren keurde stedenbouw de ‘alien’ in hout toch goed: de houten ‘doos’, die

Koepeltje

Fan van hout

“De voorgevel werd bewust gesloten gehouden en bestaat uit een verticaal geplaatste beplanking in Western Red Cedar”, gaat Ken Dupont verder. “De achtergevel daarentegen werd helemaal opengetrokken en geeft uit op een terras in bangkirai. De kepers en balken zijn in behandeld grenen.” De strakke voorgevel wordt enkel onderbroken door een inpandig balkonnetje aan de ouderlijke slaapkamer en de driehoekige uitsprong aan de kinderslaapkamer die daardoor recht de bocht van de straat inkijkt. Leuk detail: de kinderslaapkamer heeft ook een bol koepeltje in het dak dat dochter Jozefien, alias ‘Spacewoman Spiff’, vanop haar stapelbed de suggestie geeft piloot te zijn van een ruimteschip, net geland op haar ouderlijke woning. Het koepeltje is afgewerkt met in de massa gekleurde MDF.

De opengetrokken achtergevel is een grote glaspartij met ramen in afzelia en een luifeltje van 0,5 meter uitkraging, wat een zeer gunstige invloed op de energiefactuur van de bewoners blijkt te hebben. In de zomer, als de zon hoog staat, voorkomt het oververhitting; in de winter, als de zon laag staat, laat ze de warmte binnen. Ken Dupont: “De afgelopen winter waren er nog geen radiatoren opgehangen en dat bleek ook niet nodig te zijn. De zonnewarmte zorgde voor een aangenaam leefcomfort, wat mij alleen maar sterkt in mijn overtuiging: ‘Ik ben een fan van hout!’.”

Het dakvolume werd in enkele weken volledig in een atelier afgewerkt.

houtnieuws 159

plaats zou bieden aan twee slaapkamers en een sanitaire cel, zou slechts de helft van de bestaande dakoppervlakte inpalmen, zodat er ruimte werd gecreëerd voor een groot dakterras.’

13

•HOUTSOORTEN•

Afrormosia Afrormosia, ook wel assamela genoemd, is de prachtig goudbruine, polyvalente houtsoort bij uitstek uit Midden- en WestAfrika, met name geschikt voor de meest uiteenlopende binnentoepassingen zoals parket, vloeren, trappen, meubels en allerlei fijn binnenschrijnwerk. Afrormosia is duurzaam en daardoor zeer geschikt voor allerlei buitenschrijnwerk (ramen, © Paul Billiet

deuren, gevelbekledingen,…). De karakteristieken en toepassingsmogelijkheden van afrormosia doen nauwelijks onder voor die van Tectona grandis, wiens kleur en textuur het heeft. Tekst: ir. K. De Mesel, Belgian Woodforum

Groeigebieden Afrormosia is de commerciële naam voor de botanische soort Pericopsis elata Van Meeuwen (= Afrormosia elata Harms), behorend tot de familie der Leguminosae, voorkomend in het immergroene tropische regenwoud van Midden- en WestAfrika. Voor de Belgische import zijn vooral Kameroen, RD Congo, Congo-Brazzaville en de Centraal-Afrikaanse Republiek belangrijk.

houtnieuws 159

Boombeschrijving

14

volledig vrij van andere fouten. Het kernhout behoort tot de natuurlijke duurzaamheidsklasse I-II. Het spint is uiteraard niet duurzaam en behoort tot duurzaamheidsklasse V.

Drogen Afrormosia droogt traag met weinig kans op vervorming en scheuren.

Bewerking

De boomhoogte bedraagt meestal 30 tot 45 m, de takvrije, soms onregelmatige gevormde, meestal rechte stam is 15 à 20 m lang. De diameter bedraagt 80 tot 160 cm. Wortellijsten tot 2,50 m hoog kunnen voorkomen.

Afrormosia laat zich goed bewerken, zowel met handgereedschap als machinaal. Bij kruisdradig hout is het aanbevolen de spaanhoek te beperken tot bijv. 20° teneinde het voorkomen van ‘inspringsel’ te beperken. Een goede stofzuiging is noodzakelijk gezien het vrijkomen van irriterend stof tijdens de verwerking.

Houtbeschrijving

Bevestiging

Het kernhout van afrormosia heeft een prachtig goudbruine kleur, nadonkerend door het licht, soms donker geaderd; het spint is bleek geelbruin. Het hout is licht kruisdradig, soms onregelmatig en bezorgt het kwartierse hout zijn typische streeptekening. Ook de vlamtekening op dosse is zeer decoratief. De nerf is matig fijn.

Het is aanbevolen voor te boren en roestvrije bevestigingsmaterialen te gebruiken bij vochtige omstandigheden gezien afrormosia looistoffen bevat die corrosie kunnen veroorzaken met metalen.

Kwaliteiten, duurzaamheidsklasse In België wordt de topkwaliteit FAS (First and Second) ingevoerd, volledig buiten hart en spint en nagenoeg steeds bijna

Afwerking Afrormosia laat zich goed afwerken zowel met watergedragen als oplosmiddelhoudende beitsen of vernissen.

Toepassingen Afrormosia is een veelzijdige, prachtig goudbruine houtsoort geschikt voor de

meest uiteenlopende binnentoepassingen zoals parket en plankenvloeren, binnenschrijnwerk, lambriseringen, schroten voor wanden en plafonds, trappen, trapleuningen, meubelen, binnendeuren, draaiwerk, lijsten, knoppen en grepen, jachtbouw, fineer, … Bovendien is deze houtsoort zeer geschikt voor buitenschrijnwerk met name ramen, deuren, gevelbekledingen, Verder is het bestand tegen de inwerking van zuren en andere chemicaliën.

Tabel 1: Fysische eigenschappen Gemiddelde volumieke massa bij 15 % houtvochtgehalte:

760 kg/m³

Tabel 2: Mechanische eigenschappen Buigsterkte (in N/mm²):

118

Elasticiteitsmodulus (in N/mm²):

13.000

Druksterkte evenwijdig aan de vezel (in N/mm²):

67

Schuifsterkte (in N/mm²):

12,6

Hardheid (volgens Janka)

kops: langs:

9.300 7.600

Tabel 3: Commerciële afmetingen voor ruw gezaagd hout - 26 mm x 80 mm in lengtes van 60 cm en meer - 26 mm x 105 mm in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter - 26 mm x 130 mm in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter - 26 mm x 155 mm in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter - 26 mm x 180 mm in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter Ook verkrijgbaar in vallende breedtes

- 26 mm x 155 mm / en meer met 10 à 15 % toegelaten in breedtes van 100-140 mm, in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter - 40 mm x 155 mm / en meer met 10 à 15 % toegelaten in breedtes van 100-140 mm, in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter - 52 mm x 155 mm / en meer met 10 à 15 % toegelaten in breedtes van 100-140 mm, in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter - 65 mm x 155 mm / en meer met 10 à 15 % toegelaten in breedtes van 100-140 mm, in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter - 80 mm x 155 mm / en meer met 10 à 15 % toegelaten in breedtes van 100-140 mm, in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter - 105 mm x 155 mm / en meer met 10 à 15 % toegelaten in breedtes van 100-140 mm, in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter Tevens beschikbaar

- 65 mm x 90 mm, in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter - 65 mm x 130 mm, in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter - 65 mm x 155 mm, in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter g 275 cm of beter - 65 mm x 180 mm, in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld

- 65 mm x 205 mm, in lengtes van 185 cm en meer, gemiddeld 275 cm of beter

De Indoor Collection van Hoebeek. Duurzame en eigentijdse oplossingen voor wand & plafond in Vuren, Grenen, Eiken, ...

NIEUW Extra brede schroten in verlijmd vuren - model RV6. Technische fiche op www.hoebeek.be

Hoebeek n.v. Baeckelmansstraat 131 BE-2830 Willebroek Tel. +32-3-886 98 01 Fax +32-3-886 85 68 [email protected] www.hoebeek.be

houtnieuws 159

Solid wood, for Indoor & Outdoor

15

•RESEARCH•

UV-technologie voor de afwerking van buitenhout De eerste toepassingen van UVtechnologie voor het uitharden van verven en vernissen gaan terug tot het begin van de jaren ‘70 in de sector drukkerij-inkten. Enkele jaren later werd UV-technologie ook gebruikt voor het afwerken van houten plaatmaterialen. Vandaag brengt de technologie een kleine revolutie teweeg in de afwerking van buitenhout. TEKST: JEAN-PIERRE BLEUS, CYTEC TS & D RADCURE

UV-harsen UV-harsen zijn vloeibare, vrij viskeuze polymeren op acrylaatbasis. Om ze te kunnen gebruiken in aanbrengmachines, moeten ze verdund worden, niet met organische solventen, maar met reactieve verdunners. Om het mengsel te kunnen uitharden onder krachtige UV-lampen, moet een foto-initiator toegevoegd worden, die een chemische reactie of polymerisatie op gang brengt. De drie componenten zijn in de film opgenomen: het gaat dus om bekledingen met 100% drogestofgehalte. Naast deze basiscompositie worden andere ingrediënten toegevoegd, zoals matteringsmiddelen en verschillende additieven (spreiding,…)

houtnieuws 159

Uitharding

16

De uitharding gebeurt onder één of veelal meerdere krachtige UV-lampen die geplaatst worden onder een beschermingskap. Het proces duurt slechts enkele seconden. Bij het verlaten van de UV-tunnel is de uitharding compleet en kunnen de producten onmiddellijk op elkaar gestapeld worden. De verkregen eigenschappen hangen af van de gebruikte harsen en zijn uitzonderlijk: van keukenmeubelvernis die vlekbestendig is (koffie, mosterd, azijn,…) en krasvast tot slijtvaste vernis voor parket of afgewerkte producten voor buitenhuis die weerbestendig zijn.

Vlakke ondergrond Tot voor kort ging het bij industriële toepassingen op hout om 100% vrij viskeuze producten die aangebracht werden op een vlakke ondergrond door middel van aan-

producten aanmaken, maar de reactieve verDit artikel is enkel zichtbaar dunners verlagen wel tot op zekere hoogte de voor abonnees. Blijkbaar bent u eigenschappen. geen abonnee of heeft u uw login nog Jarenlang werden afwerkingsproducten op basis van viskeuze UV-harsen verdund in niet ingevoerd op de openingspagina organische solventen om aangebracht te www.houtnieuws.be kunnen worden met het spuitpistool. Dat brengrollen. UV-afwerkingsstraten zijn veel korter dan die met traditionele producten op solventbasis, want de lange thermische droogtunnels zijn vervangen door UV-tunnels van maximum enkele meters lang. Door de afwezigheid van vluchtige solventen is het brandrisico beperkt en liggen dus ook de verzekeringspremies laag.

Beperkt onderhoud

was in feite een stap achteruit, omdat de verdamping van solventen tegen de zorg om het milieu ingaat en veel voordelen van de 100% UV-technologie doet verliezen.

Klik op deze pagina om u te abonneren Er werd een nieuwe synthesetechniek ont(www.houtnieuws.be/newsletter) wikkeld waardoor UV-harsen geproduceerd

De aanbrenginstallatie vraagt weinig onderhoud omdat de vernissen maar drogen onder UV-straling en bijgevolg na de werkuren op de rollenmachine kunnen blijven. De rollen moeten wel tegen stof en licht beschermd worden.

Parketten, meubels en schrijnwerk In de loop der jaren zijn almaar nieuwe toepassingen gevonden. Voor industriële parketvernis is UV-technologie de meest gebruikte. In de meubelindustrie anderzijds is de technologie nog niet zo sterk doorgedrongen (ongeveer 15%) en dat geldt des temeer voor het schrijnwerk (binnen- of buitenschrijnwerk).

Driedimensionale voorwerpen Tot voor kort was het zeer moeilijk om UVproducten aan te brengen op driedimensionale voorwerpen (3-D). Voor dergelijke ondergrond kan het opbrengen gebeuren door drenking, maar vaker nog door verstuiving met het spuitpistool. De gebruikte producten mogen geen hoge viscositeit hebben. Door in grote mate gebruik te maken van reactieve verdunner kan men laag viskeuze afwerkings-

kunnen worden die zeer fijn opgelost worden in water (35 tot 40% hars). Dankzij hun lage viscositeit kunnen deze producten gemakkelijk aangebracht worden met het spuitpistool, zonder reactieve verdunners toe te voegen. De harsen zijn meestal dispersies van PUR-acrylaten. Met die producten moeten de afwerkingsstraten uiteraard voorzien zijn van een thermische droogtunnel om het water te doen verdampen, dat het enige aanwezige oplosmiddel is in deze producten, wat ook het brandrisico vermindert. Vooral kan men met deze techniek voldoen aan de nieuwe wetgeving die de uitstoot van organische solventen in de lucht begrenst of dure installaties vermijden om organische solventen terug te winnen of te verbranden. Nadat het water verdampt is, wordt bij de doorgang onder de UV-lampen een film gevormd met uitzonderlijke eigenschappen. Hij paart flexibiliteit aan hardheid, heeft een uitstekende stoot- en krasweerstand, is bestand tegen chemische producten en, voor buitenschrijnwerk, tegen de invloed van de weersomstandigheden.

Dankzij deze meer recente technologie kunnen de sectoren driedimensionaal meubel of schrijnwerk, die moeilijk bereikbaar zijn met de 100% UV-technologie, aangesproken worden. Aangezien de drager niet vlak is, moeten de drooginstallaties, zowel thermische als UV, aangepast worden.

Chemische weerstand DIN 68 864 (0= zeer goed, 5 = slecht)

Duurzame afwerking voor buitenschrijnwerk

De nieuwe technologie van watergedragen dispersies brengt het afwerken van buitenschrijnwerk in het vizier. Om deze dispersies te testen heeft men zich laten inspireren door de Europese norm EN 927. Voor de versnelde veroudering is gebruikgemaakt van de machine Atlas Ci 4000 WeatherO-Meter met een xenon booglamp waarin cycli van verschillende vochtigheidsgraad gereproduceerd worden (50 en 95%) bij een temperatuur van 50°C.

Ucecoat 7631, 4u klassiek product, 1u

Eosine 2%

Azijn

Bleekwater 9%

Koffie

Mosterd

Rode wijn

Water

Ketchup

Butylglycol

Ethanol 20%

Ammoniak 1%

Ammoniak 5%

klassiek product, 4u Reinigingsproduct

Alvorens gecommercialiseerd te worden, moeten de producten voor buitenafwerking een hele reeks tests ondergaan. De belangrijkste daarvan is de kunstmatige veroudering onder invloed van UV-straling en vocht. In het brede assortiment 100% UV-producten worden sinds vele jaren verschillende harsen gebruikt voor buitentoepassing op vlakke platen en meestal in gekleurde versie.

Ucecoat 7631, 1u

Fysische eigenschappen (0 = zeer goed, 5 = slecht)

Ucecoat 7531 klassiek product

De eerste laag op het hout moet een laag drogestofgehalte hebben, om goed te kunnen indringen en moet bovendien, bij onvoldoende duurzame houtsoorten, schimmelen insectendodende middelen bevatten. Vanwege deze indringing zijn UV-producten niet geschikt als grondlaag, want de uitharding zal vertraagd worden, of zelfs helemaal gestopt worden door de ondoorschijnendheid van het hout. Daardoor worden ook sommige problemen vermeden van afgeremde UV-polymerisering, die voorkomen op sommige houtsoorten. Watergedragen PUR-dispersies zijn daarentegen sterk aangewezen om gebruikt te worden in de samenstelling van de afwerkingslagen. Het hars is zeer goed bestand tegen de weersinvloeden, maar het bevat ook additieven die het hout zullen beschermen tegen aanvallen van buitenaf, zoals UV-licht van de zon en vochtinwerking. Zoals bij de klassieke acrylaatdispersies is een fysiek droogproces (verdamping van het water) absoluut nodig. Opgemerkt moet worden dat tijdens deze fysieke droging enkel water verdampt. De afwerkingslaag wordt vervolgens chemisch uitgehard door de doorgang onder sterke

Hechtvermogen (beuk)

Weerstand tegen nagelindruk (beuk)

UV-lampen. Deze afwerkingsprocessen gebeuren op industriële afwerkingsstraten en zijn momenteel nog niet realiseerbaar op de bouwplaats. Er loopt onderzoek zowel voor mobiele UV-installaties (minder krachtig en helemaal anders opgezet) als voor afwerkingsproducten die zijn aangepast aan deze minder krachtige UV-uitharding. De eigenschappen van het eindproduct worden bereikt in enkele seconden. De chemische (vlekwerendheid) en fysische eigenschappen zijn uitstekend. De proefstaaltjes die gerealiseerd werden met het procédé in het afwerkingsvoorbeeld voor buitenschrijnwerk weerstaan meer dan 2.000 uur aan de kunstmatige verouderingstest. Het behandelde hout kan onmiddellijk gestapeld worden (behandeld oppervlak op behandeld oppervlak) op het einde van de afwerkingsstraat zonder gevaar voor verkleving (uitstekende weerstand tegen “blocking”). Deze uitstekende chemische en fysische eigenschappen worden weergegeven in bovenstaande grafieken.

Weerstand tegen “blocking” (grenen)

VOORBEELD

VAN

AFWERKING VAN BUITENSCHRIJNWERK - Een laag van 100 g/m2 traditioneel product (20% drogestofgehalte) aanbrengen via drenking of verspuiting. - Eenmaal droog, een traditionele tussenlaag (100 g/m2) aanbrengen, eveneens met laag drogestofgehalte. - Eenmaal droog, het oppervlak licht schuren. - Met het spuitpistool een afwerklaag van 150 g/m2 aanbrengen op basis van een watergedragen dispersie van polyurethaan UV (drogestofgehalte 40%). - Als het water volledig verdampt is volgt de doorgang onder de UV-lampen. - De behandelde oppervlakken kunnen onmiddellijk vastgenomen worden en gestapeld en/of verpakt worden.

houtnieuws 159

Wil men hout duurzaam afwerken, dan moet men het beschermen tegen UV-straling. Immers, in combinatie met vocht is UV-straling de belangrijkste oorzaak van houtschade op het raakvlak hout/afwerkingsproduct.

17

•RESEARCH•

Afwerkingsystemen voor houten buitenschrijnwerk getest Het onderzoek van afwerkingsystemen geschikt voor houten buitenschrijnwerk heeft zich toegespitst op realistische, betrouwbare en snelle performantietesten. Echter, snelle testmethodes komen tot hiertoe niet overeen met de werkelijkheid. Omgekeerd zijn realistische testen niet snel genoeg. Een versneld testresultaat wordt bekomen met proeven in het laboratorium, © Sikkens

terwijl betrouwbare resultaten een langdurige buitenexpositie vereisen. Bovendien is de validatie van het resultaat beperkt door de afhankelijkheid van klimatologische variaties. TEKST: DR. IR HUGO COPPENS, TECHNOLOGISCH ADVISEUR “HOUTVERWERKING”, CTIB-TCHN

schrijnwerkers en de verfleveranciers Dit artikel isde enkel zichtbaar werden de verfsystemen gekozen, wie ze aanbrengen en met welke applicatievoor abonnees.zouBlijkbaar bent u techniek. De schrijnwerkers bepaalden de geen abonnee of heeft u deuw login nog houtsoorten; coatingindustrie leverde de meest recente systemen. niet ingevoerd op de openingspagina www.houtnieuws.be Onderzoek

De Belgische technische specificatie STS 52.04.08 ‘houten buitenschrijnwerk - bescherming en afwerking’ - dient voorzien te worden van een bijlage met testmethoden en kritische waarden. Het is niet eenvoudig om deze technische specificatie meer gedetailleerd uit te schrijven.

Door de jaren heen werden de resultaten van kunstmatige veroudering of verwering van coatings algemeen aanvaard en als betrouwbaar beschouwd. Die testmethode moet het mogelijk maken om afwerkingsystemen voor buitenschrijnwerk snel te testen, specifiek voor evaluatieparameters en bijbehorende kritische waarden zoals gedefinieerd op basis van natuurlijke bewederingstesten.

Het onderzoek wil enerzijds de nieuwe

systemen pagina op korte termijn evalueren en Klik op deze anderzijds een reeks standaarden aanom u tereiken abonneren om de afwerking van houten buitenschrijnwerk op basis van natuurlijke (www.houtnieuws.be/newsletter) bewedering te evalueren. De eindresul-

Gebruikerscommissie Bij het begin van het onderzoeksproject werd een gebruikerscommissie bijeengeroepen van schrijnwerkers en verf verfproducenten. Uit de besprekingen met

taten moeten leiden tot een technische goedkeuring, die kan afgeleverd worden voor een volledig afgewerkt raam of voor het coatingsysteem op zich.

54 afwerkingsystemen getest Watergedragen afwerkingsystemen met een laag VOS-gehalte (Vluchtige Organische Stoffen), zowel dekkende als

18

groep 1 groep 2 © SigmaKalon

houtnieuws 159

Tabel 1: Houtsoorten opgenomen in het onderzoek

groep 3

Grofporig, moeilijk af te werken, snelle verwering afzelia – merbau – padoek Frequent gebruikte hardhoutsoorten op vraag van de schrijnwerkers plus naaldhout sipo – sapelli – meranti – maritime pine Fijnporig, gevoelig voor verblauwing, bleke houtsoorten moabi – movingui

Batibouw

Bouwen aan de toekomst

van 28 februari t/m 9 maart 2008

Brussels Expo

exclusief voor professionals: 28 en 29 februari

Op donderdag 28 en vrijdag 29 februari opent BATIBOUW, de grootste bouwvakbeurs van België, haar deuren exclusief voor de vaklui. U ontdekt er de meest recente nieuwigheden en trends en kan deelnemen aan rondetafelgesprekken, seminaries en andere randmanifestaties. Om wachttijden aan de ingang te verkorten, kan u zich best preregistreren via www.batibouw.com. Met de uitgereikte badge krijgt u op 28 en 29 februari ongelimiteerde toegang tot BATIBOUW.

Indien u de badge niet gebruikt tijdens deze dagen, is hij geldig voor een dag naar keuze tijdens de rest van de beurs. Batibouw pro:

28 februari van 10 tot 18u30 29 februari van 10 tot 21u (nocturne)

Batibouw publiek: van 1 t/m 9 maart van 10 tot 18u30 en op 7 maart tot 21u (nocturne)

www.batibouw.com COURIER DU BOIS-2008-NL.indd 1

21-11-2007 8:22:02

•RESEARCH• transparante systemen, werden in het onderzoek opgenomen. Om de “slechte”, de “goede” en uit de praktijk “gekende” systemen te identificeren, werden de coatings voor buitenschrijnwerk onderworpen aan een kunstmatige en natuurlijke bewedering.

9 houtsoorten Negen commerciële houtsoorten werden door de schrijnwerkers uitgekozen (zie tabel 1). De houtsoorten werden ingedeeld in drie groepen, afhankelijk van de moeilijkheidsgraad om af te werken, de specifieke eisen van de

schrijnwerkers en de gevoeligheid voor verblauwing. De 9 houtsoorten en 35 coatings resulteerde in 54 te testen systemen. Per combinatie werden 6 raamkaders gemaakt van 1m x 1m, wat resulteerde in een totaal van 324 afgewerkte raamkaders.

Tabel 2: Overzicht van verplichte en informatieve eisen belangrijkheid component 1 weerstand bij verwering verplicht van vlakke elementen

observatie

component 2

(hoekverbinding, scherpe randen, afwateringskanaal)

laboratoriumproeven

natuurlijke bewedering

kunstmatige bewedering UVCON of WOM

18m - 36m - 60m

T 10w /D 16w

score ≤ 4 na 18m

score < 6

verweringsgevoelige delen

vochtdynamiek

onderhoud eis

verweringsgevoelige delen

buitenexpositie

observatie

18m

eis

score ≤ 1,5

verplicht

absorptie ≤ 2,5% of 2,5% < absorptie < 3,5% én desorptie ≥25% of absorptie ≥3,5% én desorptie ≥30%

Dit artikel is enkel zichtbaar voor abonnees. Blijkbaar bent u adhesie torquetest geen abonnee of heeft u uw login nog niet ingevoerd op de openingspagina T F droog > 5 /m eis verplicht D F droog > 6,5 /m www.houtnieuws.be T F nat > 4 /m MN

d

d

2

MN

MN

2

2

n

D Fn nat > 6MN/m2

component 3

Klik op deze pagina adhesie ruitjestest om u te abonneren eis score ≤ 2 (www.houtnieuws.be/newsletter) laagdikte laagdikte

informatief

bijkomende informatie over laagdikte, glans- en informatief kleurbehoud

60µm < T < 120µm 60µm < D < 120µm kleurverschil

60µm < T < 120µm 60µm < D < 120µm kleurverschil

observatie

18m

T 10w / D 16w

eis

T ΔE*: 8 T ΔL*: +10 / -10 T Δa*: +2 / -5 T Δb*: +3 / -8 D ΔE*: 5 D ΔL*: +0 / -10 D Δa*: +2 / -2 D Δb*: +2 / -2

T ΔE*: 11 T ΔL*: +1 / -5 T Δa*: +1 / -3 T Δb*: +0 / -8 D ΔE*: 3 D ΔL*: +2 / -2 D Δa*: +1 / -1 D Δb*: +2 / -2

glansverschil

glansverschil

observatie

18m

T 10w / D 16w

eis

Δglans (%) ≤ 25

T: Δglans (%) ≤ 10% D: Δglans (%) ≤ 65%

eis

informatief

informatief

houtnieuws 159

component 4

20

biologische aspecten

informatief informatief

blauwschimmel eis

oppervlakteschimmel eis

component 5 herbehandeling

score ≤ 2 score ≤ 2 kunstmatige bewedering uvcon of wom

verplicht

observatie

T 10w / D 16w

eis

score < 6

Evaluatie in 5 componenten Er zijn eisen waaraan een afwerkingsysteem absoluut moet voldoen. In een systeemfiche komt ook informatie over minder kritische eigenschappen. 1. de weerstand van een hout-afwerkingsysteem (hout + coating) tegen de verwering op een vlak element. Vergelijkbaar met de Europese normen kan hiervoor zowel natuurlijke als kunstmatige bewedering worden gebruikt. 2. verweringsgevoelige delen, zoals scherpere randen, hoekverbindingen en afwateringskanalen, worden gerelateerd aan parameters voor de vochtbalans, adhesie en minimumwaarden voor verweringsweerstand. 3. een meer uitgebreide informatieve dataset voor elk hout-afwerkingsysteem m.b.t. laagdikte, glans- en kleurbehoud. 4. de gevoeligheid van het afwerkingsysteem voor biologische degradatie. 5. de herbehandelbaarheid van de toplaag. Het is het globale pakket binnen een component dat beoordeeld wordt. Zo kan de gemiddelde waarde voor een bepaalde parameter de kritische waarde overschrijden afhankelijk van de spreiding op de individuele waarden.

1. Weerstand bij verwering van vlakke elementen (kritische parameter) De verplichte eis wordt vastgelegd op een score ≤ 4 na 18 maanden buitenexpositie. Het buitenschrijnwerk wordt gedurende vijf jaar geëvalueerd. score 4: gemakkelijk te herbehandelen, lichte verwering gekenmerkt door fijne lijnvormige erosie in de vaatlijnen en lichte verblauwing. 2. Verweringsgevoelige delen (scherpe randen, afwateringskanalen, hoekverbindingen) (kritische parameter) De verplichte eis wordt een score ≤ 1,5 na 18 maanden natuurlijke bewedering. score 1: gemakkelijk te herbehandelen, lichte verwering gekenmerkt door lijnvormige erosie en hoekverbindingen komen open. score 2: middelmatige verwering gekenmerkt door vlekvormige erosie, waterinsijpeling, ondiepe fijne scheurvorming in de film.

name uitgedrukt in percentage van de oorspronkelijke glans.

Kunstmatige bewedering Op basis van geoptimaliseerde kunstmatige bewederingssystemen (UVCON en WOM) was het mogelijk een rangschikking op te stellen voor de coatingsystemen. Die kan gebruikt worden voor een tijdelijke goedkeuring die op termijn definitief kan worden indien de resultaten van langdurige buitenexpositie positief zijn. De gebruikte bewederingsmethode is gebaseerd op de Europese standaardtest EN 927-6. Om de 2 weken werd het verlies aan glans, de wijziging in kleur en de microscopische degradatie (bv. erosieverschijnselen en barsten) nagegaan. De 54 systemen werden bewederd in de UVCON, gebruik makend van UVA-licht en in de Weather-O-meter (WOM), gebruik makend van Xenon-licht. Dekkende systemen vertonen na 10

weken enkel esthetische veranderingen. Dit artikel is enkel zichtbaar Transparante systemen eroderen in de voor abonnees. Blijkbaar bent u vaatlijnen. Na 16 weken kunstmatige bewedering 3. Bijkomende informatie over geen abonnee of heeft u uw login nog zijn de erosieverschijnselen sterker. In laagdikte, glans- en kleurbehoud dekkende systemen wordt erosie over de niet ingevoerd de openingspagina (informatieveop parameters) volledige lengte van de vaatlijnen waargeDewww.houtnieuws.be initiële laagdikte dient begrepen te zijn nomen. Transparante systemen zijn ontussen 60 µm en 120 µm. Plaagdikte P laagdikte = gemiddelde van vijf laagdiktemetingen, gemeten met een confocale scanning laser microscoop

derhevig aan vlekvormige erosie. Op basis van deze resultaten blijkt het wenselijk de kunstmatige veroudering gedurende 10 weken door te voeren voor de evaluatie van lazuren, en 16 weken voor verven.

Klik op deze pagina om u te abonneren Het kleurverschil na 18 maanden: (www.houtnieuws.be/newsletter) - voor transparante afwerking: Bij de natuurlijke bewedering werden tel-

Natuurlijke bewedering Buitenexpositie Omdat de weersomstandigheden variëren in de tijd en afhankelijk zijn van de geografische ligging, werden alle combinaties hout-afwerkingsysteem op drie verschillende sites opgesteld: - Ieper (plattelandsklimaat) - Gent (stadsklimaat); - Bertrix (klimaat op de Ardeense hoogvlakte). Om de 3 maanden werden de zichtbare degradatie en de veranderingen in kleur en glans geëvalueerd. Dekkende systemen (D) vertonen na 18 maanden hoofdzakelijk louter esthetische veranderingen, hoogstens lichte erosie in de vaatlijnen. Transparante systemen (T) zijn meer verweerd en vertonen uitgesproken erosie in de vaatlijnen.

ΔE* 8 ΔL* +10/-10 ● Δa* +2/-5 ● Δb* +3/-8 - voor dekkende afwerking: ● ΔE* 5 ● ΔL* +0/-10 ● Δa* +2/-2 ● Δb* +2/-2 ● ●

⎯ ⎯ P ΔE* = √( L L*) *)2 + (Δa*)2 + (Δb*)2 P ΔL*: wijzigingen in grijswaarden, gaande van 0 (zwart) tot +100 (wit) P Δa*: wijzigingen in de roodgroene component, gaande van –100 (groen) tot +100 (rood) P Δb*: wijzigingen in de blauwgele component, gaande van –100 (blauw) tot +100 (geel)

Het glansverschil, Δglans, na 18 maanden wordt verondersteld niet meer dan 25 % te bedragen. De glanswaarden worden uitgedrukt in procent ten opzichte van de reflectiewaarde van gepolijst zwart spiegelglas, die overeenkomstig de normen wordt gelijkgesteld aan 100. P Δglans:

glansverlies of glanstoe-

1. Weerstand bij verwering van vlakke elementen (kritische parameter) De eis wordt vastgelegd op een score ≤ 6. Voor een dekkend systeem is dat na 16 weken en voor een transparant systeem na 10 weken bewedering. score 4: lichte verwering, gekenmerkt door erosie van de vaatlijnen over een beperkte lengte, beperkte barstvorming in de film buiten de vaatlijnen score 6: middelmatige verwering, erosie van ± de volledige lengte van de vaatlijnen, algemene barstvorming in de film buiten de vaatlijnen. 2. Verweringsgevoelige delen (hoekverbinding, scherpe randen, afwateringskanaal) (kritische parameter) Water- en dampdoorlaatbaarheid De water- en waterdampdoorlaatbaarheid van houtafwerkingssystemen worden a.h.v.

houtnieuws 159

kens 3 ramen met hetzelfde afwerkingsysteem opgesteld. Uit de overige ramen werden proefstalen gezaagd voor laboratoriumtesten.

21

•RESEARCH•

Padoek raam transparant afgewerkt, sterke erosie, afschilferen, verblauwing.

Afzelia raam transparant afgewerkt.

waterabsorptie en waterdampdesorptie van gecoate houtstalen bestudeerd. De proef wordt gebruikt voor de beoordeling van de beschermende eigenschappen van een houtbehandeling tegen vocht.

Adhesie

in de UVCON. Bewederde en niet-bewederde stalen werden gedurende 72 uur op gedemineraliseerd water gelegd. Hierna werden de stalen gedurende 72 uur geconditioneerd en regelmatig gewogen.

wordt uitgedrukt als de ‘shear stress’. Zowel de ‘shear stress’, de falingstypes en hun percentages worden opgemeten. De torquetest werd zowel in droge als in natte omstandigheden uitgevoerd. Het houtsubstraat onder de verflaag werd verzadigd door 0,5 ml water aan te brengen in de breuklijn. De adhesie volgens de torquetest is ver ver-plicht. De minimale kracht bij adhesie: - op droge verffilm bedraagt voor een dekkend systeem Fd> 6,5MN/m2 voor een transparant systeem Fd> 5MN/m2

Een belangrijk aspect van de interactie tussen hout en een afwerkingsysteem is de performantie ter hoogte van het raakvlak. Om deze performantie na te gaan wordt de adhesie gemeten op basis van 2 testmethodes.

De adhesie wordt beoordeeld naar ISO2409 volgens de beoordelingsschaal voor de ruitjestest met scores van 1 tot 4. Het is een niet-verplichte eis. Van een dekkend en transparant systeem wordt verwacht de maximale score 2 niet te overschrijden. score 2: de verffilm brokkelt af langsheen de sneden en/of ter hoogte van de kruisingen van de snede, het totale percentage van afgebrokkelde verffilm bedraagt maximaal 15%; score 3: langsheen de sneden schilfert de verffilm in brede stroken af en/of volledige of gedeeltelijke vierkantjes worden losgerukt, het totale percentage van afgebrokkelde verffilm bedraagt maximaal 35%.

Dit artikel is enkel zichtbaar voor abonnees. Blijkbaar bent u De water- en waterdampdoorlaatbaarheid van een coatinglaag wordt geëvalueerd geendoorabonnee of heeft u uw login nog volgens de methode beschreven Een waarde voor van de Rapp (2000), met de nadruk niet op kunstingevoerd opde hechtsterkte de openingspagina matige bewedering. De stalen werden ge- coating op het substraat wordt bepaald een torquetoestel. De hechtsterkte durende 16 weken kunstmatig bewederd metwww.houtnieuws.be Klik op deze pagina om u te abonneren (www.houtnieuws.be/newsletter) belangrijke in-

houtnieuws 159

Het substraat heeft een vloed op de sorptiekarakteristieken van houtafwerkingsystemen. Coatings aangebracht op movingui, moabi, sipo en sapelli nemen meer vocht op (gemiddeld vochtgehalte ω: 3,2 %) dan deze aangebracht op afzelia, padoek, merbau en meranti (gemiddeld vochtgehalte ω: 2,5 %).

22

De beoordeling van het vochtgehalte van het systeem is verplicht. - Een afwerkingsysteem met waterabsorptie van minder dan 2,5 % na 72 uur voldoet zonder bijkomende eisen naar vochtdesorptie. - Een afwerkingsysteem met vochtabsorptie van meer dan 2,5 % en minder dan 3,5% na 72 uur voldoet indien de vochtdesorptie meer dan 25 % bedraagt. - Een afwerkingsysteem met vochtabsorptie van meer dan 3,5 % na 72 uur voldoet indien de vochtdesorptie minimaal 30 % bedraagt. Pabsorptie: opname van vocht na absorptiefase van 72 uur Pdesorptie: afgifte van vocht na desorptiefase van 72 uur

- op een natte verffilm voor een dekkend systeem Fd> 6MN/m2 voor een transparant systeem Fn> 4MN/m2 P hechtsterkte T: een metalen stud wordt van het oppervlak getrokken door het torquetoestel, de hechtsterkte wordt uitgedrukt als de shear stress T (MN/m2)

De ruitjestest wordt volgens de ISO2409 uitgevoerd met behulp van een PIG universal-toestel. Op het oppervlak wordt een raster getrokken, bestaande uit vierkantjes die naargelang de laagdikte in oppervlakte variëren tussen 1 mm2 en 2 mm2. Sterk hechtende kleefband wordt op het raster aangebracht. Het percentage van de verflaag dat bij het losrukken van de aangebrachte verflaag wordt weggehaald, vormt een maat voor de adhesie.

3. Bijkomende informatie over laagdikte, glans- en kleurbehoud (informatieve parameter) Laagdikte De initiële laagdikte dient begrepen te zijn tussen 60 μm en 120 μm. Kleurverschil Beide bewederingswijzen, natuurlijk of kunstmatig, vertonen een analoge afname in kleurwijziging. Voor dekkende systemen wijzigt de kleur geleidelijk. De kleur van transparante systemen varieert sterk in de beginfase van de bewedering, maar stabiliseert later in het verouderingsproces. Visuele kleurverschillen kunnen worden waargenomen na 2 weken kunstmatige bewedering, zowel voor transparante als dekkende afwerkingsystemen. Na 16 weken worden bij 75 % van de transparante afwerkingsystemen kleurver-

•RESEARCH• schillen tot een ΔE*-waarde van 14 gemeten. Het merendeel van de dekkende systemen vertoont een kleurverschil van maximum 3. De kleurverschillen zijn veeleer te wijten aan de variatie in chromaticiteit dan aan variatie in grijswaarden. De belangrijkste component is de verandering over de blauwgeel-as. De gegevens over kleurverschil zijn informatief: voor de dekkende coating na 16 weken ● ΔE* < 3 ● ΔL* = +2 /- 2 ● Δa* = +1 /- 1 ● Δb* = +2 /- 2 -

voor transparante systemen na 10 weken ● ΔE* = 11 ● ΔL* = +1 /- 5 ● Δa* = +1 /- 3 ● Δb* = +0 /- 8

VOORSTEL

VOOR DE TECHNISCHE SPECIFICATIE VAN

AFWERKINGSYSTEMEN VOOR HOUTEN BUITENSCHRIJNWERK De resultaten van een verfsysteem in combinatie met de houtsoort wordt voor elk systeem in een modelfiche opgenomen met een foto bij achttien maanden buitenexpositie. Zo kunnen de coatingproducent en de schrijnwerker duidelijk zien hoe het systeem scoort t.o.v. de evaluatiecriteria. Opdat een houtafwerkingsysteem wordt goedgekeurd, moet het aan een aantal specifieke eisen voldoen. Bijkomende informatie over minder kritische parameters is eveneens interessant bij de evaluatie van een afwerkingsysteem. Door nu een voorstel uit te werken van evaluatiewaarden voor kritische en niet-kritische parameters werd de basis gelegd om de ‘STS 52- Houten buitenschrijnwerk, 04.8Bescherming en afwerking’ te finaliseren. Om bepaalde fenomenen beter te begrijpen dienen bijkomende parameters te worden bestudeerd aan de hand van laboratoruimtesten op geverfde plankjes. Het IWT (Instituut voor de Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen) subsidieert een vervolgonderzoek waarbij aandacht zal gaan naar alternatieve houtsoorten. Een vergelijking van naaldhout t.o.v. loofhout wordt uitgebreid aangepakt. De normen en bijbehorende technische goedkeuring kunnen nu al uitgewerkt worden op basis van de voorgestelde evaluatiemethodologie. De impact zal echter nog groter worden als extra ervaring is opgebouwd met referentiesystemen op raamprofielen gebaseerd op houtproducten van de toekomst.

hand van γ-straling en geïnoculeerd met de

score 2: aan het oppervlak tot

pullullans maximaal 30% bedekking met Dit blauwschimmels artikel isAureobasidium enkel zichtbaar Glansverschil en Sydowia polyspora. De stalen werden geschimmel, op de doorsnede voor durende abonnees. Blijkbaar bent u komen kleine verblauwde opperzes weken in een incubatiekamer De algemene trend bij kunstmatige bewegeplaatst. Bij de evaluatie van de proefstalen vlakken voor; geen abonnee u een uwtrans-login nog dering is vergelijkbaar met deze bij buitenwerden zowelof het heeft oppervlak als score 3: het staal is deels verexpositie. Naarmate de bewedering vordert, versale doorsnede beoordeeld. niet ingevoerd op de openingspaginablauwd maar er zijn nog blauwverliezen alle systemen hun glans. Hierbij vrije zones onder de coating aanzijn de effecten van de WOM sterker dan Dewww.houtnieuws.be gevoeligheid voor oppervlakteschimmels wezig. deze van de UVCON. De sterkste toename in glansverlies wordt waargenomen rond de 4e of de 6e week.

wordt getest door middel van de BSI3900G6. Hierbij worden proefstalen gebruikt die 2 weken kunstmatig bewederd werden in de WOM. Na de bewedering werden de proef proefstalen in tweeën gezaagd, afgedicht aan alle onbehandelde zijden en gesteriliseerd. Het oppervlak dat de coating draagt wordt overgoten met een sporensuspensie afkomstig van 9 verschillende oppervlakteschimmels. De incubatie verliep in gecontroleerde omstandigheden gedurende 16 weken.

5. Herbehandeling

Klik op deze pagina Proefstalen na 10 weken of 16 weken om u te abonneren kunstmatige bewedering voor respectieZoals de kleur is de glans eveneens een informatief gegeven. velijk transparante lazuren en dekkende (www.houtnieuws.be/newsletter) - voor een dekkend systeem na 16 weken verven worden herbehandeld met een maximale Δglans = 65%; - voor een aanvaardbaar transparant systeem na 10 weken maximale Δglans = 10%. 4. Biologische aspecten

houtnieuws 159

In het onderzoek werden enkele proeven opgenomen om de efficiëntie van coatings na te gaan tegen schimmelaantasting. Twee types biologische aantasting kunnen worden onderscheiden: blauwschimmels en oppervlakteschimmels.

24

De afwerkinglaag wordt beproefd volgens de blauwschimmelproef naar EN152, EN152 ‘reverse method’ en volgens de oppervlakteschimmelproef naar BSI 3900G6. De EN152 reverse method verloopt analoog aan de klassieke EN152 maar verschilt erin dat de zijde met de coating rechtstreeks in contact is met het fungale medium. De stalen werden gedurende vier weken kunstmatig bewederd in de UVCON. Vervolgens werden de stalen ingekort tot de vereiste dimensies. De proefstalen gebruikt voor de EN152 reverse method werden afgedicht aan alle onbehandelde zijden. De proefstalen werden gesteriliseerd aan de

De beoordeling gebeurt volgens de beoordelingsschaal van Dahl met scores van 1 tot 5. De evaluatie van de blauw- en de oppervlakteschimmel is informatief. Er wordt verondersteld de maximale score 2 voor twee van de drie testen niet te overschrijden.

nieuwe toplaag (borstelapplicatie). Deze proefstalen worden opnieuw onderworpen aan een kunstmatige bewedering. De herbehandelbaarheid is een verplichte eis. Na 10 weken of 16 weken kunstmatige bewedering voor respectievelijk transparante lazuren en dekkende verven mag de score 6 niet worden overschreden.

Info Onderzoeksproject uitgevoerd in samenwerking met UGent, labo Houttechnologie Projectcoördinatie: CTIB - TCHN Projectcoördinator: dr. ir. Hugo COPPENS Gefinancierde partner: Universiteit Gent, labo Houttechnologie Vakgroep Bos- en Waterbeheer prof. dr. ir. Joris Van Acker Coupure Links 653, 9000 Gent Projectuitvoerders: lic. Imke De Windt dr. ir. Hugo Coppens prof. dr. ir. Joris Van Acker

© AIUD sprl Gil Honoré

© Mon jardin à toi

Uw houtproject gratis in de kijker in Houtnieuws ? Het kan! Heeft u een origineel houtproject dat u graag deelt met de lezers van Houtnieuws? Zowel interieurprojecten (inrichting restaurant, hotel, privéwoning,...) buitentoepassingen (terras, zwembad, speeltuin,...) als andere projecten waarbij hout op een originele manier deel uitmaakt van het geheel, komen in aanmerking. Mail ons een bondige beschrijving van het project en enkele

foto’s door op [email protected] en wie weet bent u de volgende aan de beurt voor een uitgebreide reportage in Houtnieuws. Houtnieuws wordt gelezen door zo‚n 60 000 voorschrijvers en professionals in de houtsector. Het magazine wordt 4 keer per jaar verstuurd. Daarnaast is er ook een digitale verspreiding via de website www.houtnieuws.be.

•TECHNISCHE FICHE•

De brandstabiliteit van houten trappen in geval van brand. Ze laten immers de evacuatie van de bewoners en de interventie van de brandweerdiensten toe. De eisen inzake hun ontwerp zijn dan ook opgenomen in de huidige brandreglementeringen. Een ervan heeft betrekking op de brandstabiliteit van trappen. Dit artikel bevat aanbevelingen voor het ontwerp van houten trappen, waarmee het mogelijk is om te voldoen aan deze brandstabiliteitseis. TEKST: Y. MARTIN, IR., HOOFD VAN HET ‘DAK- EN GEVELELEMENTEN’, WTCB A. BRÜLS, DR. IR., DIRECTEUR, ISIB

LABORATORIUM

In België zijn de minimale brandpreventie-eisen waaraan alle gebouwen moeten voldoen, opgenomen in het KB van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen ter preventie van brand, gewijzigd door de KB van 19 december 1997 en van 4 april 2003. Wat de interne evacuatietrappen betreft, vindt men er eisen met betrekking tot de types en de afmetingen (minimale breedte, tredehoogte, maximale helling, …) in terug, die gedetailleerd worden in de TV 198. Het voornoemde KB legt ook eisen op inzake de brandweerstand van de trappen :

- enerzijds voor de binnenwanden van het trappenhuis en voor de deuren die erop uitgeven; - anderzijds voor evacuatietrappen: brandstabiliteit van 30 minuten (R 30 voor lage gebouwen) of van 60 minuten (R 60 voor middelhoge en hoge gebouwen). Na het blussen van de brand is het noodzakelijk dat de trap zijn functie kan blijven vervullen om de interventie van de brandweerdiensten en de evacuatie van de personen die vastzaten in het gebouw toe te laten. Dit is precies het doel van de brandstabiliteitseis voor trappen (R 30 of R 60): na een blootstelling van een bepaalde duur aan een brand moet de trap nog een voldoende draagvermogen hebben voor de interventie en de evacuatie.

© CSTC

Evacuatietrappen zijn primordiaal

Een houten trap moet ook na een brand zijn functie blijven vervullen.

worden aan een progressieve carbonisatie: na een blootstelling van 30 minuten kan men zich verwachten aan een verlies van zo’n 27 mm aan de blootgestelde zijden van een stuk vurenhout en van 22 mm als het gaat om eikenhout (zonder rekening te houden met het effect van de afrondingen).

Dit artikel is enkel zichtbaar voor abonnees. Blijkbaar bent u Tabel 1 geeft een overzicht van nog de minimale geen abonnee of heeft u uw login dikte van de elementen van houten trappen niet ingevoerd op de openingspagina waarmee het mogelijk is te voldoen aan de gevraagde brandstabiliteit (R 30 of R 60). www.houtnieuws.be De opgegeven waarden gelden voor een

Aan de hand van deel 1-2 van de Eurocode 5 kan men de brandweerstand van houtconstructies berekenen. In een van de dimensioneringsmethoden bij brand die in de Eurocode opgenomen zijn, wordt gebruik gemaakt van de nuttige doorsnede. Deze kan beschouwd worden als de verminderde doorsnede waarvoor de initiële sterkte-eigenschappen van het hout (bij de omgevingstemperatuur) bewaard zijn. Ze wordt verkregen door van de volledige door het vuur aangetaste omtrek van de initiële doorsnede (op elke aan de brand blootgestelde zijde van het houten element) een laag af te trekken waarvan de dikte overeenstemt met de carbonisatiediepte, eventueel vermeerderd met een bepaalde factor.

trap met een breedte van 80 cm, die aan de onderzijde beschermd is (bescherming door elk plafond met een brandweerstand van respectievelijk 30 of 60 minuten).

Klik op deze pagina om u te abonneren (www.houtnieuws.be/newsletter) Info

Dit deel van de Eurocode 5 bevat eveneens de carbonisatiesnelheid van de houten elementen, afhankelijk van het type en de densiteit van het toegepaste hout. Een houten trap zal gedurende een brand immers onderworpen

Het WTCB heeft als taak het voeren van wetenschappelijk en technisch onderzoek ten voordele van bouwprofessionelen, om daarna de resultaten ervan voor de hele sector ter beschikking te stellen. Het geeft technische adviezen en draagt ook bij tot de innovatie en de ontwikkeling in de bouwsector door middel van contractresearch. www.cstc.be - www.woodforum.be

26

Brandstabiliteit van 60 minuten (R 60)

houtnieuws 159

Brandstabiliteit van 30 minuten (R 30)

Tabel: Minimale dikte (mm) van de elementen van een houten trap, die aan de onderzijde beschermd is Houtsoort

Dragend element Naaldhout (vuren)

Dragend element Loofhout (eiken, …)

Trede

Stootbord

Trede

Stootbord

Trede

44 mm

35 mm

37 mm

35 mm

Stootbord Trapwang met bescherming langs de buitenzijde Trapwang zonder bescherming

27 mm

38 mm

22 mm

32 mm

56 mm

56 mm

49 mm

49 mm

87 mm

87 mm

72 mm

72 mm

Te dimensioneren element

Te dimensioneren element

Dragend element Naaldhout (vuren)

Dragend element Loofhout (eiken, …)

Trede

Stootbord

Trede

Stootbord

Trede

63 mm

50 mm

52 mm

42 mm

Stootbord Trapwang met bescherming langs de buitenzijde Trapwang zonder bescherming

46 mm

56 mm

37 mm

47 mm

80 mm

80 mm

65 mm

65 mm

135 mm

135 mm

105 mm

105 mm

Te dimensioneren element

houtnieuws

Word nu de houtspecialist ! Houtnieuws is het vakblad voor de gehele hout-en bouwsector. Inspirerende projecten, technische artikels, kwalitatieve artikels die de trend zetten voor het hedendaags gebruik van het hout,... Voorschrijvers zoals architecten, interieur-, tuinarchitecten en professionals in de houtsector komen hun ogen te kort in de wondere wereld van hout. Wilt u ook een houtspecialist worden ? Neem nu een abonnement: n Formule 1 : 26 euro (32 euro voor buitenland) Ontvang 4 keer per jaar Houtnieuws in uw brievenbus. Bovendien ontvangt u 8 keer per jaar een digitale newsletter met de laatste nieuwtjes uit de houtsector gratis in uw mailbox! En U krijgt ook toegang tot alle artikels op www.houtnieuws.be.

n Formule 2 : 12 euro U krijgt toegang tot alle artikels op www.houtnieuws. be en kunt ook 8 keer per jaar een digitale newsletter met de laatste nieuwtjes uit de houtsector gratis ontvangen in uw mailbox!

Ik wens een abonnement te nemen en verkiest n Formule 1 n Formule 2 Naam bedrijf : . ....................................................................................................................................................................... Contactpersoon m/v : ............................................................................................................................................................ Adres :...................................................................................................................................................................................... Postcode + gemeente :............................................................................................................................................................ E-mail : .............................................................................................. Tel : ............................................................................. n Wens een factuur te ontvangen BTW nummer :.........................................................................................................................................................................

Stuur uw gegevens naar : Decom, dienst abonnementen Houtnieuws, Stationsstraat 108, B-2800 Mechelen fax : +32-(0)15-652 851 of mail : [email protected] of schrijf u onmiddellijk in op www.houtnieuws.be < ga naar abonnement

• fa s h i o n & d e s i g n •

Cityscape

Wanneer het vluchtige zich nestelt in een drukke stad Het project Cityscape was weliswaar bedoeld als een tijdelijk kunstwerk, maar zal bij velen nog lang in het geheugen gegrift blijven. De verstrengeling van houten latten, die de verschillende versnellingen van de stad moet uitbeelden, geeft ook een nieuwe versie van het park, als een rust- en ontmoetingsplaats, en nodigt kunst en design uit op een onverwachte plaats, in een drukke stad. Tekst: Pascal Mageren, DECOM Foto’s: Thierry Vandort & Lionel Samain

Cityscape wil uiting geven aan het tijdelijke en wordt slechts zinvol door de dynamiek die tot stand komt door de wisselwerking met de omgeving, dankzij het samenspel van de zonnestralen die er doorheen priemen en het heen–en-weergeloop van voorbijgangers, verklaart Arne Quinze. Voor mij is Cityscape een communicatiemiddel, een ontmoetingsplaats. Een oord van stilte en interactie.

Een knettergek idee Het project is eigenlijk een initiatief van Patrick Grauwels, van een evenementenbureau. Met zijn kennis van de problematiek van deze plek en zijn talrijke contacten, stelt hij de eigenaar van het terrein in het centrum van Brussel voor om een tijdelijk artistiek project op te zetten, in afwachting van de bouw van een immobiliënproject op de site binnen een tweetal jaar. De eigenaar stemt toe en de initiatiefnemer vraagt aan Arne Quinze om een project uit te werken dat vergelijkbaar zou zijn met Burning Man in de

houtnieuws 159

Deze open structuur, die anderhalf jaar opgesteld zal blijven, wordt maandelijks gecontroleerd door de projectverantwoordelijken en door het studiebureau, om de veiligheid van de voorbijgangers te waarborgen.

28

Nevadawoestijn, dat ook bestond uit een verstrengeling van houten stukjes. Voor mij is een project enkel interessant als ik hoor dat men het onmogelijk vindt, aldus Arne Quinze. De idee neemt snel vaste vorm aan. Schetsen, maquette, stabiliteitsberekeningen, bouwvergunning,… Iedereen schiet in gang. Mensen staan vaak zeer positief tegenover dergelijke projecten, vertelt Frédéric Van Dooren, architect van de sculptuur. Het is ongelooflijk hoeveel energie er uitgaat van een project zoals Cityscape. De verschillende partners evolueren in dezelfde richting en volgen het project actief op. Anders was het nooit mogelijk geweest om het geheel op zo’n korte tijd voor elkaar te krijgen.

Een zwevende structuur Aangezien deze constructie bedoeld was voor een openbare plaats, moesten de ontwerpers anders te werk gaan dan bij de vorige gelijkaardige projecten. Zo kon ze niet op de begane grond gebouwd worden, anders zou het publiek erop kunnen

Cityscape werd opgestart in februari 2007 en zeven maanden later ingehuldigd. Zonder de actieve medewerking van de verschillende partners en het mecenaat van de hoofdsponsor was het nooit mogelijk geweest om het project op zo’n korte tijd tot stand te brengen.

klimmen. Daarom tekende Arne Quinze een zwevende houten structuur. Of bijna, aangezien ze gedragen wordt door 35 pijlers. In tegenstelling tot wat sommige toeschouwers kunnen denken, dienen de pijlers enkel als ondersteuning en maken ze geen deel uit van de sculptuur, licht de architect toe. Je moet ze eerder zien als de koordjes die marionetten laten bewegen. ’s Avonds is het schouwspel indrukwekkend.

schakel of als tussenfase in de levenscyclus van hout. Een boom groeit en produceert hout. In normale omstandigheden was dit hout van lage kwaliteit bedoeld om gevaloriseerd te worden tot spaanders. Hier bieden we het een extra moment

in zijn leven. Daarna zal alles trouwens worden gerecycleerd. Niets gaat verloren. Wij hebben zelfs een aanvraag ontvangen van een leerkracht die een deel van het hout opnieuw zou willen gebruiken voor een schoolproject met kinderen.

Een bijkomende schakel in het leven van een boom Het toegepaste hout komt uit Zweden en is afkomstig uit duurzaam beheerde bossen. Dat maakte deel uit van onze eisen, verklaart Frédéric Van Dooren. Onze houtleverancier kent ons goed en regelmatig bespreken we samen hoe we tot praktische en milieuvriendelijke oplossingen kunnen komen. Het werk is ook bedoeld als bijkomende

60 km hout (grenen) Totale gewicht van de constructie: 72.000 kg Lengte van de kepers: 2,7 m of 4,5 m Doorsnede van de kepers: 63 x 38 mm 35 steunen van 12 meter lang (4 meter onder de grond) 250.000 nagels Montage in 28 dagen met 10 personen van 8 uur tot 22 uur

Cityscape heeft de buurt een nieuw leven ingeblazen, tot grote vreugde van handelaars en voorbijgangers.

Eind januari stellen wij u een artikel voor over de gebruikte methode van constructie (‘Van tekentafel tot realiteit in 3D’) op www.houtnieuws.be

Werkten mee aan dit project: Mini (hoofdsponsor), iRoad, Util, Brems Timber, AD Perfect Systems

Info

houtnieuws 159

Cityscape in enkele cijfers

www.cityscape.be

29

• Fa s h i o n & d e s i g n •

Drie

opmerkelijke houttoepassingen

Flexibel en eigentijds hout Hout kent zoveel soorten en toepassingen in combinatie met andere materialen dat het aantal mogelijkheden bijna onbeperkt is. Talrijke variaties in loof- en naaldhout van tropische, NoordAmerikaanse of Europese origine, eventueel met verduurzaming of afwerking: elke houtsoort en elke afwerking en elke toepassing heeft een eigen ‘look and feel’. Wij trokken er alvast op uit, brachten drie voorbeelden mee en constateerden dat hout zich flexibel aanpast.

le courrier du bois 159

Tekst: Mia De Keersmaeker

30

De patio van de ‘ModeNatie’ met de centrale trap waarlangs het daglicht subtiel tot op het gelijkvloers verspreid wordt, is met zorg vormgegeven.

Blikvanger De ‘ModeNatie’ van architecte MarieJosé van Hee is een hoekpand gelegen tussen de Nationalestraat en de Drukkerijstraat in Antwerpen. Door het driehoekige perceel heeft het een moeilijke vorm. Het bestaande pand was een kantoorgebouw met strakke skeletmodu-

les rondom een driehoekige lichtpatio. Van Hee liet deze twee eenvoudige uitgangspunten het ontwerp bepalen. De trap, het fundamentele gegeven in het gebouw, leidt naar de verschillende vleugels, het museum, de kantoren, en de modeopleiding in het rechtergedeelte en op de bovenverdiepingen. De patio met de centrale trap waarlangs het daglicht

subtiel tot op het gelijkvloers verspreid wordt, is met zorg vormgegeven. De patio en de trap zijn volledig bekleed met een houten betimmering in merbau, wat het geheel een warme en serene sfeer geeft en tegelijk de architecturale ervaring in dit gebouw verrijkt. www.momu.be/modenatie

De creativiteit, soberheid en kwaliteit van hun collectie wilden Violetta en Vera vertaald zien in het interieur van de shop.

Violetta en Vera Pepa zijn afkomstig uit de Balkan en groeiden op in Antwerpen. De zussen komen uit een familie van wolververs en kleermakers, waar ze de smaak van vakmanschap, eerlijke materialen en kleinschalige productie te pakken kregen. Hun grote liefde voor strakke ontwerpen en sobere lijnen hebben ze in Antwerpen opgedaan. De winkel van ‘Violetta & Vera Pepa’ ligt in

de Nationalestraat, het kloppend modehart van Antwerpen. Het pand, dat op twee huizen van de ModeNatie ligt, is gekend in de architectuurinventaris als waardevol gebouw. De creativiteit, soberheid en kwaliteit van hun collectie wilden Violetta en Vera vertaald zien in het interieur van de shop. In die zin koos Abana Noe, de interieurinrichters van Architectuurgroep Jo Peeters, ervoor om met een minimum aan materialen en kleuren te werken. De eerste ruimte

die men binnenkomt werd dan ook volledig uitgevoerd in eiken visgraatparket, plafonds, vloeren en wanden. Parket is het symbool van traditie en ambacht, maar werd hier inventief geplaatst om beide aspecten maximaal te evoceren en te refereren naar de ontwerpen. Traditie van hout als basis, maar vernieuwend geïnterpreteerd en uitgewerkt. ‘Violetta en Vera Pepa’, Nationalestraat 24, Antwerpen, tel. 03 238 00 21, www.pepa.be

Intimiteit Je rustig afschermen van de buitenwereld, zonder daarbij je opgesloten te voelen. Dan zit je goed bij ‘Native Woods,’ de nieuwe sfeercollectie van Luxaflex®. Bij deze exclusieve jaloezieën staat de warme beleving van hout centraal, met een rijke schakering van 16 speciale kleuren en opvallende patroontekeningen. Een donkere dramatische look binnenshuis met gesofisticeerd zebra-effect bijvoorbeeld, alles is mogelijk. Dankzij een hoogtechnologisch productieproces zijn de 50 mm brede lamellen gevrijwaard van knoesten en andere natuurlijke onvolkomenheden. Voor de echte durvers bedacht Luxaflex® de optie ‘Fusion’, houten onderdelen van de jaloezie worden gecombineerd met strakke aluminiumaccenten. Kortom, een jaloezie met designuitstraling zonder aan de warme beleving van natuurlijk hout in te boeten.

houtnieuws 159

Concept

www.luxaflex.be

31

• S i g n at u ur •

Monitor op hout Hout op de boekenbeurs in Frankfurt Ook in de cultuur van de Oeigoeren, Seldsjoeken en Osmanen waren boeken belangrijk. In de eerste plaats waren de dichters, kalligrafen en boekbinderijen daarvoor verantwoordelijk. In de 19e eeuw zorgden de drukateliers van Henry Cayol en Antoine Zellich in Istanbul voor een neerslag van mondelinge overgeleverde volksverhalen in boeken. In de ‘Galeri Apel’ in Istanbul, bekend voor zijn concepttentoonstellingen, werkten kunstenaars rond het thema boeken. Voor de Turkse Yücel Kale was het al snel duidelijk dat boeken niet uitsluitend met woorden verhalen vertelden. Met ‘Niet beschreven’ liet ze een boek uit hout, papier en Info acrylverf haar verhaal vertellen. Haar sculptuurboek gaat dan ook over liefde en tederheid. In www.buchmesse.de 2008, van 15 tot 19 oktober is Turkije gastland www.galeriapel.com op de Frankfurter boekenbeurs.

Hout

in exclusieve meubellijn

KOHIBA, van ontwerper Axel Enthoven, staat voor een innoverend, multifunctioneel meubelprogramma dat thuishoort in het hogere prijsgamma. Het KOHIBA-programma, dat polyvalent is en naar eigen wens kan samengesteld worden uit verschillende elementen, zit niet alleen vol ‘slimme’ functies voor een uitzonderlijk gebruikscomfort. De wandkasten, dressoirs, salontafels, eetkamertafels en -stoelen laten tevens een verrassend materiaalgebruik zien. Zo zijn de tafels in massieve kerselaar met werkblad tot drie meter lang voorzien van opvallende, ranke gelakte aluminium poten en is volnerf rundsleder gebruikt voor de bekleding van kastdeuren, legplanken en in de lades. De KOHIBA-meubellijn is in Info België exclusief verkrijgbaar bij een vijftiental interieurspeciaalzaken. www.vandoornefurniture.com

houtnieuws 159

Een

32

stukje

Lapland

in je tuin

Een kota is oorspronkelijk een woning zoals in Noord-Finland (Lapland), opgebouwd uit een aantal lange staande stokken die bovenin waren samengebonden en bekleed zijn met rendierhuiden. Geïnspireerd door deze traditionele bouwstijl, stak een Nederlands bedrijf de kota’s in een hedendaags kleedje en werkte drie varianten uit: de sauna, de grillhouse en de gardenhouse. Deze zes- of achthoekige huisjes zijn in massief grenen en bieden alle comfort: schoorsteen en dubbele beglazing.

Info

www.polarproducts.nl

Tekst : Mia De Keersmaeker

Aan

tafel!

Een standaardtafel die kan worden uitgetrokken tot een lange feesttafel, een multifunctionele mediakast, en een flexibele salontafel met geheime compartimenten. De nieuwe ‘Simply Solid’ lijn van de Dekoninck Collections beantwoordt aan de hedendaagse trend van flexibele, aanpasbare interieurarchitectuur. De hele lijn is vervaardigd in massief Europees eiken en vertoont een sobere grijze tint die ze een ‘natuurlijk verweerde’ stijl geeft. Een origineel uitzicht waardoor de meubels perfect passen in moderne interieurs. Pronkstuk van de collectie is de ‘Big Family Table’, een telescopische tafel in groot formaat die tussen 2 en 4,6 meter kan meten.

Info www.simplysolid.be

Onze prestaties. Uw voorsprong.

OptiCut Vario-reeks

Perfect kappen in recordtijd.

Zoek niet meer verder...

OptiCut-zagen met duwsysteem zijn uiterst eenvoudig te gebruiken en leveren een hoge productie. U kapt tot viermaal meer dan handmatige kapzagen en dit met slechts half zoveel werkkrachten. Door te optimaliseren stijgt het houtrendement en de toegevoegde waarde nog verder. U hebt de keuze tussen de universele OptiCut S 90, het model "XL" voor bijzonder grote secties, de "Exact" voor het precisiewerk en de "Speed" voor een bijzonder hoog prestatieniveau.

Of u kunt niet wachten : contacteer mij rechtstreeks : Emmy Lee: tel. +32(0)15-652 871

Exclusief fabrieksagent voor België en G.H.Luxemburg: S.M.I.- Roekens nv Tel: 02.466.38.39, [email protected] MICHAEL WEINIG AG Tel.: +49 (0) 93 41/ 86-0, [email protected] WEINIG . WACO . GRECON . DIMTER . RAIMANN . CONCEPT WWW.WEINIG.COM

houtnieuws 159

Op pagina 11 vindt u alles om uw doelgroep te bereiken

33

•EVENTS•

VAN 5 OKTOBER 2007 31 AUGUSTUS 2008

HOU’T

TOT

VAST!

Deze tentoonstelling heeft het zowel over de grondstof hout als over de toekomst van het bos en van de mensen die ervan leven. Ze legt de klemtoon op de bescherming van milieu en biodiversiteit en op de bijdrage die het bos kan leveren voor de duurzame ontwikkeling in Afrika. Archieffilms, foto’s, interviews, collectiestukken, muziekinstrumenten, houtstalen nodigen de bezoekers uit om de rijdom en de diversiteit van het bos te ontdekken en om zich vragen te stellen: wat voor toekomst hebben de bossen in Afrika en de mensen die ervan leven? En welke rol spelen wij hierbij ? Deze hedendaagse en interactieve tentoonstelling zal ongetwijfeld allen kunnen boeien: studenten, beroepsmensen uit de houtsector, wetenschappers, natuurliefhebbers, al wie iets heeft met Afrika,…

Info Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Leuvensesteenweg 13 3080 Tervuren 02/769 52 11 www.africamuseum.be

VAN 17

TOT

19

POLYCLOSE

JANUARI

2008 (GENT)

Europese vakbeurs voor raam-, deur-, zonwering-, gevel- en toegangstechniek, die plaatsvindt te Gent.

VAN 12 TOT 20 JANUARI 2008 (ANTWERPEN)

Info www.polyclose.be

BOUW

EN

RENO

Bouw-, renovatie- en immobeurs. De organisatoren kondigen een gevarieerd en kwalitatief hoogstaand aanbod aan, met zo’n 250 exposanten. Als centrale thema voor deze editie die plaatsvindt in Antwerp Expo werd gekozen voor energie.

Info www.bouwreno.be/bouwreno/index.html

houtnieuws 159

VAN 24 TOT 28 MEUBLE PARIS

JANUARI

2008

In Parijs bundelen de Salon du Meuble en Planète Meuble hun krachten om een nieuwe unieke ontmoetingsplaats te creëren voor meubelprofessionals: Meuble Paris. Dit nieuwe evenement zal plaatsvinden van donderdag 24 tot maandag 28 januari 2008 en zal een volledig en kwalitatief gestructureerd aanbod bieden rond twee polen (hedendaags en charme/stijl), om te beantwoorden aan de evoluties en trends van de markt. www.meuble-paris.net

34

VAN 28 FEBRUARI TOT 9 MAART 2008 (BRUSSEL) BATIBOUW De grote ontmoetingsplaats voor de bouwsector in België. Zoals elk jaar werd een uitgebreid en gevarieerd programma uitgewerkt voor deze internationale beurs voor bouw, renovatie en binneninrichting. Meer details hierover vindt u binnenkort op de website

Batibouw

Bouwen aan de toekomst

van 28 februari t/m 9 maart 2008

Als bouwelement Constructief en decoratief Interieur en exterieur Enorme draagkracht Lange lengten mogelijk Nieuwbouw en renovatie

Brussels Expo

exclusief voor professionals: 28 en 29 februari

Info

Op donderdag 28 en vrijdag 29 februari opent BATIBOUW, de grootste bouwvakbeurs van België, haar deuren exclusief voor de vaklui. U ontdekt er de meest recente nieuwigheden en trends en kan deelnemen aan rondetafelgesprekken, seminaries en andere randmanifestaties. Om wachttijden aan de ingang te verkorten, kan u zich best preregistreren via www.batibouw.com. Met de uitgereikte badge krijgt u op 28 en 29 februari ongelimiteerde toegang tot BATIBOUW.

Indien u de badge niet gebruikt tijdens deze dagen, is hij geldig voor een dag naar keuze tijdens de rest van de beurs. Batibouw pro:

28 februari van 10 tot 18u30 29 februari van 10 tot 21u (nocturne)

Batibouw publiek: van 1 t/m 9 maart van 10 tot 18u30 en op 7 maart tot 21u (nocturne)

www.batibouw.com

www.batibouw.be

VAN 9 TOT 17 FEBRUARI 2008 (ANTWERPEN) IN WONEN ‘In Wonen’ is een complete en trendy interieursbeurs die de mooiste winkels van de sector bijeenbrengt voor al wie op zoek is naar inspiratie of frisse ideeën. Dit jaar met als thema ‘van studio tot loft design on stage’.

“Columna lignea”®

Info www.artexis.com/inwonen/index.html

Tuinbeurs die van 22 tot 25 februari 2008 in Antwerpen plaatsvindt en van 29 februari tot 3 maart 2008 te Kortrijk.

Info

VAN 12 TOT 15 EXPOBOIS

MAART

2008 (PARIJS)

Parijse beurs van de houtkolom, met dit jaar als primeur de ‘enquêtes minute’, om te peilen naar de mening van de actoren van de houtkolom over actualiteitsonderwerpen. Een speciale ruimte voor toebehoren en composieten, met een volledig aanbod van afgewerkte producten en halfproducten, is eveneens aangekondigd.

Info www.expobois.net

Fabrikant van ronde houten kolommen

Peeters Jef bvba

Jagersweg 18 – 2390 Westmalle (België) Tel. +32(0)3 383 05 41 Fax +32(0)3 385 06 04

houtnieuws 159

www.tuinexpo.be

[email protected] www.columna-lignea.be

35

•voor u verzameld•

TCHN wordt sectoroperator Vanaf 17 september 2007 zorgt het Technisch Centrum voor de Houtnijverheid (TCHN) als sectoroperator officieel voor de verdeling op het nationaal vlak van documenten die verband houden met het normalisatiewerk op drie verschillende niveaus: ISO, CEN en NBN. Bij de herstructurering van het BIN (Belgisch Instituut voor de Normalisatie), dat nu opereert onder de naam NBN (Normalisatie Bureau de Normalisation), werden een aantal verantwoordelijkheden doorgeschoven naar sectoroperatoren. Dat zijn instellingen die binnen bepaalde industriële sectoren de informatie over normalisatie uitwisselen, zowel op nationaal als op internationaal niveau, en meer bepaald tussen NBN, CEN (Comité Européen de Normalisation) en ISO (International Organization for Standardization) enerzijds en de Belgische industrie anderzijds. Als sectoroperator krijgt het TCHN de verantwoordelijkheid om de normalisatieactiviteit van NBN, CEN en ISO voor de houtverwerkende nijverheid op te volgen. In de eerste plaats moet het TCHN alle documenten die de Technische Comités (TC’s) op Europees niveau produceren toegankelijk maken voor de geïnteresseerde bedrijven op Belgisch niveau. Het TCHN moet ook het Belgische standpunt m.b.t. initiatieven van de TC of normontwerpen formuleren en kenbaar maken aan het secretariaat van het betrokken TC, uiteraard in nauw overleg met de industrie door middel van stuurgroepen. CEN en ISO TC’s waarvoor het TCHN als sectoroperator werd erkend

Le CTIB est opérateur sectoriel notamment pour les panneaux à base de bois.

Om het aantal vergaderingen van de stuurgroep en bijgevolg de kost voor het bedrijf zoveel mogelijk te beperken, kan de sectoroperator met Livelink werken, een tool die toelaat om via internet documenten uit te wisselen tussen leden van een bepaalde stuurgroep, zowel top-down als bottom-up. De exacte procedures voor de werking van de sectoroperatoren, de stuurgroepen en de modaliteiten voor lidmaatschap ervan worden op dit ogenblik uitgewerkt door het NBN. In het voordeel van de industrie verkiest het TCHN niet langer te wachten en nu reeds te de stuurgroepen beginnen samen te stellen.

CEN TC 38

Duurzaamheid van hout en afgeleide producten

CEN TC 112

Houten plaatmateriaal

CEN TC 124

Houten structuren

CEN TC 136

Sport-, speelterrein- en ander recreatiemateriaal

CEN TC 175

Rondhout en gezaagd hout

CEN TC 207

Meubels

ISO TC 89

Houten Plaatmateriaal

Info

ISO TC 136

Houten structuren

ISO TC 218

Hout

Is uw bedrijf geïnteresseerd in een of meerdere van de onderstaande TC’s? Stuur een mail naar [email protected].

Om dit te bereiken lanceert de TCHN een oproep aan de bedrijven die geïnteresseerd zijn in één of meerdere TC’s (vermeld in de tabel hiernaast) om hen de coördinaten van een verantwoordelijke bij een normalisatiecommissie door te geven.

Vakmanschap

houtnieuws 159

in hoogkwalitatief grenen

36

De leerlingen van het zesde en zevende jaar hout van het Koninklijk Technisch Atheneum in Brasschaat hebben de afgelopen twee jaar aan een imposante kiosk in grenen gewerkt. Bij het bouwwerk, dat een diameter van 8 meter heeft, kwamen zowel hand- als machinewerk kijken. De Brasschaatse burgemeester Dirk de Kort was tijdens de onthulling van de houten kiosk zo onder de indruk van de geleverde prestatie dat de gemeente besloot de kiosk aan te kopen en in de wijk Maria-ter-Heide te plaatsen.

ThermoWood®

LICHTGEWICHT CONSTRUCTIEPLAAT IN MDF Houtgroep Cras introduceerde onlangs een nieuwe plaat genaamd GreenPanel. Deze lichtgewicht constructieplaat bestaat uit een 4 mm dikke bovenplaat van MDF, met daartussen een rasterwerk dat is ogebouwd uit 3 mm dikke stroken MDF. Door deze unieke opbouw worden krachten op de plaat opgevangen en verdeeld, zodat met MDF nu ook interessante constructieve mogelijkheden ontstaan. Deze plaat wordt overigens in verschillende diktes aangeboden, is gemakkelijk in het gebruik en kan bovendien bekleed worden met fineer of laminaat.

Verhoogde weerstand tegen houtrot – betere stabiliteit Ecologisch product uit duurzaam beheerde bossen (PEFC) TOEPASSINGEN • • • • • • •

Gevelbekleding Blokhutprofielen Deuren Ramen Sauna’s ThermoSidings Terrasvloeren… Nu ook met Zero-Connect®

ThermoBeech

Info www.cras.be

Exclusieve import - tel 013 46 02 80 - fax 013 44 40 90 [email protected] - www.brems.be

NATUURLIJKE ISOLATIEMATERIALEN EVENEENS GESUBSIDIEERD Eandis zal de aanvragen voor isolatiepremies voor natuurlijke materialen voortaan ook goedkeuren, mits de overige premievoorwaarden, zoals een minimale isolatiedikte, in acht zijn genomen. Wie in aanmerking denkt te komen voor de premie kan terecht bij Eandis (www.eandis.be).

Meer inlichtingen over hout in architectuur en design : www.houtnieuws.be

houtnieuws 159

Daarnaast hebben een aantal steden en gemeenten een extra subsidie in het leven geroepen voor wie met natuurlijke materialen wil isoleren (www.premiezoeker.be).

37

•iedereen heeft ‘t over•

Houtnieuws

Nieuwe

Voor wie het nog niet zou weten: uw tijdschrift Houtnieuws beschikt nu over een eigen website. Een site die volledig gewijd is aan hout in architectuur en design, met reportages over hout, een agenda en een selectie van artikels uit het tijdschrift.

doorbraak in lijmtechnologie: 3M™ ScotchWeld™ PUR

heeft nu zijn eigen website

Van nu af aan kan u, naast de vier papieren uitgaven, achtmaal per jaar gratis onze nieuwsbrief ontvangen om op de hoogte te blijven van de nieuwigheden op de website. Wenst u onze nieuwsbrief te ontvangen? Vul dan het formulier in op www.houtnieuws.be (klik op ‘nieuwsbrief’).

Info www.houtnieuws.be

Ongeveer 15.000 architecten en houtvaklui hebben onze nieuwsletter, die overigens een warm onthaal kreeg, ontvangen. Aarzel niet om ons uw opmerkingen mee te delen of om ons uw projecten voor te stellen ([email protected]), want deze website is ook van u!

Festool: handig

en precies bij

het frezen De nieuwe modulaire kantenfrees MFK 700 van Festool biedt een brede waaier van toepassingsmogelijkheden. Ze is gemakkelijk te hanteren en kan op optimale en veilige wijze geleid worden, zonder te kantelen, zelfs voor het frezen van hoeken en randen. De zijaanslag met fijninstelling maakt maatzuivere sponningen eenvoudig. Met een freeshoogte-fijninstelling op 1/10 mm nauwkeurig en een elektronische toerentalregeling - voor een aan het materiaal aangepaste snelheid - kan de MFK 700 exact naar uw wens worden ingesteld. Het model beschikt tevens over een milieuvriendelijke afzuigkap die ingebouwd is in de freestafel, een elektronische toerentalregeling, temperatuurbewaking van de motor voor een lange levensduur en verwisselbare freestafels.

houtnieuws 159

Boscertificering: een voor Rougier

38

Om te beantwoorden aan de stijgende vraag naar gecertificeerd hout van zijn klanten heeft Rougier beslist om de principes van duurzaam ontwikkeling te integreren in zijn bedrijfscultuur. De specialist van Afrikaans tropisch hout vroeg onlangs de boscertificering aan en heeft ze verkregen voor legaliteit en traceerbaarheid in Kameroen. Gelijkaardige ontwikkelingen zijn aan de gang voor Gabon en Congo. De ambitieuze doelstelling van de groep is om tegen 2009 100% van zijn concessies te laten certificeren, goed voor 2 miljoen hectare bos in die drie landen.

Info www.festool.com

nieuwe stap

Een snellere afwerking, eenvoudiger en van hogere kwaliteit, gepaard met lagere productiekosten, dat zijn de voordelen van de nieuwe lijmtechnologie ontwikkeld door 3M. Decoratieve afwerkingen in de productie van meubels, vensters, deuren en binneninrichting worden almaar belangrijker. Maar vaak is het onmogelijk om te komen tot een onzichtbare en esthetische verbinding van verschillende materialen. De nieuwe Polyurethane Reactive (PUR) Easy Adhesives thermohardende lijmen van 3M™ Scotch-Weld™ verbinden vrijwel alle materialen op een snelle, onzichtbare en sterke manier. In tegenstelling tot de traditionele thermohardende lijmen, harden deze nieuwe lijmen veel sneller uit én bij lagere temperaturen (< 80 °C). Naast de tijdwinst biedt dit uithardingsproces ook een sterkere binding.

Info www.3M.be

Info www.rougier.fr

preview, photo: © Fred Leveugle. Canapé Chester © Tapizados Dicosur s.L. - Halto “Young & senior” © studio imago

I n t ernat I onale meube lva k b e u r s 24-28 januari 2008. Parc des expositions de Paris Le Bourget. De meubelvakbeurs in Parijs met een ruim, aantrekkelijk en gevarieerd aanbod aan meubelen. Profiteer van de synergie van het nieuwe internationale meubelplatform MEUBLE Paris / MaisON&OBJET.

www.meuble-paris.net

Vakbeurs, toegang voorbehouden aan vakbezoekers. Georganiseerd door sEsMP, filiale de saFi. saFi, filiale de la chambre syndicale des ateliers d'art de France et de reed Exhibitions France. 4, passage roux 75850 Paris Cedex 17. France. Tel. +33 (0)1 44 29 02 00. Fax. +33 (0)1 44 29 02 01. [email protected] bezoekersinformatie: PrOMOsaLONs - Boulevard de la Cambre 36 - 1000 Bruxelles Tel. +32 / (0)2 534 98 98. Fax. +32 / (0)2 534 98 66. [email protected]

ØßÉßóÚ®±²¬-´·¼»æ ±°»² ª±±® ª»®²·»«©»²¼» ·¼»»5²ò

Û´»¹¿²¬ »² º«²½¬·±²»»´æ ØßÉßóÚ®±²¬-´·¼» êð »² êðñ³¿¬·½ò Ø»¬ °»®º»½¬» ¾»-´¿¹ ª±±® ·²²±ª¿¬·»ª» -½¸«·º°¿²»´»²ò Û»² ¸±±¹©¿¿®¼·¹»ô «·¬»®-¬ »»²ª±«¼·¹ ¬» ³±²¬»®»² ¾»-´¿¹±°´±--·²¹ ¼·» « ¿´´» ³±¹»´·¶µ¸»¼»² ¾·»¼¬ ±³ ³»¬ -½¸«·º°¿²»´»² ½®»¿¬·»ª» »² º«²½¬·±²»´» ¿½½»²¬»² ¬» °´¿¿¬-»²ò Ü·¬ -§-¬»»³ ±ª»®¬«·¹¬ ±ª»® ¸»¬ ¹»¸»´» ¹¿³³¿ô ²·»¬ ¿´´»»² ¼±±® ¼» ª»´» ³±¹»´·¶µ¸»¼»²ô ³¿¿® ±±µ ¼±±® ¼» ¼««®¦¿¿³¸»·¼ô ¼±±® ¼» ª±±® Ø¿©¿ ¦± µ»²³»®ó µ»²¼» -±»°»´» »² ¹»´«·¼-´±¦» ¾»©»¹·²¹ »² ¼±±® ¼» -°»´´·²¹-ª®·¶» ¹»´»·¼·²¹-¬»½¸ó ²·»µò Û² ¿´- « ²±¹ ³»»® -½¸«·º½±³º±®¬ ©»²-¬ µ¿² ¼» ØßÉßóÚ®±²¬-´·¼» ê𠦻´º¦±²¼»® ª»»´ ³±»·¬» ©±®¼»² ¹»¿«¬±³¿¬·­»»®¼ Š ±±µ ²¿¼·»²ò Ô·½¸¬ »² -½¸¿¼«© ²¿¿® »·¹»² ©»²-ò

ʱ±® ³¿²«»´» -½¸«·º-§-¬»³»²æ ØßÉßóÚ®±²¬-´·¼» êðò ß¿²¬®»µµ»´·¶µ» ³±¹»´·¶µ¸»¼»² ª±±® ¼» ª±®³¹»ª·²¹ ª¿² ¼» ¹»ª»´«·¬ª±»ó ®·²¹»² ³»¬ ¸±«¬ô ³»¬¿¿´ ±º µ«²-¬ó -¬±ºò

ͽ¸«·ª»² ¦±²¼»® ¸±®¬»² ±º -¬±¬»²æ ѱµ ¾·¶ ¬»´»-½±±°-§-¬»³»² »² -§³³»¬®·-½¸» «·¬ª±»®·²¹»²ò

Ó±¹»´·¶µ¸»·¼ ª¿² ³±²¬¿¹» ¿¿² °´¿º±²¼ ±º ©¿²¼ò Æ»»® »»²ª±«¼·¹» ³±²¬¿¹»ò ͱ»°»´»ô ¹»´«·¼-´±¦» ¾»©»¹·²¹ò ݱ®®±-·»¾»-¬»²¼·¹ ³¿¬»®·¿¿´ò

ß«¬±³¿¬·-½¸» ¾»¼·»²·²¹ ª±±® ²±¹ ³»»® ¹»³¿µæ ØßÉßóÚ®±²¬-´·¼» êðñ³¿¬·½ò Ѳ¼»®¸±«¼-ª®·¶ô ÝÛó¹»µ»«®¼ ½±³°´»»¬ -§-¬»»³ «·¬ 77² ¸¿²¼ò

Ô·½¸¬» ®¿¿³´«·µ»² ª±«©»² »² -½¸«·ª»²æ ØßÉßóÚ®±²¬º±´¼ îðò

±°´±--·²¹ ¼·» ¼» ¬±»°¿--·²¹ ª¿² »»²

ѳ ¸»¬ »ª»² ©¿¬ ª±±® ·¼»»5² « ª±±®

³¿¿µ¬ò

Ù»´·¶µ¬·¶¼·¹» ¾»-¬«®·²¹ ª¿² »´µ ¹»©»²-¬ ¿¿²¬¿´ -§-¬»³»²ò

±° ¸»¬ Ø¿©¿ ¸¿²¹ó »² -´«·¬©»®µ µ«²¬

Ê»®¾·²¼·²¹ ³»¬ ¼» ½»²¬®¿´» ¸«·-¾»-¬«®·²¹ ³±¹»´·¶µò

-¬¿°»´»²æ ØßÉßóß°»®¬± -°»½·¿´» ±°´±--·²¹»²ò

±° ¼» ØßÉßóÚ®±²¬º±´¼ îðò Ó»¬ ¼·¬

Û»² ³¿¨·³«³ ¿¿² ½±³º±®¬ ¼¿²µ¦·¶ ¼» »´»µ¬®±³±¬±® »² ¼» -·³°»´» ¾»¼·»²·²¹ò

Ñ°¬·±²»´» ¬·¶¼-ó ±º -»²-±®¾»¼·»²·²¹ò

« ·² »´µ ¹»ª¿´ ®»µ»²»²ò Þ·¶ª±±®¾»»´¼ ¾»-´¿¹ µ«²²»² ®¿¿³´«·µ»² »»²ª±«¼·¹ ©±®¼»² ±°¹»ª±«©»² ¿¿² ¼» ¦·¶µ¿²¬ ·² »»² ¸±»µ ª¿² çðp ¬»² ±°¦·½¸¬» ª¿² ¼» ª±±®¦·¶¼» ª¿² ¸»¬ ®¿¿³ò Ü¿¿®¾·¶ ¼» ®¿¿³ª±±®¦·¶¼» ±º ¿¿² ¼» ¾«·¬»²µ¿²¬

±²¾»°»®µ¬ ¿¿²¬¿´ °¿²»´»² ³±¹»´·¶µ

ѱµ ·²¼·ª·¼«»´» ±°´±--·²¹»² ¦·¶² ª±±® Ø¿©¿ -½¸«·º¾»-´¿¹-§-¬»³»² ¹»»² °®±¾´»»³ò Þ·¶ª±±®¾»»´¼ ª±±® -¬¿°»´ó ¾¿®» ¸±«¬»² ®¿¿³´«·µ»² ª¿² ¦»»® ¾®»¼» ª»²-¬»®º®±²¬»²ò Ü¿¬ ·- ª±±® ±²»»² µ±«¼ µ«²-¬¶»ÿ

²¿¿-¬ ¸»¬ ¾¿´µ±² ©±®¼»² ¹»³±²¬»»®¼ò Û»² ¾·¶¦±²¼»® ®«·³¬»¾»-°¿®»²¼»

Ú·®³¿

Ì»´»º±±²

ʱ±®²¿¿³ñ²¿¿³

Ì»´»º¿¨

ͬ®¿¿¬

Û󳿷´

ʱ±® ³»»® ·²º±®³¿¬·»æ ©©©ò¸¿©¿ò½¸

б-¬½±¼»ñ°´¿¿¬Ø¿©¿ ß٠ͽ¸«·º¾»-´¿¹-§-¬»³»² ÝØóèçíî Ó»¬¬³»²-¬»¬¬»²ô Ì»´»º±±² õìï ìì éêé çï çïô Ì»´»º¿¨ õìï ìì éêé çï éèô ©©©ò¸¿©¿ò½¸