Houtaantasting onder water -stopt het ooit-

Houtaantasting onder water - stopt het ooit René Klaassen 17 januari 2012 7de nationale houten heipalendag

Houtaantasting onder water -stopt het ooit-

Inleiding-1, tekst Beste mensen, Op de nationale houten heipalendag is houtaantasting natuurlijk een van de hoofdonderwerpen omdat het een belangrijke bedreiging vormt voor houten funderingen. Toen ik zo'n 15 jaar geleden betrokken raakte bij het funderingsonderzoek viel het me op dat er zo weinig kennis over hout was en in de loop der tijd ben ik vanuit SHR een beetje het houtgeweten van F3O geworden. Inmiddels weten we veel over de processen van houtaantasting rondom funderingen maar niet alles en de voortgang van kennisopbouw verloopt traag. Ik wil u vandaag een overzicht geven van de actuele stand van de kennis over aantastingsprocessen die belangrijk zijn voor houten paalfunderingen en ik wil me daarbij met name richten op aantasting onder water.

7de nationale houten heipalendag

aantasting kesp (20 x 25 cm): 10 cm/jaar aantasting paal (Ø 20 cm): 1 cm/jaar

© SHR

© SHR


droogstand, tekst Wanneer het grondwaterniveau onder het funderingshout komt te liggen kunnen houtaantastende schimmels actief worden, zij zijn er altijd en overal en hebben zuurstof nodig, zuurstof uit de lucht. Waterverzadigd hout is moeilijk afbreekbaar omdat alleen via de omringende lucht voldoende zuurstof wordt aan gevoerd en in het hout geen of zeer weinig zuurstof aanwezig is. De speciale groep schimmels heeft zich gespecialiseerd om onder deze omstandigheden hout te kunnen aantasten. Deze vorm van aantasting zien je dus daar waar zuurstof het hout omringd. Buitenrand hout of via scheuren verder naar binnen toe. Droogt het hout uit dan komt er ook zuurstof in het hout en komen andere schimmels voor de bruin- en witrotter. Deze schimmelsoorten kunnen hout vele mate sneller afbreken dan softrotters. Daar heipalen boomstammen zijn die bedoelt zijn om water van de wortels naar de bladeren te transporteren kunt u zich voorstellen dat bij droogstand paalkoppen langer 7de nationale houten heipalendag


droogstand, tekst waterverzadigd blijven dan het ook hoger geleden horizontale hout, wat bij droogstand het meest gevoelig is. Bij funderingen hebben we met langjarige processen te maken en dat geldt ook voor droogstand. Staat een fundering 1 jaar boven water zonder dat het hout droogt dan is het maximale verlies aan diameter 10 mm. Bij houtsoorten met een hogere weerstand tegen schimmelaantasting is deze snelheid lager. Echter wanneer het (horizontale hout kan uitdrogen) dan schiet de snelheid omhoog tot wel 100 mm/jaar. Ook hier geldt dat de snelheid houtsoort afhankelijk is. Wanneer er langdurige droogstand heeft plaats gevonden dan zijn grote delen van het hout gewoon weg. Het mooie is dat softrotaantasting in de structuur van het hout wordt vastgelegd en op grond daarvan kun je altijd bepalen of er een risico is, ook al heb je geen peilbuizen of omdat de peilbuizen de lokale variatie niet kunnen weergeven. 7de nationale houten heipalendag

foto: Wareco

© SHR

© SHR

aantasting maximaal: 1 mm/jaar variabele: houtsoort leeftijd boom bij kap oogstwijze

© SHR


aantasting onder water, tekst Wat betreft houtaantasting zijn de activiteiten tijdens de funderingsinspecties in de F3O richtlijnen bedoelt om de mate van aantasting in kaart te brengen die onder water is ontstaan. Deze vorm van aantasting laat, in tegenstelling tot schimmelaantasting, de uiterlijke structuur van het hout onaangetast, tenminste als het hout nat blijft, droogt het hout uit dan verschijnen dezelfde aantastingsbeelden. De hardheidsmeter moet de zachte schil in kaart brengen. Er worden grote verschillen in aantasting gevonden zelfs onder 1 pand. Om deze verschillen te kunnen verklaren gaan we eerst maar eens kijken wat er met een boom gebeurt als die als heipaal wordt gebruikt. De boom wordt gekapt, de palen worden opgeslagen of soms direct in de grond geslagen. Als interactie tussen paal en bodem kan water gaan stromen in de paal. In sterke kleiig omgeving zal niets gebeuren maar daar waar waterstroming mogelijk is, hoe klein ook, zal dat ook in het hout plaatsvinden. 7de nationale houten heipalendag


aantasting onder water, tekst Sommige houtsoorten hebben een open structuur en is door de hele paal waterbeweging mogelijk. Bij andere houtsoorten is de structuur geslotener (geheel of plaatselijk) daardoor beperkt en vaak aan de buitenrand, waterbeweging mogelijk is. Waarom dit hele verhaal over waterbeweging? omdat dit, hoe klein ook, cruciaal is voor bacteriële houtaantasting die onder water optreedt. Deze bacteriën zijn er altijd en overal en zodra een paal in de grond zit worden ze actief. Niet bij één paal maar bij al het hout in de grond. Al na enkele jaren is al het hout onder een huis in een smalle buitenrand aangetast door bacteriën. Geen of minder waterbeweging in het hout, betekent geen of minder aantasting. Het is dus heel belangrijk om te weten hoe de interactie tussen de bodemhydrologie en hout in elkaar zit zodat we kunnen verklaren waarom deze ene paal nauwelijks is aangetast terwijl de paal ernaast (bv van de dezelfde houtsoort) veel sterker en al dan niet tot aan de punt is aangetast. 7de nationale houten heipalendag


aantasting onder water, tekst We spreken hier over een vorm van aantasting die de paal van buiten naar binnen aantast (van daar het begrip aangetaste schil), die heel langzaam verloop en een maximale aantastingsnelheid heeft van 1 mm/jaar. In bodems waar enige waterbeweging mogelijk is, is dus bacteriële aantasting mogelijk en we kunnen op basis van het toegepaste hout best goed voorspellen hoe snel de aantasting verloopt en of deze nog actief is. De variabelen waar we mee te maken hebben zijn houtsoort, kapleeftijd boom en wijze van kap. Hier zijn de kandidaten

7de nationale houten heipalendag

© SHR

eiken

elzen populier

grenen

dennen

vuren

heipaalkop na 80 jaar in de grond

heipaalkop na eeuwen jaar in de grond / direct na kap geplaatst

© SHR


aantasting onder water, tekst Meest gebruikte soorten zijn vuren en grenen en wat dennen maar bij oudere en wat eenvoudigere woningen is ook wel populier toegepast, of elzen en eiken kom je natuurlijk wel tegen maar minder als paalhout. U ziet al wel aan de rechtheid en hoogte van de bomen dat lange palen uit dennen en vuren komen en hele korte paaltjes uit elzen en populieren zijn gemaakt. Alle soorten hebben we in funderingen terug gevonden. Om nu naar het effect van de houtsoort te kijken heb ik even voor elke soort een paal met een gelijke diameter getekend. Die diameter ziet u hier opnieuw maar dan verschillend ingekleurd waarmee het verschil in openheid van de houtstructuur zichtbaar wordt. Geel is open licht groen is geslotener en donker groen is een dicht houtstructuur. Bij sommige bomen is de houtstructuur gedeeltelijk gesloten. 7de nationale houten heipalendag


aantasting onder water, tekst De openere houtstructuur zit altijd aan de buitenkant. Bij eiken is dit vaak een dunne rand en bij grenen is die veel dikker hoewel die ook smal kan zijn. Dit heeft met de leeftijd van de boom te maken en het zelfde geldt voor vuren. Als deze soorten 80 jaar als paal in de grond hebben gezeten waar enige water beweging mogelijk is, dan zijn elzen en populieren volledig verrot, en dit geldt ook voor de buitenrand van eiken en grenen. Dennen en vuren zijn slechts in een dunne buitenste schil aangetast. Als je deze palen eeuwen laat staan dan zal het binnenste deel van eiken, grenen en vuren onaangetast zijn terwijl al het andere hout geheel is verrot. We denken, maar dat weten we niet zeker, dat wanneer een paal direct na kap de grond in gaat ook dennen en de buitenste schil van vuren binnen 80 jaar verrot. 7de nationale houten heipalendag

© SHR

© SHR


aantasting onder water, tekst Dus op basis van de houtsoort en de houtstructuur kunnen we een goede voorspelling doen wat de aantasting in de toekomst gaat doen en waarom er verschillen gevonden worden. Maar dit gaat alleen over de paalkoppen. Voor het voorspellen van het verloop van aantasting naar de paalpunt zijn we nog niet zo ver. We weten wel dat een paal altijd over de gehele lengte is aangetast. Bij een dunne schil aan de kop is dat ook zo aan de put. Bij een volledig verrotte paalkop kan de punt ook volledig verrot zijn (zoals vaak het geval met grenen, elzen, populier in Haarlem) maar dat hoeft niet en dit geldt ook voor de gevonden aangetaste schil aan de paalkop. Deze laatste situatie komen we veel tegen maar voorspellen kunnen we hem niet. Waarschijnlijk ligt de sleutel in de interactie tussen de wat geslotenere houtstructuren de bodemhydrologie. 7de nationale houten heipalendag

punt beter

punt mogelijk beter © SHR

© SHR


aantasting onder water, tekst Terug naar mijn eerdere plaatje. De verschillen die we hier zien aan de paalkoppen kunnen we heel goed voorspellen wanneer we gegevens hebben over de houtsoort en de houtstructuur. Inschatting wat er aan de paalpunten gebeurt kan niet altijd. De middelste situatie is goed te voorspellen, de rechter iets beter maar over de linker situatie weten we dat deze situatie kan plaats vinden maar dat vaak de punt van betere kwaliteit is. Terug naar de vraagstelling stopt het ooit, ja (voor funderingen) soms met een verrotte paal of soms met alleen een dun of dikkere schil. Wat betreft kennisontwikkeling moeten we nog een laatste stap zetten om interactie tussen bodemhydrologie en houtaantasting goed in de vingers te krijgen, dat betekent dus palen trekken. Verder zijn we bezig om aantasting te stoppen en om palen nieuwe sterkte te geven. Met onze innovatieve ideeën hoop ik eindelijk aan de slag te kunnen gaan in 2012 zodat ik volgend jaar hierover meer kan vertellen. 7de nationale houten heipalendag

Houtaantasting onder water -stopt het ooit-

Recommend Documents