Hoofdstuk 1: Algemene inleiding op het Oude Testament
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Tijdlijn Canon Ontstaan van het Oude Testament Apocriefen Indeling van de Bijbel Verbonden
1. Tijdlijn1 – zie bijlage 1 Bijlage 1 geeft een globaal overzicht van het Oude Testament – dit is een nuttig hulpmiddel tijdens het lezen van het Oude Testament. De tijdlijn is niet volledig. De eerste periode waarover de Bijbel spreekt, van Adam tot Abraham, staat er niet op. Er zijn veel verschillende ideeën over wanneer God alles maakte en over wanneer de zondvloed was. Schepping : 3760 (Joodse jaartelling) – 4004 – 5654 – 7000 v.Chr. Zondvloed : 2348 – 3000 – 3398 – 3800 v.Chr. Het enige dat zeker is, is dat het geen miljarden jaren geleden is dat er iets ontplofte en miljoenen jaren geleden dat een aap op het idee kwam om mens te worden. Niemand die gelooft in een Bijbelse schepping, spreekt over 'miljoenen jaren geleden'. Het Oude Testament kan in een paar belangrijke periodes verdeeld worden: 1) Adam tot Abraham: God maakt een perfecte wereld die in zonde valt; de mens dwaalt steeds meer van God af – aan de zondvloed is Noach de enige die God nog volgt. Ook in de tijd van Abraham lijkt de kennis van God heel ver weg. 2) Abraham tot Mozes: God kiest een volk, met als stamvaders Abraham, Isaak en Jakob – zij hebben de taak om God aan alle volken te verkondigen. 3) Mozes tot Jezus: Het Joodse volk gaat verder; zij krijgen nu een eigen land en een eigen wet – zij hebben nog steeds de taak om God aan alle volken te verkondigen. 5000
4000
3000 1
schepping
2000 2 Abraham Mozes
1000
0 3 Jezus
2. Canon Alle boeken van het Oude Testament worden samen de 'canon van het Oude Testament' genoemd. Dit is een belangrijk woord. Canon betekent riet of richtsnoer. Dat betekent dat het Oude Testament, al die boeken van God, een richtsnoer is voor wat we geloven, denken en doen. Of… alles wat je in het Oude Testament leest, is waar. 2 Timoteüs 3:16-17 NBG2: Elk van God ingegeven schriftwoord is ook nuttig om te onderrichten, te weerleggen, te verbeteren en op te voeden in de gerechtigheid, opdat de mens Gods volkomen zij, tot alle goed werk volkomen toegerust. NBV3: Elke schrifttekst is door God geïnspireerd en kan gebruikt worden om onderricht te geven, om dwalingen en fouten te weerleggen, en om op te voeden tot een deugdzaam leven, zodat een dienaar van God voor zijn taak berekend is en voor elk goed doel volledig toegerust Toen Paulus deze brief aan Timoteüs schreef, waren er al boeken van het Nieuwe Testament geschreven, maar het Nieuwe Testament als groep boeken, bestond nog niet. Als Paulus het 1
Geldend voor heel dit hoofdstuk: KOOREVAAR, H.J. Inleiding Oude Testament. BIB, Heverlee/Leuven. 2000, p.17-103, 122. 2 Uit: NBG51-vertaling. Haarlem, 1951. Alle verdere aangehaalde bijbelteksten komen uit deze vertaling, tenzij anders vermeld. 3 Uit: De Nieuwe Bijbelvertaling. Heerenveen, 2004.
hier heeft over schriftwoord en schrifttekst en bedoelt hij daarmee niet het Nieuwe Testament, maar wel het Oude Testament – dat was voor de Joden en ook voor de eerste christenen heel belangrijk! Het is zo dat het Nieuwe Testament ook door God ingegeven is, maar Paulus spreekt niet over het Nieuwe Testament, omdat dat nog niet bestond. Uit deze tekst wordt dus duidelijk dat Paulus het Oude Testament heel belangrijk vond om iemand te leren over God en over hoe iemand moest leven. Het is voor Paulus een canon, een richtsnoer voor het leven. Zoals we al in de tekst van Paulus kunnen zien, gebruikt het Nieuwe Testament nooit het woord 'canon'. Dat is een woord dat pas later in gebruik is geraakt. Het Nieuwe Testament gebruikt het woord 'de Schrift' of 'de Schriften'. Matteüs 22:29, 26:54, 26:56 (Schriften) Lucas 24:37, 24:32, 24:45 (Schriften) Johannes 2:22, 5:39, 7:38, 7:42, 10:35, 17:12, 20:9 (Schrift, afgezien van 5:39) Handelingen 17:2, 17:11, 18:24, 18:28 (Schriften) Romeinen 1:2, 15:4, 16:26 (Schriften) 1Korintiës 15:3 (Schriften) Galaten 3:8 (Schrift) 2Timoteüs 3:15 (Schriften) 2Petrus 1:20, 3:16 (Schriften) In deze teksten wordt naar de Schrift(en) verwezen om te laten zien dat hetgeen Jezus zei en deed niet uit de lucht kwam vallen. Het Oude Testament schrijft al over Jezus. Bij de verwijzingen naar 'Schrift(en)' zijn ook een paar citaten van Jezus. De volgende tekst toont aan dat Jezus zelf het Oude Testament ook heel hoog acht. Johannes 5:45-47 U moet niet denken dat Ik u bij de Vader zal aanklagen; Mozes, op wie u uw hoop hebt gevestigd, klaagt u aan. Als u Mozes zou geloven, zou u ook Mij geloven, hij heeft immers over Mij geschreven. Maar als u niet gelooft wat hij geschreven heeft, hoe zou u dan geloven wat Ik zeg?’ 4 De wet van Mozes, de eerste vijf boeken van onze Bijbel, zijn nodig voor een correct geloof in Jezus. Het Oude Testament wordt in het Nieuwe Testament niet onderuit gehaald. Wel worden een heleboel teksten uit het Oude Testament duidelijker gemaakt in het Nieuwe Testament. Dat is belangrijk om te beseffen als je het Oude Testament leest: het vormt een geheel met het Nieuwe Testament. Als je één van de twee laat vallen, begrijp je het andere niet meer.
3. Ontstaan van het Oude Testament In dit gedeelte houden we ons aan de boeken die de Hebreeuwse Bijbel heeft. Dat zijn dezelfde als die in onze Bijbel. In punt vier gaan we in op andere boeken. Een heel belangrijke vraag is hoe het Oude Testament als groep boeken ontstaan is. Lag het op een mooie zomerochtend op het nachtkastje van koning David, samen met een briefje: 'Beste David, dit is het Oude Testament'? Of ging het toch anders… 4
Uit: De Nieuwe Bijbelvertaling. Heerenveen, 2004.
Bij de vraag hoe het Oude Testament ontstaan is, moeten we ons een paar deelvragen stellen. Wanneer zijn de verschillende boeken geschreven? Wie heeft uiteindelijk beslist uit welke boeken het Oude Testament mocht bestaan? Dit zijn vragen waar al twee eeuwen over gediscussieerd wordt. a) Wanneer zijn de verschillende boeken geschreven De tijdlijn is een poging om deze vraag al min of meer te beantwoorden. Elk boek staat daar met een datum. Een aantal boeken verdient wat meer uitleg. Pentateuch (Genesis tot Deuteronomium) Er is zeer veel discussie over wanneer deze boeken zijn geschreven. Er zijn twee belangrijke kanten in het onderzoek van de Bijbelboeken. Ik wil deze in de uitleg over de Pentateuch verduidelijken. Deze twee kanten zullen bij veel bijbelboeken terug komen. a) Historisch-canonieke wetenschappers: Zij houden vast aan het Oude Testament als het Woord van God. Zij zien in heel het Oude (en Nieuwe) Testament één God aan het werk. De God van Adam is de God van Abraham, van Mozes en van Paulus. Deze God laat zich zien in de geschiedenis – door wonderen, … De bijbelboeken zijn daar een weerslag van. Mensen hebben opgeschreven wat deze God allemaal gedaan heeft tijdens hun leven of wat God aan hen verteld heeft over de dingen die nog moeten komen (bv.: Daniël). De Pentateuch is geschreven door Mozes; op Deuteronomium 34 komen we later nog terug (Deuteronomium, punt e). b) Historisch-kritische wetenschappers: Zij geloven misschien wel in een God, maar niet dat de boeken van het Oude Testament laten zien wie deze God werkelijk is. Voor hen zijn bijbelboeken het resultaat van eeuwenlange bijwerkingen van verhalen. Daniël is pas laat geschreven en de voorspellingen die erin staan, zijn dus helemaal geen voorspellingen. Vergelijking: Ik schrijf nu een verhaal over het WK 2006, maar ik schrijf het niet als een verslag van wat er gebeurd is. Ik schrijf het alsof het nog moet gebeuren. Ik doe alsof ik het al geschreven heb in mei en voorspel dat Italië in de finale gaat winnen tegen Frankrijk. Dat is je reinste oplichterij… Zo ziet men het boek Daniël. Als een boek dat later is geschreven, maar dat men voordoet als eerder geschreven. Met deze stelling maak je de Bijbel tot een leugenachtig boek. Een man die je bij de historisch-kritische wetenschappers moet onthouden, is Julius Wellhausen. Hij kwam in 1878 met de theorie van de bronnensplitsing. Hij paste deze toe op de Pentateuch. Wellhausen was sterk beïnvloed door de evolutiegedachte en vooral door Edward Tylor5. Hun idee was dat een godsdienst altijd begint bij animisme (alle dingen hebben een ziel) – men dacht dat alle primitieve volkeren animistisch waren. Daarna wordt een godsdienst polytheïstisch (geloof in meerdere goden) en als laatste monotheïstisch (geloof in één God). Men gaat er ook vanuit dat de godsdienst van het volk Israël zo geëvolueerd is. Eerst hadden ze alleen verhalen, die werden doorverteld. Er is een evolutie geweest van animisme naar polytheïsme, maar daar vinden we niets van terug in het Oude Testament. Wellhausen stelde dat er van polytheïsme nog wel sporen terug te vinden zijn, maar dat de meeste sporen eruit gehaald zijn door monotheïstische priesters.
5
Lees hierbij: RICHARDSON, D. De eeuwigheid in hun hart. Novapres, Hoenderloo. 2002, p133-142.
Zijn bronnensplitsing kwam hierop neer. Eerst werden een aantal verhalen (bv. het scheppingsverhaal) opgeschreven door iemand – hij gaf er de naam 'Jahwist' aan, omdat deze altijd 'Jahwe' als naam voor God gebruikte. Deze schreef in de tijd van David. Daarna kwam de Elohist, die gebruikte altijd de naam 'Elohim' voor God, zo'n 100 jaar later. Die schreef op zijn beurt weer verhalen (bv.: ook een stuk scheppingsverhaal). Iemand anders maakte van de verhalen van Jahwist en Elohist één verhaal. Wellhausen noemde dit JER. De 'R' staat voor 'redactie', dus degene die de verhalen samenvoegde. Daarna kwamen ook nog Deuteronomist, die Deuteronomium schreef en P (van priester) die de grootste delen van Leviticus, Numeri en Genesis schreef. Deze laatste was degene die, volgens Wellhausen, probeerde alle polytheïstische stukken uit de Pentateuch te halen. Hierna kwam ook weer een redacteur. Zo krijg je dus 'JEDPR' als 'schrijver' van de Pentateuch. Zo is het scheppingsverhaal dus een mythisch verhaal dat ooit verzonnen is door een primitief volk dat geloofde dat een boom een ziel heeft. Dit verhaal is veranderd en opgeschreven door iemand uit datzelfde volk (Jawhist), dat nu in verschillende goden geloofde. Aan dat opgeschreven verhaal voegde later iemand een stuk toe (Elohist) en dat werd door iemand anders samengevoegd tot één verhaal (redactie). Hierna kwam iemand die geloofde in één God en alle verwijzingen naar meerdere goden uit dat scheppingsverhaal weghaalde (Priester). En als laatste heeft nog iemand dat verhaal wat bijgewerkt tot het scheppingsverhaal dat we nu kennen (redactie). Dit allemaal over een periode van 450 jaar – tussen ongeveer 850 en 400 v.Chr. Deze theorie is heel vaak bijgewerkt, maar de kern ervan is tot op vandaag heel normaal – kijk maar eens naar de inleiding op Genesis in de NBV (langdurig proces van overleveren en redigeren; ofwel redactieproces en afsluiting). Het is echter al lang duidelijk geworden dat heel veel primitieve volkeren helemaal geen animisme of zelfs polytheïsme hebben of ooit gehad hebben6. Het vertrekpunt van Wellhausen klopt helemaal niet! Vergelijking: Een dokter heeft een paar patiënten onderzocht die ziek zijn geworden nadat ze een andere zieke begroet hadden met een kus (normale kus op de wang). Hij concludeert hieruit dat je een zieke dus nooit mag begroeten met een kus, maar altijd een hand moet geven. Later blijkt dat juist door het geven van handen meer microben overgaan dan door het geven van een kus. De dokter heeft dus een verkeerde conclusie getrokken. Hoe gek zou het zijn als men die ene dokter zou blijven geloven en op scholen leren dat je zieken nooit met een kus mag begroeten! Hetzelfde gebeurt nu met die theorie van Wellhausen – hij baseerde zijn theorie op iets waar men al lang van heeft bewezen dat het fout is. Toch houdt men zijn theorie vast. In 1947 werden de Dode-Zeerollen gevonden. De Dode-Zeerollen zijn een collectie handschriften van circa 850 documenten, inclusief verschillende handschriften van de Tenach (het Joodse Oude Testament – zie later). Deze handschriften zijn ontdekt tussen 1947 en 1956 in een elftal grotten in de buurt van Qumran, een plaats ten noorden van de Dode Zee en ongeveer 12 kilometer ten zuid-westen van Jericho. Ze dateren uit de periode van 200 voor Christus tot ongeveer 100 na Christus. De handschriften zijn erg belangrijk, omdat het ongeveer de enige geschreven bronnen zijn over de joodse wereld uit die tijd. De handschriften zijn vooral van groot belang voor het onderzoek naar de oorspronkelijke tekst van het Oude Testament. De handschriften uit de 9e eeuw (de massoretische teksten) sluiten vrij nauwkeurig aan bij de handschriften die in Qumran zijn gevonden. 6
Lees hierbij: RICHARDSON, D. De eeuwigheid in hun hart. Novapres, Hoenderloo. 2002, p133-142.
Wellhausen stelt dat op 450 jaar tijd de tekst zo'n vijf keer veranderd en bijgewerkt is. De Dode-Zeerollen en de masoretische teksten zijn ongeveer hetzelfde – er zit zo’n 800 jaar tussen deze handschriften. In 800 jaar was er niets veranderd aan de tekst. Het laat op zijn minst zien dat zoveel veranderingen op zo'n korte termijn heel vreemd is… Job Het is behoorlijk onduidelijk wanneer Job geschreven is. Er worden dieren in Job 40:10-41:25 beschreven die, als we ze zouden tekenen, behoorlijk veel lijken op sommige dinosaurussen. Dit doet denken aan een oude schrijfdatum. Men schat dat Job ergens in de tijd van Abraham leefde of zelfs nog ervoor. Ik kom daar in Job nog op terug. Psalmen7 Dit is het enige boek dat duidelijk over een hele periode geschreven is. Er is zeker één Psalm van Mozes (Ps.90) en misschien de daaropvolgende ook. Er zijn veel Psalmen van David (Ps.3, 145 en nog veel ertussen; de kans is groot dat ook Ps.1 en 2 van David zijn, maar daar staat het niet bij). Er zijn twee Psalmen van Salomo (Ps.72, 127). Er zijn ook Psalmen van Asaf, Heman, Ethan en de Korachieten. De laatst geschreven Psalmen zijn waarschijnlijk Ps.137 – in de tijd van de Babylonische ballingschap en Ps.126 – na de ballingschap. Als Ps.126 inderdaad kort na de ballingschap geschreven is, betekent het dat de Psalmen zijn geschreven tussen ongeveer 1400 (Mozes) en ongeveer 500 (tijd na ballingschap) v.Chr. Iemand, we weten niet wie, heeft de Psalmen bij elkaar gehaald en ze in een bepaalde volgorde gezet. Kronieken Kronieken (dat bij ons na Koningen komt) komt in de Hebreeuwse canon als laatste. Het begint bij Adam (schepping) en eindigt met het einde van de ballingschap (ongeveer 500v.Chr.). Het is het enige boek dat zoveel van de geschiedenis beschrijft. Een aantal wetenschappers (historisch-canonieke) zien dit boek als de afsluiting van het Oude Testament. Het is eigenlijk zo'n beetje een samenvatting van alle boeken. Dit boek is geschreven in de periode dat het volk terug in Israël was, dat er een nieuwe tempel stond en dat Jeruzalem herbouwd werd. Dit is de periode van Ezra en Nehemia; ongeveer 420v.Chr. Het zou dan het laatst geschreven boek van het Oude Testament zijn. Dit is wat de Joden geloven en wat ook de protestanten na de Reformatie (Luther en zijn vrienden) geloofden. Vooral de laatste 200 jaar werd dit sterk aangevallen. De historisch-kritische wetenschappers zijn het er niet mee eens. Zij vinden dat Kronieken veel later is geschreven – namelijk in de 1e eeuw v.Chr. Het is wetenschappelijk onderuit gehaald dat dit zo is, omdat bepaalde woorden en uitdrukkingen heel duidelijk uit de Perzische tijd (6e-4e eeuw v.Chr.) komen. Je merk aan de taal van een verhaal of het in deze tijd geschreven is of 400 jaar geleden. Zelfs als men het oude verhaal in onze taal zou omzetten, zou je nog steeds merken in hoe mensen, huizen, kledij, voorwerpen, sociale gebruiken, … beschreven worden dat het van vroeger is. b) Beslissing welk boek tot het OT behoort. Nu we een aantal bijbelboeken en hun waarschijnlijke schrijfdatum hebben bekeken, kunnen we de vraag stellen wie er beslist heeft over welk boek in het Oude Testament mocht. 7
KOOREVAAR, H.J. Wijsheidscanon 2: Psalmen, Job, Spreuken, Prediker, Hooglied. BIB, Heverlee/Leuven. 2000, p.119.
Er zijn vier ideeën over wanneer de boeken bijeengebracht zijn: 420v.Chr.; 160v.Chr.; 90n.Chr.; 200n.Chr. Het meest logische en bijbelgetrouwe is het eerste idee; het is ook wat de Joden geloven. De tijd van Ezra en Nehemia, de tijd waarin de Kronieken werden geschreven en alle boeken af waren. Eigenlijk hebben we in 2 Makkabeeën (Makkabeeën wordt in punt vier nog verder besproken) hier een aanwijzing voor. 2 Makkabeeën 2:138 Deze gebeurtenissen zijn ook opgetekend in de kronieken en annalen over Nehemia. Daarin staat ook te lezen hoe Nehemia een bibliotheek aanlegde waarin hij boeken over de koningen verzamelde en geschriften van de profeten en van David, alsmede brieven van koningen over wijgeschenken. 2 Makkabeeën 2:149 Judas heeft die boeken, die door de oorlog waarin wij waren verwikkeld verspreid waren geraakt, weer bijeengebracht, en ze zijn nu in ons bezit. Hier wordt verteld hoe Nehemia een bibliotheek aanlegde met boeken over koningen, geschriften van profeten en van David en nog brieven van koningen. Het lijkt erop dat Nehemia de boeken bij elkaar gebracht heeft. Het tweede vers gaat over een Judas die diezelfde boeken na de oorlog weer bij elkaar gebracht heeft. Deze Judas is een Makkabeeër; de oorlog is een vrijheidsstrijd die deze Makkabeeën uitvochten tegen de Syriërs. Dat was rond 160v.Chr. (de tweede datum). Judas beslist niet welke boeken er goed zijn, maar verzamelt ze gewoon. Hij herstelt het werk dat Nehemia gedaan heeft. Deze datum hadden de historisch-kritische mensen graag, omdat ze dan konden zeggen dat boeken als Daniël en Kronieken veel jonger waren dan er altijd gedacht werd. In 90n.Chr. was er een bijeenkomst van belangrijke joodse leraren in Joppe (nu Jaffa, een Israëlische havenstad). Zij hebben over het behoud van een paar boeken gediscussieerd – over Prediker, Hooglied, Ester, Ezechiël en Spreuken. Het was zo dat deze boeken door sommigen niet helemaal aanvaard werden. Ook in 200 n.Chr., toen de Misna werd afgesloten, is er nog over gediscussieerd. Toen ging het dus niet over het bijeenbrengen van boeken.
4. Apocriefen Apocriefe (verborgen) of Deuterocanonieke ('tweederangs' canonieke) boeken zijn een aantal boeken die niet te vinden zijn in de Hebreeuwse en Protestantse Bijbels, maar wel in die van de Rooms-katholieke kerk. Het gaat om de volgende boeken: Tobit, Judit, Ester (Grieks), 1 Makkabeeën, 2 Makkabeeën, Wijsheid (van Salomo), Wijsheid van Jezus Sirach, Baruch, Daniël (Grieks), Gebed van Manasse. De Oosters-orthodoxe kerk heeft zelfs nog meer boeken, waaronder 3 en 4 Makkabeeën, Psalmen van Salomo, Bel en de Draak, … Het is niet duidelijk hoe deze boeken in de christelijke bundels terecht gekomen zijn. Pas in de derde eeuw n.Chr. was een 'boek' zoals wij dat kennen technisch mogelijk. Ervoor gebruikte men aparte rollen en was de scheiding tussen canoniek en niet-canoniek (apocrief) niet zo duidelijk. Toen men uiteindelijk alle boeken ging bundelen in iets wat wij kennen als 8 9
Uit: De Nieuwe Bijbelvertaling. Heerenveen, 2004. Uit: De Nieuwe Bijbelvertaling. Heerenveen, 2004.
de Bijbel, zijn sommige mensen hier misschien licht overgegaan. Er zijn namelijk wel een reeks bezwaren tegen de apocriefe boeken, bezwaren die de Protestanten in de 16e eeuw ertoe aangezet hebben om de de apocriefen uit de Bijbel te halen. a) Zedelijke bezwaren: - Judit – zij gebruikt lichamelijke verleiding om haar doel te bereiken (10:4, 12:10-20). Dit is niet echt een correct bijbelse houding. Zij bedient zich ook van leugens om haar doel te bereiken. b) Leerstellige bezwaren: - Aanvullingen op Ester – zij doet aan zelfpijniging (aanvulling D, vers 10). Dit gaat in tegen 1Kon.18:28-29 (Baälpriesters) en Col.2:23 (zelfbedachte godsdienst). - Makkabeeën – er wordt gebeden voor de doden (2Mak.12:42,44-45). Dit gaat in tegen Luc.16 en Hebr.9:27. Zelfs tegen een ander apocrief boek – Wijsheid van Jezus Sirach 38:21. - Wijsheid van Jezus Sirach – goede werken hebben een verzoeningseffect (J.S.3:3). Dit gaat in tegen Spr.10:12, Jac.5:20 en 1Pet.4:8. c) Geschiedkundige bezwaren: - Judit – Nebukadnessar regeert in Ninevé als koning van Assur (1:1). Hij regeerde over Babel, een tijd nadat Ninevé verwoest was. - Judit – de Israëlieten keren terug naar Jeruzalem in de tijd van Nebukadnessar (4:110). Zij keerden zo'n 60 jaar na zijn regering pas terug. d) Bedrieglijke titels - Wijsheid (van Salomo) – er wordt in dit boek (vooral in Wijsheid 7-9) gedaan alsof Salomo het schreef. Dit boek werd in 100v.Chr. geschreven. Salomo leefde in de 10e eeuw v.Chr. e) Melding van canonieke boeken - 2 Makkabeeën – Nehemia heeft een bibliotheek aangelegd in zijn tijd en diezelfde boeken werden in de tijd van de schrijver weer bijeen gebracht (2 Makk.2:13-14). De schrijver laat daarmee zelf zien dat zijn boek niet behoort tot de boeken die Nehemia bijeenbracht. Als we ervanuit gaan dat Nehemia het Oude Testament afsloot, hoort 2 Makkabeeën (en ook de andere apocriefen) er niet bij!
5. Indeling van de Bijbel De boeken van ons Oude Testament zijn dezelfde als die van de Hebreeuwse 'Tenach'. Het woord Tenach is een verwijzing naar de indeling van de boeken. Eerst komt de wet of Tora (T), dan de profeten of Nebiim (N) en als laatste de geschriften of Chetoebim (CH). Zoals uit het schema duidelijk wordt, verschilt de indeling voor een redelijk groot gedeelte. Het is een vreemde erfenis uit de geschiedenis. De protestantse bijbelmakers hebben de boeken van de Tenach genomen, maar de indeling van de Septuaginta (de Griekse vertaling van het Oude Testament). Er is geen echt goede verklaring voor deze combinatie.
Tenach (Tora, Nebiim, Chetoebim)
Oude Testament
Tora - Wet 1. Genesis 2. Exodus 3. Leviticus 4. Numeri 5. Deuteronomium
Wet 1. Genesis 2. Exodus 3. Leviticus 4. Numeri 5. Deuteronomium
Nebiim - Profeten a) Voorste profeten 6. Jozua 7. Rechters 8. Samuël 9. Koningen b) Achterste profeten 10. Jesaja 11. Jeremia 12. Ezechiel 13. Twaalfprofetenboek
Historische boeken 6. Jozua 7. Richteren (Rechters) 8. Rut 9. 1 Samuël 10. 2 Samuël 11. 1 Koningen 12. 2 Koningen 13. 1 Kronieken 14. 2 Kronieken 15. Ezra 16. Nehemia 17. Ester
Chetoebim - Geschriften a) Dichterlijke boeken 14. Psalmen 15. Job 16. Spreuken b) Rollen 17. Rut 18. Hooglied 19. Prediker 20. Klaagliederen 21. Ester c) Geschiedkundige boeken 22. Daniel 23. Ezra - Nehemia 24. Kronieken
Poëtische boeken 18. Job 19. Psalmen 20. Spreuken 21. Prediker 22. Hooglied Profeten 23. Jesaja 24. Jeremia 25. Klaagliederen 26. Ezechiël 27. Daniël 28.-39. 12 kleine profeten (Hosea, Joël, Amos, Obadja, Jona, Micha, Nahum, Habakuk, Zefanja, Haggaï, Zacharia, Maleachi)
Het is goed te weten dat de 'Rollen' op feestdagen helemaal voorgelezen werden. Ruth: pinksterfeest (wekenfeest) Hooglied: paasfeest (Pesach) Prediker: ondergang Jeruzalem Klaagliederen: Loofhuttenfeest (Soekotfeest) Ester: Poerimfeest
6. Verbonden De hele Bijbel is eigenlijk het verhaal van hoe God probeert om samen te leven met de mens. Dit is zeer moeilijk, omdat die mens (wij dus) steeds in de fout gaan tegenover God. Doorheen de Bijbel vinden we diverse verbonden tussen God en mens. Een verbond is het samengaan van twee partijen, onder bepaalde voorwaarden. Het is een afspraak die de twee partijen aan elkaar bindt (zoals een huwelijk – de Bijbel toont ons het huwelijk als iets dat blijvend is). Als jij dit doet, dan doe ik dat. In de Bijbel zie je dat God dit ook probeert met de mens. Eigenlijk zou een betere naam voor Oude en Nieuwe Testament, het Oude en Nieuwe Verbond zijn. Zo moet je de Bijbel zien – het verslag van God die op weg probeert te gaan met de mens, die Zijn liefde voor de mens wil duidelijk maken. Hieronder volgt een opsomming van de verbonden die tussen God en mensen gesloten werden: 1) Adam 2) Noach 3a) Abraham 3b) " 4a) Sinaï 4b) Levieten 5) David 6) Nieuw verbond
Gen.2:16-17, Gen.3:22 Gen.9:8-17 Gen.15:13 Gen.17:8,10,11; Gen.18:19 Ex.19:5-6; Ex.24:6-8 Num.25:12-13 2 Sam.7:12-16 Jer.31:31-34
Het belangrijkste verbond is het nieuw verbond. In Jeremia aangekondigd en gesloten door Jezus' sterven aan het kruis.
