Holland Space Cluster
Werkprogramma 2013-2015
Inhoudsopgave
Inleiding 4
Visie en missie Holland Space Cluster
4
Doelstellingen en acties
5
1 Profilering
6
7
1.1 Projecten en activiteiten
2 Samenwerking & Netwerkvorming: Sector Breed
2.1 Projecten en activiteiten
9 10
3 Samenwerking & Netwerkvorming: Technology Transfer
12
3.1 Projecten en activiteiten
13
4 Onderwijs & Arbeidsmarkt
15
16
4.1 Projecten en activiteiten
5 Organisatie
19
19
5.1 gouden driehoek Nederlandse ruimtevaart
2 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
Inleiding
Visie en missie Holland Space Cluster
Mobiele telefonie, televisie, weersvoorspelling; allemaal alledaagse toepassingen die
Visie
afhankelijk zijn van ruimtevaarttechnologie. Maar denk hierbij ook aan minder voor de
Het streven is om de Nederlandse ruimtevaartsector verder te ontwikkelen als
hand liggende zaken als de inzet van satellieten voor precisielandbouw, dijkbewaking en
toonaangevend, concurrerend en maatschappelijk relevant.
fijnstofmeting. De Nederlandse ruimtevaart heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan technologische baanbrekende innovaties op het gebied van zonnepanelen, lichte materialen
Missie
(composieten) en de productietechnieken voor chips. Nederland heeft binnen de
Het Holland Space Cluster brengt private en publieke actoren samen op het gebied van
internationale ruimtevaartindustrie altijd een vooraanstaande positie kunnen innemen.
Space Technologie en biedt een efficiënt kader rond relevante thema’s.
Dit komt onder andere door de aanwezigheid van ESA ESTEC in Noordwijk, dat met 2700 werknemers de grootste vestiging van ESA is. Deze vooraanstaande positie is niet
4 programmapijlers
vanzelfsprekend. De internationale concurrentie neemt toe en overheden moeten als gevolg
De visie en missie van het Holland Space Cluster zijn vertaald in naar vier programmapijlers:
van de financiële crisis scherp letten op haar uitgaven. De Nederlandse ruimtevaartsector
• Profilering
verkeert daarmee in een onzekere positie. Samenwerking in de ruimtevaartsector is nu meer
• Samenwerking & Netwerkvorming : Sector Breed
dan ooit van belang. De toekomst biedt allerlei uitdagingen waarin de ruimtevaartindustrie
• Samenwerking & Netwerkvorming : Technology transfer
een cruciale rol zal vervullen. Uitdaging met betrekking tot het klimaat door monitoring van
• Onderwijs & Arbeidsmarkt
uitstoot van CO2, ontbossingen, zeespiegelstijging en natuurrampen of het wereldwijd beschikbaar maken van toegang tot snel Internet. Voor een stevige positie van de Nederlandse ruimtevaart is het essentieel om de innovatiesnelheid en maatschappelijke impact te vergroten door een sterke samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstelling en overheden. Het Holland Space Cluster (HSC) kan hiervoor het platform bieden.
4 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
Doelstellingen en acties
Dit werkprogramma is het startdocument waarmee het bestuur van het Holland Space Cluster, samen met de kwartiermaker, verdere afspraken gaat maken over de projecten en prioritering. Daarnaast is het bestuur verantwoordelijk voor de (lichte) werkorganisatie die de projecten aanjaagt, coördineert en ondersteunt. Dit werkprogramma kwam tot stand tijdens een bijeenkomst op 3 juli jl. Toen kwamen het ruimtevaartbedrijfsleven, onderwijs- en kennisinstellingen en overheden bijeen bij ESA ESTEC in Noordwijk. In werksessies bepaalden zij samen inhoud van de programmapijlers en vertaalden dezen naar concrete doelstellingen en acties. Dit vormt de basis voor dit Werkprogramma voor 2013 t/m 2015. Door verbanden te leggen tussen de uitkomsten van de verschillende werktafels en gesprekken met nieuwe partijen konden een aantal acties worden samengevoegd en een aantal nieuwe acties worden toegevoegd. Per pijler zijn de doelstellingen vertaald naar acties. Per actie wordt aangeven welke partijen verantwoordelijk zijn; daarnaast resultaat, achtergrond en de mogelijke rol van de op te richten werkorganisatie Holland Space Cluster hierin. Ontwikkelingen volgen zich snel op. Het flexibel in kunnen spelen op veranderingen en het programma daarop aanpassen is essentieel voor een succesvolle samenwerking. In dit Werkprogramma worden acties toegewezen aan partijen; Holland Space Cluster is niet exclusief eigenaar van acties. De trekkersgroep Holland Space Cluster is zich er van bewust dat deze partijen zich mogelijk nog niet (volledig) gecommitteerd hebben. Een aantal acties lopen al zonder het Holland Space Cluster, bijvoorbeeld onder aanvoering van het Netherlands Space Office (NSO). Deze zijn uiteraard opgenomen in de lijsten, omdat ze door participanten van de bijeenkomst op 3 juli zijn aangemerkt als belangrijke acties en daarom onder de aandacht moeten blijven binnen het Holland Space Cluster.
5 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
1 Profilering
De recent dreigende bezuinigingen in de ruimtevaartsector leren dat het niet vanzelfsprekend is dat het Rijk investeert in de Nederlandse ruimtevaart. Blijvende aandacht voor de maatschappelijke meerwaarde van de Nederlandse ruimtevaartsector is daarom van groot belang. Inmiddels zijn de voorgenomen bezuinigingen tot en met 2017 teruggedraaid, maar de bezuinigingen vanaf 2018 zijn nog niet van de baan. De enorme media-aandacht rondom de ruimtereis van André Kuipers heeft daar in positieve zin aan bijgedragen. Het is aan de sector om beter uit te dragen wat de maatschappelijke meerwaarde is van de overheidsinvesteringen. Tijdens de bijeenkomst van het Holland Space Cluster op 3 juli jl. werden in de werksessies voor de programmapijler profilering de volgende doelstellingen geformuleerd: • Beter definiëren en uitdragen van de maatschappelijke meerwaarden/impact (economisch, wetenschappelijk, duurzaamheid etc.) van de ruimtevaart op de burger • Beter definiëren van de doelgroepen (vooral politiek, overheid en algemeen publiek) van de ruimtevaart en de boodschap per doelgroep • Beter inzichtelijk maken van de internationale ruimtevaartmarkt/context m.b.t. de Nederlandse situatie Deze doelstellingen zijn vertaald in project/activiteiten (zie 1.1).
6 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
1.1 Projecten en activiteiten: Profilering Activiteit
Beoogd resultaat
Partners
Rol werkorganisatie Holland Space Cluster
Achtergrond en toelichting
Programmapijler: Profilering 1.1 Communicatie manual Nederlandse ruimtevaart
Communicatie manual/plan voor de sector om te komen tot een eenduidige boodschap sectorbreed en toegesneden per doelgroep (politiek, burger, andere sectoren).
NSO, ESTEC, SpaceNed, TU Delft
In samenwerking met SpaceNed koppeling naar HTSM versterken.
Op dit moment bestaat er geen eenduidige aanpak (boodschap) van en inzicht in op welke manier de Nederlandse ruimtevaartsector geprofileerd moet worden. NSO heeft ATG de opdracht gegeven om te komen met een communicatieplan en een implementatietraject voor dit plan. Belangrijke stap hierin is het bij elkaar brengen van bestaande informatie over maatschappelijke meerwaarde ruimtevaartsector. Input voor de manual is o.a. een set van standaard questions & answers, de Holland High tech flyer die in de maak is en de inzichten die voortkomen uit de actie 1.2 (Inspelen op overheidsagenda) en 1.4 (Facts & figures).
1.2 Inspelen op overheidsagenda
Identificatie van mogelijke oplossingen door middel van ruimtevaartonderwerpen voor de overheidsagenda (bijv. luchtkwaliteit, dijkmonitoring, defensie etc.)
NSO, TU Delft, SpaceNed
Uitkomsten verwerken in andere acties bijv. 1.6 ‘Notitie de Nederlandse ruimtevaart 2.0’ en 2.2. ‘Businessplan’
Twee aspecten zijn van belang: 1 Identificatie van de behoefte van de politiek (ministeries, bijvoorbeeld defensie) 2 Identificatie van de standpunten van de politiek, bijvoorbeeld Europese Commissie, en de consequenties daarvan voor de ruimtevaart identificeren (bv de behoefte om een autonome Europese toegang tot de ruimte te behouden).
1.3 Facts & figures
Een tweejaarlijkse rapportage doen uitkomen over de economische waarde (kwantitatief) van de ruimtevaart + een facts & figures flyer.
NSO, SpaceNed, GeoBusiness.nl, Geomatica Business Park.
Vertalen in facts & figures flyer.
De cijfers over de upstream sector worden op dit moment niet regelmatig geactualiseerd. De uitdaging is om naast een goede inschatting van de upstream sector ook de waarde van de Nederlandse downstream sector inzichtelijk te krijgen.
1.4 Acties definiëren en uitvoeren uit ESTEC white paper
Versterken van de netwerkfunctie en netwerkvorming rondom ESTEC, door acties en subacties te definiëren op basis van het ESTEC white paper en tot uitvoering over te gaan.
NSO (regisseur), ESA ESTEC, SpaceNed
Ondersteunen bij uitvoering.
In het ESTEC white paper van het topteam HTSM (High Tech Systems and Materials) staat beschreven op welke manieren de banden tussen ESTEC en de Nederlandse kennisinfrastructuur versterkt kunnen worden.
7 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
1.1 Projecten en activiteiten: Profilering (vervolg) Activiteit
Beoogd resultaat
Partners
Rol werkorganisatie HSC
Achtergrond en toelichting
Programmapijler: Profilering 1.5 Samenwerking met (internationale) netwerken
Strategiepaper met wijze waarop van verschillende netwerken gebruikt gemaakt moet worden (Nereus, Lucht en ruimtevaart Nederland, HTSM etc.).
SpaceNed (trekker)
Participeren in opstellen strategiepaper
Door actief aan te haken op structuren en netwerkorganisatie van belang kan de sector zich profileren als belangrijk onderdeel van een groter geheel. Een belangrijk aandachtspunt daarbij is dat de eigen ruimtevaartidentiteit gewaarborgd blijft.
NIEUW* 1.6 Notitie De Nederlandse Ruimtevaart 2.0
Notitie voor politiek over belang investeren in de Nederlandse ruimtevaart.
SpaceNed
Trekker
De notitie Nederlandse ruimtevaart uit 2012 heeft een belangrijke rol gespeeld in het behouden van de ruimtevaartbudgetten. Begin 2014 wordt een nieuwe gemaakt die ingaat op de actuele politieke situatie. De notitie De Nederlandse Ruimtevaart 2.0 kan met behulp van projecten 1.1, 1.2 en 1.3 worden verbeterd.
NIEUW* 1.7 SpacePoort
Halfjaarlijks organiseren van SpacePoortbijeenkomsten in nieuwspoort Den Haag om de politiek op de hoogte te houden van de ontwikkelingen op ruimtevaartgebied.
SpaceNed, Kennisinstellingen
Trekker
Er zijn inmiddels drie succesvolle SpacePoortbijeenkomsten geweest. georganiseerd door SpaceNed. Omdat SpacePoort een platform is voor zowel de industrie als de wetenschap is het onderbrengen van SpacePoort onder de vlag van het HSC, waarin deze partijen verenigd zijn, een logische stap.
NIEUW* 1.8 Roeptoeter voor HSC partners
Vergroten van de aandacht voor nieuws uit de sector om de maatschappelijke meerwaarde van ruimtevaart meer voor het voetlicht te brengen.
Werkorganisatie HSC
Trekker
Nieuws van partners in het HSC krijgt niet altijd de aandacht die het verdient. Bijvoorbeeld omdat partijen niet de ervaring hebben om nieuws in de media onder de aandacht te brengen. Mede door hulp van website en sociale media kunnen zowel binnen als buiten de sector nieuws en activiteiten beter aan het licht worden gebracht. Daarnaast kan de werkorganisatie partijen ondersteunen door toeleiding naar contacten binnen de media. Het communicatieplan/manual en het voorgesteld implementatietraject (actie 1.1) moet de handvatten geven op welke manier het HSC hier de ‘Roeptoeter’ rol kan vervullen.
* Toegevoegd door trekkersgroep Holland Space Cluster na werktafels Holland Space Cluster 3 juli.
8 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
2 Netwerkvorming & samenwerking: Sectorbreed
De ruimtevaartsector kenmerkt zich door technologie op de rand van het mogelijke en door een grote mate van multidisciplinariteit. Kenmerken die veelal de reikwijdte van één speler ver te boven gaan. Gebruikers hebben in de regel een geheel andere invalshoek dan de ontwerpers en bouwers van de producten. Zonder wederzijds begrip, zonder gedeelde doelstellingen en zonder goede onderlinge communicatie geen goed product. Een verbetering van samenwerking leidt in deze beschouwing onmiddellijk tot een beter product of tot grotere concurrentiekracht. Nog los van andere goede effecten die een optimale samenwerking kan hebben. Tijdens de bijeenkomst van het Holland Space Cluster op 3 juli jl. zijn voor de programmapijler Netwerkvorming & samenwerking sectorbreed de volgende doelstellingen geformuleerd: • Beter afstemmen van kennis en kunde binnen de Nederlandse ruimtevaartsector • Ruimtevaart meer van toegevoegde waarde maken voor andere sectoren (komt ook terug in hoofdstuk 3) • Meer fondsen verwerven buiten bestaande kanalen en o.a. door gezamenlijk ruimtevaart te positioneren in beleid Deze doelstellingen zijn vertaald in project/activiteiten (zie 2.1).
9 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
2.1 Project en activiteiten. Samenwerking & netwerkvorming: Sector Breed Activiteit
Beoogd resultaat
Partners
Rol werkorganisatie HSC
Achtergrond en toelichting
Programmapijler: netwerkvorming & samenwerking: sectorbreed 2.1 Alle roadmaps op 31/12/2013 in een afgeronde status brengen.
Doel van de roadmaps is om te komen tot een overzicht waar partijen gezamenlijk naar toe willen op het gebied van ruimtevaart in verschillende technologiegebieden. De roadmaps dienen ook als basisdocument voor het NSO om advies te geven over de Nederlandse inschrijving in het ESA programma. De roadmaps tezamen, dan wel de HTSM roadmap, moet richtinggevend zijn op het hoogste aggregatieniveau.
NSO, SpaceNed en kennisinstellingen
Partijen aanspreken bij gebrek aan inzet c.q. resultaat
Het opstellen van de roadmaps heeft een aantal doelen: • Input voor NSO strategiediscussie en implementatie; • Input voor nationale prioriteitsstelling; • Input voor Meerjarenplan Ruimtevaart; • Input voor ESA MC 2014 (NSO advies) (en IPC, THAG, GSTP, TRP, etc.); • Focus en massa aanbrengen (budgetrestricties _ resource-allocation) • Betere link tussen NL upstream- en downstream activiteiten; • Beslissen welke techn. ontwikkelingen NSO zal ondersteunen (op basis van nat. expertise en markten. (vraagsturing)
2.2 ‘Businessplan’ voor de Nederlandse ruimtevaart
Het vergroten van concurrentiekracht van de sector en het creëren van een overkoepelend beleid.
SpaceNed, Kennisinstellingen, NSO
Procesbegeleiding
In plaats van de concurrentie binnen Nederland aan te gaan is het beter de krachten te bundelen en gezamenlijk de concurrentie met het buitenland aan te gaan. Het businessplan moet zowel ingaan op de kansen in de (internationale) private markt als de (internationale) publieke markt, bijvoorbeeld Artes en GTSP. Onder andere door bij acquisitie niet alleen de eigen belangen te onderstrepen, maar ook scherp te zijn op kansen voor andere Nederlandse ruimtevaartbedrijven. (Dit project heeft relatie met projecten 3.2 goede propositie en Catalogus en 3.3 elkaar promoten).
2.3 Overheden als ‘launching customer’
Overheden (op verschillende niveaus) benaderen als ‘launching customer’ voor specifieke ruimtevaartmissies die voor die specifieke overheden (bv. Defensie, Rijkswaterstaat) relevant zijn.
Zie 1.2
Ondersteuning bieden, bijvoorbeeld bevorderen bereidheid bij (lokale /regionale) overheden om als launching customer op te treden.
De marktintroductie van innovatieve producten is een lastig traject. Het ontbreekt vaak aan de eerste klant die zijn nek uitsteekt.
10 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
2.1 Project en activiteiten. Samenwerking & netwerkvorming: Sector Breed (vervolg) Activiteit
Beoogd resultaat
Partners
Rol werkorganisatie Holland Space Cluster
Achtergrond en toelichting
2.4 Het in kaart brengen van de kansen om de Organiseren van twee binding van ESA ESTEC met de buitenwereld workshops over relatie te versterken. van ESA ESTEC met RV‐ en niet‐RV‐partijen
NSO
Bevorderen deelname partijen aan de workshops
NSO heeft Triarii ingehuurd om, naar aanleiding van aanbeveling vanuit het Whitepaper ESTEC, twee workshops te organiseren, waarbij de binding van ESTEC met de buitenwereld in kaart gebracht gaat worden. Als voorstudie heeft Triarii inmiddels in opdracht van NSO een studie over de ‘enabling Technologies’ en faciliteiten uitgebracht. De eerste workshop is gericht op kennisinstellingen. Bij de tweede workshop worden ruimtevaart bedrijven betrokken.
2.5 Jaarlijkse conferentie over voortgang NL Ruimtevaartinspanningen
Ter ondersteuning aan het business plan Nederlandse Ruimtevaart om gezamelijke de internationale concurentie aan te gaan en de Nederlandse ruimtevaart te positioneren in Europese context.
NSO, SpaceNed
Partner
Conferentie moet een duidelijke meerwaarde hebben. Uit het Businessplan 2.2 moet blijken wat deze meerwaarde is.
Nieuw* 2.6 Delen van onderzoeksfaciliteiten
Voor R&D en bedrijfsvoering heeft de industrie NSO, ESA ESTEC, Kennis- Ondersteunen zeer geavanceerde instrumenten en apparatuur instellingen (o.a. TU nodig. Het delen van faciliteiten verhoogt de Delft) en bedrijven. beschikbaarheid van apparatuur, dan wel verlaagt de kosten in de bedrijfsvoering.
Naast een overzicht dient te worden vastgesteld, door deskundigen, wat de potentiële opbrengst is en hoe de voordelen zich verhouden tot de nadelen. In de studie ‘enabling technologies’, uitgevoerd door Triarii, is in opdracht van NSO inmiddels een basis gelegd voor het overzicht van faciliteiten.
Nieuw* 2.7 Definitie rol Kennisinstituten
Dialoog over een nieuwe definitie van de rol van het NLR en TNO en SRON ten opzichte van de industrie, consistent met het Topsectorbeleid.
Er is sprake van een geleidelijke vermindering van de 1e geldstroom naar kennisinstituten zoals TNO en NLR. Een compensatie daarvan door deels op de markt opdrachten te verwerven, de eis van ‘vraagsturing’ en een Topsectorbeleid dat voor ontwikkelingstrajecten stelt dat de industrie ‘trekker’ moet zijn. In dit speelveld treedt spanning op tussen industrie en kennisinstituten. Een nieuwe gezamenlijke visie op samenwerking moet worden ontwikkeld die recht doet aan de rol van een kennisinstituut als stimulans voor de ruimtevaartsector in Nederland.
Programmapijler: netwerkvorming & samenwerking: sectorbreed
NSO, SpaceNed, TNO, NLR
Participant in dialoog naar ‘nieuwe’ rol kennisinstituten
* Toegevoegd door trekkersgroep Holland Space Cluster na werktafels Holland Space Cluster 3 juli.
11 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
3 Netwerkvorming & samenwerking: Technology Transfer
De upstream ruimtevaartsector in Nederland is relatief klein en sterk afhankelijk van ESA opdrachten voor zijn marktpositie. De groeipotentie van deze institutionele markt is beperkt doordat de rijksbijdrage aan ESA vooralsnog op z’n best op hetzelfde niveau blijft . De groei van en door ruimtevaart zal vooralsnog vooral komen door downstream toepassingen van satellietdata en het gebruik van ruimtevaarttechnieken in andere sectoren. Ondersteuning van MKB ondernemers uit de ruimtevaartsector vanuit het HSC is hierin essentieel. De uitdaging binnen het Holland Space Cluster is om vooral verder te bouwen op bestaande initiatieven. Tijdens de bijeenkomst van het Holland Space Cluster op 3 juli jl. zijn voor de programmapijler Netwerkvorming & samenwerking; Technology transfer de volgende doelstellingen geformuleerd: • Meer toepassen ruimtevaarttechnieken in andere sectoren • Beter delen van kennis en technieken binnen de ruimtevaartsector • Actiever internationaal aanbieden van Nederlandse ruimtevaarttechnieken • Duidelijker aanspreekpunt voor vraag naar ruimtevaarttoepassingen
12 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
3.1 Projecten en activiteiten netwerkvorming & samenwerking: Technology Transfer Activiteit
Beoogd resultaat
Partners
Rol werkorganisatie HSC
Achtergrond en toelichting
Programmapijler: netwerkvorming & samenwerking: Technology transfer 3.1 Bestaande aanbod/ instrumentarium communiceren
Bedrijven en kennisinstellingen wijzen op de bestaande activiteiten om innovaties te koppelen aan de markt.
Kamer van Koophandel, Syntens, NSO, TNO, ESA BIC , Enterprise Europe network.nl.
Trekker
Bestaand instrumentarium (bijv.. Spacematch ) communiceren door Holland Space Cluster. Er is al één en ander gaande om de crosssectorale uitnutting van ruimtevaarttechnologie te stimuleren, bijvoorbeeld SpaceMatch en Woensdagmorgen.nl. De uitdaging is om meer partijen die bij HSC zijn aangehaakt ook actief een bijdrage te laten leveren aan Spacematch en Woensdagmorgen.nl, bijvoorbeeld door toeleiding van relaties. Daarnaast kan het Holland Space Cluster als spreekbuis dienen om deze initiatieven beter te communiceren (zie ook project 1.8 Roeptoeter HSC partners). Middelen die hiervoor kunnen worden ingezet zijn een website met daarin een agenda van alle bijeenkomsten van verschillende partijen. De LinkedIn groep Holland Space Cluster en Twitter. De werkorganisatie Holland Space Cluster kan daarnaast een rol spelen door een actieve entree (bekendmaking) naar crosssectorale partijen.
3.2 Goede Propositie +catalogus HSC: deelnemers, competenties, faciliteiten en afzetmarkt. Ook het bijhouden van matches die op basis van de catalogus worden gemaakt.
Inzicht krijgen in elkaars competenties, waardoor samenwerking gemakkelijker tot stand komt.
Kamer van Koophandel (incl. Syntens), NSO, SpaceNed en kennisinstellingen.
Monitoring
Om de Nederlandse ruimtevaarttechnologie (internationaal) crosssectoraal te kunnen vermarkten, is het noodzakelijk om een goede propositie te hebben wat hier te halen en te vinden is. Bovendien moet er een catalogus komen met alle competenties en faciliteiten van de deelnemers. Lopende initiatieven zoals: ‘de Space directory’ van NSO en het informatiesysteem van het Enterprise Europe Network (in beheer van Syntens) moet beter gevuld worden en beter op elkaar aansluiten. Het vullen en up-to-date houden van de ‘catalogus’ is een intensief traject. Om het enthousiasme van partijen te behouden om informatie te blijven aanleveren moet het aantal matches gemonitord worden. Als de catalogus haar functie bewijst, stimuleert dit partijen om input te blijven leveren. Dit project heeft een relatie met 2.2 Businessplan Nederlandse Ruimtevaart.
13 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
3.1 Projecten en activiteiten netwerkvorming & samenwerking: Technology Transfer (vervolg) Activiteit
Beoogd resultaat
Partners
Rol werkorganisatie HSC
Achtergrond en toelichting
Programmapijler: netwerkvorming & samenwerking: Technology transfer 3.3 Elkaar promoten
De totale markt voor de Nederlandse ruimtevaartsector wordt vergroot, doordat alle partijen bij (internationale) acquisitie naast hun eigen acquisitie ook kijken waar kansen voor anderen liggen.
Kamer van Koophandel (incl Syntens) (trekker), SpaceNed en kennisinstellingen.
Monitoring
Een middel om dit te bereiken in een trainingsevent, waarbij op basis van de propositie + catalogus (project 3.2) partijen leren om elkaar te promoten.
3.4 Titel project: Oprichten centraal aanspreekpunt / loket Technology transfer
Vergemakkelijken voor Space en vooral non Space partijen om in contact te komen met de juiste partijen.
Kamer van Koophandel (incl. Syntens) en ESA BIC, NSO
Monitoring en toeleiding van partijen naar deze partijen.
Voor bedrijven buiten de ruimtevaartsector is er geen duidelijk centraal punt waar partijen contact op kunnen nemen om erachter te komen wat ruimtevaarttechniek te bieden heeft. ESA BIC, Syntens (vanuit topsector HTSM) en NSO spelen hier allemaal een rol in.
*Nieuw 3.5 Cross-sectorale events
Door gerichte events + follow up crosssectorale kansen benutten, te beginnen met de Greenport Duin- en Bollenstreek (precisielandbouw) en Holland Security Delta.
Kamer van Koophandel (incl Syntens), ESA BIC, NSO, HTSM, Greenport Duin& Bollenstreek en Holland Security Delta (HSD).
Organisator events. Begeleiding follow-up door Kamer van Koophandel en ESA BIC.
* Nieuw 3.6 Onderzoek naar kansen landelijk downstream/ cross-over stimulering programma
Landelijk uitrollen bevordering downstream (Geomatica) programma en technology transfer
Geomatica Businesspark, Geobusiness.nl, NSO, ESA BIC, Provincie Flevoland en Provincie Zuid-Holland.
Participeren in project
* Toegevoegd door trekkersgroep Holland Space Cluster na werktafels Holland Space Cluster 3 juli.
14 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
4 Onderwijs en arbeidsmarkt
Binnen de programmapijler Onderwijs & arbeidsmarkt zijn er verschillende onderwerpen van belang. Vooral de overheden zien graag dat de ruimtevaartsector zich sterk maakt om jongeren te interesseren voor techniek. Er zijn weinig andere sectoren die jongeren zo aanspreken als de ruimtevaartsector. Niet voor niets is André Kuipers het boegbeeld geworden voor het Techniekpact, waarmee het ministerie van Economische Zaken en het ministerie van OCW in samenwerking met het bedrijfsleven en onderwijsinstellingen jongeren enthousiast wil maken voor een studie en werk in de techniek. Daarnaast is het voor de ruimtevaartsector van groot belang dat toppersoneel voor Nederland behouden blijft. Naast de kwantiteit van beschikbaar personeel, die in Nederland voor de ruimtevaartsector redelijk op orde is, is ook het behoud van gespecialiseerd technisch personeel in verschillende disciplines binnen de ruimtevaartsector van belang. Tijdens de bijeenkomst van het Holland Space Cluster op 3 juli jl. zijn voor de programmapijler Onderwijs & Arbeidsmarkt de volgende doelstellingen geformuleerd: • Jongeren meer interesseren voor en onderwijzen in ruimtevaartechniek / astronomie. • Binnenhalen en behouden (buitenlands) talent. • Goede opleiding. Koppelen inhoud opleiding aan vraag bedrijfsleven. Aansluiten bij Techniekpact. • Stimuleren ondernemerschap en doorgroei in de wetenschap.
4.1 Projecten en activiteiten Onderwijs en arbeidsmarkt
15 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
4.1 Projecten en activiteiten Onderwijs en arbeidsmarkt Activiteit
Beoogd resultaat
Partners
Rol werkorganisatie HSC
Achtergrond en toelichting
Programmapijler: onderwijs en arbeidsmarkt 4.1 Regionaal uitrollen project ruimtevaart in de klas in Zuid-Holland
Doel van het project: Jongeren interesseren voor de ruimtevaart.
ESA, NSO en Science Center NEMO, KNMI, NOVA, scholen in Zuid-Holland, Space Expo, NTB.
Ondersteunen
Ruimtevaart in de klas is een project van ESERO NL. Een driejarige samenwerking tussen het NSO, ESA en NEMO die ruimtevaart in de klassen van de basis- en de onderbouw van middelbare scholen brengt. ESERO biedt lespakketten aan, organiseert rondreizende tentoonstellingen, zoals het ruimtevaarthotel en organiseert onderwijsconferenties voor docenten. Voor dit project is men op zoek naar partners in de regio’s om meer scholen te kunnen bereiken. Met specifieke regionale acties en partners kunnen meer scholen worden bereikt. Gekozen wordt om dit project regionaal te verankeren in Zuid-Holland, omdat zich daar een sterke concentratie van de ruimtevaartindustrie bevindt en omdat regionale overheden in Zuid-Holland bijdragen aan het Holland Space Cluster.
4.2 Sprekerspool
Jongeren interesseren voor (ruimtevaart) wetenschap en (ruimtevaart) techniek.
Holland Space Cluster, NVR, SpaceNed, ESERO_NL, Space Expo.
Trekker
Met gastlessen van ruimtevaartdeskundigen kunnen jongeren geïnteresseerd raken in de ruimtevaarttechniek en wetenschap. Dat die interesse van scholen er is, blijkt uit de vele aanvragen die André Kuipers krijgt om gastlessen te geven op basisscholen en middelbare scholen. Hij krijgt veel meer aanvragen dan hij aan kan. Door een sprekerspool te maken en deze te ondersteunen in de vorm van materialen (inhoud en ruimtevaartvoorwerpen) kunnen meer jongeren worden bereikt. De Sprekerspool moet bestaan uit zoveel mogelijk vrijwilligers (bijv. gepensioneerden uit de ruimtevaartsector), aangevuld met professionals uit de sector die een aantal uren per jaar vrijgemaakt worden om gastlessen te geven.
16 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
4.1 Projecten en activiteiten Onderwijs en arbeidsmarkt (vervolg) Activiteit
Beoogd resultaat
Partners
Rol werkorganisatie HSC
Achtergrond en toelichting
Programmapijler: onderwijs en arbeidsmarkt 4.3 Dag van de ruimtevaart
Door jongeren op deze dag op verschillende activiteiten te laten concentreren en deze dag breed bekend te maken te interesseren voor (ruimtevaart) wetenschap en (ruimtevaart) techniek.
NVR, SpaceNed, ESA ESTEC, Sterrenwachten en kennisinstellingen.
Trekker centrale organisatie. Organisatie op locatie door individuele partijen
Vorig jaar heeft ESTEC voor het eerst een open dag gehouden. Ook dit jaar organiseert ESTEC een open dag. Het idee is om dit uit te bouwen tot de dag van ruimtevaart (incl. astronomie) waarin ook ruimtevaartbedrijfsleven, kennisinstellingen en sterrenwachten hun deuren openen voor het publiek. Bekende succesvolle voorbeelden in andere sectoren zijn de ‘dag van de bouw’ en ‘kom in de kas’.
4.4 Delen en samen ontwikkelen van exposities voor de ruimtevaart
Grotere exposure van ruimtevaartexposities en door samenwerking tussen interessantere exposities.
Holland Space Cluster, Sterrenwachten, EU Universe Awareness, Space Expo, NEMO.
Rol werkorganisatie: Partijen met elkaar in contact brengen. Geen projectuitvoering.
Er valt nog veel te winnen in betere samenwerking tussen musea. Zo is er bijvoorbeeld geen samenwerking tussen de Sterrenwacht Leiden en Space Expo. Er zijn veel kleine initiatieven met weinig slagkracht. Door het bundelen van krachten en coördinatie moet er meer mogelijk zijn.
4.5 Holland Space Cluster summer program
(Internationaal) talent trekken voor de Nederlandse ruimtevaartwetenschap en industrie.
Sterrenwacht Leiden, ESA, SpaceNED, Kennisinstellingen.
Inventariseren bereidheid andere kennisinstellingen en bedrijven om het LEAPS programma te verbreden. Zoja i.s.m. met Sterrenwacht Leiden zorgen voor coördinatie.
Dit jaar is LEAPS (The Leiden/ESA Astrophysics Program for Summer Students) voor het eerst gestart. Tijdens dit onderzoeksprogramma werken studenten 10 weken lang onder begeleiding van ESA ESTEC of de Sterrenwacht Leiden aan een onderzoek. Er waren 300 aanmeldingen voor 15 plekken. Op dit initiatief kan doorgebouwd worden door een gezamenlijk ruimtevaart/astronomie summer program met meer kennisinstellingen en ook het bedrijfsleven. Naast de wetenschap kan hierbij ook gedacht worden aan een summer program voor Space Business.
17 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
4.1 Projecten en activiteiten Onderwijs en arbeidsmarkt (vervolg) Activiteit
Beoogd resultaat
Partners
Rol werkorganisatie HSC
Achtergrond en toelichting
Programmapijler: onderwijs en arbeidsmarkt 4.6 ISU SSP 2016 of 2017
ISU SSP 2016 of 2017 naar Nederland halen om positie Nederlandse ruimtevaart in de wereld te versterken.
ESA ESTEC, TNO, NSO. Toevoegen TU Delft en Universiteit Leiden
Rol werkorganisatie: awareness creëren, participanten informeren en sponsorship stimuleren/ ondersteunen.
ISU (International Space University) organiseert jaarlijks een 10 weekse summerschool. De summerschool is bijna overal geweest, behalve in Nederland. Het plan is om de summerschool in 2016 of 2017 naar Nederland te halen. Tijdens de summerschool komen studenten in aanraking met allerlei facetten en keypersonen uit de ruimtevaartsector. De summerschool heeft ook een belangrijke netwerkfunctie. Veel mensen in de ruimtevaartindustrie hebben de summerschool een keer gevolgd. De summerschool bestaat uit circa 120 studenten en daarnaast staf. Kritieke factor voor het binnenhalen is de huisvesting van de studenten.
4.7 Stagepool
Matchen van leerlingen/studenten aan stageplekken bij bedrijven.
SpaceNed, Science Based Business Leiden
Trekker
Er is geen centrale plek waar studenten inzicht hebben in waar ze stage kunnen lopen. Sommige bedrijven zijn wel bereid om stages aan te bieden, maar weten de studenten niet te vinden of vice versa. Door een online stagepool kunnen bedrijven hun stageplekken zichtbaar maken en kunnen studenten makkelijker een stage vinden.
4.8 Gezamenlijke PhD plekken van bedrijfsleven en kennisinstellingen
Stimuleren van meer innovaties met een markttoepassing en extra doorgroeimogelijkheden creëren voor (weten) schappelijk talent.
Universiteit Leiden, 3 TU’s, SpaceNed en NSO
In eerste jaar HSC: Inventarisatie status wensen en mogelijkheden.
De opties voor afgestudeerden is nu nog vaak of wetenschap of bedrijfsleven. Terwijl er ook behoefte is aan een mix van beide werelden. Door PhD’s binnen bedrijven te hebben, kunnen via die weg bedrijven beter op de hoogte worden gehouden van wat de nieuwe ontwikkelingen zijn op het wetenschapsgebied en vice versa.
* NIEUW4.9 Technolab ruimtevaart (aparte status aangevuld na 3 juli)
Jongeren interesseren voor techniek door jaarlijks een dag met 1 of meerdere schoolklassen via Technolab (=) .
Dutch Space en Technolab
Monitoring
Technolab inspireert kinderen en jongeren op het gebied van techniek, waaronder ruimtevaarttechnologie. Voorbeeld: bouw van een minisatelliet; onderzoek en kleine proefjes gekoppeld aan spectrum en infrarood.
* Toegevoegd door trekkersgroep Holland Space Cluster na werktafels Holland Space Cluster 3 jul
18 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
5 Organisatie Overheid
Onderwijs- & Kennisinstellingen
‘De value case van het HSC: een open platform voor relevante organisaties en bedrijven binnen de Nederlandse Ruimtevaart’ Het Holland Space Cluster is een netwerkorganisatie. De basis van het Holland Space Cluster zijn de projecten die partijen binnen de gekozen programmapijlers willen doen. Het Holland
5.1 Gouden driehoek Nederlandse Ruimtevaart
Space Cluster vormt de lichte organisatiestructuur die helpt om partijen met elkaar in contact te brengen, zorgt voor de afstemming tussen verschillende projecten en geeft wanneer nodig
Kenmerkend voor het Holland Space Cluster is de samenwerking tussen Overheden,
vanuit een compact werkorganisatie ondersteuning aan projecten. Hierdoor is het mogelijk
Onderwijs- & Kennisinstellingen en Bedrijven. Dit is ook de meerwaarde ten opzichte van een
voor alle partijen om aan die projecten mee te werken of te initiëren voor het algemeen
brancheorganisatie waarin enkel de (bedrijfs) kolom is georganiseerd. Juist op het raakvlak
belang maar die ook dicht liggen bij de eigen expertise en eigen belang. Het open karakter
tussen de overheden, onderwijs- & Kennisinstellingen en Bedrijven liggen de activiteiten en
mag echter niet leiden tot een vrijblijvendheid. Enige structuur, monitoring en het partijen
projecten die de sector versterken. Zoals ook blijkt uit de projecten en activiteiten van het
kunnen aanspreken zich in te zetten voor de gezamenlijke doelen en projecten is hierin
Holland Space Cluster in hoofdstuk 1,2,3 en 4. Ad hoc matige samenwerking tussen
essentieel. Vanuit gedachte is de organisatievorm en de beoogde rol van de werkorganisatie
Overheden, Onderwijs- & kennisinstellingen en bedrijven gebeurt al. Het is de uitdaging om Bedrijven
vorm gegeven.
dit om te zetten in een gestructureerde manier van samenwerken
Overheid
Onderwijs- & Kennisinstellingen
Overheid
Bedrijven
• Holland Rijnland • Noordwijk • Leiden • Delft • Den Haag • Marknesse • Zuid-Holland • Flevoland • Kamer van Koophandel (incl. Syntens)
Kerngroep: • Leden SpaceNed (Potentiële) Partners in projecten: • GEO Business NL • Den Haag Security Delta (HSO) • Greenport Duin- en Bollenstreek • Rabobank • Yes!Delft
Bedrijven Figuur 5. 1 Gouden driehoek van de Nederlandse Ruimtevaart
Overheid
Bedrijven
19
• Holland Rijnland • Noordwijk • Leiden
Kerngroep: • Leden SpaceNed
Onderwijs- & Kennisinstellingen • Universiteit Leiden • TU Delft • SRON • NLR • TNO Potentieel: • Leidse Instrumentmakers school (Lis) • Rijks universiteit Groningen
Figuur 5.2 (Potentiële) partners binnen de domeinen
Onderwijs- & Kennisinstellingen • Universiteit Leiden • TU Delft • SRON
Overheid
HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015 Onderwijs- & Kennisinstellingen
1 voorzitter
Koophandel (incl. Syntens)
Bestuur HSC
• Rijks universiteit Groningen
Bollenstreek • Rabobank • Yes!Delft
2 leden
2 leden
2 leden
Bestuur HSC
Overheid
Waarnemer NSO
2 leden
Onderwijs- & Kennisinstellingen
1 voorzitter 2 leden
2 leden
Bestuur HSC
1 voorzitter
Werkorganisatie HSC
Bestuur HSC
• Onafhankelijke rol Onderwijs & Arbeidsmarkt
Bedrijven
Samenwerking sector breed
1 voorzitter
Figuur 5.4 Rol voorzitter
Director & Support staff Profilering
Bestuur HSC
Waarnemer ESA
Samenwerking Technology transfer
Formele gezicht / boegbeeld • • Is ook het formele gezicht van het HSC buiten het cluster Heeft een directe rapportage lijn met de directeur • Waarnemer NSO Bestuur HSC
Figuur 5.3 Organisatieschema
Waarnemer NSO
2 leden
2 leden
2 leden
Bestuur HSC
Bestuur HSC
Figuur 5.5 Rol NSO
• Waarnemer binnen bestuur HSC Bestuur HSC
Waarnemer ESA
Bestuur HSC
Waarnemer ESA
• NSO en HSC kunnen wederzijds specifieke aandachtspunten benoemen Figuur 5.4 Vertegenwoordigers uit domeinen in bestuur
• Door NSO te benoemen persoon
• De drie domeinen leveren ieder (max.) 2 leden • Leden hebben inhoudelijke domeinkennis • Leden vertegenwoordigen hun domein • Leden kunnen over hun eigen (domein)agenda heen kijken • Leden hebben verantwoordelijkheid 1 voor een of meerdere specifieke projecten voorzitter • Komen circa 6 x per jaar bijeen
20
Bestuur HSC
Director & Support staff Werkorganisatie HSC HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015 Director
& Support staff
NSO
Bestuur HSC
Waarnemer NSO
Director & Support staff
Bestuur HSC
Werkorganisatie HSC
Figuur 5.6 Rol ESA ESTEC
Bestuur HSC
Waarnemer ESA
Bestuur HSC
Waarnemer ESA
Werkorganisatie HSC
Profilering
Samenwerking sector breed
Onderwijs & Arbeidsmarkt
Samenwerking Technology transfer
• Waarnemer binnen bestuur HSC ESA / ESTEC en HSC kunnen wederzijds specifieke aandachtspunten benoemen •
Figuur 5.8 Relatie werkorganisatie en projecten/activiteiten
• Door ESA/ESTEC te benoemen persoon Director & Support staff Werkorganisatie Director HSC & Support staff Werkorganisatie HSC
• Werkorganisatie beheert de vier programmapijlers van het HSC Review in bestuursvergaderingen • • Bestuur kan initiëren/bijsturen/definiëren Middelen worden per project beschikbaar gesteld door (relevante) • HSC deelnemers en/of derden Voor de rechtsvorm van HSC wordt initieel een stichting voorgesteld • • Het eerste bestuur heeft als taak een eerste begroting te maken; de resultaten van de 3 Juli bijeenkomst zijn hierbij de leidraad Relatie tussen HSC en L&R Nederland en HTSM vooralsnog langs bestaande lijnen; •
Figuur 5.7 werkorganisatie Holland Space Cluster
door bestuur te optimaliseren • De werkorganisatie is het uitvoerend orgaan van de activiteiten van het HSC • De werkorganisatie alloceert alle Werkorganisatie projecten in overleg / voorzitter HSC met bestuur Onderwijs & Profilering
• Projecten worden expliciet toegewezen aan tenminste eenArbeidsmarkt bestuurslid • Participeert / Monitort alle projecten
Werkorganisatie HSC Onderwijs & Samenwerking Profilering • De Directeur wordt aangesteld door het bestuur Samenwerking Arbeidsmarkt sector breed Technology
• De Directeur is secretaris van het bestuur
transfer
• Support staff behelst secretariële ondersteuningSamenwerking Samenwerking
sector breed • Voor de juridische vorm wordt initieel een stichtingTechnology voorgesteld transfer
21 HOLLAND SPACE CLUSTER • WERKPROGRAMMA 2013-2015
Holland Space Cluster