“Hoe wordt de privacy en veiligheid bij het gebruik van betalingen met het NFC chip gewaarborgd?” Thi Hong Nhung Bui
[email protected] 1623450 JDE-UXD-2 Dream Do Discover JDE-SEMUX.3V-13 Seminar 2014-2015 Pauiline Weseman
1
Inhoud Inleiding
3
Wat is NFC en hoe werkt het?
4
Wat is het gebruiksgemak van NFC betalingen?
7
Hoe veilig is het gebruik van NFC?
8
Wordt de privacy van de gebruiker door het gebruik van NFC chip blootgesteld?
9
The Behavior Grid
10
Conclusie
12
Bibliografie
13
2
Inleiding Het begon allemaal toen mijn betaalpas was verlopen. Ik ging naar het ING kantoor, gaf aan dat mijn betaalpas verlopen is en dat ik een nieuwe aan wil vragen. Daar kreeg ik te horen dat alle ING betaalpassen binnenkort vervangen zullen worden. Met de nieuwe pas zou je contactloos kunnen betalen. Binnen vijf werkdagen kreeg ik mijn nieuwe betaalpas thuisgestuurd. Ongeveer een maand nadat ik mijn betaalpas had ontvangen, heb ik nog steeds geen gebruik gemaakt van het zogeheten contactloos betalen. Tot ik op werk ermee in contact kwam. Een klant bestelde drie biertjes wat totaal €10,35 kostte en hij wilde pinnen. Hij hield de pas ongeveer 2 seconden tegen de pinautomaat aan en stopte het weer in zijn portemonnee. “Meneer, u moet uw pas nog invoeren”, zei ik tegen hem waarop hij antwoordde dat hij al had afgerekend. Stomverbaasd keek ik naar mijn kassascherm waarop stond “TRANSACTIE VOLTOOID”. En zo is mijn onderwerp voor seminar tot stand gekomen. Deze nieuwe manier van betalen ging zo snel en makkelijk. Maar wat zit daar allemaal achter en hoe kijken mensen tegen contactloze betalingen aan? Daarbij heb ik een hoofdvraag geformuleerd die luidt als volgt:
“Hoe wordt de privacy en veiligheid bij het gebruik van betalingen met het NFC chip gewaarborgd?”
Hierbij heb ik een aantal deelvragen geformuleerd. Met de deelvragen zal ik de hoofdvraag kunnen beantwoorden. Dit wordt gedaan door middel van literatuur, online en eigen onderzoek.
Wat is NFC en hoe werkt het? Wat is het gebruiksgemak van NFC betalingen? Hoe veilig is het gebruik van NFC? Wordt de privacy van de gebruiker door het gebruik van NFC chip blootgesteld?
Met het onderzoek wil ik voor de gebruikers, zoals mijzelf, duidelijk maken wat een NFC chip voor ons kan betekenen en hoe mensen denken over het nieuwe manier van betalen.
3
Wat is NFC en hoe werkt het? Near Field Communication of NFC is een contactloze communicatiemethode die gebruikmaakt van de ISM-frequentieband op 13,56 MHz. (Wikipedia, 2014) Medio 2013 werd contactloos betalen geïntroduceerd in Nederland. Dit is een nieuwe manier van betalen. Je hoeft niet meer je betaalpas in de pinautomaat te steken en een pincode in te voeren, maar er slechts tegenaan houden, en je hebt afgerekend. Het bereik van een NFC betaling moet zich binnen 10 centimeter bevinden. Behalve contactloos betalen met je betaalpas, is er ook nog een mogelijkheid om te betalen met je mobiel. Dit wordt mogelijk gemaakt door de NFC chip die in je mobiel of betaalpas zit. Er zijn een paar mobiele toestellen die zijn uitgerust met NFC. Op de volgende pagina is een lijst van toestellen met een NFC chip. Er komen steeds meer toestellen op de markt die uitgerust zijn met een NFC chip. NFC betalingen gaat om kleine bedragen waar je contactloos mee kunt betalen. Bij bedragen tot 25 euro kan contactloos betaald worden zonder dat je een pincode in hoeft te voeren. Vanaf 25 euro wordt er altijd om een pincode gevraagd. Het maximale bedrag dat per dag besteed kan worden is 50 euro, daarna moet er ook weer een pincode worden ingevoerd. Deze instelling kun je aanpassen bij de
bank als je niet contactloos wil betalen en je pincode wil blijven invoeren. Stel je voor, je boodschappen is 20 euro, benzine tanken ook 20 euro en je haalt sigaretten voor 10 euro. Het totaalbedrag is 50 euro die je contactloos kunt betalen zonder pincode. Koop je nu een aansteker erbij voor 1 euro, dan wordt er om een pincode gevraagd omdat je boven de 50 euro hebt besteed. Koop je een boek van 25 euro, dan kun je die contactloos betalen zonder pincode. Kost je boek 26 euro, dan wordt er een pincode gevraagd. Het is een beetje vergelijkbaar met de Chipknip. Het voordeel is dat je niet naar een oplaadpunt moet, om je Chipknip op te laden. Meestal gaat het om kleine bedragen zoals bij de Chipknip. Bijvoorbeeld afrekenen bij betaalautomaten. De werking van deze contactloze betaling is het zelfde als bij pinnen: er wordt direct geld van je betaalrekening afgeboekt.
4
Acer Cloud Mobile Acer E320 Liquid Express Acer Liquid Glow Acer Liquid S2 Adlink IMX-2000 Alcatel One Touch 922 Alcatel One Touch 996 Alcatel Onetouch Idol 2 Alcatel Onetouch Idol 2 Mini S Alcatel Onetouch Idol 2S Alcatel Onetouch Pop Fit Amazon Fire Phone Apple iPhone 6 and iPhone 6 Plus Asmaitha Sruta 7’’ Tablet Asus Padfone 2 Asus Padfone Infinity Asus Vivo Tab Asus Vivo Tab RT Asus VivoTab Smart BBK Vivo Xplay Benq T80 BlackBerry Bold 9790 BlackBerry Bold 9900/9930 BlackBerry Curve 9350/9360/9370 BlackBerry Curve 9380 BlackBerry PlayBook BlackBerry Q10 BlackBerry Q5 BlackBerry Z10 BlackBerry Z30 Blu Life Pure XL BWC ToughSlate 7’’ C-Mii 1 C-Mii 3 Casio DT-X8 Casio G’zOne CA-201L Casio IT-800 Cetrix CB250 Cetrix CD661 Cetrix CT973G Cetrix CV300 Dell Venue 11 Pro DLI 9000 Faea F1 Faea F2 Faea F2S Firefox OS Flame Fujitsu Arrows A Fujitsu Arrows µ F-07D Fujitsu Arrows Kiss Fujitsu Arrows Tab Fujitsu Arrows V G.To N800 Gentag GT-601v2 Gionee Elife E7 Google Nexus 10 Google Nexus 5 Google Nexus 6 Google Nexus 7 (2013)
Google Nexus 9 Google Project Tango tablet Hike X1 Hike X1D Hisense Sero 7 Pro HP Elitebook Revolve HP Elitepad 900 HTC Desire 500 HTC Desire 510 HTC Desire 610 HTC Desire 816 HTC Desire C HTC Desire Eye HTC Droid DNA/HTC J Butterfly HTC Droid Incredible 4G LTE HTC Evo 4G LTE HTC First HTC Incredible HTC Mini HTC One HTC One M8 HTC One Max HTC One SV HTC One VX HTC One X/XL HTC Ruby/Amaze 4G HTC Windows Phone 8X Huawei Ascend G300 Huawei Ascend G6 4G Huawei Ascend G600 Huawei Ascend P2 Huawei Ascend P7 Huawei Ascend Y201 Huawei Honor 6 Huawei Sonic/Turkcell T20 Huawei TalkBand B1 iBerry Auxus Nuclea N2 Jolla by Jolla Kuoziro FT701W NFC Tablet Kyocera Hydro Elite Kyocera Hydro Icon Kyocera Hydro Vibe Kyocera Torque Lenovo K800 Lenovo ThinkPad Tablet 2 LG G Flex LG G Pro 2 LG G2 LG G3 LG G3 Beat/LG G3 S LG KU380-NFC LG Mach LG Optimus 3D Max LG Optimus 4X HD LG Optimus Elite LG Optimus G LG Optimus L5 LG Optimus L7 LG Optimus LTE
LG Optimus LTE Tag LG Optimus Net LG Optimus Vu LG T530 Ego LG Viper Lumigon T2 Lumigon T2 HD M3 Android NFC Communicator Megafon Mint Meizu MX3 Motorola Droid Maxx Motorola Droid Mini Motorola Droid Razr Motorola Droid Razr HD Motorola Droid Razr M Motorola Droid Razr M 4G LTE Motorola Droid Razr Maxx HD Motorola Droid Ultra Motorola MC75A HF Motorola Moto X Motorola Photon Q 4G LTE Motorola Razr D3 Motorola Razr i/MT788 MTS 975 Nokia 603 Nokia 700 Nokia 701 Nokia 801T Nokia 808 PureView Nokia C7/Astound Nokia Lumia 1020 Nokia Lumia 1520 Nokia Lumia 2520 Nokia Lumia 610 NFC Nokia Lumia 620 Nokia Lumia 720 Nokia Lumia 820 Nokia Lumia 920 Nokia Lumia 925 Nokia Lumia 928 Nokia Lumia 930 Nokia Lumia Icon Nokia N9 Nokia Oro OnePlus One Oppo Find 5 Oppo Find 7 Oppo N1 Orange Infinity 996 Orange San Diego OrientPhone P6 Plus Panasonic BizPad Panasonic Eluga Panasonic Eluga Power Pantech Discover Pantech Sky Vega LTE Pantech Sky Vega Racer Philips Xenium W336 Porsche Design P’9981
Porsche Design P’9982 Prada phone by LG 3.0 Runbo X6 Samsung Ativ Odyssey Samsung Ativ S Neo Samsung Ativ SE Samsung Galaxy Ace 2 Samsung Galaxy Ace Style Samsung Galaxy Alpha Samsung Galaxy Avant Samsung Galaxy Axiom Samsung Galaxy Admire 2 Samsung Galaxy Core Advance Samsung Galaxy Core LTE Samsung Galaxy Express Samsung Galaxy Express 2 Samsung Galaxy Grand 2 LTE Samsung Galaxy K Zoom Samsung Galaxy Light Samsung Galaxy Mega Samsung Galaxy Mini 2 Samsung Galaxy Note Samsung Galaxy Note 3 Samsung Galaxy Note II Samsung Galaxy Premier Samsung Galaxy Round Samsung Galaxy Rugby LTE/Pro Samsung Galaxy S Advance Samsung Galaxy S Blaze 4G Samsung Galaxy S II Samsung Galaxy S II Plus Samsung Galaxy S III Samsung Galaxy S III Mini Samsung Galaxy S4 Samsung Galaxy S4 Active Samsung Galaxy S4 Mini Samsung Galaxy S4 Zoom Samsung Galaxy S5 Samsung Galaxy S5 Active/Sport Samsung Galaxy S5 Mini Samsung Galaxy Stratosphere II Samsung Galaxy Victory 4G LTE Samsung Galaxy Young Samsung S5230 NFC Samsung S5260 NFC Samsung SHW-A170K Samsung Wave 578 Samsung Wave M Samsung Wave Y Samsung Windows RT Ativ Tablet Samsung WP8 Ativ S Samsung Z Sharp Aquos Phone Serie Sharp Aquos Phone Zeta Sharp RW-T107 NFC Tablet Sharp RW-T110 NFC Tablet Sonim XP1301 Core NFC Sonim XPand NFC Sony SWR10 SmartBand
Sony Vaio Fit Sony Xperia Acro S Sony Xperia AX Sony Xperia Ion Sony Xperia L Sony Xperia M Sony Xperia M2 Sony Xperia P Sony Xperia S Sony Xperia Sola Sony Xperia SP Sony Xperia T Sony Xperia T2 Ultra Sony Xperia Tablet Z Sony Xperia V Sony Xperia VL Sony Xperia Z Sony Xperia Z Ultra Sony Xperia Z1 Sony Xperia Z1 Compact Sony Xperia Z2 Sony Xperia Z2 Tablet Sony Xperia ZL Sony Xperia ZR TazTag TazPad TazTag TPH-One The Toughphone Defender THL 5000 Toughshield R-500 Toughshield T700 Turkcell MaxiPRO5 Turkcell T11/ZTE Racer II Turkcell T40 Umi Cross Umi X2S Vertu Constellation Vertu Ti Vodafone Smart 4 Power Vodafone Smart 4 Turbo Vodafone Smart III Xiaomi Mi 2A Xiaomi Mi3 Xiaomi Mi4 Xolo X900 Yota Devices YotaPhone (2014) Yulong Coolpad 8870 NFC Zopo ZP998 ZTE Blade II ZTE GoTa GH800 ZTE Grand X IN ZTE Kis ZTE Nubia Z5 ZTE Orbit ZTE PF200 ZTE R233 ZTE Turkcell MaxiPLUS5 (NFC world, 2015)
5
6
Wat is het gebruiksgemak van NFC betalingen? In Leiden is een onderzoek gestart waarbij 1000 consumenten en 180 ondernemers een toestel met NFC chip ter beschikking kregen (Visser, 2013). Het gaat om klanten die een telefoonabonnement hebben bij KPN. Banken die meewerken aan het onderzoek zijn onder andere ABN AMRO, ING en Rabobank. Ondernemers zoals supermarkten, warenhuizen en diverse horecagelegenheden deden hieraan mee. Er zijn verschillende onderzoeken gestart om te kijken of deze nieuwe manier van betalen wel aanslaat, voor zowel de consumenten als de ondernemers. De ervaringen zijn positief, zowel voor de consumenten als de ondernemers. Allebei zijn ze er enthousiast over. De transactiesnelheid is bij een mobiele betaling of betaalpas met NFC chip ongeveer zeven seconden sneller dan bij een traditionele betaalpas met pincode (Keulen, 2014). De belangrijkste voordelen zijn: het is snel, het is makkelijk en je hebt altijd je mobiel bij de hand. Betalingen kunnen sneller afgehandeld worden omdat je niet naar je centjes moet zoeken en je hoeft je pincode niet meer in te toetsen bij kleine bedragen. De wachtrijen zijn korter en dat betekent tijdsbesparing en meer tijd voor andere dingen. Ondernemers kunnen meerdere klanten helpen in de zelfde tijd. Ook vinden ondernemers dat mobiel betalen een innovatieve uitstraling geeft, waardoor hun winkel ook gelijk een meerwaarde krijgt. De kans op overvallen zijn kleiner
omdat de dieven niet meer veel contant geld kunnen bemachtigen, omdat alles naar het bankaccount gaat. In drie maanden tijd zijn ongeveer 2000 transacties uitgevoerd, met een totaalbedrag van 20.000 euro per week. Ongeveer 80 procent van de deelnemers hebben meer transacties uitgevoerd dan gevraagd werd. Doordat men veel gebruik heeft gemaakt van deze nieuwe betaalmogelijkheid, zijn er nieuwe inzichten naar boven gekomen zoals de voorkeuren en wensen van de consumenten en ondernemers. Met deze informatie kunnen eventuele verbeteringen plaatsvinden voor mobiel betalen. 78 procent van de deelnemers bevelen het anderen aan.
7
Hoe veilig is het gebruik van NFC? Uit een onderzoek van Britse studie The Future of Mobile Digital and Contactless Payments blijkt dat het nog wel even zal duren voordat consumenten wennen aan het idee van contactloos betalen (Libbenga, 2013). Consumenten zijn bang om mee te gaan met nieuwe technologische ontwikkelingen. Dit komt omdat ze op een onbekend terrein komen waar nog weinig ervaringen zijn opgedaan. Een chip in hun mobiel waar ze betalingen mee kunnen doen, zonder dat ze een pincode in hoeven te voeren, is een hoge drempel. Het niet invoeren van de pincode neemt als het ware een veiligheidsgevoel van de consument weg. Wat als mijn pinpas of mobiel gestolen wordt? Wat als er een ander device in de buurt is en mijn geld op afstand aftapt? Banken proberen deze problemen zoveel mogelijk op te lossen, of op z’n minst de schade te beperken. Het betalen met de NFC chip moet minimaal 95% veilig zijn zodat de gebruiker overweegt om het te gebruiken (Bentveld, 2013). Het gaat natuurlijk om zijn of haar geld. Volgens directeur Betalen Particulieren Gijs Schreuders van ABN AMRO is het betalen via NFC veilig genoeg. Deze technologie draait namelijk al volop in het buitenland. Verder is mobiel betalen ook aardig beveiligd. Veel mensen hebben een vergrendeling op hun mobiel dat met een code of vingerafdruk pas ontgrendeld kan worden. Mocht je je mobiel kwijtraken, dan kan het zelfs opgespoord worden met GPS. Als de consumenten meer informatie krijgen
over de NFC chip en daadwerkelijk weten hoe het werkt, gaan ze anders denken over het contactloos betalen. Omdat contactloos betalen om kleine bedragen gaat, zal de kans klein zijn dat de dief er met een grote buit vandoor zal gaan. Eventuele afschrijvingen die contactloos gedaan worden bij verlies of diefstal, zullen worden vergoed door de bank. Bij contactloze betalingen moeten de betaler en ontvanger binnen 10 centimeter van elkaar verwijderd zijn. Het is verder ook erg moeilijk om geld af te tappen, want dan zou je je tussen de betaler en ontvanger in moeten wurmen. De NFC chip heeft maar een bereik van maximaal 10 centimeter. Ontwikkelingen in nieuwe technologieën betekent ook nieuwe mogelijkheden voor criminelen. Skimmers, phishers en social engineers hebben de afgelopen jaren verschillende opties gevonden om bij je bankaccount te komen (Bakas, 2012). Dit zijn verschillende criminelen die een mogelijkheid zoeken om je geld te kunnen bemachtigen. Skimmers kopiëren de magneetstrip van je betaalpas en zij proberen je pincode te bemachtigen bij de betaaltransactie. Ze maken een kopie van je betaalpas en kunnen daarmee je geld opnemen. Skimmers nemen nu af omdat vele betalingen worden gedaan met de chips en binnenkort contactloos. Gelukkig maar.
8
Wordt de privacy van de gebruiker door het gebruik van NFC chip blootgesteld?
Wat houdt privacy nou eigenlijk in? De van Dalen omschrijft privacy als: “De persoonlijke vrijheid, het ongehinderd, alleen, in eigen kring of met een partner ergens kunnen vertoeven; gelegenheid om zich af te zonderen, om storende invloeden van de buitenwereld te ontgaan, een toestand waarin een mens er zeker van is dat zonder zijn toestemming zo weinig mogelijk andere mensen zich op zijn terrein zullen begeven.” (Van Dale, 2015) Dat laatste komt vooral van toepassing in deze context. De informatie die op de NFC chip staan, zijn persoonlijke gegevens zoals naam, geboortedatum, wachtwoorden etc. Deze mogen niet vrij worden gegeven bij het gebruik van mobiele betalingen. Je identiteit kan worden gestolen en met deze gegevens kunnen ze bij je bankaccount. Gelukkig is de kans op een privacy inbreuk klein bij het gebruik van NFC omdat deze goed beveiligd zijn. Door de pintransacties hebben we de kosten meer onder controle. We kunnen zien wat, waar en wanneer we een aankoop hebben gedaan. In 2007 kwam pin.nl met de campagne “Klein bedrag, pinnen mag!” waar ze pintransacties willen stimuleren, ook de kleine bedragen. Het aantal pintransacties zijn afgelopen jaren enorm gestegen (Pin.nl, 2014). Integendeel tot contante betalingen, die nemen steeds meer af. Afgelopen jaar is er een nieuwe campagne, “Pinnen, ja graag.” Dit omdat contactloos betalen
langzaam wordt geïntroduceerd. Nu contant geld langzaam afneemt, zullen anonieme betalingen niet meer mogelijk zijn. Het is mogelijk dat waarborgen van privacy een van de grootste problemen zal worden van de toekomst (Timmerman, 2012). Dit is een ander soort van ‘legale’ privacy schending. Om van een dienst gebruik te kunnen maken, geven we, bewust of onbewust, een deel van onze privacy op. Uiteindelijk stellen we het gebruiksgemak boven privacy. Als het maar ons leven gemakkelijker maakt. Ook dit is bewezen volgens het onderzoek in Leiden. Consumenten waren er nog niet helemaal zeker van of ze deze manier van betalen wel veilig vinden, en of de privacy gewaarborgd wordt. Bij de test kwamen ze erachter dat contactloos betalen zo makkelijk en efficiënt is, dat ze de negatieve kanten van contactloos betalen achterwege laten.
9
The Behavior Grid Volgens B. J. Fogg zijn er vijftien manieren om een gedrag te doen veranderen. Deze worden geanalyseerd door middel van een ‘Behavior Grid’. Het doel hiervan is om mensen duidelijk beeld te geven van een gedragsverandering. Deze vijftien gedragsveranderingen hebben verschillende psychologische strategieën en overtuigende technieken. Met deze techniek zal ik NFC betalingen analyseren en met het bijbehorende ‘Behavior Model’ onderzoeken wat de Motivation, Ability en Trigger is om contactloze betalingen te doen. Volgens mijn bevindingen vind ik dat contactloos betalingen onder de ‘Green Path’ valt van het Behavior Grid. De ‘Green Path’ houdt in dat een onbekende gedragsverandering wordt toegepast vanaf nu. Contactloos betalen is nog een beetje onbekend, maar wordt langzaam ingevoerd. De overheid verwacht dat men deze manier van betalen gaat accepteren. Ook vind ik dat contactloos betalen ook onder de ‘Purple Path’ kan vallen omdat de overheid contactloze betalingen wil laten toenemen. Zie tabel voor meer uitleg. In het ‘Behavior Model’ geeft weer dat er de drie elementen: Motivation, Ability en Trigger onmisbaar zijn bij het analyseren van het gedrag. Hiermee kun je het gedrag van de gebruiker analyseren waarom ze bijvoorbeeld over wil-
len stappen naar contactloze betalingen. De Motivation voor het gebruik van NFC draait vooral om het gebruiksgemak. Het is snel, makkelijk en efficiënt. Ability van contactloos betalen is dat je je betaalmiddel (bijna) altijd bij de hand hebt. Of het nu je betaalpas is of je mobiele telefoon. Tegenwoordig heeft grotendeels van de bevolking een smartphone, die deze ook altijd bij zich draagt. Ook hoef je geen moeite en extra tijd te nemen om je pincode in te voeren. Een Trigger om contactloze betalingen te doen is vooral omdat het erg bij de tijd is. Als winkels een contactloos betalen optie heeft, en er zijn veel mensen die daar gebruik van maken, waarom ik dan ook niet? De ‘Target Behavior’ zou hier slagen als iedereen regelmatig contactloze transacties doet.
10
(Fogg, 2012)
11
Conclusie Meningen over contactloos betalen blijven verdeeld. Om terug te komen of deze manier van betalen aanslaat, waarschijnlijk wel. Of we het nou willen of niet, het wordt toch al ingevoerd. Onder andere op Schiphol, verschillende stations, horecagelegenheden, supermarkten en drogisten. ABN AMRO en ING hebben de betaalpassen al vervangen door een die voorzien is van een NFC chip. Rabobank zal deze stap overslaan en mobiel betalen met de Rabo Wallet invoeren. Mede omdat een groot deel van de bevolking binnen nu en 5 jaar een smartphone in bezit heeft, en het ook altijd bij zich dragen. De drempel om contactloos te betalen ligt nu nog hoog door de onduidelijkheden over de veiligheid en privacy. Er zijn consumenten die openstaan voor vernieuwing. Maar er zijn ook consumenten die genoeg geïnformeerd moeten worden zodat de negatieve meningen over contactloos betalen worden weggenomen. En natuurlijk moeten ze het gewoon uitproberen. Dan kunnen ze de betalingen zelf ervaren en bepalen of ze hiermee door willen gaan. Er zijn verschillende onderzoeken aan de gang en voor zover kan er bevestigd worden dat contactloos betalen veilig genoeg is.
12
Bibliografie Bakas, A. (2012). Het einde van de privacy: Megatrends, E-business, Internetveiligheid en Digitale Identiteit. Amsterdam: Scriptum Schiedam. Bentveld, M. (2013, september 27). Contactloos mobiel betalen NFC chip. Opgehaald van Smartphone PC Beveiligen: http://www.smartphone.pcbeveiligen.nl/nfc/contactloos-mobiel-betalen-nfc-chip/ Fogg, B. (2012, juli 12). The Behavior Grid. Opgehaald van The Behavior Grid: http://www.behaviorgrid.org Keulen, E. v. (2014, januari 29). Infographic Leidse NFC proef. Opgehaald van Emerce: http://www.emerce.nl/achtergrond/infographic-leidse-nfc-proef Libbenga, J. (2013, december 9). Onderzoek weinig vertrouwen contactloos betalen. Opgehaald van Emerce: http://www.emerce.nl/research/onderzoek-weinig-vertrouwen-contactloos-betalen
Pin.nl. (2014, oktober 6). Pinnen ja graag. Nu ook steeds vaker contactloos. Opgehaald van Pin: http://www.pin. nl/actueel/nieuws/pinnen-ja-graag-nu-ook-steeds-vakercontactloos/ Timmerman, H. (2012). Waarborgen van privacy wordt een van de grootste issues van de toekomst. In A. Bakas, Het einde van de privacy (p. 204). Amsterdam: Scriptum, Schiedam. Van Dale. (2015). Privacy. Visser, H. (2013). Mobiel betalen Leiden heeft de primeur. Opgehaald van Leiden: http://www.leiden.nu/wetenschapkennis/mobiel-betalen-leiden-heeft-de-primeur Wikipedia. (2014). NFC. Opgehaald van Wikipedia: http:// nl.wikipedia.org/wiki/Near_field_communication
NFC world. (2015). NFC phones list. Opgehaald van NFCworld: http://www.nfcworld.com/nfc-phones-list/
13
