HOE FORMULEER IK LEERRESULTATEN OP

Leerresultaten formuleren

Vrije Universiteit Brussel

HOE FORMULEER IK LEERRESULTATEN OP STUDIEDEELNIVEAU? 1

A. Inleiding 1. Studiedeelfiches in CaLi In het kader van de update van de studiedeelfiches voor het academiejaar 20122013 werd ook het document ‘eindcompetenties formuleren’ herwerkt tot ‘leerresultaten formuleren op studiedeelniveau’. Met dit document willen we de titularis zo goed mogelijk helpen bij het correct formuleren van de leerresultaten voor zijn/haar studiedeel. We spreken op niveau van studiedeel dus niet langer over “eindcompetentie” maar over “leerresultaat”. Hierbij wordt nog steeds getoetst ‘wat de studenten als resultaat van hun leerproces hebben bereikt per studiedeel’. Echter nieuw is de link met een beoordelingsmatrix in de fiches, waarbij aangegeven dient te worden dat elk leerresultaat ook daadwerkelijk wordt afgetoetst. Binnen CaLi is vooral pagina 5 (zie update van de studiedeelfiches) voorzien voor het invoeren van leerresultaten. Hoe de leerresultaten technisch in CaLi kunnen opgesplitst worden, kunt u lezen in de quickstart update studiedeelfiches of in de handleiding update studiedeelfiches.

2. Het belang van goed uitgewerkte leerresultaten De leerresultaten verschijnen op het creditbewijs, dus alles wat u in deze velden invult, wordt ook op het creditbewijs van de student zichtbaar.  Daarenboven hebben ze ook een informatieve functie: ze zorgen voor duidelijkheid bij de student (en eventueel ook andere instellingen die gebruik maken van het creditbewijs).  Daarnaast spelen leerresultaten een belangrijke rol in het hele onderwijsproces. De leerresultaten, werkvorm(en) en wijze van evalueren zouden in principe onlosmakelijk met elkaar verbonden moeten zijn en elkaar wederzijds beïnvloeden. Leerresultaten kunnen helpen bij het construeren van een adequate leeromgeving en bij het ontwikkelen van goede evaluatievormen. Het doordacht formuleren van leerresultaten (evenals het correct invullen van de rest van de studiedeelfiches) betekent dus zowel voor de student als voor de instelling een enorme meerwaarde.



1 In CaLi werd een opleidingsonderdeel (OO) vervangen door verschillende studiedelen of aanbiedingen van studiedelen (meer uitleg kunt u steeds terugvinden in de handleiding voor de update van de studiedeelfiches).

Departement Onderwijsbeleid - Cel Kwaliteitszorg en Onderwijsinnovatie Tine Swaenepoel – Jolein De Ridder –11.04.2012



3. Het belang van afstemming van uw leerresultaten in studiedelen op de leerresultaten de opleiding. De leerresultaten op studiedeelniveau dienen in principe afgestemd te zijn op de leerresultaten op opleidingsniveau. Sommige opleidingen beschikken reeds over een overzicht/matrix waarin deze afstemming tussen leerresultaten op studiedeelniveau en de leerresultaten op niveau van opleiding is weergegeven. Het is ten zeerste aan te raden binnen uw opleiding te polsen naar het bestaan van een dergelijk overzicht. Het is immers wenselijk om deze koppeling expliciet in uw studiedeelfiche te maken. Voor opleidingen die (nog) niet beschikken over een dergelijke matrix zal er onder andere in voorbereiding op visitaties een matrix onder begeleiding van een kwaliteitszorgmedewerker van het Departement Onderwijsbeleid worden uitgewerkt.

B. Formulering Het jaarlijks herbekijken van de formulering van uw leerresultaten op studiedeelniveau kan aanzet zijn tot reflectie op uw eigen onderwijspraktijk. U kan van de gelegenheid gebruik maken om te zien of u zich nog kan vinden in de leerresultaten zoals die eerder geformuleerd werden. Hieronder gaan we dieper in op verschillende aspecten van het formuleren van leerresultaten op studiedeelniveau. Hierbij hebben we aandacht voor (1) de omschrijving van het begrip “leerresultaten”, (2) de soorten leerresultaten, (3) de componenten van een concreet leerresultaat, (4) “dos and don’ts” bij het formuleren van leerresultaten en (5) het onderwijsconcept van de VUB “competentiegericht leren in een flexibele omgeving”.

1. Het begrip “leerresultaten” Wat in de studiedeelfiches als leerresultaat benoemd wordt, krijgt in de literatuur verschillende namen, o.a. leerdoel, doelstelling, eindterm... Algemeen: leerresultaten beantwoorden de vraag “wat moeten studenten als resultaat van hun leerproces bereikt hebben?”. Ze zijn de leidraad bij het nemen van beslissingen in verband met leerinhouden, didactische werkvormen, evaluatievormen... maar komen niet overeen met het beschrijven van de inhoud van een cursus, van de behandelde stof. Leerresultaten van studiedelen moeten afgetoetst worden aan de leerresultaten die vooropgesteld zijn voor de opleiding als geheel: alle leerresultaten van de opleiding als geheel moeten gedekt worden door de leerresultaten van de afzonderlijke studiedelen. Zo wordt de samenhang van het gehele curriculum gegarandeerd.




Belangrijk is ook om de leerresultaten af te toetsen ten opzichte van het centrale onderwijsconcept van de VUB: competentiegericht leren in een flexibele omgeving (zie 5).

2. Soorten leerresultaten Verschillende soorten vaardigheden of competenties kunnen aan bod komen in de leerresultaten van studiedelen. Een overzicht: Categorie

Subcategorieën

Cognitieve vaardigheden

Weten

Basisbewegingen

Wat moeten studenten kennen? Welke inzichten moeten ze verwerven? Moeten ze verworven kennis en inzichten kunnen toepassen, en zo ja, in welke situaties (nieuwe of al gekende)? Welke problemen moeten studenten op basis van geïntegreerde kennis en inzichten kunnen oplossen? Welke bewegingspatronen moeten studenten beheersen?

Perceptuele bekwaamheden

Welke verzorgingstechnieken moeten studenten beheersen?

Inzien Toepassen Analyseren Synthetiseren Evalueren

Psychomotorische vaardigheden

Reflectie

Fysieke bekwaamheden

Reactieve vaardigheden

Vaardige bewegingen Waarden Emoties Houdingen Receptief Responderen Waardesysteem

Interactieve vaardigheden

Karaktervorming Sociale vaardigheden Communicatieve vaardigheden

Is het de bedoeling dat studenten tijdens hun leerproces motivatie voor bepaalde zaken ontwikkelen? Welke attitudes moeten studenten ontwikkelen (ten opzichte van zichzelf, het studiedeel, hun medestudenten, hun beroep,...)? Is het de bedoeling dat studenten beter leren communiceren? Is het de bedoeling dat studenten in groep leren werken?

Leidinggevende vaardigheden




3. Componenten van een concreet leerresultaat De verschillende componenten van concrete leerresultaten betreffen het gedrag van de studenten, inhoud, voorwaarden en prestatie. De eerste twee componenten zijn essentieel – elk leerresultaat moet deze bevatten. De laatste twee zijn aanvullend, optioneel. Essentiële componenten: Gedrag • geeft aan wat van de studenten verlangd wordt, wat de studenten met de leerstof moeten doen • gericht op de beschrijving van een eindresultaat

•

• •

met actief werkwoord dat actie aanduidt2 Inhoud duidelijk aanduiden op welke inhoud of categorie van inhouden de student de beschreven activiteiten moet kunnen toepassen zo concreet mogelijk

Aanvullende/optionele componenten Voorwaarden • condities waaronder de student het gedrag moet vertonen vb.: met behulp van een rekenmachine, onder overleg met andere studenten...

•

Minimumprestatie omschrijving van een minimumprestatie die nog als succesvol kan worden aanvaard vb.: tijdslimiet, minimaal aantal correcte antwoorden, graad van nauwkeurigheid

2

Voorbeelden van actieve werkwoorden die gebruikt kunnen worden bij het formuleren van leerresultaten zijn: - Voor leerresultaten die betrekking hebben op reproduceren: beschrijven, benoemen, opzeggen, vertellen, definiëren, stappen aangeven, herkennen, opsommen, aangeven, aanwijzen, onderkennen. - Voor leerresultaten die betrekking hebben op inzicht verwerven: in eigen woorden weergeven, onderscheiden, uitleggen, een verklaring geven, afleiden, voorspellen, beredeneren, verdedigen, samenvatten, aantonen, onderbouwen, beargumenteren, conclusies strekken, in verband brengen, verduidelijken. - Voor leerresultaten die betrekking hebben op reflecteren: evalueren, beoordelen, speculeren, uitvinden, toepassen, analyseren, vergelijken, inschatten, formuleren van als-danredeneringen, ontwerpen, selecteren, beargumenteren. - Voor leerresultaten die betrekking hebben op dynamisch-affectieve of sociale vaardigheden: zich bewust zijn van, aanvoelen, verkiezen, ontwikkelen, waarderen, aanvaarden, verkrijgen, vormen, onder ogen zien, aanpassen, samenwerken, zich tolerant gedragen



4.


Do's & don'ts

Voor het helder formuleren van leerresultaten gelden enkele vuistregels, te vermijden dan wel op te zoeken praktijken:

•

Neem geen leeractiviteiten in de leerresultaten op; enkel het van de studenten verwachte eindresultaat is hier belangrijk.

Niet Leren gebruikmaken van secundaire bronnen. Oefeningen maken op de vervoeging van onregelmatige werkwoorden in het Frans. Door groepswerk moeten de studenten ertoe komen aandacht te hebben voor elkaars ideeën.

•

Wel Secundaire bronnen raadplegen. Onregelmatige werkwoorden in het Frans vervoegen. Aandacht hebben voor elkaars ideeën.

Duid in een leerresultaat slechts één beheersingsniveau aan.

Niet Inzien wat de formule is voor de berekening van de oppervlakte van het parallellogram en ze toepassen.

Wel De formule verklaren voor de oppervlakteberekening van een parallellogram. De formule voor oppervlakteberekening van parallellogram toepassen.

•

Geef in een leerresultaat het hoogste beheersingsniveau weer. Een leerresultaat die ook op een lager beheersingsniveau terugslaat, hoeft niet vermeld te worden wanneer het hogere beheersingsniveau omschreven is.

Niet Inzien dat de wind de voortbeweging beïnvloedt én de invloed van de wind op de voortbeweging kunnen toepassen.

•

Niet

•

de een

Wel De relatie wind – voortbeweging toepassen.

Combineer inhouden van dezelfde categorie en niveau als ze verband houden met elkaar en slaan op hetzelfde beheersingsniveau. Wel De oppervlakte berekenen van rechthoek, vierkant, parallellogram, ruit en driehoek.

Formuleer leerresultaten in positieve zin. Departement Onderwijsbeleid - Cel Kwaliteitszorg en Onderwijsinnovatie Tine Swaenepoel – Jolein De Ridder –11.04.2012


Niet Je verzetten tegen de neiging om steeds individueel te werken.

•


Wel Constructief projecten.

samenwerken

aan

Plaats leerresultaten in een doordachte volgorde. Wel verdient het de aanbeveling de leerresultaten zo te formuleren dat ze op zichzelf kunnen bestaan en ook in een andere reeks kunnen worden opgenomen (dus zonder verwijswoorden of andere woorden die verbanden tussen de leerresultaten aanduiden).

NB: leerresultaten van een studiedeel vallen niet samen met de inhoud van dat studiedeel. Tot de leerresultaten kan uiteraard de grondige kennis van een vakgebied behoren, maar evenzeer het als student zelf kunnen uitbreiden van die kennis, het kritisch reflecteren erover, het formuleren van meningen. Voor de meeste studiedelen geldt dat de vakkennis niet louter doel op zich is, maar ook middel, zeker binnen competentiegericht leren.

5. “Competentiegericht leren in flexibele onderwijs” Het centrale onderwijsconcept dat aan de “competentiegericht leren in flexibel onderwijs”.

VUB

gehanteerd

wordt

is

Essentieel voor competentiegericht onderwijs is de studentgerichte, activerende benadering met accenten op het leren zelfstandig te leren en het kritisch leren omgaan met kennis. Daarmee treedt een (verdere) verschuiving op van het accent op kennisoverdracht door de docent naar het accent op de begeleidende rol van de docent. Competentiegericht onderwijs binnen de universiteit onderscheidt zich van andere onderwijstypen door de nadruk op het verwerven van conceptuele competentie. Het gaat daarbij om het vermogen om op wetenschappelijk verantwoorde wijze ongestructureerde, complexe situaties te analyseren, op creatieve en kritische wijze tot probleemformulering te komen en wegen te vinden om gedefinieerde problemen te bewerken. In competentiegericht onderwijs ligt veel nadruk op persoonsgerichte begeleiding, vakdidactisch en vakoverstijgend. Van meet af aan wordt beroep gedaan op de verantwoordelijkheid van de student voor het eigen leerproces. Onderwijsmodellen, didactische werkvormen en toetsingsvormen zijn gericht op een actieve studiehouding en het verwerven van handelend vermogen in contextrijke situaties. Competentiegericht leren vraagt om flexibel onderwijs. In essentie is hiermee gezegd dat het onderwijs voor elke student rekening houdt met aanwezige competenties bij de aanvang en met het perspectief dat wordt nagestreefd. Flexibel onderwijs heeft betrekking op variaties in waar, wanneer, wat en hoe wordt onderwezen. Een voorbeeld van organisatorische flexibilisering is het loslaten van het jaarsysteem ten gunste van een Departement Onderwijsbeleid - Cel Kwaliteitszorg en Onderwijsinnovatie Tine Swaenepoel – Jolein De Ridder –11.04.2012



creditsysteem. Van inhoudelijke flexibilisering is bijvoorbeeld sprake bij keuzemodules en remediërende programma's. Didactische flexibilisering wordt bereikt via een mix van functionele didactische werkvormen, dat wil zeggen, aansluitend bij de doelstellingen en eindtermen en bij de verschillende leerstijlen van studenten. In de mate dat dit onderwijsconcept geïmplementeerd werd in de opleidingen en bijgevolg in de studiedelen, zou het ook zichtbaar zijn in de geformuleerde leerresultaten. Concreet betreffen “competentiegerichte” leerresultaten procedurele kennis, het verwerven van typische leer- en zoekstrategieën die de student activeren, zodat die strategieën ook in andere situaties/omgevingen toegepast kunnen worden. Voorbeelden: - De student kan zelf een standpunt innemen over een actueel thema in de internationale politiek op basis van de verworven kennis en inzichten.

- De student kan een complex praktijkprobleem, aangereikt vanuit het werkveld, zelfstandig analyseren en aanzetten tot oplossingen ontwerpen rekening houdend met alle aspecten van het probleem en de randvoorwaarden van de gegeven praktijkcontext.




C. Stappenplan Hieronder stellen we aan u als titularis van een studiedeel een stappenplan voor dat u kan helpen bij het formuleren van leerresultaten voor uw studiede(e)l(en).

•

Stel vast:

•

Noteer zo volledig mogelijk de begrippen, principes, vaardigheden, houdingen, attitudes en termen die een rol spelen in het studiedeel. Maak hierbij een onderscheid tussen cognitieve, psychomotorische, reactieve en interactieve vaardigheden. Geef de verbanden, relaties en volgorden hiertussen aan en verdeel dit waar nodig in voor studenten bekende en onbekende termen, begrippen en principes.

•

Noteer wat de studenten met/van de onderwerpen moeten kunnen en kennen. Denk hierbij aan de beschrijvingen van de soorten vaardigheden (zie hoger).

•

Neem een voorlopige beslissing over de leerresultaten aan de hand van de begrippen, principes en vaardigheden en aan de hand van algemene criteria. Ga na of er geen elementen ontbreken of overbodig zijn.

•

Formuleer ongeveer vijf tot negen leerresultaten op het niveau van het studiedeel.

het centrale thema van het studiedeel de plaats ervan in het curriculum de beschikbare tijd de onderwerpen die aan bod moeten komen Houd rekening met: wensen vanuit het vakgebied en het werkveld, kenmerken en behoeften van de studenten, wensen vanuit de opleiding (curriculum), prioriteit vanuit onderwijsconcept.

Aangezien leerresultaten, zoals reeds vermeld, kunnen helpen bij het construeren van een adequate leeromgeving en bij het ontwikkelen van goede evaluatievormen, kunnen volgende punten ook in overweging genomen worden bij het uitvoeren van het stappenplan: • Orden de studentenactiviteiten naar de bijbehorende leerresultaten.

•

Stel vast wat precies vereist is voor een voldoende prestatie bij toetsen en examens op grond van eerdere uitspraken over de leerresultaten.




D. Geraadpleegde werken M. Clement, E. Laga (eds.). 2006. Steekkaarten doceerpraktijk. Antwerpen/Apeldoorn : Garant. Steekkaart “Formuleren van doelstellingen”. A.J. Kallenberg, L. Van der Grijspaarde, A. Ter Braak, C.J. van Horzen. 2000. Leren (en) doceren in het hoger onderwijs. Utrecht : Lemma. pp. 83-94 & 111117. G. R. Morrison, S. M. Ross, J. E. Kemp. 2001. Designing Effective Instruction. John Wiley & Sons. pp. 84-109. T. Derks. 2000. Competentiegericht leren in flexibel onderwijs: het vernieuwde onderwijsconcept van de VUB, Brussel: Vrije Universiteit Brussel.


HOE FORMULEER IK LEERRESULTATEN OP

Recommend Documents