Hoe en wat bij Diabetes en Werk. Hoe u samen met uw zorgverleners, bedrijfsarts en werkgever zorgt dat u met diabetes aan het werk blijft

Hoe en wat bij Diabetes en Werk Hoe u samen met uw zorgverleners, bedrijfsarts en werkgever zorgt dat u met diabetes aan het werk blijft

Inhoud Voorwoord

pagina 4

Zelfzorg op de werkvloer pagina 7 Steun voor uw diabetes op de werkvloer

pagina 9

Toegang tot werk pagina 11

2

Bijzondere gezondheidsproblemen

pagina 16

Medicijnen en voeding

pagina 20

Gezond werk

pagina 22

Individueel Werkplan Diabetes

pagina 25

Diabetesvereniging Nederland (DVN)

pagina 27

Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB)

pagina 29

Colofon

pagina 30

3

cursief + oranje = hyperlink

Voorwoord In Nederland is bij ongeveer 750.000 mensen Diabetes Mellitus vastgesteld. Daarvan zijn meer dan 250.000 mensen tussen de 18 en 65 jaar. Dat is de leeftijdsgroep van de werkende beroepsbevolking. De verwachting is dat in de komende jaren steeds meer mensen diabetes zullen krijgen, dus ook werkende mensen.

Maarten Ploeg

directeur Diabetesvereniging Nederland

4

Werken en diabetes Diabetes hebt u 24 uur per dag. U neemt het dus ook mee naar uw werk. De gevolgen van diabetes voor het werk zijn meestal goed te overzien. De meesten kunnen met hun diabetes prima werken. Er zijn zelfs topsporters met diabetes. Voor anderen is werken met diabetes minder gemakkelijk. Zij kunnen vermoeidheidsklachten hebben door bijvoorbeeld een te hoge of door sterk wisselende bloedglucosewaarden. Dit kan hinder geven in een werksituatie. Ook een hypo – een erg lage bloedglucosewaarde – kan voor problemen op het werk zorgen. Wanneer u een hypo niet goed voelt aankomen kunt u fouten maken en zelfs bewusteloos raken. Bedenk dan de gevolgen eens als u achter het stuur van een auto of vrachtwagen zit of als u een machine bedient! Complicaties als pijn of verminderd gevoel in handen en voeten (neuropathie) of beperkte beweeglijkheid van de gewrichten (‘limited joint mobility’) kunnen u beperken. Soms kan diabetes leiden tot verlies van werk. Vervolgens kan het ook moeite kosten om een passende baan te vinden. Dit hangt natuurlijk af van het soort werk dat u doet of zoekt.

Om uw diabetes zo goed mogelijk met uw werk te combineren, is het belangrijk dat u weet wat u van uw zorgverleners en uw bedrijfsarts mag verwachten. Zij kunnen uw behandeling afstemmen op het werk dat u doet en u uitleggen wat u daarbij zelf kunt doen. Een belangrijke bron van informatie waarmee u eventuele problemen, veroorzaakt door uw diabetes, op uw werk kunt voorkomen of aanpakken. Richtlijnmodule voor zorgverleners De diabeteszorg in Nederland is van een hoog niveau in vergelijking met veel andere landen. Diabetes in relatie tot werk vereist specifieke kennis en vaardigheden van uw zorgverleners. In 2011 verscheen de ‘multidisciplinaire richtlijnmodule Diabetes en Arbeid’ van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB). Deze richtlijnmodule reikt zorgverleners en bedrijfsartsen kennis en hulpmiddelen aan om mensen met diabetes zo goed en professioneel mogelijk te helpen en begeleiden in het combineren van diabetes en werk en het behouden van werk. Bij de ontwikkeling van deze module zijn ook patiëntenvertegenwoordigers betrokken geweest. Voor wie is deze brochure? Deze brochure is ontwikkeld voor werkende of werkzoekende mensen met diabetes. Het is een patiëntenversie van de richtlijnmodule Diabetes en Arbeid van de NVAB. U leest hierin in begrijpelijke taal waar uw zorgverleners of bedrijfsarts op moeten letten bij de behandeling van uw diabetes in relatie

De ontwikkeling van deze brochure is als project gefinancierd uit het Nationaal Actieprogramma Diabetes (NAD).

www.actieprogrammadiabetes.nl

De inhoud is gebaseerd op de Multidisciplinaire Richtlijnmodule Diabetes en Arbeid van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB).

www.nvab-online.nl

5

Zelfzorg op de werkvloer tot uw werk of het werk dat u zoekt. Zo weet u wat u van hen mag verwachten in uw behandeling. Deze informatie vindt u in hoofdstuk 1 tot en met 6. Daarin wordt het Individueel Werkplan Diabetes vaak genoemd, een mogelijke aanvulling op het Individueel Zorgplan. In bijlage 1 vindt u een lijst met onderwerpen die, afhankelijk van uw situatie, opgenomen kunnen worden in uw Individueel Werkplan. Diabetesvereniging Nederland Deze brochure is uitgegeven door Diabetesvereniging Nederland (DVN). DVN is de patiëntenvereniging voor mensen met diabetes. We strijden voor goede zorg en een beter leven voor iedereen met Diabetes Mellitus. Want we willen dat u kunt rekenen op de zorg die u verdient en nodig hebt. Diabetesvereniging Nederland biedt naast deze brochure diverse producten en diensten aan op het gebied van diabetes en werk, waaronder de brochure ‘Diabetes Werkt!’ Deze bevat veel informatie over zaken die u zelf moet weten en kunt doen om werk en diabetes zo goed mogelijk te combineren. Daarnaast biedt DVN ook online cursussen en informatie aan over dit onderwerp. Op de laatste pagina’s van de brochure leest u uitgebreid over Diabetesvereniging Nederland en wat wij ook in uw werk voor u kunnen betekenen.

Maarten Ploeg, directeur Diabetesvereniging Nederland

6

Om diabetes en werk goed te kunnen combineren is het belangrijk dat u zelf voldoende weet over diabetes. Hoe u het inpast in uw leven en wat u zelf kunt doen in de behandeling van uw diabetes. Dit noemen we ‘zelfzorg’ of ‘zelfmanagement’. Over het algemeen geldt: hoe beter u in staat bent uw diabetes te managen, hoe eenvoudiger het is om diabetes te combineren met uw werk. Het is belangrijk om afspraken over uw zelfmanagement vast te leggen in uw Individueel Zorgplan.

Arbozorg: wat kan de bedrijfsarts voor u doen? Naast het noteren van werk en werktijden in het Individueel Zorgplan, kunt u ook samen met uw bedrijfsarts een Individueel Werkplan Diabetes opstellen. In dit Werkplan kunt u allerlei extra informatie over uw werk noteren. Dit Werkplan kan daarna worden opgenomen in uw Individueel Zorgplan, zodat uw zorgverleners het ook kunnen lezen. In bijlage 1 van deze brochure leest u meer over de inhoud van het Individueel Werkplan Diabetes.

Uw zorgverleners en het Individueel Zorgplan Bij de zorg voor diabetes speelt het Individueel Zorgplan een belangrijke rol. Alle onderdelen van de behandeling van uw diabetes worden er in vastgelegd: uw persoonlijke doelstellingen en streefwaarden, afspraken over gezonde voeding en voldoende lichaamsbeweging maar ook educatie. Met het Individueel Zorgplan krijgt u een goed inzicht in wat van u wordt verwacht en wat u van uw zorgverleners mag verwachten. Het geeft u het heft in handen bij uw behandeling en versterkt zo uw mogelijkheden voor het zelf managen van uw diabetes.

Goede voorlichting over, en ondersteuning van, uw diabetes in de werksituatie zijn belangrijk. Daarom is het raadzaam om minstens eenmaal per jaar een arbeidsomstandighedenspreekuur van uw bedrijfsarts te bezoeken. Informeer bij uw werkgever of deze mogelijkheid voor u bestaat. Verder zijn er trainingen die u kunnen helpen bij het werken met diabetes en het oplossen van eventuele problemen hierbij. Informeer naar de mogelijkheid om zo’n cursus te volgen bij uw werkgever.

7

Steun voor uw diabetes op de werkvloer Technische oplossingen Veel mensen met diabetes gebruiken technische hulpmiddelen, zoals een bloedglucosemeter, een insulinepen of een insulinepomp. Maar soms is het voor uw werk noodzakelijk om extra hulpmiddelen te hebben. Dat kan bijvoorbeeld een continue glucosesensor zijn. Hiermee kunt u continu aflezen of uw glucosewaarde binnen de grenzen is, of juist snel

daalt, stijgt of al te hoog of laag is. Zulke technische hulpmiddelen kunnen u helpen bij het managen van uw diabetes op de werkplek. Daardoor hoeft u uw werk minder vaak te onderbreken door de diabetes. Dat is ook interessant voor werkgevers en zorgverzekeraars. Informeer bij uw werkgever of bedrijfsarts naar de mogelijkheden om deze hulpmiddelen via uw werkgever aan te schaffen.

Werk in uw Individueel Zorgplan Wist u dat u in uw Individueel Zorgplan ook zaken kunt noteren over het werk dat u doet en wat uw werktijden zijn? Op die manier nodigt u uw zorgverlener(s) uit om in uw behandeling ook met uw werk en uw werkomstandigheden rekening te houden.

8

Het is op uw werk soms nodig om tijd en ruimte te vragen voor uw diabetes. Dat is niet altijd gemakkelijk. Het is dan heel belangrijk om steun te krijgen van uw werkgever, uw leidinggevende en uw collega’s. Wat kunnen zij daarin betekenen? Het belang van steun op de werkvloer Begrip en steun op uw werk kan u helpen om uw diabetes onder controle te houden of te krijgen. Uw zorgverleners kunnen u adviseren hoe u op uw werk met uw diabetes kunt omgaan en uw zelfmanagement kunt optimaliseren. Het opvolgen van die behandeladviezen helpt u bij het streven naar goede, zo stabiel mogelijke bloedglucosewaarden. De kans dat u complicaties krijgt wordt hierdoor meestal kleiner. Uiteindelijk leidt optimale zelfzorg daardoor tot minder ziekteverzuim. U kunt uw werk dan beter (blijven) uitvoeren. Daar heeft uw werkgever of leidinggevende ook belang bij! Met hun steun kunt u de ruimte krijgen om de adviezen van uw zorgverleners op te volgen. Wat kunnen zij hierin doen?

Educatie voor uw leidinggevende Wist u dat er voorlichtingsmiddelen, een training en informatiebijeenkomsten zijn voor werkgevers en leidinggevenden over diabetes? Hierin krijgen zij niet alleen inzicht in diabetes en de consequenties voor het werk. Het leert leidinggevenden ook hoe zij hiermee het beste kunnen omgaan. Hierdoor kunnen zij ook zorgen voor meer begrip en steun in uw werkkring. Ook kunt u bij Diabetesvereniging Nederland informatieve folders aanvragen en aan uw collega’s geven. Al deze zaken hebben niet alleen positieve gevolgen voor uw diabetes maar vaak ook voor de sfeer op uw werk. Zorgvergoedingen Veel mensen zijn collectief verzekerd voor ziektekosten via hun werkgever. Soms wordt een behandeling niet of gedeeltelijk vergoed door de ziektekostenverzekeraar. Dit geldt bijvoorbeeld voor de nieuwste therapievormen en medicijnen. Uw werkgever kan afspraken maken met zorgverzekeraars over uitgebreidere zorg voor hun werknemers met diabetes. Bijvoorbeeld door vanuit het bedrijf een aanvullende collectieve

9

Toegang tot werk verzekering aan te bieden. Hierdoor kunnen werknemers met diabetes zich goedkoper verzekeren en makkelijker gebruik maken van aanvullende zorg. Ook dit kan ervoor zorgen dat u uw werk beter kunt (blijven) doen. U als medewerker hebt het recht en de mogelijkheid om uw werkgever

of leidinggevende naar deze mogelijkheden te vragen. Benadruk daarbij dat aanvullende zorg niet alleen geld kost, maar dat het de werkgever ook iets oplevert. De kans wordt nog groter dat u voor hem of haar optimaal aan het werk blijft.

‘Toegang tot werk’ gaat over de mogelijkheid om in aanmerking te komen voor een bepaalde baan. Uitgangspunt hierbij is dat mensen waarvan de diabetes goed is ingesteld in principe voor de meeste banen in aanmerking komen. Aan het beoefenen van sommige beroepen worden bijzondere eisen gesteld. Bij bepaalde beroepen zijn de functie-eisen zelfs vastgelegd in de wet. Het gaat dan om beroepen waarbij de gezondheid bepalend is voor de veiligheid van de persoon zelf en van anderen. Denk hierbij aan bijvoorbeeld piloten, politieagenten en treinmachinisten. Als zij een hypo krijgen, kan dat een gevaarlijke situatie opleveren. Soms kan bij zulke beroepen een ontheffing worden aangevraagd. Er kunnen dan bijvoorbeeld speciale afspraken worden gemaakt met de werkgever. Hierbij spelen de adviezen van zorgverleners en de bedrijfsarts vaak een doorslaggevende rol. In de volgende paragrafen komen die onderwerpen aan bod die met toegang tot werk te maken hebben: arbeidsdiscriminatie, deelname aan (beroeps)verkeer en het afsluiten van bepaalde verzekeringen.

10

Werk vinden, werk houden en arbeidsdiscriminatie Starters op de arbeidsmarkt Mensen met diabetes die starten op de arbeidsmarkt houden vaak al tijdens hun studie of opleiding en de uiteindelijke keuze van hun beroep rekening met het feit dat ze diabetes hebben. Uit onderzoek blijkt dat zij daardoor over het algemeen evenveel kans hebben op het vinden van een baan als jonge werkzoekenden zonder diabetes. Voor jongeren met diabetes hoeven daarom geen bijzondere maatregelen getroffen te worden. Onder jongeren zijn dit relatief veel mensen met diabetes type 1. Baanbehoud Mensen die tijdens hun werkzame leven diabetes krijgen, kunnen over het algemeen hun chronische ziekte en hun baan goed combineren. Maar er zijn ook gevallen bekend waarbij mensen door hun diabetes hun baan verliezen. Het gaat dan vaak om mensen met diabetes type 2.

11

cursief + oranje = hyperlink

Uit statistieken blijkt dat baanverlies dan vooral geldt voor: • Mensen boven de 50 jaar • Mensen uit bepaalde allochtone groepen • Mensen die in een bedrijf met 15 tot 100 werknemers werken Het vinden van een nieuwe baan is voor hen vaak moeilijker dan voor mensen zonder diabetes. Krijgt u diabetes terwijl u een baan hebt, dan is het dus extra belangrijk dat u uw werkgever en uw bedrijfsarts vraagt om u te helpen om uw werk te kunnen blijven doen. Het Individueel Werkplan dat in het vorige hoofdstuk werd behandeld, is hierbij een belangrijk hulpmiddel. In dit Werkplan legt u met uw bedrijfsarts alle relevante informatie en afspraken vast die voor uw werk en uw diabetes van belang zijn. U beschrijft eventuele knelpunten die u door uw diabetes in uw werk verwacht tegenkomt. Leg ook afspraken over werktijden en andere werkomstandigheden vast, en maatregelen die u of uw leidinggevende kunnen nemen waardoor u in uw baan aan het werk kunt blijven. Als u een Individueel

12

Zorgplan heeft (wat sterk wordt aanbevolen), neem uw Individueel Werkplan hier dan in op. Zo betrekt u uw zorgverleners niet alleen bij de behandeling van uw diabetes, maar ook bij de consequenties ervan voor uw werk. Aanstellingskeuringen In 2001 is de Commissie Klachtenbehandeling Aanstellingskeuringen (CKA) in het leven geroepen. Zij controleren de naleving van wetgeving over medische en aanstellings-keuringen. Zij ontvangen regelmatig klachten van werkzoekenden die vinden dat ze ten onrechte zijn afgekeurd vanwege hun diabetes. Tegenwoordig mogen mensen niet meer worden afgekeurd, enkel en alleen omdat zij diabetes hebben. Keuringsartsen en bedrijfsartsen moeten er daarom goed op letten dat zij geen verouderde keuringsvoorschriften gebruiken. Hebt u als werkzoekende de indruk dat u ten onrechte bent afgekeurd wegens uw diabetes, dan kunt u informatie inwinnen of een klacht indienen bij de CKA. Kijk voor meer informatie op: www.aanstellingskeuringen.nl.

Deelname aan (beroeps)verkeer Veel werkenden met diabetes nemen deel aan woon-werkverkeer of beroepsverkeer. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft eisen gesteld aan het besturen van motorvoertuigen door mensen met diabetes. De Stichting Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) beoordeelt of u lichamelijk en geestelijk geschikt bent om motorvoertuigen te besturen. Insuline en rijvaardigheid De regels voor rijgeschiktheid bij diabetes zijn vooral gericht op mensen die insuline gebruiken. Een groot deel van de mensen die insuline gebruiken kan een hypo goed voelen aankomen en neemt op tijd maatregelen. Bijvoorbeeld door de auto aan de kant zetten en iets te eten of te drinken om de bloedglucosewaarde weer te verhogen. Uit onderzoek blijkt dat er ook mensen zijn die deze maatregelen te laat of niet nemen. Soms doordat ze de hypo niet (meer) voelen aankomen of de signalen van een hypo niet goed inschatten. Hierdoor kunnen gevaarlijke situaties

ontstaan in het verkeer. Als u hier last van heeft, dan is het van belang dat u dit met uw zorgverleners bespreekt, en dat het in uw Individueel Zorgplan wordt genoteerd. Zij kunnen u een speciale cursus – een zogenaamde ‘hypo-awareness-cursus’ – adviseren. Zo’n cursus kan u helpen om hypo’s beter te voelen aankomen en maakt u meer bewust van de oorzaken en omstandigheden waardoor ze bij u kunnen ontstaan. Doordat u er patronen in leert ontdekken, kunt u bewuster aan de slag gaan met uw glucose-instelling. Diabetesvereniging Nederland biedt een online cursus “Herken je Hypo” aan. Gevolgen van ernstige hypo’s Een kleine groep mensen die met insuline wordt behandeld ervaart wel eens een ernstige hypo. Hierbij kan iemand plotseling bewusteloos raken of niet meer goed aanspreekbaar zijn. Zorgverleners kunnen deze mensen doorverwijzen naar een gespecialiseerd deskundige. Die kan onderzoeken wat de oorzaak is dat iemand deze hypo’s niet voelt aankomen. En of er door het aanpassen van de behandeling (bijvoorbeeld door een continue glucosesensor te gebruiken) er iets

13

aan gedaan kan worden. Soms blijkt dat ondanks een aangepaste behandeling en een hypo-awarenesscursus de kans op ernstige hypo’s niet vermindert. In dat geval wordt dringend geadviseerd om zelf contact op te nemen met het CBR en niet meer deel te nemen aan het verkeer. Deze adviezen worden dan door de zorgverlener in het Individueel

Zorgplan genoteerd. Vanzelfsprekend kan het hebben van ernstige hypo’s ook gevolgen hebben voor andere activiteiten en voor het verrichten van werkzaamheden, zoals het besturen van een shovel of hijskraan. Informeer ook uw collega’s wat ze het beste kunnen doen als u bewusteloos raakt. Mocht u hierover twijfelen, bespreek dit dan ook met uw zorgverlener(s).

Hebben mensen met diabetes meer kans op verkeersongevallen? Statistisch gezien hebben bestuurders van motorvoertuigen met diabetes een licht verhoogde kans op het veroorzaken van een verkeersongeluk. Dit geldt vooral voor mensen met diabetes die insuline gebruiken omdat deze medicijnen de bloedglucose verlagen. Dit wordt vastgesteld door na te gaan of iemand: • Kortgeleden (ernstige) hypo’s heeft gehad • Moeite heeft zich te concentreren bij een te hoge bloedglucosewaarde • Door complicaties van de diabetes problemen heeft met zien • Door complicaties van de diabetes problemen heeft met de kracht en het gevoel in de benen en voeten Als u één van deze klachten heeft of wanneer deze zijn toegenomen na de vorige controle, dan moet dit door uw zorgverlener worden genoteerd in uw Individueel Zorgplan. Bovendien zal deze u, omwille van de veiligheid, adviseren om dit te melden bij het CBR. 14

Afsluiten van een verzekering Voor werkenden met een chronische ziekte als diabetes kan het afsluiten van een aanvullende ziektekostenverzekering of een arbeidsongeschiktheidsverzekering lastiger en kostbaarder zijn dan voor werknemers zonder chronische ziekte. Voor zelfstandige ondernemers is dit soms nog moeilijker dan voor mensen in loondienst. Werkt u in loondienst, ga dan bij uw werkgever of leidinggevende na of het mogelijk is dat uw bedrijf afspraken maakt met een (collectieve) verzekeraar voor uitgebreidere zorg voor werknemers met diabetes. Werkt u als zelfstandig ondernemer en wilt u een arbeidsongeschiktheidsverzekering aanvragen, dan kunt u het best eerst zorgen dat uw diabetes zo goed mogelijk is ingesteld. En volg de adviezen over een gezonde leefstijl zo goed mogelijk op. U vergroot dan de kans dat de verzekering kan worden afgesloten. Daarnaast valt soms de hoogte van de premie gunstiger uit.

15

Bijzondere gezondheidsproblemen De behandeling van diabetes richt zich op het zo goed mogelijk reguleren van bloedglucosewaarden. Dat zorgt voor een optimaal functioneren op dit moment en voorkomt of stelt complicaties later uit. Mensen met diabetes lopen een verhoogde kans op het krijgen van andere aandoeningen. We spreken dan van complicaties. Deze complicaties hebben vaak gevolgen voor het werk. Daarom is een goede samenwerking tussen uw zorgverleners en de bedrijfsarts van belang.

Complicaties De meest voorkomende complicaties bij diabetes worden veroorzaakt door het beschadigen van het hart en de bloedvaten of de zenuwen. Door het goed reguleren van uw bloedglucosewaarden en een gezonde levensstijl kunt u complicaties uitstellen of gedeeltelijk voorkomen. Complicaties door aantasting van de grote bloedvaten Indien bij u complicaties van de grote bloedvaten optreden, zoals

16

hartproblemen of een slechte doorbloeding van uw benen, kunt u de belasting in het werk soms minder goed aan. Daardoor zult u zich mogelijk vaker ziek melden op uw werk. Het is belangrijk dat uw bedrijfsarts in zo’n geval goed oplet of uw werk niet te belastend is. Als dat zo is, kan uw bedrijfsarts uw werkgever adviseren de werkbelasting aan te passen. Complicaties door aantasting van de kleine bloedvaten Ook de kleine bloedvaten kunnen beschadigen door diabetes. Deze complicaties kunnen leiden tot problemen met de ogen, nieren en de zenuwen. Uw zorgverleners moeten regelmatig controles uitvoeren om te zien of deze complicaties bij u optreden. Als deze problemen zich voordoen moet u de bedrijfsarts informeren. Deze kan dan op tijd uw werkgever adviseren om persoonlijke hulp- of beschermingsmiddelen te verstrekken, zoals een speciale beeldschermbril of aangepaste veiligheidschoenen.

Problemen met de ogen Van problemen aan uw ogen merkt u in het begin weinig. De problemen worden meestal wel erger in de tijd. U mag autorijden zolang uw gezichtsvermogen voldoende is. Als u voor uw werk vaak op de weg bent, is het raadzaam dat uw bedrijfsarts elk jaar uw gezichtsvermogen test. Dit geldt ook als u al onder controle staat bij de oogarts. Als er klachten zijn die gevolgen hebben voor deelname aan het verkeer, zullen uw zorgverleners of bedrijfsarts u adviseren contact op te nemen met het CBR. Zij zullen in uw Individueel Zorgplan noteren welke klachten u aan uw ogen heeft. Ook zal genoteerd worden dat aan u het advies is gegeven om de klachten te melden bij het CBR. Problemen met de zenuwen Problemen met de zenuwen komen minder vaak voor dan problemen met de ogen. Door aantasting van de zenuwen – de zogenaamde ‘neuropathie’ – kan bijvoorbeeld het gevoel in uw armen en benen minder worden of kan er pijn ontstaan. Door de vermindering van het gevoel kunt u een bedrijfsongeval of verkeersongeval

krijgen. Door zenuwpijnen kan het voor u moeilijk zijn uw werk uit te voeren. Vaak kan zenuwpijn verlicht worden met medicijnen. Ook door een betere regulatie van uw bloedglucose kunnen sommige klachten minder worden. Aantasting van de zenuwen kan ook andere klachten geven, zoals duizeligheid en flauwvallen. Als er klachten zijn die invloed hebben op uw rijvaardigheid zullen uw zorgverleners of bedrijfsarts u adviseren om dit te melden bij het CBR en dit vastleggen in uw Individueel Zorgplan. Nieuwe complicaties tijdens een controle Een zorgverlener kan tijdens een controle ontdekken dat u door uw diabetes nieuwe complicaties heeft. Werkende mensen met diabetes wordt geadviseerd dit ook met de bedrijfsarts te bespreken. Die kan dit dan eventueel aanpassen in het Individueel Werkplan.

17

Bijkomende aandoeningen Bij mensen met diabetes type 2 komen nog andere aandoeningen regelmatig voor, zoals overgewicht of depressie. Overgewicht Overgewicht kan tot meer ziekteverzuim en een verminderde productiviteit leiden. Bovendien vergroot het de kans op het krijgen van complicaties. Overgewicht is te verminderen met een gezondere leefstijl. Werkenden met overgewicht worden daarom aangemoedigd om meer te bewegen en dieetadviezen op te volgen. Zowel uw zorgverleners als uw bedrijfsarts kunnen u adviseren over gezonde voeding en gezond bewegen, ook in uw werkomgeving. Zulke adviezen kunnen het beste worden opgenomen in het Individuele Zorgplan en het Individueel Werkplan.

Depressie De kans om een depressie te krijgen is voor mensen met diabetes tweemaal zo hoog als voor mensen zonder diabetes. Desondanks is het voor zorgverleners vaak lastig om deze diagnose te stellen. Het niet of niet op tijd onderkennen van depressie kan tot problemen op het werk en soms zelfs tot baanverlies leiden. Als duidelijk is dat u een depressie heeft, dan kunnen de zorgverlener en de bedrijfsarts u vaak samen het beste adviseren hoe u de behandeling en uw werk kunt combineren. Klachten aan armen, benen, rug en gewrichten Bij diabetes komen klachten aan de armen, benen of rug relatief vaak voor. Meestal gaat het dan om aandoeningen van het bindweefsel of het steunweefsel. Hierdoor krijgen mensen vaak klachten van gewrichten, spieren en pezen. Als u deze klachten ervaart, dan is belangrijk om deze klachten op tijd door uw zorgverleners te laten vaststellen en behandelen. Daarmee voorkomt u overbelasting op uw werk en ziekteverzuim.

Overige factoren Naast een goede behandeling zijn er ook nog andere factoren die bij het ontstaan van complicaties en bijkomende aandoeningen een rol kunnen spelen. Het wetenschappelijk onderzoek naar deze factoren staat echter nog in de kinderschoenen. Aanpassing van gedrag Soms kan het nodig zijn om ander gedrag aan te leren, zoals gezonder eten, meer bewegen of stoppen met roken. Het aanleren van ander gedrag kan helpen bij het zelfmanagement bij diabetes en bij het voorkomen van complicaties en bijkomende aandoeningen. Maar het veranderen van gedrag en volhouden van nieuw gedrag kan natuurlijk heel lastig zijn. Zo is stoppen met roken op zich al moeilijk, maar als mensen om u heen gewoon doorgaan met roken wordt het nog moeilijker. Het is daarom belangrijk dat zorgverleners goed met u meedenken om u te helpen om uw gedrag in uw situatie blijvend te veranderen. Etniciteit, geloof en cultuur Bij mensen van Surinaams Creoolse of Hindoestaanse, Marokkaanse en

18

Turkse afkomst komt de combinatie van diabetes en overgewicht veel vaker voor dan bij mensen van Nederlandse afkomst. Verder kan door vasten, bijvoorbeeld tijdens de Ramadan, de diabetes ontregeld raken. Zeker wanneer iemand tijdens het vasten zwaar lichamelijk werk doet en niet in overleg met de zorgverlener zijn of haar medicijnen heeft aangepast. U kunt met uw zorgverleners tijdelijk een ander behandelschema afspreken. Ook is het mogelijk om vrijgesteld te worden van de verplichting tot vasten. U kunt hiervoor het beste overleggen met uw geestelijk raadsman (bijvoorbeeld: Imam, Priester of Dominee). Zwangerschap Werkende zwangere vrouwen met diabetes moeten door de zorgverleners extra goed begeleid worden. Dit geldt niet alleen voor vrouwen die voor de zwangerschap al diabetes hadden, maar ook voor vrouwen bij wie de diabetes tijdens de zwangerschap is ontstaan. Een goede regulatie van de bloedglucosewaarde is dan noodzakelijk. Bedrijfsartsen bieden deze vrouwen voor vragen over werk een speciaal preventief consult aan.

19

Medicijnen en voeding Medicijnen en gezonde voeding hebben vaak een belangrijke positieve invloed op het functioneren op het werk. Als u goed bent ingesteld met medicijnen, presteert u vaak beter op uw werk en zult u zich minder vaak ziek hoeven te melden. Daarom is het belangrijk dat u op uw werk de mogelijkheid heeft om op tijd te eten en medicijnen te gebruiken. Willen uw zorgverleners bij hun adviezen dus rekening kunnen houden met uw werk en uw werkomstandigheden, dan is het belangrijk dat zij voldoende informatie hebben over uw werk. Het is daarom handig om het Individueel Werkplan samen met uw bedrijfsarts in te vullen en daarna met uw zorgverleners bespreken.

Medicijnen Er is veel informatie beschikbaar over hypo’s op het werk. Over het effect van de medicatie zelf op het werk is relatief weinig bekend. Insuline Uw zorgverleners zullen samen met u zoeken naar een behandeling waarmee uw bloedglucosespiegel zo goed

20

mogelijk gereguleerd kan worden. Soms is insuline de beste optie, maar dat kan bij iemand in een functie met bijzondere eisen tot baanverlies of overplaatsing leiden. Toch zullen zorgverleners in zulke situaties over het algemeen insuline voorschrijven. Als u zo’n functie met bijzondere eisen heeft en u krijgt insuline voorgeschreven, dan kunt u uw bedrijfsarts vragen om na te gaan of voor uw functie toch een uitzondering kan worden gemaakt om baanverlies of overplaatsing te voorkomen. Nieuwe soorten diabetesmedicijnen Voor mensen met diabetes type 2 worden steeds meer nieuwe soorten medicijnen ontwikkeld. Voorbeelden zijn GLP-1 agonisten en DPP-4 remmers. Bij mensen met diabetes type 2 kunnen deze medicijnen worden overwogen als andere tabletten niet meer voldoende effect hebben. Er hoeft dan niet direct overgestapt te worden op insuline-injecties. Voor mensen in beroepen met bijzondere functie-eisen kan dit een uitkomst zijn. Wanneer dergelijke nieuwe medicijnen nog niet door zorgverzekeraars worden vergoed, kan de bedrijfsarts bij uw werkgever pleiten voor een bijzondere vergoeding of toelage.

Voeding Gezond eten is voor iedereen verstandig. Voor mensen met diabetes geldt dit des te meer. Het goed combineren van voeding, medicijnen en werk is zeer belangrijk. Toch blijkt het vaak lastig om de gegeven voedingsadviezen tijdens het werk op te volgen. Dieet Uit onderzoek blijkt dat het opvolgen van voedingsadviezen een gunstig effect heeft op werkende mensen met diabetes type 2. Het verbetert de regulatie van de bloedglucose en leidt tot minder ziekmelding op het werk. Voor adviezen over voeding en dieet, maar ook andere adviezen over een gezonde leefstijl kunt u terecht bij uw zorgverleners en uw bedrijfsarts.

21

Gezond werk Mensen met diabetes zullen vaker aandoeningen krijgen die door hun werk veroorzaakt worden dan mensen zonder diabetes. Dit laatste hoofdstuk gaat over de invloed die bepaalde soorten werk op het verloop van diabetes kunnen hebben. Uw bedrijfsarts heeft specifieke bedrijfsgeneeskundige kennis over de combinatie van diabetes en werk. De bedrijfsarts zou u als werkende met diabetes de mogelijkheid moeten bieden om minimaal eenmaal per jaar het arbeidsomstandighedenspreekuur te bezoeken. Afspraken over het werk met de bedrijfsarts kunt u vervolgens in uw Individuele Werkplan vastleggen.

Valpartijen en verkeersongevallen Wist u dat werkenden met diabetes iets vaker bij bedrijfsongevallen betrokken zijn dan werkende mensen zonder diabetes? Het gaat dan om struikelen en vallen van minder dan twee meter hoogte en verkeersongevallen.

22

Arbeidsomstandigheden die diabetes beïnvloeden Werken in extreme temperaturen Mensen met diabetes die in de vrieskou (of koelcel) werken, lopen door een verminderde doorbloeding van de armen en benen meer kans op bevriezingsverschijnselen. Ook kunnen sommige medicijnen slecht tegen de kou. Insuline in een prikpen die bevriest en vervolgens weer ontdooit, werkt daarna niet meer. Mensen die insuline gebruiken en die werken bij hoge temperaturen hebben een groter risico op een hypo. Ook lopen mensen met een verminderd gevoel in handen en voeten door neuropathie een groter risico op verbranding van de huid als

zij met verhitte materialen werken. Als u onder dergelijke omstandigheden werkt, laat uw zorgverleners dan extra goed letten op verminderde doorbloeding van uw armen en benen of een verminderd gevoel in uw handen en voeten. Het is belangrijk dat er dan voor goede beschermende kleding en passend schoeisel wordt gezorgd. Risico door blootstelling aan chemische stoffen Uit blootstellingsonderzoeken komt naar voren dat er mogelijk een hogere kans op sterfte is bij werkenden met diabetes die vroeger langdurig in aanraking zijn geweest met bepaalde chemische stoffen. Het gaat dan bijvoorbeeld om sommige onkruidverdelgers en ongediertebestrijdingsmiddelen. Dit geldt ook voor stoffen die vroeger werden toegepast bij het maken van kunststoffen. Veel van deze stoffen worden inmiddels niet meer gebruikt. Uw bedrijfsarts hoort van deze mogelijke risico’s op de hoogte te

zijn en bij twijfel advies in te winnen, bijvoorbeeld bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Hebt u met dergelijke stoffen gewerkt, vraag uw bedrijfsarts dan naar de mogelijke risico’s voor u en uw diabetes. Risico’s door lichamelijke belasting in het werk Werkenden met diabetes hebben een grotere kans op klachten aan armen, schouders of nek. Deze klachten kunnen bijvoorbeeld ontstaan bij lichamelijk zwaar werk of werk waarbij de armen en handen worden blootgesteld aan trillingen. Uw zorgverleners moeten letten op deze klachten als u zwaar werk doet of regelmatig wordt blootgesteld aan trillingen. Ook moeten zij alert zijn op andere gevolgen van zwaar lichamelijk werk. Een voorbeeld hiervan zijn wondjes aan de voeten, die kunnen ontstaan als u veiligheidsschoenen draagt die niet goed passen. Bespreek deze zaken in uw werk dus met uw zorgverleners of bedrijfsarts.

23

Individueel Werkplan Diabetes Psychische problemen op het werk Doet u werk dat mentaal belastend is? Dan is de kans dat u overbelast raakt groter dan voor mensen zonder diabetes. Met een speciale vragenlijst kan een bedrijfsarts controleren of u klachten heeft die wijzen op psychische overbelasting. Bij psychische problemen kunnen uw zorgverleners en de bedrijfsarts u helpen om aan het werk te blijven of op een goede manier het werk weer op te pakken.

Werken in ploegendienst Veel mensen denken dat werken in ploegendienst en diabetes niet samengaan. Mensen met diabetes kunnen echter prima in ploegendienst of op onregelmatige tijden werken. Belangrijk is dan wel dat u goed in staat bent tot zelfzorg. De regulatie van uw bloedglucose kan dan namelijk iets moeilijker zijn. Er is ook een licht verhoogde kans op hypo’s en psychische problemen.

24

In de Diabetes Zorgwijzer van Diabetesvereniging Nederland (DVN) vindt u informatie over het Individuele Zorgplan. DVN heeft in het kader van het Nationaal Actieprogramma diabetes ook meegewerkt aan de ontwikkeling van een Individueel Zorgplan Diabetes. In dit Zorgplan legt u samen met uw zorgverleners vast hoe uw diabetes wordt behandeld en wat u daarin zelf doet. U legt vast wat uw doelstellingen zijn, welke streefwaarden u heeft voor uw bloedglucose en hoe u bijvoorbeeld uw kennis over diabetes gaat vergroten. Het is een persoonlijk plan waarmee u de dagelijkse zorg voor uw diabetes zo goed mogelijk kunt uitvoeren. Als werkende of werkzoekende kunt u daarnaast ook een Individueel Werkplan Diabetes opstellen. Daarin legt u met uw bedrijfsarts allerlei zaken over uw werk (of het werk dat u zoekt) vast die invloed hebben op uw diabetes of vice versa. U voegt het Individueel Werkplan toe aan uw Individueel Zorgplan. Zo kunt u het meenemen naar bijvoorbeeld uw huisarts of diabetesverpleegkundige. U kunt het ook met uw leidinggevende bespreken, zodat die er in het werk rekening mee kan houden.

Hieronder worden de onderwerpen op een rij gezet die u in uw Individueel Werkplan kunt opnemen.

Onderwerpen uit het Werkplan Gegevens over uw werk • Gegevens over het type werk dat u doet • Gegevens over het bedrijf waar u werkt • Uw werktijden Gegevens over de arbozorg • De Arbodienst • Uw bedrijfsarts  oe gaat het met uw zelfzorg H op het werk • De voorlichting die u heeft gekregen van uw huisarts, internist of bedrijfsarts • Hoe gaat u op uw werk om met uw diabetes (zelfmanagement) • Trainingen die u gevolgd heeft (bijvoorbeeld hypo-awarenesstraining of empowermenttraining. ‘Empowerment’ stelt u als patiënt in staat zelf zoveel mogelijk over uw diabetes te beslissen en zelfstandig te handelen.) 25

cursief + oranje = hyperlink

Diabetesvereniging Nederland (DVN) • Technische maatregelen die genomen zijn om het omgaan met diabetes op uw werk eenvoudiger te maken • Hoe combineert u uw werk met een gezonde leefstijl

Bijzondere situaties •D  eelname aan een vastenperiode, bijvoorbeeld tijdens de Ramadan • Zwangerschap

Steun op het werk • Informatie die u over uw diabetes heeft gegeven aan uw leidinggevenden en uw collega’s • Een diabetestraining die uw leidinggevende heeft gevolgd • De mogelijkheid om steun te vragen aan uw leidinggevenden en collega’s

Medicatie, voeding en werk •M  edicijnen die u gebruikt voor uw diabetes •S  peciale medicijnen die u gebruikt zoals GLP-1 agonisten of DPP-4 remmers • Adviezen die u gekregen heeft over dieet of leefstijl en hoe u deze adviezen kunt combineren met uw werk

(Beroeps)verkeer • Een verhoogd risico op verkeersongevallen • De invloed van uw insulinegebruik op uw rijvaardigheid • (Ernstige) hypo’s

Diabetes en werkplek • Aanpassingen op uw werkplek in verband met uw diabetes •M  aatregelen die nodig zijn om de kans op bedrijfsongevallen te verminderen

Complicaties van de diabetes • Een verminderd gezichtsvermogen • Een verminderd gevoel in uw handen en/of voeten Andere aandoeningen bij diabetes • Overgewicht • Depressie • Klachten van armen, benen, rug of gewrichten

26

Diabetesvereniging Nederland (DVN) vertegenwoordigt alle mensen met Diabetes Mellitus in hun strijd voor goede zorg en een beter leven. Ieder mens is uniek en ieder mens heeft andere behoeften als het om zorg gaat. We vinden dat de zorg moet aansluiten bij deze behoeften. DVN pleit bij overheid, zorgverzekeraars en zorgverleners voor goede diabeteszorg. De diagnose diabetes zet uw wereld op zijn kop, ook wat betreft werk. Diabetesvereniging Nederland (DVN) biedt verschillende producten en diensten die u kunnen helpen om de combinatie van diabetes en werk zo goed mogelijk voor u te laten werken. Brochure Diabetes werkt! Deze brochure bevat nuttige informatie en tips over werken en solliciteren met diabetes. De brochure sluit aan op de patiëntenversie van de richtlijnmodule die u nu leest. De brochure gaat vooral in op zaken die u zelf kunt doen of moet weten om succesvol met diabetes aan het werk te blijven of aan het werk te komen. U kunt de brochure downloaden op www.dvn.nl of bestellen bij via [email protected] of telefonisch op 033 - 463 05 66.

Digitale helpdesk Diabetes en werk Op www.mijnzorgpagina.nl vindt u de widget ‘Diabetes en werk’ met veel betrouwbare informatie voor mensen met diabetes die werken of werk zoeken. De widget bevat een digitale helpdesk, waar u met vragen over diabetes en werk of werk zoeken terecht kunt. U vindt er ook antwoord op meer dan 300 veelgestelde vragen over werk en diabetes. Daarnaast zijn er tal van links naar publicaties, instanties, cursussen en dergelijke over diabetes en werk. DVN werkt hierbij samen met experts van Vakbond De Unie. Online cursussen De online cursus ‘Diabetes en werk’ bevat gerichte opdrachten om aan de slag te gaan met knelpunten die u ervaart in de combinatie van diabetes en werk. Ook zelfanalyse en ruimte voor reflectie zijn belangrijke onderdelen. Diabetes en werk leidt tot een plan van aanpak om knelpunten aan te pakken in uw werksituatie. Uw e-coach helpt u hierbij met persoonlijke feedback. Hypo’s zijn een mogelijke bron van problemen op het werk. De cursus ‘Herken je hypo’ helpt u om uw hypo’s beter aan te voelen, patronen te ontdekken in uw instelling en bewuster aan de slag te gaan met uw glucose-instelling. Dagcurves vormen een belangrijk onderdeel van de cursus. Uw persoonlijke e-coach

27

cursief + oranje = hyperlink

Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) helpt bij de begeleiding en staat voor u klaar als u vragen heeft. U kunt flyers met informatie over de cursussen downloaden van: www.dvn.nl of ze aanvragen via [email protected] of telefonisch op 033 - 463 05 66. Bij deelname aan deze cursussen zijn kosten verbonden. Enige ervaring met computers en internet is vereist. Voor deelname kunt u zich aanmelden op dvn.i-learner.nl.

28

Voorlichtingsbijeenkomsten over diabetes en werk DVN verzorgt voorlichtingsbijeenkomsten over werken met diabetes die informatief zijn voor mensen met diabetes zelf maar ook voor het bedrijf. Onderwerpen die aan bod komen zijn onder meer: wat heb je nodig om aan het werk te blijven, zelfmanagement, het Model Kwaliteit van Werk, communiceren en assertiviteit, maar ook solliciteren en diabetes. Aan deze bijeenkomsten zijn kosten verbonden. Voor meer informatie over deze bijeenkomsten mailt u naar [email protected] of belt u 033 - 463 05 66.

De Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) is de wetenschappelijke beroepsvereniging van bedrijfsartsen. De bedrijfsarts is er voor iedereen die werkt. Uit onderzoek blijkt dat werken gezond is, maar soms ook risico’s kan opleveren voor de gezondheid. De bedrijfsarts kan dit in een vroeg stadium vaststellen, en dan is er vaak nog van alles aan te doen. Daarnaast kan de bedrijfsarts bij ziekte en of beperkingen aangeven wat een werknemer nog verantwoord kan doen. En dat kan de werknemer helpen bij herstel en bij het inzetbaar blijven in het werk. De meeste bedrijfsartsen worden ingeschakeld door werkgevers. Maar bedrijfsartsen zijn ook direct toegankelijk voor medewerkers met vragen over hun gezondheid in relatie tot het werk. Een goede werkgever investeert in gezondheid en inzetbaarheid van zijn werknemers.

Contact: NVAB, Kwaliteitsbureau Postbus 2113 3500 GC Utrecht [email protected] www.nvab-online.nl

29

cursief + oranje = hyperlink

Colofon Uitgave december 2012 Deze brochure is een uitgave van de Diabetesvereniging Nederland (DVN) binnen het Nationaal Actieprogramma Diabetes (2009-2012). DVN ondersteunt mensen met diabetes op allerlei manieren in hun strijd voor betere diabeteszorg en een betere kwaliteit van leven. De inhoud van de brochure is gebaseerd op de multidisciplinaire richtlijn Diabetes en Arbeid. De richtlijnmodule is bedoeld voor ontwikkelaars van richtlijnen en standaarden en is geschreven op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB), het Verzekeringsgeneeskundig Instituut (VGI), het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid en het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Aanbevelingen in deze richtlijnmodule zijn bestemd voor de bij de ontwikkeling betrokken beroepsgroepen (bedrijfsartsen, huisartsen, internisten en

30

verzekeringsartsen) alsmede voor alle andere (para-) medische beroepsgroepen die betrokken zijn bij de behandeling en begeleiding van mensen met diabetes. Daarnaast kunnen de aanbevelingen ook worden geraadpleegd door andere gezondheidskundige adviseurs en uiteraard door het management van organisaties waar mensen met diabetes werkzaam zijn. De richtlijnmodule is tot stand gekomen dankzij een subsidie uit het KKCZprogramma van ZonMw. Bij de samenstelling van de brochure zijn zowel inhoudelijke als ervaringsdeskundigen betrokken. Mocht er ondanks onze zorgvuldigheid toch een fout in de teksten staan, dan kan DVN daarvoor geen aansprakelijkheid aanvaarden. Aan de inhoud van de brochure kunnen geen rechten worden ontleend. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Diabetesvereniging Nederland.

Uitgever Diabetesvereniging Nederland Postbus 470 3830 AM Leusden Telefoon 033 - 463 05 66 Fax 033 - 463 09 30 KvK Gooi- en Eemland 404 763 41 [email protected] www.dvn.nl Redactie Clim van Daelen, projectleider DVN Redactiecommissie Jeroen Doorenbos, Adviseur Front Office DVN Eglantine Barents, Beleidsadviseur DVN Rob van Damme, MD, MA, Lid Directie DVN Dr. David Bruinvels, bedrijfsarts - richtlijnontwikkelaar NVAB Eindredactie Afdeling Communicatie, Diabetesvereniging Nederland Vormgeving Studio Pothoff concept creatie fotografie, Veenendaal

31

Dit is een uitgave van Diabetesvereniging Nederland Fokkerstraat 17 3833 LD Leusden

SP©20121415

[email protected] www.dvn.nl