Hoe één foto de wereld kan veranderen
Meditatie ds. Gerard Rinsma Zondag 13 september 2015 Evangelielezing: Lucas 24:13-35
Lieve mensen, Eén foto kan de wereld veranderen; een foto van een hele andere manier naar werkelijkheid kijken1. Dat is afgelopen week gebeurd: opeens werden wij ons bewust hoe groot de nood is van mensen op de vlucht. Wisten wij het daar voor? Ja wel, maar het drong niet goed tot ons door. Het bleef ver van mijn bed. En we keken naar vluchtelingen door het perspectief van angst en eigenbelang. Want Ik hie honger, mar jim wienen benaud dat ik hjir bliuwe woe ik hie toarst, mar jim wienen benaud, dat it tefolle kostje soe Ik wie frjemd, mar jim wienen benaud foar in oansûgjende wurking. Ik wie neaken, mar jim wienen benaud dat ik mei tefolle komme soe. Ik wie siik, mar jim wienen benaud dat ik misbrûk meitsje soe fan jim goedens. Ik siet yn it tichthus, mar jim wienen benaud, Nu zijn er nog steeds mensen die door dit perspectief naar vreemdelingen vluchtelingen kijken. Ze zijn bang voor onbekende mensen, die in hun buurt komen wonen. Maar anderen zijn door de foto als het ware wakker geschud en kijken op een andere manier naar vluchtelingen: als mensen, die een beroep doen op onze medemenselijkheid, een beroep op onze barmhartigheid. "Toen ik de 3-jarige Aylan Kurdi zag, was ik verstijfd. Op dat moment kon ik niets meer voor hem doen. Hij lag daar maar met zijn rode shirt en zijn blauwe broekje. Zijn levenloze lichaam lag daar. 1
Nrc 4 september 2015: Iconische foto bevestigt beeld door Wilfred Takken Kunnen iconische foto’s de wereld veranderen? Opent Europa zijn armen voor de vluchtelingen, nu wij de verdronken jongen hebben gezien? Kleppe: „Over het effect van media op de loop van de geschiedenis is veel onderzoek gedaan en die onderzoeken zeggen allemaal dat het effect uitermate beperkt is.” Het bekendste voorbeeld is het Vietnamese napalmmeisje. Volgens de mythe keerde die foto de Amerikaanse publieke opinie tegen de Vietnamoorlog. Volgens Kleppe is dat onzin: die publieke opinie was al aan het kantelen. Een foto past bij een beeld dat we toch al hebben, en daarom wordt hij iconisch.
Ik kon niks meer voor hem doen", vertelt fotograaf Nilüfer Demir in een interview. Het enige dat ik voor hem kon doen was de schreeuw van zijn levenloze lichaam laten horen.
En dat kon ik alleen maar doen door een foto van hem te maken. en zo het drama te tonen aan de wereld. Ik kon gewoon niets anders doen." Demir zegt dat ze niet had verwacht dat haar foto's zo'n invloed op de wereld zou hebben. "Ik hoop dat er na vandaag iets verandert."
En dat schreef ook de Engelse krant The Independent: als deze foto’s Europa’s houding ten opzichte van vluchtelingen niet veranderen, wat dan wel?’ Dat is de misschien de vraag: kunnen mensen veranderen? Niet alleen dat ze nieuwe ideeën krijgen, maar fundamenteel anders gaan kijken, voelen? Daar is daar is veel onderzoek naar gedaan, maar zo net hebben we gehoord hoe dat in zijn werk gaat. Voor mensen in de kerk is dat het overbekende verhaal - wat vaak met Pasen wordt gelezen - over twee mannen, die diep ontgoocheld de stad Jeruzalem verlaten en terugkeren naar hun huisadres. Een aantal van ons heeft net zo wandeling gemaakt. In de voetsporen van deze mannen. Maar wat gebeurt er nou precies tijdens die wandeling? Er komt een derde bij; iemand die niet op de hoogte is van wat gebeurd is. Iemand die vragen stelt en vervolgens luistert. OK, misschien hebben we dat ook tijdens de wandeling ervaren. Maar dan pakt deze vreemdeling een bijbel uit zijn jas en begint de gebeurtenissen in een nieuw kader te plaatsen. Zoals op het plaatje in het boekje: als je alleen naar het wit kijkt, dan zie je een vaas; maar als iemand tegen je zegt: kijk nu eens naar de zwarte plekken aan de zijkant, dan is het opeens geen vaas meer, maar zijn het twee gezichten geworden. Met een duur woord heet dat: reframing. Met ander woorden: de vreemdeling biedt de twee moedeloze mannen een nieuw perspectief, waardoor hun kijk op de gebeurtenissen verandert. “Moest de Messias al dat lijden niet ondergaan om zijn glorie binnen te gaan?’ zo vraagt hij retorisch, waarna hij begint uit te leggen, dat de lijdensweg en de kruisiging van Jezus van Nazareth onderdeel zijn van zijn missie, van zijn levensweg. Met andere woorden: het is geen fiasco geen echec, geen nederlaag, maar onderdeel van zijn programma. Dat is een volstrekt nieuwe kijk op de traumatische gebeurtenissen; hetzelfde in het gedicht over de voetstappen. Als dichter terugkijk op de weg die hij langs het strand heeft afgelegd, vraagt hij zich af waar God was op het moment dat hij het zo moeilijk had. Op die plek ziet hij maar één paar voetstappen. En dan volgt de reframing2 – en hoe je er ook over 2
Framing is een begin 21e eeuw in het Nederlands terechtgekomen Engelse term die verwijst naar een overtuigingstechniek in communicatie. De techniek bestaat eruit woorden en beelden zo te kiezen, dat daarbij impliciet een aantal aspecten van het beschrevene wordt uitgelicht. Deze uitgelichte aspecten helpen om een bepaalde
denkt, het is knap gevonden. Want, zo hoort de dichter God tot hem spreken: toen, mijn lieve kind, heb ik jou gedragen. 3 Met andere woorden: het zijn niet jouw voetstappen, maar die van mij, die jou op dat moment op mijn schouders droeg. En met die uitleg kijkt de dichter op een andere, een nieuwe manier naar dat ene paar voetstappen in het zand. Aan de voetstappen zelf verandert niets, aan de tragische dood van een geliefde profeet verandert ook niets, maar wel aan de manier, waarop er naar gekeken wordt. De strandwandelaar, de Emmaüsgangers. Dan vallen de dingen opeens op hun plek en liggen ze niet meer als een steen op onze ziel. Maar om zo te veranderen, om zo anders te kijken naar onze eigen geschiedenis, daar hebben we meestal een derde voor nodig; iemand, die ons op een andere manier naar ons leven, onszelf, onze wereld leert kijken. Een fotograaf, een dichter, of gewoon iemand die met ons mee loopt. Iemand, die we hebben leren vertrouwen en daarom aan tafel nodigen. Iemand, die we herkennen aan de manier, waarop hij het brood breekt en de zegen spreekt. Om dan tot de ontdekking te komen hoe het vuur opnieuw ging branden, toen hij onderweg met ons sprak en ons de dingen nieuw leerde zien. Amen. lezing van het beschrevene of een mening daarover te propageren. Onder meer in de politiek, de journalistiek en de reclame wordt van framing bewust (en onbewust) gebruik gemaakt. Bij framing als overtuigingstechniek wordt gekozen voor woorden en beelden die die aspecten naar voren halen waarvoor de beoogde ontvangers het vatbaarst zijn. Zo kiest een fabrikant van vruchtensappen, die begrippen als gezond, natuurlijk, ambachtelijk, vers en oprecht met zijn merk wil associëren, voor een verpakking met dergelijke vermeldingen die met opzet vaag zijn, om een overdreven positief beeld te geven van het sap. Verdachtmakingen zijn ook 'framing', bijvoorbeeld door tegen een verdachte, eerder begane misstappen op te voeren die niet te maken hebben met dezelfde rechtszaak. De schijn wordt gewekt dat de verdachte al vaker soortgelijke misdaden gepleegd heeft, maar dit is dus oneerlijk. De bedoeling van de aanklager is: 'Iemand die..', daar kun je deze misdaad van verwachten. Geen enkele communicatie is volstrekt objectief, en dus kent iedere uitspraak wel een zeker frame (denkraam) van veronderstellingen die eronder verborgen zitten. Anders dan bij het gebruik van argumenten als overtuigingsmiddel, gaat het bij framing vooral om de associaties bij het beeld. 3 Voetstappen in het zand Ik droomde eens dat ik/aan 't strand liep bij lage tij/ Ik was daar niet alleen, want God liep aan mijn zij. We liepen samen het leven door/en lieten in ’t zand/een spoor van stappen, twee aan twee./Want God liep aan mijn hand./ Ik stopte en keek achter mij/en zag mijn levensloop/ in tijden van geluk en vreugd/van diepe smart en hoop. Maar als ik goed het spoor bekeek,/ zag ik langs heel de baan/ daar waar het juist het moeilijkst was/ maar één paar stappen staan..... Ik zei toen 'God, waarom dan toch?!!' /Juist toen ik u zo nodig had. Juist toen ik zelf geen uitkomst zag / op het zwaarste deel van mijn pad..... God keek mij vol liefde aan /en antwoordde op mijn vragen: "Mijn lieve kind, toen het moeilijk was, toen heb ik jou gedragen....."
