Hitler loopt met open ogen in de val Neplegers, opblaasbare tanks en listige dubbelagenten. In de maanden voorafgaand aan D-day zetten de geallieerden de gigantische afleidingsmanoeuvre Operation Bodyguard in gang. Hiermee willen ze de troepen van Hitler ver van het landingsgebied in Normandië vandaan houden. door Martin Landin
14
Historie 1 • 2014
1 Operation bodyguard De afleidingsmanoeuvre
2
Operation Tiger
3
Mission Albany
1/2014
Een oefening voor D-day loopt 2/2014 ernstig uit de hand
Paratroepers landen achter de vijandelijke linies
4
3/2014
Operation neptune
D-day: op Omaha Beach zijn de gevechten het hevigst
4/2014
Voorafgaand aan de invasie in Normandië probeerde de Britse geheime dienst Hitler en zijn troepen om de tuin te leiden. u.s. army center of military history & the national archives uk & r. killblane & j. macniece/casematepublishing.com
Historia 1 • 2014
15
Print: tre815 - PDF PROCES Layout: ws Red.sek: jn
U.S. coast guard
D-Day
operation bodyguard
Een sterk staaltje blufpoker Bodyguard was de verzamelnaam van een groot aantal afleidingsmanoeuvres, die deel uitmaakten van de geallieerde invasieplannen. De Duitsers mochten er onder geen beding achter komen dat de landing in Normandië zou plaatsvinden.
Narvik
Operation Royal Flush
operation Fortitude south Hitler werd misleid
Zweden moest meevechten
Operation Fortitude South was de grootste afleidingsmanoeuvre. Hitler was ervan overtuigd dat de invasie bij Pas de Calais zou plaatsvinden, waar het Kanaal op zijn smalst is, en de geallieerden wilden hem graag in die waan laten.
Om de Duitsers op een dwaalspoor te brengen, onderhandelden de geallieerden met neutrale landen als Zweden, Turkije en Spanje met de bedoeling ze aan hun zijde te krijgen. Daardoor moest Hitler zijn troepen in de buurt van deze landen houden, ver van Normandië.
Trondheim
Helsinki
Oslo
hroefden de De Duitsers sc Pas de Calais n verdediging va erde bluf. lie al ge de op na
Stockholm Edinburgh
Kopenhagen
Londen Berlijn
Warschau
Brussel
akg/scanpix
Parijs
Operation overlord Het echte doel was geheim De eigenlijke invasie, Operation Overlord, zou plaatsvinden op de Normandische stranden. De geallieerden wilden koste wat kost voorkomen dat Hitler hier lucht van zou krijgen.
operation Copperhead
getty images/aop
Acteur speelde generaal De geallieerden stuurden een dubbelganger van Montgomery op een officieel bezoek aan Gibraltar. De nepgeneraal deed onder meer Britse bases aan en strooide met opmerkingen over een invasie in Frankrijk. In het echt heette hij Clifton James, en zijn aanwezigheid moest de Duitsers doen geloven dat de invasie in ZuidFrankrijk zou plaatsvinden.
16
Historie
De acteur Clifton James leek als twee druppels water 1 • 2014op Montgomery.
Belgrado
Monaco Madrid
Barcelona Rome
Gibraltar
Algiers
Operation Vendetta Collaborateurs hielpen geallieerden De geallieerden waren van plan op de Côte d’Azur te landen, en dat mochten de Duitsers weten: de informatie werd gelekt naar Franse nazicollaborateurs. Om de Duitse troepen in ZuidFrankrijk te houden, zeiden ze er echter niet bij dat de inval pas twee maanden na de invasie in Normandië zou plaatsvinden.
Print: tre815 - PDF PROCES Layout: ws Red.sek: jn
ki
maste rplan
Operation Fortitude north
Noorwegen was nepdoel Voor Hitler was Noorwegen van levensbelang. Hij was afhankelijk van Zweeds ijzererts voor de productie van oorlogsmaterieel, en dat werd via de haven van het Noorse Narvik aangevoerd. Deze route was het hele jaar door ijsvrij. De geallieerden speelden handig in op Hitlers angst om Noorwegen kwijt te raken toen ze in 1943 met de voorbereidingen op de inval in Normandië begonnen. De nepinvasie van Noorwegen kreeg de codenaam Operation Fortitude North. De kern van de operatie was een legertje van maar 29 officieren en 334 soldaten, dat de indruk moest
wekken dat er in Edinburgh 100.000 man klaarstonden om Noorwegen aan te vallen. Het groepje zond valse radioberichten de ether in, met onder meer weerrapporten voor Noorwegen en grote bestellingen van ski’s. Ook de Noorse koning Haakon VII droeg zijn steentje bij: in een toespraak riep hij zijn landgenoten op niet te veel sabotageacties tegen de Duitsers uit te voeren ‘omdat we u nog hard nodig zullen hebben’.
RESULTAAT: Duitsland hield 13 legerdivisies, 58.000 troepen van de Luftwaffe en 89.000 mariniers in Noorwegen.
Operation Graffham Zweden deed ook mee
getty images
Om een aanstaande invasie van Noorwegen nog geloofwaardiger te maken, spraken de Engelsen in het openbaar met de Zweedse autoriteiten. Ze vroegen toestemming om door het Zweedse luchtruim te vliegen en toestellen bij te tanken op Zweedse militaire vliegvelden.
Het nepin hoofdk wart vasieleger had zijn Edinburgh ier in het kasteel va . 363 ma n 100.000 so n moesten voor ldaten doo rgaan.
/aop
Soldaten naar de Balkan
Stalin zat ook in het complot
Vlak voor de invasie in Normandië vingen de Duitsers geruchten op over een geallieerd plan om Griekenland en de Balkan binnen te vallen. Dit verhaal was alleen verspreid om te voorkomen dat Hitler troepen uit het Middellandse Zeegebied naar Normandië zou sturen, maar hij versterkte het gebied zelfs met maar liefst 25 divisies – die in Normandië het verschil hadden kunnen maken. getty images/ao p
Al in 1942 vroeg de leider van de Sovjet-Unie, Jozef Stalin, de Amerikaanse president Roosevelt en de Britse premier Churchill een front in West-Europa te openen. Stalin stond op dat moment onder grote druk van de Duitsers, en hij hoopte dat een offensief in het westen Hitler zou verzwakken. Stalin kreeg de garantie dat dit zou gebeuren, en op de Conferentie van Teheran in december 1943 werd het plan voor de invasie in Normandië goedgekeurd. Tijdens deze ontmoeting nam Churchill Stalin apart om hem op de hoogte te stellen van de afleidingsmanoeuvre Operation Bodyguard. Nog geen half jaar later – in mei 1944, toen de operatie al in volle gang was – droeg Stalin zijn steentje bij door troepen en schepen naar de Kolabaai bij de Noorse grens te sturen. Zo wekte hij de indruk dat een invasie aanstaande was. Sovjetleider Jozef Stalin maakte Operation Bodyguard geloofwaardiger met zijn bijdrage.
Nazi-Duitsla nd divisies naar stuurde 25 G uit vrees voor riekenland een invasie.
Historia 1 • 2014
17
library of congress
Operation Zeppelin
operation bodyguard Een speciaal nummer van National Geographic over FUSAG droeg bij aan de geloofwaardigheid.
Patton zag zijn taak niet zitten De Amerikaanse generaal Patton was erg ambitieus, en hij had er dan ook veel moeite mee dat hij de leiding kreeg over FUSAG – een nepleger dat de Duitsers moest doen geloven dat de invasie bij Pas de Calais en niet bij Normandië zou plaatsvinden – en daar was weinig eer aan te behalen. Patton wilde veel liever op het slagveld staan, maar hij besefte wel dat een afleidingsmanoeuvre geloofwaardiger zou zijn als een groot generaal als hij het nepleger aanvoerde. Pas twee maanden na D-day mocht Patton meevechten. Op 1 augustus 1944 begon hij met zijn 3e Leger aan een veldtocht die hem in 280 dagen naar Tsjecho-Slowakije zou brengen. Hij nam 12.000 dorpen en steden in.
national geographic
Generaal Patton voelde zich niet op z’n plek als bevelhebber van een nepleger; hij wilde vechten. POLFOTO/ULLSTEIN BILD
Operation Fortitude south
Nepleger fopte Hitler Fortitude South was het belangrijkste onderdeel van Operation Bodyguard. De geallieerden kregen onder meer hulp van de filmindustrie.
D
e invasie van Normandië mocht niet mislukken, en de geallieerden gingen daarom heel ver om Hitler wijs te maken dat ze in de buurt van Calais zouden landen. De First US Army Group (FUSAG), die maar een paar duizend man telde, sloeg dan ook zijn kamp op in ZuidwestEngeland en moest de indruk wekken uit een miljoen man te bestaan. De soldaten bouwden in het voorjaar van 1944 een gigantisch tentenkamp. De Britse filmindustrie leverde honderden opblaasbare tanks en vrachtwagens, en vliegtuigen en boten van hout. Vanuit een Duits verkenningsvliegtuig zou dit nepmaterieel net echt lijken. Daarnaast voerden de geallieerden het radioverkeer in het gebied op, zodat de Duitsers de indruk kregen dat er een enorm leger op het punt stond het Kanaal over te steken bij Calais.
Bovendien werd Pas de Calais zwaar gebombardeerd, maar de geallieerden moesten ook bruggen, wegen en Duitse stellingen in Normandië bestoken om de weg vrij te maken voor de echte invasie. Dat mocht niet te veel opvallen, en daarom werd circa de helft van de bommen boven Calais afgeworpen, een kwart boven Normandië en een kwart elders. Terwijl de afleidingsmanoeuvre in volle gang was, bereidde het echte invasieleger zich in het zuidwesten van Engeland voor. Hier werd het militaire materieel gecamoufleerd, en de bases waren geheel verduisterd. Het eten werd op een vuur zonder rook bereid, en de witte handdoeken van de soldaten werden vervangen door kakikleurige exemplaren, die niet zichtbaar waren vanuit de lucht.
RESULTAAT: Via onderschepte berichten wisten de Britten dat de Duitsers erin getrapt waren en versterkingen naar Calais stuurden. Maar dat was vooral te danken aan dubbelagenten, want de Duitsers spioneerden bijna niet meer boven Engeland. 18
Historia 1 • 2014
vrachtwagens
Opblaasba trucks moe re st dat het lege en de indruk wekke n r gigantisc h was.
it de luch
t
Vanu t tellen ne vliegtuigen n ute toes s a ho leken de e vloot die klaar w . n rm e o k n e te s n e e al over te a n a K t e om h
Het Britse leger riep de hulp in van de BBC om een goed beeld te krijgen van de Franse kust. De omroep organiseerde een wedstrijd, waarbij mensen hun vakantiefoto’s konden insturen. De BBC ontving er bijna negen miljoen, waarvan er 500.000 aan de kust waren gemaakt. Zo konden de Engelsen het invasiegebied uit-en-ter-na bestuderen.
Print: tre815 - PDF PROCES Layout: ws Red.sek: jn
Normandische kust werd met vakantiekiekjes in kaart gebracht
misle idings metho den landingsvaartuigen De nepschepen van de geallieerden wogen maar 4,5 ton. De ‘landingsvaartuigen’ bleven drijven dankzij lege vaten.
crown copyright
De geallieerden bestudeerden vakantiefoto’s van de Normandische kust. getty images
imperial eum
r museum
war mus
imperial wa the nationa l archives uk
Tanks In het donker verplaatsten geallieerde soldaten de opblaastanks, zodat het leek of het gonsde van de activiteit. Meestal lieten de troepen de tanks leeglopen voordat ze ermee aan de wandel gingen.
rue des archives/polfoto
operation bodyguard
Dubbelagenten speelden grote rol Operation Bodyguard was nooit geslaagd zonder de dubbelagenten van MI5, die duizenden valse berichten naar de Duitsers stuurden.
D
met Arthur Owens, en e Britse geheime dienst MI5 had op die manier kon MI5 ze gedurende de hele oorlog eenvoudig oppakken. de totale controle over het Agenten die buiten Duitse spionagenetwerk in medeweten van Owens naar Groot-Brittannië. Engeland kwamen, meldden Al vóór de oorlog had de zich vaak uit eigen beweging Welshman Arthur Owens bij hem, of waren zo rs zijn diensten aangeboden incompetent dat ze snel De Duitse t Owens a dachten d erkte. aan de Duitsers, die meteen gearresteerd werden. Zij w n e voor h hadden toegehapt. Daarna kregen de doodstraf als ze informeerde Owens bij MI5 niet voor de Engelsen wilden ite graham wh naar de mogelijkheid om werken, en bijna 47 Duitse dubbelspion te worden. agenten waren tijdens de oorlog dan ook in Owens was toen de enige agent van de geallieerde dienst. Duitsers in Engeland, en ze bouwden een Dit netwerk werd Double Cross spionagenetwerk rondom hem op. De genoemd, en tijdens Operation Bodyguard Duitse veiligheidsdienst gaf alle nieuwe werd er volop gebruik van gemaakt om de agenten de opdracht contact op te nemen Duitsers van valse inlichtingen te voorzien.
RESULTAAT: De Duitsers ontdekten het dubbelspel nooit. Zelfs na de invasie in Normandië vertrouwden ze hun agenten nog, en een aantal van hen werd zelfs onderscheiden met het IJzeren Kruis voor hun bijdrage aan de oorlogsvoering. ww2today.com
IJzeren Kruis voor dubbelspion CodenaAM: Garbo De Spanjaard Juan Pujol García was de belangrijkste dubbelagent van MI5. Gedreven door zijn haat jegens totalitaire regimes zette hij een netwerk van 27 fictieve agenten op, dat de Duitse inlichtingendienst Abwehr van zo veel geloofwaardige informatie voorzag dat de Duitsers vanaf december 1942 zelfs helemaal geen nieuwe agenten meer naar Engeland stuurden. Pujol had een paar dagen voor de invasie in Normandië tegen de Duitsers gezegd dat hij op 6 juni 1944 om drie uur ’s nachts een ‘zeer belangrijk bericht’ zou sturen. En die nacht deelde hij de Duitsers mee dat er een grote vloot geallieerde schepen onderweg was naar Normandië.
20
Historia 1 • 2014
Hiermee had hij de invasie bewust onthuld, zodat zijn volgende bericht geloofwaardiger zou zijn: hij maakte de Duitsers wijs dat het om een afleidingsmanoeuvre ging, omdat het grootste deel van de Britse troepen nog in Engeland was. De Duitsers lazen dit bericht acht minuten nadat de eerste troepen in Normandië geland waren. Op basis van deze informatie hield Hitler zijn troepen bij Pas de Calais op hun plek in afwachting van de echte invasie. Zelfs twee weken na de landing lagen de meeste Duitse troepen daar nog. Pujol sleepte een IJzeren Kruis in de wacht als beloning voor zijn desinformatie. De levendige fantasie van Juan Pujol García hield de Duitse geheime dienst Abwehr vijf jaar bezig. rue des archives/polfoto
Bij gebrek aan goede agenten stuurde de Abwehr volslagen amateurs als spionnen naar Groot-Brittannië. Deze agenten kregen slechts zeer summiere instructies, en de meesten werden dan ook snel opgepakt. Zo werd één agent al een uur nadat hij aan land was gekomen ingerekend, omdat hij vergeten was zijn roeiboot te verbergen. Een ander deed een dutje op het strand voor hij – om negen uur ’s morgens – een drankje bestelde in een pub. Wat deze agent niet wist, was dat Britse bars zo vroeg geen alcohol mochten schenken, en de barman kreeg dan ook meteen argwaan en belde de politie. Deze twee mannen werden overigens niet geschikt bevonden om als dubbelagent te werken.
Duitse geheim agenten werden gemanipuleerd Alle Duitse agenten die in Engeland opgepakt werden, werden verhoord in Camp 020 in Zuid-Londen. Hier werden ze opgewacht door luitenant-kolonel Robin Stephens – met karakteristieke monocle –, die de Duitse gevangenen dankzij zijn licht ontvlambare temperament en acteertalent zo wist te bespelen dat ze binnen de kortste keren bereid waren voor Groot-Brittannië te werken. Zo bedacht Stephens de verhoortechniek good cop, bad cop,
waarbij degene die het verhoor leidde enorm tekeerging tegen de gevangene, waarna een vriendelijker onderofficier de kant van de arrestant koos en zo zijn sympathie kreeg. Met list en bedrog slaagde Stephens erin 47 Duitse agenten te rekruteren voor het Double Cross-netwerk van MI5.
Robin S bedach tephens bad co t de good cop p-meth , ode.
Lees ook Joshua Levine: Operatie Fortitude, Just Publishers, 2012 Ben Macintyre: Double Cross, Bloomsbury Publishing, 2012 Juan Pujol García & Nigel West: Operation Garbo – The Personal Story of the Most Successful Spy of World War II, Biteback Publishing, 2011
In het geheime Camp 020 zetten de Engelsen de Duitsers onder zware geestelijke druk.
topfo to/po lfoto
Andere beroemde dubbelagenten Dušan Popov
Wulf Schmidt
Roman Czerniawski
Codenaam: Tricycle
CodenaAM: Tate
CodenaAM: Brutus
Zonder te weten dat Popov voor de Engelsen werkte, stuurde de Abwehr de Serviër in 1941 naar de VS om een spionagenetwerk op te zetten. Popov stelde FBIhoofd Edgar J. Hoover ervan op de hoogte dat de Japanners via de Duitsers informatie over de marinebasis Pearl Harbor verzamelden. Hoover negeerde deze waarschuwing echter. Vanaf juli 1942 voorzag Popov de Duitsers vanuit Engeland van valse inlichtingen.
Schmidt werd meteen na aankomst in Engeland in de kraag gevat en ertoe overgehaald zich aan Britse zijde te scharen. De Duitsers zagen hem als een waardevolle agent en maakten zelfs 20.000 pond (1,5 miljoen euro nu) naar hem over. Het geld ging rechtstreeks naar MI5.
Hitler dacht dat de invasie in Normandië een afleidingsmanoeuvre was, en hield zijn pantsertroepen in Pas de Calais. Shutterstock
De Poolse verzetsman werd in 1941 door de nazi’s opgepakt, maar kwam vrij in ruil voor spionagewerk. Hoewel de Duitsers dreigden zijn gezin te doden als hij hen misleidde, werd hij dubbelagent voor MI5.
security service mi5 & imperial war museum
Duitsland stuurde amateurs
Print: tre815 - PDF PROCES Layout: ws Red.sek: jn
de apo theos e
