MARCEL VAN DEN BERGH / HH
TEKST ERIC VAN DEN OUTENAAR
De juiste beslissingen van
Joop van den Ende Een ondernemer die het schopt van krantenjongen tot miljonair spreekt tot de verbeelding. Joop van den Ende (69) - met een geschat vermogen van 1,5 miljard euro - roept dat gevoel op. Maar ook hij hee veel dingen uit moeten proberen om uit te kunnen groeien tot één van de succesvolste en rijkste Nederlandse ondernemers. Wat zijn de sleutelmomenten in zijn succesverhaal?
38
portret
KLAAS FOPMA/HH
linkerfoto: Baarn, 27 mei 2000, afscheids receptie Van den Ende bij Endemol. rechterfoto: 3 februari 2010, het hoogste punt van het DeLaMar theater is bereikt. Met Janine van den Ende, actrice Liz Snoyink en komiek André van Duin.
1994 Fusie Endemol Dat je jezelf als ondernemer steeds opnieuw moet uitvinden, is iets waar Joop van den Ende over kan meepraten. De ondernemer probeerde werkelijk van alles uit voordat hij zich in de jaren tachtig ontwikkelde tot de marktleider op het gebied van grote tv-producties. De in Amsterdam geboren mediamagnaat volgde ooit een opleiding tot timmerman en technisch tekenaar. Hij probeerde een blauwe maandag cabaretster te worden en was een tijdje uitbater van een feestartikelenwinkel. Het mislukte allemaal. Tot hij zijn talent ontdekte: anderen tot ster maken. Nadat hij in de jaren zestig een theaterbureau begon, lanceerde hij ondermeer de carrière van tv-komiek André van Duin. In de jaren zeventig volgde een eerste tv-hit met het duo Bassie & Adriaan voor de Tros, voor wie hij later een circustournee zou organiseren. Ook experimenteerde hij met het maken van films (zie kader). Ryclef
Rienstra, voormalig directeur van het Fonds voor de Nederlandse Film en nu directeur van de VandenEnde Foundation: “Hij had het vermogen om er met een frisse, zakelijke blik naar te kijken, vooral voor wat betre de marketing en het publieksbereik.” In de jaren tachtig ontdekte hij echter een gouden marktkans. Vanwege de ontzuiling en Europese mededingingsregels nam de concurrentie onder omroepen en tvzenders toe en daarmee de vraag naar grotere, onderscheidende spelshows. Met producties als de Soundmixshow en de Playbackshow speelde de tv-ondernemer daar handig op in. Ook verbaasde hij zich erover dat er in Nederland nog geen soap was naar Amerikaans model. Goede Tijden Slechte Tijden (vanaf 1990 op RTL 4) bezorgde hem de naam van soapkoning. Dat hij niet kon blijven teren op oude successen werd begin jaren negentig duidelijk. Omroepen gingen opeens meer op de
kosten leen en konden zijn ‘dure’ producties steeds slechter betalen. Hij maakte een belangrijke strategische beslissing. In 1994 fuseerde Joop van den Ende met de productiemaatschappij van John de Mol. “Joop is iemand die voor een visie kan staan, maar nooit star in succes blij vasthouden aan dingen. Dat toonde hij ook toen”, zegt Hubert Deitmers, die van Atlas Ventures werd aangetrokken om internationale overnames te leiden bij het nieuwe Endemol. Hij herinnert zich de “opmerkelijke fusieconstructie”. Hoewel de bedrijven niet even groot waren - Van den Ende was marktleider - stond hij erop dat een samenwerking een fiyfiyverdeling in moest houden. “Zo schiep hij enorm veel krediet. Hij durfde anders naar de dingen te kijken.” Dat altruïsme betaalde zich later uit. De twee mediaondernemers brachten Endemol in 1996 naar de beurs en konden 120 miljoen euro aan hun ver
39
mogen toeschrijven. John de Mol leverde Van den Ende ook de kaskraker aller soaps: Big Brother. Het format ging in bijna zestig landen over de toonbank.
2000 Verkoop aan Telefónica
In 2000 maakte Van den Ende met de verkoop van zijn aandelen Endemol aan het Spaanse Telefónica de belangrijkste deal uit zijn leven. Hij werd in één klap multimiljonair. Deitmers, die als lid van de raad van bestuur nauw betrokken was bij het verkoopproces, herinnert zich hoe Van den Ende ook toen voor de dingen uit wist te lopen. In oktober 1999 was besloten om ieder bod van concurrenten af te slaan. “Joop stuurde iedere geïnteresseerde een mooi doosje wijn en stellige bedankbrief.” Het speelveld veranderde in de daaropvolgende maanden echter drastisch. Toen de Amerikaanse mediagigant Time Warner en internetbedrijf AOL besloten te fuseren, werd het opeens heel spannend op de overnamemarkt. Niet lang na die deal viel er ook een bod van 5,5 miljard euro op de stoep van Endemol. Deitmers: “Dit was vanzelfsprekend een ‘offer you can’t refuse, hoewel er wel een zeer aantrekkelijk voorstel van KPN lag.” Van den Ende had kunnen gokken: we slaan dit
bod af en wachten op een nog betere. Maar: “Joop hee zich daarin niet laten meeslepen.” Het bleek een goede timing. Het overnamecontract was nog niet getekend of twee dagen later store de koers van de Nasdaq in elkaar en barse de internetzeepbel.
1999 Terugkoop theaterimperium
Van den Ende vond na de verkoop van Endemol een nieuw bestaan als theaterman. Deitmers herinnert zich het moment dat Joop van de Ende in 1999 Live Entertainment - voorloper van het huidige Stage Entertainment - uit Endemol terugkocht. Van den Ende moest er een slordige 170 miljoen euro voor neerleg-
Concepten van Joop van den Ende Films: Spetters, Dagboek van een Herdershond, Ik ben Joep Meloen, De Boezemvriend. Tv-producties: De Fabriek, De Weg, Herenstraat 10, Dossier Verhulst, Spijkerhoek, Soundmixshow, Playbackshow, Surpriseshow, Honeymoonquiz, Goede Tijden Slechte Tijden, Vrienden voor het Leven, Bureau Kruislaan, Onderweg naar Morgen, Vrouwenvleugel, Goudkust en Kees & Co.
Theaterstukken: Cyrano de Musical (Nederland,Japan en de Verenigde Staten), The Phantom of the Opera, My Fair Lady, Victoria Victoria (Broadway), Tommy (West End), Cats (Vlaanderen), West Side Story, Miss Saigon, Dirty Dancing, Evita, The Lion King, Tarzan, 3 Musketiers, Ciske de Rat, Petticoat en Mary Poppins. Vastgoed: Circustheater, DeLaMar theater, Beatrix Theater, Theater Fabriek Amsterdam, Duitsland (10 theaters), Moskou, Madrid, Milaan, Rome, Parijs, New York (5 theaters).
40
gen. Deitmers zat tegenover hem aan de onderhandelingstafel. Het was al laat, na lange en stroeve onderhandelingen waren ze er rond de klok van twee uur ’s nachts uit.“Iedereen had zoiets van: ik ga naar huis en bel me de eerste tien dagen maar even niet”, beschrij Deitmers. “Joop stond echter op en sprak opeens een dankwoord uit: dat hij blij was dat zowel de mensen die voor de kopende partij hadden onderhandeld als de mensen die voor de verkopende partij hadden onderhandeld zich zo hadden ingezet voor de onderhandelingen. Dat had ik nog nooit meegemaakt. Niemand verwacht zoiets van een onderhandelingspartij.” Het op de juiste momenten boven de partijen staan, was volgens Deitmers een kracht die Van den Ende toen succes opleverde. “Iedereen ging met een goed gevoel naar huis.” Het was een belangrijke stap in zijn ontwikkeling na Endemol. Van den Ende kende de musicalmarkt in Nederland goed. Zo produceerde hij een aantal grote musicals begin jaren negentig en kocht en herbouwde hij het Circustheater in Scheveningen. Hoewel hij succesvol was met Endemol, kon hij zijn ei bij het televisiebedrijf er niet meer echt in kwijt. Het draaide daar, ondermeer door druk van sterke internationale concurrenten, gaandeweg steeds meer om het reduceren van kosten. “Daar hee Joop minder affiniteit mee. Hij houdt meer van het grote gebaar”, merkte Eyeworks-directeur Ronald van Wechem destijds op in een interview met zakenblad FEM Business. Deitmers beaamt dit: “Als Joop op een set rondloopt en het decor is niet goed genoeg, dan moet hij in staat kunnen zijn om een nieuwe aan te laten slepen.” In de theatermarkt staat het publiek veel meer centraal. Volgens Deitmers is het dan ook een goede beslissing geweest dat Van den Ende zich daar op is gaan richten. “Joop weet hier toegevoegde waarde te creëren.” Deitmers wijst op een voorbeeld. Een paar jaar geleden was er een strenge winter en een groot aantal mensen kon na een voorstelling niet naar
portret
huis. Van den Ende bood hen een gratis hotelovernachting aan. “In dit soort dingen kent hij geen grenzen. Door de klant het ultieme gevoel te geven, weet hij het publiek aan zich te binden.” Waar zijn ‘grote gebaar’ in de wereld van de tv-producties een zwakte was, maakte dat hem in de theatermarkt sterk. Van den Ende hee zijn theaterbedrijf Stage Entertainment inmiddels laten uitgroeien tot een internationaal entertainmentbedrijf met meer dan 4000 werknemers, waar jaarlijks meer dan 550 miljoen euro aan kaartjes worden verkocht.
2010 Realisatie DeLaMar Van den Ende stak eind jaren negentig niet onder stoelen of banken dat de ‘plae soaps’ hem gingen tegenstaan. Geen verras-
sing dus dat hij zich vanaf 2001 professioneel is gaan bezighouden met het bevorderen van kunst en cultuur en het stimuleren van ondernemerschap daarbinnen. Samen met zijn vrouw Janine riche hij de VandenEnde Foundation op. Het fonds werd in één klap het derde particuliere cultuurfonds in Nederland. Jaarlijks gaat er zo’n negen miljoen euro uit het familievermogen in het cultuurpotje. In november 2010 realiseerde hij zijn droom: de verbouwing en heropening van het DeLaMar, een roemrucht, maar in verval geraakt theater bij het Leidseplein in Amsterdam. “Het is hun paradepaardje”, zegt Rienstra. De totale ontwikkeling- en bouwkosten: 64 miljoen euro. Hoewel Van den Ende zich volgens Rienstra doorgaans afzijdig houdt van het dagelijkse bestuur van de VandenEnde Foundation, is het DeLaMar uitgegroeid tot
een persoonlijk prestigeproject. “In de laatste maanden van de bouw woonden hij en Janine er praktisch. Zij bemoeiden zich met alles: de publieksruimtes, de kleedkamers en liepen er rond met een 360-gradenblik.” Ook Deitmers bespeurde die gedrevenheid. Het was een paar weken na de opening van DeLaMar toen hij na een etentje in de stad langsliep. Hij zag de auto van Van den Ende staan en een lichtje branden. Hij was er nog steeds aan het werk. “Ik bedoel: hij hoe dit niet meer te doen.”
2070 Vastgoedfraude: slimme media-exit In 2007 keerde die veelzijdigheid zich tegen hem. Van den Ende was toen partner in Living City, een joint venture met projectontwikkelaar Trimp & Van Tartwijk. Het doel van dit project was om onder
‘Voor je visie staan, maar nooit verstarren’
41
meer op de Amsterdamse Zuidas een groot theater in combinatie met hotels te realiseren. Het werd echter zeer heet onder de voeten van Van den Ende toen bleek dat zijn zakenpartners door de FIOD van hun bed werden gelicht. Ze werden verdacht in een groot fraudeonderzoek. Hier toonde hij zich echter de handige mediaman; Van den Ende wachtte het oordeel van de rechter niet af, maar trok voor de camera zijn handen van hen af. “Ik ben me van geen kwaad bewust”, legde hij bij Pauw & Wieman uit. Deitmers: “Ik zie het als een teken van lef om het op die manier te spelen.” Volgens Deitmers realiseerde Van den Ende zich goed dat de enige manier voor hem om zich er goed uit te redden was om direct publiciteit te zoeken. “Het staat de volgende dag sowieso breed in de media.” Oprecht? Deitmers: “Ja, hij wilde er absoluut niet bij betrokken zijn. Dat hij dat uitlegt op de televisie, typeert hem.”
De lessen van Van den Ende
2006 Start investeringsmaatschappij Na het vastgoedakkefietje was Van den Ende een les rijker: geen wilde zakelijke avonturen meer. Zijn nieuwe roeping vond hij in 2006 als media-investeerder. Het concurrentiebeding waar hij bij het vertrek bij Endemol aan vast zat, was in dat jaar afgelopen. Samen met Hubert Deitmers riche hij een participatiemaatschappij op: Van den Ende & Deitmers. Hij nam direct een belang van dertig procent in tv-producent Eyeworks van protegé Reinout Oerlemans. Deitmers: “Ze hebben geen wekelijks contact, maar bij vlagen en dan gaat het met name over programma-ideeën.” Van den Ende en Deitmers Crossmedia Fund, een fonds van 150 miljoen euro dat zich vooral richt op crossmedia-investeringen, hee inmiddels een aantal grote exits gemaakt. De bekendste is die van vorig jaar met de verkoop van social mediasite Hyves aan de Telegraaf Media Groep. Deitmers herinnert zich nog de eerste ontmoeting tussen de oprichters van Hyves en Van den Ende in het voorjaar van 2008. Hij had een kennismakingsdiner georganiseerd. Drie 42
Voor je visie staan, maar nooit star zijn Durf anders te denken, probeer een markt te vinden die aansluit op je zakelijke kracht Leer vanuit het publiek - de klant - te denken, en weet wanneer je de klant ‘het ultieme gevoel’ moet geven Sta boven de partijen op de juiste momenten, dat kan je helpen deals te forceren Stel het product centraal en staar je niet blind op een businessmodel
jonge internetondernemers zaten daar aan tafel tegenover een ‘oude man’. Toen haalde Van Den Ende opeens vier opgevouwen A4’tjes uit de binnenzak van zijn jas. “Hij begon met een lezing van allemaal opmerkingen en suggesties over hoe de site verbeterd kon worden. Je had hun verbaasde gezichten moeten zien.” Volgens Deitmers gaf hen dit het gevoel dat ze belangrijk gevonden werden. Want wie verwacht dat iemand van de statuur van Van den Ende zich nog druk gaat maken om een social mediasite? Volgens Deitmers toont hij daarin als investeerder zijn kracht. “Hij denkt altijd vanuit het product en niet vanuit een businessmodel. De eerste vraag die hij zichzelf altijd stelt is: wat zouden we allemaal met het product kunnen doen?” Zo liep Deitmers begin 2007 bij Van den Ende binnen om te vertellen over de onlinefotodienst Albumprinter, waar het bedrijf inmiddels een belang van dertig procent in hee. Hij wilde losbranden over het businesspotentieel van de startup, toen hij zag dat Van den Ende al vier verschillende uitgeprinte albums had liggen op zijn bureau. “Hij was er al uitvoerig mee aan het experimenteren geweest. Ieder ander zou het businessplan helemaal hebben uitgespit.” Je kunt er heel veel mee, was Van den Endes conclusie, dus is het product goed om in te investeren. Deitmers: “Dat hij met een andere kwinkslag denkt, maakt hem ook succesvol in zijn gedaante als investeerder.” Hoe lang Van den Ende nog doorgaat met zijn werk als investeerder en ondernemer is afwachten. Zijn pensioenpotje is met meer dan een miljard aan eigen vermogen goed gevuld en het is geen geheim dat de drukbezee theaterkoning met gezondheidsproblemen hee gekampt: in 1998 had hij een burnout en sinds 2006 wordt hij behandeld voor hartklachten. Hij doet het sindsdien rustiger aan. Zo hee hij zich in 2007 teruggetrokken uit de dagelijkse leiding van Stage Entertainment. Iemand die in zijn ondernemersharnas ster? Pensioneren is volgens Deitmers nog niet aan de orde. “Hij blij energie puen uit nieuwe dingen, alleen is het nu met nog meer focus.”
