Het Zeekanaal Brussel-Schelde

Leerkracht

9

Het Zeekanaal Brussel-Schelde: varen tussen Brussel en Vilvoorde

Het Zeekanaal Brussel-Schelde

Het Zeekanaal Brussel-Schelde ligt voor het grootste deel in het Zennebekken. Het Zennebekken heeft een totale oppervlakte van 1 160 m² en strekt zich uit over het Waals, Brussels Hoofdstedelijk en Vlaams Gewest. Verder ligt het kanaal (nabij de monding in de Schelde) ook deels in het Benedenscheldebekken. Dit bekken beslaat een oppervlakte van ongeveek 1 705 km². Het Zeekanaal Brussel-Schelde begint in de haven van Brussel (waar het aansluit op het Kanaal naar Charleroi) en eindigt in Bornem, aan de verbinding met de Zeeschelde via de zeesluis van Wintam. De totale lengte van het Zeekanaal bedraagt 35 km. De belangrijkste functies van het zeekanaal zijn scheepvaart en waterafvoer. Het Zeekanaal Brussel-Schelde verbindt namelijk de grote zeehaven van Antwerpen met de Haven van Brussel. Langs het zeekanaal zijn dan ook veel bedrijven gevestigd die hun goederen via het kanaal aan- en afvoeren, of het water voor proces- en/of koelwater gebruiken.

De Milieuboot - Op sleeptouw 2011

Lesblad 9 - Het Zeekanaal Brussel-Schelde tussen Brussel en Vilvoorde

9-1

Het kanaal vroeger, nu en in de toekomst Brussel ontstond aan de Zenne. Sint-Gorik, de beschermheilige van Brussel, zou rond 580 een kapel gebouwd hebben op een eiland in de Zenne. Oude geschriften verwijzen naar een bezoek van een bisschop aan ‘Bruocsella’* rond de 8ste eeuw, een kleine woonkern aan een kruispunt van handelswegen nabij het huidige Sint-Goriksplein. Vanaf de 11de eeuw werd Brussel een handelspost tussen Brugge en Keulen met de Zenne als belangrijkste toevoerweg voor goederen. Met de Zenne had Brussel een rechtstreekse verbinding met de zee. De Brusselse bevolkingsgroei en de stijgende vraag van Brusselse handelaars naar allerlei goederen en grondstoffen vereisten een regelmatige scheepvaart met grotere schepen. Maar door de getijdenwerking was de Zenne niet altijd bevaarbaar. Daarom gaf Maria van Bourgondië aan de stad Brussel de toestemming om evenwijdig met de Zenne een kanaal te graven dat uitmondde in de Rupel via de sluis van Klein Willebroek (vandaar de naam ‘Willebroekse Vaart’). In 1550 konden de graafwerken van start gaan. Het kanaal zou 28 km lang worden, 30 m breed en 2 m diep. Het hoogteverschil van 14,75m werd overbrugd door 5 sluizen. Op 11 oktober 1561 werd het kanaal ingehuldigd. In 1829 werd het kanaal verdiept tot 3,20 m. Rond de eeuwwisseling ging men opnieuw aan het werk om het uit te bouwen tot een kanaal dat toegankelijk is voor zeeschepen: een zeekanaal. In de moerassige vlakten op grondgebied Laken en Schaarbeek werd de Brusselse haven uitgebouwd tot een zeehaven. Het aantal sluizen werd gereduceerd tot 3. Door het uitbreken van WO I moest het pas gebouwde zeekanaal worden hersteld en op 22 november 1922 kon koning Albert I het nieuwe zeekanaal plechtig inhuldigen. Ook tijdens WO II bleven zeekanaal en haven niet van vernieling gespaard. 15 bruggen werden vernield en een 60-tal schepen werden tot zinken gebracht. In de jaren ’50 en ’60 bouwde men talrijke nieuwe bruggen over het zeekanaal, maar door de enorme toename van het goederentransport, de steeds grotere tonnenmaat van de binnenschepen en de opmars van de duwvaart, kwam men tot de vaststelling dat het kanaal opnieuw moest worden aangepast. In 1967 werden moderniseringsplannen goedgekeurd. Het zeekanaal werd doorgetrokken tot aan de Zeeschelde via de ‘oude’ sluis van Wintam. In 1997 werd in Wintam een nieuwe zeesluis gebouwd met een lengte van 250 m en een breedte van 25 m.

Lossen van een zeeschip op het kanaal

Het kanaal werd verbreed tot 90 m, met tussen Wintam en Willebroek een diepte van 9,50 m. De zeehaven is toegankelijk voor alle binnenvaarten zeeschepen tot 4.500 ton.

Waterafvoer Recent is gebleken dat het kanaal een steeds belangrijkere rol zal moeten vervullen als waterafvoerend orgaan. Door de versnelde afvoer van regenwater via riolen en beken naar de Zenne, kan het debiet van deze rivier bij aanhoudende of zware neerslag op een tijdsspanne van enkele uren pieken. Bij dergelijke hoge debieten is het de bedoeling dat het kanaal het overtollig Zennewater opvangt via verschillende overstorten (bv. stroomopwaarts van Brussel). Ter hoogte van het insteekdok van Vilvoorde (via de hevels van Eppegem) kan het kanaal ook terugstorten in de Zenne. De recente gebeurtenissen hebben uitgewezen dat er belangrijke infrastructurele aanpassingen nodig zijn voor een optimale waterbeheersing langs de as Antwerpen-Brussel-Charleroi (ABC-as). Op www.overstromingsvoorspeller.be kan men de waterstanden van de Vlaamse waterlopen raadplegen.

Waterkwaliteit Het water van het Zeekanaal Brussel-Schelde wordt stroomopwaarts van Brussel nog steeds vervuild door de monding van de verontreinigde Hain in het kanaal en door de overstort van de Zenne. Maar globaal gezien verbeterde de waterkwaliteit sinds 2003 langzaam maar zeker. Ondermeer door de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) BrusselNoord is de aanvoer van verontreinigd huishoudelijk afvalwater via de Zenne naar het kanaal al sterk verminderd. De waterkwaliteit wordt steeds beter naarmate men verder stroomafwaarts gaat (mede door de zelfzuiverende werking van de waterloop).

* Etymologische verklaring: ‘bruoc’ verwijst naar ‘broek’ (= moeras) - ‘sella’ verwijst naar ‘kapel’.

9-2



Door verdere inspanningen op vlak van de waterzuiveringsinfrastructuur op de beken die (al dan niet gedeeltelijk) in het kanaal uitmonden of overstorten (zoals de Zenne en de Maalbeek), wordt verondersteld dat de waterkwaliteit van het kanaalwater steeds verder zal verbeteren. De kwaliteit van het Zennewater stroomopwaarts van Brussel is sinds 2000 al aanzienlijk verbeterd door de uitbouw van zuiveringsinfrastructuur op Waals grondgebied en investeringen op Vlaams grondgebied (zoals het RWZI Beersel). Ten noorden van Brussel is, dankzij de ingebruikname van de RWZI’s Brussel-Noord en Grimbergen, de waterkwaliteit sinds 2007 spectaculair vooruitgegaan. Ondanks de inwerkingstelling van de RWZI’s zijn er nog steeds een aantal lozingen van ongezuiverd huishoudelijk en industrieel afvalwater. Hierdoor blijft de waterkwaliteit van de Zenne slecht.

Varen tussen Brussel en Vilvoorde De Haven van Brussel Al vanaf de 11de eeuw was er sprake van een haven in Brussel. De haven lag toen binnen de stadsmuren en bestond uit meerdere dokken. De Zenne werd gebruikt als vaarweg. In de 16de eeuw werd het kanaal gegraven en werd de haven aangepast met extra dokken in het centrum van de stad. Uit de huidige straatnamen zoals Baksteenkaai, Brandhoutkaai,... kan men nog de naam en de functie van de dokken achterhalen. Langs de dokken werden vaak ook opslagplaatsen gebouwd. Vanaf het eind van de 19de eeuw kregen deze geleidelijk aan andere bestemmingen. In dezelfde periode werd beslist de capaciteit van het kanaal en de haven te verhogen. De haven moest hiervoor naar het noorden verplaatst worden, buiten het stadscentrum, en het waterpeil moest dalen. De centrale dokken werden gedempt.

Containerterminal van Brussel

In het begin van de 19de eeuw werd een kanaal gegraven om Charleroi met Brussel te verbinden voor de aanvoer van steenkool. De eerste schepen hadden een capaciteit van maar 70 ton. De toenemende volumes verscheepte goederen leidde tot verbreding en verdieping van de vaarweg. Ongeveer 250 bedrijven bevinden zich in havengebied en de drie vervoersmodaliteiten (schip, spoor, weg) vullen er elkaar aan. Om de goederen over te plaatsen van de ene naar de andere, werd een multimodaal platform aangelegd: met behulp van een speciale kraan kan men containers overplaatsen. Dit betekent een belangrijke tijdswinst. Naar de Lofts langs het kanaal in Brussel toekomst toe wenst de Haven van Brussel zich verder te ontwikkelen en meer activiteiten aan te trekken, ondermeer op de site van Schaarbeek-vorming. Verschillende moderniserings- en optimaliseringsplannen (zoals het aanpassen van sluizen, bruggen,…) zijn gericht op het verhogen van de omzet van de haven. Een nieuwe vorm van gebruik stelt zich in tussen de stad en haar haven. De evolutie van de Becokaai is er een voorbeeld van. Zij werd deels gewijd aan recreatieve activiteiten: wandelruimte, aanlegplaats voor plezierschepen, Brussel-Bad,…



9-3

In het centrum van Brussel wordt het kanaal ook gezien als een belangrijke troef voor het wonen. De kanaalzone in Brussel, Sint-Jans-Molenbeek en Anderlecht kent talrijke projecten om in onbruik geraakte oude pakhuizen om te bouwen tot lofts. Op verschillende andere locaties worden volledig nieuwe appartementsgebouwen en lofts opgetrokken.

Recreatie

Afvalverwerking

De aanwezigheid van talrijke jachthaventjes, aanlegsteigers en clubs van watersportverenigingen leren ons dat het kanaal ook een toeristischerecreatieve functie heeft. Het is aangenaam vertoeven op of langs het water, om bootje te varen, te fietsen, te vissen, te wandelen, … Het kanaal biedt een waaier van mogelijkheden!

Er zijn veel afvalverwerkende bedrijven langs het zeekanaal. We zien schrootverwerkende bedrijven, waar o.a. onderdelen van autowrakken gesorteerd en tot ‘kubusjes’ hervormd worden. Het bedrijf Sita, dat deel uitmaakt van de Suezgroep, beschikt over 3 vestigingen langs het kanaal in Grimbergen. De sites zijn gespecialiseerd in de sanering van verontreinigde bodems, in de ontsmetting van met PCB vervuilde elektrische installaties en in de verwerking en afbraak van metaalafval. Het afvalverwerkend bedrijf Indaver heeft ook 2 vestigingen: in Grimbergen (verwerking van GFT en compostering) en in Willebroek (sortering, zuivering van glas, PMD, papier en karton). We varen langs de afvalverbrandingsoven van Nederover-Heembeek waar al het restafval van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tot as wordt gereduceerd.

Brussels Royal Yacht Club

Industrie De bedrijven staan geconcentreerd langsheen het zeekanaal. We zien bedrijven voor bouwmaterialen, betoncentrales, loskades en hangars voor opslagen overslag, metaalverwerkende industrie, voederfabrikanten, … Heel wat bedrijven maken gebruik van het kanaal voor de aan- en afvoer van goederen. De ligging aan het kanaal is niet alleen economisch voordelig voor het transport, het water van het kanaal wordt eveneens gebruikt in productieprocessen en als koelwater (zoals bij de elektriciteitscentrale en de verbrandingsoven van Brussel). Tijdens het varen kunnen we de watervangen en lozingspijpen zien.

9-4



foto: Wikipedia

RWZI Brussel-Noord en Budabrug

Budabrug en RWZI Brussel-Noord De Budabrug is een metalen hefbrug gebouwd in 1955. Ze vormt de grens tussen Vilvoorde en Brussel. Deze brug kan tot 33 meter hoog gaan om grotere zeeschepen toe te laten tot de haven. De brug van Willebroek en de vroegere brug van Kapelle-op-den-Bos zijn van hetzelfde type. Dit type brug werd gebouwd op 4 losse scharnierpunten en volledig met bouten in elkaar geklonken. Deze brug was vroeger een spoorwegbrug met enkel spoor, nodig voor de bevoorrading van de cokesfabrieken die aan de linkeroever van het zeekanaal gelegen waren. Ter hoogte van de Budabrug zien we op rechteroever de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) van BrusselNoord. Deze RWZI heeft een capaciteit van 1,1 miljoen IE* onder wie 87.000 Vlamingen uit de noordelijke rand van Brussel. De RWZI ging eind 2006 in testfase en is operationeel sinds maart 2007. Hierdoor is de waterkwaliteit van de Zenne opvallend verbeterd en bijgevolg ook de waterkwaliteit van de Dijle, de Rupel en de Schelde.

Vilvoorde De stad is ontstaan langs de Zenne, die sinds de middeleeuwen een belangrijke verkeersader voor het goederenvervoer was. Bij het maken van de verbinding tussen Brussel en de Haven van Antwerpen, profiteerde de stad Vilvoorde mee van de industriële uitbreiding langs het kanaal. De industriële expansie in de 20ste eeuw ging gepaard met een snelle bevolkingsgroei in Vilvoorde en Brussel. Dit had gevolgen. De Zenne die ooit de stad deed bloeien, werd een bron van ergernis. Al het huishoudelijk afvalwater van de Brusselaars en pendelaars in de stad werd via de Zenne afgevoerd. Om de stankhinder tegen te gaan, heeft men 20 jaar Werken aan Watersite Vilvoorde geleden de rivier ter hoogte van Vilvoorde overwelfd. Ondermeer door het in werking treden van de RWZI Brussel-Noord, is de waterkwaliteit van de Zenne, al veel verbeterd. In de recente ruimtelijke ontwikkelingen langs het kanaal (bv. Watersite Vilvoorde) beslist men dan ook steeds meer om de Zenne opnieuw open te leggen.

* IE = inwonersequivalent = gemiddelde hoeveelheid afvalwater die één persoon per dag produceert (150 l). Deze waarde ligt hoger dan de hoeveelheid water die de Vlaming dagelijks gebruikt (120 l), omdat ook rekening gehouden wordt met sanitair afvalwater van scholen, ziekenhuizen, KMO’s, ...



9-5

Het Zeekanaal Brussel-Schelde

Recommend Documents