HET THEATERFESTIVAL 2006 OPEN THEATER
HET THEATERFESTIVAL 2006 OPEN THEATER Antwerpen 24/08 – 02/09/2006 theater in straten en op pleinen
met steun van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren
Inleiding en interviews Ellen Fransen Eindredactie Ann De Block Vormgeving Patrick Florin
OPEN THEATER
de televisie kijkt of op je horloge of door een sleutelgat, je blijft een toeschouwer. Als je ziet daarentegen ben je met iets of iemand; het is deel van je bestaan. Je kijkt naar een zonsondergang of je ziet hem.
Een reuzengroot vogelnest aan een wolkenkrabber, een tribune middenin een weiland, een verlaten loods op een industrieterrein, een kraampje op de zondagse markt,… Locatievoorstellingen veroveren meer en meer gebied binnen het theaterlandschap. Theatermakers treden steeds vaker buiten de muren van de veilige schouwburg. Zij
[…] Ieder mens heeft het vermogen om te kijken en te zien, maar veel mensen geven er de voorkeur aan vooral kijkend door het leven te gaan. Dat is niet verwonderlijk, want het is riskant om te zien. Als je echt iets ziet, heeft dat consequenties voor je bestaan, terwijl je kijkend buiten schot blijft.” (uit Toneelg(e)ruis 1, juni 2006)
doen dit bewust. Zij handelen vanuit de overtuiging dat een locatie
Locatietheater betekent het wegschrapen van een eerste evidente
een specifieke kracht bezit. Een kracht om theater op een andere,
laag van het theatergebeuren: de toeschouwer krijgt niet de kans
bijzondere manier te beleven.
om zich comfortabel in zijn zetel te nestelen en te denken “laat
Toch zijn er verschillen te ontwaren in de uiteindelijke keuze om
het toneelstuk maar beginnen”. De makers plaatsen zich met hun
de theaterzaal in te ruilen voor een andere plek. Of men laat zich
voorstelling in de alledaagse omgeving als een soort stoorzender
verleiden door de grote vrijheid die het werken op locatie biedt,
in een wereld van consumptie, verkeersagressie en anonimiteit, of
of men wil via die andere plek een ander publiek opzoeken, of
vormen een luchtbel waarin u even naar verbijstering en fantasie
men wenst te experimenteren met theatrale conventies. Sommige
kan happen. Niet alleen de toeschouwer ontnemen ze die evidentie,
makers kiezen voor de betoverende en filmische sfeer van een
maar ook zichzelf: via een actieve confrontatie verandert de
bepaalde locatie, terwijl anderen opteren voor een confrontatie met
nieuwe locatie in een inspiratiebron, een sfeerzetter of zelfs een
de straat, de plaats waar jongleurs, straatartiesten en andere al
hoofdrolspeler in hun verhaal.
dan niet getalenteerde performers al eeuwenlang de aandacht van
Zo speelt men ook vaak met/op de grens tussen theater en
voorbijgangers opeisen. De keuzes zijn zowel ideologisch, sociaal, als
werkelijkheid, waar verschillende realiteiten langs elkaar schuren:
esthetisch geïnspireerd.
de realiteit van het verhaal en de realiteit van de ‘echte wereld’.
Maar één ding is zeker: alle makers willen het publiek een ‘esthetiek
Dit zogenaamde realiteitsbesef is aanwezig in elk van de vijf
van het zien’ bijbrengen, de toeschouwer wakker schudden en hem
openluchtvoorstellingen die te ‘zien’ zijn tijdens Het Theaterfestival.
confronteren met de dagdagelijkse realiteit. Of zoals Lotte van
Alle doen ze u - al is het maar even - twijfelen aan de realiteit. Die
den Berg het met de woorden van auteur Hans Korteweg accuraat
verwondering op het gezicht van de toeschouwer is het ultieme doel
weergeeft:
dat deze theatermakers nastreven. Het is dit kwetsbare, intense moment dat ze willen teweegbrengen. Ze pakken het voor u in
“Er is een groot verschil tussen kijken en zien. Kijken doe je vanop
en doen er zelfs een strikje omheen. En vergis u niet, het is een
afstand, zien is intiem. Kijken doe je naar iets of iemand. Of je nu naar
kostbaar geschenk…
Het blauwe uur Toneelhuis & HETPALEIS / Lotte van den Berg
.............................. p. 8
Braakland Compagnie Dakar / Lotte van den Berg ism. Toneelhuis
............. p. 10
Blauwe plekken Stof vzw
. ................................................................................................ p. 15
De Stormdraak MartHa!tentatief
................................................................................... p. 18
Not The Real Thing L&O Amsterdam....................................................................................
p. 22
Het blauwe uur
Toneelhuis & HETPALEIS / Lotte van den Berg 'Het blauwe uur' is een locatieproject over kijken en bekeken
De jury jeugdtheater over 'Het blauwe uur':
worden. Een fluistervoorstelling gespeeld vlak voor het opkomen van
Deze locatievoorstelling neemt het publiek voor dag en dauw mee naar
de zon, tijdens het blauwe uur, het uur waarin de nacht overgaat in
het alledaagse leven dat wakker wordt, vermengd met geënsceneerde
de dag. Ergens in de stad ontwaakt een straat. De toeschouwers
scènes: steeds blijft het vaag wat echt en wat theater is. 'Het blauwe
zijn stille getuigen. De voorstelling dompelt de nog dromerige
uur' is een verrassend alledaagse ervaring die verwondering opwekt
toeschouwer onder in een wereld tussen dag en nacht en etaleert
voor wat er altijd al was. Haast woordeloos en met sobere, theatrale
een ontwaken van beeld, locatie en geluid. Haast woordeloos
middelen wordt een enorme rijkdom gepresenteerd van poëtische
en met sobere, theatrale middelen wordt een enorme rijkdom
kracht én breekbaarheid.
gepresenteerd. concept en regie Lotte van den Berg . spel Rob Beumer, Wanda Eyckerman, Joost Koning, Sara Ringoet, Peter Seynaeve, Dovan Stek, Vincent Verbeeck, e.a. met steun van het district Berchem www.toneelhuis.be . www.hetpaleis.be vr 25 aug . 5.15 uur za 26 aug . 5.17 uur zo 27 aug . 5.18 uur di 29 aug . 5.21 uur wo 30 aug . 5.23 uur vr 1 sep . 5.26 uur za 2 sep . 5.27 uur
© Kris Dewitte
Braakland
Compagnie Dakar / Lotte van den Berg ism. Toneelhuis 'Braakland' vertelt in sobere indringende beelden over negen figuren die rondzwerven op een lapje vergeten aarde. Ze geven zich over aan wetten van leven en sterven, zonder verweer. Kiezen ze daarvoor? Of slagen ze er niet in te vluchten? Lotte van den Berg liet zich inspireren door de romans van John Coetzee. Woordeloos maakt ze het geweld, de desolaatheid en de poëzie die zijn werk kenmerken voelbaar. Met een cinematografisch oog tekent ze in het landschap een lijnenspel van wreedheden zonder oorzaak en gevolg. Tergend lange lijnen die nergens toe leiden. regie Lotte van den Berg . spel Guido Kleene, Daphne de Winkel, Monika Haasova, Jaap ten Holt, Lobke van Beuzekom, Matthias Maat, e. a. (wisselende cast) . met dank aan de Scheld’apen www.toneelhuis.be . www.compagniedakar.nl za 26, zo 27 aug . 20.30 uur
10
© Sanne Peper
11
In gesprek met Lotte van den Berg
mechanische manier van kijken en hem een intiemere zienswijze aanbieden. In de hoop dat die ervaring de toeschouwer niet snel
“Het zou mooi zijn als het kon, de wereld veranderen: ik heb de
loslaat en deel gaat uitmaken van zijn bestaan.
vreemde arrogantie te denken dat ik weet hoe het anders moet en beter
Ze definieert de toeschouwer echt als toe-schouwer: van een actieve
kan: luister naar mij en alles zal goed zijn. hoe zekerder je bent van
deelname van het publiek aan een voorstelling is geen sprake.
je gelijk hoe gevaarlijker het wordt. het is maar goed dat ik me rustig
Omdat de maakster een duidelijke focus wil vastleggen, besteedt ze
houd…” (uit Stille opstand, 2005)
veel aandacht aan de keuze van een locatie en bouwt ze een soort ‘rust’ in. Als je bijvoorbeeld een locatie zou vergelijken met een
De Nederlandse theatermaakster Lotte van den Berg
theaterzaal, dan zou de tribune mee op podium staan, zodat het
beschouwt haar keuze voor locatietheater eerder als een
publiek zich daadwerkelijk betrokken voelt, en er tegelijkertijd een
ideologische dan als een esthetische keuze. Dat heeft alles
heldere focus is.
te maken met de manier waarop ze naar de dingen kijkt en er mee omgaat. Ze beseft dat je niet alles in de hand kan
“Ik werk graag op locatie. Daar kan ik het me niet veroorloven in mijn
hebben en kiest ervoor zich te laten leiden door de dingen
eigen gedachten rond te blijven dolen. Daar moet ik me voortdurend
die gebeuren, maar er toch een dialoog mee aan te gaan. Ze
verhouden tot de dingen die gebeuren, tot de mensen om me heen.”
wil de wereld bewust ervaren en er ‘haar wereld’ van maken.
(uit Stille opstand, 2005)
Die boodschap hoopt ze via haar theatervoorstellingen door te geven aan de toeschouwer. Haar ideologie schemert immers door in haar creaties waarin de nadruk vooral ligt op de maakbaarheid en de veranderlijkheid van de wereld. En het is net dit veranderlijke, dit onverwachte element dat - niet in het minst bij locatietheater - de dynamiek van een voorstelling teweegbrengt. Theater maken betekent voor Lotte van den Berg durven zien wat er te zien is en daar op reageren. Haar poëtische theaterbenadering staat lijnrecht tegenover vanzelfsprekendheid. Dat locatietheater haar voorkeur geniet, is dan ook geen vreemde keuze. Ze beschouwt de confrontatie met de realiteit en het onverwachte als een aangename uitdaging. Zoals eerder vermeld, wenst ze de toeschouwer bewust te maken van zijn kijkgedrag. Ze wil hem beschermen tegen een al te
12
Op locatie speelt Lotte van den Berg bewust met de frictie tussen fantasie en werkelijkheid. Ze doet dit door flarden theatrale scènes af te wisselen met onvoorziene gebeurtenissen. Tijdens een voorstelling als 'Het blauwe uur' vraagt de toeschouwer zich dan ook vaak af of een bepaalde actie nu geënsceneerd is of spontaan gebeurt. De grens tussen theater en realiteit wordt op zo’n momenten wel heel vaag. “Komt die vrouw nu echt haar krant uit de brievenbus halen of is het opgezet spel?” Met haar locatietheater veroorzaakt Lotte van den Berg dit vervreemdingseffect, maar in de eerste plaats wil ze een alternatief kijkgedrag installeren. Ze laat de toeschouwer de dingen op een andere manier waarnemen en hem een teloorgegane, haast kinderlijke bewondering herbeleven. De toeschouwer vindt (opnieuw) appreciatie voor de dagdagelijkse realiteit die, volgens de maakster, op zich heel bijzonder is. 13
“Ieder construeert zijn eigen verhaal en grijpt 'Het blauwe uur' aan om de voorstelling als een gemaakte realiteit en het eigen bestaan als een onderdeel van een wonderbaarlijke orkestratie te zien. ‘Mama’, vraagt een kleine jongen, ‘wie heeft de voorstelling gemaakt? En wie heeft de wereld gemaakt?’” (Jellichje Reijnders over 'Het blauwe uur')
Naast 'Het blauwe uur' presenteert Het Theaterfestival nog een andere, gelijkaardige creatie van Lotte van den Berg: 'Braakland'. De goedgeordende en welvarende nieuwbouwwijk wordt ingeruild voor een desolaat, braakliggend terrein. De poëtische kracht van de zonsopgang ruimt plaats voor bruut geweld, waartegen niemand zich verzet of terugslaat. De gruwelijkheid wordt zonder meer aanvaard. Op het eerste zicht lijkt ‘Braakland’ een zware, pessimistische voorstelling, maar net als ‘Het blauwe uur’ kijkt ze de realiteit recht in de ogen en brengt ze de mensen troost. Voor Lotte van den Berg symboliseert 'Braakland' het aanvaarden van het lijden en de dood. Ze stelt zich met deze voorstelling de vraag tot op welke hoogte mensen zich verzetten en zich overgeven. Op dit vlak vertoont 'Braakland' gelijkenissen met 'Het blauwe uur', waar de maakbaarheid van de realiteit en de interactie daarvan met de mens ook centraal staan. Het repetitieproces voor een voorstelling als 'Braakland' of 'Het blauwe uur' gebeurt in wisselwerking met de locatie. De kern van het verhaal ontstaat steeds vanuit een persoonlijke fascinatie van
Blauwe plekken Stof vzw
Wat gebeurt er daar allemaal op straat? De voorbijganger botst op de ene dansperformance na de andere. Heel hedendaags wordt de openbare ruimte het podium voor de drie choreografen: Lu Marivoet, Wim Mertens (nee, niet de componist) en Eric Raeves. Vanuit hun artistiek concept om rond stedenbouw en architectuur te werken met het lichaam als onderzoeksinstrument, legden ze al heel wat plaatsen in de stad bloot. Dit keer de zone tussen Monty en deSingel. Elk op hun eigen manier gaan ze dieper in op plekken waar een verhaal achter zit, gevoelige plekken, blauwe plekken. Ze raken daarbij verborgen sociale, historische en economische realiteiten aan. De stad beïnvloedt ons zijn, en die bal kaatsen de choreografen terug. Op hoogst unieke wijze willen ze bijdragen tot een leefbare stad en tot een levendig stadsbewustzijn. Na deze artistieke ontdekkingstocht door Antwerpen zult u in ieder geval nooit meer op dezelfde manier naar deze plekken kijken. concept en choreografie Lu Marivoet, Wim Mertens, Eric Raeves www.blauweplekken.be vr 25, za 26, zo 27 aug . van 21.30 tot 23.30 uur
Lotte van den Berg, maar de vorm van de voorstelling groeit uit de inspirerende omgeving. De locatie speelt een belangrijke rol - of beter: een hoofdrol - bij de voorstellingen van Lotte van den Berg.
14
15
In gesprek met Lu Marivoet
verwondering voor de alledaagse realiteit.
Lu Marivoet (choreografe, danseres en danspedagoge), Eric Raeves
“We doen appel aan het vermogen van mensen zich te laten raken en
(choreograaf en beeldend kunstenaar) en Wim Mertens (architect
daarmee iets te doen.”
en stedenbouwkundige) sloegen de handen in elkaar voor het project 'Blauwe plekken'. Vanuit hun verschillende achtergronden
De ideologie van dit project onthult een sociaal bewustzijn en
zetten ze een eigenzinnig stadsonderzoek op touw waarmee ze
een preoccupatie voor de leefbaarheid van de stad. In een stad
de mensen een nieuw soort ‘stadsbewustzijn’ willen bijbrengen.
kan je makkelijk verloren lopen en anoniem blijven, daarom is het
Samen zochten ze naar plaatsen in de stad die ze om een of andere
waardevol om even stil te blijven staan en een dialoog aan te gaan
reden fascinerend, bevreemdend en/of inspirerend vinden. Die
met een aantal unieke locaties.
plekken noemen ze ‘blauwe plekken’ en zetten ze door middel van dansinterventies in de spotlights. “De architectuur en stadsplanning stralen uit wat er in een stad leeft en hoe die zichzelf wil profileren. Ze hebben invloed op wie en hoe we zijn.”
Dit originele kunstproject ontstond vanuit de idee dat bepaalde plaatsen in de stad, zijn bewoners en zelfs zijn toevallige passanten onlosmakelijk verbonden zijn. Achter elke plek in de stad schuilt een welbepaalde sfeer, een specifieke structuur van lijnen en figuren, een aparte bedrijvigheid en een eigengereide stijl. Deze kenmerken laten de makers contrasteren of samenvallen met de dansinterventies. Zo komt een wonderbaarlijke communicatie tot stand tussen de dans en de locatie. Bijzondere aandacht gaat daarbij uit naar dynamiek, beweging en materie. De interactie met de stad en het onvoorspelbare stadsleven maken de opvoeringen nog boeiender. Via de eigenzinnige dansinterventies dagen de makers de toeschouwer uit om de ‘blauwe plekken’ vanuit een ander perspectief te bekijken en belonen hem met een herwonnen
16
© Eric Raeves
17
De Stormdraak MartHa!tentatief
Dames en heren, komt dat zien! De Tornado Dragon, ook wel de Stormdraak genoemd, is een multifunctionele stofzuiger die uw leven kan veranderen. Dit technologische hoogstandje van Belgische makelij, ontwikkeld aan de Chinese zuidkust, biedt alleen maar voordelen. Aangedreven door ultrakrachtige Jet Stream motoren, kan deze wonderbaarlijke machine u op verschillende manieren dienen: muziekinstallatie, geurverstuiver, babysit, gesprekspartner,... Mocht u het nog niet door hebben, de Tornado Dragon is de crème de la crème van de stofzuigers. Bovendien is dit superieure toestel beschikbaar in verschillende modellen: de Fair Trade Dragon, de My Little Dragon, de Dragon Rustica. Kortom: voor ieder wat wils. Waar twijfelt u nog aan? tekst Bart Klein, Bart Van Nuffelen . concept, regie Bart Van Nuffelen spel Bart Klein . concept, vormgeving kraam en stofzuiger Manu Siebens elektronica stofzuiger Joris Festjens www.tornado-dragon.com . www.marthatentatief.be vr 25 aug . om 15, 16 en 17 uur . markt aan de Desguinlei zo 27 aug . om 14, 15 en 16 uur . Cultuurmarkt, Ernest Van Dijckkaai
18
© Koen Broos
19
In gesprek met Bart Van Nuffelen van MartHa!tentatief
“Met 'De Stormdraak' willen we toevallige passanten meevoeren naar een toverwereld van (soms onbestaande) technologie met als
Met 'De Stormdraak' maakt het MartHa!tentatief een uiterst
doel hen een onverwacht magisch moment te bezorgen.”
ludieke, creatieve en eventueel ook lucratieve voorstelling die - letterlijk - tussen de mensen staat. 'De Stormdraak' mag de
Opzet van 'De Stormdraak' is dat de toeschouwer niet beseft
laatste maanden veel verwarring hebben gezaaid, ze oogst ook
dat hij deel uitmaakt van een publiek, dat hij getuige is van
rijkelijk succes. Ze weet menig marktbezoeker te verbluffen, te
een act. De voorstelling wil immers flirten met de dubbele
ontroeren en te amuseren. De mond aan mond reclame “moet ge
werkelijkheid: ze wil de toeschouwer doen twijfelen over de
nu eens weten wat ik gezien heb!” doet volop zijn werk en steeds
dagdagelijkse realiteit. En zelfs wanneer (een deel van) het
meer mensen stromen toe. 'De Stormdraak' is enorm populair.
publiek op de hoogte is van het hoe en waarom, de voorgestelde
Naar verluidt zou de voorstelling volgend jaar zelfs deelnemen
realiteit doorprikt en de werkelijke realiteit begrijpt, blijft de
aan een wedstrijd voor topverkopers in Nederland. Maar eerst
wervelende straatact een plezier om naar te kijken. De dynamiek
houdt ze nog even halt op de Desguinlei en de Cultuurmarkt
van de voorstelling bestaat niet alleen uit de spanning tussen
tijdens Het Theaterfestival.
realiteit en fantasie, maar ook uit de spanning tussen acteur en
Van begin af aan lagen spelplezier en sociaal bewustzijn aan
toeschouwer én tussen de toeschouwers zelf (zij die wetend en
de basis van de theaterstukken van het MartHa!tentatief.
zij die onwetend zijn).
Het Antwerpse theatergezelschap wil zoveel mogelijk mensen
Het MartHa!tentatief wil verhalen vertellen over en voor de
bereiken. Minimumvoorwaarde voor elke voorstelling is dan ook
gewone mens. 'De Stormdraak' is een ode aan de acteur die
een lage instapdrempel. Niet alleen de trouwe theaterbezoeker
in elke marktkramer of verkoper schuilt. Deze bijzondere
moet zijn weg vinden naar het MartHa!tentatief, ook anderen
voorstelling tast niet alleen de grenzen van de realiteit af, maar
moeten er hun plaatsje vinden.
speelt ook met de relatie tussen mens en machine, geloof en ongeloof.
“We geloven dat het spelen op locatie ons helpt om naast een theaterpubliek ook een breder en ‘ongeoefend’ publiek te bereiken.”
Een dergelijke ingesteldheid maakt dat locatie- en straattheater de meest evidente keuze is om hun voorstellingen gestalte te geven. Met 'De Stormdraak' komt het MartHa!tentatief zijn publiek tegemoet op de markt. Dit wonderlijke concept weet velen te enthousiasmeren en lokt een groot en divers publiek.
20
21
Not The Real Thing L&O Amsterdam
Een tekst over een dorp dat in theater gelooft, maar niet langer in het gebouw waarin het zich afspeelt. Waar moet die tekst gebracht worden? In ieder geval buiten de muren van het officiële theatergebouw. L&O Amsterdam schreef een Engelse tekst waarin het hoofd van de toeschouwer het eigenlijke podium wordt, waarop alles kan gebeuren. Dat is wel zo makkelijk, geen theaterbelichting, geen rekwisieten, geen decor. Alles is er, als de toeschouwer het zich maar voor kan stellen. Maar hoe maak je die toeschouwer zo ontvankelijk dat hij als vanzelf meegaat met de gedachtesprongen en de associaties van al die verschillende 'make-believe worlds'? De oplossing zijn dekens, picknickmanden en wijn. geschreven en gesproken door Anna Sophia Bonnema, Hans Petter Dahl, Robert Steijn . met steun van het Kaaitheater vr 1, za 2 sep . 18 uur
22
© Diederik Boel
23
In gesprek met Anneke Bonnema
realiseerbaar en uiterst geschikt voor locatie, maar onvoorspelbare elementen als voorbijgangers, weersomstandigheden of
'Not The Real Thing' is van oorsprong geen locatievoorstelling.
omgevingsgeluiden zorgen bij de acteurs voor evenveel spanning als
Ter gelegenheid van Het Theaterfestival speelt ze voor het eerst in
bij de toeschouwer.
openlucht. Het mag aanvankelijk een ietwat vreemde keuze binnen
'Not The Real Thing' is een hoogstpersoonlijke voorstelling die zich
het luik ‘Open Theater’ lijken, toch houdt deze voorstelling er een
richt op het eigen denken en de individuele ervaring. In deze ‘doe-
bijzonder interessante locatie op na.
het-zelfvoorstelling’ staat naast de realiteitswaarde van het denken ook de emancipatie van de toeschouwer centraal.
“Het hoofd van de toeschouwer is het eigenlijke podium, waarop alles kan gebeuren.”
Vertrekpunt van 'Not The Real Thing' is het idee dat een theatervoorstelling zich in se niet afspeelt in een theaterzaal, maar in het hoofd van de toeschouwer. Slechts bij gratie van de fantasie en het denkvermogen van de toeschouwer kan een voorstelling bestaan. In zijn hoofd creëert hij zijn eigen tijd en ruimte: het maakt überhaupt geen verschil of hij zich in een zaal, in een tuin, op een bergtop of thuis in bad bevindt. “Deze voorstelling wordt niet gespeeld, maar gedacht”.
Voor 'Not The Real Thing' zit de toeschouwer - zo je wil, de toehoorder - op een deken, nipt van een glaasje wijn en luistert naar de drie vertellers. Die bouwen samen aan een allegorisch verhaal dat er in de verbeelding van de toeschouwer telkens anders uitziet. De voorstelling wil een experiment zijn. Voor de makers zelf wordt ze nog een groter experiment door de nieuwe locatie. Picknickdekens verhuizen van binnen naar buiten, van de theaterzaal naar het park rechtover deSingel. Het achterwege laten van theatertechnische snufjes zoals licht en techniek maakt deze voorstelling eenvoudig
24
25
met steun met de de steun van van Vlaamse minister dede Vlaamse minister van Cultuur, Jeugd, van Cultuur, Jeugd, Sport en en Brussel Sport Brussel
Het Theaterfestival Jan Van Rijswijcklaan 155, 2018 Antwerpen www.desingel.be / www.theaterfestival.be Het Kaaitheater, deSingel en het Vlaams Theaterinstituut zijn structurele partners van Het Theaterfestival.
