Academic Journal of Suriname 2015, 6, 541 -546
Miscellaneous Short Communication
Het Tapajai waterkracht project als katalysator voor de verstedelijking van Suriname Daniёl Lachman Anton de Kom Universiteit, Paramaribo, Suriname, Samenvatting Het Tapajai-waterkrachtproject is één van de meest besproken energieprojecten geweest uit de recente geschiedenis, waarbij de nadruk voornamelijk enerzijds kwam te liggen op de extra energie-opbrengsten met een verwaarloosbare toename in footprint, en anderzijds op de grondenrechten van de binnenlandsbewoners die getroffen zouden worden bij met de uitvoering van dit project. In het bijzonder in de vooral laatste jaren is dit project sterk op de voorgrond getreden, omdat de energiezekerheid in Suriname verslechterd is geworden. Dit artikel legt echter de focus op een totnogtoe vrijwel onderbelichte zijde van het Tapajaiwaterkrachtproject, namelijk de enorme voordelen die het Suriname kan opleveren als wordt gekeken naar verstedelijking van en het bieden van werkgelegenheid in het gebied, de ontsluiting van het binnenland, de sanering van Paramaribo, etc. De voordelen worden in het bijzonder gesorteerd door de infrastructurele werken die onderdeel zijn van het Tapajai-waterkrachtproject. De auteur komt dan ook in dit artikel tot de conclusie dat de belangrijkste merites van dit waterkrachtproject te vinden zijn in zijn potentie om als kiem te fungeren voor de verstedelijking van Suriname voorvloeiend uit de schepping van voldoende sociaaleconomisch aanvaardbaar emplooi. Trefwoorden: Verstedelijking, Tapajai-waterkrachtproject, duurzaam toerisme, sociaal acceptabel emplooi
Inleiding Na een flinke tijd in de belangstelling te zijn geweest, onder meer door de voorvechter van het Tapajai-waterkrachtproject, de heer Lothar Boksteen, is verdere studie naar dit project stopgezet, nadat de president aangegeven heeft dat het niet past binnen de beleidslijnen met betrekking tot de Surinaamse energievoorziening.
vanwege veranderde beleidsinzichten. Deze pogingen om de voor- en nadelen van het project in kaart te brengen, waren gestoeld op voornamelijk de extra energieopbrengsten die, vanwege een verhoogde gemiddelde waterstand in het stuwmeer, verkregen zouden kunnen worden, alsmede de besparingen die Suriname zou kunnen bewerkstelligen met het genereren van relatief goedkope, schone en hernieuwbare energie in combinatie met het vooruitzicht dat de vraag naar energie de komende jaren (flink) zou toenemen (alhoewel ik met het laatste niet per definitie eens ben). Menigeen geeft derhalve aan dat de stopzetting van de studies een enorme gemiste kans is voor de gehele Surinaamse samenleving, daar energie een noodzakelijke voorwaarde is voor de economie en de Surinaamse energiezekerheid de laatste jaren (en zeker ook de komende jaren) in onrustig water verkeert.
Niet zo lang geleden, nadat eerst Alcoa de eerste stappen naar de haalbaarheid van het waterkrachtproject exploreerde, heeft de Staatsolie Maatschappij Suriname N.V. de opdracht gehad om dit project weer uit de ijskast te halen en namens de staat de mogelijkheden te bekijken om het project te realiseren; dit resulteerde in een pre-feasibility studie waarbij de uitkomst positief was en zou er vervolgens een feasibility studie uitgevoerd moeten worden. Zoals eerder gesteld, is dit initiatief voor een feasibility studie stopgezet Correspondence to: Daniel Lachman, Anton
[email protected], Tel. Nr.: 8883156 Available on-line July 29, 2015
Acad J Sur 2015 (6) 541-546
de
Kom
Universiteit
van
Suriname.
E-mail:
Het Tapajai waterkracht project als katalysator voor de verstedelijking van Suriname
Echter zal in dit artikel een relatief onderbelichte zijde van het Tapajai waterkrachtproject uiteengezet worden en dat betreft het katalysatievermogen van het waterkracht project om als kiem te fungeren voor : 1. Nieuwe steden in Suriname; 2. Nieuwe industrieën waarop de economie flink duurzaam kan gaan groeien; 3. Verbindingen met onze buurlanden wat de handel zal bevorderen; 4. Het tegengaan van verdere urbanisatie van Paramaribo; 5. Ontsluiting van het binnenland met de positieve gevolgen voor de ontwikkeling aldaar. De noodzaak voor verdere verstedelijking van Suriname Er is over het algemeen overeenstemming dat Paramaribo reeds enkele jaren uit zijn voegen is gegroeid: prijzen van onroerend goed schieten de lucht in, files nemen alsmaar toe, waterleiding- en energiesystemen zijn overbelast, etc., terwijl men steeds verder buiten de kern van de stad gaat wonen (plaatsen als Palm Village, 5e rijweg, La Vigilantia) maar toch voor emplooi en (overheids-) diensten naar de stad moet gaan. Een dergelijke continue groei is zeker niet duurzaam en derhalve moet uitgekeken worden naar nieuwe groeipolen. Uitgangspunt voor het scheppen van deze nieuwe groeipolen is het tot stand brengen van structurele condities op geografische locaties die zich lenen voor het scheppen van hoge concentraties van sociaaleconomisch aanvaardbare permanente werkgelegenheid en overeenkomstige woonomstandigheden c.a. voor wat de overige bestaansvoorzieningen betreft (dit in tegenstelling tot het eerdere groeipolen-plan van dr. ir. Frank Essed, die deze uitsluitend deed centreren in en om gebieden met exclusief fysiek extractie potentieel). De vestigingen zullen qua omvang, uitleg en bevolkingsdichtheid voldoende anonimiteit moeten kunnen bieden aan individuele personen/huishoudens die zich daar willen vestigen voor duurzame deelname aan het maatschappelijk verkeer in het
Acad J Sur 2015 (6), 541-546
542
algemeen en de economische bedrijvigheid in het bijzonder (Young et. al. 2012). Uitgewerkte concepten voor verstedelijking en emplooi Door de decennia heen zijn door o.a. bureau’s als CESWO (Centrum voor Economisch en Sociaalwetenschappelijk Onderzoek) verscheidene projecties gemaakt; zo bestaat er een compleet uitgewerkt concept voor Paranam dat uitgaat van het havenpotentieel aldaar (dat grotere schepen kan faciliteren dan de Nieuwe Haven), vervolgens de aanwezigheid van goedkoop water en goedkope energie (dit laatste in het bijzonder, indien de Suralco ertoe overgaat om de 200 MW kolencentrale te bouwen), en dat het centrum van de houtverwerkingsindustrie zou moeten worden (Paranam Industrial and Commercial Park, oftewel PICP). Met de voorziening van een Freezone voor FransGuyana zou dit gebied nog een extra impuls krijgen voor verdere vooruitgang. Een ander idee is om nabij Atjoni een centraal diensten- en voorzieningencentrum voor de binnenlandse luchtvaart te maken, een luchtvaart-hub oftewel een aerodrone, om zodoende het binnenland structureel duurzaam toegankelijker alsook ontvankelijker te maken voor allerhande vormen van moderne economische bedrijvigheid. De basisvoorwaarde hiervoor is de aanleg van een start- en landingsbaan met een lengte van tenminste 2.400 meter, die qua plaveisel te allen tijde middelgrote passagiersvliegtuigen en vrachtvliegtuigen (categorie Boeing 727/737 – Fokker F-100) kan accommoderen. De locatie Atjoni zal hierdoor kunnen uitgroeien tot een logistiek centrum voor vliegverbindingen, terrestrisch verkeer en bootverkeer op het stuwmeer. De bedrijvigheid die door het onderling dienstbaar maken aan elkaar op een manier die tevens andere economische activiteiten ter plekke en in de naaste omgeving mogelijk maakt, schept voldoende voorwaarden voor herordening, uitbreiding en diversificatie van het plaatselijk apparaat voor commercieel dienstbetoon. In dit verband moet er dan niet alleen worden gedacht aan diensten en andere faciliteiten voor goederen transport, opslag en distributie van goederen, maar vooral ook aan luchtvaart activiteiten die op grond van de belangstelling
543
van het wereldtoerisme voor de natuur van het binnenland in stand gehouden en voortdurend uitgebreid zal kunnen worden. De quota aan sociaal-economische arbeidsplaatsen die door de activering van diensten beschreven kunnen worden opgebracht, bieden een ruim perspectief voor permament emplooi in de orde van enkele honderden oplopend tot enkele duizenden werkers, binnen het eerste decennium van activering van een aanpak voor systematische implementatie van de aanpak van zaken voor de aanvulling en omzetting en het plaatselijk dienstenapparaat. De omgeving van Brownsweg – het gebied met de snelst groeiende bevolking, waarvan de huidige toename van de bevolkingsdichtheid eveneens tot de allerhoogste binnen Suriname kan worden gerekend – biedt voldoende perspectief om door systematische uitbouw, kwalitatieve opvoering en functionele integratie van bestaande en nieuwe etablissementen voor dienstbetoon, te komen tot vormen van fysieke verstedelijking in het gebied, die de aanvaardbaarheid daarvan als vestigingsoord voor allerhande nieuwe vormen van economische bedrijvigheid ten goede kan komen, waardoor er tegelijkertijd ook in steeds ruimere mate zal kunnen worden voldaan aan anonimiteits-criteria, die door mentaal verstedelijkten centraal worden gesteld in hun besluiten met betrekking tot de keuze van werk- en woongebied (Ferrier, 1971). Met andere woorden gezegd: de locatie Atjoni biedt in commercieel-economisch opzicht een alleszins aantrekkelijk perspectief voor het synchroon tot stand brengen en fysieke en fysieke als structurele verstedelijkingsvormen, waarmee reeds op korte termijn de sociaaleconomische vraagstukken voortvloeiend uit de bevolkingsontwikkelingen die zich (momenteel) te Brownsweg voltrekken, duurzaam kunnen worden opgeheven en daarbij tegelijkertijd voorzien in het tot stand brengen van een groeipool die voor wat betreft de geografische spreiding van én de economische bedrijvigheid én de stedelijk georiënteerde bevolking, kan bijdragen tot vermindering van de bevolkingsdruk en de daarmee aanverwante sociaal-economische
Lachman D.
problematiek van de agglomeratie GrootParamaribo. (Ferrier, 1971). De Surinaamse jungle als kurk van de economie Als kern voor de nieuwe stad wordt de locatie Atjoni aangehouden. Om het gebied in en rond deze locatie tot ontwikkeling te brengen, moet het Afobaka stuwmeer (hierna gemakshalve te noemen: ‘het Blommenstein stuwmeer’ of het Brokopondostuwmeer) – ook in politiek/administratieve zin – primair op haar toeristische merites worden benaderd. In die zin zal het stuwmeer dan de politiekadministratieve status moeten worden toebedeeld van ‘hoofdontsluiting van de jungle’ waarvan de status van ‘meest essentiële toeristische attractie van Suriname’ ook bij wet zal moeten worden vastgelegd en middels een systeem van op ecologie en internationaal toerisme afgestemde wettelijk geregelde voorzieningen in exploitatie en beheer zal moeten worden genomen. De jungle is de meest essentiële attractie die Suriname het internationaal toerisme te bieden heeft, terwijl het stuwmeer voor wat de toegankelijkheid van de Surinaamse jungle betreft, als meest veelzijdige ontsluiting moet worden aangemerkt (het stuwmeer is immers goed bereikbaar over de weg en bevindt zich te midden van de jungle, onze primaire attractie voor het internationaal toerisme). De economische activering van dit potentieel vereist echter dat er voldoende faciliteiten, zoals hotelkamers, nabij de kernattractie aanwezig zijn, alsmede overige horecavoorzieningen (bars, cafés en restaurants) en andere voorzieningen zoals winkels, watersport-verhuurbedrijven, fietsverhuurbedrijven en dergelijke. Voor wat toeristenverblijf betreft, moet er uitgegaan worden van dagaccomodatie voor tenminste vier ‘planeloads’ (vliegtuigladingen) toeristen, met een verblijf van tenminste vijf dagen per planeload, van vliegtuigen die door een landingsbaan van 2.400 meter kunnen worden geaccommodeerd. Uitgaande van een gemiddelde planeload van 150 passagiers zullen er hiervoor 1.200 á 1.500 hotelkamers nodig zijn, te realiseren in de vorm van een dozijn of meer hotels elk met accommodatie variërend tussen de 40 en de 200 kamers, die
Acad J Sur 2015 (6), 541-546
Het Tapajai waterkracht project als katalysator voor de verstedelijking van Suriname
exclusief middels particuliere investeringen gerealiseerd zullen moeten worden, evenals de overige faciliteiten voor dienstbetoon aan het internationaal toerisme. Ook de investeringen in andere infrastructuur voor dienstbetoon zullen zoveel mogelijk met private middelen gerealiseerd moeten worden (bv luchthaven en startbaan, stuwmeer-veerdiensten, en ander watertransport voor toeristen). Met een zorgvuldig uitgedacht (in conjunctie met buitenlandse tourorganisaties) concept voor een toeristenkern bij het stuwmeer, zijn buitenlandse touroperators bereid om kamers in bulk in te kopen, alsook vliegtuigstoelen bij chartercarriers, zoals Arke Fly, en complete reisarrangementen daaruit samen te stellen en te marketen. Door de inkoop in bulk en het karakter van de chartercarriers kunnen dan ook nog eens de vliegtickets naar Suriname verlaagd worden; dit zelfde concept heeft Curaçao sinds 2005 succesvol toegepast, en ticketprijzen vanuit Nederland daalden van ongeveer euro 1100 (ongeveer hetzelfde als een ticket naar Suriname) tot euro 600 (inclusief hotelkamer). Het stuwmeer-project is uitgewerkt in een pre-haalbaarheidsrapport, welke heeft uitgewezen dat het wel degelijk haalbaar is, en dat Suriname in staat is om op jaarbasis 500.000 toeristen met zo’n product te genereren (een flinke toename ten opzichte van het huidig aantal van 35.000), waarvan elk gemiddeld zo’n US $ 1.000 zal besteden (een omzet dus van grofweg een half miljard op jaarbasis). Het katalysatievermogen van het Tapajai waterkrachtproject De hamvraag is nu: waar past het Tapajai waterkrachtproject in dit hele verhaal? Om het toerismeproject rondom het stuwmeer en de diversificatie, de systematische uitbouw en kwalitatieve opvoering van het diensten- en voorzieningenapparaat van Atjoni en Brownsweg van de grond te krijgen, zijn er een aantal basisvoorwaarden nodig, namelijk energie en infrastructuur (tezamen met het aanbrengen van eigentijdse voorzieningen, zoals drainage, gesloten rioolwaterafvoer, en rioolwaterzuiveringssystemen). De eerste basisvoorwaarde spreekt voor zich, want dat is waar het waterkrachtproject voornamelijk om draaide (namelijk de realisatie van een vast vermogen van 182
Acad J Sur 2015 (6), 541-546
544
MW), maar daarnaast wordt met de totstandkoming van het Tapajai waterkrachtwerk 129 km aan sociale ontsluiting van het Tapanahoni-gebied gerealiseerd, alsmede 170 km aan wegen ten behoeve van het waterkrachtwerk. Deze wegen lopen als het ware om het stuwmeer heen, en kunnen de opzet van het Brokopondo stuwmeer tot een toeristisch trekpleister aanzienlijk helpen bevorderen en samen met dit project Atjoni en het Brownsweggebied verder verstedelijken. Bovendien kan dit wegennetwerk met relatief weinig moeite aangesloten worden op de weg in FransGuyana in de richting van het Trombetasgebied in Brazilië, alwaar men reeds jaren interesse heeft getoond voor een wegverbinding met het havengebied van Suriname als mogelijke uitvoerlocatie van de aldaar geproduceerde goederen. Figuur 1 geeft een weergave hoe deze projecten aan elkaar verwant zouden kunnen zijn, en elkaar meerwaarde geven.
Figuur 1: Een voorstelling van het Tapajai waterkrachtproject, de verstedelijking van Atjoni, Brownsweg en Paranam (met Atjoni als luchthub of aerodrome), en de weg naar het Trombetas gebied via Frans-Guyana
Conclusie en toekomstperspectieven Echter, een noodzakelijke voorwaarde voor dit alles is, dat elk onderdeel planmatig wordt uiteengezet met een gedisciplineerde uitvoering. Alleen zo, kan dit een kans van slagen hebben en zal blijken dat het Tapajai waterkrachtproject misschien zelfs een groter effect kan sorteren dan menig ander project in de Surinaamse geschiedenis, namelijk verstedelijking, verduurzaming van de economische basis, decentralisatie, ontsluiting,
545
Lachman D.
inter- en intranationale toegankelijkheid, robuuste energiezekerheid, verkleining van onze carbon footprint en energie-intensiteit, voldoende sociaal acceptabele werkgelegenheid, stoppen van de migratie naar Paramaribo, etc. Bij een dergelijke fasering zou binnen vijf jaren reeds de migratie richting Paramaribo afgeremd kunnen worden en geleidelijk aan binnen een periode van vijftien à twintig jaren kunnen leiden tot migratie in omgekeerde richting, dus een met de jaren steeds verder in omvang toenemende migratie vanuit de
agglomeratie Paramaribo naar de groeipool Atjonie en het haven- en industriegebied Paranam. Het Tapajai waterkracht project behelst dus veel meer dan de energievoorziening alleen, en kan als katalysator werken voor Suriname. Naar mijn bescheiden mening is het dus niet eens de vraag of het Tapajaiwaterkrachtproject uitgevoerd moet worden, maar hoe gauw we kunnen starten met de uitvoering ervan.
Verstedelijking Atjoni
Afobaka stuwmeer toerisme establissement
Uitbreiding logistiek aanbod
Migratie uit Paramaribo
Verstedelijking Brownsweg
Tapajai Fase II
Tapajai Fase I
5 jaar
10 jaar
Tapajai Fase III
15 jaar
Figuur 2: Mogelijke fasering van het Tapajai waterkracht project en de daaruit voortvloeiende verstedelijking van Brownsweg en Atjoni als resultante van sociaaleconomisch acceptabel emplooi
Acad J Sur 2015 (6), 541-546
Het Tapajai waterkracht project als katalysator voor de verstedelijking van Suriname
Literatuurlijst Ferrier, D. (1971). De verstedelijking van Suriname. Unpublished report. Ferrier, D. (2015). Personal interview. (D. Lachman , Interviewer) Lothar, B. (2008a). Tapajai Hydro Plan. Een mogelijkheid voor de vermindering van onze afhankelijkheid van thermische energie. Paramaribo. Lothar, B. (2008b). Tapajai Hydro Plan. Informatie over het TapanahoniJaikreek omleidingsproject. Paramaribo.
Acad J Sur 2015 (6), 541-546
546
Pauline, Y. (2012). Scientific social surveys and research: An introduction to the background, content methods and analysis of social studies paperback . Literary Licensing, LLC. Sheoratan, R., Sheoratan , A., Sheoratan, S., & de Kroon, W. (2013). Een prefeasibility studie voor de centralisatie van toerisme rond het Brokopondo stuwmeer. Paramaribo: Suriname Business forum.
