Het taalgebruik in sms jes Een (socio)linguïstisch onderzoek

    Annelore Willems  Master Nederlands‐ Duits    Academiejaar 2008‐2009         

   

Het taalgebruik in sms’jes  Een (socio)linguïstisch onderzoek               

Promotor: Prof. dr. Johan De Caluwe   (Vakgroep Nederlandse taalkunde)       

Verhandeling voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het  behalen van de graad van Master in de Taal‐ en Letterkunde:   Nederlands ‐ Duits 

 

1 

                                           

 

2 

WOORD VOORAF  De  gsm  is  niet  meer  weg  te  denken  uit  ons  leven.  Wie  nu  de  deur  achter  zich  sluit  en  merkt  dat  hij  zijn  mobieltje  vergeten  is,  maakt  rechtsomkeer  om  het  snel  te  halen  of  loopt de rest van de dag op zijn ongemak. Met deze nieuwe technologie, kwam ook een  nieuwe taal tot stand: de sms‐taal.     De  sms‐taal  is  een  modern  fenomeen.  Toch  staan  de  meeste  onderzoeken  over  deze  ‘moderne taal’ in de schaduw van de chattaal. Een statistische verwerking van de sms‐ taal aan de hand van een corpus is tot op heden een onbekend terrein. Deze masterproef  wil  daar  verandering  in  brengen.  Een  nieuw  onderzoek  vraagt  natuurlijk  tijd.  Ideeën  moeten  worden  overlegd  en  een  corpus  moet  worden  aangelegd.  Gelukkig  kon  ik  een  beroep doen op verschillende personen die mij enorm geholpen hebben. Daarom neem  ik deze gelegenheid ter harte om enkele mensen te bedanken.    Mijn grootste woord van dank gaat uit naar mijn promotor, prof. dr. Johan De Caluwe. Ik  wil  u  zowel  voor  uw  professionele  als  uw  persoonlijke  steun  bedanken.  Bij  de  analyse  van  de  eerste  sms’jes  werd  het  al  duidelijk  dat  het  taalgebruik  ons  meermaals  zou  verbazen.  Toch was geen enkele vraag te veel en kon ik steeds op uw hulp rekenen. U  heeft  me  voortdurend  op  een  positieve  manier  weten  te  motiveren,  waardoor  deze  masterproef  voor  mij  niet  alleen  een  zeer  leerrijke  maar  ook  een  zeer  aangename  ervaring was.     Uiteraard wil ik ook de vele gepassioneerde en behulpzame professoren en assistenten  Nederlandse Taalkunde bedanken. Niet alleen in de lessen, maar ook daarbuiten zijn zij  gedreven om studenten warm te maken voor taalkunde en is geen enkele vraag te veel.    Voor  de  statistische  verwerking  van  de  gegevens  in  R  kon  ik  een  beroep  doen  op  Maarten De Schryver, werkzaam aan de universiteit Gent bij de vakgroep Data‐analyse  van de faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, waarvoor mijn dank. Ook  buiten  de  universiteit,  kon  ik  rekenen  op  heel  wat  steun.  Ik  wil  hierbij  vooral  het  Don  Bosco College te Zwijnaarde bedanken voor de gastvrijheid en hulp. Daarnaast wil ik Els  Dupriez  en  Geert  Spitaels  van  het  VISO  te  Mariakerke  bedanken  om  de  formulieren  tijdens de lessen uit te delen en op te halen. Deze dank gaat ook uit naar Anneleen De  Martelaere  van  het  Onze‐Lieve‐Vrouw  College  van  Deinsbeke  Zottegem,  Lien  Spitaels  van  het  Onze‐Lieve‐Vrouw  College  campus  centrum  Zottegem  en  Inge  Callens  van  het  Sint‐Jozef  Humaniora  te  Brugge  om  hun  leerlingen  enthousiast  te  maken  voor  mijn  onderzoek. Zonder hun hulp was het onmogelijk geweest een corpus met meer dan 500  sms’jes te op te bouwen. Daarnaast hebben heel wat mensen direct en indirect tot deze  masterproef bijgedragen. Ik wil alle vrienden en vriendinnen bedanken die meegewerkt  hebben aan mijn onderzoek. Jullie enthousiasme heeft aanstekelijk gewerkt. Verder een  ontzettend grote dank aan mijn grote voorbeeld: mijn papa.     

3 

INHOUDSTAFEL  Woord vooraf ....................................................................................................................................................................... 1  Inhoudstafel ......................................................................................................................................................................... 4  1  Inleiding ............................................................................................................................................................................ 7  1.1  Sms‐taal: een taalvariëteit? .............................................................................................................................. 7  1.2  Sms‐taal: de Nederlandse chattaal? .............................................................................................................. 8  1.3  Het onderzoek ....................................................................................................................................................... 9  2  Opzet en methode ...................................................................................................................................................... 12  2.1  Corpus .................................................................................................................................................................... 12  2.1.1  De doelgroep .............................................................................................................................................. 12  2.1.2  Aanleg van het corpus ............................................................................................................................ 12  2.1.3  De indeling van de groepen .................................................................................................................. 14  2.2  De taalverschijnselen ....................................................................................................................................... 15  2.2.1  De onderzochte taalverschijnselen ................................................................................................... 15  2.3  Het verwerken van de gegevens ................................................................................................................. 17  2.4  De lettertekens ................................................................................................................................................... 20  2.5  T9 of het gsm‐woordenboek ......................................................................................................................... 22  3  Oe ebde gij da gsgreve? ............................................................................................................................................ 24  3.1  H‐ Procope ............................................................................................................................................................ 24  3.1.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 24  3.1.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 24  3.2  Apocope –t, –d en –s ......................................................................................................................................... 26  3.2.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 26  3.2.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 26  3.3  As i.p.v. ‘als’ ........................................................................................................................................................... 28  3.3.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 28  3.3.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 29  3.4  Deletie –n en sjwa ............................................................................................................................................. 29  3.4.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 29  3.4.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 30  3.5  Proclitische t en k .............................................................................................................................................. 32  3.5.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 32  3.5.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 32  3.6  Enclitische t en k ................................................................................................................................................ 35  3.6.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 35 

 

4 

3.6.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 36  3.7  Verbuiging van het lidwoord, adjectief en voornaamwoord........................................................... 38  3.7.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 38  3.7.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 39  3.8  Het gij‐systeem ................................................................................................................................................... 41  3.8.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 41  3.8.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 42  3.9  Clitische vorm van het persoonlijk voornaamwoord in de tweede persoon enkelvoud ..... 44  3.9.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 44  3.9.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 45  3.10  De of het? ............................................................................................................................................................ 46  3.10.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 46  3.10.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 47  3.11  Het hulpwerkwoord gaan ........................................................................................................................... 48  3.11.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 48  3.11.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 49  3.12  Weer i.p.v. terug ............................................................................................................................................... 50  3.12.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 50  3.12.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 50  3.13  Beknopte bijzin ................................................................................................................................................ 51  3.13.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 51  3.13.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 51  3.14  Deletie subject .................................................................................................................................................. 52  3.14.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 52  3.14.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 53  3.15  Ellips..................................................................................................................................................................... 54  3.15.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 54  3.15.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 55  3.16  Hoofdletters ...................................................................................................................................................... 56  3.16.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 56  3.16.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 57  3.17  Letterwoorden ................................................................................................................................................. 58  3.17.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 58  3.17.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 59  3.18  Verkortingen ..................................................................................................................................................... 60 

 

5 

3.18.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 60  3.18.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 60  3.19  CU‐ categorie .................................................................................................................................................... 62  3.19.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 62  3.19.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 63  3.20  Cijfers voor letters .......................................................................................................................................... 63  3.20.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 63  3.20.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 64  3.21  Omgespelde letters ........................................................................................................................................ 65  3.21.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 65  3.21.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 66  3.22  Symbolen ............................................................................................................................................................ 68  3.22.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 68  3.22.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 69  4  Verschillende taalvariëteiten? .............................................................................................................................. 71  4.1  Opbouw ................................................................................................................................................................. 71  4.2  De omgangstalige kenmerken ...................................................................................................................... 72  4.2.1  Taalverschijnselen met weinig attestaties ..................................................................................... 72  4.2.2  Taalverschijnselen met voldoende attestaties ............................................................................. 76  4.3  Sms‐talige kenmerken ..................................................................................................................................... 79  5  Stof voor verder onderzoek ................................................................................................................................... 84  5.1  De linguïstische verschijnselen ................................................................................................................... 84  5.2  Het gekleurde taalgebruik ............................................................................................................................. 85  6  Besluit ............................................................................................................................................................................. 87  Literatuurstudie .............................................................................................................................................................. 90  Overzicht van de bijlagen ............................................................................................................................................ 93   

                 

 

6 

1  INLEIDING  Een jongeman op de tram grabbelt vol ongeduld naar zijn gsm en begint na het gekregen  sms’je  gelezen  te  hebben,  haastig  te  typen.  In  enkele  seconden  staat  een  boodschap  (afspraak, liefdesverklaring,…?) op het display van zijn toestel in een ‘taaltje’, dat hij en  de  ontvanger  zich  eigen  gemaakt  hebben.  Dat  ‘taaltje’,  simpelweg  de  sms‐taal,  is  niet  meer  weg  te  denken  uit  onze  maatschappij.  Samen  met  de  chattaal  kunnen  we  het  ‘de  taal van onze tijd’ noemen en dat hebben ook de uitgevers goed begrepen. Zo werd de  Nederlandse  sms‐taal  in  2006  gebruikt  om  de  Bijbel  te  vertalen.  De  tien  geboden,  oftewel de 10 do’s & don’ts, zien er in de SMS‐BBL als volgt uit:    GD: ‘k No 1.  God: ‘ik ben nummer één.  Gn bld aub.  Geen beelden aub.  NM=hlg  Naam is heilig  Dag7=hlg  Dag zeven is heilig  Rspec2 :‐)8 & :‐)3  Heb respect voor vader en moeder  Don’t kill  Moord niet  & 
1.1  Sms‐taal: een taalvariëteit?  De  belangrijkste  functie  van  taal  en  schrift  is  communiceren.  Daarbij  probeert  een  zender een bepaalde gedachte over te dragen naar een ontvanger door gebruik te maken  van  taal  of  lettertekens.  Deze  gedachten  beperken  zich  in  het  dagelijkse  leven  meestal  tot  alledaagse  boodschappen,  zoals  Drinken  jullie  graag  wijn?  Wit  of  Rood  of  Meeste  boodschappen zijn al gedaan!X tot straks. Om zich als persoon te profileren, is de manier  waarop men communiceert van groot belang. En dat zeker in de sms‐taal waarbij men  aan  allerlei  beperkingen  moet  voldoen  en  men  moet  weten  welke  verkortingen  en  woorden gebruikt mogen worden en welke niet.     Nieuwe technieken, zoals de gsm, zorgen voor een ander taalgebruik. Vergelijken we een  aanspreking in een sms’je (ey, oest me u?) met een aanspreking in een handgeschreven  brief  (Beste  Lien.  Hoe  gaat  het  nog  met  jou?),  dan  wordt  het  verschil  wel  duidelijk.   

7 

Anders  dan  de  brief  is  het  sms’je  zeer  interactief  van  aard.  “Daardoor  maakt  het  schrijven een evolutie door van ‘corresponderen’ naar ‘kletsen’, met alle kenmerken die  daarbij  horen.”  (van  Wijk  &  Den  Ouden  2006:  195)  Hoewel  heel  wat  mensen  dit  sms‐ taalgebruik  ongepast  en  slordig  vinden,  vereist  het  toch  een  zekere  virtuositeit  en  creativiteit. Uiteindelijk beperkt het sms’je zich tot 160 lettertekens terwijl men bij het  schrijven van een brief twee bladzijden heeft. Dat de sms de taal indikt, is volgens Van  Oostendorp  niet  waar.  “Het  ouderwetse  briefschrijven  dijde  de  taal  gewoon  noodzakelijkerwijs uit. Eenmaal deze noodzaak wegviel, nam de taal haar gewone dikte  aan.” (Van Oostendorp 2003: 36)    Naast  het  communicatiekanaal  spelen  ook  de  sociale  factor  en  de  situatie  een  rol.  Zo  zullen  jongeren  in  hun  dagelijkse  taalgebruik  een  andere  taalvariëteit  gebruiken  dan  volwassenen en zal een jongere nu eenmaal anders praten tegen een goede vriend dan  tegen  een  dokter  of  professor.  Men  kan  bijgevolg  verschillende  taalvariëteiten  (cf.  Crystal  2006:  6‐7)  en  verschillende  ‘speech  communities’  (Thurlow  et  al.  2004:  120)  onderscheiden. Een interessant en aanvullend begrip is het ‘register’. Dat is een variëteit  van  de  spraak  die  aangepast  is  voor  een  bepaalde  gebruiksituatie.  Cherny  (1999:  26)  beklemtoont  hierbij  dat  specifieke  communicatiepatronen  bedoeld  zijn  om  op  een  gemakkelijke manier om te gaan met de specifieke beperkingen van het medium, zoals  het  beperkt  aantal  lettertekens  bij  het  sms’en.  Daarnaast  is  het  register  eveneens  een  ideale manier om het groepsverband te benadrukken en om aan te tonen dat men lid is  van een bepaalde groep.   

1.2  Sms‐taal: de Nederlandse chattaal?  Omdat het mobieltje vaak gebruikt wordt om te sms’en naar vrienden, past de sms‐taal  zich  aan  deze  informaliteit  aan.  We  krijgen  dan  ook  een  mooie  weergave  van  hoe  de  omgangstaal er uitziet en hoe deze evolueert. Dat is tevens de verklaring waarom er al  taalkundigen zijn die zich hierover uitgesproken hebben, zoals Roos (2006), van Wijk en  den  Ouden  (2006),  De  Kesel,  Bresseleers  en  Knops  (2005),  van  Oostendorp  (2003)  en  Daniëls  (2001).  Opvallend  daarbij  is  dat  de  meerderheid  van  de  taalkundigen  Nederlanders zijn en dat ook ruim de meerderheid van sites en boeken over de sms‐taal  van Nederlandse makelij is. We kunnen dan ook stellen dat de Nederlandse sms‐taal al  aan bod gekomen is, terwijl men voor de Vlaamse nog grotendeels in het duister tast.     Toch kan men zich de vraag stellen of de twee sms‐talen niet zodanig op elkaar gelijken  dat een beschrijving van de ene er tegelijkertijd één is van de andere? Om dit te kunnen  weerleggen, gebruik ik de woorden van de acht bovengenoemde taalkundigen. Allemaal  hebben ze het over het informele karakter van de sms‐taal en over de manier waarop de  uitspraak verklankt wordt. De vraag dringt zich op hoe onze omgangstaal tegenover die  van  onze  Noorderburen  evolueert.  Want  bij  een  overeenkomstige  omgangstaal  in  Vlaanderen en Nederland, zullen de twee sms‐talen ook nagenoeg hetzelfde zijn.      

8 

Geeraerts en de Sutter (2003: 55) wijzen er echter op dat de afstand tussen de informele  spreektaal  in  Vlaanderen  en  het  verzorgde  Belgische  Nederlands  groter  is  dan  de  vergelijkbare verhouding in Nederland. In Vlaanderen is de omgangstaal het gevolg van  mensen die niet langer dia‐ of regiolect kunnen of willen spreken en die tegelijkertijd de  exogene standaardtaal niet beheersen of willen beheersen (De Caluwe 2006: 23). Dit in  tegenstelling  tot  de  informele  variant  in  Nederland,  die  een  soort  nonchalante  variant  van  de  standaardtaal  is  (Stroop  2005:  407).  De  uitspraak  is  daarbij  ook  verder  geëvolueerd.  Hiermee  rekening  houdend,  is  het  van  belang  dat  men  de  twee  talen  afzonderlijk bestudeert.     Ondanks  het  feit  dat  de  sms‐taal  tot  het  onderzoeksdomein  van  de  hedendaagse  taalkunde behoort, blijft het heel vaak een aanvulling bij de chattaal. Het is zonder meer  duidelijk dat er overeenkomsten zijn en dat er taalkenmerken zijn die zowel in de sms‐ taal  als  in de  chattaal  gebruikt  worden.  Toch  mogen  we  niet  vergeten  dat  het  medium  chatten anders is dan het sms’en. Zo heeft men bij het chatten de ruimte en de tijd om  een  gesprek  te  voeren.  Fouten  zijn  niet  zo  erg,  want  men  kan  ze  een  regel  later  weer  verbeteren. Frank Jansen, docent en onderzoeker aan de Universiteit Utrecht zegt dat er  “bij het sms’en sprake is van een zogenoemd ‘recipiënt design’: de ontwerper overweegt  hoe de ontvanger de boodschap zal begrijpen” (in: Roos 2006: 192). Een sms’je moet dus  in  één  keer  goed  begrepen  worden,  want  een  extra  sms  sturen  om  het  vorige  uit  te  leggen, kost extra tijd en geld. Het is juist die beperking die de sms‐taal zo typeert en die  aantoont hoe economisch wij met onze taal kunnen omgaan.    

1.3  Het onderzoek  Het  medium  sms’en  is  nog  niet  zo  oud.  Het  begrip  ‘sms’  bestaat  volgens  het  Chronologische  woordenboek  van  Nicoline  van  der  Sijs  sinds  1994  maar  het  sms’en  werd  pas  in  2000  een  rage  onder  de  jongeren  (Van  der  Sijs  2002:  319).  Over  het  taalgebruik dat tijdens het sms’en gebruikt wordt, zegt Jan Stroop dat de sms’er vooral  stoeit met het Nederlands, juist “omdat deze taal de moedertaal is van de gebruikers en  omdat je van jouw moedertaal de precieze en onbeperkte mogelijkheden veel beter kent  dan  van  een  tweede  taal”  (Stroop  2005:  400).  Hij  voegt  hier  nog  aan  toe  dat  het  Nederlands een nieuw domein veroverd heeft en dat nog wel bij de jongeren.     In  deze  masterproef  staan  een  aantal  taalkenmerken  centraal  die  ook  vaak  als  de  kenmerken van de informele spreektaal, of de omgangstaal, genoemd worden. Deze taal  wordt in elke informele gesproken situatie aanvaard en is de taal die men ook op straat  hoort.  Met  behulp  van  dit  onderzoek  krijgen  we  een  idee  hoe  aanvaardbaar  het  anno  2009  is  om  deze  gesproken  taalvariëteit  neer  te  schrijven.  Naast  de  omgangstalige  gebruikt  men  ook  andere  linguïstische  verschijnselen.  Deze  illustreren  hoe  creatief  sms’ers met hun taal kunnen omgaan. Dit onderzoek behandelt beide verschijnselen en  gaat na  op welke  manier  jongeren  en volwassenen  ze  gebruiken.  Alleen  zo  kunnen we  vaststellen  of  het  Nederlands  een  nieuw  domein  veroverd  heeft  en  wie  dit  nieuwe   

9 

taalgebruik  hanteert.  Verder  wordt  er  onderzocht  of  het  taalgebruik  dat  jongeren  toepassen om een sms’je naar een volwassene te sturen, afwijkt van het taalgebruik naar  vrienden  of  vriendinnen.  Kortom  of  het  juist  is  dat  jongeren  verschillende  registers  en  taalvariëteiten  gebruiken?  Zo  is  het  bijvoorbeeld  mogelijk  dat  de  gsm  met  zijn  160  lettertekens  per  sms  als  een  zodanig  beperkt  medium  beschouwd  wordt,  dat  de  jongeren in hun taalgebruik geen onderscheid meer maken en slechts één taalvariëteit  gebruiken.    In wat volgt, wordt eerst een beschrijving van de opzet en methodologie gegeven. In het  eerste hoofdstuk wordt het corpus aan de hand van drie punten besproken. Het eerste  punt geeft een verklaring waarom ik voor de doelgroep 12‐ tot 40‐ jarigen gekozen heb.  In het tweede punt wordt de aanleg van een betrouwbaar corpus rond deze doelgroep  besproken.  Voor  het  verdere  onderzoek  heb  ik  niet  elke  leeftijd  apart  bestudeerd.  De  opbouw  van  de  leeftijdscategorieën  en  hoe  deze  in  dit  onderzoek  afgebakend  worden,  komen in het laatste punt aan bod. Hoofdstuk 2.2 vertelt wat meer over de gegevens. De  onderzochte  verschijnselen  worden  kort  aangehaald  maar  komen  verder  uitgebreid  in  deze  masterproef  aan  bod.  In  hoofdstuk  2.3  wordt  de  verwerking  van  de  gegevens  behandeld  met  een  korte  voorstelling  van  de  gebruikte  programma’s  en  de  toepassing  ervan. Hoofdstuk 2.4 gaat over de lettertekens. Ik ga na of er een rechtstreeks verband is  tussen het aantal lettertekens en de leeftijd. Als een groep minder lettertekens gebruikt  en  dus  minder  te  vertellen  heeft,  is  de  kans  groot  dat  ze  bepaalde  taalverschijnselen  minder  gebruikt.  Het  verband  tussen  het  aantal  lettertekens  en  de  leeftijdsgroepen  is  dus  voor  de  verdere  bespreking  relevant.  In  hoofdstuk  2.5  wordt  er  ten  slotte  een  verkennend onderzoek naar het gebruik van het T9‐systeem gegeven.     Hoofdstuk  3  krijgt  de toepasselijke  naam  ‘Oe  hebde  gij  da  gsgreve?’.  Deze  titel  geeft  al  een  klein  voorsmaakje  van  de  linguïstische  kenmerken  die  ik  in  de  sms‐taal  tegengekomen  ben.  Dit  hoofdstuk  is  verder  onderverdeeld.  Elk  taalverschijnsel  dat  onderzocht wordt, krijgt een aparte bespreking. Daarbij worden de verschijnselen kort  voorgesteld. Vervolgens bespreken we het verschijnsel aan de hand van de absolute en  relatieve cijfers en de significantie. Bij een significant resultaat, is er een correlatie waar  te  nemen.  Dat  betekent  dat  er  een  verband  is  tussen  de  leeftijdscategorieën  en  het  taalverschijnsel.  Bij  een  significant  resultaat  mogen  we  trouwens  ook  over  de  gehele  populatie van jongeren, jongvolwassenen en volwassenen spreken. We hoeven ons dus  niet  langer  te  beperken  tot  ‘de  respondenten  die  aan  dit  onderzoek  meegewerkt  hebben’.     In hoofdstuk 4 gaan we na of jongeren een andere taalvariëteit gebruiken bij het sms’en  naar  volwassenen.  Daarvoor  onderzoek  ik  die  taalverschijnselen  uit  hoofdstuk  3  die  vooral  door  de  jongeren  toegepast  worden.  Het  is  mogelijk  dat  de  jongeren  zich  met  deze  omgangstalige  en  sms‐talige  verschijnselen  identificeren,  waardoor  ze  deze  verschijnselen  enkel  gebruiken  in  sms’jes  naar  een  ontvanger  die  tot  de  groep  van  de  sms’er behoort.    

10 

Naast de onderzochte kenmerken van de sms‐taal zijn er ook andere  verschijnselen  in  de  sms’jes  geattesteerd.  Deze  attestaties  worden  in  hoofdstuk  5  kort  voorgesteld  en  staan open voor verder onderzoek. Het laatste hoofdstuk vormt het uiteindelijke besluit  van deze masterproef.                                                                 

 

11 

2  OPZET EN METHODE  2.1  Corpus  2.1.1  De doelgroep  Een onderzoek naar de sms‐taal heeft natuurlijk een corpus van sms’jes nodig. Maar om  over  een  betrouwbaar  corpus  te  kunnen  spreken,  volstaan  sms’jes  zonder  bijkomende  informatie  over  de  zender  en  de  ontvanger  niet.  Sms’jes  zoals  je  die  op  het  internet  vindt,  kunnen  bijgevolg  in  dit  onderzoek  niet  gebruikt  worden.  Daarom  heb  ik  in  de  tijdspanne  van  november  2007  tot  januari  2009  sms‐berichten  verzameld.  Maar  voor  het verzamelen kon beginnen, moest eerst beslist worden welke doelgroep bestudeerd  zou worden.    Het  gsm‐bezit  neemt  toe  met  de  leeftijd.  Een  onderzoek  van  het  OIVO  (2009),  het  onderzoeks‐  en  informatiecentrum  van  de  Verbruikersorganisaties,  toont  aan  dat  3  op  de 10 jongeren met een leeftijd van 9‐10 jaar een gsm bezit. Op de leeftijd van 11‐12 jaar  hebben al 6 op de 10 een gsm. Vanaf de leeftijd van 13 jaar heeft ruim de meerderheid,  ongeveer  8  op  de  10  jongeren,  een  mobieltje  in  handen.  Vergeleken  met  2003  is  het  aantal jongeren onder de 13 jaar die een gsm hebben niet veranderd. Vanaf de leeftijd  van 13 jaar zijn er meer jongeren dan vroeger die een gsm hebben. Opvallend daarbij is  dat naarmate een kind ouder wordt, het alsmaar meer sms’en verstuurt: 1 sms per dag  op de leeftijd van 9 jaar evolueert naar bijna 3 sms’en vanaf de leeftijd van 13 jaar. Dit  aantal blijft vervolgens stabiel. Het onderzoek geeft ook aan dat qua gebruik het zenden  van  sms’jes  een  typisch  jongerenverschijnsel  is.  Het  succes  van  het  mobieltje  kan  volgens  het  OIVO  enerzijds  verklaard  worden  door  de  daling  van  de  aankoopprijs.  Anderzijds  is  de  gsm  een  middel  tot  identificatie.  Het  is  dus  een  teken  van  sociale  erkenning, wat de populariteit onder de jongeren verklaart.    Voor dit onderzoek heb ik ervoor gekozen om bij het eerste jaar secundair onderwijs te  beginnen.  Deze  jongeren  zijn  tussen  de  12  en  13  jaar.  De  grote  meerderheid  van  deze  jongeren bezit volgens het OIVO een gsm en het sms’en is heel bekend. Ik begrens mijn  onderzoek tot sms’ers met een leeftijd van 40 jaar. Aanvankelijk was het de bedoeling de  sms‐taal van 12‐ tot 60‐jarigen te onderzoeken. Het probleem is dat 50‐ tot 60‐jarigen  het  toestel  vooral  gebruiken  om  te  bellen  en  veel  minder  om  te  sms’en.  Uit  een  verkennend  onderzoek  in  2007‐2008  naar  de  sms‐taal  van  12‐  tot  60‐jarigen  bleek  trouwens dat het taalgebruik van de 50‐ tot 60‐jarigen heel standaardtalig was (Willems  2007‐2008).   

2.1.2  Aanleg van het corpus  Aangezien ik de grote groep van 12‐ tot 40‐ jarige sms’ers wou bereiken, heb ik voor een  formulier gekozen dat ik uitgedeeld en via mail doorgestuurd heb (zie bijlage 1). Hierop 

 

12 

kon men drie sms’jes neerpennen of typen, die men in de outbox opgeslagen had of die  men in de loop van de week of maand verstuurde. Het doorsturen en uitdelen van het  formulier is in drie fases gebeurd. De eerste fase bestond uit een proefexemplaar dat in  november  2007  bij  25  vrienden  rondgegaan  is.  Na  een  paar  aanpassingen  werd  een  tweede  formulier  in  december  2007  tot  ongeveer  april  2008  doorgestuurd  en  uitgedeeld.  In  een  laatste  fase,  van  september  2008  tot  januari  2009,  heb  ik  het  formulier nog een derde keer uitgedeeld bij die groepen die minder vertegenwoordigd  waren. Het ging om de jongvolwassenen van 23 en 24 jaar, de volwassenen van 25 tot 40  jaar en de groep van 14‐ en 15‐ jarige jongens en meisjes.     Het formulier is zo opgesteld dat er informatie over de zender gevraagd wordt zonder  daarbij de anonimiteit van de respondenten te schenden. Belangrijk voor het onderzoek  zijn gegevens over het geslacht, de leeftijd, de woonplaats en of men studeert of werkt.  Na  het  doorsturen  en  verwerken  van  de  proefexemplaren,  heb  ik  het  formulier  nog  verder uitgebreid door informatie over de studierichting en de beroepskeuze te vragen.  Ik  wou  namelijk  een  representatief  staal  van  studie‐  en  beroepskeuzes  krijgen,  waardoor het belangrijk is te weten wat de respondenten precies doen in het dagelijkse  leven. Na elk ingevuld sms’je werden er twee vragen over de ontvanger gesteld: hoe ziet  de sms’er de ontvanger en hoe oud is de ontvanger ongeveer. Voor de eerste vraag had  men de keuze tussen vriend, vriendin, partner, volwassene, familielid en collega. Bij het  doorsturen van de proefexemplaren was de keuze veel beperkter. Men kon enkel vriend,  vriendin  of  volwassene  aanduiden.  Dat  dit  geen  goede  opstelling  was,  bleek  uit  de  reacties  op  de  eerste  formulieren.  De  meeste  respondenten  schreven  bijvoorbeeld  tussen haakjes bij vriend of vriendin dat men hiermee de partner bedoelde. De tweede  opstelling met de zes keuzemogelijkheden is dus veel geschikter. In de laatste fase heb ik  het formulier nog verder uitgebreid. Na elk sms’je werd aan de respondent gevraagd of  men gebruik gemaakt heeft van het gsm‐woordenboek of de T9. Dit is een techniek die  bedoeld is om makkelijk en snel woorden in te toetsen. Het woord T9 staat voor ‘Text on  9  keys’  en  dat  vat  eigenlijk  het  hele  systeem  samen  (zie:  2.5  T9  of  het  gsm‐ woordenboek).    Om sms’jes van jongeren te verzamelen, werd de hulp van vier scholen in de regio’s Gent  en  Zottegem  ingeroepen.  Twee  daarvan  waren  ASO  scholen,  de  andere  TSO/BSO  scholen.  Bij  de  scholen  in  de  regio’s  Gent  heb  ik  zelf  de  opdracht  uitgelegd.  Voor  de  scholen in Zottegem kon ik rekenen op de hulp en medewerking van twee vriendinnen.  In  elke  les  werd  de  korte  tekst  bovenaan  het  formulier  voorgelezen.  De  vraag  om  de  sms’jes letterlijk over te schrijven, werd extra beklemtoond. Zo kan dit onderzoek enkel  betrouwbaar  en  representatief  zijn,  als  ook  de  sms’jes  van  de  jongeren  waarheidsgetrouw  zijn.  Voor  de  jongeren  met  een  leeftijd  van  12  tot  18  jaar  had  ik  uiteindelijk 257 formulieren waarvan er 70 in dit onderzoek verwerkt zijn. Deze selectie  is at random gebeurd. Daarnaast verkreeg ik in december 2008 ook 35 formulieren van  twee  klassen  uit  het  Sint‐Jozef  Humaniora  te  Brugge.  Deze  formulieren  worden  enkel 

 

13 

gebruikt  in  de  beschrijving  van  het  gsm‐woordenboek  of  de  T9.  In  het  verdere  onderzoek zijn ze niet opgenomen.     Voor de 19‐ tot 24‐ jarigen kon ik beroep doen op de twee TSO/BSO scholen, waar heel  wat  jongeren  aan  hun  specialisatiejaar  bezig  waren,  en  op  het  hoger  onderwijs.  Bovendien  was  het  internet  voor  het  bereiken  van  deze  groep  een  handig  hulpmiddel.  Zeker  omdat  men  op  die  manier  een  breed  publiek  kan  aanspreken.  De  deelnemers  waren  zo  goed  als  altijd  kennissen  van  kennissen  waardoor  we  ook  hier  van  een  representatief  resultaat  kunnen  spreken.  Voor  deze  groep  had  ik  een  mooi  totaal  van  138  formulieren.  Aanvankelijk  had  ik  55  formulieren  geselecteerd.  Maar  omdat  ik  in  januari 2009 nog heel wat formulieren ontvangen heb, zijn er nog 6 extra opgenomen.     De  groep  van  25‐  tot  40‐  jarigen  is  iets  moeilijker  te  bereiken.  Om  het  onderzoek  representatief  te  houden,  is  het  van  belang  een  doorsnee  te  krijgen  van  verschillende  mensen  met  verschillende  achtergronden  en  met  andere  beroepskeuzes.  Een  kleine  selectie  van  bedrijven/organisaties  die  ik  gevraagd  heb  mee  te  werken,  zijn  het  onderwijs (zowel secundair als hoger), De Lijn, het UZ, … Ook bij deze laatste groep heb  ik een verdere selectie doorgevoerd. In het totaal werden er 44 enquêtes opgenomen.     Voor  de  12‐  tot  40‐jarigen  heb  ik  een  uiteindelijk  resultaat  van  175  verwerkte  formulieren.  In  totaal  zijn  er  518  sms’jes  geanalyseerd.  7  mensen  hebben  2  sms’jes  ingevuld, terwijl de overige 168 telkens 3 sms’jes opgegeven hebben (zie: tabel 1).      12 – 18  19 – 24  25 – 40  totaal  aantal personen  70  61  44  175  aantal sms’jes  207  180  131  518  3 sms’jes  67  58  43  168  2 sms’jes  3  3  1  7  Tabel 1 

 

2.1.3  De indeling van de groepen  Een  hypothese  is  dat  jongeren  anders  schrijven  dan  volwassenen  en  dat  ze  bijgevolg  andere  taalverschijnselen  gebruiken.  Vandaar  dat  ik  bij  het  onderzoeken  van  de  verschillende taalverschijnselen de 12‐ tot 40‐jarigen verder onderverdeeld heb. Er zijn  in  totaal  drie  groepen.  De  eerste  groep  bestaat  uit  de  12‐  tot  18‐  jarigen,  de  tweede  groep uit de 19‐ tot 24‐ jarigen en de laatste groep uit de 25‐ tot 40‐ jarigen. De reden  voor  deze  opstelling  is  eenvoudig.  Voor  de  eerste  groep  neem  ik  het  secundaire  onderwijs  als  basis.  De  tweede  groep  kan  men  ruim  opvatten  als  de  groep  van  jongvolwassenen  die  een  hogere  studie  volgen  of  die  nog  niet  zo  lang  op  de  arbeidsmarkt  te  werk  gesteld  zijn.  Deze  groep  bevindt  zich  tussen  de  jongeren  en  de  volwassenen. De laatste groep bestaat uit mensen die zo goed als allemaal werken, met  uitzondering van één doctoraatstudente en van één hogeschoolstudent.    

14 

  Een  tweede  reden  waarom  ik  voor  deze  opstelling  gekozen  heb,  is  omdat  het  sms’en  vanaf  2000  onder  de  jongeren  een  rage  werd.  Natuurlijk  zal  dat  niet  overal  even  snel  gebeurd zijn. De tweede groep was toen ongeveer tussen de 10 à 15 jaar. Zij hebben het  medium leren kennen op het moment dat het populair werd. Deze tweede groep vormt  dus een overgang tussen een groep voor wie de gsm en het bijhorende sms’en redelijk  vanzelfsprekend zal zijn en een groep die al wat ouder was op het moment dat de gsm  en  het  sms’en  aan  terrein  won.  Dat  de  12‐  tot  18‐jarigen  sterk  verbonden  zijn  met  dit  kleine  toestel,  stelde  ook  de  KULeuven  in  2007  vast  na  een  online  bevraging  van  227  laatstejaars  secundair  onderwijs.  Uit  dit  onderzoek  bleek  dat  72%  van  de  bevraagden  ‘zijn  gsm  echt  zou  missen,  wanneer  deze  kapot  of  verloren  zou  gaan’,  41%  van  de  jongeren kon ‘zich geen leven meer voorstellen zonder gsm’ en 43% vindt ‘zijn gsm heel  belangrijk in zijn leven’ (in: Maks! 2007: 9). De laatste groep representeert mensen die 8  à 9 jaar geleden tussen de 16 en 32 jaar waren. De spreiding in deze groep is zeer ruim.  Toch kunnen we stellen dat het vooral mensen zijn die de gsm functioneel zien. Voor hen  is het vaak niets anders dan dat het vaste telefoontoestel mobiel is geworden (Bogaert  2006‐2007: 13).    

2.2  De taalverschijnselen  Om  te  achterhalen  welke  taalverschijnselen  in  de  sms’jes  voorkomen,  heb  ik  gebruik  gemaakt  van  de  proefexemplaren.  Deze  25  formulieren,  in  totaal  75  sms’jes,  werden  grondig geanalyseerd. Op basis daarvan kregen we een goed beeld van hoe de sms‐taal  er in werkelijkheid uitziet en welke taalverschijnselen frequent gebruikt worden.    Het viel onmiddellijk op dat in heel wat sms’jes omgangstalige kenmerken voorkomen.  Dat is waarschijnlijk niets nieuws want ook de chattaal maakt daar gretig gebruik van.  Nochtans zei Ludo Permentier, taalredacteur van De Standaard, dat geen enkele Vlaming  eraan zou denken Wilde nog e pintje? op papier te zetten (in: Geeraerts 2001: 341). Uit  dit  onderzoek  zal  blijken  dat  dit  niet  langer  geldt.  Voor  de  beschrijving  van  de  kenmerken van de omgangstaal heb ik ook gebruik gemaakt van het artikel ‘Tussentaal  als  natuurlijke  omgangstaal  in  Vlaanderen’  (De  Caluwe  2006).  Een  aantal  taalverschijnselen die daarin besproken worden, komen ook in dit onderzoek aan bod.  Daarnaast heb ik ook gebruik gemaakt van de artikels en studies omtrent de chattaal.   

2.2.1  De onderzochte taalverschijnselen  Een  groot  deel  van  de  onderzochte  taalverschijnselen  zijn  typische  kenmerken  van  de  omgangstaal. Deze kenmerken zijn niet volledig en worden niet te allen tijde toegepast,  “want afhankelijk van hun dia‐ of regiolectische achtergrond zullen sprekers nu eens dit  en  dan  weer  een  andere  kenmerk  uit  hun  dialect  of  regiolect  integreren  in  de  omgangstaal.” (De Caluwe 2006: 56) Deze kenmerken zijn echter ook niet exclusief. Zo 

 

15 

“dringt  een  aantal  verschijnselen  niet  alleen  door  in  de  omgangstaal,  maar  ook  in  de  (informele) standaardtaal van heel wat Vlamingen.” (De Caluwe 2006: 56)     De onderzochte omgangstalige kenmerken in de sms‐taal:    fonetiek/fonologie:  h­ procope: eb voor ‘heb’, ier voor ‘hier’  apocope  en  syncope  bij  korte  functiewoorden:  wat  (wa),  niet  (nie),  goed  (goe),  iets (iet), als (as)  deletie –n en deletie sjwa bij woorden die eindigen op –en: denke en denkn i.p.v.  ‘denken’  pro‐ en enclise: kheb i.p.v. ik heb en ist i.p.v. is het. Dit is een samentrekking van  een beklemtoond woord met een onbeklemtoond woord tot één woord.    morfologie:  verbuiging van de lidwoorden: Liefjeee,en zijde den berg opgeraakt:p?  afwijkende  verbuiging  van  adjectieven  en  van  bezittelijke/aanwijzende  voornaamwoorden: hb weer ruzi gehd me Milan diene stomn klein khaat die gewn.  =­)   het gij‐systeem in de 2e persoon met u als objectsvorm: Wanneer komtge af??Ksta  hier  te  wachten!  Interessant  daarbij  is  de  vraag  of  een  sms’er  die  het  voornaamwoord ge/gij gebruikt ook voor de objectsvorm u kiest.   grammatica:   clitische  vormen  van  het  persoonlijk  voornaamwoord:  Tis  goe  vo  vanmiddag  kunde gij?, late gij et dan wete alst mag☺   verkeerd  lidwoord  bij  stad,  school  en  voetbal:  Komde  gij  mij  sebiet  nog  ophalen  aant school.  het tussentalig gebruik van het hulpwerkwoord gaan met het werkwoord hebben,  zijn,  moeten,  kunnen,  mogen,  dienen,  durven  en  gaan  zelf:  Kdenk  ni  dak  mrgn  ga  gaan, ma kweetet nog ni. Thangt ervan af x ☺  weer i.p.v. terug: Ga ge vanav iets mee gaan drinken?Stw  [stuur weer] é xxx. Men  vraagt niet om opnieuw te sturen, wel om terug te sturen naar de zender.  de  beknopte  bijzin  met  te‐infinitief  ingeleid  door  van  of  voor  in  plaats  van  het  facultatieve om: Straks om 2.30u bij u thuis vo te trainen e.tot straks yuw.   deletie  van  het  subject:  Ben  zaterdagavond  in  Geel  ([ik]  ben  zaterdagavond  in  Geel)  ellips: Trouwens, ook geen ajuin van de Aldi, wegens onder maats. X  De verklaring voor deze verschijnselen is dat men de woorden schrijft zoals men ze in  werkelijkheid  uitspreekt.  Dat  sommige  woorden  minder  lettertekens  bevatten  dan  het  standaardwoord is een bijkomend voordeel.     

 

16 

Verder hebben we in deze studie ook rekening gehouden met één spellingsregel:  eigennamen schrijft je met een hoofdletter: Was t gsm nummer van marij,want  margaux eeft nodig thx    De laatste categorie bestaat uit kenmerken die volgens heel wat taalkundigen eigen zijn  aan de chat‐ en sms‐taal. Deze komen bijgevolg niet voor in de omgangstaal. Zo is “het  aantal  incidentele  verkortingen  door  het  chatten  op  internet  en  door  de  invoering  van  sms  op  mobiele  telefoons  enorm  toegenomen.”  (Van  der  Sijs  2002:  318)  Tot  deze  categorie behoren:   letterwoorden:  bij  het  letterwoord  gebruikt  men  enkel  de  eerste  letters  van  opeenvolgende woorden. Zjg voor ‘zie je graag’ is volgens dit principe gevormd.  verkortingen:  bij  de  verkortingen  laat  men  klinkers  of  medeklinkers  in  een  woord weg of behoudt men enkel de beginletters van een woord.  de  CU‐  categorie:  bij  deze  categorie  maakt  men  gebruik  van  letters  die  een  bepaalde  klankcombinatie  weergeven.  Een  voorbeeld  van  dit  laatste  is  het  Engelse  cu  voor  ‘see  you’,  waar  men  de  letter  c  als  sie  en  u  als  joe  leest.  Dit  taalspel  komt  vooral  in  de  Engelse  sms‐taal  voor.  Vandaar  dat  ik  voor  de  benaming  van  deze  groep  voor  het  Engelse  woordje  cu  gekozen  heb.  In  het  Nederlands  hebben  we  bijvoorbeeld  het  begrip  ‘effen’  dat  door  ff  weergegeven  wordt en de letter n die als [εn] gelezen wordt.  de  cijfers  voor  letters:  men  kan  ook  gebruik  maken  van  cijfers  om  een  klankcombinatie te vormen. Zo zijn w8en en suc6 niets anders dan ‘wachten’ en  ‘succes’.  de omgespelde letters: bij de omgespelde letters hebben we drie mogelijkheden:  y voor ‘ij’, x voor ‘ks’ en g voor ‘ch’. Voorbeelden zijn my (‘mij’), strax (‘straks’) en  sgool (‘school’).  de symbolen: voor sommige woorden kan men ook gebruik maken van symbolen.  Het meest voor de hand liggende is & voor ‘en’. Maar ook x voor ‘iets/keer’ komt  voor.   De  meeste  van  deze  verkortingen  zijn  nog  niet  gestandaardiseerd.  Dat  kan  echter  veranderen.  Zo  is  ondertussen  ff  opgenomen  in  Van  Dale  en  wordt  het  vrij  algemeen  gebruikt (Van der Sijs 2002: 319).    

2.3  Het verwerken van de gegevens  De sms’jes worden in de eerste plaats grondig bestudeerd (zie bijlage 2). In de analyse  worden  zowel  de  onderzochte  kenmerken  als  andere  verschijnselen  vermeld.  Voor  de  verdere verwerking van deze gegevens maken we gebruik van het statistiekprogramma  SPSS.  SPSS  staat  voor  ‘Statistical  Package  for  the  Social  Sciences’  en  is  een  sterk  verspreid statistisch verwerkingsprogramma. Wij gebruiken in dit onderzoek SPSS voor  het  ingeven  van de  data  en  voor  de  verdere  verwerking van  hoofdstuk 4. Ondanks het  feit  dat  SPSS  een  eenvoudig  menusysteem  heeft  waardoor  programmeren  niet   

17 

noodzakelijk is, kiezen we toch voor het programma R voor de verdere verwerking van  hoofdstuk  3.  Een  nadeel  is  dat  dit  laatste  een  programmeertaal  is  en  dat  we  bijgevolg  kennis  moeten  hebben  van  deze  taal.  Het  grote  voordeel  is  wel  dat  R  een  ideaal  programma is voor statistische analyse en voor de grafische presentatie van gegevens.     In  SPSS  werd  er  een  bestand  gemaakt  voor  de  verschijnselen  die  in  dit  onderzoek  centraal staan. Dit bestand begint met de algemene informatie omtrent de bevraagden,  gevolgd  door  de  verschillende  taalverschijnselen.  Deze  variabelen  staan  in  de  kolommen.  In  het  algemene  deel  krijgt  elke  persoon  1  nummer.  De  twee  of  drie  berichtjes van deze persoon worden verder onder dat nummer opgenomen. De leeftijd,  het geslacht en de woonplaats van elke persoon worden in een aparte kolom vermeld.  Een code geeft aan of de persoon in kwestie een man of vrouw is en of hij of zij werkt of  studeert.  De  code  is  bovendien  zo  opgesteld  dat  als  de  respondent  studeert,  het  ook  duidelijk  wordt  welke  richting  hij  of  zij  precies  volgt.  In  de  volgende  twee  kolommen  komt de informatie over de ontvanger van het sms’je. Ook hier wordt gebruik gemaakt  van  een  code  die  aangeeft  of  de  persoon  een  vriend,  vriendin,  partner,  volwassene,  familielid of collega is. De leeftijd van deze persoon is van groot belang. Zo is een nicht of  neef  van  ongeveer  dezelfde  leeftijd  als  de  zender  ook  een  familielid  maar  zal  het  taalgebruik dat de respondent gebruikt om naar deze persoon te sms’en waarschijnlijk  overeenkomen  met  het  taalgebruik  naar  vrienden.  Dus  bij  het  onderzoek  naar  de  taalvariëteit  van  jongeren  naar  volwassenen  en  dus  ook  naar  volwassen  familieleden  zullen we bij de familieleden neven en nichten jonger dan 18 jaar moeten elimineren om  een representatief resultaat te krijgen. Ten slotte wordt er nog aangegeven uit hoeveel  woorden en uit hoeveel lettertekens elk sms’je bestaat.    De  rijen  zelf  zijn  de  518  opgenomen  sms’jes.  Aan  de  hand  van  de  analyse  worden  de  rijen  verder  aangevuld.  Als  er  een  bepaald  taalverschijnsel  in  een  sms’je  aanwezig  is,  wordt  dit  in  de  desbetreffende  kolom  aangeduid.  Stel  dat  we  het  volgende  sms’je  bespreken: Heb ge al een lief,of wa? De taalverschijnselen die in dit sms’je geattesteerd  worden, zijn:  afwijkende werkwoordsvervoeging bij gij (stam +t)  ge i.p.v. jij/je  wa: apocope –t  of wa: lexicaal omgangsverschijnsel; of zo = of iets dat erop lijkt (Van Dale Groot  woordenboek)  Als alle verschijnselen van één sms’je in het bestand ingevuld zijn, wordt er nagegaan of  er een mogelijkheid is om een ander taalverschijnsel toe te passen. In het sms’je Heb ge  al een lief,of wa? heeft men bijvoorbeeld de mogelijkheid om een h‐procope toe te passen  (eb i.p.v. ‘heb’). Het is namelijk belangrijk bij het bestuderen van een taalverschijnsel om  enkel die sms’jes te selecteren waar het verschijnsel toegepast is en die sms’jes waar dat  niet  gebeurd  is  maar  waar  de  mogelijkheid  om  het  toe  te  passen  wel  bestaat.  In  bovengenoemd  sms’je  hebben  we  bijvoorbeeld  een  toepassing  van  de  apocope  of 

 

18 

deletie–t  (wa)  en  een  mogelijkheid  om  de  h‐  procope  toe  te  passen  (heb).  De  sms’jes  waar  er  geen  mogelijkheid  is,  zijn  eigenlijk  ruis  en  moeten  bijgevolg  geëlimineerd  worden. Zo heb je in dit sms’je geen mogelijkheid om cijfers voor letters te gebruiken. Bij  de bespreking van dit verschijnsel is bovengenoemd sms’je ruis. Om aan te geven of er  een  mogelijkheid  is  of  niet,  gebruiken  we  een  code.  Daarbij  geeft  ‐1  aan  dat  er  geen  mogelijkheid is en ‐2 dat er wel een mogelijkheid is. Tabel 2 toont op welke manier ik  het sms’je Heb ge al een lief,of wa? in SPSS ingevuld heb voor de h‐procope, deletie –t en  cijfers voor letters.    sms’je  h‐procope  deletie –t   cijfers voor letters    ‐2  1  ‐1  Tabel 2 

Deze code is echter niet bij elk taalverschijnsel nodig. Zo is een verkorting bijvoorbeeld  op elk moment en in elk sms’je mogelijk. De lijst in bijlage 3 toont trouwens aan dat er  ontzettend veel woorden verkort kunnen worden en dat er geen vaste regels zijn die te  allen tijde toegepast kunnen worden. Aangezien de mogelijkheid hier altijd bestaat, heeft  het dan ook niet veel zin om hier nog een code ‐1 of ‐2 aan toe te voegen.    Verder moeten ook de berichtjes met ‘telex taal’ geëlimineerd worden. Het begrip telex  taal wordt in deze studie gebruikt om die sms’jes aan te duiden, die gebruik maken van  zinsconstructies  die  in  het  dagelijkse  taalgebruik  heel  onnatuurlijk  aanvoelen.  Een  voorbeeld  is  Yeet,  skatn  skatpark  4u?.  Meestal  zijn  deze  berichtjes  heel  kort.  Dat  wil  echter niet zeggen dat elke kort berichtje er eentje is in telex taal. Er zijn bijvoorbeeld  veel berichtjes die enkel een groet of wens bevatten. Deze worden in dit onderzoek wel  opgenomen.  Er  is  ook  één  sms’jes  dat  volledig  in  het  Engels  geschreven  is.  Dit  sms’je  wordt niet opgenomen, maar wordt bij het gekleurde taalgebruik (zie 5.1.2) wel vermeld  onder  het  label  ‘Engels’.  In  totaal  werden  er  3  sms’jes  bij  de  jongeren,  2  bij  de  jongvolwassenen  en  3  bij  de  volwassenen  geëlimineerd.  Ten  slotte  werd  er  één  sms’je  geattesteerd met de vraag woorden te vertalen in het Frans: Hoe vertaal je in het frans:  “de allerlaatste uren” en “zij is heel beschaamd”. Het moet wel iets met “tout” zijn. groetjes,  Stijn.  De  vraag  of  er  een  mogelijkheid  is  een  bepaald  taalverschijnsel,  zoals  de  omgespelde letter g voor ‘ch’, toe te passen bij de woorden tussen aanhalingstekens, is  hier  volledig  zinloos.  Natuurlijk  schrijf  je  niet  besgaamd  voor  ‘beschaamd’  als  je  dit  woord vertaald wilt krijgen. Ik hou in dit sms’je dus enkel rekening met de woorden die  niet tussen aanhalingstekens staan.     Bij het trekken van conclusies gebruiken we in dit onderzoek de significantietoets. Deze  toets wordt enkel gebruikt als men op basis van een steekproef uitspraken wil doen over  een  gehele  populatie.  Een  resultaat  wordt  statistisch  significant  genoemd  wanneer  het  onwaarschijnlijk  is  dat  het  door  toeval  is  opgetreden.  Het  doel  van  een  statistische  significantietoets is dus het stellen van de vraag hoe waarschijnlijk het is dat een effect  bestaat. We houden daarbij rekening met de nulhypothese en de alternatieve hypothese.  De nulhypothese is de veronderstelling dat er geen effect bestaat. In een dergelijk geval   

19 

zullen  de  resultaten  bij  elke  groep  ongeveer  hetzelfde  zijn.  De  alternatieve  hypothese  stelt  dat  er  wel  degelijk  een  verschil  is  tussen  de  resultaten  in  de  tabellen.  Bij  het  berekenen van deze toets krijgen we een aantal resultaten. Het belangrijkste is evenwel  de  p‐waarde  of  de  overschrijdingskans  van  een  gegeven  steekproef.  Hoe  kleiner  de  p‐ waarde, hoe extremer de uitkomst. De significantieniveaus zijn in de praktijk 0,05 of 5%  en  0,01  of  1%.  Is  de  p‐waarde  kleiner  dan  0,05  of  0,01  dan  spreekt  men  van  een  significante,  resp.  sterk  significante  uitkomst.  Dat  betekent  dat  de  nulhypothese  verworpen  wordt.  Bovendien  houdt  de  significantietoets  simultaan  rekening  met  de  binnengroepsvariantie.  Een  kritische  houding  ten  aanzien  van  de  resultaten  is  steeds  vereist.    

2.4  De lettertekens  Bij het versturen van één bericht, beschikt men over 160 lettertekens  of  ongeveer één  volwaardige zin. Men kan dit aantal natuurlijk overschrijden, maar daar betaalt men ook  voor.  Het  is  dan  ook  aannemelijk  te  veronderstellen  dat  iedereen  zoveel  mogelijk  gebruik maakt van deze 160 lettertekens. Kan men de boodschap niet weergeven in de  voorhanden  zijnde  ruimte,  dan  kunnen  verkortingen  of  het  weglaten  van  letters  hulp  bieden. Dat om er toch maar voor te zorgen dat men niet voor twee sms‐berichten moet  betalen i.p.v. één.     Dit  onderzoek  bestaat  uit  berichtjes  met  allerlei  boodschappen,  gaande  van  liefdesverklaringen (ik zie je zo graag e.. lieve dikke zoewn vr mijn liefky) tot het pijnlijke  einde van een relatie (As ge myn klere ni schoon vind, dan moestte mr ni ja gezegd ebbe.  TIS UIT.). Opvallend is dat het aantal lettertekens nogal beperkt bleef. Zowel de eerste,  de tweede als de derde groep heeft een gemiddelde dat onder de 100 lettertekens ligt.  Voor de eerste groep is het gemiddelde gelijk aan 65 lettertekens per bericht. De tweede  groep heeft een iets hoger resultaat met 90 lettertekens per bericht en de laatste groep  heeft  een  gemiddelde  van  73  lettertekens  per  bericht.  De  zwarte  bollen  in  figuur  1  representeren de drie gemiddeldes.    

 

20 

Figuur 1 

 

  Het doel van dit hoofdstuk is te kijken of er een rechtstreeks verband is tussen het aantal  gebruikte lettertekens en de leeftijd van de sms’er. Daarvoor heb ik gebruik gemaakt van  het  programma  R  (zie  bijlage  4).  De  verschillende  sms’ers  werden  in  drie  groepen  verdeeld. Stel dat één groep beduidend meer lettertekens gebruikt dan de andere twee  dan is het enigszins logisch dat er in deze groep meer taalverschijnselen waar te nemen  zijn.  Dat  geldt  ook  omgekeerd.  Als  één  groep,  bijvoorbeeld  die  van  de  volwassenen,  minder  te  vertellen  heeft,  is  het  ook  logisch  dat  zij  minder  verkortingen  of  ellipsen  gebruiken. Vandaar dat het belangrijk is te weten hoe de verhouding ligt.     In  eerste  instantie  hebben  we  zonder  de  drie  categorieën  gewerkt.  We  hebben  dus  de  correlatie tussen het aantal lettertekens en de leeftijden gezocht. Een resultaat dat gelijk  is aan +1 of dichter bij +1 ligt, is recht evenredig. Dat betekent: hoe meer A, des te meer  B. In dit geval zou dat betekenen: hoe hoger de leeftijd van de respondenten, des te meer  lettertekens ze gebruiken. Hebben we een resultaat dat gelijk is aan, of dicht aanleunt bij  ‐1  dan  is  de  relatie  omgekeerd  evenredig.  Dat  wil  zeggen:  hoe  hoger  de  leeftijd,  hoe  minder lettertekens de respondenten gebruiken. Is het resultaat gelijk aan, of zo goed als  gelijk aan 0 dan is er geen lineair verband. Deze correlatie werd via R uitgerekend met  als  resultaat  0,063.  Dit  cijfer  ligt  het  dichtst  bij  0  waardoor  er  geen  lineair  verband  tussen het aantal lettertekens en de afzonderlijke leeftijden bestaat. 

 

21 

We  kijken  vervolgens  naar  de  drie  groepen.  Op  het  gebied  van  de  lettertekens  is  het  gemiddelde  het  hoogst  in  de  tweede  groep.  In  een  volgende  fase  berekenen  we  de  standaarddeviatie.  Deze  wordt  gebruikt  om  de  spreiding  aan  te  geven.  Hoe  groter  de  variantie  is,  hoe  meer  de  afzonderlijke  waarden  onderling  verschillen,  en  dus  ook  hoe  meer  de  waarden  van  het  gemiddelde  afwijken.  De  standaarddeviatie  voor  de  eerste  groep  is  gelijk  aan  40,  voor  de  tweede  groep  49  en  voor  de  derde  groep  44.  Ook  hier  scoort  de  tweede  groep  het  hoogst.  Dat  wil  zeggen  dat  de  tweede  groep  meer  lettertekens, en dus meer woorden, gebruikt dan groep 1 en groep 3 en dat de variatie  binnen  deze  groep  groter  is.  De  plots  in  figuur  1  tonen  dat  ook  aan.  We  zullen  bij  de  bespreking  van  de  taalverschijnselen  dus  rekening  moeten  houden  met  deze  tweede  groep. Indien zij een bepaald verschijnsel meer gebruiken dan de andere twee groepen,  kan de verklaring zijn dat juist deze groep meer lettertekens in de sms’jes gebruikt.    

2.5  T9 of het gsm‐woordenboek  Het toetsenbord met zijn 26 letters is naar de 9 cijfers van het numerieke toetsenbord  op de gsm teruggebracht. Bij het sturen van een sms’je is de kans groot dat er gebruik  gemaakt  wordt  van  de  T9  functionaliteit  van  de  mobiele  telefoon.  Een  woord  spellen  met T9 betekent dat men één keer drukt op de toets van de letter die men zoekt. Voor  het woord ‘hallo’ drukt men één keer op de volgende toetsen: 4 (GHI), 2 (ABC), 5 (JKL), 5  (JKL)  en  6  (MNO).  Het  T9‐systeem  zoekt  in  het  ingebouwde  woordenboek  naar  het  woord  dat waarschijnlijk  bedoeld  is.  Komt  het  woord niet  overeen  met  wat  we  willen,  dan kunnen we een andere suggestie aanklikken.     Het  systeem  werkt  echter  niet  altijd  vlekkeloos.  Voor  het  woord  kus  typen  we  de  cijfercombinatie  5,  8  en  7  in.  Toch  zal  men  eerst  jus  krijgen  i.p.v.  kus.  Als  men  echter  consequent  voor  kus  kiest,  zal  het  gsm‐woordenboek  op  een  gegeven  moment  kus  als  eerste keus geven. Een andere beperking is dat de ingebouwde woordenlijst niet genoeg  woorden  heeft.  Zo  is  de  eigennaam  Annelore  volgens  het  woordenboek  conflor.  De  laatste  letter  weigert  hij  zelfs  te  vormen.  Deze  cijfercombinatie  levert  geen  enkel  resultaat  op  zodat  het  systeem  het  woord  geeft  dat  het  dichtst  aanleunt  bij  de  ingetoetste  combinatie.  Voor  deze  eigennaam,  moet  je  het  woord  zonder  het  T9‐  systeem typen. Dat betekent dat men voor letter e cijfer 3 twee keer intoetst, voor letter  l cijfer 5 drie keer moet intoetsen en zo verder.     Het gebruik van T9 werd pas in de derde fase van het onderzoek opgevraagd. Omdat ik  vooral geïnteresseerd ben in het gebruik van het T9‐systeem bij jongeren, onderzoek ik  enkel de groep uit Brugge. De ondervraagde jongeren zaten in het Sint‐Jozef Humaniora  en  volgden  de  richting  economie‐talen  of  Latijn‐wiskunde.  Van  de  35  formulieren  werden  er  33  gebruikt.  Twee  formulieren  bestonden  uit  sms’jes  die  de  respondenten  gekregen  hadden.  Aangezien  we  geen  informatie  hebben  over  de  zender  kunnen  deze  formulieren niet gebruikt worden. In het totaal zijn er 95 sms’jes bestudeerd. Figuur 2  geeft het gebruik van het gsm‐woordenboek weer. In deze kleine groep waren 65 sms‐  

22 

berichten zonder het woordenboek geschreven en 30 met. De hypothese dat je met het  woordenboek  alleen  standaardtaal  kan  schrijven,  spreken  de  volgende  twee  sms’jes  tegen.  Het  eerste  sms’je  is  van  een  14‐jarige  jongen:  kwarn  gisteren  heel  klein  beetj  in  slaap gevallen… XD sry XP (‘ik was gisteren een heel klein beetje in slaap gevallen… XD  sorry  XP’).  XD  en  XP  zijn  twee  smileys  met  de  betekenis  ‘breed  lachen’  en  ‘tong  uitsteken’. Het tweede berichtje is afkomstig van een 15‐jarig meisje: Bej ni meer boos op  my?  Srr  dak  gn  hallo  zei  ma  kd8  daj  ng  boos  was  op  me  n  ook  srr  dak  stuur  tijdens  de  repetitie! Xxx ilu xxx hvnj xxx <3 (‘Ben je niet meer boos op mij? Sorry dat ik geen hallo zei  maar ik dacht dat je nog boos was op me en ook sorry dat ik stuur tijdens de repetitie!  Xxx  i  love  u  xxx  hou  van  je  xxx  <3’).  Voor  het  laatste  teken,  draaien  we  het  hoofd  een  kwartslag  naar  rechts.  We  herkennen  zo  een  hartje.  Opvallend  is  wel  dat  een  aantal  jongeren  soms  het  woordenboek  wel  en  dan  weer  niet  gebruiken.  Het  verband  tussen  het gebruik van T9 en de gebruikte taalverschijnselen wordt hier niet verder onderzocht  maar is zeker interessant voor verder onderzoek.    

Figuur 2 

 

                             

 

23 

3  OE EBDE GIJ DA GSGREVE?  De  verschillende  linguïstische  verschijnselen,  aangehaald  in  punt  2.2.1,  komen  hier  uitgebreid aan bod. De verwerking van deze gegevens in R is in bijlage 4 opgenomen. De  vraag of jongeren een andere taalvariëteit gebruiken bij het sms’en naar volwassenen en  naar vrienden, volgt in hoofdstuk 4.      De verschijnselen worden kort geschetst en eventuele moeilijkheden met de verwerking  worden  vermeld.  Deze  studie  bespreekt  de  interessantste  gegevens  van  elk  taalverschijnsel. In de tabel worden drie resultaten besproken. De eerste cijfers zijn de  absolute  cijfers.  Daarmee  worden  de  sms’jes  van  de  respondenten  binnen  de  drie  groepen  bedoeld  die  het  verschijnsel  wel  of  niet  gebruiken.  Vervolgens  krijgen  we  de  relatieve  aantallen.  Daarbij  worden  de  absolute  cijfers  gedeeld  door  het  totale  aantal  sms’jes waar het taalverschijnsel toegepast wordt en waar er een mogelijkheid is het toe  te  passen.  De  procentuele  resultaten  van  de  relatieve  cijfers  zijn  afgerond  naar  gehele  getallen waardoor een lichte afwijking mogelijk is. De grafieken van de relatieve cijfers  bevinden  zich  in  de  bijlagen  (zie  bijlage  5).  In  een  laatste  punt  gaan  we  na  of  de  resultaten significant zijn. Dat wil zeggen dat we kijken of er wel degelijk een verband is  tussen  de  drie  leeftijdsgroepen.  Daarvoor  gebruiken  we  de  significantietoets.  Een  positief  resultaat  levert  ons  bewijs  op  dat  er  wel  degelijk  een  correlatie  is  tussen  de  leeftijdsgroep waartoe de respondent hoort en het taalverschijnsel.    

3.1  H‐ Procope  3.1.1  Voorstelling  Bij de procope wordt een letter of klank aan het begin van een woord weggelaten. In dit  onderzoek bespreken we enkel de deletie van de [h]‐klank. Dit is een typisch en frequent  omgangstalig  verschijnsel.  De  woorden  met  h‐procope  die  in  deze  studie  frequent  voorkwamen, zijn: hoe, hij, het, vervoegingen van het werkwoord hebben en hier. Bij het  zoeken  naar  een  potentiële  h‐procope  in  de  sms’jes  zonder  h‐procope  wordt  er  enkel  met  bovengenoemde woorden  rekening  gehouden.  Een  sms’je  waar er  geen  h‐procope  geattesteerd  wordt  en  waar  het  woord  hopen  in  voorkomt,  levert  bijgevolg  geen  mogelijkheid  op  om  dit  linguïstische  kenmerk  toe  te  passen.  Indien  dit  sms’je  naast  hopen ook het woord hoe bevat, is er echter wel een mogelijkheid tot het vormen van dit  verschijnsel. De woorden huis en halen zijn respectievelijk één en twee keer geattesteerd  met  een  h‐procope  (uis  i.p.v.  ‘huis’  en  alen  i.p.v.  ‘halen’).  Aangezien  ze  niet  frequent  gebruikt worden, reken ik ze niet tot de potentiële procopes.  

3.1.2  Bespreking   We kijken in ons onderzoek enkel naar die sms’jes waar de h‐procope minstens één keer  toegepast  wordt  en  de  sms’jes  waar  er  een  mogelijkheid  is  om  het  verschijnsel  toe  te  passen. Vergelijken we de drie groepen dan valt het op dat we qua toepassing van de h‐   

24 

procope  een  daling  krijgen  van  groep  1  naar  groep  3.  De  relatieve  resultaten  zijn  een  aparte  bewerking  waarbij  we  elk  absoluut  cijfer,  niet  uitgedrukt  in  procenten,  delen  door de som van alle absolute cijfers. Voor de eerste groep hebben we bijvoorbeeld 57  sms’jes waar een h‐procope geattesteerd werd. Dit aantal delen we door de som van alle  absolute cijfers (dus: 57+ 46+ 12+ 70+ 48= 233), dat we vervolgens vermenigvuldigen  met  100.  Zo  komen  we  tot  het  relatieve  cijfer  24%.  Dit  cijfer  is  interessant  omdat  we  kunnen  zeggen  dat  ongeveer  één  kwart  van  alle  sms’jes  met  een  mogelijkheid  of  toepassing  van  dit  linguïstische  kenmerk  een  h‐procope  heeft  en  tegelijkertijd  uit  de  eerste groep afkomstig is. We kunnen nog verder gaan en de relatieve cijfers van enkel  de toegepaste sms’jes berekenen. Dan blijkt dat 83% van de sms’jes met een h‐procope  uit  de  eerste  groep  afkomstig  is.  Volgens  de  percentages  gebruiken  jongeren  het  verschijnsel dus meer. Maar vooraleer we kunnen besluiten dat er een verband is tussen  de leeftijd en het verschijnsel, moet er een significant resultaat zijn.     Bij  de  significantietoets  geldt  de  regel:  hoe  kleiner  de  p‐waarde  is,  hoe  sterker  de  significantie.  De  kans  op  een  nulhypothese  wordt  bij  een  p‐waarde  kleiner  dan  0,05  geweerd. Deze nulhypothese betekent dat we bij de verdeling van de cijfers over de drie  groepen in elke tabel dezelfde verhouding terugvinden. De alternatieve hypothese zegt  dat de verhoudingen binnen de drie groepen verschillen en dat de resultaten afhankelijk  zijn  van  de  categorie  waartoe  de  respondent  behoort.  De  p‐waarde  bij  de  berekening  van  de  h‐procope  is  3,947  e‐14  (of  3,947  10‐14).  Een  resultaat  dat  veel  kleiner  is  dan  0,01. We kunnen dus aantonen dat er wel degelijk een verband is tussen de toepassing  van  het  verschijnsel  en  de  leeftijd  en  dat  dit  verband  niet  op  toeval  gebaseerd  is.  Het  nadeel  van  de  significantietoets  is  dat  er  geen  causaal  verband  wordt  aangetoond.  We  kunnen  met  andere  woorden  niet  bewijzen  dat  de  leeftijd  de  oorzaak  is  van  de  toepassing. Zo kan het resultaat afhankelijk zijn van externe factoren. Een voorbeeld is  het laksere beleid tegen de omgangstaal. De standaardtalige norm wordt nu veel minder  opgedrongen  dan  vroeger,  waardoor  jongeren  de  omgangstaal  als  aanvaard  beschouwen. Sterker nog, ze beschouwen het als hun taalvariëteit, waardoor ze er ook  zelf voor kiezen de h‐procope toe te passen waar ze die in de omgangstaal gebruiken.     h‐ procope  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  57  55%  12  15%  0  0  Mogelijkheid  46  45%  70  85%  48  100%  Relatieve cijfers        Toegepast  24%  5%  0  Mogelijkheid  20%  30%  21%  significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    61,7267  2  3.947e‐14  Tabel 3 

 

 

25 

3.2  Apocope –t, –d en –s   3.2.1  Voorstelling  Het  volgende  kenmerk  van  de  omgangstaal  is  de  apocope.  Bij  dit  taalverschijnsel  laat  men  een  letter  of  een  klank  aan  het  einde  van  een  woord  weg.  We  onderscheiden  de  deletie van de eind –t, –d en –s. De deletie van eind –n wordt samen met de deletie sjwa  besproken (zie 3.4. Deletie –n en sjwa).     De woorden waar we rekening mee houden voor de deletie –t zijn: wat, niet, dat en met.  Het  functiewoord  want  werd  niet  opgenomen.  Dit  woord  kwam  maar  één  keer  in  de  vorm  wan  voor,  terwijl  we  de  andere  functiewoorden  geregeld  met  deletie  –t  geattesteerd  hebben.  Voor  het  functiewoord  niet  gebruikt  men  ook  heel  vaak  de  verkorting nt. Indien een sms’je de verkorting nt heeft en geen enkel ander functiewoord  dat  tot  een  apocope  van  de  letter  t  kan  leiden,  werd  dit  als  geen  mogelijkheid  opgenomen. Stel dat we nt als mogelijkheid opnemen, dan moet de letter t verdwijnen.  We krijgen bijgevolg de letter n, die heel veel betekenissen kan krijgen. Ondanks het feit  dat  de  sms‐taal  vaak  uit  verkorte woorden  bestaat,  primeert  de  inhoud  van  het  sms’je  nog  altijd.  Als  de  context  niet  langer  duidelijk  maakt  wat  bedoeld  wordt,  mislukt  de  communicatie nu eenmaal.      Opvallend  was  ook  de  deletie  van  de  eind  –t  in  werkwoordsvervoeging.  Verder  onderzoek  moet  aantonen  in  welke  gevallen  men  de  eind  –t  weglaat.  Zo  kan  men  bijvoorbeeld in de constructie da helpt niet de eind –t bij helpt moeilijk weglaten. Maar  in de constructie da ga nie kan dat weer wel. Het werd in mijn onderzoek wel duidelijk  dat deze deletie vaak voorkomt in de omgeving van de voornaamwoorden gij en ik. Dit  laatste  enkel  bij  werkwoorden  met  een  stam  die  eindigt  op  t.  Voorbeelden  zijn:  ga  ge  i.p.v. ‘gaat ge’, ge moe i.p.v. ‘ge moet’ en ik moe i.p.v. ‘ik moet’.    Voor  de  deletie  van  de  eind  –d  onderzoeken  we  de  woorden  goed  en  vanaafd  (‘vanavond’).  Dit  laatste  is  een  beklemtoning  van  de  eigen  dia‐  of  regiolectische  uitspraak.  Opvallend  was  dat  naast  vanaafd  ook  vanaaf  geregeld  voorkwam.  Daarom  werd het woord vanaafd bij de apocope van de eind –d opgenomen. Het standaardwoord  vanavond  vormt  echter  geen  mogelijkheid  aangezien  vanavon  niet  voorkomt.  Voor  de  eind –s ten slotte onderzoeken we de woorden iets en straks. Opvallend bij dat laatste is  dat de verkortingen strks en strk naast elkaar gebruikt worden. Stel dat men bij de eerste  verkorting de s weglaat, dan blijft de betekenis nog altijd duidelijk. Daarom  werd strks  wel als mogelijkheid tot het vormen van deletie eind –s opgenomen.  

3.2.2  Bespreking  Bij de bespreking van de resultaten in de tabellen 4, 5 en 6, valt het op dat deletie –t het  meest voorkomt. Dat is logisch, aangezien we met meer woorden rekening houden dan  bij  deletie  –d  en  –s.  Kijken  we  naar  de  resultaten  van  deletie  –t  dan  zijn  deze  sterk 

 

26 

significant.  Er  is  met  andere  woorden  een  verband  tussen  het  verschijnsel  en  de  leeftijdscategorie waartoe de respondent hoort. Bij een keuze tussen niet en nie, kiezen  jongeren  in  82%  van  de  gevallen  voor  nie,  terwijl  de  volwassenen  vooral  de  standaardvorm gebruiken. Van alle sms’jes met een mogelijkheid en toepassing behoort  32%  tot  de  eerste  leeftijdscategorie  en  heeft  het  een  toepassing  van  de  omgangstalige  variant.  Ook  hier  moeten  we  herhalen  dat  het  verband  tussen  de  leeftijd  en  het  taalverschijnsel  daarom  niet  direct  causaal  is  en  dat  ze  ook  het  resultaat  kan  zijn  van  externe factoren. Wel is het zo dat het resultaat van de p‐waarde laag genoeg is om onze  uitspraken  te  veralgemenen.  Voor  de  deletie  –t  moeten  we  ons  niet  beperken  tot  ‘de  jongeren die aan dit onderzoek meegewerkt hebben’ maar kunnen we spreken over de  jongeren  als  populatie.  De  kans  dat  de  resultaten  toevallig  zijn,  wordt  door  de  lage  p‐ waarde weerlegd.    deletie –t   12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  70  82%  27  67%  7  14%  Mogelijkheid  15  18%  56  33%  42  86%  Relatieve cijfers        Toegepast  32%  12%  3%  Mogelijkheid  7%  26%  20%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    70.4687  2  4.988e‐16  Tabel 4 

De resultaten voor deletie –d tonen nog altijd een daling aan tussen de drie groepen wat  de toepassing betreft. Toch valt het op dat de p‐waarde minder dicht bij nul ligt dan bij  het vorige resultaat. De reden daarvoor is eenvoudig. Er zijn veel minder attestaties dan  bij  de  deletie  –t  waardoor  de  significantie  achteruitgaat.  Vandaar  dat  het  ook  zo  belangrijk is veel sms’jes te bestuderen. Want in niet elk sms’je komt het taalverschijnsel  voor dat we wensen te onderzoeken. Toch kunnen we stellen dat het resultaat nog dicht  genoeg  bij  nul  ligt.  Er  is  dus  ook  wat  de  deletie  –d  betreft  een  verschil  tussen  de  leeftijdscategorieën en de kans dat dit resultaat aan toeval toegeschreven kan worden,  wordt weerlegd.    deletie –d   12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  18  78%  4  29%  1  10%  Mogelijkheid  5  22%  10  71%  9  90%  Relatieve cijfers        Toegepast  38%  9%  2%  Mogelijkheid  11%  21%  19%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    16.3054  2  0.0002880  Tabel 5 

 

27 

Voor de deletie –s verkrijgen we een ander resultaat. Net zoals bij de deletie –d hebben  we ook hier een betrekkelijk laag aantal bestudeerde sms’jes: 19 voor de eerste groep,  18  voor  de  tweede  en  15  voor  de  derde.  Opvallend  is  dat  de  tweede  groep  geen  attestaties  heeft  van  een  toepassing  van  de  deletie  –s.  Dit  is  in  zekere  zin  eigenaardig,  want  de  jongvolwassenen  vormen  de  overgangsgroep  tussen  jongeren  en  ouderen,  terwijl  deze  beide  categorieën  het  verschijnsel  al  dan  niet  in  mindere  mate  wel  gebruiken.  Een  mogelijke  verklaring  is  dat  de  attestatie  in  de  laatste  categorie  een  uitzondering is. In dat geval heeft zowel de tweede als de laatste groep geen attestaties  meer voor de toepassing van deletie –s. De p‐waarde is bij dit taalverschijnsel ook groter  dan  0,01.  We  hebben  dus  een  minder  sterk  significant  resultaat.  Het  is  echter  wel  significant genoeg (want kleiner dan 0,05) om te stellen dat er een verband is tussen het  verschijnsel  en  de  leeftijd.  Wat  betreft  de  toepassing  van  dit  verschijnsel  kunnen  we  besluiten  dat  het  vooral  door  jongeren  gebruikt  wordt.  Interessant  is  echter  op  te  merken dat ondanks het lage aantal attestaties voor deletie –d en –s (47 voor deletie –d  en  52  voor  deletie  –s),  de  deletie  –s  bij  iets  en  straks  minder  toegepast  wordt.  De  meerderheid  van  de  jongeren  zal  bij  een  keuze  tussen  iets/iet  en  straks/strak  voor  de  standaardtalige  vormen  kiezen,  terwijl  de  vorm  goe  het  wel  wint  van  goed.  In  vergelijking  met  deletie  –d  en  vooral  met  deletie  –t  zijn  deze  laatste  veel  meer  doorgedrongen  in  de  sms‐taal  van  de  jongeren.  Dat  kan  er  eveneens  op  wijzen  dat  deletie –t en –d meer aanwezig zijn in de omgangstaal dan deletie –s.    deletie –s   12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  5  26%  0  0%  1  6%  Mogelijkheid  14  74%  18  100%  14  93%  Relatieve cijfers        Toegepast  10%  0  2%  Mogelijkheid  27%  35%  27%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    6.7615  2  0.03402  Tabel 6 

 

3.3  As i.p.v. ‘als’  3.3.1  Voorstelling  As voor ‘als’ is een typisch voorbeeld van de syncope, wat een uitstoting van een klank  midden  in  een  woord  is.  De  verwerking  van  het  functiewoord  als  levert  geen  moeilijkheden op. Indien de omgangstalige vorm as aanwezig is, wordt dit geattesteerd.  Bij  de  aanwezigheid  van  het  standaardwoord  als,  krijgen  we  een  mogelijkheid  om  het  verschijnsel  te  vormen.  En  bij  afwezigheid  van  het  verschijnsel  is  er  gewoonweg  geen  mogelijkheid.    

 

28 

Er  kwamen  in  dit  onderzoek  ook  andere  syncopes  voor,  maar  die  worden  niet  verder  besproken. Voorbeelden zijn es voor ‘eens’, amaal voor ‘allemaal’ en erges voor ‘ergens’.  Naast  deze  syncopes  kwamen  er  ook  andere  apocopes  voor,  zoals  ma  voor  ‘maar’,  vo  voor ‘voor’ en ke voor ‘keer’. Deze woorden zijn een fonetische weergave van hoe ze in  de  spreektaal  uitgesproken  worden.  De  informatie  over  deze  apocopes  en  syncopes  is  echter beperkt waardoor ze hier slechts kort aangehaald worden. 

3.3.2  Bespreking  Tabel 7 geeft de resultaten van de verwerking as i.p.v. ‘als’. Opvallend is dat er minder  attestaties zijn  in  de eerste  groep:  7 voor  de  jongeren  tegenover  telkens  13  attestaties  voor de jongvolwassenen en voor de volwassenen. Kijken we vervolgens naar de laatste  categorie,  dan  gebruikt  geen  enkele  respondent  de  vorm  as.  Het  resultaat  van  de  toepassing  van  de  jongvolwassenen  kan  dan  weer  aan  toeval  toegeschreven  worden.  Toch vormt deze groep met zijn 7% een mooie overgang tussen de 57% van de jongeren  en  de  0%  van  de  volwassenen.  Enkel  de  jongeren  twijfelen  bij  een  keuze  tussen  de  standaardvorm  en  de  syncope.  Daarbij  wint  as  het  nipt  van  als.  De  p‐waarde  van  de  significantietoets  is  kleiner  dan  0,01.  Dat  betekent  dat  er  een  significant  verband  waargenomen  kan  worden.  Daarbij  kunnen  we  zeggen  dat  jongvolwassenen  en  volwassenen  zo  goed  als  resoluut  voor  als  kiezen.  De  jongeren  op  hun  beurt  laten  de  omgangstalige variant steeds meer toe in hun sms’jes. Hebben we met andere woorden  een sms’je met de vorm as, dan is de kans zeer groot dat het sms’je van een jongere is. De  mogelijkheid dat as aan terrein wint, bestaat. Voor dit taalverschijnsel is het interessant  om  na  te  gaan  wat  jongeren  doen  in  de  spreektaal.  Twijfelen  ze  daar  ook  zo  sterk  aan  deze twee vormen of kiezen ze resoluut voor één vorm?     syncope as  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  4  57%  1  7%  0  0%  Mogelijkheid  3  43%  12  93%  13  100%  Relatieve cijfers        Toegepast  12%  3%  0  Mogelijkheid  9%  36%  39%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    12.4851  2  0.001945  Tabel 7 

 

3.4  Deletie –n en sjwa  3.4.1  Voorstelling  De deletie van de eind –n en van de sjwa komen vooral voor bij woorden die eindigen op  –en.  We  houden  daarbij  zowel  rekening  met  de  infinitieven  als  met  werkwoordsvervoegingen  die  eindigen  op  –en.  Voor  de  apocope  hebben  we  geen 

 

29 

rekening  gehouden  met  de  verkorting  mrgn  voor  ‘morgen’.  Indien  we  hier  de  –n  weglaten  krijgen  we  mrg.  Dit  hebben  we  echter  in  de  518  sms’jes  niet  teruggevonden,  wat erop wijst dat morgen niet op deze manier verkort wordt. Het weglaten van de eind  –n is bovendien aanvaard in de standaardtaal. Daarnaast komt in het dia‐ en of regiolect  het gebruik van de deletie sjwa voor. Bij dit verschijnsel slikt men als het ware de sjwa  in.     Indien een sms’je het woord spele bevat, is er geen mogelijkheid meer om de sjwa weg te  laten. Omgekeerd: kiest iemand voor de vorm speln dan is er geen mogelijkheid tot het  vormen  van  de  deletie  –n.  Aangezien  we  dezelfde  woorden  onderzoeken  is  het  zeker  interessant  te  kijken  hoe  wijd  verspreid  deze  verschijnselen  zijn  en  hoe  ze  tegenover  elkaar staan. Gebruiken jongeren en volwassen de deletie van eind –n meer omdat het  verschijnsel aanvaard is? Of kiezen ze voor het gebruik van een deletie sjwa omdat men  bij  het  sms’en  naar  vrienden  de  dialectische  achtergrond  wil  laten  doorklinken?  Wat  men  ook  kiest,  het  is  zo  goed  als  altijd  afhankelijk  van  hoe  men  het  in  het  dagelijkse  leven zegt.  

3.4.2  Bespreking  We beginnen onze verwerking bij de deletie –n. Daarbij valt het op dat de meerderheid  van  de  respondenten  voor  de  standaardvorm  kiest.  Indien  het  verschijnsel  toch  toegepast wordt, is dat vooral door de eerste groep. De p‐waarde is kleiner dan 0,01 en  bijgevolg  sterk  significant.  Er  is  dus  een  verband  tussen  de  toepassing  van  het  verschijnsel  en  de  leeftijdscategorieën.  Daarbij  kunnen  we  zeggen  dat  jongeren  het  verschijnsel  het  meest  gebruiken  in  vergelijking  met  de  jongvolwassenen  en  de  volwassenen. Vergelijken we deze resultaten met deletie sjwa in tabel 9, dan valt het op  dat dit linguïstische taalkenmerk minder gebruikt wordt dan de deletie –n (zie figuur 3).  Het  grote  voordeel  bij  een  onderzoek  naar  deze  twee  taalverschijnselen,  is  dat  er  veel  sms’jes in aanmerking komen. Dat maakt onze resultaten heel betrouwbaar. We kunnen  bijgevolg besluiten dan deletie –n meer gebruikt wordt dan deletie sjwa en dat als deze  twee  taalverschijnselen  voorkomen,  ze  het  meest  gebruikt  worden  door  de  jongeren.  Opvallend is wel dat deletie –n nog behoorlijk aanwezig is in de overgangsgroep met een  resultaat  van  12%.  Dat  geldt  niet  langer  voor  deletie  sjwa  waar  slechts  2%  gebruik  maakt  van  dit  taalverschijnsel.  Waarschijnlijk  ligt  de  verklaring  in  het  feit  dat  bij  het  gewoon spreken de eind –n dikwijls weglaten wordt in de spreektaal en dat dit volledig  aanvaard  is.  Zo  “late  we  op  radio  en  televisie  beter  de  eind‐n  niet  altijd  hore,  want  we  wille  op  een  doodgewone  manier  tegen  ons  publiek  spreke”  staat  er  op  VRTtaal.net  te  lezen. Daardoor zal men sneller geneigd zijn dit ook op papier neer te schrijven.     deletie –n   12 ‐ 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  38  36%  17  12%  3  3%  Mogelijkheid  69  64%  121  88%  85  97%  Relatieve cijfers       

 

30 

Toegepast  Mogelijkheid  Significantietoets   

11%  21%  x‐ squared  38.8612 

5%  36%  Df  2 

1%  26%  p‐ value  3.642e‐09 

Tabel 8 

syncope sjwa  Absolute cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Relatieve cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Significantietoets   

12 – 18    16  18%  74  82%    5%  25%  x‐ squared  31.8564 

19 – 24    2  2%  124  98%    1%  41%  Df  2 

25 – 40    0  0%  86  100%    0  29%  p‐ value  1.209e‐07 

Tabel 9 

 

Figuur 3 

 

  Misschien  vraagt  men  zich  af  hoe  het  komt  dat  het  aantal  mogelijkheden  bij  de  twee  taalverschijnselen  verschillen?  De  reden  daarvoor  is  dat  er  een  paar  sms’jes  zijn  waar  deletie –n toegepast is, maar waar tegelijkertijd nog een woord aanwezig is, dat eindigt  op  –en.  De  mogelijkheid  om  hier  een  syncope  sjwa  toe  te  passen,  bestaat dus nog. Een  voorbeeld is: Wil je me a.u.b. komen hale. Ik sta aan de ingang van fietsen Kurt. Tot strks.  De  zender  van  dit  sms’je  schrijft  halen  met  deletie  eind  –n  maar  fietsen  met  –en.  Ook  komen  is  met  –en  geschreven,  maar  daar  zorgt  de  spreektaal  voor.  Men  zegt  namelijk,  fonetisch uitgedrukt: [ko:məna:lə]. Opvallend is de aanwezigheid van de letter h bij halen  die normaal gezien in de spreektaal niet uitgesproken wordt en die hier dus makkelijk  kan verdwijnen. Ondanks het feit dat ik in deze studie geen combinaties van deletie sjwa  met deletie –n tegengekomen ben, werd dit sms’je wel als een mogelijkheid tot deletie  sjwa opgenomen.   

 

31 

3.5  Proclitische t en k  3.5.1  Voorstelling  Zwak  beklemtoonde  woordjes,  meestal  functiewoorden,  hechten  zich  bij  dit  taalverschijnsel aan een sterk geaccentueerd woord. Het proces gaat echter gepaard met  het verlies van klanken. Naargelang de inclinatie – een ander woord voor het proces van  clisis – aan het begin van een woord of op het einde optreedt, spreekt men van proclise  resp.  enclise.  In  dit  deel  worden de  proclitische  vormen k  (kmoe)  en  t  (tis)  besproken.  Daarnaast waren  er  enkele  voorbeelden  van  andere  clitische  vormen  zoals  dandere  en  zis. Deze worden in de analyse (zie bijlage 2) vermeld maar komen hier niet verder aan  bod.    In  het  sms’je  Om  oe  laat  moek  aant  romeins  plein  staan?Xp  lijkt  de  vorm  aant  een  voorbeeld  van  een  enclitische  t.  Schijn  bedriegt,  want  de  letter  t  representeert  het  lidwoord  het  en  dat  lidwoord  hoort  nu  eenmaal  bij  Romeins  plein.  We  krijgen  dus  een  verschuiving van de woordgrens. Net zoals in het volgende sms’je Komde gij mij sebiet  nog ophalen aant school, waar t het bepaalde lidwoord is bij school. Dat we hier te maken  hebben  met  een fout  lidwoord  (het  lidwoord  bij  school  is  niet  het  maar  de)  komt  later  aan bod.    Het wel of niet aaneenschrijven van de proclitische vorm met het woord dat erop volgt  (bij  een  verschuiving  van  de  woordgrens  het  woord  dat  de  proclitische  t  voorafgaat),  wordt  bij  zowel  de  proclitische  k  als  t  geattesteerd.  Zo  krijgen  we  een  idee  hoeveel  respondenten  de  woorden  ik  en  het  verkorten  en  hoeveel  van  hen  de  letters  met  een  ander woord aaneenschrijven. De reden voor het samenvoegen is dubbel. Enerzijds typt  het natuurlijk veel vlotter om  kga  te schrijven i.p.v. ik  ga.  Anderzijds,  en  deze  reden  is  misschien  wel  de  belangrijkste,  beklemtoont  het  vooral  het  eigen  taalgebruik.  Men  schrijft  kga  omdat  men  ook  kga  zegt en  niet  ik  ga.  Dat  laatste  geldt  zeker  voor  de  nog  meer  dialectische  vormen  zoals  kmoen  (‘ik  moet’)  en  kepr  (‘ik  heb  er’).  Bij  kepr  wordt  trouwens  een  p  geschreven  waar  een  b  moet  staan.  De  reden  is  ook  hier  dat  men  niet  kebr  maar  kepr  zegt.  De  verstemlozing  van  b  naar  p  is  een  logisch  gevolg  van  de  eindklankverscherping  of  Auslautverhärtung.  Opvallend  is  ook  de  h‐procope  in  dit  woord. De samentrekking van ik met heb gaat zo goed als altijd met een deletie van de  [h]‐klank gepaard. 

3.5.2  Bespreking  Eerst  bespreken  we  de  proclitische  t  en  k  apart.  Vervolgens  kijken  we  hoeveel  van  de  proclitische vormen met een ander woord aaneengeschreven zijn. Daarvoor gebruiken  we enkel de verkorte vormen. De potentiële proclitische vormen  die in het eerste deel  aan  bod  komen,  worden  bijgevolg  geëlimineerd.  In  een  laatste  stuk  bespreken  we  de  verschuiving van de woordgrens bij de proclitische t. Hier houden we opnieuw rekening  met de verkorte vormen en met de mogelijkheden tot het vormen van een proclitische t.  

 

32 

Tabel 10 toont dat 92% van de jongeren, 55% van de jongvolwassenen en 44% van de  volwassenen voor de proclitische t kiezen. Dergelijke resultaten maken duidelijk dat dit  taalkenmerk door de drie leeftijdscategorieën toegepast wordt. Een groot verschil met  bijvoorbeeld  deletie  –t  waar  volwassenen  slechts  in  14%  voor  de  deletie  kiezen.  Opvallend is wel de daling van de jongeren naar de jongvolwassenen. Zo kiezen jongeren  resoluut voor de proclitische t, terwijl jongvolwassenen twijfelen bij de keuze tussen de  verkorte  vorm  en  de  standaardvariant.  Uit  de  relatieve  cijfers  blijkt  dat  44%  van  alle  sms’jes  met  een  toepassing  of  met  een  mogelijkheid  een  proclitische  t  heeft  en  uit  de  eerste  groep  afkomstig  is.  Bovendien  zijn  onze  bevestigingen  significant.  Dat  betekent  dat we mogen besluiten dat er een verband is tussen de toepassing van het kenmerk en  de  leeftijdscategorieën  die  hier  bestudeerd  worden.  Daarbij  kunnen  we  besluiten  dat  jongeren  de  proclitische  t  zonder  enig  probleem  in  hun  sms’jes  gebruiken.  Deze  vastberadenheid  staat  in  contrast  met  de  twijfel  van  de  jongvolwassenen  en  volwassenen.    proclitische t  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  45  92%  21  55%  7  44%  Mogelijkheid  4  8%  17  45%  9  56%  Relatieve cijfers        Toegepast  44%  20%  7%  Mogelijkheid  4%  16%  9%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    20.6194  2  3.331e‐05  Tabel 10 

De  proclitische  k  treedt  minder  op  dan  de  proclitische  t.  Daarvoor  vergelijken  we  het  best de absolute cijfers uitgedrukt in procenten. Ondanks de mooie daling die ook hier  aanwezig is, gebruikt maar 70% van de jongeren dit verschijnsel. Dat is een verschil van  ongeveer 20% met de proclitische t. Opvallend is het gebruik bij de volwassenen. Waar  nog  44%  van  de  volwassenen  de  proclitische  t  gebruikt,  gebruikt  slechts  3%  een  proclitische  k.  We  moeten  er  bovendien  rekening  mee  houden  dat  de  attestatie  bij  de  laatste  groep  een  uitzondering  kan  zijn.  Dat  betekent  dat  de  houding  tegenover  t  soepeler is dan die tegenover k. Een verklaring kan gevonden worden in het hoofdstuk  3.14 Deletie subject. Uit tabel 31 blijkt namelijk dat volwassenen het subject van de zin,  indien het subject het persoonlijk voornaamwoord van de eerste persoon enkelvoud is,  heel vaak weglaten. Jongeren laten het onderwerp wel staan, maar gebruiken daarvoor  een  proclitische  k.  Dat  de  volwassenen  geen  proclitische  k  gebruiken,  kan  erop  wijzen  dat  ze  het  verschijnsel  afkeuren  omdat  ze  het  te  informeel  vinden.  Om  lettertekens  te  sparen  laten  ze  liever  het  voornaamwoord  ik  weg,  dan  de  proclitische  k  te  gebruiken.  Een voorbeeld van een deletie ik is het volgende sms’je: Moet dan even bij mama vragen  of  ze  kan  thuiswachten.  In  heel  wat  sms’jes  krijgen  we  een  combinatie  van  het  voornaamwoord ik met een deletie: Ik kan je wel niet terugbrengen. Moet om 13u thuis  zijn.     

33 

proclitische k  Absolute cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Relatieve cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Significantietoets   

12 – 18    59  69%  26  31%    31%  14%  x‐ squared  41.6237 

19 – 24    31  42%  43  58%    16%  23%  Df  2 

25 – 40    1  3%  30  97%    1%  16%  p‐ value  9.152e‐10 

Tabel 11 

Vervolgens  stellen  we  ons  de  vraag  hoe  de  proclitische  vormen  t  en  k  geschreven  worden. Of de sms’er met andere woorden de letters t en k met het woord verbindt waar  het  in  de  spreektaal  bij  clitiseert  of  de  letters  los  schrijft?  We  bekijken  eerst  de  proclitische t. Van de 45 sms’jes met een toepassing van de proclitische t bij de jongeren  worden  er  39,  of  87%,  met  het  volgende  woord  aaneengeschreven.  Voor  de  jongeren  kunnen we besluiten dat ze in zo goed als alle gevallen voor een proclitische t kiezen en  dat  ze  de  vorm  aan  het  woord  schrijven  waar  het  bij  clitiseert.  De  jongvolwassenen  gebruiken de proclitische t maar in 55% van de gevallen. Dit resultaat geeft aan dat er  een  lichte  twijfel  heerst  en  dat  men  nu  eens  een  proclitische  vorm  dan  weer  de  standaardvariant  kiest.  Kijken  we  vervolgens  naar  het  aaneenschrijven  dan  krijgen  we  een  overduidelijk  resultaat  van  86%.  De  jongvolwassenen  die  een  proclitische  vorm  gebruiken, verbinden het ook met het volgende of voorafgaande woord. De volwassenen  ten  slotte  gebruiken  in  56%  van  de  gevallen  de  standaardvariant.  Als  ze  voor  de  verkorte  vorm  kiezen,  schrijven  ze  in  43%  van  de  gevallen  de  t  met  een  ander  woord  aaneen.  Het  valt  op  dat  de  volwassenen  niet  alleen  twijfelachtig  staan  tegenover  het  gebruik  van  een  proclitische  vorm,  en  dat  zeker  in  vergelijking  met  de  jongeren,  maar  dat ze ook twijfelen over het aaneenschrijven. Jongeren en jongvolwassenen liggen niet  wakker  van  deze  verkorte  manier  van  typen.  Het  spaart  letterruimte  en  het  representeert de spreektaal.     tis  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  39  87%  18  86%  3  43%  Mogelijkheid  6  13%  3  14%  4  57%  Tabel 12 

Vervolgens bekijken we het aaneenschrijven van de proclitische k. Dit verschijnsel werd  in 59 sms’jes van de jongeren geattesteerd. Tabel 13 geeft aan dat van deze 59 sms’jes er  55 zijn waar de proclitische k aaneengeschreven wordt. Dat betekent dat de jongeren in  93% van de gevallen de verkorte vorm met het volgende woord verbinden. Dit resultaat  ligt ook dicht bij de 87% van het aaneenschrijven van de proclitische t. Jongeren weten  hoe  ze  moeten  clitiseren  en  brengen  dat  ook  graag  tot  uiting  in  hun  taalgebruik  met  constructies  als  kga,  kzie  en  keb  (‘ik  heb’).  Bovendien  is  het  aaneenschrijven  economischer en typt het vlotter. De jongvolwassenen gebruiken de proclitische k maar  in  42%  van  de  gevallen.  Zij  twijfelen  en  gebruiken  nu  eens  een  proclitische  vorm  dan   

34 

weer de standaardvariant. Selecteren we enkel de 31 sms’jes met de aanwezigheid van  een proclitische k dan valt het op dat de jongvolwassenen in 26 sms’jes de k verbonden  hebben  met  het  volgende  woord.  De  procentuele  gegevens  van  de  proclitische  k  en  de  proclitische t liggen ook hier dicht bij elkaar: 84% voor de proclitische k en 86% voor de  proclitische t. Jongvolwassenen gebruiken de proclitische vormen misschien minder dan  de jongeren, het aaneenschrijven beheersen ze even goed. De reden is ook hier dat het  aaneenschrijven  economischer  is.  Bij  de  volwassenen  is  het  opvallend  dat  de  ene  attestatie  niet  aaneengeschreven  wordt  met  het  volgende  woord.  Deze  attestatie  kan  echter  een uitzondering  zijn,  waardoor  ook  dit  resultaat aan  toeval toegeschreven  kan  worden.  We  kunnen met  andere  woorden  uit  deze  ene  attestatie  voor  de  volwassenen  niets besluiten.    kzie  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  55  93%  26  84%  0  0%  Mogelijkheid  4  7%  5  16%  1  100%  Tabel 13 

Voor de verschuiving van de woordgrens houden we rekening met de sms’jes waar een  verschuiving  van  de  woordgrens  doorgevoerd  is  en  met  de  sms’jes  waar  er  een  mogelijkheid was. Daaruit blijkt dat de meerderheid van de jongeren de fout maken. De  reden  waarom  de  woordgrens  verschuift,  is  omdat  men  het  zo  uitspreekt  in  de  spreektaal.  Het  is  bijgevolg  een  louter  gevolg  van  de  invloed  van  de  spreektaal  op  de  geschreven  taalvariëteit  in  de  sms‐taal.  Dat  klinkt  heel  onschuldig,  toch  bestaat  het  gevaar dat het lidwoord door een verschuiving van de woordgrens evolueert  naar  een  ander  lidwoord  dat  fout  is.  In  dat  laatste  geval  kan  er  twijfel  ontstaan  rond  het  juiste  lidwoord bij bepaalde woorden. Zo klinkt int stad heel normaal, ware het niet dat het de  stad  is  en  niet  het  stad.  Of  een  dergelijke  evolutie  al  aanwezig  is,  komt  later  in  dit  onderzoek aan bod.    woordgrens  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  18  72%  8  33%  0  0%  Mogelijkheid  7  28%  16  67%  5  100%  geen mogelijkheid  24    14    10    Tabel 14 

 

 

3.6  Enclitische t en k  3.6.1  Voorstelling  De  enclise  is  net  zoals  de  proclise  een  samentrekking  van  een  beklemtoond  woord  en  een onbeklemtoond woord tot één woord. Het is een verschijnsel dat zich voortdurend 

 

35 

in  de  spreektaal  voordoet.  Men  vindt  het  ook  veelvuldig  in  de  spelling  van  historische  teksten. Dit linguïstische kenmerk gaat met andere woorden al een hele tijd mee.    Net  zoals  in  het  bovengenoemde  hoofdstuk  bekijken  we  eerst  het  gebruik  van  de  enclitische  vormen.  In  de  sms‐taal  kan  men  ervoor  kiezen  de  onbeklemtoonde  en  beklemtoonde  woorden  letterlijk  als  één  woord  te  schrijven.  We  krijgen  dan  bijvoorbeeld  ist  (‘is  het’)  en  ziek  (‘zie  ik’).  Men  kan  er  eveneens  voor  kiezen  de  voornaamwoorden te verkorten maar ze niet aan het beklemtoonde woord te schrijven.  Zo ontstaan de vormen is t en zie k. Het aaneenschrijven werd apart geattesteerd zodat  we een idee krijgen wat de respondenten doen. We hoeven bij het onderzoeken van de  enclitische  vormen  geen  rekening  te  houden  met  een  eventuele  verschuiving  van  de  woordgrens.  Zo  is  de  enclitische  t  hier  altijd  een  subject  of  een  direct  object.  Het  lidwoord  staat  namelijk  altijd  voor  en  nooit  na  het  substantief  waarbij  het  hoort.  Het  persoonlijk voornaamwoord ik vervangt een zelfstandig naamwoord en is onafhankelijk.  Een afwijkende woordgrens kan dus niet voorkomen. Zo zal men niet snel schrijven dan  zie  ku  daar,  maar  wel  dan  ziek  u  daar.  Een  ander  voorbeeld  is  Oe  ist  ermee.  Men  zal  daarbij  nooit  schrijven  oe  is  termee,  omdat  dit  helemaal  niet  oogt.  Deze  voorbeelden  tonen eveneens het nauwe verband aan tussen de spreektaal en de manier waarop men  de woorden in de sms’jes schrijft. 

3.6.2  Bespreking  Net zoals bij de proclitische vormen, is ook hier de enclitische t meer vertegenwoordigd  dan de enclitische k. De nulhypothese, namelijk dat er geen verband zou bestaan tussen  het  taalverschijnsel  en  de  leeftijdscategorieën,  wordt  bij  de  twee  taalverschijnselen  geweerd. Opvallend daarbij is dat de enclitische t in minder gevallen gebruikt wordt dan  de proclitische t. Zo kiest de meerderheid van de jongvolwassenen bij een keuze tussen  de  proclitische  t  en  de  standaardvorm  het  voor  de  verkorting  (zie  tabel  10).  Bij  de  enclitische  t  kiest  de  overgangsgroep  in  een  kleine  60%  van  de  gevallen  voor  de  standaardvorm.     enclitische t  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  20  67%  11  42%  6  30%  Mogelijkheid  10  33%  15  58%  14  70%  Relatieve cijfers        Toegepast  26%  15%  8%  Mogelijkheid  13%  20%  18%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    7.101  2  0.02871  Tabel 15 

Vervolgens bekijken we de enclitische k. Jongeren gebruiken dit verschijnsel het meest.  Met een forse daling van ongeveer 60% naar 30%, halveert het aantal toepassingen van  de  jongeren  naar  de  jongvolwassenen.  Een  dergelijke  daling  hebben  we  ook  bij  de 

 

36 

proclitische  vormen  en  bij  de  enclitische  t  gezien:  van  92%  naar  55%  voor  de  proclitische t, van 69% naar 42% voor de proclitische k en van 67% naar 42% voor de  enclitische t. De daling van jongeren naar de jongvolwassenen klinkt daarom misschien  vanzelfsprekend,  maar  dat  is  ze  zeker  niet.  Dat  er  een  dergelijke  daling  ontstaat,  betekent  dat  er  een  duidelijke  verandering  optreedt  tussen  deze  twee  groepen.  Een  mogelijke  verklaring  is  dat  jongvolwassenen  afstand  nemen  van  de  ‘te  informele’  omgangstaal  in  een  geschreven  sms’je.  Ze  beperken  de  omgangstaal  tot  de  gesproken  situaties  en  gebruiken  deze  taalvariëteit  niet  bij  het  schrijven  van  een  tekst  op  het  display van de gsm. Enkel bij sms’jes waar men ‘veel’ kwijt wil, kiest men ervoor om ik  en het te verkorten.    enclitische k  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  16  59%  11  31%  2  17%  Mogelijkheid  11  41%  24  69%  10  83%  Relatieve cijfers        Toegepast  22%  15%  3%  Mogelijkheid  15%  32%  13%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    8.0025  2  0.01829  Tabel 16 

Opnieuw stellen we ons de vraag of de enclitische vormen met het geclitiseerde woord  aaneengeschreven worden of niet. We selecteren enkel die sms’jes waar een enclitische t  en k in voorkomen. Voor de enclitische t zijn dat 20 sms’jes voor de jongeren, 11 voor de  jongvolwassenen  en  6  voor  de  volwassenen.  Kijken  we  vervolgens  naar  het  aaneenschrijven dan valt het op dat jongeren en jongvolwassenen de verkorte vormen  zo goed als altijd aaneenschrijven. Ook de volwassenen halen een totaalscore van 67%.  Dat  betekent  dat  in  ongeveer  7  op  de  10  gevallen  de  volwassenen  de  enclitische  t  aaneenschrijven met een woord dat voorafgaat. In vergelijking met het aaneenschrijven  van  de  proclitische  t  schrijven  volwassenen  makkelijker  ist  dan  tis.  Toch  gebruiken  ze  sneller  een  proclitische  t  dan  een  enclitische.  Als  volwassenen  afkorten,  om  zo  lettertekens  te  sparen,  kiezen  ze  eerst  voor  een  proclitische  vorm  maar  verbinden  die  slechts in 44% aan het volgende woord. Gebruiken ze een enclitische t dan is de stap om  dit  te  clitiseren  kleiner.  Deze  conclusie  geldt  enkel  voor  de  volwassenen  uit  dit  onderzoek. Er zijn te weinig attestaties voorhanden om dit te veralgemenen. Wel is het  duidelijk dat het aaneenschrijven van de enclitische t met het woord dat voorafgaat bij  de  drie  leeftijdscategorieën  goed  vertegenwoordigd  is  en  dat  de  meesten  hier  gebruik  van maken. Een vorm als ist is dan ook een typisch verschijnsel van de sms‐taal.    ist  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  18  90%  10  91%  4  67%  Mogelijkheid  2  10%  1  9%  2  33%  Tabel 17 

 

37 

We bekijken vervolgens de resultaten in tabel 18. Voor de jongeren komen er 16 sms’jes  met  een  enclitische  k  in  aanmerking.  In  14  sms’jes,  of  88%,  hebben  jongeren  de  enclitische  k  verbonden  met  het  woord  dat  voorafgaat.  De  jongvolwassenen  verkiezen  de standaardvariant boven de enclitische k. Kiezen ze er toch voor deze verkorte vorm  toe te passen dan twijfelen ze niet over het aaneenschrijven. Dat illustreert het idee dat  ze  de  enclitische  k,  en  waarschijnlijk  ook  de  andere  pro‐  en  enclitische  vormen,  enkel  toepassen  om  lettertekens  te  sparen.  In  dergelijke  gevallen  kunnen  ze  ook  beter  de  verkorte vorm verbinden aan het vorige of volgende woord want zo sparen ze nog een  letterteken.  Volwassenen  schrijven  op  hun  beurt  het  voornaamwoord  liever  voluit.  Er  waren  slechts  twee  attestaties  van  een  enclitische  k.  In  vergelijking  met  het  aaneenschrijven van de proclitische k is het opvallend dat de volwassenen ook hier de  vorm  niet  aaneenschrijven.  Met  enige  voorzichtigheid  kunnen  we  besluiten  dat  volwassenen het gebruik van een pro‐ en enclitische k afkeuren en dat indien ze het toch  gebruiken  het  aaneenschrijven  verwerpen.  We  hebben  echter  te  weinig  attestaties  om  de populatie representatief af te beelden.    ziek  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  14  88%  8  73%  0  0%  Mogelijkheid  2  12%  3  27%  2  100%  Tabel 18 

 

3.7  Verbuiging van het lidwoord, adjectief en voornaamwoord  3.7.1  Voorstelling  Een  typisch  morfologisch  verschijnsel  van  de  tussentaal  waarvan  men  kan  veronderstellen  dat  het  ook  in  de  sms‐taal voorkomt,  is  de  verbuiging  van  lidwoorden  (zoals  den/nen  bakker)  en  een  afwijkende  verbuiging  van  adjectieven  en  van  de  voornaamwoorden (diene kleinen bakker).    Voor  het  lidwoord  maakt  men  in  tegenstelling  tot  het  Standaardnederlands  een  onderscheid  tussen  mannelijke  en  vrouwelijke  woorden.  Dat  komt  het  meest  tot  uitdrukking bij het onbepaalde lidwoord. Zo spreekt men in de tussentaal van ne of nen  bakker en van een vrouw. Voor onzijdige woorden gebruikt men de verkorte vorm e. Zo  spreken  we  van  e  kind  en  e  meiske.  In  de  standaardtaal  kent  het  onbepaalde  lidwoord  maar één vorm, namelijk een. Het bepaalde lidwoord het kent geen verdere verbuiging.  Het  verbogen  lidwoord  den  komt  in  de  standaardtaal  nog  voor  in  versteende  uitdrukkingen,  zoals  op  den  duur  en  in  den  beginne.  In  het  dialect  en/of  de  tussentaal  wordt de verbuiging van het bepaalde lidwoord de ook in andere situaties gebruikt.    Indien in een sms’je de letter n voor ‘een’ of d voor ‘de’ (zie: 3.19 CU‐ categorie) staat, en  er  is  een  mogelijkheid  om  deze  lidwoorden  te  verbuigen,  dan  neem  ik  dit  als  een   

38 

mogelijkheid op. Letters die tot de CU‐categorie behoren, worden namelijk uitgesproken  als stond er ‘een’ en ‘de’. Bij twijfel of het lidwoord verbogen kan worden of niet, werd  de digitale zoekmachine Google geraadpleegd. Zo hebben we bijvoorbeeld de constructie  een  gelukkige  verjaardag.  Kunnen  we  hierbij  zeggen  dat  er  een  mogelijkheid  is  om  het  lidwoord en het adjectief te verbuigen tot nen gelukkigen verjaardag? Google geeft voor  deze constructie meer dan 1000 resultaten. Het lidwoord en het bijvoeglijk naamwoord  worden in dit geval als een mogelijkheid geattesteerd.    Aan  het  einde  van  een  verbogen  bijvoeglijk  naamwoord  staat  er  in  het  Standaardnederlands  alleen  –e.  Dit  wijkt  echter  af  van  ne  kleinen  bakker  of  een  klein  tafel.  Deze  afwijkende  verbuigingen  van  het  bijvoeglijke  naamwoord  worden  tot  de  tussentaal  gerekend.  Bij  twijfel  of  het  adjectief  verbogen  kan  worden,  heb  ik  opnieuw  Google geraadpleegd.     In  de  standaardtaal  worden  de  voornaamwoorden  niet  verbogen.  Een  uitzondering  op  deze regel is het bezittelijke voornaamwoord ons dat ook de verbogen vorm onze kent.  In  de  tussentaal  komen  we  echter  diejen  bakker  en  mijnen  mail  tegen.  Vormen  die  duidelijk  afwijken  van  de  regel.  Bij  de  studie  naar  de  verbuiging  van  de  voornaamwoorden houden we ook rekening met de objectsvorm u die de plaats van het  bezittelijke  voornaamwoord  uw  inneemt.  Indien  het  mogelijk  is  het  bezittelijk  voornaamwoord te verbuigen, wordt dit ook zo aangeduid. Met de verkorting mn voor  ‘mijn’ wordt geen rekening gehouden. Dit is een typische verkorting die afkomstig is van  het  woord  m’n,  dat  precies  hetzelfde  betekent  als  mijn.  Tijdens  de communicatie  komt  m’n wel wat losser over dan mijn. In dit onderzoek bleek bovendien dat de sms’er of de  standaardvorm of de verkorting of de verbogen vorm kiest. Een samensmelting van de  verkorting met de verbuiging met als resultaat mnen kwam niet voor. Ook opvallend is  het  gebruik  van  men  voor  ‘mijn’,  zoals  in  het  sms’je:  Ben  in  men  bedde.  En  gij  ?  Xx.  Dit  gebruik  van  men  krijgt  het  label  ‘lexicaal  omgangsverschijnsel’  en  hoort  tot  het  gekleurde  taalgebruik  (zie  5.1.2).  Het  woord  men  voor  ‘mijn’  kwam  in  totaal  drie  keer  voor.  Het  verschijnsel  is  dus  zeker  niet  wijd  verspreid.  Dat  de  diftong  het  wel  moet  afleggen, kan wijzen op een evolutie van de taal. Hier bestaat het ‘gevaar’ dat deze vorm,  indien jongeren dit meer en meer gebruiken in een geschreven medium als de sms‐taal,  de  norm  wordt.  Maar  of  deze  evolutie  aan  de  orde  is,  kan  enkel  verder  onderzoek  vaststellen. 

3.7.2  Bespreking  De  resultaten  van  de  verbuiging  van  het  lidwoord  liggen  dicht  bij  elkaar.  Jongeren  gebruiken  het  in  21%,  de  jongvolwassenen  in  15%  en  de  volwassenen  in  18%  van  de  gevallen. Aangezien de resultaten dicht bij elkaar liggen en grote gelijkenissen vertonen,  is  het  resultaat  van  de  significantietoets  niet  significant.  Bij  het  onderzoek  van  de  verbuiging van de lidwoorden kunnen we dus niet zeggen dat jongeren het verschijnsel  meer  gebruiken  dan  de  andere  twee  groepen.  Een  mogelijke  verklaring  waarom  de  gemiddelde  sms’er  voor  de  standaardvorm  kiest,  is  dat  dit  verschijnsel  als  te   

39 

omgangstalig  ervaren  wordt.  Het  schrijven  van  de  verbuiging  vraagt  bovendien  meer  lettertekens en kan makkelijk door één letterteken of door een pro‐ of enclitische vorm  vervangen  worden.  Enkel  als  men  de  dialectische  achtergrond,  en  dus  een  gevoel  van  verbondenheid, wil benadrukken, zal men de verbuiging schrijven. Onderstaande tabel  toont aan dat dit slechts in een beperkt aantal sms’jes gebeurt.    verbuiging lidw.  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  5  21%  4  15%  3  18%  Mogelijkheid  19  79%  23  85%  14  82%  Relatieve cijfers        Toegepast  7%  6%  4%  Mogelijkheid  28%  34%  21%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    0.3167  2  0.8536  Tabel 19 

Het  volgende  taalverschijnsel  is  de  verbuiging  van  het  adjectief.  Aangezien  de  lidwoorden in slechts 21% verbogen worden door de jongeren verwachten we ook hier  een resultaat van 20% of minder. Er komen namelijk meer lidwoorden dan adjectieven  voor en als men voor de verbuiging van een adjectief kiest, dan waarschijnlijk ook voor  de  verbuiging  van  een  lidwoord.  Vergelijken  we  tabel  19  met  20  dan  valt  het  op  dat  jongeren  de  adjectieven  in  33%  van  de  gevallen  verbogen  hebben,  wat  uiterst  eigenaardig is. Voor dit verschijnsel moeten we echter rekening houden met het aantal  attestaties.  Zo  komen  er  voor  de  jongeren  slechts  drie  sms’jes  in  aanmerking.  De  toepassing,  hier  één  attestatie,  kan  aan  toeval  toegeschreven  worden.  We  hebben  met  andere woorden te weinig sms’jes met een verbuiging en met een mogelijkheid tot een  verbuiging om hier iets te besluiten. Dit kleine aantal attestaties zorgt er eveneens voor  dat we geen significant resultaat krijgen.     Dat  er  bij  de  jongvolwassenen  meer  mogelijkheden  zijn,  valt  te  verklaren.  In  het  hoofdstuk  over  de  lettertekens,  hebben  we  aangetoond  dat  deze  groep  de  langste  sms’jes heeft. Er worden meer woorden gebruikt, waardoor de kans op de aanwezigheid  van een adjectief toeneemt. De volwassenen volgen met sms’jes die iets minder lang zijn  dan  die  van  de  jongvolwassenen  maar  langer  dan  die  van  de  jongeren.  Zij  hebben  in  totaal  5  attestaties.  Ondanks  de  mogelijkheden  kiezen  de  jongvolwassenen  en  de  volwassenen in geen enkel geval voor de verbuiging van het adjectief. Het verschijnsel  werd dus enkel één keer bij de jongeren geattesteerd. Over het algemeen kunnen we dus  stellen dat de verbuiging van de adjectief vrij uitzonderlijk toegepast wordt.               

40 

verbuiging adjectief  Absolute cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Relatieve cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Significantietoets   

12 – 18    1  33%  2  67%    7%  13%  x‐ squared  4.2857 

19 – 24    0  0%  7  100%    0%  47%  Df  2 

25 – 40    0  0%  5  100%    0%  33%  p‐ value  0.1173 

Tabel 20 

Het laatste verschijnsel dat hier aan bod komt, is de verbuiging van het aanwijzend en  bezittelijk voornaamwoord. In eerste instantie vergelijken we de resultaten in tabel 21  met  de  resultaten  in  de  tabellen  19  en  20.  Daarbij  valt  het  op  dat  dit  linguïstische  kenmerk het meest verbogen wordt. Vergelijken we vervolgens de resultaten onderling,  dan valt het op dat de jongeren in meer dan de helft van de gevallen de verbuiging van  het voornaamwoord toepassen. Dit aantal daalt onmiddellijk naar ongeveer 20% bij de  jongvolwassenen. Voor de laatste groep komen er maar 2 sms’jes in aanmerking. Om de  procentuele  cijfers  met  elkaar  te  vergelijken,  moeten  de  attestaties  binnen  de  drie  groepen in zekere zin overeenkomen. Een totaal van 2 attestaties kunnen we bijgevolg  niet  vergelijken  met  de  17  attestaties  voor  de  jongeren  en  de  14  attestaties  voor  de  jongvolwassenen.  Op  basis  van  de  resultaten  in  tabel  21  kunnen  we  wel  besluiten  dat  van  alle  verbuigingen  het  voornaamwoord  het  meest  toegepast  wordt  en  dat  jongeren  hier  het  meest  gebruik  van  maken.  Dat  de  p‐waarde  dicht  bij  0,05  ligt,  versterkt  deze  conclusie.  Het  onderzoek  naar  het  verband  tussen  de  verbuiging  van  de  voornaamwoorden en de leeftijd was bijna significant te noemen.    verbuiging vnw.  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  11  65%  3  21%  1  50%  Mogelijkheid  6  35%  11  79%  1  50%  Relatieve cijfers        Toegepast  33%  9%  3%  Mogelijkheid  18%  33%  3%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    5.8174  2  0.05455  Tabel 21 

 

3.8  Het gij‐systeem  3.8.1  Voorstelling  De standaardtalige aanspreekvormen zijn jij/je in een vertrouwelijke situatie en u in de  beleefdheidsvorm. De tussentaal in Vlaanderen voegt daar nog het gij‐systeem aan toe,  zoals in Wa ga gij vant weekend doen? Dit systeem bestaat uit een onbeklemtoonde ge en 

 

41 

een  beklemtoonde  gij  in  de  2e  persoon  en  een  u  als  objectsvorm.  In  het  hedendaagse  Nederlandse  taalgebruik  komt  het  gij‐systeem  enkel  voor  in  de  Bijbel  en  in  het  Schoonvlaams.    Sms’jes met de standaardvorm je/jij zijn sowieso een mogelijkheid tot het vormen van  het  voornaamwoord  ge/gij.  We  kunnen  daarnaast  ook  rekening  houden  met een  vorm  als komde (zie: 3.9 Clitische vorm van het persoonlijk voornaamwoord). Zo heeft men de  keuze tussen komde en komt ge. Net zoals men de keuze heeft tussen kom je en komt ge.  We  bespreken  eerst  de  tabel  waarbij  zowel  de  standaardvorm  als  de  du‐vormen  tot  potentiële  ge­/gij‐vormen  gerekend  worden.  Vervolgens  behandelen  we  enkel  de  sms’jes  met  een  ge/gij  en  de  sms’jes  met  een  standaardvorm.  Ik  wou  naast  de  bespreking van het  gij‐systeem ook nagaan of de respondenten die ge of gij gebruiken  als  voornaamwoord,  ook  voor  de  objectsvorm  u  kiezen.  Daarvoor  heb  ik  die  sms’jes  geselecteerd waar ge of gij gebruikt wordt en waar een objectsvorm in voorkomt. 

3.8.2  Bespreking  Tabel 22 toont de resultaten van het gij‐systeem waarbij we rekening houden met de du‐ vormen. Op het eerste gezicht lijken jongeren misschien wel minder dan we vermoeden  voor  de  ge­/gij‐vormen  te  kiezen.  Zo  past  slecht  42%  van  de  jongeren  ge  of  gij  in  de  sms’jes toe. Dat wil hier echter niet zeggen dat de overige 58% voor de standaardvorm  kiest. Tot deze 58% behoren zowel de jongeren die voor een du‐vorm gekozen hebben  als de jongeren die de standaardvariant gebruiken. Daarom nemen we in tabel 23 enkel  de  standaardvormen  als  mogelijkheid  op.  Het  wordt  duidelijk  dat  de  meerderheid  van  de jongeren bij een keuze tussen ge/gij en je/jij voor de omgangstalige variant kiest. Bij  de  relatieve  cijfers  zien  we  trouwens  dat  24%  van  de  sms’jes  die  voor  dit  taalverschijnsel  in  aanmerking  komen,  een  ge/gij‐vorm  heeft  en  tot  de  groep  van  de  jongeren  behoort.  Slechts  7%  van  de  sms’jes  met  een  ge/gij  behoort  tot  de  jongvolwassenen en voor de volwassenen hebben maar 3% een ge of gij. Aangezien we  voor iedere leeftijdscategorie een mooi geheel van attestaties hebben en de verhouding  van het aantal toepassingen en mogelijkheden duidelijk afwijkt, is ook het resultaat in de  beide tabellen significant. Als de ge­/gij‐vormen voorkomen, dan is dat vooral in sms’jes  van de eerste groep. Opvallend is bovendien de forse daling van groep 1 naar groep 2 en  de  behoorlijke  stagnering  van  groep  2  naar  groep  3.  Als  jongeren  een  andere  taalvariëteit  hebben  dan  de  volwassenen,  dan  kan  het  gij‐systeem  daarvan  een  voorbeeld  zijn.  In  hoofdstuk  4  gaan  we  na  of jongeren  de  ge­/gij‐vormen,  als  kenmerk  van hun taal, ‘reserveren’ voor sms’jes naar vrienden.                 

42 

gij‐vormen [+du]  Absolute cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Relatieve cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Significantietoets     

  gij‐vormen [‐du]  Absolute cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Relatieve cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Significantietoets   

12 – 18    35  42%  48  58%    20%  28%  x‐ squared  15.4858  Tabel 22 

12 – 18    35  55%  29  45%    24%  20%  x‐ squared  23.4489 

19 – 24    10  16%  51  84%    6%  29%  Df  2 

25 – 40    4  13%  26  87%    2%  15%  p‐ value  0.0004338 

 

19 – 24    10  19%  44  81%    7%  30%  Df  2 

25 – 40    4  14%  25  86%    3%  17%  p‐ value  8.093e‐06 

Tabel 23 

Vervolgens gaan we na of respondenten die ge of gij gebruikt hebben, ook voor de u als  objectsvorm  kiezen.  Daarvoor  hebben  we  die  sms’jes  geselecteerd  waar  ge  of  gij  in  voorkomen. In totaal zijn dat 49 sms’jes. Dit resultaat zien we ook in de tabellen 22 en  23 als we de absolute cijfers van de toepassingen optellen. We controleren via R of er in  deze  sms’jes  een  objectsvorm  aanwezig  is.  Bij  37  van  de  49  sms’jes  was  dat  niet  het  geval. De overige 12 werden onder de loep genomen met als resultaat dat 11 van de 12  personen voor de objectsvorm u kiezen en één persoon voor je of jou gekozen heeft. We  hebben vervolgens het sms’je opgespoord en het bleek om een bericht van een 18‐ jarig  meisje te gaan: Wat vraag je je af? Ik vroeg me net af, doet gij dat niet soms op vrijdag iets  gaan drinken. Daarbij valt het onmiddellijk op dat dit meisje in de eerste zin, waar het  reflexief voornaamwoord en de mogelijkheid tot het vormen van u staat, niet voor het  voornaamwoord  gij  maar  voor  je  gekozen  heeft.  Ondanks  het  feit  dat  dit  sms’je  inderdaad  een  gij‐vorm  heeft,  staat  de  je  van  het  reflexief  voornaamwoord  niet  bij  gij  maar bij je. Respondenten die met andere woorden gij gebruiken, kiezen in alle gevallen  voor u.     indien gij > u?    Absolute cijfers    Toegepast  11  92%  Mogelijkheid  1  8%  geen mogelijkheid  37    Tabel 24 

 

 

43 

3.9  Clitische vorm van het persoonlijk voornaamwoord in de tweede persoon  enkelvoud  3.9.1  Voorstelling  Zus,ebde gij uwe sleutel mee?Want ik  ga straks mss weg zijn,gade gij weg vanaafd?Ga jij  snoopy  eten  geven?Ahja  en  kunde  gij  mij  voeren  naar  een  fuif?XX  tot  straks  mss.  Bij  dit  sms’je  van  een  15‐  jarig  meisje  treedt  bij  de  woorden  ebde,  gade  en  kunde  een  vervoeging  van  de  tweede  persoon  enkelvoud  op  met  een  de‐suffix  bij  inversie.  Dit  tweedepersoonssuffix  is  een  relict  van  de  in  het  oudere  Nederlands  gebruikte  du‐ vormen  en  is  bijzonder  typerend  voor  de  Vlaamse  tussentaal  (Geeraerts  en  de  Sutter  2003: 59). Naast dit de‐suffix heeft men ook vormen met een te‐suffix, zoals in het sms’je  Yo waar zitte? Het te‐suffix is het gevolg van de regressieve assimilatie van het de‐suffix.    Tot de clitische verbuiging van het persoonlijk voornaamwoord van  de  eerste  persoon  rekenen  we  vormen  als  kommek  en  bennek.  Vaak  gaan  deze  vormen  gepaard  met  een  verdubbeling van het subject (kommekik en moe kik). Dit onderzoek beperkt zich tot de  vormen van de tweede persoon enkelvoud. De clitische verbuigingen van het persoonlijk  voornaamwoord  van  de  eerste  persoon  worden  dus  niet  opgenomen.  Toch  is  het  interessant om even kort stil te staan bij dit linguïstische kenmerk. In deze studie komen  er in totaal zes vormen voor. Deze worden gebruikt door respondenten uit de eerste en  de  tweede  groep.  Bij  vier  van  de  zes  toepassingen  is  er  een  subjectverdubbeling.  Vergelijken we het gebruik van de clitische verbuiging van de eerste persoon enkelvoud  met die van de tweede dan wordt dit laatste veel meer gebruikt. In de gesproken taal is  de korte vorm bij clisis vooral ək ('k) de regel. Een sms’er die bennek wil schrijven, kan  evengoed  voor  benk  kiezen,  wat  een  samentrekking  van  ben  ‘k  is.  De  apostrof  schrijft  men  niet,  want  dit  leesteken  kost  alleen  maar  onnodige  tijd en  een  letterteken.  Op  die  manier  zijn  bennek  en  benk  qua  uitspraak  gelijk.  Andere  respondenten  zeggen  in  de  spreektaal misschien letterlijk benk. Ook zij kiezen natuurlijk voor de enclitische k. Door  de  concurrerende  enclitische  k  wordt  de  –ek‐vorm  of  –(e)kik‐vorm  van  de  clitische  verbuiging  van  de  eerste  persoon  dus  minder  gebruikt.  Maar  zoals  de  argumentatie  aantoont, betekent dat niet dat ze niet langer in de spreektaal voorkomt.     Voor  een  onderzoek  naar  de  clitische  verbuiging  van  de  tweede  persoon  vergelijk  ik  eerst de sms’jes met –de/–te‐vormen met berichtjes waar een inversie voorkomt zonder  verbuiging  en  met  behoud  van  het  persoonlijk  voornaamwoord,  zoals  in  Wanneer  komtge af??? Zowel de standaardvormen als ook de ge­/gij‐vormen worden in de eerste  tabel  bij  de  mogelijkheden  opgenomen.  Een  sms’je  met  kom  j,  waar  de  letter  j  gelezen  moet worden zoals ze er staat (zie 3. 19 CU‐categorie), levert zonder enig probleem een  mogelijkheid  op.  In  sommige  gevallen  komt  het  voornaamwoord  na  een  voegwoord  zoals in het sms’je: Mamma, laat x weten als je bijna thuis bent. Hier kan als je evengoed  door  alsde  vervangen  worden,  waardoor  deze  constructie  ook  als  een  mogelijkheid  wordt  opgenomen.  In  een  volgende  tabel  beperk  ik  de  mogelijkheden  door  enkel  de 

 

44 

sms’jes met een standaardvorm te selecteren. De sms’jes met een ge­/gij‐ vorm worden  bijgevolg niet meer meegeteld.  

3.9.2  Bespreking  Vergelijken we tabel 25 met tabel 22 dan valt het op dat de resultaten voor de jongeren  heel  dicht  bij  elkaar  liggen:  41%  kiest  voor  de  clitische  verbuiging  en  42%  voor  het  gebruik van ge/gij. De beide omgangstalige varianten zijn voor de jongeren mogelijk. Dat  de  resultaten  zo  dicht  bij  elkaar  liggen,  geeft  aan  dat  de  jongeren  nu  eens  voor  de  du‐ vorm  kiezen,  dan  weer  voor  de  ge­/gij‐vormen.  Doorslaggevend  daarbij  is  de  manier  waarop men de zin of vraag in een gesproken situatie formuleert. Daarnaast kan ook de  situatie en de boodschap een rol spelen. Vergelijken we tabel 25 met 26 dan valt het op  dat  het  absolute  cijfer  van  de  jongeren  met  11%  stijgt  (van  41%  naar  52%).  Dat  betekent  dat  bij  een  keuze  tussen  kom  je  en  komde  ongeveer  de  helft  van  de  jongeren  voor de laatste vorm kiest. Voor de ge­/gij‐vormen was dat 55% (zie tabel 23). Net zoals  bij  de  tabellen  25  en  22,  liggen  ook  de  resultaten  van  de  tabellen  26  en  23  dicht  bij  elkaar (zie figuur 4). De laatste twee staven tonen aan dat jongeren een lichte voorkeur  hebben  voor  de  omgangstalige  vormen.  Dat  deze  twee  staven  bijna  identiek  zijn,  wijst  erop dat jongeren niet resoluut voor één van de twee vormen kiezen.    

Figuur 4 

 

Voor de meeste volwassenen gaat het schrijven van kende of kent gij te ver. Zij keuren  deze vormen af omdat ze te informeel zijn. Als volwassenen dan toch een omgangstalige  vorm  gebruiken  dan  wint  kent  gij  het  van  kende.  De  jongvolwassenen  bevinden  zich  tussen  de  jongeren  en  de  volwassenen.  Zij  gebruiken  de  du­vormen  duidelijk  minder  maar keuren het verschijnsel niet volledig af. Ze twijfelen echter niet bij de keuze tussen  een  clitische  verbuiging  en  de  standaardvorm.  Zo  kiest  80%  van  de  jongvolwassenen  voor de standaardvariant.     Aangezien we voor iedere leeftijdscategorie een mooi geheel van attestaties hebben en  de  verhouding  van  het  aantal  toepassingen  en  mogelijkheden  duidelijk  afwijkt,  is  ook  het  resultaat  significant.  Als  een  clitische  verbuiging  van  het  persoonlijk   

45 

voornaamwoord  in  de  tweede  persoon  enkelvoud  voorkomt,  is  dat  niet  toevallig  in  de  sms’jes  van  de  jongeren.  De  forse  daling  van  groep  1  over  2  naar  3  toont  aan  dat  dit  verschijnsel  duidelijk  veel  minder  aanwezig  is  bij  de  jongvolwassenen  en  de  volwassenen.  Aangezien  we  het  taalverschijnsel  en  de  toepassing  ervan  mogen  veralgemenen,  concluderen  we  dat  jongeren  het  meest  gebruik  maken  van  de  du‐ vormen, terwijl volwassenen het linguïstische kenmerk vooral afwijzen. Daardoor is de  clitische  verbuiging  van  het  persoonlijk  voornaamwoord  in  de  tweede  persoon  enkelvoud  een  ideaal  middel  om  de  identiteit  van  de  jongeren  extra  te  beklemtonen.  Hoofdstuk  4  gaat  verder  na  of  jongeren  de  clitische  verbuiging  inderdaad  als  een  kenmerk van hun taalvariëteit beschouwen.     du‐vormen [+gij]   12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  31  41%  10  19%  1  4%  Mogelijkheid  44  59%  42  81%  24  96%  Relatieve cijfers        Toegepast  20%  7%  1%  Mogelijkheid  29%  28%  16%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    15.8585  2  0.0003601  Tabel 25 

  du‐vormen [‐gij]  Absolute cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Relatieve cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Significantietoets   

12 – 18    31  52%  29  48%    24%  22%  x‐ squared  21.2896 

19 – 24    10  20%  39  80%    8%  30%  Df  2 

25 – 40    1  5%  21  95%    1%  16%  p‐ value  2.382e‐05 

Tabel 26 

 

 

3.10  De of het?  3.10.1  Voorstelling  In de zin En eb de et a aan uw ouders gevraagd voor vrijdag na t school bij mij te komen?  treedt een eigenaardig verschijnsel op. Het woord school krijgt hier een onzijdig genus.  Waarschijnlijk werd het lidwoord de eerst als proclitische vorm gebruikt (d’ school). De  combinatie  van  een  stemhebbende  d  met  een  stemloze  s  zorgde  er  echter  voor  dat  d  stemloos werd, waardoor men uiteindelijk t school zei.   

 

46 

In dit onderzoek werd er rekening gehouden met een aantal woorden waar het gevaar  voor  een  verkeerd  lidwoord  groot  is.  Deze  woorden  zijn:  de  school,  de  stad  en  het  voetbal. Het voetbal is het spel, terwijl de voetbal het voorwerp is. In het sms’je Kanje aan  Justine die kaarten voor de voetbal vragen en ook aan valerie? moet het lidwoord het i.p.v.  de  gebruikt  worden.  Men  vraagt  namelijk  kaarten  voor  het  spel  en  niet  voor  het  voorwerp. In vaste uitdrukkingen zonder lidwoord, zoals bijvoorbeeld naar school of op  school,  is  er  natuurlijk  geen  mogelijkheid  tot  het  vormen  van  een  verkeerd  lidwoord.  Ook constructies waar er in principe een lidwoord moet staan, maar waar het lidwoord  afwezig  is,  worden  als  geen  mogelijkheid  opgenomen.  We  weten  namelijk  niet  of  de  respondent  het  juiste  lidwoord  zou  kiezen  of  niet.  Er  moet  bijgevolg  een  lidwoord  aanwezig zijn, vooraleer we een oordeel kunnen vellen. 

3.10.2  Bespreking  Een groot nadeel bij het onderzoeken van de lidwoorden is dat we slechts met een klein  aantal sms’jes rekening kunnen houden. Staat er geen lidwoord bij de woorden die we  onderzoeken, dan kunnen we niets besluiten. Daardoor hebben we maar 10 attestaties  voor  de  eerste  groep,  4  voor  de  jongvolwassenen  en  geen  attestaties  voor  de  volwassenen.  De  reden  waarom  de  laatste  groep  geen  attestaties  heeft,  is  omdat  de  woorden  school  en  stad  vooral  door  de  jongeren  gebruikt  worden.  Ze  spreken  bijvoorbeeld af aan de school of in de stad. Daardoor ontstaan constructies zoals aan het  school  en  in  het  stad.  Ook  het  woord  voetbal  wordt  vooral  door  de  jongeren  en  de  jongvolwassenen  gebruikt.  Zij  zijn  degenen  die  het  spel  nog  heel  actief  spelen  en  het  woord bijgevolg in hun taalgebruik gebruiken.     Bij de constructie na t school is het heel logisch dat het lidwoord de eerst geclitiseerd is  met  school  waardoor  d  geëvolueerd  is  in  een  t.  In  het  sms’je  Komde  gij  mij  sebiet  nog  ophalen aant school is er echter nog een andere verklaring waarom het grafeem d een t  geworden  is.  Deze  verklaring  is  de  verschuiving  van  de  woordgrens  (zie  ook  3.5  Proclitische t). Zo wordt het lidwoord de met het voorzetsel aan verbonden. Dat men de  constructie  aand  in  de  spreektaal  uitspreekt  als  [a:nt]  is  logisch.  We  hebben  in  het  Nederlands namelijk een eindklankverscherping of Auslautverhärtung aan het einde van  een woord. We kunnen dat vergelijken met het woord paard. Er staat wel een d maar we  spreken het uit als een [t]. Een constructie als aand zou wijzen op een verschuiving van  de woordgrens maar levert verder geen problemen op. Want met deze constructie geeft  de sms’er aan dat hij of zij wel weet dat het lidwoord bij  school de is, terwijl het in de  spreektaal in navolging van de Nederlandse fonologie als [a:nt] uitgesproken wordt. Wat  er  echter  in  de  sms‐taal  gebeurt,  is  dat  men  nergens  aand  maar  steeds  aant  schrijft.  Want waarom een d schrijven als men uiteindelijk een [t] hoort? De vraag is of jongeren  daardoor nog weten wat het correcte lidwoord bij school is?    Volgens  de  absolute  cijfers  in  tabel  27  gebruikt  90%  van  de  jongeren  en  75%  van  de  jongvolwassenen  het  lidwoord  het  bij  stad  en  school  en  de  bij  voetbal  (het  spel).  Deze  cijfers  zijn  extreem  hoog  en  wijken  af  van  de  0%  bij  de  volwassenen.  We  verwachten   

47 

hier dan misschien ook een kleine p‐waarde, toch krijgen we in plaats daarvan de code  NA. Dit betekent ‘not applicable’ en geeft aan dat de significantietoets niet berekend kan  worden door het kleine aantal attestaties in de eerste en tweede groep en het ontbreken  van  attestaties  voor  de  laatste  groep.  We  mogen  de  resultaten  uit  onderstaande  tabel  dan ook niet veralgemenen.     Opvallend  is  dat  de  woorden  stad,  school  en  voetbal  steeds  in  combinatie  met  een  voorzetsel  voorkomen,  zoals  int  stad,  naar  de  voetbal,  opt  school,…  Deze  constructies  worden letterlijk uit de spreektaal in de geschreven sms‐taal geïntegreerd. Dat betekent  niet dat jongeren daarom het correcte lidwoord bij school niet meer kennen. Het toont  wel aan dat de jongeren en jongvolwassenen zich door de spreektaal laten leiden en dat  ze bij het schrijven van de constructie aant school niet nadenken over het lidwoord bij  school.  Na  verloop  van  tijd  zou  het  verkeerde  lidwoord  als  correct  beschouwd  kunnen  worden. Hierbij is het interessant een navraag te doen bij jongeren naar het lidwoord bij  stad, school en voetbal (het spel).    de of het?  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  9  90%  3  75%  0  0%  Mogelijkheid  1  10%  1  25%  0  0%  Relatieve cijfers        Toegepast  64%  21%  0%  Mogelijkheid  7%  7%  0%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    NaN  2  NA   

 

Tabel 27 

 

3.11  Het hulpwerkwoord gaan  3.11.1  Voorstelling  Als hulpwerkwoord van aspect doet het werkwoord gaan vaak dienst. Toch kan dit niet  in elke situatie gebruikt worden. Het is het makkelijkst om te zeggen wanneer men gaan  niet als hulpwerkwoord kan gebruiken. Zo kan men gaan niet combineren met hebben,  zijn, moeten, kunnen, mogen, dienen, durven en gaan zelf. Zinnen als Kdenk ni dak mrgn  ga gaan en maar moet u laten ga gaan slapen kunnen dus echt niet. Ook als we naar de  toekomst  verwijzen  doen  we  dit  met  zullen  of  met  de  tegenwoordige  tijd.  Het  hulpwerkwoord  gaan  kan  wel  gebruikt  worden  als  het  onderwerp  van  de  zin  zich  letterlijk verplaatst. Eveneens als het onderwerp van plan is iets te doen, dan kan hij het  ook  gaan  doen.  Een  laatste  mogelijkheid  is  als  er  sprake  is  van  het  begin  van  een  handeling of toestand, dan kan men in veel gevallen alleen maar gaan gebruiken.    

 

48 

Bij  de  verwerking  van  deze  categorie,  houden  we  rekening  met  sms’jes  waar  gaan  als  hulpwerkwoord toegepast wordt. Indien gaan gecombineerd wordt met een werkwoord  uit bovengenoemde lijst, dan werd het als tussentalig opgenomen. Bij een standaardtalig  gebruik  van  het  hulpwerkwoord  gaan,  proberen  we  er  een  werkwoord  uit  de  lijst  aan  toe  te  voegen  (hebben,  zijn,  moeten,  kunnen,  mogen,  dienen,  durven  en  gaan).  Als  er  bijvoorbeeld stond Ik ga wandelen dan was er een mogelijkheid om ik ga gaan wandelen  te schrijven. Dergelijke gevallen worden als een mogelijkheid opgenomen. Dat is echter  niet  altijd  mogelijk.  Een  zin  als  kga  u  full  rune  geven  kan  bijvoorbeeld  niet  verder  uitgebreid  worden  tot  ik  ga  u  full  rune  gaan  geven.  Dergelijke  zinnen  worden  als  geen  mogelijkheid opgenomen. 

3.11.2  Bespreking  De absolute cijfers geven aan dat jongeren het verschijnsel in 55% van de gevallen wel  gebruiken  en  in  45%  niet.  De  toepassing  van  gaan  gaan  of  gaan  met  een  ander  werkwoord uit bovengenoemde lijst is een direct gevolg van de spreektaal. De geldende  regel  is  daarbij  ‘schrijven  zoals  men  het  hoort’.  Dat  er  met  andere  woorden  geen  uniforme  sms‐taal  bestaat,  toont  ook  de  bespreking  van  dit  taalverschijnsel  aan.  Het  taalgebruik op het display van een toestel is volledig afhankelijk van de spreektaal van  de  eigenaar.  Gebruikt  de  zender  in  de  spreektaal  een  constructie  als  ik  ga  gaan  wandelen, dan zal dit ook in zijn of haar sms’je te lezen zijn. Opvallend is dat het gebruik  van  gaan  gaan  vaak  aanvaard  wordt  waardoor  ook  volwassenen  het  verschijnsel  gebruiken.  De  p‐waarde  levert  geen  significant  resultaat  op.  We  kunnen  bijgevolg  niet  zeggen  dat  jongeren  over  het  algemeen  dit  verschijnsel  meer  gebruiken  dan  volwassenen.  Wel  is  het  zo  dat  als  we  naar  de  absolute  cijfers  kijken  de  meeste  toepassingen  bij  de  jongeren  liggen.  De  relatieve  cijfers  tonen  aan  dat  23%  van  alle  mogelijke sms’jes een toepassing heeft van het werkwoord gaan in combinatie met een  ander werkwoord en dat dit afkomstig is van een jongere.     gaan gaan  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  11  55%  7  35%  2  25%  Mogelijkheid  9  45%  13  65%  6  75%  Relatieve cijfers        Toegepast  23%  15%  4%  Mogelijkheid  19%  27%  13%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    2.7429  2  0.2537  Tabel 28 

 

 

49 

3.12  Weer i.p.v. terug  3.12.1  Voorstelling  Zw!  Stw!  Deze  letterwoorden  representeren  de  uitdrukkingen  ‘zend  weer’  en  ‘stuur  weer’.  Ondanks  hun  bekendheid  en  hoge  frequentie  onder  de  jongeren  zijn  ze  fout.  Zo  moet men eigenlijk zend terug en stuur terug zeggen. Terug geeft namelijk aan dat er een  beweging  is  naar  de  plaats  van  herkomst,  naar  het  uitgangspunt.  Terwijl  weer  een  herhaling aangeeft. Dit laatste kunnen we vervangen door de woorden opnieuw, alweer  en  nogmaals.  De  jongere  die  zend  weer  aan  het  einde  van  zijn  sms’je  toevoegt,  wil  natuurlijk  niet  zend  opnieuw  zeggen,  wel  zend  terug  naar  mij  want  ik  wacht  op  een  antwoord. Het volgende sms’je toont aan dat het foute gebruik van weer niet alleen in de  letterwoorden voorkomt: Komdje nog were vandoage?Grtz,zw!    De meeste taaladviseurs stellen echter vast dat terug op elk moment en in elke situatie  gebruikt  wordt  en  dat  weer  verdwijnt.  Het  tussentalige  gebruik  van  terug  voor  weer  kwam ook voor, maar niet zo frequent als het omgekeerde gebruik van weer voor terug.  We  beperken  ons  in  dit  onderzoek  dan  ook  tot  dit  laatste.  Bij  het  zoeken  naar  een  mogelijkheid werd er rekening gehouden met die sms’je waar terug en weer in aanwezig  zijn. Natuurlijk is niet elk sms’je met weer fout. Zo hebben we bijvoorbeeld het volgende  sms’je  waar weer correct gebruikt wordt: Mama  kmis  u en  hb weer ruzi  gehd  me Milan  diene  stomn  klein  khaat  die  gewn.  =­).  Wanneer  in  een  sms’je  terug  correct  gebruikt  wordt,  kijken  we  of  we  dit  kunnen  vervangen  door  weer.  Indien  dat  mogelijk  is,  is  het  sms’je een mogelijkheid tot het vormen van weer i.p.v. terug. Het volgende sms’je is hier  een voorbeeld van: Heb jij een ticketje van de ijsjes of schrijf ik het zo op? En is dat echt  alles  dat  je  moet  terug  hebben?  Je  vraagt  maar  hé.  Groetjes,  x.  Dat  terug  uit  de  werkwoordelijke  eindgroep  moet,  is  een  ander  verhaal  dat  hier  niet  verder  aan  bod  komt.  In  dit  sms’je  is  terug  correct  gebruikt.  Er  kon  dat  je  moet  weer  hebben  gestaan  hebben  en  in  dat  geval  hebben  we  een  verkeerd  gebruik  van  weer.  Dit  sms’je  wordt  daarom als een mogelijkheid opgenomen. 

3.12.2  Bespreking  Het  aantal  attestaties  voor  de  drie  leeftijdscategorieën  is  beperkt.  Dat  komt  omdat  we  ons  maar  op twee woorden concentreren, namelijk weer en terug. Toch kunnen we op  basis van de 10 attestaties beslissen dat de jongeren uit dit onderzoek twijfelen als het  gaat  om  deze  twee  woorden.  Zij  weten  niet  goed  wat  te  kiezen  en  gebruiken  dan  ook  maar  het  woord  dat  ze  in  de  spreektaal  hanteren.  Het  idee  dat  terug  daarbij  continu  gebruikt  wordt,  ook  in  situaties  waar  weer  moet  staan,  klopt  volgens  tabel  29  niet.  Aangezien  de  p‐waarde  niet  kleiner  is  dan  0,05,  kunnen  we  onze  bevindingen  niet  veralgemenen. Bovendien kan de kans op ‘geen toeval’ niet uitgeschakeld worden. Toch  is het van belang om in de toekomst de aandacht op het gebruik van weer i.p.v. terug te  vestigen.  Opvallend  is dat  ook  de jongvolwassenen  het  verschijnsel nog  toepassen.  We 

 

50 

moeten er wel aan toevoegen dat deze ene attestatie in dit onderzoek een uitzondering  kan zijn. In dat geval wordt weer voor terug enkel door de jongeren gebruikt.               weer i.p.v. terug  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  5  50%  1  20%  0  0%  Mogelijkheid  5  50%  4  80%  6  100%  Relatieve cijfers        Toegepast  24%  5%  0%  Mogelijkheid  24%  19%  29%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    4.83  2  0.08937  Tabel 29 

 

3.13  Beknopte bijzin  3.13.1  Voorstelling  De beknopte bijzin is evenals andere bijzinnen een zinsdeel of  een zinsdeelstuk in een  grotere zin. Maar in tegenstelling tot de volledige bijzinnen, wordt  het  onderwerp  niet  uitgedrukt  en  is  het  gezegde  geen  persoonsvorm.  In  plaats  daarvan  bevatten  ze  een  infinitief  met  te  of  een  deelwoord.  Een  beknopte  bijzin  waarvan  het  gezegde  uit  een  infinitief  met  te  bestaat,  wordt  al  dan  niet  voorafgegaan  door  het  voegwoord  om.  Dit  voegwoord kan verplicht, uitgesloten of facultatief zijn. Het gebruik van de voegwoorden  van of voor ter vervanging van om is echter uitgesloten. Een voorbeeld hiervan is: Zeker  gwn geen goeste vr op msn te komen eh? :P. Missing youu. x3.     Om te achterhalen of er een mogelijkheid is deze foute voegwoorden te gebruiken, moet  er  in  een  sms’je  een  beknopte  bijzin  staan.  Indien  het  correcte  voegwoord  (of  geen)  gebruikt  wordt,  kijken  we  of  we  dit  kunnen  vervangen  door  van  of  voor.  Bij  een  fout  voegwoord, wordt dit als fout opgenomen. 

3.13.2  Bespreking  Ook  bij  de  beknopte  bijzin  hebben  we  slechts  een  beperkt  aantal  sms’jes  die  voor  het  onderzoek in aanmerking komen. Een resultaat van 7 sms’jes voor de jongeren, 10 voor  de jongvolwassenen en 6 voor de volwassenen zorgt ervoor dat het heel moeilijk wordt  om  hier  een  significant  resultaat  te  verkrijgen.  Dat  is  niet  verwonderlijk.  Als  je  in  elke  groep  voldoende  attestaties  hebt  en  er  is  een  duidelijk  verschil  in  de  onderlinge 

 

51 

toepassing van een taalverschijnsel, dan zal de p‐waarde kleiner zijn dan 0,01 en wordt  het aspect ‘toeval’ uitgesloten. Indien men maar een gemiddelde heeft van 8 attestaties  per categorie dan worden de kansen op een significant resultaat logischerwijs klein. Dat  wil  echter  niet  zeggen  dat  we  uit  onderstaande  tabel  niets  leren.  De  absolute  cijfers  tonen  aan  dat  jongeren  en  jongvolwassenen  het  foutieve  voegwoord  bij  de  beknopte  bijzin wel gebruiken. Hoewel ze in de meeste gevallen de correcte vorm toepassen, komt  het toch in een kleine 30% en 20% voor. Deze cijfers liggen dicht bij elkaar. Een signaal  dat het afhankelijk is van hoe men het in de spreektaal zegt. Men denkt dus niet na bij  het  schrijven  van  een  beknopte  bijzin,  waardoor  men  de  foute  voegwoorden  gebruikt.  Deze  resultaten  kunnen  niet  veralgemeend  worden  omdat  ze  niet  significant  zijn.  We  moeten hier bijgevolg steeds in termen van ‘de resultaten van de respondenten van dit  onderzoek’ spreken.    beknopte bijzin  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  2  29%  2  20%  0  0%  Mogelijkheid  5  71%  8  80%  6  100%  Relatieve cijfers        Toegepast  9%  9%  0%  Mogelijkheid  22%  35%  26%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    1.9195  2  0.383  Tabel 30 

 

3.14  Deletie subject  3.14.1  Voorstelling  Welbespraakte taalgebruikers van het Nederlands beheersen de kunst om woorden en  zinsdelen  weg  te  laten  zonder  dat  de  betekenis  van  de  boodschap  verloren  gaat.  Daarvoor  bestaan  er  verschillende  mogelijkheden.  In  dit  hoofdstuk  bespreken  we  de  deletie van het subject. In het volgende hoofdstuk komt de elliptische zin aan bod.    De  deletie  van  het  onderwerp  gebeurt  voornamelijk  wanneer  het  onderwerp  in  de  eerste persoon enkelvoud voorkomt. Zo leest men bijvoorbeeld kom u al tegemoet als ik  kom u al tegemoet. Het is echter niet mogelijk in elke constructie het onderwerp weg te  laten.  Stel  dat  men  bijvoorbeeld  in  het  berichtje  Ohzo..gmoet  da  ned  nie  make  het  onderwerp ge weglaat, kan de ontvanger het op de juiste manier interpreteren of als ik  moet  dat  Nederlands  niet  maken.  De  boodschap  is  hier  ambigu  en  in  een  dergelijke  situatie  gebruikt  de  sms’er  het  onderwerp  meestal  wel  om  misverstanden  te  voorkomen.   

 

52 

In sommige sms’jes laat men het loze onderwerp het vallen, zoals in: Ebk al gezegd ma  [het]  helpt  nie:s.  Aangezien  er  weinig  informatie  bekend  is  over  het  weglaten  van  het  onderwerp, beperk ik dit onderzoek tot de deletie van de eerste persoon enkelvoud in  die gevallen waar ik zonder enig probleem weggelaten kan worden. Dat kan echter niet  altijd. In een zin als Jiw! Zg gade gij nar d ksj fuif, ik nie. Tis maar da ge et wet e slu! Xx  kunnen we het voornaamwoord ik niet weglaten. Ander krijgen we een zin als Zeg ga jij  naar de ksj­fuif, niet. Deze zin maakt niet langer duidelijk dat de zender niet gaat. Ook in  de volgende zin wordt het niet duidelijk dat de zender niet komt trainen indien men ik  weglaat:  Hoi,  kom  je  morgen  trainen?  Ik  in  ieder  geval  wel!  Hplijk  jij  ook!  Xxx  en  tot  morgen?!  Wordt  een  aanspreking  gevolgd  door  het  voornaamwoord  ik  dan  kan  je  dit  laatste  moeilijk  weglaten.  Anders  krijgen  we  het  gevoel  dat  de  persoon  die  aangesproken wordt iets moet doen. Dit is het geval in het sms’je: Mama, ik kom te voet…  naar  je  bureau…  Wacht  daar  op  mij  hé  ☺  xx.  Een  laatste  geval  waar  het  persoonlijk  voornaamwoord  van  de  eerste  persoon  niet  weggelaten  kan  worden,  is  als  het  onderwerp  niet  alleen  ik  is  maar  verder  aangevuld  wordt.  Zoals  in  het  sms’je  Yo  wa  doede?  Ik  en  Simon  gaan  fkes  na  Kevin.  Derna  mss?  Grts,  waar  het  onderwerp  niet  ik  is  maar  ik  en  Simon.  We  voegen  hier  nog  aan  toe  dat  we  in  dit  onderzoek  geen  rekening  gehouden hebben met letterwoorden als hvj ‘hou van jou’ en zjg ‘zie je graag’. Ondanks  de  deletie  van  het  persoonlijk  voornaamwoord  beschouwen  we  de  letterwoorden  als  een aparte categorie. 

3.14.2  Bespreking  Dit  verschijnsel  valt  onmiddellijk  op  in  vergelijking  met  de  bovengenoemde  taalverschijnselen.  Het  is  het  eerste  linguïstische  kenmerk  waar  we  geen  dalende  lijn  krijgen  van  groep  1  naar  3  maar  een  stijgende.  Dit  verschijnsel  wordt  dus  in  tegenstelling tot de vorige juist meer gebruikt door de volwassenen en minder door de  jongeren.  Aangezien  we  dit  hoofdstuk  van  deletie  subject  beperkt  hebben  tot  het  persoonlijk  voornaamwoord  ik,  hadden  we  een  dergelijke  evolutie  misschien  wel  kunnen verwachten. Vergelijken we namelijk deze tabel met tabel 11 van de proclitische  k dan krijgen we grofweg een omgekeerd evenredige evolutie te zien. In figuur 2 worden  de toepassingen van de proclitische k en van de deletie subject visueel voorgesteld. Zo  zien  we  dat  de  jongeren  in  69%  een  proclitische  k  toegepast  hebben,  terwijl  voor  de  deletie van het subject de volwassenen in 62% van de gevallen het subject laten vallen.  Het grote verschil met de proclitische k is dat volwassenen het maar in 3% gebruiken,  terwijl de jongeren wel nog in 25% het subject van de zin weglaten. Aangezien ook het  resultaat van de proclitische k significant was, kunnen we de resultaten veralgemenen.  Onze conclusie is daarbij dat jongeren het subject van de zin meestal uitdrukken maar  dat  ze  daarvoor  heel  vaak  een  proclitische  vorm  gebruiken.  Volwassenen  daarentegen  kiezen in de meeste gevallen voor een deletie van het subject en zullen zo goed als nooit  gebruik maken van een proclitische vorm.    

 

53 

Figuur 5 

 

De  reden  waarom  volwassenen  het  onderwerp  in  de  zin  weglaten,  is  dat  ze  beknopt  maar tegelijkertijd niet te tussentalig willen zijn. Ze schrijven dus liever geen onderwerp  dan  een  k  te  gebruiken.  Het  is  ook  mogelijk  dat  jongeren  hun  identiteit  meer  willen  beklemtonen  door  het  onderwerp  uit  te  drukken,  terwijl  volwassenen  hier  minder  belang aan hechten.      deletie subject  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  25  25%  42  45%  29  62%  Mogelijkheid  77  75%  52  55%  18  38%  Relatieve cijfers        Toegepast  10%  17%  12%  Mogelijkheid  32%  21%  7%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    20.3404  2  3.830e‐05  Tabel 31 

 

3.15  Ellips  3.15.1  Voorstelling  Een  ellips  of  een  onvolledige  zin  bevat  geen  onderwerp  en  een  persoonsvorm  en  behoort niet tot de beknopte bijzinnen, de gebiedende wijs waarin het onderwerp niet  uitgedrukt  is,  de  samengetrokken  zinnen  of  tot  de  zinnen  met  presentatief  er.  In  dit  onderzoek  is  er  een  onderscheid  gemaakt  tussen  zinnen  met  enkel  deletie  onderwerp,  persoonsvorm of beide. Dat laatste krijgt de benaming elliptische zin. De elliptische zin  is vaak een repliek in een gesprek en komt dus vooral voor in de gesproken taal.    Ik  heb  het  concept  ‘ellips’  overwogen,  maar  aangezien  er  nogal  veel  elliptische  constructies  in  de  sms’jes  voorkomen,  werd  er  een  onderscheid  gemaakt  binnen  de  categorie ‘ellips’. Er zijn in het totaal drie onderverdelingen: de uitroep, de ellips en de   

54 

wens.  Tot  de  eerste  groep  rekenen  we  constructies  bestaande  uit  1  of  2  woorden.  Ze  bestaan voornamelijk uit een adjectief zoals zalig of echt irritant. Ze kunnen echter ook  bestaan  uit  het  bijwoord  zo  +  adjectief,  zoals  zo  lief,  eventueel  gevolgd  door  een  van‐ constructie  zo  lief  van  jou.  Vooral  constructies  die  eindigen  met  een  uitroepteken  worden tot deze categorie gerekend.     Een elliptische constructie als oké, geen probleem hoort niet tot de eerste groep omdat  het daarvoor niet krachtig genoeg is. In tegenstelling tot oké, geen probleem wordt Goed  plan! aan het begin van een sms’je wel als uitroep opgenomen omdat het krachtiger is.  Constructies  bestaande  uit  zo  gevolgd  door  een  zelfstandig  naamwoord  (zo  een  sfeer)  reken  ik  tot  een  elliptische  zin  (tweede  categorie).  Net  zoals  vele  andere  constructies  waarvan  zowel  het  onderwerp  als  de  persoonsvorm  afwezig  zijn.  In  het  geval  dat  één  van de twee gebruikt wordt (of het onderwerp of de persoonsvorm) gebruik ik het label  ‘deletie persoonsvorm’ en ‘deletie subject’.     De derde categorie bestaat uit de ‘wens’. Tot een wens reken ik gelukkige verjaardag en  veel succes/plezier. In de standaardtaal zou men deze constructies schrijven als: ik wens  je veel succes en ik wens je een gelukkige verjaardag.    Bij  de  verwerking  van  de  elliptische  zin,  werd  er  enkel  met  de  tweede  groep  rekening  gehouden. 

3.15.2  Bespreking  Een  elliptische  constructie  is  ideaal  om  een  boodschap  verkort  neer  te  schrijven.  Men  heeft  namelijk  minder  lettertekens  en  woorden  nodig  en  men  kan  zo  heel  wat  tijd  besparen. Het volgende sms’je is hier een voorbeeld van: Max,ik ga spijtig genoeg nt op  tijd gedaan hebben en [ik] [heb] morgen [een] drukke dag,dus [wil] [ik] op tijd [mijn] bed  in☺. We kunnen dan ook verwachten dat iedere sms’er dit taalverschijnsel gebruikt.     Aangezien bijna elk sms’je een potentiële elliptische constructie inhoudt, heeft het niet  veel zin de code ‐1 en ‐2 toe te voegen. Er zijn ook sms’jes met meer dan één ellips. Wij  houden echter enkel rekening met de sms’jes waar minstens één elliptische constructie  in voorkomt. Dus een sms’je met bijvoorbeeld 3 ellipsen is een mooi voorbeeld van hoe  economisch de sms’er met zijn taal omgaat, het wordt in dit onderzoek maar één keer  geattesteerd.  Via  R  berekenen  we  het  aantal  sms’jes  met  minstens  één  ellips  voor  de  jongeren,  de  jongvolwassenen  en  de  volwassenen.  Dat  aantal  wordt  gedeeld  door  het  totale aantal sms’jes. Zo komen we aan een resultaat van 10 sms’jes op de 100 voor de  jongeren. Voor de jongvolwassenen stijgt dit aantal met een totaalscore van 28 sms’jes  op de 100. De volwassenen scoren echter het hoogst. Zo heeft 4 op de 10 sms’jes van de  volwassenen een ellips.      We  kunnen  veronderstellen  dat  sms’jes  met  minder  woorden,  en  dus  minder  lettertekens,  de  toepassing  van ellipsen  illustreren.  Figuur  6  geeft  aan  dat  dit hier  niet   

55 

klopt. Zo vertellen jongeren hun inhoud in gemiddeld 15 woorden per sms. Volwassenen  doen  dat  in  14  woorden.  Volgens  onze  veronderstelling  zouden  jongeren  en  volwassenen  ongeveer  evenveel  ellipsen  gebruiken  maar  de  stijgende  lijn  in  figuur  6  spreekt  dat  tegen.  Dat  vooral  volwassenen  dit  taalverschijnsel  gebruiken,  is  geen  verrassing.  Zo  scoren  zij  ook  hoog  in  de  toepassing  van  de  deletie  van  het  subject.  De  achterliggende  redenering  is  dat  volwassenen  beknopt  willen  zijn,  maar  dat  ze  tegelijkertijd niet willen toegeven aan tussentalige elementen in de geschreven sms‐taal.  Bovendien  zijn  ze  niet  vertrouwd  met  de  verkortingen  en  andere  typische  sms‐ taligheden. Om lettertekens te sparen, kiezen ze voor een deletie van het subject of een  elliptische constructie.   

Figuur 6 

 

 

3.16  Hoofdletters  3.16.1  Voorstelling 

 

Als we een persoon, een plaats of een zaak willen aanduiden, gebruiken we daarvoor een  eigennaam. Men kan ook een soortnaam gebruiken maar dat is voor het onderzoek naar  de  hoofdletters  van  geen  belang.  De  eigennamen  worden  volgens  de  officiële  spelling  met een hoofdletter geschreven. Kijken we echter naar de sms‐berichten, dan blijkt deze  spellingsregel  niet  langer  van  toepassing.  Namen  als  Yari,  Stijn,  Dimi  en  Lisa  verliezen  hun  hoofdletter.  Ook  de  hoofdletter  bij  plaatsen  en  zaken  wordt  tot  een  kleine  letter  gereduceerd.  Dat  de  sms‐taal  hoofdletters  vermijdt,  klopt  echter  niet.  Kleine  woordjes  zoals super worden maar al te graag als SUPER geschreven. Want op die manier weet de  ontvanger dat men heel enthousiast is over iets.     Met  het  schrijven  van  een  hoofdletter  bij  eigennamen  draag  je  natuurlijk  geen  emotionele boodschap over. Indien men een bepaalde persoon leuk vindt, zal men dat in  de sms‐taal op een andere manier duidelijk maken. Het volgende sms’je geeft dit mooi  aan: Hey lynntje, cv? Eeft die Cloë eigenlyk ng iets gezegd? Wete kheb rapport gehad, kheb   

56 

86, tval  nog mee ;)! En, alles ng goe  op turne? Xxx  nwly! De eerste eigennaam is zonder  hoofdletter  geschreven  en  krijgt een  diminutief.  De  zender  maakt van  de  naam  van  de  ontvanger een koosnaam. Een teken dat de sms’er de ontvanger leuk vindt. De volgende  eigennaam  is  Cloë.  Dit  meisje  valt  blijkbaar  minder  in  de  smaak.  Zo  staat  er  voor  de  eigennaam  een  aanwijzend  voornaamwoord  waardoor  Cloë  een  pejoratieve  betekenis  heeft. Opvallend is dat de eigennaam hier wel met een hoofdletter geschreven wordt.     Bij  het  verwerken  van  de  gegevens  werden  alle  eigennamen  die  normaal  volgens  de  Nederlandse grammatica met een hoofdletter geschreven moeten worden geattesteerd.  Bij  de  aanwezigheid  van  een  hoofdletter  werd  het  als  een  mogelijkheid  opgenomen.  Sommige  sms’jes  met  een  eigennaam  zijn  volledig  in  hoofdletters  geschreven.  Deze  sms’jes worden geëlimineerd omdat men niet weet of de respondent de eigennaam met  of zonder hoofdletter zou schrijven. 

3.16.2  Bespreking  In een onderzoek naar de chattaal van jongeren hebben Vandekerckhove en Van Rooy  (2005: 31) vastgesteld dat er in 31,3% van de woorden geen hoofdletter gebruikt wordt,  waar er normaal gezien wel een zou moeten staan. Vergelijken we dat met tabel 32 dan  gebruiken de jongeren uit dit onderzoek nog minder hoofdletters. Zo gebruikt 51% van  de  jongeren  geen  hoofdletter  bij  de  eigennamen.  Dit  cijfer  kan  wel  afwijken  aangezien  het totale aantal bevraagden in de twee onderzoeken verschilt. Van Rooy heeft namelijk  190 informanten bestudeerd. Dat is meer dan het dubbele van het aantal bevraagden in  mijn  onderzoek  (70  jongeren).  Vandekerckhove  en  Van  Rooy  (2005:  31)  verklaren  de  afwezigheid  van  hoofdletters  vanuit  het  snelle  en  vluchtige  karakter  van  de  chattaal.  Deze  verklaring  is  ook  de  reden  waarom  jongeren  in  de  sms‐taal  geen  hoofdletters  gebruiken.     Als we een hoofdletter bij eigennamen willen gebruiken, moeten we bij de meeste gsm’s  eerst een ander menu activeren vooraleer we de hoofdletter kunnen typen. Je moet als  sms’er  een  zekere  behendigheid  hebben,  om  dit  in  een  snel  tempo  te  kunnen  doen.  Vandaar  dat  51%  van  de  jongeren,  46%  van  de  jongvolwassenen  en  32%  van  de  volwassenen  geen  hoofdletters  gebruikt.  Toch  blijft  de  vraag  waarom  de  overige  49%  van de jongeren, 54% van de jongvolwassenen en 68% van de volwassenen er wel voor  kiest  een  hoofdletter  te  typen.  Zeker  als  we  weten  dat  dit  tijd  kost  en  een  zekere  behendigheid vraagt. De verklaring is vaak het gsm‐toestel an sich. Zo hebben de meeste  gsm’s  een  automatische  functie  waarbij  na  het  typen  van  een  punt,  vraagteken  en  uitroepteken  het  volgende  woord  automatisch  een  hoofdletter  krijgt.  Om  een  idee  te  krijgen of jongeren, jongvolwassenen en volwassenen schrijven zonder hoofdletters zou  men  eigenlijk  enkel  rekening  mogen  houden  met  de  eigennamen  die  niet  na  een  leesteken voorkomen.          

57 

hoofdletters  Absolute cijfers  Niet toegepast  Wel toegepast  Relatieve cijfers  Niet toegepast  Wel toegepast  Significantietoets   

12 – 18    23  51%  22  49%    11%  23%  x‐ squared  4.0592 

19 – 24    26  46%  30  54%    15%  14%  Df  2 

25 – 40    17  32%  36  68%    17%  20%  p‐ value  0.1314 

Tabel 32 

 

3.17  Letterwoorden  3.17.1  Voorstelling  Een  letterwoord  is  een  woord  dat  ontstaat  door  alleen  de  eerste  letters  van  opeenvolgende woorden op te nemen en die samen te voegen. Zo levert de zin [ik] hou  van jou het letterwoord hvj op. Volgens Wim Daniëls (2004: 89) is het letterwoord VLEK  voor veel liefs en kusjes zeer bekend. Toch vind ik het in de 518 bestudeerde sms’jes niet  terug.  Daarom  werden  alle  verzamelde  formulieren  onderzocht.  In  het  totaal  werd  het  letterwoord VLEK in één sms’je geattesteerd. Als het woord VLEK in Nederland zoveel  voorkomt als Daniëls beweert, dan is dat een lexicaal verschil  met de in dit onderzoek  bestudeerde regio’s in Vlaanderen.    Meestal  gebruikt  men  zjg  (‘zie  je  graag’),  hvj  (‘hou  van  je’),  hvu  (met  u  in  de  objectsvorm),  stw  (‘stuur  weer’)  of  zw  (‘zend  weer’).  Het  letterwoord  mvg,  dat  gestandaardiseerd is, kwam maar één keer voor. Letterwoorden in een andere taal zijn  (i)ly (‘I love you’), bffe (‘best friends for ever’), nwly (‘never wanna lose you’), btw (‘by  the way’) en cv (‘ca va’). Eigen creaties zoals mjhev (‘mis je heel veel’) komen nu en dan  eens voor. Maar uiteindelijk gaat het om een beperkte groep.    Tot  deze  groep  worden  ook  de  constructies  ad  en  ah  (‘aan  de/het’),  vd  en  vh  (‘van  de/het’) en id en ih (‘in de/het’) gerekend. Met de/het, voor de/het en op de/het zijn geen  vaste  verkortingen  en  worden  bijgevolg  niet  opgenomen.  Indien  er  in  een  sms’je  aant  staat, is er geen mogelijkheid meer om ah te vormen. Men kiest voor de clitische vorm of  voor  het  letterwoord.  Dus  ook  omgekeerd  geldt  dit:  staat  er  ah  dan  is  er  geen  mogelijkheid tot het vormen van een clitische t.     Opvallend  was  dat  vrijwel  geen  enkel  letterwoord  vertaalproblemen  opleverde.  Enkel  nlug  werd  via  het  sms‐woordenboek  (www.smstaal.nl)  opgezocht.  Dit  letterwoord  betekent  laat  je  nooit  meer  gaan.  Het  ontstaan  van  dit  letterwoord  is  niet  bekend.  Waarschijnlijk is het afkomstig van het Engelse never let you go, waarbij you vervangen  werd  door  u.  Een  andere  mogelijkheid  is  nooit  laat  [ik]  u  gaan.  Vergelijken  we  de 

 

58 

letterwoorden uit het verzamelde corpus met de letterwoorden die op de Nederlandse  site www.smstaal.nl circuleren, dan kunnen we stellen dat we in Vlaanderen nog niet zo  ver  geëvolueerd  zijn.  Een  letterwoord  als  egbg  (‘eens  gegeven  blijft  gegeven’) blijkt  na  een kleine rondvraag bij de respondenten van het Don Bosco College te Zwijnaarde, die  ook  aan  dit  onderzoek  meegewerkt  hebben,  helemaal  niet  bekend  te  zijn.  Frappant  is  ook  hoe  men  in  Nederland  heel  wat  Engelse  letterwoorden  overneemt.  Als  we  de  site  mogen geloven, komen letterwoorden als BYP (‘beg your pardon’ of  in  het  Nederlands  ‘wat  bedoelt  u’)  en  JSYK  (‘just  so  you  know’  of  ‘het  is  maar  dat  u  het  weet’)  geregeld  voor. Een evolutie die ons misschien nog te wachten staat? 

3.17.2  Bespreking  Voor de letterwoorden krijgen we een daling op het gebied van de toepassingen en een  stijging op het gebied van de mogelijkheden naarmate de respondenten ouder worden.  Het  is  trouwens  markant  dat  een  kleine  70%  van  de  jongeren  voor  een  letterwoord  kiest. Zeker omdat we hier ook rekening houden met kleine letterwoorden zoals id en ih  voor  ‘in  de’  en  ‘in  het’,  die  op  zich  niet  veel  lettertekens  vragen  en  evengoed  voluit  geschreven  kunnen  worden.  Aangezien  jongeren  het  procentueel  meer  gebruiken  dan  jongvolwassenen  en  volwassenen,  verwachten  we  een  kleine  p‐waarde.  Dit  is  terecht  want  de  p‐waarde  van  de  significantietoets  blijkt  kleiner  dan  0,01  te  zijn.  We  kunnen  met  andere  woorden  aantonen  dat  er  een  verband  is  tussen  het  gebruik  van  de  letterwoorden  en  de  leeftijd  van  de  respondenten.  Maar  of  dit  verband  causaal  is,  is  echter niet zo makkelijk te bewijzen.     Het grote verschil tussen jongeren en volwassenen is het doel van de letterwoorden. Zo  gebruiken volwassenen de letterwoorden overwegend voor in de/het, aan de/het en van  de/het  en  voor  andere  constructies  zoals  PS3  voor  ‘playstation  3’  en  vip  voor  ‘very  important  person’.  De  letterwoorden  hebben  dus  enkel  een  verkorting  tot  doel.  De  jongeren  en  jongvolwassenen  geven  het  letterwoord  nog  een  bijkomende  functie.  Zo  hebben een aantal letterwoorden een sociale gemarkeerdheid. Voorbeelden zijn hvj, bffe  en  nwly,  die  we  dan  ook  vooral  in  de  sms’jes  van  de  eerste  twee  leeftijdscategorieën  terugvinden. Het letterwoord ly voor ‘love you’ werd slechts één keer geattesteerd in de  laatste groep bij een 26‐jarig meisje.    letterwoorden  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  36  68%  16  40%  5  24%  Mogelijkheid  17  32%  24  60%  16  76%  Relatieve cijfers        Toegepast  32%  14%  4%  Mogelijkheid  15%  21%  14%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    14.1732  2  0.0008362  Tabel 33 

 

59 

3.18  Verkortingen  3.18.1  Voorstelling  Er zijn verschillende manieren om een woord te verkorten. Zo kunnen we zonder enig  probleem  drie  categorieën  onderscheiden.  De  eerste  groep  zijn  de  shordjes.  Dit  is  een  heel populaire term in de chat‐ en sms‐wereld wat de verkortingen betreft. Het woord  shordje  is  zelf  trouwens  een  verkort  sms‐woord.  Het  is  een  samentrekking  van  short  (‘kort’)  en  word  (‘woord’),  letterlijk  kort  woordje  dus.  De  meeste  shordjes  worden  gevormd door de klinkers eventueel in combinatie met andere letters in een woord weg  te  laten,  zoals  wnt  (‘want’),  ng  (‘nog’),  mss  (‘misschien’),  tgn  (‘tegen’),  vnvd  (‘vanavond’),…  Soms  blijft  er  een  klinker  bewaard  zoals  in  hoplk  (‘hopelijk’)  en  slu  (‘salut’).  Deze  verkortingen  komen  frequent  voor  en  werden  meer  dan  één  keer  geattesteerd.  De  tweede  categorie  bestaat  uit  de  mediumgestuurde  verkortingen.  Deze  zijn, zoals het woord zegt, door het medium gestuurd. De sms’er laat letters weg om op  die manier sneller en economischer een woord te typen. In tegenstelling tot de shordjes  zijn  deze  verkortingen  niet  algemeen  aanvaard  en  werden  ze  dus  vaak  maar  één  keer  geattesteerd.  Voorbeelden  van  deze  groep  zijn  hngn  (‘hangen’)  en  gm  (‘goeiemorgen’).  Een  laatste  groep  bestaat  uit  verkortingen  met  behoud  van  minstens  2  beginletters.  Voorbeelden  zijn  vanav  (‘vanavond’),  eig  (‘eigenlijk’),  on  (‘online’),  afl  (‘aflevering’)  en  bio (‘biologie’).     Deze  drie  soorten  verkortingen  worden  in  de  verdere  bespreking  van  dit  onderzoek  samen  bestudeerd.  De  grens  tussen  een  shordje,  een  mediumgestuurde  verkorting  en  een  verkorting  met  behoud  van  beginletters  is  vaak  dubbelzinnig.  Dit  onderzoek  wil  vooral  nagaan  wie  een  verkorting  gebruikt  en  hoe  frequent  dit  taalverschijnsel  toegepast wordt. Tot welke categorie de verkorting behoort, speelt geen grote rol.  

3.18.2  Bespreking  Verkortingen kunnen te allen tijde toegepast worden. Zelfs in het sms’je Ik kom toch, kan  je  nog  10  minuutjes  wachten?  kon  de  sms’er  nog  tot  ng  verkort  hebben.  Bij  het  verwerken van de gegevens was het dan ook zinloos de code ‐1 en ‐2 toe te voegen want  in elk sms’je waar er geen verkorting gebruikt werd, kon er wel één gestaan hebben. Er  zijn  ook  enkele  sms’jes  met  meer  dan  één  verkorting.  Het  hoogste aantal  is  één  sms’je  met  in  totaal  13  verkortingen:  De  wedstrd  is  n  gdn  we  gan  ier  ng  iet  drnkn  endn  nr  ne  moat  vnmn  broer  endn  nr  huis  ma  wrm  kom  kim  nie  mr  buite?!  (‘De  wedstrijd  is  nu  gedaan we gaan hier nog iets drinken en dan naar ne maat van mijn broer en dan naar  huis  maar  waarom  komt  Kim  niet  meer  buiten?!’).  Sms’jes  met  meer  dan  vijf  verkortingen  zijn  wel  uitzonderingen.  Wij  houden  rekening  met  die  sms’jes  met  minstens  één  verkorting.  Dus  ook  dit  sms’je  met  13  verkortingen  wordt  geattesteerd  maar slechts één keer en niet 13 keer. We berekenen vervolgens via R het aantal sms’jes  met minstens één verkorting voor de jongeren, de jongvolwassenen en de volwassenen.  Dit aantal wordt gedeeld door het totale aantal sms’jes van de drie leeftijdscategorieën. 

 

60 

Op 100 sms’jes hebben 48 sms’jes van de jongeren minstens één verkorting, 37 van de  jongvolwassenen en 28 van de volwassenen.     In  figuur  7  geven  we  ook  nog  eens  het  gemiddeld  aantal  lettertekens  per  leeftijdscategorie en het aantal woorden per sms’je weer. Verkortingen worden normaal  gezien gebruikt om sms’jes met veel informatie te verkorten. Zo betaalt men enkel voor  één sms’je en niet voor twee. Als we de lijn van de lettertekens bekijken, dan valt het op  dat  jongvolwassenen  de  langste  sms’jes  sturen  gevolgd  door  de  volwassenen.  Interessanter is om het aantal woorden te vergelijken. Want uiteindelijk gaat het om de  hoeveelheid  informatie  die  men  in  één  sms’je  wil  vertellen.  De  groene  lijn  in  figuur  7  geeft ons het aantal woorden weer. Daaruit blijkt dat jongeren en volwassenen ongeveer  evenveel te zeggen hebben. Vergelijken we dat vervolgens met de lijn van het gemiddeld  aantal  sms’jes  met  minstens  één  verkorting  dan  scoren  de  jongeren  het  hoogst.  Eigenaardig,  want  zij  hebben  nog  veel  lettertekens  over.  Dit  geeft  aan  dat  de  verkortingen  bij  de  jongeren  vooral  gebruikt  worden  om  sneller  te  typen.  Een  andere  mogelijke  verklaring  is  dat  ze  verkortingen  gebruiken  om  zich  van  de  volwassenen  te  distantiëren.  Zo  gebruiken  jongeren  naast  de  standaardverkortingen,  die  ook  door  volwassenen  toegepast  worden,  nieuwe  en  creatieve  verkortingen.  Door  bepaalde  woorden anders te verkorten, bakenen ze zich van de volwassenen af.    Het  valt  trouwens  op  dat  de  lijn  van  de  verkortingen  in  figuur  7  daalt.  Volwassenen  gebruiken  de  verkortingen  het  minst.  Dat  wordt  ook  duidelijk  als  we  de  lijn  van  het  gemiddeld  aantal  woorden  met  de  lijn  van  het  aantal  lettertekens  vergelijken.  Daaruit  blijkt  namelijk  dat  volwassenen,  ondanks  het  feit  dat  ze  ongeveer  evenveel  woorden  gebruiken  dan  jongeren,  meer  lettertekens  gebruiken.  Om  dit  te  verklaren,  denken  we  misschien  het  best  aan  het  medium  zelf.  De  volwassenen  zijn  niet  opgegroeid  met  het  gsm‐toestel.  Het  typen  an  sich  vraagt  al  wat  meer  tijd.  Of  ze  enkele  seconden  (of  minuten) winnen met het verkorten van woorden of niet, is voor hen van veel minder  belang. De jongeren daarentegen spelen met de soms erg kleine toetsen. Bovendien zijn  de volwassenen enkel vertrouwd met de standaardverkortingen, zoals ng voor ‘nog’ een  gn voor ‘gaan’. Verkortingen zoals hngn (‘hangen’) en lttr (‘letter’) worden enkel bij de  jongeren geattesteerd.   

 

61 

Figuur 7 

 

   3.19  CU‐ categorie  3.19.1  Voorstelling  Tot de CU‐categorie horen letters van het alfabet die apart gelezen moeten worden. Het  bekendste  voorbeeld  uit  deze  categorie  is  wellicht  ff.  Men  leest  daarbij  ff  letterlijk  als  ‘eff(e)n’. Het taalspelletje is ondertussen in Van Dale opgenomen onder het label sms‐ en  chattaal.  De  Nederlandse  woordenschat  leent  zich  meer  tot  het  vormen  van  deze  constructies  dan  tot  de  cijferwoorden  (zie  3.20  Cijfers  voor  letters).  Vooral  kleine  woordjes als een, en, te, de, je en er kunnen makkelijk gevormd worden door gebruik te  maken van één letter. Zo kan men de letter n lezen als [ən] of als [εn], t als [tə], d als [də],  j als [jə] en r ten slotte als [ər]. Deze mogelijkheden werden ook meermaals in het corpus  geattesteerd.  Opvallend  is  dat  de  letter  w  voor  ‘we’  niet  voorkomt.  Blijkbaar  beperkt  men de CU‐categorie tot een paar typische woordjes (een, en, te, de, je en er). Een andere  mogelijkheid om de CU‐categorie te gebruiken, is een deel van het woord door één letter  te vervangen. Dit gebeurt vooral bij prefixen die met een sjwa eindigen, zoals be­ en ge­.  Vandaar  dat  in  de  titel  van  dit  hoofdstuk  ook  het  woord  gsgreve  staat.  Daarbij  stelt  de  eerste letter het prefix ge­ voor. De tweede g is een voorbeeld van de omgespelde letters  (zie 3.21 Omgespelde letters). Verder werden bij de dialectwoorden ‘sebiet’ en ‘efkes’ de  [sə] tot s en [εf] tot f gereduceerd. Het resultaat is sbiet en fkes. Deze categorie staat ook  dicht  bij  de  spreektaal.  Zo  representeert  aj  (lees:  [αjə])  hoe  als  je  in  het  dialect  uitgesproken wordt.     Een sms’je werd als een mogelijkheid opgenomen indien er een woord in voorkwam dat  tot  de  CU‐categorie  behoort.  We  houden  dus  enkel  rekening  met  de  woorden  die  we  geattesteerd  hebben  om  zo  een  representatief  beeld  te  krijgen.  Ondanks  de  vele  mogelijkheden  die  men  op  basis  van  de  CU‐categorie  kan  vormen,  blijft  de  vraag  hoe  frequent sms’ers voor dit verschijnsel kiezen. 

 

62 

3.19.2  Bespreking  Over  het  algemeen  wordt  de  standaardvorm  gebruikt  maar  in  een  geval  van  een  toepassing,  behoort  de  respondent  zo  goed  als  altijd  tot  de  eerste  groep.  Volwassenen  gebruiken  het  verschijnsel  niet,  wat  een  teken  kan  zijn  dat  ze  het  niet  kennen  of  niet  willen kennen. Tegelijkertijd kan dat de jongeren ervan overtuigen dit verschijnsel toe te  passen  om  zich  van  de  volwassenen  te  onderscheiden.  De  jongvolwassenen  gebruiken  het in een kleine 10%. Dit aantal zorgt voor een mooie overgang tussen de jongeren, die  het in 26% van de gevallen gebruiken en de volwassenen, die het niet toepassen. Omdat  we  een  mooi  geheel  van  sms’jes  verzameld  hebben  met  een  toepassing  of  met  een  mogelijkheid,  is  het  resultaat  in  de  onderstaande  tabel  betrouwbaar  en  representatief.  Bovendien  is  de  p‐waarde  klein  genoeg  om  over  een  significant  resultaat  te  kunnen  spreken.  Daardoor  kunnen  we  de  uitspraken  veralgemenen.  We  kunnen  met  andere  woorden  concluderen  dat  jongeren  de  verschijnselen  die  tot  de  CU‐categorie  behoren,  toepassen  en  dat  volwassenen  dat  niet  doen.  Uitzonderingen  op  de  regel  zijn  evenwel  altijd  mogelijk.  Een  causaal  verband,  of  de  reden  achter  deze  conclusie,  is  echter  veel  minder makkelijk te formuleren. De CU‐categorie is een modern fenomeen, dat vooral bij  de jongeren een opmars kent. Zij groeien met woorden als ff en xtra op, waardoor ze het  zelf  gebruiken.  De  reden  waarom  niet  iedereen  ervoor  kiest,  kan  erop  wijzen  dat  de  sms’er  het  niet  in  elke  context  even  passend  vindt.  Anderzijds  is  het  mogelijk  dat  de  sms’er  het  taalverschijnsel  enkel  gebruikt  voor  sms’jes  naar  vrienden  die  tot  de  groep  van  de  zender  behoren.  Op  die  manier  krijgt  een  ‘simpel’  taalverschijnsel  plots  een  belangrijke sociale gemarkeerdheid.    CU‐categorie  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  27  26%  10  8%  0  0%  Mogelijkheid  77  74%  112  92%  83  100%  Relatieve cijfers        Toegepast  0,087  0,032  0  Mogelijkheid  0,249  0,362  0,269  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    32.2463  2  9.95e‐08  Tabel 34 

 

3.20  Cijfers voor letters  3.20.1  Voorstelling  De  cijfers  voor  letters  krijgen  samen  met  de  CU‐categorie  en  de  omgespelde  letters  misschien  wel  de  meeste  aandacht  als  het  over  de  sms‐taal  gaat.  In  dit  hoofdstuk  bespreken we de cijferwoorden, waar cijfers de plaats innemen van letters. Daarbij zorgt  het uitspreken van het cijfer in combinatie met de letters ervoor of erna, voor een ander  woord. Voorbeelden zijn in het Nederlands g1 voor ‘geen’, n8 voor ‘nacht’ en w8en voor   

63 

‘wachten’. De reden waarom bij de bespreking van de sms‐taal deze categorie nogal veel  aandacht  krijgt,  is  omdat  de  Engelse  sms‐taal  er  bol  van  staat.  Dat  is  ook  logisch  aangezien  het  Engels  veel  meer  mogelijkheden  heeft  dan  het  Nederlands.  In  onze  taal  kunnen enkel de cijfers 1, 4, 6 en 8 gebruikt worden en dat in enkele gevallen. Terwijl  men in het Engels de cijfers in ontzettend veel situaties kan gebruiken. De Engelse cijfers  2 en 4 bijvoorbeeld kunnen de hoogfrequente woorden to of too en for voorstellen. Eén,  vier,  zes  en  acht  kunnen  gebruikt  worden  in  woorden  als  geen,  teen,  verdween,  vieren,  succes, wachten, nacht, … maar deze woorden zijn laagfrequent.     Als men cijfers voor letters gebruikt, moet men nadenken. Een beetje als bij stenografie.  Dat  is  een  methode  om  gesproken  tekst  op  te  schrijven  in  hetzelfde  tempo  waarin  ze  uitgesproken wordt. Het gebruik van cijfers voor letters is niet nieuw, maar het wordt  nu wel vaker toegepast en is functioneler geworden. Bij het verwerken van de gegevens  worden cijfers in sms’je voor aantallen niet opgenomen. We zijn enkel geïnteresseerd in  cijfers in woorden die letters vervangen. Ook persoonsnamen waar men een cijfer zou  kunnen gebruiken, zoals 10eke voor ‘Tineke’ en L1 voor ‘Leen’, tellen niet mee. Om na te  gaan of er een mogelijkheid is in een sms’je, onderzoeken we of een woord, of een deel  van een woord, door een cijfer vervangen kan worden. Indien dat niet het geval is, is er  geen mogelijkheid. Een sms’je met bijvoorbeeld een woord als succes of wachten levert  dan weer wel een mogelijkheid op. 

3.20.2  Bespreking  Indien  respondenten  gebruik  maken  van  cijfers  voor  letters  dan  komen  ze  hoogst  waarschijnlijk  uit  de  eerste  groep.  Jongeren  kiezen  namelijk  in  ongeveer  33%  van  de  gevallen,  dus  1  op  3,  voor  cijfers  om  letters  te  vervangen.  Volwassenen  gebruiken  dit  taalverschijnsel niet en de jongvolwassenen slechts in een kleine 10%. Dat jongeren het  taalspelletje  het  meest  gebruiken,  is  waarschijnlijk  niet  verwonderlijk.  Cijfers  voor  letters is een nieuw fenomeen. Dat betekent niet dat volwassenen het verschijnsel niet  kennen of herkennen. Het betekent wel dat ze het taalverschijnsel niet gebruiken omdat  ze het niet gewoon zijn of omdat ze niet ‘speciaal’ willen doen. Daardoor is het voor de  jongeren een ideaal middel om zich van de volwassenen te distantiëren. Het verschijnsel  wordt  een  kenmerk  van  hun  geschreven  taalvariëteit  waarin  enkel  de  jongeren  zich  herkennen.     Hoewel 33% van de jongeren een cijfer voor letter gebruikt, kiest 67% er toch voor dat  niet  te  doen.  Een  eerste  verklaring  is  dat  een  vorm  als  w8en  niet  in  elk  sms’je  past.  Anderzijds  kunnen  jongeren  dit  taalverschijnsel  ook  ‘reserveren’.  Ze  gebruiken  het  bijvoorbeeld  enkel  in  sms’jes  naar  vrienden  die  deze  taal  met  hen  delen.  “Zo  heeft  elk  vriendengroepje  wel  zijn  eigen  typische  woordspelletjes.  En  precies  doordat  de  groepsleden iets met elkaar delen, voelen ze zich verbonden.” (Kuppens 2006‐2007: 21)  Het verschijnsel draagt met andere woorden een sociale gemarkeerdheid en zegt tegen  de ontvanger van het sms’je dat hij of zij tot de groep van de zender hoort. Naar andere  jongeren  of  andere  ontvangers,  zoals  volwassenen  en  familieleden,  zal  men  dit   

64 

taalverschijnsel  niet  gebruiken.  In  hoofdstuk  4  gaan  we  na  of  jongeren  deze  cijferwoorden  enkel  in  sms’jes  naar  vrienden  toepassen  of  ook  in  sms’jes  naar  volwassenen.    cijfers voor letters  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  8  33%  2  8%  0  0%  mogelijkheid  16  67%  21  92%  12  100%  Relatieve cijfers        Toegepast  14%  3%  0%  mogelijkheid  27%  36%  20%  significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    8.1389  2  0.01709  Tabel 35  

  3.21  Omgespelde letters  3.21.1  Voorstelling  Bij de omgespelde letters krijgt een bepaalde klank een nieuw letterteken. In totaal zijn  er  drie  mogelijkheden:  y  voor  ‘ij’,  x  voor  ‘ks’  en  g  voor  ‘ch’.  Op  die  manier  ontstaan  woorden  als  zyn,  strax  en  sgool.  Woorden  met  een  ij,  ks  of  ch  worden  als  een  mogelijkheid  opgenomen  in  dit  onderzoek.  Sms’jes  waar  de  zender  zowel  y  als  ij  gebruikt, zijn inconsequent: Dag mama! Ben es nr Sacha gaan kijken vr die korte botjes,  47euro, krygk toestemming om ze te kopen (met vakantiegeld wel hoor) Bel anders eens!  Xxx. Toch wordt er in dit sms’je minstens één keer gebruik gemaakt van de omgespelde  letter y voor ij. Dit werd dan ook zo geattesteerd.    Het gebruik van y voor ‘ij’ is eigenlijk niet verwonderlijk. Het letterteken ij is ontstaan uit  ii.  Dit  is  een  lange  i,  waarbij  de  tweede  i  ter  verduidelijking  een  ‘neerhaal’  of  ‘staart’  kreeg. Zo ontstaat het letterteken ij. Deze [i]‐klank evolueert later naar een diftong, die  als  [ε.i]  werd  uitgesproken.  De  y  was  oorspronkelijk  een  [u]‐klank.  In  de  loop  der  tijd  deed er zich een verschuiving naar de [i]‐klank voor. De Romeinen namen de y van de  Grieken over en de letter drong door tot in de spelling van het Middelnederlands. In de  16e en 17e eeuw werd het verschil tussen ij en y niet meer duidelijk, zeker niet omdat de  letter ij vaak zonder punten geschreven werd. In de tweede helft van de 19e eeuw werd  de  y  echter  tot  'vreemde'  letter  verklaard  die  alleen  nog  in  uitheemse  woorden  wordt  gebruikt.  Maar  ‘een  roofdier  dat  op  de  Noordpool  leeft’  heet  in  de  meest  kruiswoordraadsels nog altijd ysbeer.    Ook het gebruik van x voor ‘ks’ valt logisch te verklaren. Zo was het grondbeginsel van  de  Middelnederlandse  spelling  de  uitspraak  zo  goed  mogelijk  weer  te  geven  met  de  voorhanden  zijnde  lettertekens  van  het  Romeinse  alfabet.  Daarbij  werd  ks  als  x 

 

65 

geschreven.  En  ook  nu  nog  gebruiken  we  x  en  ks  naast  elkaar.  Taalunieversum  zegt  hierover  dat  naarmate  een  uitheems  woord  zich  aanpast  aan  het  Nederlandse  taalsysteem, ook de schrijfwijze vernederlandst. Daarom schrijven we soms x, soms ks.     Het  laatste  voorbeeld  van  omgespelde  letters  is  g  voor  ‘ch’.  In  veel  dialecten  van  het  Nederlands  is  het  verschil  tussen  deze  twee  klanken  niet  of  nauwelijks  te  horen.  Nochtans  is  er  in  de  standaardtaal  een  verschil  tussen  ch  en  g,  zoals  in  de  woorden  lachen en plagen. In een woord als lachen trillen de stembanden niet, in plagen doen ze  dat wel. Dialecten waar het verschil tussen een [ch]‐klank en een [g]‐klank niet langer  hoorbaar is, spreken zowel de ch als de g zonder stembandtrilling uit. Waarom precies  deze ruisklanken onder vuur liggen, valt volgens Van Oostendorp makkelijk te begrijpen.  “Velaire  medeklinkers  zijn  nu  eenmaal  in  alle  talen  van  de  wereld  de  minst  gemakkelijke” (Van Oostendorp 1996). 

3.21.2  Bespreking  In wat volgt, bespreken we de drie mogelijkheden van de omgespelde letters apart. We  beginnen  met  y  voor  ‘ij’.  Daarbij  valt  het  onmiddellijk  op  dat  zowel  jongeren  als  volwassenen dit verschijnsel toepassen. Volwassenen gebruiken het zelfs 3% meer dan  de  jongeren.  Op  basis  van  tabel  36  kunnen  we  besluiten  dat  de  toepassing  van  dit  verschijnsel  niet  leeftijdsgebonden  is.  Een  p‐waarde  van  0,5  versterkt  deze  conclusie.  Dat  is  op  zich  opvallend.  Zeker  in  vergelijking  met  bijvoorbeeld  de  CU‐categorie  en  de  letterwoorden, waar het verschil tussen volwassenen en jongeren steeds heel markant  aanwezig was. De jongeren scoren op het gebied van de relatieve cijfers wel meer dan de  volwassenen. Dat komt omdat het aantal attestaties bij de jongeren hoger is dan die bij  de  volwassenen:  14  tegenover  9.  Daardoor  hebben  we  een  totaal  van  6%  van  alle  sms’jes, dat een y voor ‘ij’ heeft en tegelijkertijd tot de eerste groep behoort en slechts  4%  tot  de  derde  groep.  Dit  taalverschijnsel  mogen  we  echter  in  geen  geval  een  jongerenverschijnsel noemen. Het maakt bijgevolg zowel deel uit van de sms‐taal van de  jongeren als van de sms‐taal van de volwassenen.    y voor ‘ij’  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  14  15%  10  11%  9  18%  Mogelijkheid  78  85%  80  89%  42  82%  Relatieve cijfers        Toegepast  6%  4%  4%  Mogelijkheid  35%  34%  18%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    1.2829  2  0.5265  Tabel 36 

Voor  de  omgespelde  letter  x  hebben  we  een  klein  aantal  attestaties  binnen  de  drie  groepen. Deze aantallen zijn te beperkt om de groepen representatief voor te stellen. Het  is met andere woorden niet mogelijk de resultaten uit tabel 37 te veralgemenen. Toch is 

 

66 

deze  tabel  interessant.  Zo  valt  het  op  dat  jongvolwassenen  en  volwassenen  evenveel  attestaties hebben (telkens 7) en dat deze attestaties zich identiek verhouden. Een teken  dat  deze  twee  groepen  voor  dit  taalverschijnsel  dicht  bij  elkaar  staan  en  dat  de  jongvolwassenen  hier  geen  overgang  vormen  tussen  de  eerste  en  de  laatste  groep.  Kijken  we  naar  de  absolute  cijfers  van  de  jongeren  dan  gebruikt  44%  een  x  voor  ‘ks’.  Toch moeten we dat cijfer opnieuw afwegen tegen het totale aantal attestaties voor de  jongeren, namelijk 16. Indien men dit verschijnsel in de toekomst wil onderzoeken, kan  men  beter  nog  meer  sms’jes  selecteren  waar  een  x  of  ks  in  voorkomen,  zodat  de  resultaten  betrouwbaarder  zijn.  Kijken  we  vervolgens  naar  de  significantietoets  dan  hebben  we  een  hoge  p‐waarde.  Niet  verwonderlijk,  aangezien  we  weinig  attestaties  hebben  en  de  verhoudingen  van  de  tweede  en  laatste  groep  identiek  zijn.  De  nulhypothese  wordt  met  andere  woorden  niet  geweerd.  Voorzichtig  kunnen  we  uit  de  absolute en de relatieve resultaten besluiten dat het verschijnsel vooral gebruikt wordt  door  de  jongeren.  Maar  deze  conclusie  mogen  we  zeker  niet  veralgemenen  en  geldt  enkel voor de jongeren die aan dit onderzoek meegewerkt hebben.    x voor ‘ks’  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  7  44%  1  14%  1  14%  Mogelijkheid  9  56%  6  86%  6  86%  Relatieve cijfers        Toegepast  23%  3%  3%  Mogelijkheid  30%  20%  20%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    3.0867  2  0.2137  Tabel 37 

Het  laatste  en  misschien  wel  interessantste  verschijnsel  dat  tot  de  omgespelde  letters  hoort, is de g voor ‘ch’. Dit verschijnsel zou een gevaar kunnen betekenen, in die zin dat  men door het gebruik van het grafeem g voor ‘ch’ op den duur geen onderscheid meer  maakt  tussen  deze  twee  fonemen.  Deze  omgespelde  letter  illustreert  de  hedendaagse  evolutie in de spreektaal. Zo schrijft men een g omdat de sms’er in de spreektaal een [g]‐ klank hoort waar hij een [ch]‐klank zou moeten horen. Doordat er geen verschil meer is  in  uitspraak,  past  de  schrijftaal  zich  hieraan  aan.  Of  het  allemaal  zo’n  vaart  zal  lopen,  blijft natuurlijk de vraag. Het gebruik van g voor ‘ch’ kan evengoed een taalspelletje zijn  dat  een  bepaalde  groep  toepast  om  zich  te  profileren  en  distantiëren  van  de  anderen.  “Het  wordt  vaak  over  het  hoofd  gezien,  maar  jongeren  zijn  creatieve  wezens,  die  erg  graag spelen en vernieuwen” (Kuppens 2006‐2007: 21). In hoofdstuk 4 wordt nagegaan  of jongeren deze omgespelde letter enkel in sms’jes naar vrienden gebruiken.    Het  is  waarschijnlijk  niet  verwonderlijk  dat  jongvolwassenen  en  volwassenen  dit  verschijnsel niet gebruiken. Er zijn echter wel mogelijkheden. Zo zijn er 32 sms’jes voor  de  jongvolwassenen  en  24  voor  de  volwassenen  geattesteerd  met  een  woord  waar  ch  vervangen  kon  worden  door  g.  Dit  verschijnsel  wordt  bij  deze  sms’ers  in  geen  enkele  situatie  gebruikt.  Men  kan  zich  hier  de  vraag  stellen  of  de  19‐  tot  40‐  jarigen  het   

67 

verschijnsel niet kennen of niet willen kennen? Wat de achterliggende reden ook moge  zijn,  er  is  nog  altijd  een  grens  bij  het  schrijven  van  een  korte  boodschap.  Dat  men  verkortingen, ellipsen en deleties gebruikt, is logisch. We hebben uiteindelijk maar 160  lettertekens. Maar het schrijven van woorden zoals egt en sgrik gaat voor velen te ver.  Ook jongeren denken er op die manier over als we de resultaten bekijken. Slechts 13%  van de jongeren gebruikt dit verschijnsel. De p‐waarde is echter kleiner dan 0,05. Er is  met andere woorden een effect waargenomen en de nulhypothese wordt geweerd. We  kunnen  bijgevolg  concluderen  dat  als  er  een  g  voor  ‘ch’  waargenomen  wordt,  dit  afkomstig  is  uit  de  eerste  groep.  Dit  taalverschijnsel  is  dus  in  tegenstelling  tot  de  bovengenoemde omgespelde letters wel leeftijdsgebonden.    g voor ‘ch’  12 – 18  19 – 24  25 – 40  Absolute cijfers        Toegepast  4  13%  0  0%  0  0%  Mogelijkheid  26  87%  32  100%  24  100%  Relatieve cijfers        Toegepast  5%  0%  0%  Mogelijkheid  30%  37%  28%  Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value    7.8309  2  0.01993  Tabel 38 

 

3.22  Symbolen  3.22.1  Voorstelling  Een  laatste  categorie  bij  de  taalverschijnselen  zijn  de  symbolen.  Tot  deze  categorie  rekenen we de symbolen die ook in de gewone schrijftaal gebruikt worden: & voor ‘en’,  € voor ‘euro’, $ voor ‘dollar’ en / voor ‘per’. De schuine streep komt vooral voor in vaste  uitdrukkingen, zoals km/u (‘kilometer per uur’) of t/m (‘tot en met’). Daarnaast werd er  een nieuw symbool geattesteerd: x voor ‘iets’ of ‘keer’. De letter x voor ‘iets’, haalt zijn  betekenis uit de wiskunde. Zo wordt  x meestal gebruikt om een onbekend ‘iets’ in een  vergelijking  aan  te  geven.  De  letter  kan  ook  gebruikt  worden  voor  ‘keer’  of  ‘maal’,  dat  zijn oorsprong opnieuw uit de wiskunde haalt. Zo wordt x gebruikt om aan te geven dat  3 x 5 gelijk is aan 15. Opvallend is de afwezigheid van het gelijkheidsteken (=). Dit wordt  in Nederland, en ook in de SMS‐BBL, gretig gebruikt voor de werkwoordsvervoeging is.  Maar in de 518 bestudeerde sms’jes werd dit geen enkele keer geattesteerd.    Voor de verwerking van de sms’jes, houden we enkel rekening met de bovengenoemde  symbolen.  Indien  en,  per,  euro,  dollar,  iets  of  keer  voluit  geschreven  zijn,  kon  er  een  symbool  gestaan  hebben.  Deze  sms’jes  zijn  dus  mogelijkheden.  Indien  er  een  symbool  gebruikt  wordt,  hebben  we  een  toepassing  van  dit  verschijnsel.  Heeft  het  sms’je  geen  enkel woord dat tot een symbool vervangen kan worden, dan wordt het geëlimineerd. 

 

68 

Daarnaast hebben  we nog een aantal speciale symbolen: <3, X3 en (L). Deze symbolen  zijn  emotioneel  geladen  en  worden  tot  de  smileys  gerekend.  Onderstaande  bespreking  houdt bijgevolg geen rekening met deze symbolen. Om het eerste symbool te lezen, moet  men het hoofd een kwartslag naar rechts bewegen. Het resultaat van dit symbool is een  hartje en de betekenis is dus iets als ‘ik hou van je’. Dit symbool vinden we ook terug in  gebod 7 van de 10 geboden in de SMS‐BBL. Het tweede symbool is een combinatie van x  (in de betekenis van ‘kus’) en het eerste symbool <3. Het laatste is een afkomstig uit de  chattaal.  Indien  men  op  Messenger,  beter  bekend  als  msn,  de  letter  L  tussen  haakjes  plaats krijgt men een hartje. De L staat daarbij voor het Engelse ‘love’. 

3.22.2  Bespreking  Opvallend  bij  dit  laatste  linguïstische  kenmerk  is  dat  de  jongvolwassenen  en  de  volwassenen,  net  zoals  bij  de  omgespelde  letters  x  voor  ‘ks’  en  g  voor  ‘ch’,  een  gelijke  verhouding  vertonen.  Voor  het  gebruik  van  de  symbolen  betekent  dat,  dat  zowel  jongvolwassenen  als  volwassenen  in  10%  van  de  gevallen  voor  een  symbool  kiezen,  terwijl  90%  van  hen  de  vorm  voluit  schrijft.  Voor  de  jongeren  stijgt  het  aantal  toepassingen  tot  26%.  Ongeveer  één  kwart  van  de  jongeren  gebruikt  met  andere  woorden een symbool. Is een dergelijk resultaat weinig te noemen of niet? De symbolen  voor  per,  euro  en  dollar  zijn  sowieso  laagfrequent  en  zijn  beperkt  in  hun  toepassingsmogelijkheden.  X  voor  ‘iets’  of  ‘keer’  kan  in  een  aantal  situaties  gebruikt  worden, terwijl de ampersand heel gemakkelijk en frequent toegepast kan worden. Het  zou dan ook logisch zijn dat we vooral & als symbool terugvinden. Een kleine berekening  toont ons aan dat er 6 attestaties bij de jongeren waargenomen zijn voor het gebruik van  de ampersand en 3 bij de jongvolwassenen. De volwassenen daarentegen hebben enkel  de laagfrequente symbolen gebruikt. We kunnen ons de vraag stellen hoe het komt dat  de ampersand niet meer gebruikt wordt? Om dit letterteken te vormen, heeft het gsm‐ toestel geen knop die automatisch  & op het display geeft. Aangezien het woord en ook  door  de  letter  n  weergegeven  kan  worden  (zie  3.19  CU‐categorie)  en  aangezien  het  woord zelf uit slechts twee lettertekens bestaat, kiest men er vaak voor niet op zoek te  gaan naar dit symbool. Het symbool x voor ‘iets’ of ‘keer’ wordt zo goed als alleen door  de  jongeren  gebruikt.  Dit  symbool  kan  in  de  toekomst  een  opmars  kennen.  Enkel  onderzoek  in  een  latere  fase  kan  deze  hypothese  bevestigen  of  ontkrachten.  De  p‐ waarde  is  hoger  dan  0,05  en  toont  geen  significant  resultaat  aan.  De  verhoudingen  tussen  de  drie  groepen  liggen  te  dicht  bij  elkaar  waardoor  een  ‘effect’  moeilijk  waargenomen  kan  worden.  Toch  kunnen  we  op  basis  van  de  absolute  cijfers  en  de  kennis dat de volwassenen enkel de specifieke symbolen /, € en $ gebruiken, beslissen  dat de ampersand en x voor ‘iets’ of ‘keer’ vooral door de jongeren gebruikt worden.                

69 

Symbolen  Absolute cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Relatieve cijfers  Toegepast  Mogelijkheid  Significantietoets   

12 – 18    13  26%  38  74%    11%  31%  x‐ squared  5.2923 

19 – 24    4  10%  36  90%    3%  30%  Df  2 

25 – 40    3  10%  28  90%    2%  23%  p‐ value  0.07092 

Tabel 39 

                                                                     

70 

4  VERSCHILLENDE TAALVARIËTEITEN?  In hoofdstuk 3 hebben we een aantal taalverschijnselen besproken en zijn we nagegaan  hoe frequent jongeren, jongvolwassenen en volwassenen ze in hun sms‐taal gebruiken.  Uit  onze  studie  is  gebleken  dat  jongeren  een  ander  taalgebruik  hanteren  dan  de  volwassenen. Door anders te schrijven geven ze aan een eigen groep te zijn en niet tot  die  van  de  volwassenen  te  behoren.  Jongeren  kunnen  ook  binnen  hun  taalvariëteit  variëren.  “Net  zoals  elk  vriendengroepje  zijn  eigen  steeds  terugkerende  grapjes  heeft,  heeft het ook eigen uitdrukkingen en typische woorden.” (Kuppens 2006‐2007: 21) De  vraag is of jongeren dat ook doen in een beperkt medium als de gsm. Kortom, schrijven  jongeren anders in een sms’je dat aan een volwassene of aan een vriend gericht is?   

4.1  Opbouw  We  houden  in  dit  hoofdstuk  enkel  rekening  met  de  sms’jes  van  jongeren  naar  een  volwassene  en  met  de  sms’jes  van  jongeren  naar  een  vriend,  vriendin  of  een  partner.  Daarvoor hebben we eerst de 207 sms’jes van de jongeren geselecteerd. Net zoals in het  vorige hoofdstuk worden de sms’jes met telex taal verwijderd. Voor de jongeren zijn dat  in totaal drie sms’jes. In SPSS hebben we een aparte kolom gemaakt met informatie over  de ontvanger. We hebben daarbij met codes gewerkt. Zo was code 1 een vriend, code 2  een vriendin, code 3 een partner, code 4 een volwassene, code 5 een familielid en code 6  een  collega.  Code  6  kwam  logischerwijs  niet  voor  in  de  sms’jes  van  de  jongeren.  De  familieleden zijn een iets moeilijkere groep, want tot de familieleden behoren namelijk  ook  neven  en  nichten.  Deze  sms’jes  willen  we  elimineren  om  zo  enkel  de  (jong)volwassen  familieleden  over  te  houden.  We  hebben  daarbij  rekening  gehouden  met een limiet van 18 jaar. Sms’jes die aan een familielid jonger dan 18 jaar gericht zijn,  worden  bijgevolg  niet  meegeteld.  In  totaal  waren  er  vier  onbruikbare  sms’jes.  De  ontvanger was in één geval een familielid van 12 en in drie gevallen een familielid van  15 jaar. De resultaten van de toepassingen en mogelijkheden kunnen daardoor afwijken  met  de  resultaten  uit  de  tabellen  in  hoofdstuk  3.  Het  verschil  mag  echter  nooit  groter  zijn  dan  vier.  Zo  is  het  mogelijk  dat  de  vier  extra  sms’jes  die  we  bij  de  jongeren  geëlimineerd  hebben,  juist  een  toepassing  of  een  mogelijkheid  van  een  bepaald  linguïstisch verschijnsel hadden. In totaal houden we 200 sms’jes over. Daarvan zijn er  144 aan vrienden gericht en 56 aan volwassenen.    Het  verzamelde  corpus  is  ideaal  om  te  onderzoeken  of  jongeren  afhankelijk  van  de  ontvanger een andere taalvariëteit gebruiken. Zo wordt er nergens letterlijk gevraagd of  jongeren  hun  taalgebruik  aanpassen  als  ze  een  sms’je  naar  een  volwassene  sturen,  waardoor we een betrouwbaar resultaat verkrijgen. We bespreken in dit onderzoek de  omgangstalige  en  typische  sms‐talige  verschijnselen  die  ook  in  hoofdstuk  3  aan  bod  gekomen  zijn.  Drie  verschijnselen  worden  in  dit  hoofdstuk  niet  verder  behandeld.  Het  eerste is het gebruik van een hoofdletter omdat dit mede door het toestel bepaald wordt.  Zo zal een eigennaam na een punt vaak automatisch een hoofdletter krijgen. De andere   

71 

twee  verschijnselen  die  hier  niet  verder  besproken  worden,  zijn  de  deletie  van  het  subject  en  het  gebruik  van  een  elliptische  constructie.  Uit  hoofdstuk  3  is  namelijk  gebleken  dat  vooral  volwassenen  deze  taalverschijnselen  gebruiken.  Aangezien  in  dit  hoofdstuk  de  sms’jes  van  de  jongeren  centraal  staan,  zijn  deze  linguïstische  verschijnselen minder interessant.     De  resultaten  voor  de  omgangstalige  en  sms‐talige  verschijnselen  worden  in  tabellen  geplaatst.  We  maken  daarbij  een  onderverdeling  in  de  sms’jes  van  jongeren  naar  vrienden  en  de  sms’jes  van  jongeren  naar  volwassenen.  Deze  twee  kolommen  worden  opnieuw  gesplitst.  De  eerste  kolom  presenteert  het  aantal  attestaties  van  een  bepaald  taalverschijnsel  in  de 144  bestudeerde  sms’jes  naar  vrienden  en  in  de  56  sms’jes  naar  volwassenen.  Deze  resultaten  werden  via  SPSS  berekend  (zie  bijlage  6).  In  de  tweede  kolom  worden  de  resultaten  procentueel  uitgedrukt.  In  figuur  8  en  9  krijgen  we  een  visuele voorstelling van de toepassingen in sms’jes naar vrienden en naar volwassenen.  De rode lijn stelt daarbij de resultaten van sms’jes van jongeren naar volwassenen voor,  de  blauwe  lijn  die  naar  vrienden.  Naast  de  toepassingen  en  mogelijkheden  wordt  ook  telkens de p‐waarde van de Pearson chikwadraattoets, of de significantietoets, gegeven.   

4.2  De omgangstalige kenmerken  Een onderzoek naar het gebruik van taalverschijnselen vraagt een betrouwbaar geheel  aan  attestaties.  Indien we  rekening  houden  met  een  limiet  van  minstens  10 attestaties  bij elke groep, zijn er in totaal 12 verschijnselen die hier niet aan voldoen. Deze zijn: de  deletie  –d,  deletie  –s,  as  voor  ‘als’,  enclitische  t  en  k,  de  verbuiging  van  het  lidwoord,  adjectief en voornaamwoord, het gebruik van een tussentalig lidwoord bij school, stad en  voetbal, het gebruik van  weer i.p.v.  terug,  gaan in combinatie met  hebben,  zijn,  moeten,  kunnen,  mogen,  dienen,  durven  en  gaan  zelf  en  het  gebruik  van  van  of  voor  i.p.v.  het  facultatieve  om  bij  de  beknopte  bijzin.  We  bespreken  eerst  de  bovengenoemde  verschijnselen.  Daarna  komen  de  omgangstalige  verschijnselen  met  voldoende  attestaties aan bod.    

4.2.1  Taalverschijnselen met weinig attestaties  De verklaring waarom we voor deletie –d, –s en as weinig attestaties hebben, is dat we  met vijf woorden rekening houden: goed en vanaafd voor deletie –d, iets en straks voor  deletie  –s  en  als  voor  syncope  as.  We  kunnen  bijgevolg  enkel  sms’jes  met  de  aanwezigheid  van  één  van  deze  vijf  woorden  gebruiken.  Uit  de  attestaties  in  tabel  40  kunnen we besluiten dat jongeren naar vrienden in 84% van de gevallen een deletie –d  toepassen en slechts in 50% naar volwassenen. In hoofdstuk 3 hebben we voor deletie    –s  besloten  dat  jongeren  over  het  algemeen  de  standaardvarianten  boven  de  omgangstalige  vormen  iet  en  strak  verkiezen.  We  hebben  eveneens  vastgesteld  dat  als  de  deletie  –s  voorkomt,  het  in  een  sms’je  van  een  jongere  zal  zijn.  Bekijken  we  vervolgens de 5 sms’jes met deletie –s, dan zijn 4 sms’jes aan vrienden gericht. Als we   

72 

rekening houden met de sms’jes met een potentiële deletie –s dan gebruiken jongeren in  36% van de gevallen een deletie –s naar vrienden en in 13% naar de volwassenen. Een  verschil van 34 % voor deletie –d en 23% voor deletie –s illustreert dat de jongeren zich  inhouden bij het toepassen van de deletie als de ontvanger een volwassene is. Maar door  het kleine aantal attestaties kunnen we dit niet veralgemenen.       naar vrienden  naar volwassenen  deletie –d      Toegepast  16  84%  2  50%  Mogelijkheid  3  16%  2  50%  p‐waarde  0,215    deletie –s       Toegepast  4  36%  1  13%  Mogelijkheid  7  64%  7  87%  p‐waarde  0,156    Tabel 40 

  Het  grootste  verschil  in  verhouding  is  het  taalverschijnsel  as  voor  ‘als’.  Zo  scoren  de  sms’jes  van  jongeren  naar  vrienden  67%  terwijl  we  0%  hebben  bij  de  sms’jes  van  jongeren  naar  volwassenen.  We  moeten  dit  grote  verschil  wel  nuanceren.  Kijken  we  naar  tabel  41  dan  valt  het  op  dat  er  van  de 56  sms’jes maar  één  sms’je  en van  de  144  maar zes sms’jes in aanmerking komen. Deze aantallen zijn te klein om de twee groepen  representatief voor te stellen. Dus ondanks een verschil van 67% kunnen we hier weinig  uit  besluiten.  Verder  onderzoek  met  meer  sms’jes  kan  wel  een  betrouwbaar  resultaat  geven.      naar vrienden  naar volwassenen  as voor ‘als’      Toegepast  4  67%  0  0%  Mogelijkheid  2  33%  1  100%  p‐waarde  0,445    Tabel 41 

  Ook  het  aantal  attestaties  voor  de  enclitische  t  en  k  is  in  de  sms’jes  naar  volwassenen  beperkt: 6 voor de enclitische t en 8 voor de enclitische k. Bekijken we tabel 42 dan valt  het op dat jongeren de enclitische t ‘reserveren’ voor sms’jes naar vrienden, terwijl het  gebruik van een enclitische  k in sms’jes naar vrienden en volwassenen dicht bij elkaar  ligt. Zo wordt de enclitische t in 79% van de sms’jes naar vrienden gebruikt en slechts in  17%  naar  volwassenen.  Er  is  met  andere  woorden  een  verschil  van  62%  in  de  toepassing van dit taalverschijnsel. We krijgen hier bovendien een significant resultaat.  Ondanks  het  kleine  aantal  attestaties  kunnen  we  voor  de  enclitische  t  besluiten  dat  jongeren ze vooral in de sms’jes naar vrienden toepassen. Voor de enclitische k zijn de  resultaten  veel  minder  extreem.  Een  verschil  van  13%  illustreert  dat  jongeren  bij  het  sms’en  naar  volwassenen  misschien  minder  dan  verwacht  voor  de  standaardvariant   

73 

kiezen,  en  dat  zeker  in  vergelijking  met  de  enclitische  t.  Verder  onderzoek  met  meer  attestaties moet aantonen of jongeren in sms’jes naar volwassenen nog altijd in de helft  van de gevallen een enclitische k toepassen.      naar vrienden  naar volwassenen  enclitische t      Toegepast  19  79%  1  17%  Mogelijkheid  5  21%  5  83%  p‐waarde  0,020    enclitische k      Toegepast  12  63%  4  50%  Mogelijkheid  7  37%  4  50%  p‐waarde  0,795    Tabel 42 

    De  volgende  drie  verschijnselen  met  weinig  attestaties  voor  zowel  de  sms’jes  naar  vrienden als naar volwassenen zijn de verbuigingen van het lidwoord, het adjectief en de  voornaamwoorden.  Voor  de  verbuiging  van  het  lidwoord  en  het  voornaamwoord  hebben  we  een  totaal  van  respectievelijk  22  en  17  attestaties.  Tabel  43  geeft  aan  dat  jongeren  het  lidwoord  meer  en  het  voornaamwoord  minder  verbuigen  als  ze  naar  vrienden  sturen.  Het  verschil  in  verhouding  is  bij  het  lidwoord  het  grootst  (33%  voor  het  lidwoord  en  11%  voor  het  voornaamwoord).  In  hoofdstuk  3  is  gebleken  dat  het  voornaamwoord  het  meest  verbogen  wordt  door  de  jongeren.  Dat  zien  we  ook  in  de  resultaten: jongeren gebruiken in 60% en 70% een verbogen voornaamwoord. Dat we  een  hoger  resultaat  in  de  sms’jes  naar  volwassenen  geattesteerd  hebben,  klinkt  misschien  eigenaardig  maar  kan  hier  evengoed  toevallig  zijn.  Verder  onderzoek  met  meer attestaties is dus nodig. Dat is ook het geval voor de verbuiging van het adjectief. In  dit onderzoek hebben we een totaal van 2 attestaties, die onmogelijk de twee groepen  representatief  kunnen  voorstellen.  Het  idee  dat  jongeren  bij  het  sms’en  naar  volwassenen  het  adjectief  altijd  zouden  verbuigen,  klopt  niet  en  kan  hier  volledig  aan  toeval toegeschreven worden. Voor dit taalverschijnsel kunnen we met andere woorden  niets concluderen.                           

74 

  verbuiging lw.  Toegepast  Mogelijkheid  p‐waarde  verbuiging adj.  Toegepast  Mogelijkheid  p‐waarde  verbuiging vnw.  Toegepast  Mogelijkheid  p‐waarde 

naar vrienden    5  33%  10  67%  0,180    0  0%  1  100%  0,227    6  60%  4  40%  0,390 

naar volwassenen    0  0%  7  100%      1  100%  0  0%      5  71%  2  29%   

Tabel 43 

  De  laatste  verschijnselen  die  we  niet  kunnen  veralgemenen,  bespreken  we  opnieuw  samen.  Het  gaat  hier  om  het  gebruik  van  een  verkeerd  lidwoord  bij  school,  stad  en  voetbal, het gebruik van weer i.p.v. terug, het gebruik van gaan in combinatie met onder  andere gaan zelf en het gebruik van het voorzetsel van of voor ter vervanging van om.  Voor  het  lidwoord  bij  school,  stad  en  voetbal  krijgen  we  in  de  beide  groepen  een  resultaat  van  100%.  Ondanks  het  feit  dat  we  weinig  attestaties  hebben,  kunnen  we  besluiten  dat  het  gebruik  van  het  tussentalige  lidwoord  bij  deze  woorden  geen  taalspelletje  is  dat  jongeren  gebruiken  om  een  groepsverband  te  beklemtonen.  Een  constructie  als  int  stad  wordt  zonder  nadenken  overgenomen  en  overal  gebruikt.  Dat  betekent  dat  de  jongeren  niet  beseffen  dat  ze  niet  int  stad  maar  in  de  stad  moeten  zeggen.  Het  volgende  verschijnsel  is  het  hulpwerkwoord  gaan.  Jongeren  zouden  het  verschijnsel meer toepassen in sms’jes naar volwassenen dan naar vrienden. De kans is  groot  dat  dit  toevallig  is  en  dat  het  veeleer  afhangt  van  de  zinsconstructie  dan  van  de  ontvanger. Voor weer i.p.v. terug en de beknopte bijzin met te‐infinitief ingeleid door van  of voor in plaats van het facultatieve om krijgen we geen toepassingen in de sms’jes naar  volwassenen. Maar ook hier zijn de  attestaties  zodanig beperkt, dat we enkel naar een  verder onderzoek kunnen verwijzen.                           

75 

  de of het?  Toegepast  Mogelijkheid  p‐waarde  gaan gaan  Toegepast  Mogelijkheid  p‐waarde  weer i.p.v. terug  Toegepast  Mogelijkheid  p‐waarde  beknopte bijzin  Toegepast  Mogelijkheid  p‐waarde 

naar vrienden    5  100%  0  0%  0,261    7  47%  8  53%  0,435    5  56%  4  44%  0,335    1  17%  5  83%  0,300 

naar volwassenen    4  100%  0  0%      4  80%  1  20%      0  0%  1  100%      0  0%  0  0%   

Tabel 44 

 

4.2.2  Taalverschijnselen met voldoende attestaties  Vervolgens bespreken we de overige omgangstalige verschijnselen waar er wel genoeg  attestaties  voorhanden  zijn.  Volgen  we  figuur  8  dan  krijgen  we  eerst  de  h‐procope  en  deletie –t. Het gebruik van deze twee taalverschijnselen vertoont grote gelijkenissen. Zo  gebruiken  de  jongeren  in  71%  van  de  gevallen  een  h‐procope  als  ze  naar  een  vriend  sturen. Dat aantal daalt tot minder dan een derde, namelijk 19%, als de ontvanger een  volwassene  is.  Voor  de  deletie  –t  gebruikt  93%  een  deletie  naar  vrienden.  Kijken  we  naar het gebruik van deletie –t bij een volwassen ontvanger dan daalt het resultaat tot  41%.  Het  verschil  tussen  de  ontvangers  is  zowel  bij  de  h‐procope  als  bij  de  deletie  –t  juist 52%. Kijken we naar de p‐waarden van deze taalverschijnselen in tabel 45 dan zijn  deze kleiner dan 0,01. Dat jongeren de h‐procope en deletie –t meer gebruiken in sms’jes  naar  vrienden  dan  in  sms’jes  naar  volwassenen  is  met  andere  woorden  niet  toevallig.  We kunnen dus besluiten dat de h‐procope en deletie –t kenmerken zijn van de sms‐taal  van de jongeren en dat ze grotendeels gebruikt worden in sms’jes naar vrienden.       naar vrienden  naar volwassenen  h‐procope      Toegepast  51  71%  6  19%  Mogelijkheid  21  29%  25  81%  p‐waarde  0,000    deletie –t      Toegepast  62  93%  7  41%  Mogelijkheid  5  7%  10  35%  p‐waarde  0,000    Tabel 45 

 

76 

De volgende twee taalverschijnselen in rij zijn de deletie –n en deletie sjwa. In hoofdstuk  3 is gebleken dat deletie –n meer toegepast wordt dan deletie sjwa. Tabel 46 bevestigt  deze  bevinding.  Zo  komt  deletie  –n  in  37  sms’jes  voor,  terwijl  deletie  sjwa  maar  in  16  sms’jes  voorkomt.  Dat  vertaalt  zich  ook  naar  de  procentuele  gegevens.  Zo  gebruiken  jongeren  in  40%  van  de  gevallen  een  deletie  –n  naar  vrienden  en  slechts  in  24%  een  deletie  sjwa.  Deze  aantallen  dalen  als  de  ontvanger  een  volwassene  is.  Zo  zullen  jongeren slechts in 26% een deletie –n gebruiken en in 7% een deletie sjwa in sms’jes  naar  een  volwassene.  Ondanks  een  verschil  van  respectievelijk  14%  en  17%  zijn  deze  verschijnselen  niet  significant.  Zo  lopen  de  twee  lijnen  in  figuur  8  voor  deze  twee  taalverschijnselen bijna evenwijdig. Er is met andere woorden wel een verschil maar dat  verschil is niet groot en opvallend genoeg om het aspect toeval te weren.      naar vrienden  naar volwassenen  deletie –n       Toegepast  29  40%  8  26%  Mogelijkheid  43  60%  23  74%  p‐waarde  0,284    deletie sjwa      Toegepast  14  24%  2  7%  Mogelijkheid  45  76%  26  93%  p‐waarde  0,078    Tabel 46 

  Voor  het  gij‐systeem  en  het  gebruik  van  de  du‐vormen  hebben  we  in  hoofdstuk  3  besloten  dat  deze  tussentalige  kenmerken  vooral  door  de  jongeren  gebruikt  worden.  Vandaar  dat  we  ons  de  vraag  gesteld  hebben  of  de  jongeren  deze  verschijnselen  als  kenmerken van hun taalvariëteit beschouwen. Indien het gij‐systeem en de du‐vormen  een  middel  tot  identificatie  zijn,  moet  we  een  duidelijk  verschil  in  de  sms’jes  naar  vrienden en naar volwassenen kunnen waarnemen. Het verschil in gebruik is bij de du‐ vormen het grootst. We krijgen een verschuiving van 68% in sms’jes naar vrienden naar  16%  in  sms’jes  naar  volwassenen.  Een  verschil  van  52%  komt  met  de  verschillen  in  verhouding  van  de  h‐procope  en  van  de  deletie  –t  overeen.  Bij  deze  twee  laatste  verschijnselen hebben we bovendien een verband tussen de toepassing en de ontvanger  kunnen aantonen. Kijken we naar tabel 47 dan is dit ook het geval voor de du‐vormen.  De p‐waarde is hier kleiner dan 0,01 en dus sterk significant. Jongeren beschouwen de  vormen komde en gade als iets van hen en gebruiken het daarom vooral in sms’jes naar  vrienden die tot hun groep behoren. Ook het gij‐systeem komt meer voor in de sms’jes  naar vrienden dan in de sms’jes naar volwassenen. Het verschil is echter niet zo frappant  als bij de du‐vormen, namelijk 34%, maar wel groot genoeg om ook hier te besluiten dat  jongeren het gij‐systeem tot een eigenschap van hun taalgebruik rekenen. Daarnaast is  het ook opvallend dat de rode lijn in figuur 8 van 67% voor het gij‐systeem naar 68%  voor  de  du‐vormen  stijgt.  Het  gij‐systeem  scoort  met  andere  woorden  hier  iets  lager  terwijl het in hoofdstuk 3 juist iets hoger scoort (namelijk 55% voor het gij‐systeem en  52% voor de du‐vormen). Dat komt omdat we hier niet 35 sms’jes met een toepassing   

77 

van het gij‐systeem hebben, maar slechts 34. De reden is dat we de sms’jes gericht aan  een  familielid  jonger  dan  18  jaar  geëlimineerd  hebben.  Voor  de  du‐vormen  zijn  de  31  sms’jes  met  toepassingen  wel  behouden.  De  vier  extra  sms’jes  die  we  weggelaten  hebben, hadden bijgevolg geen clitische verbuiging van het persoonlijk voornaamwoord  van  de  tweede  persoon  enkelvoud  maar  wel  één  gij‐vorm.  In  hoofdstuk  3  hebben  we  bovendien  aangetoond  dat  jongeren  het  ene  taalverschijnsel  niet  boven  het  andere  verkiezen.      naar vrienden  naar volwassenen  gij‐systeem      Toegepast  26  67%  8  33%  Mogelijkheid  13  33%  16  67%  p‐waarde  0,002    du‐vormen      Toegepast  28  68%  3  16%  Mogelijkheid  13  32%  16  84%  p‐waarde  0,000    Tabel 47 

  De laatste twee omgangstalige verschijnselen zijn de proclitische t en k. Kijken we naar  figuur 8, dan wordt de proclitische t procentueel meer gebruikt dan de proclitische k. Dit  taalverschijnsel  wordt  namelijk  in  97%  van  de  sms’jes  naar  vrienden  toegepast.  Daarnaast  wordt  het  ook  in  73%  van  de  sms’jes  naar  de  volwassenen  gebruikt.  We  hebben voor de proclitische t een verschil van 24%. Berekenen we de significantietoets  dan blijkt dit verschil groot genoeg te zijn om van een effect te kunnen spreken. De hoge  cijfers  van  de  toepassingen  in  de  beide  groepen  geven  trouwens  aan  dat  jongeren  de  proclitische  t  vooral  gebruiken  om  sneller  te  typen.  Tegelijkertijd  toont  dit  onderzoek  dat jongeren de proclitische t sneller achterwege laten bij het sms’en naar volwassenen.       naar vrienden  naar volwassenen  proclitische t      Toegepast  37  97%  8  73%  Mogelijkheid  1  2%  3  27%  p‐waarde  0,031    Tabel 48 

  Voor  de  proclitische  k  hebben  we  een  verschuiving  van  35%.  Jongeren  gebruiken  de  proclitische k in ongeveer 83% van de gevallen als de ontvanger een vriend is. Dit aantal  daalt  naar 48%  als  de  ontvanger een volwassene  is.  De p‐waarde  is  bovendien  kleiner  dan 0,01 en bijgevolg sterk significant. Dat toont aan dat jongeren hun taalgebruik wel  aanpassen aan de ontvanger van hun sms’je. Zij laten het onderwerp van de zin, indien  dat het persoonlijk voornaamwoord van de eerste persoon enkelvoud is, niet graag weg  (zie 3.5 Proclitische k en 3.14 Deletie subject). Vandaar dat ze de ik‐vorm in meer dan de  helft  van  de  attestaties  voluit  schrijven.  We  kunnen  hierbij  ook  naar  het  T9‐systeem   

78 

verwijzen. Als jongeren namelijk nadenken over het verwoorden van een boodschap die  gericht  is  aan  een  volwassene,  bestaat  de  kans  dat  ze  gedeeltelijk  voor  de  standaardvarianten  kiezen.  Daardoor  gebruiken  ze  misschien  iets  sneller  het  gsm‐ woordenboek.  Het  typen  van  kga  of  de  combinatie  5,4  en  2  levert  echter  niet  de  gevraagde woordcombinatie op. We krijgen kia, kgb, lic, lib, kic,… allerlei constructies die  echter niet aan  onze  wens voldoen.  Vandaar dat  het  misschien  makkelijker  is om  alles  direct in de standaardvorm te typen. Natuurlijk heeft een sms’er die heel vertrouwd is  met  het  systeem  de  constructie  5,4,2  voor  kga  al  zodanig  veel  gebruikt,  dat  dit  woord  wel  zal  verschijnen.  Verder  onderzoek  naar  het  T9‐systeem  in  combinatie  met  een  onderzoek  naar  de  attitude  van  jongeren  bij  het  sms’en  naar  volwassenen,  is  hierbij  nodig.      naar vrienden  naar volwassenen  proclitische k      Toegepast  44  83%  15  48%  Mogelijkheid  9  17%  16  52%  p‐waarde  0,000    Tabel 49 

 

Figuur 8 

 

4.3  Sms‐talige kenmerken  Bij de bespreking van de sms‐talige kenmerken verwachten we een hoger resultaat in de  sms’jes naar vrienden. Kijken we naar figuur 9 dan is dit niet het geval bij de toepassing  van  de  symbolen.  Hier  kruisen  de  twee  lijnen  elkaar  en  gebruiken  de  jongeren  in  4%  meer symbolen in sms’jes naar volwassenen. De resultaten liggen zo opvallend dicht bij  elkaar dat we kunnen besluiten dat jongeren zowel in sms’jes naar volwassenen als in  sms’jes naar vrienden symbolen gebruiken. Dat is ook logisch want de meeste symbolen 

 

79 

die we besproken hebben, komen ook in de gewone schrijftaal voor. Het symbool x voor  ‘iets/keer’ is  een  nieuw  fenomeen.  Een  kleine  studie naar  het  gebruik  van  dit  symbool  toont aan dat van de 13 sms’jes met een symbool er 3 sms’jes zijn met x. 2 van de 3 zijn  aan een volwassen familielid gericht. Dus ook dit symbool is met andere woorden niet  ‘gereserveerd’ voor vrienden.      naar vrienden  naar volwassenen  symbolen      Toegepast  9  25%  4  29%  mogelijkheid  27  75%  10  71%  p‐waarde  0,967    Tabel 50 

  Vervolgens bestuderen we de verschijnselen waar de verschillen tussen de sms’jes naar  vrienden  en  naar  volwassenen  wel  duidelijk  zijn.  We  beginnen  met  de  letterwoorden.  We  hebben  in  totaal  9  sms’jes  van  jongeren  naar  volwassenen  en  43  sms’jes  naar  vrienden.  Berekenen  we  de  significantietoets  dan  is  de  p‐waarde  gelijk  aan  0,045.  We  hebben met andere woorden een verband tussen de toepassing van het letterwoord en  de  ontvanger,  waarbij  we  kunnen  besluiten  dat  vooral  jongeren  een  letterwoord  gebruiken  in  sms’jes  naar  vrienden.  In  hoofdstuk  3  hebben  we  aangetoond  dat  de  letterwoorden  die  volwassenen  gebruiken  voornamelijk  het  doel  hebben  bepaalde  zaken te verkorten. In de kan men dan kort schrijven als id of i/d. De jongeren gebruiken  deze letterwoorden ook maar hebben daarnaast nog een reeks ‘speciale’ letterwoorden.  Voorbeelden zijn bffe, hvj en zjg (‘best friends for ever’, ‘hou van je’ en ‘zie je graag’) die  een  bepaalde  sociale  erkenning  geven  aan  de  ontvanger.  Stel  dat  we  enkel  rekening  houden  met  de  letterwoorden  die  ‘het  graag  zien’  of  ‘houden  van’  uitdrukken,  dan  hebben we een totaal van 19 letterwoorden in de sms’jes van de jongeren. Daarvan zijn  er  17  aan  vrienden  gericht  en  twee  aan  familieleden.  Misschien  toevallig  of  niet,  maar  het  familielid  was  telkens  de  moeder  van  de  sms’er  in  kwestie.  Het  is  duidelijk  dat  jongeren deze speciale letterwoorden voornamelijk in sms’jes naar vrienden gebruiken.       naar vrienden  naar volwassenen  letterwoorden       Toegepast  32  74%  4  44%  mogelijkheid  11  26%  5  56%  p‐waarde  0,045    Tabel 51 

  Het  volgende  verschijnsel  is  de  verkorting.  Jongeren  gebruiken  in  een  kleine  60%  een  verkorting  in  een  sms’je  naar  een  vriend  en  slechts  in  25%  in  een  sms’je  naar  een  volwassene. De p‐waarde is kleiner dan 0,05 en toont aan dat er een verband is tussen  de toepassing van het verschijnsel en de ontvanger van het sms’je. Het is misschien niet  verrassend  dat  jongeren  meer  verkorten  in  sms’jes  naar  vrienden  dan  in  sms’jes  naar 

 

80 

volwassenen. Jongeren gebruiken namelijk enerzijds de standaardverkortingen, die ook  door  de  volwassenen  toegepast  worden.  Daarnaast  gebruiken  jongeren  ook  andere  ‘specialere’ verkortingen of vinden ze eigen verkortingen uit. Deze laatste groep beperkt  zich grotendeels tot de sms’jes naar vrienden. Er zijn twee mogelijke verklaringen. Eerst  en vooral kunnen de jongeren met deze specialere verkortingen hun creativiteit tonen,  wat hen bovendien een zekere populariteit binnen de groep kan bezorgen. Een tweede  verklaring  is  dat  jongeren  denken  dat  volwassenen  deze  verkortingen  niet  zullen  begrijpen. Om geen tijd te verliezen en om een tweede sms’je te vermijden, verkorten ze  deze woorden niet en schrijven ze de standaardvariant. Ze zijn zich er dus van bewust  dat ze in sms’jes naar leeftijdsgenoten vrijer zijn en dat ze vooral in die sms’jes kunnen  experimenteren.      naar vrienden  naar volwassenen  verkortingen      Toegepast  82  57%  14  25%  niet toegepast  62  43%  42  75%  p‐waarde  0,031    Tabel 52 

  De  omgespelde  letters  bestaan  uit  y  voor  ‘ij’,  x  voor  ‘ks’  en  g  voor  ‘ch’.  Volgens  onze  bevindingen in hoofdstuk 3 is y voor ‘ij’ algemeen aanvaard en wordt het zowel door de  jongeren als door de volwassenen gebruikt. Bekijken we vervolgens tabel 53 dan valt het  op  dat  jongeren  toch  een  onderscheid  maken.  Zo  gebruikt  slechts  4%  van  de  jongeren  deze omgespelde letter in sms’jes naar volwassenen, terwijl 19% een y voor ‘ij’ gebruikt  in de sms’jes naar vrienden. We kunnen uit deze cijfers ook afleiden dat de meerderheid  van  de  jongeren  bij  een  keuze  voor  ij  kiest. Zo  gebruikt  81% van  de  jongeren ij  in  een  sms’je naar vrienden en 96% in een sms’je naar volwassenen. Dat is eveneens de reden  waarom de toepassing van deze omgespelde letter niet significant is. De resultaten in dit  onderzoek  gelden  dan  ook  enkel  voor  de  respondenten  die  aan  dit  onderzoek  meegewerkt hebben. Toch blijft de vraag waarom dit verschijnsel een verschil heeft van  15%  tussen  de  sms’jes  naar  vrienden  en  die  naar  volwassenen?  Aangezien  we  geen  significant resultaat hebben, kan de nulhypothese niet geweerd worden. Daardoor is het  aspect toeval hier mogelijk. Een andere verklaring is dat jongeren misschien denken dat  y voor ‘ij’ eigen is aan hun taalgebruik, waardoor ze zich aanpassen bij het sturen naar  volwassenen.  Een  derde  verklaring  is  dat  jongeren  meer  gebruik  maken  van  het  T9‐ systeem.  Jongeren  gebruiken  bij  het  typen  van  een  sms’je  dat  gericht  is  aan  een  volwassene  minder  omgangstalige  verschijnselen  (zie  4.2  De  omgangstalige  kenmerken).  Aangezien  het  gsm‐woordenboek  vooral  de  standaardvarianten  snel  en  makkelijk te voorschijn haalt, zijn jongeren misschien sneller geneigd dit te gebruiken.  Een klein experiment bevestigt dat bij het typen van de cijfers 4 en 9 niet hy als eerste  keus gegeven wordt maar ix. Als we de cijfers 4, 4 en 5 intoetsen krijgen we onmiddellijk  hij.  Een  attitudeonderzoek  naar  het  gebruik van  y  en  ij kan  deze  hypothese  steunen  of  weerleggen. 

 

81 

  y = ‘ij’  Toegepast  mogelijkheid  p‐waarde 

naar vrienden    13  19%  54  81%  0,195 

naar volwassenen    1  4%  22  96%   

Tabel 53 

Bij de omgespelde letter x voor ‘ks’ hebben we een beperkt aantal attestaties in de beide  categorieën:  er  zijn  7  sms’jes  naar  volwassenen  en  8  naar  vrienden.  De  verschillen  binnen deze sms’jes zijn zo opvallend, dat we een sterk significant resultaat krijgen. Zo  kan de ene attestatie bij de sms’jes naar de volwassenen toeval zijn. Het gebruik van x  voor ‘ks’ is bijgevolg een taalspelletje dat jongeren gretig in hun sms‐taal gebruiken. Aan  de hand van de kleine p‐waarde kunnen we beslissen dat deze omgespelde letter vooral  in de sms’jes naar vrienden gebruikt wordt en dat deze bevinding niet toevallig is. Bij de  g  voor  ‘ch’  hebben  we  in  hoofdstuk  3  besloten  dat  vooral  jongeren  deze  omgespelde  letter  gebruiken.  We  kunnen  hier  nog  aan  toevoegen  dat  het  in  dit  onderzoek  altijd  in  sms’jes  naar  vrienden  toepast  wordt.  Ondanks  het  feit  dat  de  p‐waarde  niet  kleiner  is  dan  0,05  en  we  bijgevolg  geen  significant  resultaat  hebben,  kunnen  we  toch  besluiten  dat  g  voor  ‘ch’  een  taalspelletje  is  onder  vrienden.  Dat  jongeren  geen  verschil  meer  kunnen maken tussen schrik en sgrik, is op dit moment onterecht.      naar vrienden  naar volwassenen  x = ‘ks’      Toegepast  6  75%  1  14%  mogelijkheid  2  25%  6  86%  p‐waarde  0,008    g = ‘ch’      Toegepast  4  18%  0  0%  mogelijkheid  18  82%  7  100%  p‐waarde  0,451    Tabel 54 

  De  CU‐categorie  en  de  cijfers  voor  letters  zijn  moderne  fenomenen.  In  hoofdstuk  3  hebben  we  besloten  dat  jongeren  deze  verschijnselen  in  ongeveer  30%  (26%  voor  de  CU‐categorie  en  33%  voor  de  cijfers  voor  letters)  toepassen.  We  hebben  eveneens  besloten dat als we een sms’je met een dergelijk verschijnsel hebben, de sms’er zo goed  als altijd een jongere zal zijn. Deze verschijnselen zijn dan ook een ideaal middel voor de  jongeren  om  zich  als  groep  af  te  bakenen.  Voor  de  CU‐categorie  zijn  er  in  totaal  74  sms’jes  naar  vrienden  geattesteerd  met  een  toepassing  of  mogelijkheid  en  27  naar  volwassenen. Jongeren gebruiken in ongeveer 30% een vorm uit de CU‐categorie als ze  naar  vrienden  sturen. Dat  aantal daalt  tot  de  helft  als  de  ontvanger  een  volwassene  is.  Voor de cijfers voor letters hebben we 18 attestaties voor de sms’jes van jongeren naar  vrienden,  maar  slechts  5  voor  de  sms’jes  naar  volwassenen.  Bekijken  we  tabel  55  dan  valt het op dat jongeren zich bij het sturen naar volwassenen wat betreft de cijfers voor  letters  aanpassen.  Ongeveer  40%  zal  een  cijfer  gebruiken  in  een  woord  als  het  sms’je   

82 

aan een vriend gericht is. Dat gebeurt maar in 20% van de gevallen als de ontvanger een  volwassene  is.  Deze  beide  verschijnselen  zijn  niet  significant.  Het  verschil  in  verhoudingen (16% voor de CU‐categorie en 19% voor de cijfers voor letters) is echter  niet  opvallend  genoeg  om  het  aspect  toeval  te  weren.  Bekijken  we  louter  de  absolute  cijfers  dan  kunnen  we  wel  beslissen  dat  jongeren  de  CU‐categorie  en  de  cijfers  voor  letters vooral in de sms’jes naar vrienden gebruiken.      naar vrienden  naar volwassenen  CU‐categorie      Toegepast  23  31%  4  15%  mogelijkheid  51  69%  23  85%  p‐waarde  0,252    cijfers voor letters      Toegepast  7  39%  1  20%  mogelijkheid  11  61%  4  80%  p‐waarde  0,599    Tabel 55 

  Over het algemeen kunnen we op het gebied van de sms‐talige kenmerken besluiten dat  jongeren de letterwoorden, de verkortingen, de omgespelde letters, de CU‐categorie en  de  cijfers  voor  letters  minder  gebruiken  in  sms’jes  naar  volwassenen.  Deze  verschijnselen  maken  deel  uit  van  hun  taalvariëteit.  Als  jongeren  een  sms’je  naar  een  volwassene sturen, passen ze hun taalgebruik vaak aan. Ze willen ervoor zorgen dat de  communicatie met de ontvanger slaagt. Want geen enkele sms’er wil geld spenderen aan  een  tweede  sms’je  om  het  eerste  uit  te  leggen.  Deze  verschijnselen  kunnen  ook  als  de  kenmerken  van  het  taalgebruik  binnen  de  vriendengroep  beschouwd  worden  en  daar  horen volwassenen nu eenmaal niet bij.   

Figuur 9 

 

   

83 

5  STOF VOOR VERDER ONDERZOEK  Alle  taalverschijnselen  die  in  de  sms’jes  voorkomen,  staan  in  de  analyse  vermeld  (zie  bijlage  2).  Toch  worden  ze  niet  allemaal  verwerkt.  Voor  heel  wat  van  deze  taalverschijnselen is een verder onderzoek nodig. Anderen zijn vooral in combinatie met  een  ander  onderzoek  interessant,  zoals  bijvoorbeeld  met  de  chattaal.  We  bespreken  eerst  een  groep  van  linguïstische  kenmerken.  Zij  staan  dicht  bij  de  onderzochte  taalverschijnselen.  De  tweede  groep  is  het  gekleurde  taalgebruik.  De  term  ‘gekleurd’  verwijst  hier  naar  woorden  of  lettertekens,  die  emoties  kunnen  overdragen.  Daardoor  weet  de  ontvanger  perfect  hoe  de  zender  zich  voelt  en  hoe  de  zender  een  bepaalde  boodschap bedoeld heeft. Het gekleurde taalgebruik komt ook voor in de chattaal, waar  men nog meer ruimte heeft voor deze vormen van ‘expressiviteit’ (cf. Vandekerckhove  en Van Rooy 2005: 33). Vooral het verschil tussen jongens en meisjes bij het hanteren  van deze verschijnselen, kan tot interessante resultaten leiden.    

5.1  De linguïstische verschijnselen 

 

Het  valt  op  dat  er  in  bepaalde  sms’jes  inconsequente  verschijnselen  opduiken.  Een  voorbeeld is het gebruik van een proclitische k bij ga maar een voluit geschreven ik bij  zou in één sms’je. Wat precies de achterliggende reden is en waarom een persoon in het  ene  geval  voor  de  verkorte  vorm  kiest  en  in  het  andere  geval  niet,  is  interessant  om  verder onderzocht te worden.     De volgende taalverschijnselen met weinig achtergrondinformatie zijn de apocopes ma  voor ‘maar’, vo voor ‘voor’ en na voor ‘naar’ en de syncope es voor ‘eens’. Deze woorden  komen vaak voor, zodat verder onderzoek naar deze verschijnselen interessant kan zijn.    In het sms’je Eej,magk strax u map v bio komn haln,wnt k ben ze vergetn  grtjs caro zou  men  eigenlijk  in  het  Standaardnederlands  jouw  map  moeten  schrijven.  In  Vlaanderen  wordt in de spreektaal vaak uw gebruikt. Kijken we naar het gebruik van u dan zien we  een  objectsvorm  waar  een  bezittelijk  voornaamwoord  zou  moeten  staan.  Een  studie  naar het gebruik van u voor uw in de sms‐taal kan aantonen of dit verschijnsel frequent  toegepast wordt of niet.     Het  werkwoord  kan  in  de  sms‐taal  soms  weggelaten  worden.  Bij  de  deletie  van  het  werkwoord krijgen we meestal een elliptische zin: Ooh..:$ ik jou ook zoveeeel! (‘ik [mis]  jou ook zoveel’). In dit onderzoek hebben elliptische zinnen noch een werkwoordsvorm  noch een subject en impliceren ze tegelijkertijd geen bevel of wens. Daarnaast kan ook  het direct object, het indirect object of een partikel weggelaten worden. Meestal krijgen  we  zinnen  met  een  hiaat,  zoals  in  het  volgende  sms’je:  Ja,kunt  gij  die  kaart  eens  deftig  bekijken en mij morgen wa van zeggen aub (‘Ja, kunt gij die kaart eens deftig bekijken en  [er] mij morgen iets over zeggen aub’). De constructie iets van zeggen is niet juist in deze  context,  ergens  iets  over  zeggen  wel.  De  deletie  van  het  werkwoord  en  van  andere   

84 

objecten  wordt  in  deze  masterproef  niet  verder  bestudeerd.  Daarnaast  kan  ook  het  lidwoord  weggelaten worden.  Er  bestaan  echter  geen vaste regels die  zeggen in  welke  constructie het lidwoord aanwezig moet zijn en in welke niet. Zo kan men zonder enig  probleem  op  school  zeggen  maar  even  goed  op  de  school.  Verder  onderzoek  naar  het  lidwoord moet aan dit onderzoek voorafgaan.     Opvallend  zijn  ook  de  afwijkingen  van  de  standaardtaal.  Hiertoe  behoren  bijvoorbeeld  de dt‐ fouten: Help!Ben verdwaalt!Bel mij!Grtz caro. Er werden ook fouten gemaakt tegen  de samentrekking. Dat is een vorm van nevenschikking waarbij het gemeenschappelijke  deel  slechts  in  één  van  beide  deelzinnen  behouden  blijft.  Daarbij  moet  het  gemeenschappelijke  deel  wel  identiek  zijn  naar  vorm,  betekenis  en  grammaticale  functie. Een andere afwijking is het verdwijnen van het voorzetsel te voor een infinitief  bij  het  werkwoord  vergeten:  Dag  Vanja,  ik  ben  zaterdag  vergeten  zeggen  dat  ik  vrijdag  niet  kan  komen  trainen.  Het  is  100­  dagen  en  er  is  een  schoolactiviteit.  Tot  woensdag,  annelien.  Dit  verschijnsel  vindt  zijn  verklaring  in  het  dialect  waar  te  niet  uitgesproken  wordt. Het is bijgevolg een element van de gesproken schrijftaal.    Een  ander  opvallend  linguïstisch  taalkenmerk  dat  zeker  interessant  is  voor  verder  onderzoek,  zijn  de  afwijkende  werkwoordsvervoegingen.  Een  kleine  selectie  van  foute  vervoegingen zijn: ga ge i.p.v. gaat ge, ik gaan i.p.v. ik ga en doet je i.p.v. doe je.    

5.2  Het gekleurde taalgebruik  Tot het gekleurde taalgebruik worden onder andere de aansprekingen en  de  afsluiters  gerekend.  Zij  worden  onderverdeeld  naar  de  woorden  die  in  de  sms’jes  voorkomen.  Constructies zoals ‘tot morgen/gauw/binnenkort/…’ label ik als ‘groeten’. Zij worden niet  tot  de  categorie  van  de  ellipsen  gerekend  omdat  men  ze  in  de  standaardtaal  ook  zo  gebruikt.    Woorden  die  typisch  Belgisch‐Nederlands  zijn,  die  uit  het  eigen  dia‐  of  regiolectische  taalgebruik of uit de omgangstaal afkomstig zijn, worden nog eens extra gelabeld maar  niet  verder  onderzocht.  Het  kan  hierbij  om  een  uitdrukking  gaan  of  om  één  specifiek  woord  zoals  kop  i.p.v.  hoofd.  Voor  de  jongerentaal  houden  we  rekening  met  woorden  zoals  de  max,  wreed  en  chic.  Wreed  en  chic  worden  trouwens  zelden  zo  geschreven.  Meestal  gaat  het  over  vree  en  sjiek.  Versterkende  woorden  zoals  zot,  super  en  zalig  worden  enerzijds  apart  bij  de  categorie  ‘woorden  ter  versterking’  opgenomen,  anderzijds reken ik ze ook tot de jongerentaal. Eigen creaties zijn constructies zoals wou  joe voor ‘love you’. Een verklaring voor het ontstaan van deze woorden is de fantasie van  de sms’er. Ook het gebruik van Engelse woorden of Engelse uitdrukkingen wordt apart  geattesteerd. Bij de analyse en de verdere verwerking in SPSS viel het op dat het Engels  vooral gebruikt wordt in letterwoorden en voor de afsluiters greetz en bye. Er was één  sms’je  volledig  in  het  Engels  geschreven  maar  over  het  algemeen  gebruikt  men  het  Engels  minder  dan  verwacht.  Volgens  Louis  Hilgers  (2006),  de  samensteller  van  het   

85 

‘SMS‐taal  zkwrdnbk’,  is  het  gebruik  van  de  Engelse  sms‐taal  (texting)  in  Nederland  minstens zo verbreid als het gebruik van de Nederlandse. Een evolutie die ons misschien  nog te wachten staat, maar die nu zeker niet aan de orde is.    Ideaal om woorden te beklemtonen en om zo de inhoud meer aandacht te geven, zijn de  hoofdletters  en  het  herhalen  van  interpunctie,  letters  of  woorden.  Zo  kan  het  gebruik  van  hoofdletters  aantonen  dat  de  zender  iets  SUPER  vindt  en  niet  gewoon  super.  Koosnamen zijn natuurlijk ook een ideaal middel om de persoon aan de andere kant van  het  toestel  een  gevoel  van  erkenning  te  geven,  net  zoals  letterwoorden  ter  liefkozing.  Smileys en specifieke symbolen zijn waarschijnlijk het hulpmiddel bij uitstek als het gaat  over  het  toevoegen  van  een  gevoel  of  emotie.  Aangezien  het  display  van  de  meeste  toestellen  noch  over  een  camera  beschikt,  noch  geluid  weergeeft,  weten  we  vaak  niet  hoe de zender zich voelt en of een boodschap lachend of serieus bedoeld is. Een laatste  groep  zijn  de  tussenwerpsels.  Dit  zijn  kleine  woordjes  die  vaak  te  allen  tijde  worden  toegevoegd.                                                       

 

86 

6  BESLUIT  Sms’jes worden grotendeels in de informele sfeer gebruikt. Vandaar dat we in de sms‐ taal heel wat omgangstalige verschijnselen terugvinden. Daarnaast komen er ook andere  verschijnselen voor, die vaak als de kenmerken van de sms‐taal beschouwd worden. Dit  onderzoek  heeft  het  taalgebruik  in  de  sms’jes  bij  jongeren,  jongvolwassenen  en  volwassenen bestudeerd. Kort samengevat, was het de bedoeling een overzicht te geven  van  wie  welke  taalverschijnsel  frequent  toepast.  Daarnaast  hebben  we  ook  het  taalgebruik van de jongeren in sms’jes naar volwassenen en naar vrienden onderzocht.     Dit  onderzoek  kan  niet  elk  taalverschijnsel  dat  in  de  sms’jes  geattesteerd  werd,  bespreken.  We  beperken  ons  hier  dan  ook  tot  de  opvallendste  omgangstalige  verschijnselen en sms‐taligheden. In een later onderzoek is het zeker interessant om te  bestuderen op welke manier jongeren emoties in hun sms’jes verwerken. Ondanks het  feit  dat  we  met  kleine  boodschappen  te  maken  hebben  –  een  sms’je  is  met  één  volwaardige  zin  te  vergelijken  –  bevatten  ze  een  schat  aan  informatie  over  het  hedendaagse  taalgebruik  en  over  de  manier  waarop  sms’ers  met  hun  taal  experimenteren. Dat het taalgebruik niet altijd even makkelijk te begrijpen is, blijkt ook  uit het volgende sms’je: Khoop da j mn smske wa begrypt!?X3 ly xxx     Voor de bestudeerde omgangstalige verschijnselen valt het op dat de meeste significant  tot sterk significant zijn. Er is dus een statistisch verband tussen de toepassing van deze  verschijnselen  en  de  sms’er.  Voor  de  h‐procope,  de  apocopes,  de  syncopes,  de  pro‐  en  enclise,  het  gij‐systeem  en  het  gebruik  van  de  clitische  verbuiging  van  het  persoonlijk  voornaamwoord  in  de  tweede  persoon  enkelvoud,  wil  dat  zeggen,  dat  jongeren  de  verschijnselen  opvallend  meer  toepassen  dan  de  jongvolwassenen  en  zeker  dan  de  volwassenen.  Met  behulp  van  de  omgangstalige  kenmerken  ontstaat  een  levendige  en  spontane  taal  die  de  jongeren  boven  de  standaardtaal  verkiezen.  Hoewel  de  Vlaamse  tussentaal  het  vaak  hard  te  verduren  krijgt,  vinden  jongeren  deze  taal  niet  minderwaardig. De lage resultaten bij de volwassenen tonen aan dat zij dit taalgebruik  veel  minder  gepast  vinden  in  een  geschreven  medium  als  de  sms‐taal.  Aangezien  volwassenen bovendien minder vertrouwd zijn met de verkortingen en andere typische  sms‐taligheden,  moeten  ze  op  een  andere  manier  lettertekens  sparen.  Daarvoor  gebruiken  ze,  in  tegenstelling  tot  de  jongeren,  elliptische  constructies  of  laten  ze  het  subject van de zin weg. Het is dus niet zo dat enkel de jongeren zich van de volwassenen  distantiëren. Dat gebeurt ook omgekeerd. De jongvolwassenen bevinden zich opvallend  tussen  de  jongeren  en  de  volwassenen  in.  Deze  categorie  kan  dan  ook  het  best  vergeleken worden met een overgangsgebied tussen deze twee groepen.    Tot de omgangstalige verschijnselen behoren verder de verbuiging van het lidwoord, het  adjectief  en  de  voornaamwoorden.  Deze  drie  verschijnselen  zijn  niet  significant.  De  verbuiging van het lidwoord wordt door iedere groep even weinig gebruikt en voor het  adjectief zijn er te weinig attestaties voorhanden. De voornaamwoorden worden van alle   

87 

mogelijke verbuigingen het meest toegepast. Daarbij valt het op dat vooral jongeren dit  verschijnsel in hun sms’jes gebruiken. Voor de grammaticale verschijnselen hebben we  het  gebruik  van  een  verkeerd  lidwoord  bij  school,  stad  en  voetbal  gecontroleerd.  Dit  verschijnsel  was  niet  significant  maar  jongeren  gebruiken  het  wel  meer  dan  volwassenen.  Verder  hebben  we  ook  het  hulpwerkwoord  gaan,  het  gebruik  van  weer  i.p.v.  terug  en  het  gebruik  van  het  voorzetsel  van  of  voor  bij  de  inleiding  van  een  beknopte  bijzin  met  te‐infinitief  besproken.  Ook  deze  verschijnselen  waren  niet  significant  maar  werden  wel  meer  door  de  jongeren  dan  door  de  jongvolwassenen  en  volwassenen  gebruikt.  Al  deze  kenmerken  vinden  hun  oorsprong  in  de  spreektaal.  We  kunnen hierbij besluiten dat jongeren deze verschijnselen zonder veel problemen in hun  sms’jes overnemen. Volwassenen daarentegen vertonen een duidelijke afkeer tegenover  constructies als ik ga nu gaan slapen voor uitgerust te zijn! stuur weer.    Tot  de  groep  van  typische  sms‐taligheden  behoren  de  letterwoorden,  de  verkortingen,  de  cijfers  voor  letters,  de  CU‐categorie,  de  omgespelde  letters  en  de  symbolen.  Deze  verschijnselen  waren  zo  goed  als  allemaal  significant.  Enkel  de  symbolen  en  de  omgespelde letter y voor ‘ij’ worden door alle groepen aanvaard. Dat is niet zo bijzonder,  aangezien deze omgespelde letter en de meeste symbolen ook in de gewone schrijftaal  gebruikt  worden.  De  omgespelde  letter  x  voor  ‘ks’  is  door  het  kleine  aantal  attestaties  niet significant maar wordt wel grotendeels door de jongeren toegepast. Voor de andere  bovengenoemde verschijnselen mogen we besluiten dat het jongerenverschijnselen zijn.  Daarbij wordt de taal van de sms’er vaak ‘gemanipuleerd’. Vormen als zjg (‘zie je graag’),  wrs (‘waarschijnlijk’), w8en (‘wachten’), ff (‘effen’) en sgrik (‘schrik’) nemen de plaats in  van  de  woorden  in  de  standaardtaal.  Jongeren  vervormen  dus  doelbewust  de  schrijftalige conventie. Zo ontstaan er nieuwe gewoontes die eigen zijn aan de sms‐taal  en die de jongeren goed beheersen.     Het staat vast dat jongeren een andere taalvariëteit gebruiken dan de volwassenen. De  reden is dat jongeren zich willen onderscheiden van kinderen en van volwassenen. Met  hun taalgebruik geven ze aan niet tot deze twee groepen te behoren, maar lid te zijn van  een eigen groep. Ze gebruiken daarvoor omgangstalige en sms‐talige verschijnselen die  volwassenen  niet  of  nauwelijks  gebruiken.  Want  hoe  maak  je  beter  duidelijk  dat  je  anders bent, dan door een andere taal te gebruiken?     Het viel op dat heel wat van de onderzochte taalverschijnselen kenmerken zijn van het  taalgebruik  van  de  jongeren.  Toch  worden  ze  niet  in  elk  sms’je  toegepast.  Een  eerste  verklaring is dat jongeren deze verschijnselen niet in elke context even passend vinden.  Een  andere  mogelijke  interpretatie  is  dat  jongeren  deze  verschijnselen  misschien  ‘reserveren’  voor  sms’jes  naar  groepsleden.  We  hebben  daarvoor  de  bovengenoemde  taalverschijnselen  in  de  sms’jes  van  jongeren  naar  volwassenen  en  in  de  sms’jes  van  jongeren naar vrienden gecontroleerd. Daaruit bleek dat de h‐procope, de deletie –t, het  gij‐systeem,  de  clitische  verbuiging  van  het  persoonlijk  voornaamwoord  in  de  tweede  persoon  enkelvoud,  de  proclitische  t  en  k  en  de  enclitische  t  significant  waren  en  dat   

88 

jongeren  deze  verschijnselen  meer  gebruiken  in  de  sms’jes  naar  vrienden  dan  in  de  sms’jes  naar  een  volwassen  ontvanger.  Dat  geldt  eveneens  voor  de  letterwoorden,  de  verkortingen en de omgespelde letter x voor ‘ks’. Deze verschijnselen zijn bijgevolg een  kenmerk van de eigen taalvariëteit en worden voor sms’jes naar vrienden gereserveerd.  Juist doordat de groepsleden iets delen met elkaar en niet met anderen, voelen ze zich  verbonden.  In  een  sms’je  naar  een  volwassene  zullen  ze  deze  kenmerken  het  eerst  aanpassen. Jongeren doen dat wellicht om aan te geven dat de volwassene niet tot hun  groep behoort of om miscommunicatie te voorkomen.     De sms‐taal illustreert het taallandschap van morgen. De sterke positie van de tussentaal  in de sms‐taal van de jongeren, legt een hypotheek op de hoop of verwachting dat een  informele variëteit van de standaardtaal de omgangstaal in Vlaanderen wordt. Iets waar  beleidsmakers  decennia  lang  op  gemikt  hebben.  Vervolgonderzoek  kan  dit  nog  meer  ondersteunen of weerleggen. Hoe schrijven jongeren, of Vlamingen in het algemeen, in  een medium waar ze niet beperkt zijn tot 160 lettertekens? Zeker interessant daarbij is  de  populaire  netwerksite  facebook.  De  sms‐taal  kan  eveneens  de  taal  van  morgen  beïnvloeden.  Constructies  als  xtra,  suc6  en  zjg  kunnen  misschien  naar  verloop  van  tijd  opgenomen worden in Van Dale. Maar zij zullen veeleer gelabeld worden als ‘sms‐taal’  dan  in  de  geschreven  standaardtaal  toegepast  worden.  Dat  de  sms‐taal  iets  teweeg  brengt, staat wel vast.                                          

 

89 

LITERATUURSTUDIE  Barbieri,  Federica  (2008).  Patterns  of  age‐  based  linguistic  variation  in  American   English. Journal of Sociolinguistics 12/1, 58‐ 88.  Bogaert, Marianne (2006‐2007). Lu, cu, h8u: sms & chatemoties. iD Bis 12, p. 12‐ 14.  Cherny,  L.  (1999).  Conversation  and  community:  Chat  in  a  virtual  world.  Stanford,  California: CSLI  Cornips,  Leonie  en  de  Rooij,  Vincent  (2003).  ‘Kijk,  Levi’s  is  een  goeie  merk:  maar  toch  hadden ze ‘m gedist van je schoenen doen ‘m niet. Jongerentaal heeft de toekomst.’ In:  Stroop,  Jan  (red.).  Waar  gaat  het  Nederlands  naartoe?  Panorama  van  een  taal.  Amsterdam: Bert Bakker. p. 131 ‐ 142.  De Caluwe, Johan (2006). ‘Tussentaal als natuurlijke omgangstaal in Vlaanderen.’ In: De  Caluwe,  J./  Devos,  M.  (red.).  Structuren  in  talige  variatie  in  Vlaanderen.  Gent:  Academia Press. p. 19‐ 34.  Daniëls, Wim (2001). Van afvrijen tot zwabbergast: retrotaal en SMS­ taal onder jongeren.  Amsterdam: Bert Bakker.  Daniëls, Wim (2004). Vet! Jongerentaal nu en vroeger. Utrecht: Het Spectrum.  De  Kesel,  Marc  en  Bresseleers,  Bram  (2005).  Messages:  Sms­  en  chat­  cultuur  van  jongeren. Gent: Mens en Cultuur.  De  Laet,  Alexandra  (2006).  Sms:  aanslag  op  het  Nederlands?  Taalschrift:  http://taalschrift.org/reportage/001137.html   De  Vogelaer,  Gunther  (2007).  Waarom  herhaal‐de  gij  alles?:  over  subjectverdubbeling.  Over Taal 46, p. 6‐8.  Geeraerts, Dirk en De Sutter, Jan (2003). ‘Ma wa zegde gij nu? Da kanekik nie verstaan  zelle!  Taalgedrag,  taalbeleid  en  taalattitudes  in  Vlaanderen.’  In:  Stroop,  Jan  (red.).  Waar gaat het Nederlands naartoe? Panorama van een taal. Amsterdam: Bert Bakker.  p. 54 ‐ 64.  Geeraerts,  Dirk/  A.  Penne/  V.  Vanswegenoven  (2000).  ‘Thuis‐taal  en  Familie‐taal:  taalgebruik in Vlaamse soaps.’ In : Gillis, S./ Nuyts, J./ Taeldeman, J. (red.). Met taal om  de tuin geleid. Opstellen voor Georges De Sutter. UIA, p. 116‐ 170.  Haeseryn,  W.,  K.  Romijn,  G.  Geerts,  J.  de  Rooij  &  M.C.  van  den  Toorn  (1997).  Algemene  Nederlandse Spraakkunst. Tweede, geheel herziene druk. Groningen/Deurne, Martinus  Nijhoff  uitgevers/Wolters  Plantyn.  Geraadpleegd  gedurende  de  maanden  maart  en  april: http://www.ru.nl/e‐ans/  Het Groene Boekje online (2008‐2009). Geraadpleegd gedurende de maanden maart tot  mei: http://woordenlijst.org/  Hilgers, Louis (2006). SMS­ taal: zkwrdnbk. [S.l.]: Educos.  Hoppenbrouwers, Cor (1998). ‘Zit toch niet zo te eikelen! Jongerentaal.’ In: Jansen, Frank  (red.). Kris kras door het Nederlands. Den Haag: Sdu. p. 37‐ 41.  Jansen,  Frank  (1998).  ‘Geschreven  spreektaal.  Naar  een  compromis  in  moderne  communicatie?’ In: Jansen, Frank (red.). Kris kras door het Nederlands. Den Haag: Sdu.  p. 137‐ 145. 

 

90 

Kloots  Hanne  (2007).  Allee,  wat  was  het  weer?  Het  tussenwerpsel  ‘allee’  in  spontaan  gesproken Standaardnederlands. Over Taal 46, p. 17‐ 19.  Kuppens, An (2006‐ 2007). Jongerentaal: fataal fout of supergraaf? Reflector, 20‐ 22.  Maks!  (2007).  Stop  de  sms‐stress.  Nr.  65,  p.  8‐12.  Geraadpleegd  op  26  maart:  http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/archief/2007/2007p/1015‐gsm.htm   OIVO  (februari  2009):  Jongeren  en  nieuwe  technologieën.  Geraadpleegd  op  26  maart:  http://www.oivo‐crioc.org/files/nl/4091nl.pdf   R  Development  Core  Team  (2008).  R:  A  language  and  environment  for  statistical  computing.  R  Foundation  for  Statistical  Computing,  Vienna, Austria. ISBN 3‐900051‐07‐0, URL http://www.R‐project.org.  Roos, Lilian (2006). De invloed van sms en msn op het Nederlands. Onze Taal 75, p. 192‐  194.  Sanders, Ewoud (2001). Hoest? Veel suc6!: de razendsnelle opkomst van het Sms‐ lands.  Onze Taal 70, p. 132‐ 134.  Siebenhaar,  Beat  (2006).  Code  choice  and  code‐  switching  in  Swiss‐  German  Internet  Relay Chat romms. Journal of Sociolinguistics 10/4, p. 481‐ 506.  SMS‐BBL  (2006).  SMS­BBL:  teksten  uit  ‘Het  Boek’  in  sms­taal.  Uitgeverij  Jongbloed:  Heerenveen.  Dijks Digital Media Design (2005‐2007). SMS & MSN taal. Het online woordenboek voor  SMS  en  MSN:  geraadpleegd  gedurende  de  maanden  maart  tot  april:   http://www.smstaal.nl/  Taalunieversum:  geraadpleegd  gedurende  de  maanden  maart,  april  en  mei  op:  http://taalunieversum.org/  Te Winkel, J. (1901). Geschiedenis der Nederlandsche taal. Online geraadpleegd op 14  april:  http://www.dbnl.org/tekst/wink002gesc01_01/  Van der Sijs, Nicoline (2002). Chronologisch Woordenboek. Online geraadpleegd op 24  maart, 3 april:  http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01_01/  Vandekerckhove,  Reinhild  en  Cuvelier,  Pol  (2007).  ‘The  perception  of  exclusion  and  proximity through the use of standard Dutch, “tussentaal” and dialect in Flanders.’ In:  Cuvelier,  Pol  [edit.], e.a.  Multilingualism  and  exclusion:  policy,  practice  and  prospects.  Pretoria: Van Schaik. p. 241‐256   Vandekerckhove  Reinhild  en  Van  Rooy  Annelies  (2005).  De  chattaal  van  Vlaamse  jongeren. Over Taal 44, p. 30‐ 33.  Van  Maris,  Berthold  (2006).  Doe  effe  normaal,  oké?:  het  vertalen  van  spreektaal.  Onze  Taal 75, p. 176‐ 178.  Van  Oostendorp,  Marc  (1996).  ‘Tongval;  Hoe  klinken  Nederlanders?’  Amsterdam:  Prometheus.  Online  geraadpleegd  op  14  april  op:  http://www.vanoostendorp.nl/  fonologie/tongval/t05.html  Van Oostendorp, Marc (2003). ‘No pix, plz. Waarom taal de techniek beïnvloedt en niet  andersom.’  In:  Stroop,  Jan  (red.).  Waar  gaat  het  Nederlands  naartoe?  Panorama  van  een taal. Amsterdam: Bert Bakker. p. 35‐ 44.  Van Parijs, Jan (2006). Ik sms, dus ik ben. Bodytalk 1, p. 46‐ 47. 

 

91 

Van  Veelen,  Arjen  (2006).  Jouw  vetste,  lauwste,  mooiste  woord:  jongeren  vullen  eigen  woordenboek. Onze Taal 75, p. 120‐ 123.  Vandeweghe,  W.  m.m.v.  M.  Devos  en  F.  De  Meersman:  Grammatica  van  de  Nederlandse  zin. Leuven‐ Apeldoorn, Garant. 2004.  Van Wijk, Carel en Den Ouden, Hanny (2006). Kletsen in hiërogliefen: sms‐ en msn‐ taal  en het gebruik ervan in reclame. Onze Taal 75, 195‐ 198.  Van  Wijk,  Carel  en  Den  Ouden,  Hanny  (2007).  ‘Om  vet  gaaf  op  te  kicken’:  over  jongerentaal  en  het  gebruik  ervan  in  productadvertenties.  Tijdschrift  voor  communicatiewetenschap 35, 232‐ 248.  Van  Zalk,  Franceina  (2006).  Smiley  vergroot  begeerlijkheid.  Vakpagina  Taalwetenschappen: http://www.kennislink.nl/web/show?id=151889  VRTtaal.net:  geraadpleegd  gedurende  de  maanden  maart  tot  mei  op:  http://vrttaal.net/taaldatabanken_master/algemeen/home.shtml  Wikipedia  (2008).  Emoticon.  Geraadpleegd  gedurende  de  maanden  maart  tot  april  op  http://nl.wikipedia.org/wiki/Emoticon  Willems,  A  (2007‐2008).  Corpusonderzoek:  de  sms­taal.  Bachelorpaper  voorgelegd  aan  de faculteit Letteren en Wijsbegeerten. Gent.                                                       

92 

OVERZICHT VAN DE BIJLAGEN  De  bijlagen  worden  omwille  van  hun  omvang  in  een  aparte  bundel  opgenomen.  We  onderscheiden de volgende bijlagen:    Bijlage 1: Het formulier  Bijlage 2: Analyse van de sms’jes  Bijlage 3: Lijst van verkortingen  Bijlage 4: Verwerking gegevens in R  Bijlage 5: Grafieken  Bijlage 6: Verwerking in SPSS/ Hoofdstuk 4  Bijlage 7: Bestanden in SPSS 

 

93