Het samen-eten-spel Dit is een lessenreeksje voor het 5de en 6de leerjaar basisschool. Het is een kennismaking met het samen tafelen als een sociaal gebeuren. Het doel is om kinderen te laten ontdekken waarom er spelregels zijn voor het samen eten en welke dit zijn. Op een speelse manier worden ze nieuwsgierig naar én voorbereid op een geslaagd restaurantbezoek. Deze kennismaking start in de klas en kan thuis voortgezet worden. Eens ze deze inleiding achter de kiezen hebben, kunnen de kinderen de uitdaging aan om ook echt mee op restaurant genomen te worden. Om zich daar op een speelse wijze uit de slag te trekken, kan het EETiKET-boekje gebruikt worden. Het wordt gratis verdeeld door de restaurants die aan de gelijknamige actie van de Week van de Smaak in Vlaanderen deelnemen. Wanneer zij kinderen op bezoek krijgen, zullen ze hen het boekje en de bijhorende onderlegger meteen bezorgen. Op deze website vindt u een uitgebreidere editie van het EETiKET-boekje, dat zeker inspiratie kan bieden als bijkomend materiaal voor deze lessenreeks of als vervolg erop kan gebruikt worden. Hetgeen hier volgt is een inhoudelijke leidraad met suggesties voor opdrachten en oefeningen. Elke leerkracht kan/moet dit naar eigen smaak en inzicht concretiseren en aanpassen aan het niveau en de omstandigheden van haar/zijn klasgroep. We zouden het leuk vinden, mochten degenen die dit doen, vervolgens via e-mail (
[email protected]) laten weten hoe zij deze lessuggesties aangepast en toegepast hebben in hun lespraktijk en wat hun bevindingen ermee zijn. [
= mogelijke opdracht / oefening]
november 2007
Overzicht van de onderdelen: 1. inleiding: waarom eten wij? 2. het tafelspel : regels en conventies 3. eten: overal lekker, maar ook overal anders 4. hoe overleef ik op restaurant? 5. eerst thuis oefenen!
1
1. inleiding: Waarom eten wij? 1.1. naast ademen zijn eten en drinken onze allerbelangrijkste activiteiten: ze zijn levensbelangrijk. Zonder eten en drinken ga je dood. Om gezond te blijven moet je ook gezond eten. Eet je gezond? Wat gezond eten precies betekent, vertelt je de actieve voedingsdriehoek (cf. www.vig.be). Let op: naast hetgeen je elke dag eet, is ook beweging een belangrijk onderdeel van je gezonde voeding. 1.2. zoals bij de meeste dieren zorgen ook bij de mens de ouders voor het voedsel van hun kinderen. Waarom is dat zo? [Het is gevaarlijk of de jongen zijn er nog niet toe in staat om zelf voor hun voedsel te zorgen.] Zoek afbeeldingen van dieren die voor het voedsel van hun jongen zorgen. Maar anders dan bij de dieren blijven mensen ook in groep eten, als ze zelf voor hun voedsel kunnen zorgen. Alleen moeten eten, wordt bij mensen geassocieerd met eenzaamheid. Alleen willen eten, vinden we meestal een beetje asociaal. 1.3. Voor de mens betekent eten dus meer dan alleen maar in leven blijven. Het is ook een middel om met andere mensen in contact te zijn. Ken je voorbeelden van deze andere rol van samen eten uit je eigen gezin of omgeving? [thuis aan tafel vertellen hoe het op school was; ’s zondags samen taart eten als ‘feestelijk’ moment van de week; na het sporten met je vrienden nog iets drinken en bijpraten; uit gaan eten om iemands verjaardag te vieren; de koffietafel na een begrafenis alvorens de familie weer uit elkaar gaat; ’s zomers een ijsje krijgen als beloning omdat je flink was; …] 1.4. Een goede maaltijd moet dus niet alleen gezond zijn (voedzaam voor je lichaam), maar is ook een gezellig en gezapig moment van samenzijn. Er is tijd voor nodig: we eten niet om ter snelst, maar maken er tijd voor en gebruiken de tijd die beschikbaar is om al etend samen te zijn. Daarom eten we ook zittend (bij de Romeinen zelfs liggend !). Als er iets te vieren valt (een verjaardag, een bruiloft, Kerstmis, Valentijn, …) hoort daar bijna altijd ook een samen-eten-moment bij. Aan welke super-gezellige maaltijd heb je goede herinneringen? Waarom was het leuk? Wie was er allemaal bij. Wat hebben jullie toen gegeten?
2
2. Het tafelspel : regels en conventies 2.1. Maar niet altijd als mensen samen zijn, kan of mag er gegeten worden. Als niet de gezelligheid, maar andere zaken belangrijk zijn, zou het samen eten daarvan afleiden. In de klas zijn we om te leren en dat zou niet kunnen terwijl we samen zouden eten. Als volwassenen iets moeten bespreken op een heel serieuze manier, dan vergaderen ze. Ieder mag dan om de beurt zeggen wat zij of hij ervan vindt, dat wordt ook allemaal opgeschreven in een verslag, er is iemand die de vergadering voorzit en zorgt dat alles keurig verloopt. Bij zo’n vergadering wordt er meestal niet gegeten. Maar nadat alles besproken en geregeld is, wordt er soms wel nog samen gegeten. Om te vieren als het ware dat het allemaal in orde gekomen is. Bedenk nog andere situaties of plaatsen waar mensen samenkomen, maar niet samen eten. [voorbeelden: tijdens het werk; bij het bidden in de kerk; tijdens een proces in de rechtbank; in de operatiezaal van een ziekenhuis; …] 2.2. Als er wel samen gegeten wordt, gebeurt dat volgens bepaalde afspraken. Samen eten is met andere woorden een soort spel waarbij ook regels gelden. Welke andere manieren van met elkaar omgaan ken je die aan regels onderworpen zijn? [in gemeenschappelijke ontspanning = fairplay bij een spel of een groepssport; zich in het openbaar verplaatsen = verkeersregels; de andere mensen respecteren = beleefdheidsregels; elke burger van ons land heeft dezelfde rechten en plichten = de wetten van het Belgische volk; iedereen kan het goede doen en juiste keuzes maken = de morele en godsdienstige wetten; …] 2.3. Het spelbord (!) van dit samen-eten-spel is de tafel. Om het spel correct te kunnen spelen, moet je enkele regels kennen. Zoals bij alle spelen ziet het er enorm ingewikkeld uit zolang je de regels niet kent. Maar als ze vooraf geleerd hebt en al spelend ervaren medespelers goed in de gaten houdt, valt het heel erg mee. 2.4. Het samen-eten-spel is op één belangrijk punt een heel bijzonder spel: er zijn namelijk geen verliezers, iedereen die meespeelt wint! Bijna alle spelregels van het samen-etenspel hebben immers als doel ervoor te zorgen dat het spel voor je medespelers zo aangenaam mogelijk is. Als iedereen de anderen laat winnen, heeft iedereen gewonnen. Vraag je dus om te beginnen even af wat je zelf NIET leuk vindt als je samen met anderen eet, dan ken je meteen de regels die je zelf best volgt: Zo is het absoluut niet leuk: - dat de anderen alleen zichzelf bedienen en niet naar jou omkijken, dus: => je presenteert eerst aan je buurvrouw/-man en helpt haar/hem zich te bedienen [voor jongens is het nog altijd beleefd om meisjes te laten voorgaan; oudere mensen gaan voor op jongere (maar ouders vinden het altijd fijn om hun eigen kinderen eerst te bedienen); wie te gast is, gaat altijd voor] => als het samen-aan-tafel-spel uit meer dan één ronde bestaat (vaak bij een warme maaltijd, als er bv. eerst soep is en/of achteraf een dessert), dan probeert de tafel om elke ronde (‘gang’ wordt dat genoemd) samen te starten en te eindigen 3
=> voor sommige dingen (het brood, water, zout, … dat aan het andere eind van de tafel staat) moet je de hulp van tafelgenoten inroepen. Probeer om voor elke keer dat je zelf iets moet vragen ook iemand anders aan tafel van dienst te zijn - dat de ander al volop van zijn maaltijd aan het genieten is, terwijl jij nog moet beginnen, dus: => samen eten begint als de laatste aan tafel bediend is. Wie eerder klaar is, wacht tot de laatste klaar is - dat je ziet of hoort hoe het voedsel in de mond van de ander gekauwd wordt of nadien verteerd wordt, dus: => mondje dicht; niet smakken of slurpen; niet boeren - dat de ander niet in jouw gezelschap geïnteresseerd is, dus: => blijf stil zitten en wees met je gedachten bij hetgeen er aan tafel gebeurt en gezegd wordt => probeer om tijdens een maaltijd de tafel niet te moeten verlaten (voor het eten nog even naar toilet gaan en je handen dan wassen is zeer vooruitziend en beleefd) - dat de anderen het hebben over dingen die jou niet interesseren of die jou kwetsen, dus: => probeer met je tafelgenoten een leuk gesprek te hebben over dingen die iedereen aan tafel ook leuk vindt => grapjes mogen zeker, maar om van de smaak van het voedsel te genieten moet ook hetgeen er gezegd wordt smaakvol zijn - dat anderen je uitlachen als er even iets fout loopt, dus: => Soms geven anderen je de kans om hun ‘redder in nood’ te zijn. Dat wordt je superwinnaar van het spel. Dat kan bijvoorbeeld door voor een tafelgenoot een vork of servet op te rapen die per ongeluk gevallen is; te helpen met het opvegen als een glas omgestoten werd; (thuis) iets te gaan halen dat nog ontbrak op tafel. Let wel op: a) om super-winnaar te zijn, moet je dit doen zonder er vervolgens iets over te zeggen en zonder te laten merken dat je nu super-winnaar bent. b) super-winnaars zijn er alleen bij toeval. Je mag dus zelf niet met opzet iets laten vallen of omgooien om een ander super-winnaar te laten worden. Dat telt niet.
Maak met twee groepen een toneelstukje. Groep 1 zit samen aan tafel en laat zien hoe het gaat als al deze regels overtreden worden [voorzichtig zijn!] Groep 2 laat zien hoe een perfect gespeeld samen-aan-tafel-spel verloopt. Terwijl de ene groep opvoert, letten de leerlingen van de andere groep op mogelijke verbeteringen.
4
3. interculturele verschillen 3.1. De regels en de wetten zijn niet overal hetzelfde. De Britten rijden bijvoorbeeld aan de linkerkant van de weg. In islamitische landen mogen vrouwen hun haren niet in het openbaar tonen. De Inuït (Eskimo’s) begroeten elkaar door hun neuzen tegen elkaar te wrijven. Ook voor het samen-aan-tafel-spel hebben verschillende culturen andere spelregels. Welke andere eetgewoonten ken je of heb je zelf al meegemaakt? Welke verschillen qua eetgewoonten zijn er in de klas te vinden? Denk ook aan wat je op vakantie al meegemaakt hebt als er gegeten werd. [vb. de Chinezen gebruiken stokjes ipv bestek; sommige Afrikaanse volkeren eten alles met hun handen uit één gemeenschappelijke schaal; bij de Chinezen is luid boeren na het eten een manier om te zeggen dat het je gesmaakt heeft; rondtrekkende volkeren (indianen, mongolen, …) hebben geen tafel in hun tent, maar zetten het eten op een doek op de grond; Italianen eten spaghetti alleen met een vork; Britten eten een zeer uitgebreid ontbijt; …] 3.2. Door deze verschillen is er een aartsmoeilijke variant van het samen-eten-spel, wanneer mensen uit verschillende culturen het samen gaan spelen. Meestal worden dan de spelregels gevolgd die de gastheer zelf ook volgt als hij met mensen van zijn eigen cultuur eet. De gasten hebben dus op alles voorrang en worden bediend, maar moeten zich ook aanpassen aan de spelregels van de thuispeler(s).
5
4. hoe overleef ik op restaurant? 4.1. Een andere moeilijke spelvariant is die waarbij je niet thuis, maar op een vreemd spelbord speelt. Uit gaan eten is heel leuk: niemand van de tafelgenoten moet zelf koken, de tafel staat al voor je gedekt en niemand hoeft af te ruimen of af te wassen. Maar het is ook best spannend. Op restaurant zijn er namelijk verschillende groepen die tegelijk het samen-eten-spel spelen en die mogen elkaar niet storen. 4.2. Bij het samen-eten op restaurant is er ook een extra speler, die niet aan tafel zit: de ober. Hij is tegelijk de dienaar en de scheidsrechter van de tafel [cf. zijn Engelse naam “waiter” = letterlijk: wachter: hij die wacht (op je bestelling) én hij die de wacht houdt (in het restaurant) !]. Je kan hem alles vragen (extra brood, meer frietjes, mayonaise, …) waarmee je één van je medespelers kan helpen. Geef hem daarvoor een bescheiden en stil signaal door naar hem te knikken of je hand lichtjes op te steken als hij in de buurt van je tafel is. Hij houdt ook in de gaten dat alles netjes en volgens de regels verloopt. Zorg ervoor dat hij tevreden blijft over jouw tafel. In de restaurant-variant van het spel kan je namelijk ook super-winnaar worden door gedurende het ganse spel te zorgen dat de ober zijn rol perfect kan spelen. Beantwoord zijn vragen kort en beleefd, help hem door lichtjes achterover te leunen als hij je bord weghaalt of door het voorzichtig aan te geven als hij er moeilijk bij kan. Geef hem een complimentje als je het lekker vond. Laat je door hem helpen waar het kan. 4.3. Op restaurant worden de spelregels extra streng toegepast, omdat bijna altijd meer dan één tafel tegelijk aan het spelen is (soms zelfs heel veel tafels tegelijk). Elke tafel is een eiland, dat niet gestoord mag worden door de andere eilanden. Je zit niet voor niets met je rug naar al die andere tafels en met je neus naar het midden van je eigen spelbord. Als er dingen fout lopen, moeten we daar vaak erg om lachen. In heel veel komische films, TV-series en strips zijn er dan ook restaurantscènes waarin van alles in het honderd loopt. Vaak door de schuld van de ober. Heb je er ooit zo gezien of gelezen? Kan je er voorbeelden van vertelen of vinden? 4.4. Op restaurant bestaat één spel bijna altijd uit meer dan één ronde (soms zelfs uit vier: voorgerecht, soep, hoofdgerecht, dessert). Er wordt ook alles aan gedaan om het spel hier zeker een tijdje te laten duren. Nadat je gekozen hebt met welk voedsel je het spel wil spelen, heeft de kok in de keuken immers tijd nodig om het voor je klaar te maken. Als jij en je medespelers allemaal verschillende gerechten besteld hebben, heeft de keukenploeg veel werk. De ober zal per spelronde eerst opdienen als ieders eten klaar is. Geduld is dus een belangrijke troef als je het samen-aan-tafel-buitenshuis-spel goed wil spelen. 6
4.5. Om het spannend te maken legt de ober meestal vooraf op het spelbord het bestek al klaar. Jouw deel van het spelbord ziet er dan ongeveer zo uit :
=> Omdat je nog geen wijn mag drinken, zal de ober de twee wijnglazen vervangen door één glas met je favoriete drankje. Welke drank dat mag zijn, komt hij als eerste even vragen, nadat alle spelers aan tafel hebben plaats genomen. => Daarna komt hij ook de bestelling opnemen, zodat de kok eraan kan beginnen. Soms haalt de ober dan ook dingen weg van je spelbord of legt er andere bij, afhankelijk van wat je besteld hebt. Als jullie spel geen voorgerecht bevat, heb je daar geen extra bestek voor nodig. Als je vis besteld hebt, zal hij je mes vervangen door een speciaal vismes. => De servet kan naast of op je bord liggen of sierlijk in je glas gestoken zijn. Ze kan opgerold zijn met een ring errond of mooi gevouwen. Als je gaat zitten moet je ze meteen op je schoot leggen. De servet dient ervoor om regelmatig je mond schoon te vegen; bijvoorbeeld voor je drinkt. Zo blijft je glas mooi en zonder vetranden. Daarna leg je de servet altijd weer terug op je schoot. => Soms staat er links boven je bord nog een klein bordje met een kleiner mes erop of ernaast. Daarop legt de ober straks een broodje voor bij je soep of voorgerecht. Het kleinere mes dat erbij ligt, dient om boter op het broodje te smeren, als je dat wil. 4.6. Wanneer er meer dan één vork, één mes en één lepel liggen, wordt er op restaurant een extra spel-in-het-spel gespeeld. De regels van dit extra spel luiden: a) je bord is een magneet, die het bestek eerst loslaat als er geen ander bestek meer naast ligt. Je neemt dus altijd eerst wat er aan de buitenkant van de rijtjes links en rechts ligt. b) een mes rechts hoort altijd bij een vork links. Een lepel ligt altijd rechts en speelt alleen. c) de ober neemt na iedere ronde samen met je bord ook het gebruikte bestek mee. Daarna mag je met de volgende buitenste vork & mes of lepel beginnen. d) een kleiner lepeltje en/of vorkje boven je bord mag enkel gebruikt worden nadat alles beneden weggespeeld is. Ze dienen dus voor de dessertronde van het spel. e) je moet de juiste geheime code gebruiken om de ober te laten weten dat je met deze spelronde klaar bent en hij je bestek dus mag meenemen. Die code is afgekeken van twee verkeersborden (of waarom dacht je dat we die ronde plakkaten naast de weg zo noemen?). Dit is de geheime code:
7
In het verkeer betekent dit bord: verboden stil te staan Als je je mes en vork (met de tanden naar beneden) zo kruiselings over je bord legt, mag de ober niet blijven staan bij je bord om het al weg te halen. Je bent dan nog niet klaar met deze ronde.
In het verkeer betekent dit bord: verboden te parkeren. Als je je mes en vork (met de tanden naar beneden) op deze manier naast elkaar over je bord legt, mag de ober geen eten meer op dit bord ‘parkeren’ en moet het dus weggehaald worden.
=> tip: als je twijfelt, kijk dan even naar de meer ervaren medespelers. Het is immers hun opdracht om jou ook te laten winnen, weet je nog. Speel in de klas een rollenspel. Iemand is de ober, vier anderen komen het samen-aantafel-spel spelen. De rest van de klas kijkt of er iets beter had kunnen lopen.
8
5. eerst thuis oefenen! 5.1. Het is leuker om het samen-aan-tafel-buitenshuis-spel te spelen als je al wat geoefend hebt. Dat kan prima thuis. Help elke dag om de tafel te dekken. Let op kleine details: => het mes leg je met de scherpe zijde naar de bordrand toe, zodat degene die het gaat gebruiken er zich zeker niet aan kan snijden. => het glas staat rechts boven het bord, in het verlengde van de mespunt. => zoek leuke manieren om de servet te vouwen en te plaatsen. 5.2. speel thuis bij het eten zelf eens voor ober en bedien je ouders en broers of zussen op hun wenken. Zo ontdek je hoe moeilijk het allemaal is voor deze extra-speler (die bovendien niet mag mee-eten). De ober zorgt ervoor dat de groep die samen komt spelen zich van niets iets moet aantrekken en dat de medespelers vooral met elkaar en met hun lekkere eten kunnen bezig zijn. Dat begint bij het aannemen van de jassen als de spelers binnenkomen en het helpen kiezen van een geschikte tafel. Tijdens het spel houdt de ober voortdurend in de gaten of alle spelers hebben wat ze wensen (moet er nog drank zijn? Is er van alles voldoende voor iedereen? …). Hij moet ook in de gaten houden wanneer de volgende ronde kan beginnen: zijn alle spelers klaar met de vorige ronde? Is de keuken klaar met het eten voor de volgende ronde voor iedereen aan tafel ? Het lijkt een eenvoudige job, maar bedenk dat elke ober steeds verschillende spelersteams tegelijk moet bedienen. Toch zal je de ober nooit zien lopen of horen roepen. Hij blijft altijd kalm en vriendelijk en probeert geen enkele spelerstafel in het restaurant te storen. Als je thuis eens voor ober speelt, zal je vlug merken dat het allemaal niet zo eenvoudig is. 5.3. Als je goed geoefend hebt, zullen je ouders het vast leuk vinden om ook het samen-aantafel-buitenshuis-spel met je te gaan spelen. Ze zijn immers trots op hun super-winnaar en willen dat ook graag aan heel de wereld tonen.
Geef elkaar tips over wat je al oefenend thuis meegemaakt en ontdekt heb over dit bijzondere spel. Ook op school kunnen de basisspelregels prima geoefend worden tijdens de middagmaaltijd. Zelfs met boterhammen en zonder bestek lukt dat.
9
