TravelTalk
Het overdekte plein van het multifunctioneel centrum voor de podiumkunsten in de Taiwanese havenstad Kaohsiung
‘ELK GEBOUW MOET EEN VERHAAL VERTELLEN’ Francine Houben, creatief directeur van architectenbureau Mecanoo, is een van de bekendste vrouwelijke architecten ter wereld. Haar Delftse bureau verrast met speelse ontwerpen waarin de mens vooropstaat en de lokale identiteit wordt benadrukt. Het nieuwe station van Delft is een van Mecanoo’s meest recente projecten. Tekst Fabian Takx Wie Delft met de trein binnenrijdt, wacht een aangename verrassing. Na aankomst op het nieuwe, overtunnelde spoor stijgt de reiziger op naar de stationshal, door een gang van de duisternis naar het licht. In de hal met gewelfd plafond van aluminium lamellen is een stadsplattegrond uit 1877 aangebracht. De wanden en Francine Houben pilaren zijn deels afgewerkt met een mozaïek van Delfts blauwe tegeltjes. Door de glazen gevel zie je de oude binnenstad. Dat is een verwijzing naar ‘Gezicht op Delft’ van de in deze stad geboren Johannes Vermeer.
Het station van Delft dat op 28 februari j.l. geopend is, is een ontwerp van Mecanoo
Het station van Delft dat op 28 februari j.l. geopend is, is een ontwerp van Mecanoo
Boven de stationshal bevinden zich de burelen van het toekomstige Stadskantoor, ook ontworpen door Mecanoo. De uitsparingen in de gevel volgen subtiel het ritme van het omringende stratenpatroon. Om de duurzaamheid te bevorderen, is er bewust weinig parkeerruimte voor auto’s. Dit om de ambtenaren ertoe te bewegen met de fiets of het openbaar vervoer naar hun werk te gaan. Het Stadskantoor zal begin volgend jaar in gebruik worden genomen.
Vanaf het nieuwe station is het nog geen halve kilometer lopen naar de Oude Delft, in het historische centrum. Hier is Mecanoo Architecten gevestigd, in een monumentaal pand dat ooit een klooster was en later een ziekenhuis. Hier werken 140 veelal jonge medewerkers van 25 nationaliteiten aan internationale bouwopdrachten. In de fraai verbouwde kapel staan fraaie maquettes: het juttersmuseum Kaap Skil op Texel, uitgevoerd in sloophout; het Rotterdamse woon- en kantorencomplex Montevideo, een wolkenkrabber van ‘Legosteentjes’; de metalen cirkels in de gevel van de bibliotheek van Birmingham die moeten herinneren aan het industriële verleden van de op een na grootste stad van het Verenigd Koninkrijk. Deze en andere ontwerpen van Mecanoo illustreren een bekende uitspraak van Francine Houben: ‘Een onvergetelijk gebouw, dat is wat ik wil maken.’ Een andere beginselverklaring: ‘Schoonheid vind ik een plicht.’
Het woon- en kantorencomplex Montevideo in Rotterdam
U hebt vaak gezegd: het gaat ons niet om een stijl, maar om een attitude. Houben: “We zijn net een boek aan het afronden over ons werk, People, Place, Purpose. In Delft ben ik, zoals destijds op alle architectuurscholen gangbaar was, opgeleid met de modernistische gedachte dat de vorm wordt bepaald door de functie van een gebouw. Maar ik werk nu dertig jaar als architect en ik kan je één ding vertellen: wat permanent verandert, is die functie. Dus het is onlogisch om die functie op de eerste plaats te zetten. Mecanoo zet de mens voorop. En de mensen in Delft of Birmingham zijn anders dan de inwoners van Amsterdam of Rotterdam.” Daarom stelt Houben zich bij elk nieuw project een paar vragen: waar komen de bewoners graag, hoe lopen ze, wat zou ik kunnen toevoegen aan het ritme van de stad? “Voordat wij een multifunctioneel centrum voor de podiumkunsten in de Taiwanese havenstad Kaohsiung gingen neerzetten, wandelde ik dagenlang door de stad en observeerde wat mensen daar leuk vinden en hoe ze de openbare ruimte gebruiken. Place en Purpose hebben dus ook heel erg met People te maken. Kaohsiung is een informele en leuke stad. Dus ontwierpen wij een gebouw met een open benedenverdieping. Die geeft beschutting tegen de slagregens en de zon. De wind kan er onderdoor waaien.
Het multifunctioneele centrum voor de podiumkunsten in de Taiwanese havenstad Kaohsiung
Zo ontstond een overdekt plein dat niet alleen voor uitvoerende kunst is bedoeld, maar ook voor tai chi of street dancing, zoals die ook al plaatsvinden in het grote stadspark eromheen. Het golvende dak van het gebouw refereert aan de vorm van de eeuwenoude Banyanbomen in dat park. We hebben samengewerkt met de lokale scheepbouwindustrie om de huid van het gebouw te ontwerpen. Zo is het gebouw bestand tegen de extreem hoge luchtvochtigheidsgraad (98 procent!) en bovendien hufterproof. En aangezien Kaohsiung het Rotterdam van Taiwan is, is de afwerking van de stalen huid zoals van een vrachtschip. Zo speel je telkens in op de lokale identiteit van een plek.” Mecanoo is een internationaal architectenbureau dat zijn Nederlandse afkomst graag benadrukt. Dat moet een bedoeling hebben. “We hebben medewerkers uit 25 verschillende landen, maar we zijn toch een erg Nederlands bureau, denk ik. Het Hollandse aspect vertegenwoordigt een inventieve en open manier van denken. Daar verrassen we opdrachtgevers in andere landen vaak mee. En ook heel typisch Nederlands is het polderen. Voor mij is dat een heel positief begrip. In de rest van de wereld wordt vaak helemaal niet naar elkaar geluisterd. Polderen staat voor mij symbool voor samenwerken, met een gemeenschappelijk
belang in het achterhoofd. Letterlijk: als we niet polderen, verzuipen we met z’n allen. Dus het staat ook voor duurzaamheid.”
Het Home Arts Centre in Manchester, Engeland
HUMOR EN EMOTIE Ik vraag haar wat stilistisch gezien het typisch Nederlandse is aan de ontwerpen van Mecanoo. Houben antwoordt zelfverzekerd dat ze denkt dat de projecten van haar bureau niet door ‘een Chinees, Scandinavisch of Amerikaans bureau’ bedacht hadden kunnen worden. Ze lacht: “Misschien is het een soort eigenwijsheid. In Scandinavië heeft iedereen dezelfde smaak. Op zich een goede smaak, bijna een global taste, maar alles lijkt op elkaar. Natuurlijk kun je aan ons werk zien dat het Mecanoo is. Het is op de mens toegesneden, technisch innovatief en speels. Het getuigt ook van humor en emotie. Ik beschouw mezelf als een optimist, dat zie je in mijn werk misschien terug. Maar ik geloof er niet in om steeds dezelfde soort vorm te ontwerpen, zoals veel architecten doen. Ik zou er niet aan moeten denken elke dag hetzelfde te moeten maken.” U hebt weleens gezegd: een wandeling door een gebouw moet iets dramatisch hebben. “Ik ben heel erg van storytelling. Elk gebouw moet een verhaal vertellen, en het mogen ook meerdere verhalen zijn. Als het af is, heb ik mijn verhaal. Maar ook de opdrachtgever heeft zijn verhaal, en de gebruiker ook. En al die verhalen kunnen heel verschillend zijn. Dat is natuurlijk geweldig.” Wat is de story van het nieuwe Delftse station? “In Nederland lijken alle stations op elkaar. Maar wij vonden dat je moet Tuin en facade van de bibliotheek ervaren dat je in Delft aankomt, de wereldberoemde stad van Delfts blauw van Birmingham aardewerk, van Vermeer en van de TU Delft. De universiteit staat voor permanente innovatie. Dus dan heb je als architect de thema’s ‘historisch’ en ‘innovatief’. Als je iets bouwt, kan het in vijf jaar gedateerd zijn. Dus moet het ontwerp technisch gezien
spannend zijn. Tegelijkertijd mag het in het verloop van de tijd niet ouderwets worden. Dat is een complex gegeven. Wij denken een mooi gebouw te hebben neergezet. Daar denken de meeste Delvenaren én Delftenaren net zo over. Het gebouw ademt schoonheid die blijvend is.” Stelt de toenemende mobiliteit nieuwe eisen aan de architectuur? “Het domein van het reizen wordt steeds groter en diverser. We wonen en werken vaak niet meer in dezelfde plaats. We verplaatsen ons steeds vaker en maken gebruik van steeds meer vervoermiddelen. Zelf neem ik de ene keer de trein of de auto. En gisteren ben ik met de e-bike naar het bureau gegaan. Je doet wat prettig is, comfortabel en gezond. En als frequent flyer heb ik een ontzettende hekel aan wachten, dus dat vraagt om comfort. Ik vlieg veel vanaf Rotterdam City Airport, daar heb ik een mooie plek, een stopcontact en wifi. Ondertussen kan ik mijn werk doen. Op Schiphol kom ik ook graag. Het is er comfortabel, er is een goede sfeer, het heeft goede winkels, en ook de snelle afhandeling van douane, security of bagage is er uitstekend.” Binnenkort gaat het Hilton Schiphol Airport open. Ook dat ontwerp wijkt erg af van de gebouwen die er al stonden. “Door zijn afgeronde vorm is het al bijna het icoon van Schiphol geworden. Wij mochten sculpturaler zijn, en dat hebben we gedaan in een soort taal die bij Schiphol hoort – met die façade van zilverkleurige en witte ruiten. Van binnen is de logistiek erg goed. Er zitten mooie zachte lijnen in, maar geen vloerkleedjes! (Zie ook het artikel over het Hilton Amsterdam Airport Schiphol in de vorige Connect). Waar let u zelf op als u reist? Ik vind daglicht heel belangrijk. Als je tegen je jetlag wil reizen, moet je het daglicht goed kunnen volgen. De akoestiek moet ook goed zijn. In Amerika is er vaak een ontzettende herrie in restaurants omdat ze niks aan het plafond doen, dat vind ik zó vermoeiend. Wij proberen in al Het atrium van het nieuwe Hilton Amsterdam Airport Schiphol onze gebouwen te bewerkstelligen dat de akoestiek goed is, dat vind ik voor een zakelijke reiziger heel belangrijk. En het moet hygiënisch zijn. Een tafel moet je gemakkelijk schoon kunnen maken. Net als de stoelen, want daar gaat elke keer iemand anders op zitten. Ik ben misschien een tuttebel, maar dat zijn tegenwoordig óók kwesties; nu er zoveel mensen reizen, is er ook meer transport van bacteriën en zo. Praat daar maar eens met artsen over. Bovendien brengen we verschillende sferen aan, want een hotel wordt net als veel andere gebouwen niet gebruikt door één type mens en voor maar één functie.”
Het Bruce C. Bolling Municipal Building in Boston USA
Zou u een complete luchthaven willen ontwerpen? “Dat zou ik heel interessant vinden, ja. De logistiek is zeker een uitdaging. En zoals bij al onze ontwerpen zou het een plaats met karakter moeten zijn, een plek die je nergens anders ter wereld vindt.”
Nice To Know WHO’S WHO In 2009 werd ze in Nederland Veuve Cliquot Business Woman of the Year. Op 30 november a.s. krijgt ze de Prins Bernhard Cultuurfonds Prijs uitgereikt. Deze oeuvreprijs van 150.000 euro wordt jaarlijks toegekend aan een persoon of instelling met een grote staat van dienst op het gebied van cultuur of natuur in Nederland. Koningin Máxima zal de prijs uitreiken. Houben woont in Rotterdam, is getrouwd en heeft drie kinderen. Francine Houben
Francine Houben (1955) studeerde na haar jeugd in onder meer Sittard, Heerlen en Groningen en architectuur aan de TU Delft. De officiële oprichting van Mecanoo vond plaats in 1984, maar de vijf oprichters, van wie alleen Houben over is, werkten al vanaf 1979 samen.
De Nederlandse Ambassade in Addis Ababa, Ethiopië
MECANOO ARCHITECTEN Francine Houben over 'haar' Mecanoo
In de loop van ruim dertig jaar groeide het bureau naar 140 medewerkers uit 25 landen met alle mogelijke disciplines. Houben bouwde in die jaren een imposant cv op, met tal van prestigieuze opdrachten in de hele wereld. Daarnaast was ze bestuurslid van het Internationale Filmfestival Rotterdam, naast tal van andere nevenfuncties op cultureel en onderwijskundig gebied. Ze geeft ook lezingen in binnen- en buitenland.
Nelson Mandela Park (Bijlmerpark) Amsterdam
Houben werd voor haar architectonische werk en ondernemerschap veelvuldig onderscheiden met internationale prijzen en erefuncties. In 2009 werd ze in
Mecanoo werd in 1984 opgericht door Francine Houben en vier andere Nederlandse architecten. De naam van het bureau is een verwijzing naar het montagespeelgoed Meccano en heeft, naast het hoofdkantoor in Delft, vestigingen in Manchester (Verenigd Koninkrijk), Washington D.C. (Verenigde Staten) en Kaohsiung (Taiwan).
De Martin Luther King Jr. Memorial Library in Washington D.C., USA
Gerealiseerde ontwerpen zijn onder meer de Library of Birmingham (Verenigd Koninkrijk), de Bruce C. Bolling Municipal Building (Boston, MA), het Nelson Mandela Park (Bijlmerpark, Amsterdam), het woon- en kantorencomplex Montevideo (Rotterdam) en Hilton Amsterdam Airport Schiphol.
Het Amsterdam University College (AUC) in Amsterdam Science Park
En ook zelden ergens heen waar ik niet voor mijn werk moet zijn. Ik ben laatst met de kinderen in IJsland geweest. Ik houd ook heel erg van nationale parken, die bezoek ik vaak als ik op reis ga. En natuurlijk van gebouwen bekijken. Fietsen doe ik ook graag. Daarnaast ben ik een groot liefhebber van film en theater, kunstvormen die me zeker inspireren.” Het La Llotja Theatre and Conference Centre, Lleida, Spain
VRIJE TIJD Hoewel Francine Houben zegt dat haar werk haar hobby is en ze geen vakantie nodig heeft omdat ze haar werk als vakantie beschouwt, weet ze na enig nadenken toch een paar liefhebberijen te noemen. “Ik houd erg van reizen, maar ik ga niet op het strand liggen.
Gevraagd naar voorbeelden in haar vakgebied, antwoordt ze: “Ik ben altijd een groot fan geweest van de Een korte video over de iconische Amerikaanse Lounge Chair (1958) van Charles en ontwerpers Charles Ray Eames en Ray Eames. Daarnaast hou ik van Lina Bo Bardi, de in 1992 overleden Braziliaanse architecte, van het werk van de Portugees Álvaro Siza, ontwerper van onder meer de wolkenkrabber New Orleans in Rotterdam, en van de Fin Alvar Aalto.”
