HET LAB Voor duizenden jongeren. Voor hun verstandige ouders.
Initiatiefnemer: Tom van Doveren Partners: Milja Kruijt, e.a. http://www.facebook.com/hetlab.nl Rotterdam, februari 2013
MULTIMOTTO leren is leuk je leert door te doen weet wat je wil gaan leren spelen is leuk, en experimenteren is spelen doe het samen met interessante anderen mislukken bestaat niet geniet van je nieuwe vaardigheden leer anderen wat je zelf leert de hele wereld is je vaderland
HET LAB
-2-
INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING................................................................................................................................................................................................. 4 DE ESSENTIE VAN HET LAB ........................................................................................................................................................................... 4 ZINVOLHEID EN HAALBAARHEID VAN HET LAB ............................................................................................................................................ 5 TOETSING VAN HET IDEE .............................................................................................................................................................................. 6 LEESWIJZER .................................................................................................................................................................................................. 9 1. INLEIDING .................................................................................................................................................................................................... 10 2. ONTSTAAN VAN HET LAB ............................................................................................................................................................................. 12 WAT HOUDT HET LAB IN?........................................................................................................................................................................... 12 3. HET LAB IN EEN BREDERE CONTEXT............................................................................................................................................................. 14 EXPERIMENTEREN IS BIG FUN .................................................................................................................................................................... 14 MAATSCHAPPELIJK BELANG VAN DE BÈTAVAKKEN.................................................................................................................................... 15 BETEKENIS VOOR DE STAD ROTTERDAM.................................................................................................................................................... 15 DE BÈTA-BEHOEFTE, EEN LEEMTE IN HET NIET-SCHOOLSE AANBOD ......................................................................................................... 16 MEER DAN GENOEG REDENEN OM HET LAB OP TE ZETTEN....................................................................................................................... 17 ONDERNEMERSCHAP INITIATIEFNEMERS .................................................................................................................................................. 17 4. RESULTATEN VOORSTUDIE .......................................................................................................................................................................... 19 NOODZAAK VAN VOORSTUDIE................................................................................................................................................................... 19 GENIALE GEEKS?......................................................................................................................................................................................... 20 TRENDS....................................................................................................................................................................................................... 20 VERGELIJKBARE INITIATIEVEN .................................................................................................................................................................... 21 OPENINGSTIJDEN ....................................................................................................................................................................................... 22 BEZETTING IN DE VAKANTIEPERIODEN....................................................................................................................................................... 23 POSITIONERING TEN OPZICHTE VAN HET REGULIERE ONDERWIJS ............................................................................................................ 23 5. HET LAB: DE NIEUWE INVULLING................................................................................................................................................................. 25 RESULTATEN VAN DE VOORSTUDIE............................................................................................................................................................ 25 HUISVESTING.............................................................................................................................................................................................. 26 EEN GESCHIKTE LOCATIE ............................................................................................................................................................................ 29 JAARLIJKSE CAPACITEIT VAN HET LAB ........................................................................................................................................................ 29 VOORBEELDPROJECTEN ............................................................................................................................................................................. 30 PROGRAMMA’S .......................................................................................................................................................................................... 31 APPARATUUR ............................................................................................................................................................................................. 31 MATERIALEN EN MATERIAALGEBRUIK ....................................................................................................................................................... 32 ARBO; VEILIGHEID EN GEZONDHEID........................................................................................................................................................... 34 REGELINGEN............................................................................................................................................................................................... 34 JURIDISCHE STRUCTUUR VAN HET LAB ...................................................................................................................................................... 35 FINANCIËLE OVERWEGINGEN..................................................................................................................................................................... 35 ONDERLINGE VERBONDENHEID VAN DEELNEMERS................................................................................................................................... 36 NAAMGEVING ............................................................................................................................................................................................ 36 6. GENOMINEERD! EN DAN?............................................................................................................................................................................ 38 ZELFPROMOTIE........................................................................................................................................................................................... 38 7. PLANNING - GROEIPAD ................................................................................................................................................................................ 40 8. MARKETING EN COMMUNICATIE ................................................................................................................................................................ 42 9. MONITORING EN EVALUATIE....................................................................................................................................................................... 43 10. FINANCIERING EN BEGROTING .................................................................................................................................................................. 44 FINANCIËLE DOELSTELLING ........................................................................................................................................................................ 44 INKOMSTENBRONNEN ............................................................................................................................................................................... 44 BEGROTING ................................................................................................................................................................................................ 47 BIJLAGEN.......................................................................................................................................................................................................... 50 CURRICULUM VITAE TOM VAN DOVEREN, FEBRUARI 2013 ....................................................................................................................... 51 CURRICULUM VITAE MILJA KRUIJT, VERKORT, 2012 .................................................................................................................................. 53
HET LAB
-3-
SAMENVATTING
De essentie van HET LAB
Ontstaan vanuit de gedachte dat jongeren de ruimte en een ruimte moeten hebben om hun interesse voor natuurwetenschappelijke experimenten en techniek in de praktijk te kunnen brengen, is HET LAB bedacht: een gebouw waar jongeren naar hartenlust, in hun eigen tempo en op hun eigen manier, kunnen werken aan hun experimentele en technische vaardigheden. De deelnemers kunnen in de avonduren en de weekeinden meerdere uren aaneengesloten werken. Voor experimenten die dat nodig hebben, wordt een vaste plaats gereserveerd, zodat proefopstellingen niet hoeven te worden afgebroken, en de duur van een experiment niet hoeft te worden beperkt tot enkele uren. Onder jongeren verstaan wij hier de jongens en meisjes van 10-18 jaar; groep 7/8 basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en de (V)MBO’s. In Rotterdam spreken we dan over in totaal +/- 100.000 jongeren. Binnen de opzet van HET LAB is iedere jongere met een gezonde belangstelling welkom. HET LAB is er op ingericht om jongeren zelf te laten experimenten met natuurkunde, scheikunde en biologie-experimenten, en alle variaties daarbinnen. Ontwerp, techniek en het zelf leren vervaardigen van de benodigde hulpstukken zijn hierbij een belangrijk aspect. Door HET LAB open te stellen voor jongeren met eenzelfde motivatie, dus ongeacht hun schoolprestaties, kennisniveau of sociale achtergrond, ontstaat een sterk gevoel van gezamenlijkheid en verbondenheid, waarin veel ruimte is voor persoonlijke ontwikkeling. De deelnemers aan HET LAB krijgen géén onderwijs, geen formele toetsing van hun kennis en vaardigheden. Wel zijn gekwalificeerde ondersteuners aanwezig, die waar gevraagd, waar nodig of noodzakelijk, de deelnemers van geschikte informatie en hulp voorzien. Het belangrijkste criterium is, dat de deelnemers aan HET LAB plezier beleven aan wat zij doen. Het onderling delen van dit plezier, kennis en vaardigheden wordt gestimuleerd. Het is niet de bedoeling jongeren actief te overtuigen van de leuke kanten van bètavakken. Het gevoel dat wetenschap en techniek ook leuk kunnen zijn, is reeds bij de jongeren aanwezig. Voor de werving van deelnemers gaan we dan ook niet aan de jongeren lopen trekken of duwen. Dit is de essentie van HET LAB.
HET LAB
-4-
Zinvolheid en haalbaarheid van HET LAB
Er is door ons geen kwantitatief onderzoek gedaan om de belangstelling en vervolgens deelname aan HET LAB in cijfers om te zetten. Wel zijn vele gesprekken gevoerd met jongeren, hun ouders, deskundigen, belanghebbenden (bedrijfsleven en belangenorganisaties) en is er deskresearch gepleegd om een goed beeld te krijgen van de wensen en behoeften van de ‘markt’. Jongeren hebben vaak geen vastomlijnd idee wat zij voor studie willen volgen, of waar hun beroepskeuze naar uit gaat. Met name de ouders hebben zich zonder bedenkingen positief uitgelaten over het idee. Als geen ander weten zij waar hun opgroeiende kinderen zich mee bezig houden, waar hun interesse ligt en vertalen zij die kennis naar oplossingen. Zij zien tevens de noodzaak van een goed arbeidsmarktperspectief voor hun kinderen, zonder daarbij dwingend richting studiekeuze te willen zijn. Ouders beseffen dat er meer nodig is dan het bezoek aan een Open Dag, of het bestuderen van het voorlichtingsmateriaal van een school om hun kinderen een verantwoorde keuze te kunnen laten maken. Docenten van VO-scholen zien de onderwijsontwikkelingen en behoeften van de (arbeids)markt, maar zijn sterk gebonden aan het huidige systeem en hun eigen lesaanbod. Zij worden door de bezuinigingen geconfronteerd met beperkingen in wat zij hun leerlingen (aan extra’s) kunnen bieden. Het bedrijfsleven onderschrijft de noodzaak van meer en passende opleiding in de exacte en technische vakken, en omarmt elk nieuw initiatief dat bijdraagt aan een grotere instroom van technisch geschoolden. De confrontatie van jongeren met de exacte vakken beperkt zich maar al te vaak en overwegend tot (al dan niet saai geachte) theorie, lezen en kijken, en wekelijks hooguit enkele uren practica op de scholen voor voortgezet onderwijs. Het huidige onderwijssysteem biedt leerlingen geen tot nauwelijks mogelijkheden om tijdens schooluren, laat staan in hun vrije tijd, op eigen initiatief te werken aan natuurkundige, scheikundige of biologische experimenten die ze zelf hebben bedacht. Scholen hebben normaliter niet de mensen en de middelen om deze intrinsieke belangstelling te voeden, hoe graag ze dat ook zouden willen. De thuisomgeving van jongeren laat de uitvoering van experimenten meestal ook niet toe: daartoe ontbreken vaak de ruimte, de financiële middelen, en de juiste ouderlijke instelling of de tijd. Het aanbod aan ‘hobbyclubs’ die gericht zijn op dit soort activiteiten is zo goed als afwezig. Onder druk van de grote blijvende vraag naar exact of technisch geschoold personeel, komen er steeds meer onderwijs- en andere initiatieven met de doelstelling jongeren meer affiniteit met techniek te laten krijgen, en hen er toe te bewegen een (vervolg)studie in deze richting te volgen. Een aantal scholen kent zogenaamde Technasia, voor beter bèta-onderwijs op HAVO en VWO; in Rotterdam zijn dat er twee1. Deze studierichting besteedt veel aandacht aan Onderzoek en Ontwerpen (O&O). Ook kunnen ongeveer 100 leerlingen met meer dan gemiddelde begaafdheid en belangstelling jaarlijks speciale klassen volgen aan het Junior College van de Universiteit (JCU) van
1 http://www.technasium.nl/deformule.aspx
HET LAB
-5-
Utrecht2. Junior TU Delft biedt sinds 2007 een vergelijkbaar programma voor excellente leerlingen van klassen 5 en 6 VWO.3 In Rotterdam is veel cultureel en sportief aanbod voor jongeren buiten het schoolsysteem om. Een dergelijke infrastructuur voor jongeren met een natuurwetenschappelijke en (ontwerp)technische belangstelling ontbreekt. HET LAB draagt er aan bij, dat er een begin wordt gemaakt van een nietschoolse infrastructuur, en dat het maatschappelijk klimaat waarin jongeren met een bèta-interesse opgroeien, geleidelijk in positieve zin verandert. HET LAB verlaagt de drempel om te kiezen voor een exacte studie. De Rotterdamse arbeidsmarkt (medische sector, haven, industrie) vraagt om een toenemende instroom van technisch opgeleide afgestudeerden.
Toetsing van het idee
Een droom hebben en precies zo kunnen verwezenlijken is mooi. De praktijk vraagt echter, bijna per definitie, om realiteitsbesef en aanpassingen. Zoals in de vorige paragraaf aangegeven is er kwalitatief onderzoek geweest om het HET LAB-concept te toetsen. Op grond van de onderzoeksresultaten heeft een uitgebreide brainstorm plaatsgevonden. Deze brainstorm is verwerkt in een aangepaste opzet. De belangrijkste bevindingen staan in deze paragraaf. Alleen experimenteren niet haalbaar Een laboratorium waar alleen jongeren met (meer dan gemiddelde) belangstelling voor het natuurwetenschappelijke experiment, hun interesse maximaal kunnen botvieren is niet levensvatbaar. Bovendien is verruiming van de opzet, zoals hieronder beschreven, ook inhoudelijk interessant. Aanvulling met techniek De eerste aanvulling op het concept is techniek, in de vorm van het ontwerpen en produceren van 3D-objecten. Het is een terrein waarop jongeren zich graag begeven. Techniek is voor jongeren tastbaarder dan de uitvoering van een experiment.
2 http://www.uu.nl/faculty/science/nl/vwo/juniorcollege/Pages/default.aspx?refer=/jcu 3 De doelstellingen van de Junior TU Delft zijn: Het aanbieden van een extra uitdaging aan ambitieuze 5 en 6 vwo leerlingen met een sterke interesse voor bèta en techniek. Een verbeterde kennismaking en identificatie met technologie- en ontwerponderwijs en een betere voorbereiding daarop. Een verbeterde aansluiting tussen het onderwijs op het vwo en de propedeuse van de TU Delft en een mogelijk vervolgtraject in het Challent programma voor excellente bachelorstudenten of zelfs tot de Delft Honours Class gedurende het mastertraject.
HET LAB
-6-
Verhogen bezettingsgraad HET LAB in zijn oorspronkelijke opzet heeft een te beperkte bezettingsgraad hebben en in eerste instantie vooral jongens aantrekken. De labs zouden vanwege het lesprogramma alleen tijdens de avonduren en in de weekenden kunnen worden gebruikt. En daarmee vijf werkdagen, tijdens schooltijden, per week ongebruikt. Bovendien begint HET LAB met één vestiging, die hoe bereikbaar ook met het OV, voor een deel van de Rotterdamse jongeren te ver van huis zal liggen. Rotterdam heeft ongeveer 15.000 leerlingen groep 7 en 8, 30.000 leerlingen voortgezet onderwijs en 50.000 in het middelbaar beroepsonderwijs. Indien daarvan het eerste jaar 1% effectief wordt bereikt, is er al sprake van zo’n 1.000 deelnemende jongeren. Ter vergelijking, ofschoon de opzet niet helemaal vergelijkbaar is met HET LAB: de Rotterdamse vestiging van de Ontdekhoek heeft in 2011 17.521 kinderen getrokken, 10.620 volwassenen en 6.161 bezoekers door schoolbezoek.4 Deze aantallen zijn de laatste 10 jaar redelijk constant gebleken. HET LAB is te beschouwen als een vervolgfase op de Ontdekhoek. Het onbekende bemind maken Door de onbekendheid met het aanbod van HET LAB (het is tenslotte voor Rotterdam een nieuw concept) zal het aanvankelijk lastig zijn om een financiële bijdrage van al de potentiële deelnemers te vragen, die vergelijkbaar is met de contributie voor een sportclub of andersoortige vrijetijdsactiviteit. In de beginperiode zal er dan ook in de avonden en weekenden geen volle 100% bezetting zijn. Het aantal jongeren dat uit zichzelf, zonder stimulans van huis uit of uit noodzaak (school), experimenteert, is laag. Het ‘klimaat’ is er niet naar: scholen bieden ‘voorgekauwde’ en daarom weinig stimulerende practica. Jongeren hebben voor hun vrijetijdsbesteding vele instant alternatieven. HET LAB moet met goede communicatie en marketing een groeiproces op gang brengen.5 Jongeren zouden volgens leerkrachten zelden eigen ideeën hebben voor experimenten. Dit leidt voor HET LAB tot de opdracht interessante onderwerpen/projecten te verzinnen. Scholen betrekken bij het gebruik van de faciliteiten Een rondgang langs enkele scholen voor voortgezet onderwijs heeft laten zien dat er, onder voorwaarden, belangstelling bestaat voor gebruikmaking van faciliteiten van HET LAB door de school zelf. Dit zou voor de scholen betekenen dat zij hun leerlingen een breder programma kunnen bieden en tevens dat zij een financieel voordeel uit de samenwerking kunnen halen.
4
Jaarverslag Ontdekhoek 2011.
5
YouTube geeft soms verrassende inzichten: opvallend is het verschil in het experimenteergedrag van jongeren in met name de VS en Nederland. Nederlandse YouTube-video’s gaan vaak over rookbommen en explosies, terwijl de VS-jongeren een veel grotere variëteit laten zien. Zonder gecontroleerd te hebben lijkt mij dat de beschikbaarheid van diverse grondstoffen in de VS groter is dan in het beschermende Nederland.
HET LAB
-7-
Méér ruimte nodig Ondertussen is het duidelijk geworden, dat HET LAB, in zijn ideale vorm, meer ruimte nodig heeft dat één lokaal van 100 m2, of één gebouw met een beperkt aantal afzonderlijke lokalen. Deze constatering biedt mogelijkheden. Op den duur wordt een deel van de lokalen gedurende plusminus 40 schoolweken, en 4-5 schooldagen per week, bezet door scholen. Gedurende de vakantieperiode zijn deze ruimtes weer volledig beschikbaar voor individuele deelnemers. Om tot de ideale vorm te komen, kan het in de praktijk nodig blijken een aantal tussenstappen te nemen, te beginnen bijvoorbeeld bij een kleiner gebouw, dat op tijd beschikbaar is, met één lokaal, en de daarbij horende keuze voor een deel van het totale aanbod, of meerdere lokalen verspreid over Rotterdam. Kruisbestuiving door verhuur van ruimte en apparatuur aan ontwerpers De aanvulling met techniek, zoals hierboven al aangegeven, is dubbel interessant als tevens ruimte wordt vrijgemaakt voor zelfstandige productontwerpers. Zij kunnen gebruik maken van de semiprofessionele 3D-printers en overige apparatuur. Door aan hen ruimte te verhuren komt er een instroom van huurpenningen. Bijkomend voordeel is dat de ontwerpers optreden als rolmodellen voor de jongeren en wellicht een bijdrage kunnen leveren als vraagbaak en personele ondersteuning. Cursussen, presentaties Het onderzoek heeft verder opgeleverd dat het zinvol en passend is plaats in te ruimen voor de verzorging van relevante cursussen (zoals 3D-ontwerp). Om het bredere Rotterdamse publiek kennis te laten maken met HET LAB presenteren de jongeren regelmatig hun resultaten, en komen er dagprogramma’s waarin experimenten worden getoond. Kortom: HET LAB is een ruimte voor jongeren, scholen, ondernemers en belangstellende Rotterdammers, waar met name jongeren zelf aan de slag gaan met experimenten en techniek. Het project is per direct een welkome en noodzakelijke aanvulling op het huidige Rotterdamse onderwijsaanbod. De Rotterdamse arbeidsmarkt zal op de middellange termijn meeprofiteren van de investeringen in HET LAB.
HET LAB
-8-
Leeswijzer
In de samenvatting staat een beschrijving van de ontwikkeling van HET LAB-concept in de tijd. Hoofdstuk 2 behandelt in grote lijnen de uitwerking van HET LAB, zoals dat mij oorspronkelijk voor ogen stond. Niets is mooier dan precies je dromen ten uitvoer te brengen, toch!? Hoofdstuk 3 toont dat HET LAB verbonden is met Rotterdam, en gaat in op de noden van de stad en zijn inwoners. Een voorstudie, uitgewerkt in Hoofdstuk 4, is ondernomen om het concept en de vertaling daarvan, te toetsen op inhoud en haalbaarheid. De conclusies van de voorstudie leiden tot een aanpassing van HET LAB-concept. Hoofdstuk 5 behandelt het aangevulde en verbeterde voorstel. Hoofdstuk 6 gaat in op de promotie van HET LAB als beste Stadsinitiatief 2012-213 bij de Rotterdamse bevolking. Planning en groeipad worden behandeld in Hoofdstuk 7. Marketing en Communicatie, die HET LAB een vaste waarde moeten laten worden in de Rotterdamse samenleving, is onderwerp van Hoofdstuk 8. Door voortdurend de vinger aan de pols te houden bij de deelnemers, de inwoners en de partners van HET LAB, en de bevindingen adequaat te verwerken, blijft het aanbod actueel en aantrekkelijk. Een begin van deze monitoring en evaluatie is beschreven in Hoofdstuk 9. Hoofdstuk 10 behandelt tenslotte de financiële aspecten en begroting van het initiatief.
HET LAB
-9-
1. INLEIDING
Het Stadsinitiatief 2012-2013 is een uitgelezen mogelijkheid om een lang gekoesterde wens tot uitvoering te brengen. Vanuit een sterk persoonlijke verbondenheid met experimenteren en techniek in mijn jeugd (maar ook nu nog), ontstaat de veronderstelling dat die bij meer jongeren aanwezig moet zijn.6 Realisatie van het Stadsinitiatief levert een serieuze bijdrage aan ‘de keuze voor techniek’, iets waar niet alleen de jongeren wel bij varen, maar ook de overige inwoners van Rotterdam, de gemeente en BV Nederland. Mijn inspiratie voor HET LAB komt verder voort uit de fascinatie voor bijzondere uitvindingen en uitvinders. De geschiedenis van de wetenschap kent vele voorbeelden van excellente onderzoekers, die door hun intellect en hun volharding, hun eigenzinnigheid, en niet zelden geholpen door het toeval, en soms begonnen in een keuken, garage of treinstel, bijzondere ontdekkingen hebben gedaan. HET LAB wordt opgedragen aan al die bekende en minder bekende mannen en vrouwen, zonder wie de wereld er anders had uitgezien. Zij zijn de werkelijke beschermheren en –vrouwen. Hun werk willen we graag tot voorbeeld en inspiratie houden aan alle jongeren die deelnemen aan HET LAB. 7 Vanuit deze sterk persoonlijke interesse en visie is het plan ontstaan om een plek te creëren voor kinderen/jongeren8 met meer dan gemiddelde belangstelling voor de exacte vakken, en in het bijzonder voor het natuurwetenschappelijk experiment. HET LAB zou gelegenheid moeten bieden aan een groot aantal jongeren die met veel plezier, inzet en resultaatgericht hun experimenten uitvoeren en daarin verder willen gaan dat wat het onderwijs te bieden heeft. Let wel: het is niet de intentie een ruimte te willen gaan bieden voor het kweken van geleerden, of een voorziening voor uitsluitend hoogbegaafden of geeks9. Jongeren zijn van nature nieuwsgierig. Ze willen onderzoeken en uitproberen. Ze beleven plezier aan het zelf en zelfstandig ontdekken van natuurwetmatigheden. Het is aan hun ouders, de maatschappij en het onderwijs om deze belangstelling te herkennen, te ondersteunen en waar nodig extra te stimuleren. Deze partijen zijn echter, ieder om hun eigen redenen, niet altijd in staat om goed bij te dragen aan de vervulling van deze behoefte.
6
Lange tijd had ik een klein chemielab op mijn jongenskamer. Deze werd door mijn vader de deur uitgedaan, na een ongecontroleerd experiment met waterstofsulfide ;-). 7 Tot de wetenschappers/onderzoekers die ik zeer bewonder, horen (naast vele anderen) Leonardo da Vinci, Isaac Newton, Marie Curie, Thomas Alva Edison. Wat mij betreft zijn zij de daadwerkelijke beschermheren en –vrouwen van HET LAB. 8 De jongeren waar wij ons met HET LAB op richten zijn net zo goed jongens als meisjes. Het gebruik van ‘hij’ of ‘zijn’ is louter voor het leesgemak en compleet arbitrair. Tevens gebruiken we in dit voorstel om dezelfde reden het woord ‘jongeren’, waar we in feite kinderen of kinderen/jongeren voor ogen hebben. 9 Geek is een Engelse benaming voor iemand die gepassioneerd is door wetenschap en techniek. Oorspronkelijk had het een eerder negatieve betekenis, vergelijkbaar met nerd, maar tegenwoordig wordt het als een geuzennaam gebruikt.
HET LAB
- 10 -
In een vroege fase van mijn academische studie werd ik door een docent gewezen op een boek van A.S. Neill: Summerhill: A Radical Approach to Child Rearing (Preface by Erich Fromm) (1960). Zijn pedagogische visie op leren, sloot naadloos aan op mijn –toen onvolgroeide- gedachten daarover.10 De laatste jaren is er veel aandacht voor dergelijke opvattingen over onderwijs. Ik verwijs graag naar ‘Operation Education’ van Claire Boonstra11 en de TED-speeches van o.a. Sir Ken Robinson.12 In de voorbereidingen voor dit businessplan, is gekeken naar een groot aantal facetten rondom de inrichting van een laboratorium, zoals dat mij voor ogen stond. Zo is er gekeken naar het betreffende huidige aanbod op scholen voor voortgezet onderwijs, het bestaan en de opzet van vergelijkbare initiatieven en de belangstelling van jongeren voor wetenschap en techniek en hun tijdsbesteding. Bovendien is kwalitatief onderzoek verricht, door gesprekken te voeren met ‘mensen uit het veld’, maar vooral ook met ouders en jongeren. Op grond van de voorstudie concluderen wij dat er ruimte is voor HET LAB. We hebben de resultaten van de voorstudie gebruikt om het initiële idee te verbeteren. Het oorspronkelijke idee is overeind gebleven: (een) ruimte bieden aan jongeren om zich uit te leven in de zoektocht naar antwoorden op vragen uit te wereld van de exacte wetenschap. De aanvullingen op basis van de voorstudie zijn divers en worden ingegeven door overwegingen van inhoudelijke en financiële aard. De maatschappij verandert voortdurend. De hier gepresenteerde oplossing is de vorm van nu, gebaseerd op een aantal reële vooronderstellingen. Creatief ondernemerschap zorgt voor aanpassingen aan veranderende omstandigheden, met behoud van de originele doelstelling. HET LAB werkt intensief samen met gemeente, scholen, bedrijfsleven, onderwijsinstellingen, en niet te vergeten de vrijwilligers van Rotterdam, om tot een bloeiende organisatie te komen. Wij presenteren HET LAB niet aan de Board met flashy artwork. Het nuchtere beeld dat wij neerzetten wordt bepaald door de dringende noodzaak de opleiding van jongeren te ondersteunen en hun arbeidsmarktkansen te verbeteren. Samen met partner Milja Kruijt, dank ik ambassadeur Kees Vrijdag, alle professionals, ouders, jongeren en vrienden, die ons met hun enthousiasmerende en zinvolle inbreng verder hebben gebracht in de ontwikkeling en beschrijving van ons voorstel voor het Stadsinitiatief 2012-2013. Ik wens u veel leesplezier.
Tom van Doveren, Rotterdam, februari 2013.
10 Een introductie in het leven en werken van A.S. Neill: http://en.wikipedia.org/wiki/A._S._Neill 11
https://www.facebook.com/operationeducationglobal
12
http://sirkenrobinson.com/skr/
HET LAB
- 11 -
2. ONTSTAAN VAN HET LAB
Wat houdt HET LAB in?
Het oorspronkelijke idee voor HET LAB behelst de inrichting van een locatie in Rotterdam, waar gemotiveerde jongeren een ruimte en de ruimte geboden wordt om natuurwetenschappelijke experimenten uit te voeren. Onder jongeren verstaan wij hier alle jongens en meisjes van 10-18 jaar; groep 7/8 basisonderwijs tot en met 6 VWO en het (V)MBO. HET LAB is er op ingericht om jongeren hun eigen experimenten uit te laten uitvoeren en goed te leren experimenteren. Veel is daarbij mogelijk: de grenzen worden bepaald door de ideeënrijkdom en de groeiende kennis en vaardigheden van de jongeren. HET LAB faciliteert met lab-assistenten, met geschikte apparatuur en materialen. De gekwalificeerde assistenten verlenen ondersteuning waar gevraagd, nodig of noodzakelijk. Zij zijn ervaren in de vakgebieden waarin de experimenten worden uitgevoerd. Zij zijn in staat de jongeren ‘hun eigen weg te laten vinden’. Er is veel ruimte voor discussie en eigen initiatief van de deelnemer. Een goede begeleider brengt de vraag van de deelnemer in een bredere context en draagt gedoseerd nieuw materiaal aan. Het basisniveau van de deelnemers zal zeer wisselend zijn. De assistenten zijn in staat hier goed op in te spelen en stimuleren de deelnemers hun kennisniveau en vaardigheden te blijven opkrikken. HET LAB verleent indirect een praktische verdieping van de theoretische kennis die het onderwijs aanbiedt en verhoogt de motivatie van de deelnemers om op school hun best te doen. Er is vanuit HET LAB niet de intentie om een praktisch verlengstuk te zijn van het curriculum van het reguliere onderwijs. Wel wordt in samenwerking met opleidingen gezocht naar hiaten in hun praktische bèta-onderwijs. Middelbare scholen zijn ook goede bronnen en links naar leerlingen met specifieke belangstelling. Schoolprestaties, opleiding of sociale achtergrond zijn géén criterium waarop de jongeren worden beoordeeld om mee te mogen doen. Door HET LAB open te stellen voor Rotterdamse jongeren met eenzelfde motivatie ontstaat een sterke onderlinge verbondenheid, waarin alle ruimte is voor persoonlijke ontwikkeling. In HET LAB hangt een sfeer waarin leergierigheid wordt beloond, waar jongeren het makkelijk vinden om aandacht te vragen voor hun specifieke onderwerpen. Terwijl jongeren met een specifieke bètabelangstelling nu vaak alleen staan (nerds), komen zij met HET LAB in een warme omgeving terecht. De deelnemers aan HET LAB krijgen geen onderwijs, geen formele toetsing van hun kennis en vaardigheden. Het belangrijkste criterium is dat de deelnemers aan HET LAB plezier beleven aan wat zij doen. De omgang met de onderwerpen is serieus: het gaat (bijvoorbeeld) bij chemische reacties niet om de knal en de sensatie, maar om de theoretische achtergrond en de mogelijke toepassingen in de praktijk. Een experiment is vooral ook leren meten en vastleggen, en verbeteren.
HET LAB
- 12 -
De fysieke ruimtes om te experimenteren zijn binnenshuis, buiten (in de natuur, op bedrijfslocatie) en zowel praktisch als digitaal. Regelmatig worden gastlessen georganiseerd, waarbij de gastdocent vertelt over zijn werk en voorbeelden toont van experimenten die interessant zijn voor de doelgroep. HET LAB heeft een werkplaats waar door of voor de deelnemer (kleinere) onderdelen (uit diverse materialen) kunnen worden gemaakt. HET LAB wordt daarom geen school, geen opleidingsinstituut; er is geen curriculum en geen expliciet pedagogisch-didactisch beleid. Wat van belang is, is de vrijheid van jongeren om te experimenteren.
HET LAB
- 13 -
3. HET LAB IN EEN BREDERE CONTEXT
Experimenteren is BIG FUN
Kinderen hebben behalve vragen over natuurwetenschappelijke verschijnselen, ook de gezonde natuurlijke neiging deze zelf te willen onderzoeken, op hun manier en binnen hun interesseveld. De meeste huishoudens en woonsituaties bieden echter niet de juiste condities om experimenten uit te voeren die verder gaan dan het op elkaar stapelen van blokken. Ouders ontberen de kennis, de tijd en misschien ook wel de interesse om hun kinderen goed op weg te helpen. De mogelijkheden binnen het reguliere (basis- en voortgezet) onderwijs om zelfstandig te experimenteren zijn uitermate beperkt13. Er is een stuitend gebrek aan infrastructuur (verenigingen), waar kinderen zich voor het eerst vrijelijk kunnen begeven op het pad van het experiment. Dit in tegenstelling tot het grote aanbod van culturele instellingen en sportclubs. Op school worden in beperkte mate de voorgeprogrammeerde experimenten uitgevoerd. De tijd (vaak maximaal twee lesuren achtereen) en de mogelijkheden zijn te beperkt om langduriger en ingewikkelder experimenten uit te voeren. De proefjes moeten bovendien passen binnen de lesstof: zij zijn illustratief. Evenzeer oorzaak voor de haperende ontwikkeling van de experimenteerlust, is de weinig inspirerende houding van een ‘gemiddelde’ klas ten aanzien van serieus zelf experimenteren. De jongeren krijgen in de klas onvoldoende de smaak van het experimenteren te pakken. De latente belangstelling voor de lesstof wordt door het experiment niet getriggerd. Mislukkingen mogen Het ligt in de aard van onderzoek dat experimenten mislukken. Binnen het schoolsysteem is er geen ruimte en tijd om de zoektocht die hoort bij het experiment inzichtelijk te maken. De boodschap die HET LAB aan jongeren zal overgedragen, is dat er een sfeer heerst, waarin er voor de deelnemers geen ‘risico voor een onvoldoende’ is als een experiment niet slaagt, of niet zo verloopt als de bedoeling was. Dat is onlosmakelijk verbonden met leren door experimenteren. Er zijn op internet vele voorbeelden te vinden van initiatieven en educatieve (school)programma’s, die laten zien dat (oudere) kinderen, met veel interesse, inzet en een soepele geest experimenten uitvoeren, al dan niet onder begeleiding. Een fraai voorbeeld is LottoLab, waarin jongeren wordt geleerd wat de betekenis van perceptie is.14 HET LAB staat voor de mooie opgave om jongeren te laten zien dat experimenteren BIG FUN -chill- is.
13
Als middelbaar scholier was ik verantwoordelijk voor de DOKA en was mij toestemming verleend gebruik te maken van het scheikundekabinet.
14
http://www.lottolab.org/programmes-article_myschool.asp
HET LAB
- 14 -
Maatschappelijk belang van de bètavakken Nederland-Kennisland (en de rest van de wereld) heeft behoefte aan exact en technisch geschoolde jonge mensen: theoretische en toegepaste wetenschappers, technici, managers met een gedegen technische kennis. Vanuit de Rijksoverheid wordt op diverse manieren aandacht geschonken aan de stimulering van onderwijs in de exacte vakken. Zo draagt het ministerie van OCW bij aan het Platform Bèta Techniek, een organisatie met de ambitie dat 40% van alle afgestudeerden (vmbo, havo, vwo, mbo, hbo en wo) een bètatechnische opleiding heeft genoten. 15 De hoogte van het Rotterdam percentage is onbekend. Jongeren laten kiezen voor techniek, bètavakken – hoe doe je dat? De huidige bestuurders en beleidsmakers hebben meestal een andere, dan exacte of technische achtergrond. Zij vragen weliswaar aandacht voor een dergelijke richting, en terecht, maar eerlijk gezegd lijkt het erop dat de maatregelen die zij voorstellen, door het ontbreken van een persoonlijke binding met de materie, het enthousiasme missen dat nodig is om overtuigend te zijn. Een beetje alsof je Ruud van Nistelrooy jeugdspelers laat werven voor cricket… Mensen als André Kuipers, Robbert Dijkgraaf zijn iconen, die jongeren stimuleren een exacte (school)loopbaan te kiezen. HET LAB wordt een plek waar (Rotterdamse) wetenschappers hun verhaal vertellen en laten zien. HET LAB verwacht met zijn aanbod en werkwijze direct en indirect bij te dragen aan het vervullen van de bèta-ambities.
Betekenis voor de stad Rotterdam Rotterdam heeft behoefte aan meer en beter opgeleide inwoners. De gemeente zet sterk in op talentontwikkeling. In een periode van economische malaise wordt ook het onderwijs geraakt. Iedere bijdrage aan verbetering en verruiming van het onderwijsaanbod is, crisistijd of niet, mooi meegenomen. In onze visie gaat talentontwikkeling uit van het bewuste en onbewuste verlangen naar kennis en bevrediging van de nieuwsgierigheid. Medewerkers van HET LAB zijn hierin ondersteunend: hun taak bestaat uit het met raad en daad bijstaan van jongeren in hun zoektocht naar antwoorden. Goed luisteren en kijken is daarvoor een vereiste, zodat ze qua niveau de juiste snaar raken bij hun antwoorden en het kennisniveau dat ze individueel tentoonspreiden. In het Nederlandse schoolsysteem is er veel aandacht voor achterblijvers in de klas. Los van het grote belang dat deze groep adequaat wordt geholpen, staat de vraag hoeveel aandacht er is voor de 15
Masterplan Bèta en Technologie. Naar 4 op de 10. Meer technologietalent voor Nederland. Topsectoren van de Nederlandse Economie; in samenwerking met Platform Bèta Techniek en de Groene Kennis. Februari 2012.
HET LAB
- 15 -
gemiddelde leerling met latente interesse in de exacte vakken of een bèta-interesse heeft die hij op school niet ‘terugvindt’. Het is opvallend dat juist voor de excellente groep leerlingen, die aandacht er weer wel is. Het betreft dan wel een in omvang beperkte groep jongeren. HET LAB beantwoordt met zijn aanbod aan een behoefte aan passend bèta-aanbod. Tevredenheid van deelnemers aan HET LAB, leidt direct en indirect tot een verhoging van het aantal leerlingen, dat kiest voor een NG-profiel en een technische vervolgopleiding. Op termijn levert dat een groeiend technisch arbeidspotentieel op. Als we deze verwachting uitspreken, is het logisch dat HET LAB doorgroeit naar meerdere vestigingen verspreid over de stad, waardoor de zichtbaarheid wordt vergroot en de deelnamedrempel verlaagd.
De bèta-behoefte, een leemte in het niet-schoolse aanbod Het huidige aanbod aan cursussen en activiteiten voor jongeren, in Rotterdam en in de rest van Nederland, kent een sterke nadruk op cultuur (muziek, dans) en sport. Dit voorziet overduidelijk in een behoefte en dat is natuurlijk prima. De mogelijkheden voor jongeren die zich willen bekwamen in de theoretische en praktische kanten van de bètavakken zijn beduidend minder, of eigenlijk minimaal. Fondsen concentreren zich vaak op kunst- en cultuurbeleving en -beoefening, sport, emancipatie en achterstandsgroepen. Ook hier is een wereld te winnen. De redenen dat het niet-schoolse aanbod voor jongeren met interesse in bètavakken en techniek niet bestaat: - de veronderstelling dat het aantal jongeren met een dergelijke interesse te gering is om daar in groter verband tijd, geld en energie in te steken, en dat de jongeren die wel interesse hebben hun eigen weg wel zullen vinden, - er wordt aangenomen dat de diversiteit aan dergelijke interesses te groot en niet anders dan op een klassieke (schoolse, klassikale, standaardexperimenten) manier te verwerken is, - de kosten voor instrumentarium, grondstoffen, etc., - de aanname dat ouders niet willen betalen voor een aanbod dat zij in feite van het regulier onderwijs verwachten, - de problemen met het starten van een nieuw type aanbod. Het is makkelijker aan te sluiten bij een bestaande infrastructuur, - onvoldoende persoonlijke en inhoudelijke betrokkenheid van bestuurders en beleidsmakers, die overigens wel het belang van dit aanbod onderschrijven.
HET LAB
- 16 -
Meer dan genoeg redenen om HET LAB op te zetten. Om te beginnen is er een ruime persoonlijke interesse en gedrevenheid bij de initiatiefnemer en stakeholders. Er zijn vele jongeren die hun interesse voor het experiment niet ontwikkelen; je biedt hen het platform waar ze vrijelijk kunnen ontdekken waar hun interesses daadwerkelijk liggen. Er zit een gat tussen wat scholen (middelbaar, algemeen: HAVO, VWO) aanbieden en dat wat een leerling wil en kan gebruiken. Wat hij precies wil is echter nooit onderzocht. Uit gesprekken met leerkrachten is ons gebleken, dat de jongeren echt geholpen moeten worden deze persoonlijke interesse te ontdekken en dat het goed is om deze hulp te bieden. Effect van HET LAB zal zijn dat meer jongeren, zowel jongens als meisjes, kiezen voor een exacte of technische studie. Met HET LAB wordt op een sympathieke manier een drempel weggenomen tussen de belevingswereld van de jongere en de onbekende wereld van de maakindustrie. Deelname aan HET LAB, zal de schoolresultaten voor de exacte vakken doen toenemen. Theorie krijgt een plek in de praktische toepassing ervan. Het is zelfs niet ondenkbeeldig, dat door meer plezier in leren, de jongeren ook betere resultaten voor de niet-bètavakken behalen. Deelnemers komen beter voorbereid op het beroeps- en universitair onderwijs terecht: vanwege de nieuwe vaardigheden, alsmede vanwege de toegenomen dan wel de meer uitgekristalliseerde motivatie. Tevens wordt de keuze voor een specifieke vervolgstudie meer onderbouwd gedaan. De jongeren worden gestimuleerd zelfstandig te experimenteren en te ontwerpen, met als gevolg dat zij meer proactief gaan denken en handelen. In het verlengde daarvan ligt de aandacht van HET LAB voor de ontwikkeling van ondernemerschap. Wat is er mooier voor jongeren die een product hebben gemaakt, te laten meemaken dat anderen bereid zijn dit product aan te schaffen. Aanvullende financiering. Er bestaan al diverse stimuleringsfondsen, die zich, bij gebrek aan ‘technisch aanbod’, nu veelal concentreren op kunst- en cultuurbeleving en -beoefening, sport, emancipatie en achterstandsgroepen. Wij verwachten, dat met een goed uitgewerkt concept voor HET LAB er ook vanuit deze fondsen een behoorlijke sponsoring op gang kan komen.
Ondernemerschap initiatiefnemers Initiatiefnemer heeft, samen met partner Milja Kruijt, ruime ervaring in het opzetten en leiden van een onderneming.16 Voor meer inzicht in onze werkervaring, verwijzen wij naar de CV’s in de bijlagen en onze LinkedIn-profielen.
16
vDma, Kwalitatief en kwantitatief onderzoeksbureau voor markt- en beleidsvraagstukken.
HET LAB
- 17 -
Wij zijn zeer goed in staat een idee te concretiseren en uit te laten groeien tot een gezond bedrijf. We zijn gewend medewerkers van elk niveau te stimuleren en op te leiden tot zelfstandige, verantwoordelijke en loyale medewerkers. We hebben een gevoelige antenne voor vak- en bedrijfsmatige trends en weten dat in te bouwen in het groeipad van het bedrijf. De ervaring heeft ons het grote belang geleerd van samenwerking met de relevante partijen in de markt. Speciale aandacht gaat dan ook uit naar het bewerkstelligen van grote betrokkenheid. Elders in dit voorstel worden de partijen genoemd die elk hun eigen plek krijgen in de relatie met en realisatie van HET LAB. Het maatschappelijk belang van HET LAB, en het plezier dat de lerende jongeren aan HET LAB beleven, zijn de dragers van deze betrokkenheid.
HET LAB
- 18 -
4. RESULTATEN VOORSTUDIE
Noodzaak van voorstudie Persoonlijke inhoudelijke interesse is een goede drijfveer, maar niet doorslaggevend voor de investering in het opzetten van een gezonde organisatie. Ook zal er voor de precieze invulling van de bedrijfsactiviteiten een goede afstemming moeten zijn met de voorwaarden die de markt stelt. Om die reden is ten behoeve van HET LAB een voorstudie uitgevoerd. Deze onderzoekswerkzaamheden zijn kwalitatief van aard: literatuuronderzoek, deskresearch, gesprekken met vertegenwoordigers van relevante partijen (onderwijskundigen, wetenschappers, jongeren en ouders). Het resultaat beoogt niet wetenschappelijk te zijn of uitputtend. De voorstudie heeft tot doel gehad inzicht te krijgen in de aard van de -manifeste en latente- vraag en het best daarbij passende aanbod. Van belang was tevens het in kaart brengen van de randvoorwaarden, zoals financiële haalbaarheid en vestigingsplek. In het vooronderzoek zijn de volgende, algemene vragen gesteld: - is er een inschatting te maken van de aard en omvang van de belangstelling voor HET LAB, en de bereidheid tot deelname? - is de concentratie op de primaire doelgroep, zoals gesteld in de initiële opzet (jongeren van 10-18 jaar, met een meer dan gemiddelde belangstelling voor experimenteren) de meest interessante en levensvatbare insteek? - wat zijn de huidige en te verwachten ‘hot topics’? Bij de gesprekken met jongeren, ouders en deskundigen is de volgende schets van HET LAB gehanteerd: Voor jongeren vanaf groep 7 en 8 van de basisschool tot en met het laatste jaar van het voortgezet onderwijs en het (V)MBO, wordt een aantal ruimtes ingericht, waar zij grotendeels zelfstandig kunnen experimenteren in natuurkunde, scheikunde en biologie (en afgeleide vakken). De voorstellen voor de experimenten komen van de jongeren zelf. Bij de uitvoering worden ze (op afstand) bijgestaan. Doel is dat jongeren al doende exacte kennis en vaardigheden opdoen. Of een voorgesteld experiment kan en mag worden uitgevoerd, hangt af van de motivatie en basiskennis van de jongere, de beschikbaarheid van benodigdheden, kosten, maar vooral ook de veiligheid en gezondheid van hem en alle anderen aanwezig in het gebouw. In Hoofdstuk 5, Arbo; veiligheid en gezondheid, gaan we dieper in op de aspecten veiligheid en gezondheid. De begeleiding wordt verzorgd door vrijwilligers met praktijkkennis en grote betrokkenheid bij de ontwikkeling van jongeren (voormalige professionals). Voor een veilige omgang met apparatuur, chemicaliën en omgeving wordt gezorgd.
HET LAB
- 19 -
De lokalen zijn op zijn minst voorzien van de meest gebruikte en betaalbare instrumenten en materialen. Zij zijn zeven dagen per week opengesteld. Afhankelijk van het experiment kan de opstelling gedurende een langere periode (de duur van het experiment) ‘blijven staan’. In de volgende paragrafen is weergegeven wat de bevindingen zijn van het vooronderzoek. De vertaling van deze bevindingen is beschreven in hoofdstuk 5.
Geniale geeks? HET LAB heeft in zijn oorspronkelijke doelstelling het bieden van ruimte en mogelijkheden aan ‘de jonge onderzoekers’. Als we deze groep gelijk stellen aan de leerlingen van het VWO, die kiezen voor een universitaire natuurwetenschappelijke of technische opleiding, dan is er voor de stad Rotterdam een relatief kleine vijver om in te vissen. Een eerste ruwe schatting komt op 1.000 leerlingen jaarlijks bij aanvang van het project. Daar komt bij dat van deze groep jongeren ook nog eens slechts een beperkt deel zich buiten schooltijd, in een LAB-situatie, intensief wil en of zal gaan bezighouden met experimenten. De verhouding tussen de investering (in mensen, gebouw, inrichting, werving) en het aantal gebruikers, dat bovendien vooral in de weekends gebruik maakt van de faciliteiten, is ongunstig. Om deze verhouding wel te laten kloppen moet de doelgroep dus worden uitgebreid.
Trends De laatste jaren valt een toenemende trend waar te nemen van activiteiten / events, waarin natuur(wetenschap) en techniek de hoofdrol spelen. De belangstelling van jongeren voor natuurwetenschappelijke fenomenen, blijkt o.a. uit de populariteit van Nemo, Naturalis, de Ontdekhoek. Op scholen voor het voortgezet onderwijs wordt steeds vaker het vak Onderzoek en Ontwerpen (O&O) gegeven. Op een aantal Nederlandse vo-scholen is een technasium gevestigd17. Vanaf leerjaar 2 kan voor deze onderwijsvorm worden gekozen. ‘Op het technasium werk je aan echte vraagstukken uit de wereld van bèta en techniek. Leerlingen zijn hier gemotiveerd voor en merken dat ze serieus genomen worden. Het daagt ze uit om het onderste uit zichzelf te halen.’ ‘Door iets te ervaren leer je meer dan er alleen over te lezen of te horen. Daarom is het voor technasiumleerlingen makkelijker om aan het eind van de rit gemotiveerd te kiezen voor een vervolgopleiding. Ze hebben veel kunnen oefenen en weten beter wat ze kunnen en willen.’ In Rotterdam worden deze onderwijsmodules op twee onderwijsinstellingen aangeboden: Cosmicus College en Libanon Lyceum.
17
http://www.technasium.nl/Deformule/ActiverendeDidactiek.aspx
HET LAB
- 20 -
In het verlengde van ontwerp, ligt productie. De komst van betaalbare 3D-printers maakt het aantrekkelijk na te denken over de toepassingsmogelijkheden voor HET LAB.
Vergelijkbare initiatieven Het idee om natuurwetenschappelijke experimenten en techniek buitenschools aan te bieden komt uit de Verenigde Staten. Het beroemde Massachusetts Institute of Technology heeft jaren geleden de zogenaamde FABLAB’s in het leven geroepen. Ondertussen zijn er ook enkele FABLAB’s in Nederland18, helaas nog niet in Rotterdam, al doet Hogeschool Rotterdam wel een poging met zijn Stadslab19. Kinderen van 4-14 jaar kunnen kennis maken met 30 proefjes via de Ontdekhoek20. MadScience is een Canadese franchise-organisatie, met een Nederlandse tak21, dat de missie heeft ‘om overal waar we komen de nieuwsgierigheid van kinderen te wekken met behulp van leuke, educatieve activiteiten. Deze activiteiten brengen een beter begrip van wetenschap en techniek en de invloed daarvan op het dagelijks leven met zich mee.’ Ook deze organisatie richt zich op de jongste groep (3 -12 jaar). Meer in de richting van HET LAB zijn de volgende voorbeelden: Het Junior Science Lab, initiatief van de Universiteit Leiden22. Volgens de website van het JSL: ‘Het Junior Science Lab (JSL) is een faciliteit die de Universiteit Leiden aanbiedt aan middelbare en basisscholen. Dit laboratorium is een zaal van 13x13 m2 die is uitgerust met allerhande apparatuur en middelen om onderwijs te verzorgen en proeven te doen voor Natuurkunde, Scheikunde, Biologie, ANW, NLT en Science. Partnerscholen zijn er ook welkom voor Science4U projecten en proeven in het kader van profielwerkstukken van leerlingen.’ Het is vooral de openstelling voor scholen (uit de omgeving) om gebruik te maken van het JSL, die dit voorbeeld interessant maakt voor HET LAB. In San Fransico is er Noisebridge23: een non-profit organisatie, met activiteiten zoals ook HET LAB in oorsprong is uitgedacht. In de woorden van de organisatie zelf: ‘We provide infrastructure and collaboration opportunities for people interested in programming, hardware hacking, physics, chemistry, mathematics, photography, security, robotics, all kinds of art, and, of course, technology. Through talks, workshops, and projects we encourage knowledge exchange, learning, and mentoring.
18
http://cabfablab.nl/
19
http://stadslab7.hr.nl/
20
http://www.ontdekhoek.nl/nl/index.php
21
http://nederland.madscience.org/
22
http://science.leidenuniv.nl/index.php/faculteit/newsitem_wk/het_junior_science_lab/
23
https://noisebridge.net/wiki/Noisebridge
HET LAB
- 21 -
As a space for artistic collaboration and experimentation, we are open to all types of art - with a special emphasis on the crossover of art and technology. From hardware labs to electronics, cooking, photography, and sound labs, anything that's creative is welcome. Many interesting things are happening at all times. Sharing is essential to making this work. We believe in starting from a point of respect and trust. We believe it builds a safe community and that this will foster innovation and creation. Our code of conduct is "Be excellent to each other". Leadership is taken by individual members for specific projects. We call this "sudo leadership" after the *nix command sudo which allows a regular user to do one root-level, or superuser, task. In other words, if you want Noisebridge to do something, start doing it.’ Daarnaast is er de laatste jaren een aantal initiatieven binnen het onderwijsveld, dat zich richt op het bestaande brede vakkenpakket/lesaanbod, maar dat de heersende, klassikale opzet (groten)deels loslaat. Deze onderwijsvernieuwing is mede in gang gezet door de toegankelijkheid (wereldwijd) van internet en handige technologie in de vorm van de iPad.24 HET LAB is geen vernieuwing in deze zin. De essentie van HET LAB gaat naar extra aandacht en faciliteiten voor experimenteren in de bètavakken. Dat binnen HET LAB gebruik gemaakt zal worden van de PC/laptop, iPad, YouTube voor instructies, etcetera, mag als vanzelfsprekend worden beschouwd. Uit de trends en de gepresenteerde technieken blijkt dat techniek, minstens net zo interessant is als experimenteren.
Openingstijden
Als het zou gaan om jong volwassenen en personen die volledig verantwoordelijk zijn voor hun eigen tijdsindeling, zou een 24/7-opening ideaal zijn. De primaire doelgroep van HET LAB is echter de jonge(re) scholier (10-18 jaar). Op doordeweekse dagen is er daardoor tijdens schooluren geen bezetting. Opening in de avonduren houdt theoretisch een beperking in van het aantal jongeren, door het wegvallen van de allerjongste deelnemers. Blijven verder de dagen in het weekend over. De openstelling (zeker in het weekend) van HET LAB maakt het mogelijk dat een deelnemer meerdere uren/dagen aaneengesloten kan werken aan zijn experiment. Om het gebouw optimaal te benutten, denken we aan de openstelling van HET LAB voor scholen. HET LAB kan hierbij leren van de ervaringen van het JSL in Leiden (zie voorgaande paragraaf).
24
Voorbeelden zijn: KAHN Academy (E-Learning via YouTube) en de Steve Jobs-scholen met de iPad, als de verandering vooral gebaseerd is op ICT-toepassingen.
HET LAB
- 22 -
Bezetting in de vakantieperioden
HET LAB kent géén vakantie. Behalve voor een korte periode om een aantal werkzaamheden te verrichten, zoals grote onderhoudsbeurten apparatuur, voorraadadministratie, extra schoonmaak, is HET LAB alle dagen van het jaar (m.u.v. de belangrijkste feestdagen) open. Dit verhoogt de bezettingsgraad aanzienlijk: van (plusminus 40 naar 50 weken / 280-350 dagen). Voor de jongeren die tijdens de schoolperiode geen gelegenheid hebben (studiedruk of anderszins) om deel te nemen aan HET LAB, zijn de schoolvakanties bij uitstek geschikt. In de vakantieperioden zal door scholen geen tot nauwelijks klassikaal gebruik worden gemaakt van HET LAB; vakantiescholen, ofschoon steeds populairder, richten zich meer op het inhalen van leerachterstanden, dan op het leren van nieuwe vaardigheden. De vakantieperiode biedt de deelnemer de gelegenheid meer dagen achtereen te experimenteren. Voorts is er plan diverse nevenactiviteiten te organiseren, waaronder lezingen (in HET LAB of op locatie), excursies, workshops in de ondersteunende vakken.
Positionering ten opzichte van het reguliere onderwijs HET LAB is geen onderwijsinstelling. HET LAB is een ruimte waar experts met bezieling, ondersteuning en structuur bieden aan jongeren met een informatie- en experimenteerbehoefte. Er worden bij de deelnemers geen competentietests afgenomen en er is geen verplichte lesstof. Het enige criterium voor deelname is de interesse in de uitvoering van experimenten, exacte vakken en techniek. Theorie wordt niet voorgeschreven, noch worden voorgeschreven leer- en werkboeken gevolgd. Er wordt geen inhoudelijke ‘concurrentie’ aangegaan met de scholen. Voor de bemensing van HET LAB wordt een beroep gedaan op vrijwilligers. Zij zijn gespecialiseerd in de relevante vakken en technieken. De vrijwilligers zijn studenten van de technische studierichtingen (ook stagiairs), die programma’s mee kunnen helpen ontwikkelen. Vakmensen werkzaam (geweest) als instrumentmaker, chemisch analist, uitvinders in ruste. Deze vrijwilligers zijn vanuit hun deskundigheid en betrokkenheid in staat de deelnemers passie voor het experiment en techniek te laten krijgen. De medewerkers van HET LAB, zijn gedreven en willen jongeren leren leren. Zij helpen hen verbanden te leggen. Zij zijn er niet om alles vóór te doen (al zal dat af en toe nodig zijn), noch om oplossingen aan te dragen voor ieder probleem dat zich voordoet. Ze verrassen de deelnemers met hun bijdragen en stimuleren hun nieuwsgierigheid en motivatie. Zij beheersen het vak en beoordelen het kind niet naar zijn vermogen lesstof uit een boek te reproduceren. De ondersteuners zorgen er voor dat de huisregels worden gelezen, aanvaard en nageleefd. Zij onderstrepen door hun gedrag het belang van veiligheid en verantwoordelijkheid voor medemens en
HET LAB
- 23 -
apparatuur. HET LAB wordt mede door hun bezieling een plek, waar jongeren met veel plezier, onderling vertrouwen en onderlinge samenwerking experimenteren en zich wijden aan techniek, en waar ‘anonieme’ individuele deelnemers niet bestaan. Voor een idee van de ‘mentaliteit’ op HET LAB, sluiten wij ons graag aan bij de beschrijving die Noisebridge (hierboven) van zichzelf geeft.
HET LAB
- 24 -
5. HET LAB: DE NIEUWE INVULLING
Resultaten van de voorstudie De voorstudie heeft laten zien dat een verbreding van het concept bedrijfseconomisch van belang is en inhoudelijk een aantal aantrekkelijke implicaties biedt. HET LAB, in zijn oorspronkelijke opzet, blijft bestaan, maar is als organisatorische eenheid opgenomen in een bredere opzet. Live your dreams! HET LAB krijgt een aantal onderdelen, zodat voldaan wordt aan de conclusies uit de voorstudie: - HET LAB in zijn oorspronkelijke vorm: ruimte voor jongeren om vrij te experimenteren; de overige Rotterdammers worden in beperkte mate toegelaten en alleen voor zover zij mede een bijdrage leveren aan de jongeren door kennis en vaardigheden over te dragen, - techniek, ontwerp en de productie van de ontwerpen krijgen een belangrijkere plek, - scholen worden betrokken in het gebruik van het gebouw, laboratoriumfaciliteiten, en maken wellicht ook gebruik van de technische assistenten, - binnen hetzelfde gebouw wordt bedrijfsruimte verhuurd aan productontwerpers (zzp-ers; kleine ondernemers), die betaald toegang krijgen tot de werkplaats en het gebruik van de machines, - (semi-)professionele 3D-printers gaan deel uitmaken van de apparatuur, - er komen aanvullende activiteiten ‘op locatie’, verspreid over Rotterdam, mogelijk op scholen als naschoolse activiteiten, laagdrempelig als kennismaking met en promotie van HET LAB, - verder komen er cursussen in relevante vakken (3D-ontwerp, techniek, etcetera), presentaties aan het algemene Rotterdamse publiek, excursies. De belangrijkste voordelen, samengevat: - schaalvergroting, - verhoging bezettingsgraad ruimte en apparatuur, - dienstverlening aan en samenwerking met Rotterdamse scholen, - optimaliseren gebruik vierkante meters, inclusief verhuur, - interactie tussen professionals en deelnemers HET LAB, - aansluiten op actuele trend: productdesign en 3D-printing, - het met elkaar in contact brengen van Rotterdammers met dezelfde algemene en specifieke interesse in wetenschap en techniek. Specifieke voordelen voor het onderwijs: - meer en betere faciliteiten, - mogelijkheid om gerichte verdieping aan te bieden buiten het curriculum, en daarmee het profiel van de school als excellent neer te zetten, - mogelijk geen of minder eigen practicumlokalen en/of TOA nodig (kleinere onderwijsinstellingen), - financiële besparingen.
HET LAB
- 25 -
In het Integraal Huisvestingsplan 2013-201525 staat een aantal maatregelen die Gemeente Rotterdam, samen met de schoolbesturen, wil treffen in het kader van de leegstand van met name gebouwen voor het (speciaal) voortgezet onderwijs). Wij verwijzen in het bijzonder naar het tweede voorstel (pagina 8) voor medegebruik of huur, door organisaties met een maatschappelijke [ … ] doelstelling. Wij gaan graag in overleg met de gemeente over de bestemming van één van de leegstaande of leegkomende schoolgebouwen voor HET LAB. Voordelen voor de (beginnende) professionele productontwerpers: - eenvoudig en betaalbaar toegang tot (semi-)professionele 3D-printers, - de beschikking over een ingerichte werkplaats, - betaalbare vierkante meters.
Huisvesting De uitbreiding van de opzet van HET LAB om inhoudelijke en budgettaire redenen, betekent tegelijkertijd de noodzaak van een grotere ruimte. In het volgende schematisch overzicht wordt de ontwikkeling van de ruimtebehoefte in beeld gebracht. De indeling in hokjes geeft geen 1:1 weergave van de verhoudingen in vierkante meters, maar geeft wel een houvast voor de inhoudelijke en economische gedachtegang achter de ontwikkeling. De begroting gaat uit van een verdeling van m2 die in figuur 6 wordt geschetst. Kolom 1: Uitsluitend HET LAB-activiteiten / experimenten 1. Eén ruimte voor HET LAB in zijn meest oorspronkelijke opzet. De drie vakgebieden natuurkunde, scheikunde en biologie worden door elkaar beoefend. Het aantal vierkante meters voor ondersteunende werkzaamheden (kantoor, werkplaats en kantine) is relatief hoog. 2. Aparte ruimtes voor de afzonderlijke vakken, komt tegemoet aan de gewenste scheiding. Techniek en ontwerp krijgen een apart lokaal, omdat duidelijk is geworden dat hier veel belangstelling voor is. 3. Is het gevolg van een wensgedachte: als deelnemers hun experimenten in een vaste opstelling hebben gedurende een langere periode, dan is 100 m2 voor één vak (NA, SK, BI of TE) wel erg weinig. Maximaal maar 15-20 deelnemers kunnen dan gelijktijdig werken. Vandaar de verruiming naar 4 lokalen per vak. De huisvestingskosten voor HET LAB worden hoog.
25
Gemeente Rotterdam, Cluster Maatschappelijke ontwikkeling, Directie Jeugd & Onderwijs, 20 september 2012.
HET LAB
- 26 -
Kolom 2: HET LAB uitgebreid 4. Bezettingsgraad van de vierkante meters tijdens schooluren wordt verhoogd, door ruimte te bieden aan scholen. HET LAB en de lokalen voor de scholen worden in principe gescheiden, tenzij experimenten van deelnemers geen vaste opstelling behoeven. De lokalen bedoeld voor de scholen worden in de vakantieperioden gebruikt voor de deelnemers. 5. Cursuslokalen worden ingericht met PC’s, smartboards om uitleg/les te kunnen geven aan deelnemers, schoolklassen, Rotterdammers (ouders). Scheiding van theorie en praktijk. 6. Verhuur van ruimtes aan ontwerpers zorgt voor een constante inkomstenstroom. Zij maken tegen betaling gebruik van de apparatuur in de werkplaats.
HET LAB
- 27 -
Figuur 1. Schematische weergave ontwikkeling invulling van HET LAB
Kolom 1: Uitsluitend HET LAB
Kolom 2: HET LAB aangevuld
scholen HET LAB kantoor
admin
werkplaats
kantine
1
NA
SK
BI
TE
kantoor
admin
Werkplaats
kantine
NA
SK
BI
TE
kantoor
admin
Werkplaats
kantine
4
cursus scholen NA
SK
BI
TE
kantoor
admin
werkplaats
kantine
NA
cursus
BI
TE
verhuur
NA
cursus
BI
TE
cursus
NA
SK
BI
TE
scholen
NA
SK
BI
TE
NA
SK
BI
TE
kantoor
admin
werkplaats
kantine
kantoor
admin
Werkplaats
kantine
2
3
1
HET LAB in zijn oorspronkelijke opzet. Eén ruimte om te experimenteren.
2
Voor ieder 'vak' een eigen ruimte.
3
Voor ieder 'vak' meerdere eigen ruimtes.
4
Scholen krijgen ruimte voor de verbetering van de dagbezetting.
5
Cursuslokalen.
6
Bedrijfsruimte voor ontwerpers.
HET LAB
5
6
- 28 -
Een geschikte locatie De opzet van HET LAB, waarbij in de weekenden en de avonduren wordt gewerkt, waar proefopstellingen van deelnemers enige tijd moeten kunnen blijven staan, waarbij zelfstandige huurders een plek krijgen om een deel van de inkomsten te genereren, vraagt idealiter om een ruimte die in eigen, onafhankelijk beheer is. Uiteraard staat HET LAB in Rotterdam. Voor een nadere plaatsbepaling geldt dat: - in de nabije omgeving voldoende deelnemers wonen, - het gebouw goed bereikbaar is met het openbaar vervoer, op een voor jongeren geschikte plek, - er een leegstaand pand binnen enkele maanden is te betrekken, in te richten en te gebruiken. Niet alle activiteiten zijn gebonden of hoeven voor de volle 100% gebonden te zijn aan de vaste locatie. Er kan samengewerkt en voor delen van het werk uitgeweken worden naar scholen, musea, bedrijfslabs, universiteiten, de buitenlucht. HET LAB voorziet ook in een ‘zomerkamp’. Deze benaming wekt de suggestie dat de activiteiten plaatsvinden in een landelijke omgeving, inclusief kamperen. Dat wordt er niet mee bedoeld; wel dat HET LAB in de zomervakantie opengesteld is voor deelnemers die langer aaneengesloten doordeweeks willen experimenteren. Zoals hierboven al aangehaald, biedt het rapport Integraal Huisvestingsplan 2013-2015 inzicht in de bezettingsgraad van de Rotterdamse scholen. Wij zijn zeer geïnteresseerd in de verwerving van een van deze (of toekomstige) gebouwen voor de ontplooiing van HET LAB. Een schoolgebouw van 1.000 m2 heeft de indeling en de oppervlakte die past bij de diverse geschetste functies. Wellicht is het schoolmeubilair ook nog aanwezig per startdatum. Voor de Gemeente Rotterdam is verhuur van een schoolgebouw aan HET LAB een interessante optie. In het overleg met de gemeente/stadsmakelaar komen te zijner tijd ongetwijfeld andere interessante locaties aan de orde (Science Tower?).
Jaarlijkse capaciteit van HET LAB Met de geschetste opzet van HET LAB en de beschikbaarheid van een locatie met een oppervlakte van 1.000 m2, komen we tot de volgende capaciteitsberekening (=maximum). De begroting gaat verder uit van een contributie voor deelnemers op jaarbasis: € 360,-, voor 4 avonden en één weekenddag. De praktijk zal uitwijzen of jongeren zo vaak aanwezig willen en kunnen zijn. De capaciteit komt daarmee op 120 deelnemers’jaren’ ( = 4 lokalen maal 15 jongeren per lokaal maal 2 weekenddagen). De berekende capaciteit mag met een factor groter dan 1 worden vermenigvuldigd, om te komen tot het aantal individuele jongeren (en ouderen) dat jaarlijks deelneemt. De hoogte van de factor hangt van de aard van de deelname af: een deelnemer kan zich opgeven voor een jaar, maar ook voor een (willekeurig) kortere periode. Als we uitgaan van drie kwartalen (dus excl. vakantie), en we laten een project maximaal één kwartaal duren, dan stijgt het aantal deelnemers met een factor 3.
HET LAB
- 29 -
Eenmalige deelnemers zijn de jongeren / ouderen, die gedurende maximaal één dag (zaterdag of zondag) gebruik willen maken van de faciliteiten (in de ‘school’lokalen). De capaciteit bij reguliere opening: 40 weken (schooldagen + twee weekenddagen): - deelnemers: 4 lokalen, 15 dln’s per lokaal, 2 dgn/wk, 40 weken: 120 deelnemers’jaren’ - eenmalige deelnemers: 4 lokalen, 15 deelnemer/lokaal, 2 d/pw, 40 wkn: 4.800 Rotterdammers - scholen: 4 lokalen, 1 klas per lokaal, 8 dagdelen per week, 40 weken: 1.280 dagdelen - cursisten: 4 lokalen, 15 cursisten per klas, 40 weken: 2.400 cursisten Het aantal scholen dat gebruik wil maken van de faciliteiten van HET LAB is voor de capaciteitsbepaling niet relevant. Dit geldt ook de omrekening naar het aantal individuele (unieke) scholieren, dat op deze manier met HET LAB kennismaakt. Vakantie opening: 10 weken (alleen doordeweekse dagen): - vakantiekamp deelnemers: 8 lokalen, 15 deelnemers per lokaal, 10 weken: - cursisten: 4 lokalen, 15 cursisten per klas, 10 weken:
120 deelnemers 600 cursisten
Het maximum in de vakantieperiode is: 10 weken, maal 5 dagen per week, maal 8 lokalen, maal 15 deelnemers per lokaal = 6.000 deelnemersdagen. Voor de huurders geldt een vierkante meterprijs. Het is niet relevant om voor deze groep het aantal gebruikers te bepalen, slechts de bezettingsgraad van het aantal vierkante meters op jaarbasis. Het aantal bezoekers van presentaties (weekends) wordt gesteld op maximaal 50 per week, gedurende (maximaal) 40 weken: 2.000 bezoekers. In de begroting wordt uitgegaan van een groeiscenario: in 2014 bereikt alleen het aantal deelnemers de maximale capaciteit. In 2015 verdubbelt het aantal eenmalige deelnemers, cursisten en scholen ten opzichte van het eerste volle jaar 2014. De begroting is gaat niet uit van maximale benutting van de capaciteit. Kortom: Jaarlijks maken enkele duizenden Rotterdammers, exclusief de scholen, één of meerdere dagen actief en als bezoeker gebruik van HET LAB.
Voorbeeldprojecten Uit de gesprekken met deskundigen komt naar voren dat de meeste jongeren over het algemeen geen basis hebben in het zelf bedenken en vervolgens uitvoeren van experimenten (en techniek). Deze constatering kunnen we laten voor wat het is, maar daarmee doen we HET LAB en de jongeren tekort. Om tegemoet te komen aan de –latente, verborgen- belangstelling van jongeren voor het experiment en de techniek ontwikkelt HET LAB aansprekende en uitvoerbare voorbeeldprojecten en programma’s. Programma’s hebben het voordeel dat zij jongeren met een gelijke belangstelling bij elkaar brengen. HET LAB
- 30 -
Voor deze voorbeeldprojecten en programma’s wordt zeker een beroep gedaan op de Technische Raad van Advies, het (Rotterdamse) bedrijfsleven en kennisinstellingen. Van de voorbeeldprojecten is eigenlijk geen lijst te maken. Ondanks dat de jongeren geen experimenteerervaring hebben, leven er bij hen wel vragen. Het is aan de praktijkmensen van HET LAB, om de jongeren op weg te helpen in de formulering van hun vragen. En deze te helpen vertalen in een passend project, zonder dat dit leidt tot een vooraf vastgesteld traject. Het worden geen ‘Ravensburger’ invuloefeningen.
Programma’s HET LAB voorziet in een aantal programma’s, waar jongeren zich bij kunnen aansluiten. Onder begeleiding worden experimenten uitgevoerd en technische vraagstukken aangepakt, waarbij nog steeds grote zelfstandigheid van de deelnemers wordt gevraagd. De programma’s sluiten aan bij de actuele belangstelling van de jongeren. Voordeel voor HET LAB is de mogelijkheid de bezettingsgraad op peil te houden (planning en sturing) en de belangstelling onder jongeren te peilen. Voorbeelden voor programma’s zijn: - CSI: forensisch sporenonderzoek bij een gefingeerde crimescene, - plantdeterminatie: in kaart brengen van een vierkante meter tuin, de flora van Eiland van Brienenoord, - nauwgezet ontleden van een complete kip, - huishoudchemie: wat staat er in het gootsteenkastje, wat kan je er mee - slow motion opnamen van biologische fenomenen, en analyseren van groei en beweging, - de bouw van een raket op waterkracht, - nabootsen bliksemflitsen, - ontwerpen en maken van eenvoudige machines, robots.
Apparatuur De deelnemers van HET LAB zullen hun eigen specifieke wensen hebben ten aanzien van apparatuur. Of hieraan altijd voldaan kan en moet worden is de vraag. HET LAB bepaalt welke apparatuur wanneer beschikbaar is en komt: het beschikbare instrumentarium volgt een groeipad, waarbij de snelheid wordt ingegeven door kosten en de mate van directe en veelvuldige toepasbaarheid. Uiteraard is er een basispakket aanwezig, waarmee een groot deel van de experimenten kan worden uitgevoerd, en zeker de experimenten die horen bij het lespakket van de scholen. Om meerwaarde te kunnen bieden aan de Rotterdamse scholen, wordt dit uitgebreid met apparatuur en materialen die voor de lessen interessant zijn, maar buiten hun financieel bereik liggen (en natuurlijk nog steeds betaalbaar en interessant voor HET LAB). Deze behoefte zal Rotterdam-breed geïnventariseerd worden.
HET LAB
- 31 -
HET LAB neemt voor de verdere uitbreiding een voorschot op de individuele wensen door interessante programma’s te ontwikkelen, waar deelnemers zich bij kunnen aansluiten (grootst gemene deler). Te denken valt hierbij onder andere aan SLO-MO camera’s en belichting, en een laser. Voor een verantwoorde aanschaf wordt een beroep gedaan op de Technische Raad van Advies. Vanaf de start beschikt de werkplaats over, voor wat de grotere apparaten betreft, een (semi-) professionele 3D-printer, een computergestuurde freesmachine, kolomboor, lasersnijder. Deze apparaten maken het mogelijk 3D-ontwerpers aan te trekken als huurder van een deel van de beschikbare ruimten. Deze apparatuur maakt het voor deelnemers van HET LAB mogelijk eigen objecten te maken, al dan niet toe te passen in de experimenten of technische projecten. De cursuslokalen worden voorzien van voldoende PC’s (netwerk), geschikte ontwerpsoftware, smartboard en internetverbinding. Niet alle apparatuur hoeft state-of-the-art of high end te zijn. Eenvoudige tooling kan tweedehands worden aangeschaft of door schenking of sponsoring worden verkregen. Natuurlijk wil HET LAB ook innovatieve tools gaan inzetten, die bijdragen aan het ‘hippe’ en actuele imago van bètavakken en techniek. Wat sporadisch nodig is kan geleend of gehuurd worden. De apparaten zijn geschikt voor (veilig) gebruik door jongeren, dan wel kunnen (alleen) gebruikt worden onder toezicht.
Materialen en materiaalgebruik Bij materialen moet gedacht worden aan elektronische en mechanische componenten, metalen in plaat-, buis- of staafvorm, schroefjes en moertjes, chemische stoffen, glaswerk, etc., etc.. 26. Materialen zijn voor een deel verbruiksartikelen en zullen door goed voorraadbeheer regelmatig worden aangevuld. Natuurlijk genieten we van de uitdaging om op het moment van het -tijdelijkontbreken van de meest elementaire materialen, met creatieve oplossingen te komen. We willen echter voorkomen dat de werkzaamheden door gebrek aan de meest basale materialen gestoord worden. Duurzaam gebruik van (verbruiks)materialen is een belangrijk item binnen HET LAB. Prototypes worden van de eenvoudigste materialen gemaakt. De lab-assistenten zullen de houding om eerst ‘van scrap’ en ‘met scrap’ te werken, zo veel mogelijk stimuleren. Er wordt gekeken naar de
26
Zo gek als Edison het wilde: van alles wat er op aarde te vinden is, op zijn minst wat, zal HET LAB het wel niet kunnen maken.
HET LAB
- 32 -
mogelijkheden en zinvolheid van het gebruik van herbruikbare componenten, bijvoorbeeld technisch LEGO en Arduino27.
27
Arduino is an open-source electronics prototyping platform based on flexible, easy-to-use hardware and software. It's intended for artists, designers, hobbyists, and anyone interested in creating interactive objects or environments. Voor meer inzicht in Arduino: http://arduino.cc/
HET LAB
- 33 -
Arbo; veiligheid en gezondheid
Hierboven is reeds aangegeven dat HET LAB de veiligheid en gezondheid van de deelnemers (en al de andere aanwezigen) vooropstelt. De aandacht voor veiligheid en gezondheid is de basis voor het vertrouwen in HET LAB. Deze paragraaf gaat nader in op de wijze waarop HET LAB met deze materie omgaat. De Arbowetgeving, die geldt voor de scholen voor voortgezet onderwijs, wordt gevolgd. De diverse lokalen zijn ingericht conform de algemene en specifieke eisen voor het type activiteiten dat in die ruimtes wordt verricht. In de Arbocatalogus-VO staan dé normen voor het voortgezet onderwijs (vo), oftewel de afspraken over minimumeisen en wensen ten aanzien van arbeidsrisico's in het vo. De Arbocatalogus-VO biedt daarmee duidelijke aanknopingspunten om een veilig en gezond werken leerklimaat te creëren. De naleving van de normen uit deze lijst is niet vrijblijvend. De Arbeidsinspectie gebruikt de arbocatalogus als uitgangspunt bij haar inspecties. Naast de normen biedt de Arbocatalogus-VO praktische oplossingen voor veelvoorkomende arbeidsrisico's in het voortgezet onderwijs: de zogenaamde schoolvoorbeelden. De TOA’s, en alle andere medewerkers van HET LAB (betaalde krachten en vrijwilligers), kennen of worden bekendgemaakt met de wettelijke eisen en houden toezicht op naleving door de deelnemers en alle andere aanwezigen. De algemene regels en procedures rond de practica staan beschreven in een protocol. Ouders en jongeren krijgen deze informatie aangereikt bij de voorlichting over HET LAB. Voor deelnemers is een A4-tje met gedragsregels opgesteld. Deelnemers worden ook aangemoedigd elkaar aan te spreken op de veiligheidsregels, omdat ze verantwoordelijk zijn voor zichzelf en voor elkaar. De naleving van de veiligheidsvoorschriften wordt gecontroleerd door de Arbeidsinspectie. Het goede gedrag van HET LAB wordt gecommuniceerd met ouders, deelnemers, scholen, gemeente en alle overige betrokken partijen. Een of meer medewerkers van HET LAB is BHV-er. Er is altijd iemand op HET LAB aanwezig met een BHV-diploma.
Regelingen In vrijheid aan experiment en techniek werken, houdt niet in dat er geen afspraken worden gemaakt met de deelnemers. Op de eerste plaats gelden er regels voor veiligheid, maar ook administratief wordt een en ander geregeld. Alle deelnemers schrijven zich in en krijgen een toegangspasje. Deelnemers en hun ouders lezen en ondertekenen de huisregels. Bij nood zijn ouders bereikbaar op het telefoonnummer/adres dat bij inschrijving is aangegeven.
HET LAB
- 34 -
Eenmalige deelnemers reserveren een plek en geven daarbij –globaal- aan wat zij zouden willen doen. De reserveringen worden gemaakt in samenspraak met HET LAB. Beschikbare plaatsen worden bijgehouden op de website. Naast de labassistenten is er altijd een beheerder/administratief medewerker aanwezig, die mensen binnen laat en toezicht houdt. Er worden geen contante betalingen geaccepteerd.
Juridische structuur van HET LAB HET LAB wordt een juridisch rechtspersoon zonder winstoogmerk: stichting. Behalve een stichtingsbestuur, krijgt HET LAB een Technische Raad van Advies. Deze raad bestaat uit een aantal wetenschappers en technici. Zij ondersteunen HET LAB inhoudelijk en zorgen met hun input voor het op peil houden van het aanbod (actualiteit van de programma’s, apparatuur, praktijkvoorbeelden op de website). Zij dragen door hun contacten ook bij aan de uitbouw van het academisch en bedrijfsmatig netwerk.
Financiële overwegingen Het streven is binnen een periode van 3,5 jaar (eind 2016) voor exploitatie en beheer financieel onafhankelijk te zijn. De begroting gaat uit van een opzet van HET LAB als geschetst in figuur 6. Over het jaar 2015 wordt een positief bedrijfsresultaat bereikt. De begroting gaat uit van de verdeling van de ruimten, excl. kantoor: 1/5 deel laboratoria voor deelnemers, 1/5 deel voor scholen, 1/5 deel voor ontwerpers, 1/5 deel cursuslokaal. De overige 20% wordt verdeeld over kantoorruimte, werkplaats en kantine. In de praktijk zal de verdeling afhangen van de mogelijkheden van het gebouw, de uiteindelijke belangstelling van scholen en ontwerpers, de groei van het aantal deelnemers. Voor de vaststelling van de begroting is een aantal aannames gemaakt: - vierkante meterprijzen, - bezettingsgraad en de groei daarin, - deelname scholen en de hoogte van hun bijdrage, - contributie deelnemers, - bijdrage sponsoren, fondsen, algemene publiek. De contributie wordt voor deelname op avonden, en één weekenddag, gedurende 40 weken (jaar minus vakantieperiode) voorlopig gesteld op € 360,-. Daarmee komt de genoemde contributie neer op € 9,- per week per deelnemer. Een overweging is geen avondopenstelling voor jongeren te maken. De kosten voor de avondopenstelling worden daarmee, door behoefte aan minder ondersteuners, verlaagd. HET LAB
- 35 -
Deelnemers kunnen opteren voor deelname gedurende een kortere periode dan één jaar. De kosten worden dan verhoogd naar € 15,- per dag per deelnemer. Wat de gemiddelde doorlooptijd is voor een experiment of project, zal in de loop der tijd duidelijk worden. HET LAB zal moeten experimenteren met diverse abonnementsvormen. De kosten voor het verbruik van materiaal worden, met een percentage opslag, doorberekend. We vinden het prettig de hoogte van de contributie inkomensafhankelijk te laten zijn. Aansluiting bij de Rotterdampas ligt voor de hand.
Onderlinge verbondenheid van deelnemers Een van de informele issues van HET LAB is de bevordering van een gevoel van onderlinge verbondenheid van de deelnemers. Behalve dat de deelnemers elkaar tegenkomen in de labs, kunnen zij elkaar ook ontmoeten op de website en de Facebookpagina voor deelnemers, exdeelnemers en geïnteresseerden. Deze verbondenheid komt vooral organisch tot stand. Het zou overigens wel fantastisch zijn als er een soort van ‘clubgevoel’ ontstaat. Het gaat ons inziens wel te ver om een actief volgsysteem van voormalige deelnemers op te zetten, of terugkomdagen voor exdeelnemers te organiseren. De deelnemers kunnen een beroep doen op de deskundigen en een internet-discussieplatform. Een dergelijk platform kan een deelnemer helpen bij het vinden van antwoorden op heel specifieke vragen en in contact brengen met anderen (binnen en buiten HET LAB). De deelnemers werken niet in anonimiteit. Er komen regelmatige bijeenkomsten, waar de deelnemers van dat moment hun project kunnen presenteren aan hun collega-deelnemers of een groter publiek. Visuele documentatie van projecten geeft een historisch beeld van de ontwikkeling van HET LAB en zijn deelnemers. Een medium als YouTube biedt goede mogelijkheden om de activiteiten in HET LAB een kanaal naar de buitenwereld te geven. We kunnen ons ook voorstellen dat ieder kwartaal en in een latere fase iedere maand een (open) dag wordt gehouden waar de mooiste projecten live worden gepresenteerd. Het jaarverslag geeft een overzicht van de projecten en de deelnemers.
Naamgeving De ervaring leert dat een passende en goed bekkende naam van belang is voor naamsbekendheid en imago van een onderneming. Jongeren worden sterk getriggerd door een hen aansprekende naam en zeker afgestoten door een naam die niet bij hen in de smaak valt. De naam ‘HET LAB’ is een werknaam, waarvan het allerminst zeker is, of deze buiten de communicatie over oprichting en dit voorstel zal blijven voortbestaan. De keuze voor een bepaalde naam hangt behalve van voorgaande impliciete restrictie, ook af van de voorwaarden die de Kamer Van Koophandel daaraan stelt en tegenwoordig net zo zeer van de beschikbaarheid van een bijpassende URL. HET LAB
- 36 -
Het ligt voor de hand over de naam een prijsvraag onder jongeren te houden, wanneer HET LAB wordt opgericht.
HET LAB
- 37 -
6. GENOMINEERD! EN DAN?
Er worden door de board van het Stadsinitiatief vijf initiatieven genomineerd. Deze vijf initiatieven worden door de projectorganisatie van het Stadsinitiatief op diverse manieren gepresenteerd aan de inwoners van Rotterdam. De initiatiefnemers afzonderlijk gaan ook aan de slag om hun voorstel bij de inwoners onder de aandacht te brengen. De Rotterdammers van 15 jaar en ouder krijgen eind mei 2013 één week de tijd om hun stem uit te brengen op één van de vijf genomineerden. In tegenstelling tot bij de eerste editie van het Stadsinitiatief, hebben nu alle vijf genomineerden kans in de prijzen te vallen (in plaats van één). Deze kans is 100% als het totaalbedrag van de vijf begrotingen lager is dan € 2,5 miljoen.
Zelfpromotie De wijze waarop een boodschap wordt uitgedragen om een product of dienst te promoten, hangt af van de groep waarop hij wordt gericht en het gebruikte medium. De tone-of-voice voor de promotie van HET LAB is ingehouden, maar straalt grote betrokkenheid en sympathie uit. De campagne is rustig, niet-agressief. De inhoud (bewoordingen en beeldgebruik) is begrijpelijk voor grote groepen Rotterdammers. De kunst is een zo groot mogelijk publiek te bereiken met zo min mogelijk kosten. De primaire doelgroep voor HET LAB zijn de Rotterdamse jongeren en hun verstandige Rotterdamse ouders. Rotterdammers jonger dan 15 jaar doen niet mee aan de stemming, terwijl daar wel een substantieel deel van de doelgroep zit. Rotterdamse ouders wordt duidelijk gemaakt dat HET LAB waardevol is voor de ontwikkeling en latere arbeidsmarktkansen voor hun kinderen. Jongeren spreken we aan met aansprekende voorbeelden, en in hun taal, over de zin en de lol van experimenteren en techniek. Voor het bereiken van jongeren en hun ouders wordt een beroep gedaan op de medewerking van de onderwijsinstellingen. Er worden emails uitgestuurd en (telefoon)gesprekken gevoerd met directie en/of docenten, waarbij uitgelegd wordt wat HET LAB inhoudt en wat de betekenis kan zijn voor de scholen. Hen wordt gevraagd HET LAB onder de aandacht te brengen van de leerlingen en collega’s. Ouders worden deels door de jongeren geïnformeerd. De lokale printmedia, radio en TV (toch vooral bereik onder volwassenen) worden benaderd met persberichten en telefonische follow-up. Bij de communicatie van de boodschap wordt ook rekening gehouden met de aard van de andere genomineerde initiatieven. Het onderscheidend vermogen moet worden benadrukt. Er komt een twitteraccount van HET LAB, waar regelmatig boodschappen verschijnen, waaronder verwijzingen naar nieuwe posts op de Facebookpagina (reeds aanwezig: www.facebook.com/hetlab.nl) en oproepen om te stemmen op HET LAB.
HET LAB
- 38 -
Bij diverse LinkedIn-groepen, die zich richten op Rotterdam (010-My City!, Rotterdam Community, etcetera) of op natuurwetenschap en techniek, worden aankondigingen gedaan en discussies (door)gestart. HR-mensen en voorlichters van middelgrote en grote Rotterdamse werkgevers, in met name de industrie, techniek en medische sector, maar ook universiteiten worden per mail en waar mogelijk telefonisch verteld wat de betekenis van HET LAB is voor korte en langere termijn. Wij vragen hen om in hun interne media aandacht te schenken aan HET LAB. Werkgevers krijgen te horen over de mogelijkheden om de kinderen van hun werknemers te sponsoren en om zelf deel te nemen aan de organisatie van presentaties. HET LAB zal eveneens een beroep doen op vrijwilligers met een natuurwetenschappelijke en/of technische achtergrond. Deze vrijwilligers worden al tijdens de campagne via Vrijwilligerswerk Rotterdam (groot bereik) op de hoogte gebracht van de latere mogelijkheid passend en interessant vrijwilligerswerk te verrichten. Hoewel maar een klein deel van de 100.000 Rotterdamse vrijwilligers zich persoonlijk aangesproken zal voelen, rekenen wij er toch op dat een deel bijdraagt aan de verspreiding van de boodschap van HET LAB.
HET LAB
- 39 -
7. PLANNING - GROEIPAD De bekendmaking van de prijswinnaar vindt plaats op 1 juni 2013. Vooropgesteld dat ons initiatief in de prijzen valt, gaan we drie dagen later daadwerkelijk van start. Tot die tijd blijven we de diverse marktpartijen benaderen om hen te interesseren voor en te binden aan ons initiatief. HET LAB staat er natuurlijk niet van vandaag op morgen. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe HET LAB gefaseerd en gecontroleerd gestalte krijgt. Deze planning is vooralsnog globaal, en behelst met name de startmomenten van de belangrijkste aspecten. Sommige daarvan hebben een doorlopend karakter, zoals de werving van deelnemers, de ontwikkeling van programma’s en de communicatie met de scholen en het bedrijfsleven. De begroting is opgemaakt voor de periode 1 juni 2013 – 31 december 2015. Fase 1: Kernorganisatie van HET LAB (juni 2013) De eerste maand wordt gebruikt voor het opzetten van de kernorganisatie, de oprichting van de stichting en het starten met het bijeenbrengen van de Technische Raad van Advies. Intrek wordt genomen in tijdelijke kantoorruimte, kantoorinventaris aangeschaft. Fase 2: Voorbereiding; start opbouw/uitbreiding netwerk (augustus-september 2013) Op het moment dat de kernorganisatie staat, zetten we de volgende activiteiten in gang: - projectleiding + marketing / communicatie (marcom): - concrete invulling groeiplan; uitgebreide consultatie van scholen en deskundigen, gemeente (JOS), - ontwikkelen draaiboek, gedetailleerde planning voor de periode juni 2013-eind 2015, - zoektocht geschikte locatie, inschakeling stadsmakelaar. Fase 3: Concretisering voorbereidende werkzaamheden (oktober-november 2013) - projectleiding (in samenspraak en samenwerking met stichtingsbestuur en Technische Raad): - besluiten ten aanzien van definitieve locatie, groeiplan en prijsstelling, - voorbereiding inrichting locatie, aanschaf apparatuur, inventaris, - communicatie en marketing: - communicatie met scholen voor draagvlak, binding en gedetailleerde inventarisatie wensen, in kaart brengen van het aanbod aan lessen in experiment en techniek, de wensen en behoeften vanuit de school voor verruiming van hun eigen mogelijkheden (via HET LAB), - contacten uitbouwen met universiteiten en bedrijfsleven, - werving huurders voor de ontwerpruimtes (verhuur vanaf 1 januari 2014), - communicatieplan voor werving deelnemers (deelname vanaf uiterlijk 1 april 2014), - communicatieplan voor werving vrijwilligers, - begin sponsorwerving,
HET LAB
- 40 -
- technisch medewerker (vanaf 1 oktober 2013): - inventarisatie benodigde inventaris, vertaald naar concrete producten en kosten, o.a. door gesprekken met leerlingen: wat doen ze nu al, wat zouden ze willen doen, hoe zouden ze het willen doen, tegen welke beperkingen lopen ze aan. Hoe kijken ze aan tegen het –voorlopigstart- en vervolgaanbod?, - voorbereiding verwerving apparatuur, materialen, waaronder werkende tweedehands, - inrichtingsplan lokalen, - administratie: - voorbereiding financieel-administratief systeem, incl. opzet deelnemersregistratie. Fase 4. Inrichten HET LAB (december 2013) - inrichten van de diverse lokalen, plaatsing apparatuur. Fase 5. Startjaar (januari 2014 – december 2014) - officiële ingebruikname van HET LAB, met bescheiden openingsfeest, - ontvangst eerste huurders. - eerste deelnemers per april 2014 (uiterlijk) - eerste scholen per start schooljaar 2014-2015. Doelstelling is de doelgroep ontwerpers zo snel en adequaat mogelijk te interesseren en te ‘boeken’. Dat houdt in dat de voor deze groep relevante apparatuur zo spoedig mogelijk (in 2014) geïnstalleerd moet zijn. Fase 6. Doorgroei (januari 2015 – en verder) Een gezonde bezettingsgraad en positief bedrijfsresultaat van HET LAB bestaan bij gratie van een goed aanbod, een aantrekkelijke prijsstelling, voortdurende actualisering van het cursusaanbod en zo mogelijk upgrading van de ondersteunende middelen, een professionele bemensing van back- en frontoffice.
HET LAB
- 41 -
8. MARKETING EN COMMUNICATIE
Communicatie en marketing (marcom) zijn een vast onderdeel van iedere organisatie. De marcommedewerker, in samenwerking met de projectleiding, stelt een realistisch en uitgekiend marketingcommunicatieplan op. De marcom-medewerker draagt zorg voor een goede beeldvorming en draagvlak voor HET LAB bij de partijen in de markt en werkt aan de uitbouw van een netwerk met scholen, universiteit(en), bedrijfsleven (met name industrie, techniek en medische sector), (semi-)overheid, belangengroepen, vrijwilligers. (Voorbereiding van) sponsor- en fondsenwerving is een van zijn specifieke taken. Hij onderhoudt een database met contactpersonen, hun specifieke vakinhoudelijke deskundigheid en een beschrijving van hun betekenis voor HET LAB. Hij zorgt voor een doorlopende werving van deelnemers en continuïteit in een hoge bezettingsgraad. Hij monitort en evalueert de tevredenheid en wensen van de deelnemers, overige gebruikers en bezoekers van HET LAB. Deze informatie is input voor een eventuele aanpassing en verbetering van de dienstverlening en het aanbod. De communicatie met de inwoners van Rotterdam vormt een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden van marcom. De ouders zijn een niet te missen schakel in de aanmelding van deelnemers. Communicatie met jongeren geschiedt in de taal van de jongeren. De marcom-medewerker kent het juiste woordgebruik en hanteert de goede beelden en tone-of-voice. Onderdeel van HET LAB is de organisatie van presentaties van experiment en techniek. Deze events worden tijdig aangekondigd in de relevante Rotterdamse media. Natuurlijk wordt er gebruik gemaakt van de standaardmedia (website en facebookpagina) voor algemene berichtgeving. Bij de aankondiging van events, nieuwe programma’s (en nieuwe apparatuur), ervaringen van deelnemers, zullen persberichten worden verzonden naar lokale media. De Rotterdamse scholen voor basis-, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs vormen een belangrijk kanaal om HET LAB bij de primaire doelgroep onder de aandacht te brengen, zowel door berichtgeving via de schoolmedia, als door het klassikaal gebruik van HET LAB. Wij gaan er vanuit dat dit initiatief landelijke navolging verdient en krijgt. Dat betekent dat er over de opzet en ervaringen gecommuniceerd gaat worden met en in de landelijke media, met een positieve uitstraling op de stad Rotterdam.
HET LAB
- 42 -
9. MONITORING EN EVALUATIE
Vanwege onze professionele achtergrond in marktonderzoek en verbeteranalyse, kennen wij het belang van monitoring en evaluatie28 voor een duurzaam succes van nieuwe en bestaande projecten. Het is overigens niet de bedoeling dat HET LAB zelf (jaarlijks) verantwoording aflegt voor de effecten van HET LAB op de houding van de Rotterdamse bevolking en de jongeren ten aanzien van natuurwetenschap, experimenten en techniek of de effecten van deelname op de keuze voor vervolgstudie en arbeidsmarkt. Voor dat –flankerend- deel van het initiatief laten we ons graag bijstaan door een goed en onafhankelijk wetenschappelijk onderzoeksinstituut. Wel zorgt HET LAB voor de monitoring en evaluatie van zijn aanbod en dienstverlening. Bijvoorbeeld door een regelmatige ijking van de klanttevredenheid (individuele deelnemers, ouders, scholen, bezoekers) door observatie, gesprekken en vragenlijsten of evaluatieformulieren, maar ook door de ontwikkelingen en de output van de deelnemers te volgen. De beoordeling van het ondersteunend personeel is een belangrijk aspect in de klanttevredenheid. Berichtgeving over HET LAB in de media wordt bijgehouden. Een andere informatiebron voor beoordeling van het functioneren van en de belangstelling voor HET LAB zijn de inschrijvingen en wachtlijsten: waar komen de deelnemers vandaan, hoe ontwikkelt de wachtlijst zich? De resultaten worden gebruikt om het bedrijfsmodel, het medewerkersbeleid en het aanbod steeds beter af te stemmen op de behoeften van de verschillende betrokken partijen.
28
In de bijlagen zijn de CV’s opgenomen van de initiatiefnemer en één van de partners.
HET LAB
- 43 -
10. FINANCIERING EN BEGROTING
Financiële doelstelling Doelstelling van HET LAB is drie jaar na start financieel op eigen benen te staan, waarbij de inkomsten de uitgaven minimaal compenseren. Het streven is tevens een reserve op te bouwen, ter financiering van aanvullende en vervangende apparatuur, of van waaruit een begin kan worden gemaakt van een tweede vestiging. In het tweede volle jaar (2015) worden de inkomsten hoger ingeschat dan de uitgaven.
Inkomstenbronnen HET LAB wordt vanuit diverse bronnen gefinancierd. - Stadsinitiatief: Het Stadsinitiatief levert het startkapitaal voor HET LAB. De begroting voor de eerste drie kalenderjaren (1 juni 2013-31 december 2015) is vastgesteld op ruim 1,8 miljoen Euro. De indirecte kosten maken over dezelfde periode (+/- 2,5 jaar) 18% van de totale kosten uit. - Contributie: bijdrage ouders/deelnemers: Contributies zijn niet direct de grootste inkomstenbron, maar wel van wezenlijk belang. Door de contributie wordt de deelnemers duidelijk gemaakt dat deelname niet vrijblijvend is. Tevens wordt daardoor het beeld neergezet dat HET LAB een ‘normale’ organisatie is, zoals een voetbalvereniging dat ook is. Van ouders wordt een, bij voorkeur inkomensafhankelijke, bijdrage voor deelname aan het reguliere programma van HET LAB gevraagd. Deelnemers aan HET LAB betalen een maandelijkse, jaarlijkse of projectafhankelijke bijdrage. Voor de eenvoud van de begroting wordt een gemiddelde bijdrage van € 40,- per maand gebruikt. Dit bedrag is vergelijkbaar met de contributie van een muziek- of sportvereniging. Voor de toetsing van het inkomen of voor de toepassing van een inkomensafhankelijke bijdrage, zijn we afhankelijk van de medewerking van de betrokkenen, de gemeente en/of de belastingdienst. De deelname aan vakantiekampen (vijf dagen per week, gedurende 10 weken in de zomervakantie) moet kostendekkend zijn. Deelname hieraan staat los van het reguliere programma en kent een eigen bijdrage. - Huren: Een gebouw van 1.000 m2 is niet direct gevuld met laboratoria en werkplaats. HET LAB biedt, mede daarom, werkplekken aan productontwerpers, die voor het maken van hun prototypen gebruik kunnen maken van de apparatuur in de werkplaats. Gebruik van ruimte en apparatuur wordt tegen
HET LAB
- 44 -
een voor beide partijen aantrekkelijk tarief doorberekend. Wij stimuleren en verwachten een positieve interactie tussen de jongeren en deze professionals. - Cursussen: HET LAB biedt cursussen aan, die te maken hebben met de kern van de organisatie. Te denken valt aan 3D-ontwerp en -productie, elektronica/robotica. - Materiaalverbruik: Met uitzondering van de goedkope materialen, wordt het materiaalverbruik tegen kostprijs of met een zekere opslag, doorberekend. Kosten- en materiaalbewustzijn is een aspect van ‘doordacht en verantwoord’ experimenteren. Het maken van prototypen met eenvoudige materialen wordt hierdoor gestimuleerd. Om de vergelijking met ‘het andere aanbod’ te maken: het muziekinstrument of de sportkleding moet ook worden gehuurd of aangeschaft. - Bijdrage scholen / overheid: Om de bezettingsgraad doordeweeks van HET LAB te vergroten, krijgen Rotterdamse scholen de gelegenheid gebruik te maken van de faciliteiten. Indien gewenst kunnen zij ook gebruik gaan maken van de technische ondersteuning. De hoogte van de vergoeding is zodanig dat zij voor beide partijen gunstig is. Vaststelling daarvan vergt onderzoek en afstemming met de scholen en de gemeente. In de begroting is de vergoeding gesteld op enkele honderden euro’s per dagdeel. Het is voorstelbaar dat scholen hun eigen beperkte biologie-, scheikunde- en natuurkundelab (deels) opgeven om experimenten beter en kostenefficiënter uit te voeren op een daarvoor speciaal ingericht lab. Dit vergt aanpassingen aan het lesrooster en organisatie van de kant van de scholen. - publieksdemonstraties: De publieke belangstelling voor demonstraties van experimenten wordt vertaald naar een aantal dagprogramma’s. Hiervoor zal entree worden geheven. Voor de demonstraties zal worden samengewerkt met het (lokale) bedrijfsleven en de universiteiten en hogescholen. Deze programma’s zijn tevens een goede marketingtool voor de werving van deelnemers aan HET LAB. - Kantine ;-) HET LAB voorziet tegen betaling deelnemers en medewerkers van gezonde, fairtrade versnaperingen, kleine maaltijden en dranken. Deze horecafunctie moet minimaal kostendekkend zijn. - Particuliere bijdragen - crowdfunding HET LAB communiceert actief met de Rotterdamse markt. Zowel voor de werving van deelnemers , cursisten en bezoekers van de presentaties, als voor de crowdfunding. Particulieren zijn bereid eenmalige, kleine bedragen te doneren. Wij overwegen het uitgeven van obligaties voor meer substantiële bijdragen van sympathiserende stadgenoten: de bijdrage wordt op die manier voor een deel belastingaftrekbaar.
HET LAB
- 45 -
HET LAB vraagt niet alleen bijdragen van het publiek voor HET LAB, maar stimuleert en helpt deelnemers bij het verkrijgen van bijdragen voor hun eigen, individuele projecten. Materiaalkosten kunnen zo individueel worden gecompenseerd. Deze opzet heeft als extra voordeel dat het de jongeren leert verantwoordelijk te zijn voor hun eigen projecten en het ondersteunt het ondernemerschap van de jongeren. Tevens plaatst het de activiteiten van de jongeren in een breder sociaal kader, en krijgen zij meer aandacht voor hun project. De tegenprestatie wordt geleverd in de vorm van presentatie van het afgeronde project. - Sponsoring door het bedrijfsleven en overige organisaties: Hierbij valt te denken aan financiële bijdragen, maar ook aan de overdracht van overtollige apparatuur en menskracht (in het kader van bijvoorbeeld MVO). Wij denken hier ook aan de sponsoring door het bedrijfsleven van scholen en individuele deelnemers, in casu de kinderen van de eigen werknemers. Tevens zijn adoptieprogramma’s mogelijk, waarbij bedrijven en instellingen een dagprogramma met experiment en techniek verzorgen en daarmee aandacht krijgen voor hun organisatie. - (Particuliere) fondsen; legaten, mecenassen: De educatieve onderneming ‘HET LAB’ vraagt de ANBI-status aan. Deze status geeft enkele aantrekkelijke belastingvoordelen: ‘het goede doel wordt volledig vrijgesteld van schenkbelasting en erfbelasting. Voor schenkers bestaat de mogelijkheid de schenking op te nemen in de aangifte inkomstenbelasting als giftenaftrek.’ - Subsidies + EU-fondsen: Voor de activiteiten die in HET LAB worden ondernomen, zijn landelijke en/of Europese subsidies beschikbaar. - Productie en verkoop: Niet uit te sluiten is dat in HET LAB ontwerpen worden gemaakt, of experimenten worden ontwikkeld, die de overweging van het vermarkten waard zijn. Hierover dienen gezien het intellectuele eigendom en de investeringen, afspraken met de deelnemers gemaakt te worden. HET LAB deelt dan in de royalties. - Repairshop: De kennis van de medewerkers en wellicht ook die van de technisch onderlegde jongeren, kunnen worden ingezet voor de reparatie van kapotte goederen. Deze activiteit is betaald en uitsluitend aanvullend.
HET LAB
- 46 -
Begroting Uit de vergelijking van uitgaven en inkomsten blijkt, dat met de aannames die zijn gemaakt, er over het jaar 2015 een positief saldo is, van +/- € 135.000. Een jaarlijks batig saldo na 2015 ligt in de lijn der verwachtingen. Over de gehele periode bedraagt het percentage indirecte kosten 18%. De eigen bijdrage van initiatiefnemer en partner bestaat uit veel tijd en expertise, zowel voorafgaand aan indiening, als bij de uitvoering van het project. We zijn beiden zelfstandig ondernemers, die hebben bewezen een onderneming te kunnen leiden en complexe opdrachten te kunnen uitvoeren voor veeleisende klanten, zoals ministeries, gemeenten, banken en accountants, grote uitgeverijen. Het uitbouwen en onderhouden van een goed netwerk zit in de ondernemersgenen. Binnen de kernorganisatie zijn wij verantwoordelijk voor de geplande ontwikkeling. HET LAB wordt zonder winstoogmerk opgezet. De vergoeding die voor beide partners in de begroting is gereserveerd, komt gemiddeld uit onder het gebruikelijke uurtarief (+/- 75 euro/uur). Afhankelijk van de omvang waarin HET LAB zich tot 2016 ontwikkelt, zullen de initiatiefnemer en partner(s) aan eigen tijd en expertise (niet gedeclareerde inzet) tussen de € 200.000 en 300.000 inbrengen. Deze bijdrage is gebaseerd op de rekensom, dat twee personen gedurende de eerste periode van +/- 2,5 jaar (1 juni 2013 tot 1/1/2016), twee uur per dag, vijf dagen per week méér werken, dan waar zij conform de gestelde vergoeding op kunnen rekenen. Onszelf kennende, is deze berekening aan de conservatieve kant.
Bij deze begroting horen de volgende opmerkingen: Uitgaven - BTW niet verwerkt; een stichting is onder bepaalde voorwaarden vrijgesteld van BTW-heffing. Wij gaan er vanuit dat dat met HET LAB het geval is. De belastinginspecteur bepaalt. - De salarissen van de medewerkers zijn bruto, inclusief verzekeringen en premies. - Werving van deelnemers, cursisten, bezoekers, huurders wordt voor een groot deel bekostigd vanuit de post communicatie - Afschrijvingen voor inventaris en apparatuur zijn in de uitgaven verwerkt. - Aanschaf apparatuur werkplaats en laboratoria gaat uit van nieuwwaarde. - Het gebouw dat we betrekken voldoet aan de vereisten: voldoende kantoorruimte en lokalen, brandveilig, asbestvrij, etcetera. Kostbare verbouwingen en sanering zijn niet nodig.
HET LAB
- 47 -
2013
UITGAVEN
2014 indirect
Euro
Euro
maanden 7 7 12 (kern)organisatie fte fte projectleider 1,0 37.917 37.917 1,0 65.000 marcom medewerker 1,0 35.000 0 1,0 60.000 secretarieel, financieel administratief 0,2 4.667 4.667 0,7 28.000 technisch ondersteunend personeel 1,0 29.167 0 2,0 100.000 cursusleiders 0,0 0 0 1,0 50.000 vrijwilligers- en stagevergoedingen 4,0 2.333 0 15,0 15.000 subtotaal 3,2 106.750 42.583 4,7 318.000 communicatie productie site nieuwsbrieven, posters, reclame subtotaal huur en meubilair kantoor: 20 m2 per medewerker, huur lab + werkplaats huur kantine en aula meubilair kantoor inrichting lab + werkplaats inrichting kantine en aula servicekosten subtotaal
5.000 5.000 10.000
3,2 0,0 0,0 200,0 0,0 0,0 0,2
2.987 0 0 2.000 0 0 448 5.435
kantoor apparatuur, spullen software en hardware spullen subtotaal
1,0 1,0
inrichting werkplaats apparatuur (verbruiks)materialen subtotaal
0,0 0,0
0 0 0
inrichting laboratoria apparatuur (verbruiks)materialen subtotaal
0,0 0,0
inrichting cursuslokalen hard- en software overige kosten boekhouder/accountant veiligheidsinspectie OV, reiskosten telefoonkosten verzekeringen subtotaal
0 0 0
3.000 30.000 33.000
2.987 4,7 0 900,0 0 100,0 2.000 200,0 0 0,0 0 0,0 448 0,2 5.435
10.000 10.000 2.000 2.000 12.000 12.000
1,0 1,0
4.387 31.500 3.500 1.740 45.000 2.000 5.908 94.035
2015 indirect
Euro
12
totaal indirect
12
12
Fte 65.000 1,0 0 1,0
65.000 60.000
65.000 0
28.000
40.000
40.000
0 0 0 93.000
1,0
4,0 200.000 0 1,5 75.000 0 25,0 25.000 0 7,0 465.000 105.000
0 0 0
4.387 7,0 0 800,0 3.500 100,0 1.740 200,0 0 0,0 2.000 0,0 5.908 0,2 17.535
indirect
Euro 31
31
167.917 167.917 155.000 0 72.667
72.667
329.167 0 125.000 0 42.333 0 889.750 240.583
3.000 30.000 33.000
0 0 0
11.000 65.000 76.000
0 0 0
4.387 28.000 3.500 2.200 5.000 2.000 5.383 50.470
4.387 0 3.500 2.200 0 2.000 5.383 17.470
11.760 59.500 7.000 5.940 50.000 4.000 11.739 149.939
11.760 0 7.000 5.940 0 4.000 11.739 40.439
5.000 2.000 7.000
5.000 2.000 7.000
1,0 1,0
2.000 2.000 4.000
2.000 2.000 4.000
17.000 6.000 23.000
17.000 6.000 23.000
0 0 0
0,0 100.000 0,0 30.000 130.000
0 0 0
0,0 0,0
50.000 35.000 85.000
0 0 0
150.000 65.000 215.000
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0,0 150.000 0,0 20.000 170.000
0 0 0
0,0 100.000 0,0 25.000 125.000
0 0 0
250.000 45.000 295.000
0 0 0
0,0
0
0
1,0
40.000
0
1,0
30.000
0
70.000
0
200,0 100,0
1.000 500 640 320 349 2.809
0 0 640 200,0 320 100,0 0 960
5.000 2.000 940 1.000 8.821 17.761
0 0 940 200,0 1.000 100,0 0 1.940
5.000 2.000 2.000 2.000 5.889 16.889
0 0 2.000 2.000 0 4.000
11.000 4.500 3.580 3.320 15.059 37.459
0 0 3.580 3.320 0 6.900
Totaal Onvoorzien: 5%
136.993 60.978 6.850 3.049
809.795 119.475 40.490 5.974
809.359 130.470 1.756.148 310.922 40.468 6.523 87.807 15.546
totaal generaal
143.843 64.027
0,0 850.285 125.448
0,0 849.827 136.993 1.843.955 326.468
percentage indirecte kosten
HET LAB
100%
45%
100%
15%
100%
16%
100%
18%
- 48 -
2013 aantal
INKOMSTEN maanden contributies - deelnemers - eenmalige deelnemers - zomerkamp - cursus subtotaal
2014
Euro
Euro
aantal
stuk
subtotaal 7
2015
Euro
Euro
stuk
subtotaal
aantal
12
Totaal
Euro
Euro
stuk
subtotaal
Euro
12
31
0 0 0 0
420 15 250 200
0 0 0 0 0
120 1.000 60 400
360 15 250 200
43.200 15.000 15.000 80.000 153.200
120 2.000 120 800
360 15 250 200
43.200 30.000 30.000 160.000 263.200
86.400 45.000 45.000 240.000 416.400
0
600
0
40
600
24.000
240
600
144.000
168.000
0 0
120 50
0 0 0
200 500
120 50
24.000 25.000 49.000
250 500
120 50
30.000 25.000
54.000 50.000 104.000
doorberekening - verbruiksmateriaal a 125%
1
0
0
1
25.000
31.250
1
30.000
37.500
68.750
dagprogramma's -bezoekersentree
0
10
0
1.000
10
10.000
2.000
10
20.000
30.000
sponsoring (diverse vormen)
5
2.000
10.000
20
2.000
40.000
40
2.000
80.000
130.000
crowdfunding
0
20
0
1.000
20
20.000
2.000
20
40.000
60.000
fondsen
1
50.000
50.000
2 100.000
200.000
4 100.000
400.000
650.000
scholen - dagdeel huren (3D-ondernemers) - ondernemersruimte - apparatuur subtotaal
totaal inkomsten
HET LAB
60.000
527.450
984.700 1.572.150
- 49 -
BIJLAGEN Curriculum Vitae - Tom van Doveren - Milja Kruijt
HET LAB
- 50 -
Curriculum Vitae Tom van Doveren, februari 2013
Persoonlijk profiel
Meer generalist dan specialist. Pragmatisch, doelgericht en creatief. Analytisch sterk, met een hanteerbare dosis professionele intuïtie. Grootste belangstelling ligt bij voor- en eindfase van onderzoekstrajecten en bij onderzoek voor nieuwe producten. Ruime kennis van kwantitatieve en kwalitatieve methoden van onderzoek. Gezien zijn ervaring meer leidinggevend, projectleider dan uitvoerend (senior) onderzoeker. Enthousiasmerende en inspirerende leidinggevende. Gericht op groei en ontwikkeling van mensen, producten en organisaties. Heeft graag een groep ambitieuze en intelligente jongere onderzoekers om zich heen. Ideeënrijk, ziet kansen en benut deze. Houdt van intensieve samenwerking om nieuwe gezamenlijke doelen te bereiken. Legt graag zakelijke contacten en onderhoudt deze op plezierige wijze. Overtuigt en bindt klanten. Voelt zich thuis in zowel profit- als non-profitsector. Werkervaring Mei 2011 – heden
vDma, (van Doveren Marketing Analyse), zonder personeel. - Kwalitatief onderzoeker, met name MKB-vraagstukken. - Onderzoek voor nieuwe producten en meelezer/-denker new business. - Ondersteuning promovendi als klankbord, coach en met statistische analyses. - Opzet en begeleiding complete onderzoekstrajecten; intermediair tussen klant en onderzoeksbureau bij grootschalige onderzoeksprojecten.
2009 – mei 2011
Gemeente Rotterdam, Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS), researchmanager. - Projectleider Sociale Index, incl. Europese aanbesteding. - Organisatie jaarlijkse conferentie ONOR. - Initiatiefnemer en projectleider Digitaal Stadspanel.
2007 – 2011
HAL 1 Design, sieraadontwerp en –productie, partner.
1990 – 2009
vDma, directeur-eigenaar, met personeel. - Kwalitatief en kwantitatief onderzoek. - Internationaal onderzoek: Benelux. - Eigen callcenter (20 werkplekken). - Veel onderzoek onder MKB-retail, land- en tuinbouw, kinderopvang, gemeentelijke overheid. - Voorkeur voor moeilijke en bijzondere doelgroepen (voorbeeld: actief beleggende jongeren), tijdsdruk en onderzoek naar nieuwe (technische) producten.
1986 – 1990
Bureau Wemar Marktonderzoek, onderzoeker.
1983 – 1986
Delphi, vennoot, softwareontwikkeling psychologische tests.
HET LAB
- 51 -
Opleiding 1986-1988 1980-1983
1975-1979 1974-1975 1967-1974
Avondacademie grafische vormgeving, Academie van Beeldende Kunsten, Rotterdam Communicatiewetenschappen, KU Nijmegen Afstudeerscriptie: Erving Goffman, de toepassing van zijn visie en inzichten op de communicatietheorie. Aanleiding tot aanbod AIO-plaats. Afstudeerstage: Buurtradio in Zweden. Bijvakken: Criminologie I en II, Zweeds. Kandidaats psychologie, KU Nijmegen Technische natuurkunde, TH Eindhoven VWO, Eckartcollege, Eindhoven
Tools PASW Statistics (voorheen SPSS), MS Office, Autodesk (3D-pakket) en Adobe Photoshop. Nevenactiviteiten - Vrijwillig coach Turkse jongen; van vroege dropout naar startkwalificatie, en verder. Persoonlijke gegevens Drs. T.P.J.M. van Doveren (Tom) Borgesiusstraat 6, 3038 TH Rotterdam E:
[email protected] M: 06-22979281 T: 010-4367877 Geboren 15 september 1956, alleenstaand, ongehuwd, geen kinderen.
HET LAB
- 52 -
Curriculum Vitae Milja Kruijt, verkort, 2012 Competenties en kwaliteiten: Ondernemend. Doelgericht. Netwerker. Praktisch. Pragmatisch. Sociaal. Positief kritisch. Breed inzetbaar. Volhardend. Allrounder met vermogen tot improviseren. Breng rust in de tent. Gestructureerd. Enthousiast. Gericht op groei en ontwikkeling. Talent voor het praktisch uitvoerbaar maken van inhoudelijke doelen. Werkervaring: 2007 - heden: Werkzaam als (project)manager en coach/supervisor, eenmanszaak Open Zee Mijn meerwaarde zit in het opstarten van veranderingsprocessen en projecten waarbij in korte tijd veel werk moet worden verzet. Het activeren van verwaarloosde teams, het opzetten van projecten, het begeleiden van schaalvergrotingen binnen kleine ondernemingen zijn projecten die ik met veel energie Ervaring in het direct leidinggeven heb ik met teams tot 15 personen. Bij het aansturen van teams op basis van oproep- en nulurencontracten heb ik ervaring met teams tot 50 personen. Als stafmedewerker, adviseur, betrokken geweest bij beleidsontwikkeling op verschillende gebieden. Over het algemeen marketing gerelateerd; communicatie (intern, extern, gebruik social media), en klantcontacten (tevredenheid, verkoop) e.d.. Speciale interesse gebieden zijn de ontwikkeling van ondernemerschap binnen de kunstensector en burger-zelfbeheer binnen nieuw welzijn.
Als coach werk ik oplossingsgericht; een uitdaging aanpakken in enkele (3 tot 5) ontmoetingen. Supervisie is een leermethodiek waarbij mensen leren van hun eigen (werkgerelateerde) functioneren door gerichte, begeleide zelfreflectie. Supervisietrajecten kunnen zowel als groep en als individu worden gevolgd en bestaan uit 10 tot 15 bijeenkomsten. Opdrachtgevers van Open Zee tussen 2007 tot en met 2012 waren o.a. Hogeschool Rotterdam en Omstreken, Zadkine Rotterdam, Brandweer Utrecht en Brandweer Haaglanden, Provincie Noord-Holland, FloraHolland Honselersdijk, KindeRdam, Creatief Beheer, Bureau Frontlijn, Boris van Berkum Group. 1998 - 2007:
Vennoot, van Doveren marketing analyse, vDma, Rotterdam
Full service onderzoeksbureau. Eerst werkzaam als project/onderzoeksmanager, daarna mede eigenaar/algemeen directeur. Op jaarbasis bestond het bedrijf qua menskracht uit 2-3 fulltimers en tussen de 40 en 60 parttimers/oproepkrachten, samen goed voor tussen de 13 en 15 fte. Als algemeen directeur verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding in de breedste zin: productontwikkeling, netwerken, acquisitie, uitvoering van de werkzaamheden,werving en selectie, presentaties e.d., medeverantwoordelijk voor analyse en schriftelijke rapportage. Opdrachtgevers van vDma waren tussen 2005 en 2007 o.a.: Agroenergy, Deloitte, ICS Adviseurs, Ministerie SZW, Ministerie VWS, Robeco, Rijkswaterstaat, SGBO, Woonbron Maasoevers.
HET LAB
- 53 -
2006 - heden: Vennoot, Silent Disco, Rotterdam Als klein-aandeelhouder van het entertainmentbedrijf Silent Disco verricht ik binnen het bedrijf bestuurs- en adviestaken op het gebied van management, verkoop & marketing, visie en beleidsontwikkeling. Gesprekspartner namens de Silent Disco met de bank en de informal investors. Tijdens het hoogseizoen zijn er wisselende teams, totaal 25 a 30 fte, over de hele wereld aan het werk. Incidenteel vervang ik de directeur. 1993 - 1998:
Office manager, Kooimans en van Mill BV, KVM Consultants
Als office manager gaf ik leiding aan een secretariaat van 3,5 fte. 1986 - 1993:
Uiteenlopende werkzaamheden als freelancer binnen de kunstensector
Productieassistentie en -leiding. Acquisitie voor theatergroepen. Vormgeven van diverse print communicatie. Clappergirl. Kleine theaterrollen o.a. Krochttheater. Persoonlijke gegevens en algemene informatie: Naam Roepnaam Adres
: : :
Telefoon Email Geboortedatum Burgerlijke staat Kinderen Rijbewijs Diploma’s
: : : : : : :
Opleidingen Cursussen na 2003
: :
Ludmilla Kruijt Milja van Oosterzeestraat 22 a, 3022 XM Rotterdam 06 5352 0981
[email protected] 11 mei 1966 alleenstaand dochter, geboren 30 mei 1990 B 2007, HBO VO Supervisie & Professioneel Begeleiden 1984, staatsexamen HAVO 1983, Vrije School Rotterdam 1984 -1988 Academie v. Beeldende Kunsten, Rotterdam 2011 Verdieping Gemeentepolitiek, St Lokaal, Rotterdam 2011 Gemeentepolitiek, St Lokaal, Rotterdam 2005 Practitioner of Ericksonian Hypnosis, NYTI, Rotterdam 2004 Trainersopleiding, NYTI , Rotterdam 2003 Speaking Circles, IEP, Nijmegen 2003 NLP Practitioner, jaaropleiding, Tarazat, Rotterdam
Aangesloten bij de navolgende beroepsverenigingen: LVSC Landelijke Vereniging voor Supervisie en Coaching, Nobco Nederlandse Orde van Beroepscoaches,
registratienummer S 12265 registratienummer N 1926
Nevenactiviteiten: 2012 – heden 2011 – 2011 2011 – 2012 2009 - 2010 2007 – heden 2006 – 2008 1990 – 2008
HET LAB
aanjager/projectleider herontwikkeling clubhuis De Arend, Eiland van Brienenoord vrijwillig zakelijk adviseur Stichting Qudi, Nino Purtskhvanidze vrijwillig bedrijfsbegeleider Jong Ondernemen Zuid Holland mantelzorg vader lid bestuur Steunfonds Arend en de Zeemeeuw vrijwillig mentor, mentorproject startende ondernemers KvK Rotterdam divers o.a.: bibliotheekmoeder en buurtbemiddelaar
- 54 -
