Het kan beter aan de balie. Optima Farma. Zonbescherming is een must. Dilemma's in de praktijk. Dossier hart- en vaatziekten

Vakblad voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers jaargang 27 NR 6 JUNI 2013

Zonbescherming is een must Dilemma's in de praktijk Dossier hart- en vaatziekten

O p ti ma Far ma

Farmaceutisch consulent Joyce Meijer coacht apotheekteam

Het kan beter aan de balie

OF 6.indd 1

28-05-13 16:09

Omdat veel kinderen collega’s hebben in plaats van klasgenoten.

Help mee kinderarbeid te stoppen. Ga naar unicef.nl

Stopper OF 6.inddFC2210 x 297 mm.indd 1

16-02-12 28-05-13 11:54 16:09

12 11:54

jaargang 27 NR 6 JUNI 2013

O p ti ma Far ma colofon Optima Farma is een uitgave van de KNMP/ Optima Farma Redactieadres Postbus 30460, 2500 GL Den Haag tel. 070 373 73 02 fax 070 346 49 26 [email protected]

in dit nummer Dubbelinterview Van moeder op dochter. 10

Hoofd- en eindredactie Martine Boelsma

Dossie hart- en vaatziekten

Redactie Margo Briejer Edwin Bos Nike Everaarts Frits Baltesen Arwen Kleyngeld Michiel Tent Froukje Wattel Vormgeving Jaap Snijder Fotografie Hans Oostrum Fotografie, Den Haag Druk Deltahage B.V. Den Haag Adreswijzigingen & abonnementen Administratie KNMP, Postbus 30460, 2500 GL Den Haag, tel. 070 373 71 41, e-mail: [email protected] Advertenties Monique Ruigrok Kevin Aniba tel. 070 373 74 07 [email protected] [email protected] Volgende Optima Farma 5 juli 2013

bij dit nummer

Adri Dubbel dankt veel aan goede medicatie. 18

Dossie hart- en vaatziekten 'Gezonde leefstijl zet zoden aan de dijk'. 20

4 Nieuws en actualiteiten 6 Het vak: een balie in de supermarkt 9 Zelfzorg: jouw advies bij zonbescherming 12 Actueel: dilemma's, hoe los je ze op? 21 Praktijk: stel die WHAM-vragen 24 Update: Lareb Intensive Monitoring 25 Verenigingspagina

Zonnebrand Kinderen die spelen op het strand – wat is er leuker en zomerser? Toch maak ik me altijd druk om het risico dat ze lopen om te verbranden in de zon. Ze worden helemaal gek van me omdat ik ze elke twee uur wil insmeren. Nee mam, niet weer! Toch ga ik er maar mee door. Juist de kinderhuid moet goed tegen de zon worden beschermd, schrijft arts en cosmetica-onderzoeker Jetske Ultee in deze Optima Farma. Ook voor ons volwassenen blijft smeren van belang. Is het niet uit gezondheidsoverwegingen, dan in elk geval uit ijdelheid: wist je dat 90 procent van de huidveroudering het gevolg is van UV-straling? Mij motiveert dat om trouw elke dag – zomer en winter – een product met een UV-filter op mijn gezicht te smeren. Helaas ben ik daar pas ná mijn dertigste mee begonnen. Rimpelloos oud worden zit er voor mij dus niet meer in. Maar mijn kinderen moeten er aan geloven: smeren zullen ze!

Martine Boelsma Hoofdredacteur

Optima farma

OF 6.indd 3

3

28-05-13 16:09

Erectieproblemen bij gebruik opioïden Pijnstillers doen bij mannen mogelijk meer dan alleen de pijn verlichten. Opioïden kunnen ook een behoorlijke invloed hebben op het seksleven door erectieproblemen. Uit een nieuw onderzoek blijkt dat mannen die medicatie voorgeschreven krijgen voor erectieproblemen of een laag testosterongehalte vaker opioïden slikken voor chronische rugpijn. “Langetermijngebruik van deze pijnstillers kan leiden tot erectieproblemen”, aldus onderzoeker Richard Deyo van het Kaiser Permanente Center for Health Research in Portland.

Sms-je verbetert therapietrouw bij diabetes

'Genen voor lang leven ontdekt'

Een medicijndoos die ervoor zorgt dat een patiënt automatisch een sms’je krijgt als hij zijn pil vergeet, verbetert de therapietrouw van diabetespatiënten niet alleen op korte, maar ook op lange termijn, zo blijkt uit onderzoek bij het NIVEL waarop Marcia Vervloet onlangs promoveerde aan de Universiteit van Tilburg. Voor veel patiënten is het lastig op tijd hun pillen in te nemen. Hierdoor is de behandeling minder effectief en duurder dan mogelijk. Vervloet onderzocht een oplossing op maat voor diabetespatiënten die vergeten hun medicatie te nemen. Bij diabetes is het belangrijk de middelen op tijd in te nemen om schommelingen in de bloedsuikerspiegel te voorkomen.

Onderzoekers van het AMC hebben genen ontdekt die bepalen of een organisme heel oud wordt. Het onderzoeksteam deed de vondst in muizen en wormen. Het blijkt dat de genen die verantwoordelijk zijn voor de aanmaak van zogenoemde mitochondriale eiwitten of MRP’s bepalend zijn voor de uiteindelijke levensduur. Een halvering van de activiteit van deze MRP-genen verlengde het leven van de muizen met de helft. “Dit is de eerste keer dat we aantonen dat een kleine variatie in activiteit van genen, en dus geen mutaties, kan verklaren waarom het ene organisme ouder wordt dan het andere", zegt AMC-medisch bioloog Riekelt Houtkooper.

'Frisdrank verhoogt kans op nierstenen' Frisdrank en vruchtensappen met grote hoeveelheden suiker vergroten de kans op nierstenen. Dat stellen onderzoekers van het Brigham and Women's Hospital in Boston. Veel drinken zorgt er over het algemeen voor dat nierstenen niet gevormd worden, maar dat is wel afhankelijk van wat je drinkt. Koffie, thee en sinaasappelsap bijvoorbeeld, verlagen de kans op nierstenen. “Een hoge consumptie van suikerrijke dranken leidt juist vaker tot nierstenen”, aldus onderzoeker Gary Curhan. Voor het onderzoek volgde hij samen met zijn collega's 194.000 mensen gedurende acht jaar. De mensen die minimaal een keer per dag een suikerrijke frisdrank dronken, hadden 23 procent meer kans op nierstenen dan degenen die slechts een drankje per week nuttigden. Dit gold niet alleen voor frisdrank, maar ook voor vruchtensappen en andere drankjes met suiker. 4

OF 6.indd 4

28-05-13 16:09

Nieuws & Actualiteiten 'Blauwe kamer slaapt het best' Mensen met een blauwe slaapkamer slapen gemiddeld bijna acht uur per nacht en worden gelukkig en positief wakker. Dat blijkt uit onderzoek. Volgens de onderzoekers worden mensen niet alleen kalm en rustig van de kleur blauw, maar zou het ook de hartslag vertragen en zelfs de bloeddruk verlagen. Ook de kleuren groen en geel scoorden goed. Mensen met een slaapkamer in die kleur sliepen gemiddeld zeven uur en veertig minuten. Is je slaapkamer paars? Dan kun je beter aan de slag gaan en de muren een andere kleur gaan geven. Mensen met een paarse kamer slapen gemiddeld net geen zes uur.

Calcium en vitamine D in de lift Het gebruik van geneesmiddelen met calcium en vitamine D3 die in het basispakket zijn opgenomen, is de afgelopen jaren fors gestegen. Voor beide geneesmiddelgroepen geldt dat het aantal gebruikers in vijf jaar tijd met meer dan 200.000 is toegenomen. Dat meldt de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK). Eind 2012 verscheen de NHGstandaard Fractuurpreventie. Deze vervangt de NHG-standaard Osteoporose uit 2005. De focus is verschoven naar de fractuurrisico’s die met osteoporose gepaard gaan. Bij een laag fractuurrisico volstaan leefstijladviezen; bij matige fractuurrisico’s komt suppletie van in eerste instantie alleen vitamine D3 en zo nodig ook calcium om de hoek kijken. Als het fractuurrisico hoog is, komt toevoeging van bisfosfonaten in aanmerking.

Veiliger medicatie GGZ De medicatieveiligheid in de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg is volgens de Inspectie verbeterd. De instellingen besteden meer aandacht aan de beheersing van risico’s, maar de opslag van geneesmiddelen en de medicatieoverdracht blijven aandacht vragen. De Inspectie voor de Volksgezondheid (IGZ) onderzocht in de periode 2011 tot maart 2013 de medicatieveiligheid bij 41 locaties van instellingen voor geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en 33 apotheken. De Richtlijn Overdracht van medicatiegegevens in de keten werd bij de eerste bezoeken van de IGZ in 2011 nog onvoldoende in praktijk gebracht. Bij iets meer dan de helft van de bezochte GGZinstellingen was dit bij het vervolgonderzoek operationeel. Maar op dit onderdeel is nog verbetering nodig.

Volwassenen waren vroeger gezonder dan nu Ondanks hun hogere levensverwachting zijn volwassenen nu minder gezond dan in voorgaande generaties. Dat blijkt uit onderzoeksresultaten van de Doetinchem Cohort Studie die zijn gepubliceerd in vaktijdschrift European Journal of Preventive Cardiology. Alle onderzochte volwassenen, ongeacht hun leeftijd, hadden vaker last van overgewicht, obesitas en een hoge bloeddruk dan hun voorgangers die tien jaar eerder geboren waren. Dat zorgt voor een grotere kans op hart- en vaatziekten. Bij relatief jonge volwassenen was het verschil het grootst. Zo had bij de start van het onderzoek in 1987 zo'n 40 procent van de mannelijke dertigers overgewicht. Toen elf jaar later een volgende generatie mannelijke dertigers onderzocht werd, leed 52 procent daaraan. Bij jonge vrouwen verdubbelde de kans op obesitas.

Optima farma

OF 6.indd 5

5

28-05-13 16:09

Het vak

Medicijnen afhalen in de supermarkt ‘Apothekersassistent blijft nodig voor zorg, advies en informatie’

Winkelend publiek in Breda kan voortaan recepten inleveren en medicijnen afhalen in de Jumbo Food Markt, bij een Mediq Apotheek servicebalie. Mariëlle van Hemert van Mediq Apotheken over de achtergronden en wat dit betekent voor het apotheekvak. Froukje Wattel

“Samenwerking tussen apotheken en supermarkten is al vaker geprobeerd. Maar voor Mediq is dit het eerste experiment”, zegt apotheker Mariëlle van Hemert, formulemanager bij Mediq Apotheken. “Het zorglandschap verandert: steeds meer apotheken hebben het moeilijk, terwijl klanten meer service en gemak willen. Voor ons een reden om onze plannen samen met Jumbo concreet te maken.” Jumbo Supermarkten lanceerde op 27 maart van dit jaar in Breda de Jumbo Foodmarkt, een nieuw supermarktconcept met 6.000 m² vloeroppervlakte. Vaste plek “De klant die gemak en service vraagt, is ook voor Mediq Apotheken belangrijk. We willen als apotheek zo veel mogelijk aansluiten bij het dagelijkse levensritme van de klant. Daarom zochten we een goed bereikbare locatie met ruime openingstijden waar mensen vaak komen en goed kunnen parkeren”, aldus Van Hemert. “Een supermarkt dus.” Zo ontstond het servicepunt in de Jumbo Food Markt, 6

OF 6.indd 6

voorzien van een koelkast en afsluitbare lades. “Klanten – veelal mensen met herhaalmedicatie – kunnen daar recepten afgeven in een brievenbus en de volgende dag hun medicijnen in een gesloten zakje afhalen. Dit noemen we een ‘nagelvaste bezorger’. Omdat het op een vaste plek is, en het werk van de supermarktmedewerkers hetzelfde is als dat van de bezorger: medicijnen overhandigen. Natuurlijk hebben we de Jumbomedewerkers getraind, bijvoorbeeld in zaken zoals privacy en verantwoordelijkheid. En de eerste weken worden ze begeleid door apothekersassistenten om te testen of er veel vragen van de klanten zijn. Bovendien is de apotheek telefonisch bereikbaar.” Gemak Wat betekent deze ontwikkeling voor de apotheek en het vak van de apothe-

kersassistenten? “Dat vak verandert hierdoor niet”, aldus Van Hemert. “De apothekersassistent blijft nodig voor haar eigen taak, zeker als het gaat om controle, voorlichting en advies. Wat we hier doen is gewoon het scheiden van zorg, advies en informatie aan de ene kant en gemak en gebruiksvriendelijkheid aan de andere kant. Voor zorg en advies, bijvoorbeeld bij complexe medicatie, moet je in de apotheek zijn. Maar het afleveren van medicatie zoals de anticonceptiepil kan ook in bijvoorbeeld de supermarkt.” Voor een evaluatie is het nog te vroeg. “We horen regelmatig op de winkelvloer: ‘dit is toch wel handig!’ Maar dit jaar staat in het teken van monitoren, bijslijpen en evalueren. Of we dit experiment in de toekomst uitbreiden, dat beslissen we later”, aldus Van Hemert.

Mariëlle van Hemert van Mediq Apotheken

Optima farma

28-05-13 16:09

1432002

NIEUW

Verstevigt de huid bij volumeverlies Eucerin Volume-Filler herstelt volumeverlies en verstevigt de huid. Gezichtscontouren worden opnieuw gedefinieerd voor een verbeterde uitstraling met meer expressie. Werkzaamheid: Magnolol verbetert de volumegevende capaciteit van de huid Oligo Peptides stimuleert het collageen netwerk voor stevigheid Hyaluronzuur verbetert het vochtgehalte in de huid en vermindert fijne lijntjes

SLAPPE HUID

HUID MET VOLUME

OF 6.indd 7

28-05-13 16:09

14320029_Volume_Filler_210x297.indd 1

12-04-13 16:02

De beste zorg voor uw longpatienten Hoesten, m oe, ademtekort Feiten over CO

PD

Piepen, ho esten, benauwd Binnenkort Longfonds

Feiten over as

Als zorgverlener geeft u zorg aan chronische longpatiënten. Hen voorzien van waardevolle informatie over hun ziekte is daarin belangrijk. Het Astma Fonds helpt u daarbij, met een pocket over astma en een pocket over COPD. Deze kunt u gratis bestellen via onze website.

tma

Weetjes en feiten In de pockets staan ervaringen van bekende en onbekende mensen met astma of COPD. Ze staan vol met tips, feiten en interessante weetjes over de longziekte. Bestel de pockets gratis en deel ze uit aan uw patiënten.

astmafonds.nl/bestellen Binnenkort Longfonds

OF 6.indd 8

28-05-13 16:09

Advies & Zelfzorg

Hoedje op, in de schaduw én smeren Jouw advies bij zonbescherming Dat je je goed moet insmeren tegen zonnebrand, weten de meeste vakantiegangers wel. Maar welke zonnebrandcrème is nu geschikt? En wat adviseer je bij een gevoelige en/of allergische huid? Onderzoeksarts en cosmetica-expert Jetske Ultee helpt je op weg.

kinderjaren gelegd. Je kunt dus een belangrijke rol vervullen aan de balie wanneer mensen om advies vragen bij het voorkomen van zonnebrand.

Jetske Ultee

Complete bescherming Belangrijk daarbij is dat je een complete zonbescherming adviseert, tegen zowel UVA-straling als UVB-straling. Grofweg zou je kunnen zeggen dat UVA-straling vooral zorgt voor veroudering en UVB voor verbranding. Omdat je door UVAstraling niet verbrandt, krijg je dus ook geen ‘waarschuwing’ van je huid in de vorm van rood worden. En dat terwijl UVA zo mogelijk nog schadelijker is dan UVB. UVA dringt dieper door in de huid en beschadigt het DNA.

Zonbescherming is echt mijn stokpaardje. Ik zeg het tegen iedereen die het maar horen wil: bescherm jezelf tegen de zon! Want UV-straling is dé oorzaak van huidkanker en huidveroudering. Vooral bij kinderen is het uitermate belangrijk dat ze geen zonnebrand oplopen. Hun huid is nog gevoeliger dan de onze en de kiem voor huidkanker wordt in de

Gevoelige huid Vooral als mensen aangeven dat ze een gevoelige huid hebben, is het belangrijk dat je de ingrediëntenlijst van het zonneproduct checkt. Heel veel gevallen van ‘zonne-allergie’ betreffen eigenlijk een reactie op irriterende ingrediënten in een zonnebrandcrème! Vermijd producten met parfum en gedenatureerd alcohol. Ook plantextracten/ oliën als citrus, sinaasappel, bergamot,

De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) spreekt klare taal: Een gezonde bruine kleur bestaat niet: • Huidkanker is een wereldwijde epidemie. Eén op de drie mensen met kanker heeft huidkanker. • Melanoom is de dodelijkste vorm van huidkanker. Eén op de drie blanke mensen loopt het ooit in zijn leven op. • 90 procent van alle huidkankers wordt veroorzaakt door de zon. • Eén keer flink verbranden in je kindertijd verdubbelt je risico om later melanoom te krijgen. • Kinderen die drie weken per jaar op vakantie gaan in een zonnig klimaat, hebben twee keer zoveel kans later melanoom te krijgen. • Dermatologen raden aan baby's tot 12 maanden uit de zon te houden. De kinderhuid is extreem gevoelig voor zonlicht. • Geregeld gebruik van zonnebrandcrème in de eerste 18 jaar van je leven, verlaagt je kans op het krijgen van plaveiselcelcarcinoom met 78 procent.

Optima farma

OF 6.indd 9

mandarijn, grapefruit, limoen, lavendel en rozemarijn kunnen een huidreactie geven. En dat geldt ook voor chemische zonnebrandfilters als oxybenzone. Bij een gevoelige huid kun je het beste een product adviseren met de zonnefilters titaniumoxide en zinkoxide. Deze minerale filters geven een prima bescherming en veroorzaken zelden een allergische reactie.

Sunblock Mensen denken vaak: hoe hoger de factor, hoe langer ik in de zon kan blijven. Dat is niet zo. Een SPF 15 beschermt tegen 93% van de zonnestralen, een SPF 30 tegen 97%. Een 100% bescherming (sunblock) bestaat niet. Sterker: een sunblock geeft een vals gevoel van veiligheid, waardoor je geneigd bent langer in de zon te blijven dan goed voor je is. Voor elke factor geldt: smeer je elke twee uur in als je in de zon zit. Smeer je altijd opnieuw in als je uit het water komt, ook bij een waterbestendig product. En smeer genoeg! Om de bescherming te krijgen die op het product staat, moet je 2 mg per vierkante centimeter huid aanbrengen. Voor je gezicht is dat ongeveer een halve theelepel. Voor je armen en benen vier eetlepels en voor je romp nog eens twee eetlepels. Tot slot: mijd de zon op de heetste uren van de dag. Blijf dan binnen of zoek de schaduw op. Draag beschermende kleding, zoals een shirt met lange mouwen en een hoed met brede rand. Zie ook: www.smeerjein.nl .

9

28-05-13 16:09

Moeder en dochters: toen en nu in de apotheek 'Zelfmaken verdween, advies werd steeds belangerijk'

I

Arwen Kleyngeld

Het bestaat nog: dochters die hun moeder opvolgen in INTERVIEW de apotheek. Optima Farma sprak in twee afleveringen met moeders en ‘opvolgsters’. “Het werk is meer inhoudelijk geworden.” Ze was als kind altijd al met potjes en mengsels in de weer. Dus toen Bep Hovestad op haar zestiende van school kwam lag het voor de hand om de opleiding tot apothekersassistente te doen. “Daarna kon ik in mijn eigen woonplaats aan het werk. Fulltime, en drie avonden per week dienst.” Ze denkt er met plezier aan terug: “Als ik avonddienst had, belden de mensen bij mij thuis aan, want ik woonde vlakbij de apotheek. Ik liep dan met ze mee en gaf ze hun medicijnen. Dat gebeurde niet zo veel hoor, soms kwam er weken achter elkaar niemand. Dokters hadden in die tijd een medicijnkoffertje bij zich, waar de belangrijkste geneesmiddelen al inzaten. Maar ik moest er natuurlijk wel voor 10

OF 6.indd 10

Optima farma

28-05-13 16:09

Interview

:

thuisblijven.” Heike werd geboren. “Ik stopte met werken, maar toen ze vier jaar werd en naar school ging, ben ik weer vier ochtenden per week begonnen. Dat vond ik heerlijk. De hele dag thuiszitten was niks voor mij. Ik ging in een andere apotheek werken, in een stadje vlakbij, en daar ben ik 26 jaar gebleven.” Er werd nog veel bereid in die tijd. “Dat vond ik het mooiste wat er was. Het baliewerk vond ik ook leuk. Het was veel minder druk dan nu. Je kon de mensen rustig en uitgebreid te woord te staan.” Bep Hovestad heeft veel veranderingen meegemaakt, waaronder natuurlijk de komst van de computer. “Helaas viel de computer in de begintijd nog regelmatig uit. Dan moesten we het werk handmatig doen en later alsnog invoeren. Dubbel werk dus.” Al het maakwerk is zo langzamerhand verdwenen. “Tellen, pillen en zalfjes maken, poeders vouwen. We hadden één patiënt die elke maand 150 poeders nodig had. Die mocht ik altijd vouwen, want dat is een kunstje waar ik heel goed en snel in was. Anderen vonden het rotwerk. Maar de belangrijkste verandering is volgens mij toch dat de controle is toegenomen.

‘Medicijnen werden in een kastje bij de voordeur gezet. Daar kon iedereen het gewoon pakken. Dat is nu onvoorstelbaar.’ Er gaat nu echt niks meer de deur uit wat niet heel goed is nagekeken. En dat vind ik een heel veilig idee. Niet alleen voor de patiënten, ook voor de assistente zelf.” Net als haar moeder wist ook Heike van Teylingen al heel jong wat ze wilde worden: “Apothekersassistente, net als mijn moeder. Ik zat in de zandbak al in potjes te roeren. Op de Mavo

Heike van Teylingen (37) wist al heel jong dat ze hetzelfde werk wilde doen als haar moeder Bep Hovestad (65).

heb ik heel bewust een exact pakket gekozen, met wiskunde, natuurkunde, scheikunde en biologie. Natuurlijk heeft mijn moeder me beïnvloed. Ze was er altijd heel enthousiast over. Als kind ging ik wel eens met haar mee naar de apotheek. Ik vond het er lekker ruiken. Dat speciale geurtje vergeet je nooit meer. En ze had ook altijd spulletjes in huis staan die bij de apotheek hoorden. Van die mooie ouderwetse potten en een vijzel.” Toen ze klaar was met haar opleiding kon ze in dezelfde apotheek terecht als waar haar moeder ooit was begonnen. “Zij werkte inmiddels al jaren in een apotheek vlakbij. Ik heb het altijd heel fijn gevonden om met haar te kunnen praten over het reilen en zeilen op het werk. Er zijn wel verschillen met haar tijd: zij maakte nog heel veel zelf. Nu is advies veel belangrijker. Een paar jaar gelden heb ik me laten bijscholen tot doktersassistente. Ik hou van omgaan met mensen, maar in de apotheek werd het contact steeds onpersoonlijker. In het begin miste ik mijn collega’s heel erg. Gelukkig verhuizen we binnenkort naar een medisch centrum waar ook de apotheek inkomt. Dan zit ik weer met mijn oude team in één pand.”

Volgende week: Eveline van den Beld en haar moeder Jessy Vonk werkten negen jaar lang samen in dezelfde apotheek.

Optima farma

OF 6.indd 11

11

28-05-13 16:09

Beroepsethiek van apothekersassistenten

Dilemma’s aan de balie A

Froukje Wattel

Apothekersassistenten komen aan de actueel balie allerlei dilemma’s tegen. Zeker, er zijn regels en protocollen. Maar er staat ook een patiënt aan wie je de beste zorg wilt geven. Wat is wijsheid? Waar ligt je grens? Apotheker en zorgethicus Monique ten Brinke vertelt over de ethische vaardigheden van apothekersassistenten. “In de apotheek werken we in een zwaar geprotocolleerde wereld”, zegt Monique ten Brinke. “Die regels en protocollen zijn er niet voor niets, ze dienen om goede zorg te kunnen bieden. Maar je moet er ook van kunnen afwijken, want de praktijk is altijd afhankelijk van wie er voor je staat. Op basis daarvan schat je in of een regel past of niet. Daar komt je professionaliteit

12

OF 6.indd 12

bij kijken, daardoor kun je het best farmaceutische zorg verlenen.” Verlengde arm De apothekersassistent wordt vaak gezien als ‘de verlengde arm’ van de apotheker, want die laatste is uiteindelijk verantwoordelijk. De laatste jaren spitst de taak van de apothekersassistent zich vooral toe op het verlenen van patiëntgerichte, farmaceutische zorg. Maar daardoor groeit het aantal dilemma’s aan de balie. Gewoon uitvoeren en afleveren wat er op het recept staat, is namelijk niet altijd de beste oplossing. Ga je bijvoorbeeld de voorschrijver bellen als een moeder met een kind aan de balie staat met een recept voor zinkzalf, terwijl het kind overduidelijk een krentenbaard

(impetigo) heeft? Of wat doe je als een arts ondanks herhaaldelijk waarschuwen consequent een te lage dosis amoxicilline voor kinderen voorschrijft? Pas je het recept dan zelf zonder overleg aan? En dan hebben we het nog niet eens over de dilemma’s die het preferentiebeleid met zich meebrengt. Sommige patiënten raken in de war door de voortdurend veranderende verpakkingen. Anderen moeten betalen voor medicijnen, maar kunnen dat niet. Neem bijvoorbeeld maagbeschermers in combinatie met NSAID’s. De assistent voelt zich misschien verantwoordelijk voor het risico op een maagbloeding als de patiënt geen maagzuurremmers gebruikt. Je wilt als apothekersassistent goede zorg verlenen en respect hebben voor de eigen mening van een patiënt, maar je moet ook

'Gewoon uitvoeren en afleveren wat er op het recept staat, is niet altijd de beste oplossing' Optima farma

28-05-13 16:09

Actueel

het belang van de ziektekostenverzekeraar dienen, zorgen dat alles soepel en vlot verloopt. En je moet ook nog rekening houden met de financiële positie van de apotheek. “Dat soort dingen vind je niet in een protocol”, aldus Ten Brinke. Onderzoek Ten Brinke deed onderzoek bij vier openbare apotheken waar zij in totaal zeventien apothekersassistenten interviewde die te maken hebben met tal van morele kwesties in de apotheek. De voorbeelden die deze assistenten noemden, zijn in drie soorten onder te verdelen: a) omgaan met verschillende visies op de farmaceutische zorg van de patiënt, collega’s en andere betrokken zorgverleners; b) afwegen van belangen van de patiënt, de voorschrijver, de apotheker en de ziektekostenverzekeraar; c) omgaan met grenzen van verant woordelijkheid.

Andere visies In de apotheek moeten de assistenten volgens de Geneesmiddelenwet de instructies van de apotheker opvolgen. Daarnaast zijn er veel standaarden, normen, protocollen en instructies én ongeschreven regels die ze moeten volgen. Maar het kan gebeuren dat je in jouw ogen daardoor niet altijd de beste zorg kunt leveren voor deze patiënt. Om toch zo goed mogelijk aan te sluiten bij de behoefte van de patiënt en onnodige risico’s of ongemakken te vermijden, wijken assistenten wel eens van de regels af, zo blijkt uit het onderzoek van Ten Brinke. “Dat doen ze niet uit gemakzucht, maar om zorg te bieden die naar hun inzicht - aansluit bij de behoefte van deze patiënt. Een van de assistenten gaf aan dat het belangrijk is ‘dat je er zelf achter kunt staan en dat het goed is voor de patiënt’. Een collega merkte op: “Dan neem ik toch zelf de beslissing om de patiënt te waarschuwen voor de voorgeschreven dosering en zeg ik: ‘als het met minder

kan, dan zou ik het met minder doen’.” Ook als het gaat om het preferentiebeleid wijken assistenten wel eens af van de regels van apotheker of zorgverzekeraar. Soms heeft een patiënt bijvoorbeeld na jaren eindelijk de juiste medicatie en dosis gevonden. Als die dan om financiële redenen vervangen moet worden, stuit dit op veel weerstand bij de patiënt. Maar ook bij de apothekersassistent, die dan soms denkt: ‘dit kan ik echt niet maken tegenover de patiënt’. Grenzen Behalve de zorgvisie en de verschillende belangen is er nóg een vraag die meespeelt: waar liggen de grenzen van de verantwoordelijkheid van de apothekersassistenten? Enerzijds zien ze het als hun verantwoordelijkheid om met hun beroepskennis en ervaring de patiënt de beste, eerlijkste en meest passende zorg te geven. Anderzijds zijn ze ook verantwoordelijk voor een

Monique ten Brinke

Optima farma

OF 6.indd 13

13

28-05-13 16:10

Je profiel • •

St. Antonius Apotheek: • Opent 16 september in het nieuwe ziekenhuis in Utrecht (Leidsche Rijn) • 2e vestiging van de St Antonius Apotheek naast de huidige locatie Nieuwegein.

•

• •

•

Je bent in het bezit van een diploma Apothekersassistente MBO Je beschikt over een gedegen farmaceutische kennis en hebt belangstelling voor specialistisch farmaceutische zorg Je beschikt over goede sociale vaardigheden. Je bent open, communicatief en klantgericht. Je kunt makkelijk schakelen tussen werkzaamheden Je bent flexibel en stressbestendig Je hebt enige jaren ervaring in een poliklinische apotheek of grote openbare apotheek Je kunt werken met diverse computerprogramma’s

Reacties en inlichtingen:

Vind jij het een uitdaging om samen met collega’s een nieuwe apotheek te starten? Wij zoeken apothekersassistente(n) (25-36 uur) Reageren kan tot 1 juli 2013

Mw drs C.M. (Lotte) Falke, beherend apotheker locatie Utrecht of met mw drs. K.I. Oostrom, directeur locatie Nieuwegein en Utrecht. Telefoon 030-609 37 50, Email: [email protected] Zie ook onze website: www.antoniusziekenhuis.nl/patienten/apotheek

APOTHEKERSASSISTENT Dagdiensten in een ziekenhuisapotheek Locatie: Amersfoort - 32 uur per week Kijk voor meer informatie op onze website

www.ggzcentraal.nl/vacatures

OF 6.indd 14

28-05-13 16:10

Actueel goede organisatie van de apotheekpraktijk. Uit het onderzoek van Ten Brinke blijkt dat apothekersassistenten, juist om het goed te doen, hierbij vaak de grenzen van hun verantwoordelijkheid moeten opzoeken. “Hoe je het spanningsveld oplost tussen wat je wilt en wat je kunt, is niet in iedere situatie en voor iedereen hetzelfde. Voorop staat altijd dat het bij farmaceutische patiëntenzorg om geneesmiddelgebruik gaat en dat de risico’s voor de patiënt groot kunnen zijn. De assistent wil haar deskundigheid inzetten om op de beste manier zorg te leveren. Zij moet geen buikpijn krijgen van in haar ogen onrechtvaardige richtlijnen. De eigen rol van

de assistent is het patiëntcontact, dicht bij de patiënt staan en daar als professional eigen afwegingen maken. Dat is niet altijd gemakkelijk uit te leggen of bespreekbaar te maken in de apotheek. Terwijl dat wel zou moeten.” Professional In de Beroepscode van Apothekersassistenten staat dat de assistent eigen taken en verantwoordelijkheden heeft. Er is dus speelruimte, zoek die op, vindt Ten Brinke: “Zo kun je je kennis en ervaring optimaal inzetten. In de apotheek heerst een schijnbare tegenstelling. Aan de ene kant is het juist noodzakelijk voor goede zorg dat een

apotheek duidelijke afspraken en protocollen heeft. Aan de andere kant kunnen assistenten niet anders dan hun grenzen opzoeken en beoordelen of regels hier wel of niet van toepassing zijn. Het is belangrijk dat apothekersassistenten zich bewust zijn van deze verantwoordelijkheid. Goede organisatie en sfeer, elkaar vertrouwen en ruimte geven, maar ook elkaar hierin feedback geven, zijn belangrijke voorwaarden. Goed bespreekbaar kunnen maken waar jij als professional voor staat is nodig om goed en prettig te kunnen werken.” Een belangrijk onderwerp om eens aan te kaarten in het werkoverleg dus.

De Beroepscode van Apothekersassistenten In de beroepscode staat uitgebreid beschreven welke taken en verantwoordelijkheden de apothekersassistent heeft. Hieronder alvast enkele belangrijke richtlijnen over beroepsuitoefening en omgaan met de patiënt en andere zorgverleners.

De belangrijkste richtlijnen beroepscode:

Beroepsuitoefening • Als apothekersassistent ben ik persoonlijk verantwoordelijk voor de manier waarop ik in de apotheek werk en farmaceutische patiëntenzorg verleen. • Ik houd kennis en vaardigheden op peil die nodig zijn voor een verantwoorde beroepsuitoefening. • Ik verricht alleen handelingen die binnen de grenzen van mijn deskundigheid liggen. • Ik lever een bijdrage aan een veilige farmaceutische zorgverlening. • Ik ondersteun en initieer activiteiten ter bevordering van de kwaliteit van farmaceutische zorg en de ontwikkeling van het beroep. • Ik lever mijn bijdrage aan een verantwoorde omgang met de beschikbare middelen. Omgaan met de zorgconsument

• Als apothekersassistent heb ik als uitgangspunt dat iedere

zorgconsument recht heeft op goede farmaceutische zorg.

• Ik stel in de farmaceutische zorgverlening de belangen van

de zorgconsument centraal.

• Ik neem in mijn relatie met de zorgconsument

professionele grenzen in acht.

Samenwerken met andere zorgverleners

'Voorop staat altijd dat het bij farmaceutische patiëntenzorg om geneesmiddelgebruik gaat en dat de risico’s voor de patiënt

• Als apothekersassistent werk ik samen met andere

zorgverleners om de zorgconsument de benodigde farmaceutische zorg te geven. • Ik respecteer de deskundigheid, ervaring en bijdragen van andere zorgverleners. • Ik bescherm de zorgconsument tegen onethische, incompetente, onveilige of anderszins tekortschietende farmaceutische zorgverlening van andere zorgverleners. Voor de volledige tekst zie: www.optimafarma.nl/wpcontent/uploads/2012/06/Beroepscode.pdf

groot kunnen zijn' Optima farma

OF 6.indd 15

15

28-05-13 16:10

Opvallend actief ondanks vijf hartinfarcten O p ti ma Far ma DOSSIER

Adri Drubbel dankt veel aan goede medicatie

P

Op zijn 28ste kreeg hij zijn eerste hartinfarct. Dertig jaar en nog vier infarcten verder is Adri Drubbel actiever dan menig gezonde leeftijdgenoot. Hij werkt drie dagen per week en doet daarnaast veel vrijwilligerswerk voor met name de Hart&Vaatgroep. Met dank aan veel en goede medicatie. “Het jaarlijkse medicatieconsult bij mijn apotheker vind ik heel prettig.”

Michiel Tent

Toen Adri Drubbel 28 was, verloor hij opeens kort het bewustzijn. Zijn huisarts raadde hem ‘een wandelingetje in de buitenlucht’ aan. “Ik had me toen beter verder kunnen laten onderzoeken, maar dat is achteraf praten.” Pas enkele jaren later, toen Drubbel weer een infarct kreeg, maakte een hartfilmpje (ECG) duidelijk dat hij er al eerder één had gehad. Na het derde infarct werd hij meteen geopereerd. In cardiologischchirurgische kringen verwierf hij faam tot ver over de grens, omdat een poliep op een hartklep werd aangetroffen. “Ik was de eerste patiënt in Europa en pas de tweede wereldwijd bij wie een poliep op de hartklep werd gezien.”

patiënt

Vuilnisbakbegrip De poliep werd verwijderd. Toch heeft hij daarna nog twee infarcten gehad. Kijk op www.h artenv aatgro ep.nl of “Het valt ons op bij de Hart&Vaatgroep, bel 08811 11 60 0 waarvoor ik veel doe, dat ‘hartfalen’ vaak als een soort vuinisbakbegrip wordt gebruikt voor aandoeningen die niet precies benoembaar zijn. In mijn geval is dat eigenlijk ook zo: nog steeds is niet heLaat uw stem maak De Har horen. Word t&Vaat lid of do Dat kan groep al nateur • vijf ma voor € 20,groot en per jaa al en ster r. • gratis ( per jaar he t maga U ontvang k! of t dan: tegen ge zine V ida op work ringe vergo eding) in shops en ande for re activit matie en vo orlichtin eiten g

• korting

16

me ns

ze fold

er mee

‘Ervaring en van waard evol. Ze patiënten zijn kunnen met een mense hart-of n helpen vaatziekt in de ver e werking van wa t hen is overko Ik heb men. een nie uwe rol gevonden als vri De Hart& jwilliger van Vaatgroe zodoen p en kan de een ges mijn ervaring tru en inzetten’ ctureerde ma op nier .

en me t een ha rt of va atz

van en vo or

me ns

iek te

va n en vo or

OF 6.indd 16

Bloedpropje “Ik doe aan allerlei onderzoeken mee. Gedacht wordt nu dat er soms een bloedpropje losschiet, dat een infarct veroorzaakt. Mogelijk speelt een erfelijke component mee. Het is in elk geval reden geweest catheterisaties verder aan mij voorbij te laten gaan: twee keer heb ik de dag na een catheterisatie een infarct gekregen. Dat onderzoek wordt nu op een andere manier gedaan.” Drubbel is nog steeds opvallend actief. Hij heeft angstaanvallen gehad, maar daar heeft een psychologe hem vanaf geholpen. Drie dagen per week werkt hij nog bij Perry Sport in Leiden; hij was er ooit bedrijfsleider, maar heeft een stapje terug gedaan. Niet dat hij de rest van de week stilzit: Drubbel doet veel vrijwilligerswerk voor de al genoemde Hart&Vaatgroep (www.hartenvaatgroep.nl). Dit is een patiëntenvereniging voor mensen met een hart- of vaatziekte en hun naasten, opgezet door mensen die zelf zo’n ziekte hebben of hadden. Hij kan hierdoor wel eens een

ekt e

mei 2011

of vaa tzi

De Har t&V Hartstic aatgroep is partner hting. De Hart&V van de aatgroep activiteiten van De mogelijk worden financie Er wor gemaakt doo dt r de Har el mede informa samengewe tstichtin rkt tievoor g. en bela ziening, op het gebied ngenbe leefstijl van hartigin begelei g. ding

va n en vo or

Leeft u of hee met een hart ft u ee n hoog - of vaatziek te risico daarop Neem ? dan de

uitgave

Wist u dat som mige ver van De Hart& zekera Vaatgr ars het Kijk op oep de we goeden lidmaatschap bsite voo ver ? r mevan en vo er info or me rmatie ns en . me t een ha rt-

Het verhaal achter de patiënt.

lemaal duidelijk waar mijn hartproblemen vandaan komen.”

en me t een Als u gec ha rtonf vaatzironteerd eenofhar wo ekt e t-of vaa uw naa tziekte rdt met ste of het tre er ineens n, dan kan de wereld ft Ieder me heel anders uit ns rea geert op zien. haar eig en ma nier op zijn of gebeur tenisse ingrijp ende n, maar iedere en hee bijn a ft behoef inform te aan atie en ext zoe familie , vriende kt steun bij ra n of lotg enoten .

me ns

en me t een ha rt -

of va atz

Optima farma

iek te

28-05-13 16:10

De patiënt

s

De apotheker vond een van de voorgeschreven medicijnen 'oubollig'

PASPOORT: • Naam: Adri Drubbel • Leeftijd: 58 jaar • Geneesmiddelen: metoprolol, ezetimibe, rosuvastatine, enalapril, acenocoumarol, isosorbidedinitraat • Bezoek aan de apotheek: afhalen medicatie, jaarlijks medicatieconsult

kijkje nemen in de keuken van zorgverleners. Over een project om de medicatieoverdracht in Amsterdam te verbeteren vertelt hij: “Bij de gesprekken daarover tussen apothekers, huisartsen en specialisten vertegenwoordigde ik het patiëntenperspectief. Het project was geen succes. Geen van de partijen bleek de verantwoordelijkheid te willen nemen.” Medicatieconsult Drubbel heeft nooit problemen gehad met medicatie. “Het werkt allemaal goed en last van bijwerkingen heb ik nooit. Ik kan ook heel gemakkelijk van merk geneesmiddel veranderen.” Erg tevreden is hij ook over het jaarlijkse medicatieconsult dat zijn apotheker hem aanbiedt. Dat heeft wel eens tot wijzigingen in de medicatie geleid. “Ik gebruikte een ‘tabletje onder de tong’ dat nitroglycerine heette. Op aanraden van de apotheker is dat gewijzigd. De cardioloog vond het niet zo leuk dat de apotheker dit middel ‘wat oubollig’ noemde, maar hij heeft de wijziging wel geaccepteerd. Een voordeel van het nieuwe medicijn, isosorbidedinitraat, is bovendien dat ik het geen drie keer, maar één keer per dag hoef te nemen.”l

Optima farma

OF 6.indd 17

Tekort aan digoxine Tekorten van geneesmiddelen zijn een toenemend probleem, die alleen dankzij de inzet en creativiteit van apothekers vaak nog nét kunnen worden ondervangen. Een recent voorbeeld is digoxine (Lanoxin) bij hartfalen. Een aantal apothekers vertelt hoe zij met het dreigende digoxinetekort omgaan. Willem Jan Lampert van Service Apotheek de Griffioen in Wolvega: “Het probleem voor ons betreft de lage dosering PG (0,0625 mg). We hebben de voorraden uit onze beide andere vestigingen laten komen, zodat we in ieder geval voldoende hebben voor deze groep. De overige gebruikers kunnen we zo nodig omzetten naar Lanoxin PG elixer, dat nog op voorraad is.” Sonja Keizers van Apotheek Pillen en Praten in Den Haag heeft op het moment van schrijven (begin april) nog geen problemen ondervonden: “Maar de voorraad Lanoxin 0,125 mg is op.” Via het Haagse Pharmacom-computercluster kan ze voorraden van andere apotheken raadplegen. “Zo weet ik dat er nog voldoende apotheken zijn die over Lanoxin 0,125 mg beschikken. Het is in Den Haag een goede gewoonte bij tekorten een beroep te doen op elkaars voorraden. Zodoende kunnen we het hier nog even uitzingen.” Juliëtte van Vliet, apotheker van de Regenboog Apotheek Bavel: “We hebben nog geen tekort gehad, maar we hebben nu ook geen voorraad meer. We zouden in delen kunnen gaan afleveren: per tien of dertig stuks. Als het tekort nog lang aanhoudt, moeten we collega's bellen om te zien of zij nog wat hebben. Een laatste mogelijkheid is importeren via Venlo, bij IP Pharmacy, voorheen Internationale Apotheek Venlo.” Jacco Pesser van Service Apotheek Oudenbosch in Oudenbosch heeft digoxine in België ingekocht. “De laagste sterkte, in België niet in de handel, hebben we via IP Pharmacy gekregen, zij het tegen een duidelijk hogere AIP dan we vergoed krijgen. We passen bij uit eigen zak.”

17

28-05-13 16:10

D

Frits Baltesen

Het aantal doden door hart- en vaatziekten daalt al dertig jaar. Sinds 2009 is het zelfs niet meer Dossier doodsoorzaak nummer één in Nederland. Desondanks blijven de cijfers imposant: elk jaar overlijden in Nederland 39.000 mensen aan hart- en vaatziekten. Jaarlijks worden ongeveer 400.000 mensen voor deze aandoeningen opgenomen in ziekenhuizen, waarbij dagopnames niet eens zijn meegeteld. De daling van het aantal doden is één kant van het verhaal, de andere kant is dat steeds meer mensen hun leven lang patiënt blijven. Nu zijn er een miljoen hart- en vaatpatiënten, maar de Hartstichting schat dat hun aantal de komende zeven jaar met liefst 30% stijgt naar 1,3 miljoen Nederlanders. Bovendien komt langzaam maar zeker een einde aan de dalende trend van het aantal sterfgevallen, net als in het buitenland. “In de jaren zeventig en tachtig was de afname van het aantal doden vooral te danken aan de daling van het aantal rokers en aan andere leefstijlveranderingen, zoals gezonder eten en meer bewegen. De laatste vijftien jaar kwam de gezondheidswinst vooral door medicijnen, zoals bloeddrukverlagers, anti-stollingsmiddelen en vooral statines. En natuurlijk de introductie van dotteren”, zegt Jaap Seidell, hoogleraar voeding en gezondheid aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. “De komende tijd zal het veel moeilijker zijn om de sterfte verder te verminderen.” Grenzen Seidell meent dat de medicijnen grotendeels zijn uitontwikkeld. Ook de behandelmethoden in ziekenhuizen hebben hun grenzen bereikt. Hij denkt dat de komende jaren de meeste gezondheidswinst weer gezocht moet worden in, hoe moeilijk ook, een gezondere leefstijl. “Daar is al een slag gemaakt, maar het kan nog beter: meer groente en fruit eten, minder volvette producten, volkorenbrood in plaats van witbrood, minder zout eten en niet roken.” Een studie liet onlangs bijvoorbeeld de effecten zien van minder zoutgebruik. Gemiddeld is de zoutinname in Nederland negen gram per dag per persoon. Als dat zou worden teruggebracht tot de door de Gezondheidsraad aanbevolen zes gram, zouden daardoor 1.050 à 2.250 mensen per jaar minder overlijden. Dit effect is zelfs groter dan wanneer iedereen zou stoppen met roken. Het hoort bij de visie van Seidell, dat preventie ‘heel erg zeker’ helpt. Hij ziet vooral mogelijke winst in de aanpak van overgewicht. Als de risicogroep haar 18

OF 6.indd 18

O p ti ma Far ma

‘Leefstijl en therapietrouw kunnen nog zoden aan de dijk zetten’

DOSSIER

Hart en vaatziekten: hoe verder?

Langzaam komt een eind aan de daling van het aantal doden door hart- en vaatziekten. Is een verdere daling nog mogelijk? Betere medicatie kan in de toekomst meer gezondheidswinst opleveren, denken wetenschappers. “Maar wat echt zoden aan de dijk zet is preventie door een betere leefstijl.” Optima farma

28-05-13 16:10

uw de

Dossier

leefstijl aanpast, verbetert dat hun bloeddruk en cholesterol ‘enorm’. Seidell: “We hebben gezondere vetten nodig, minder toegevoegde koolhydraten, meer vezels, een lager gewicht en minder zout. Diabetes type -2 is voor 90% toe te schrijven aan een verkeerde leefstijl.” Bètablokkers Nelleke van der Houwen, adviseur wetenschap bij de Hartstichting, denkt dat op meer terreinen gezondheidswinst is te behalen. Zoals - toch - op het gebied van geneesmiddelen. “Niet alle medicijnen werken altijd even goed bij iedereen. Neem ACE-remmers. Uit onderzoek uit 2009, gesteund door de Hartstichting, blijkt dat deze medicijnen bij een kwart van de patiënten de kans op een hartinfarct of overlijden niet verlagen. Bij drie kwart van de patiënten werken de medicijnen juist heel goed en verlagen ze de kans op overlijden of een hartinfarct met 30%. Vooral erfelijke eigenschappen bepalen of een ACE-remmer nut heeft. Het op de juiste manier inzetten van medicijnen vergroot de effectiviteit.” De Hartstichting investeert jaarlijks gemiddeld €20 miljoen in wetenschappelijk onderzoek. De organisatie steunt bij haar beleid op drie pijlers, zegt Van der Houwen. De eerste pijler is: eerder opsporen. Dat wil zeggen hart- en vaatziekten ontdekken voordat er klachten en onherstelbare schade ontstaan. De tweede pijler van de Hartstichting is behandelen op maat. Daaronder valt een betere medicatie of gerichter voorschrijven van medicatie. De derde pijler van het beleid van de Hartstichting richt zich op onderzoek naar herstel van schade door hart- en vaatziekten. “Veel behandelingen herstellen niets en stoppen de ziekteprocessen niet”, zegt Van der Houwen. De Hartstichting heeft de afgelopen jaren met succes ook gepleit voor een brede beschikbaarheid van defibrillatoren, ofwel AED’s. Wie nu buiten het ziekenhuis een hartstilstand krijgt, heeft meer kans om te overleven – onder meer doordat AED’s snellere reanimatie mogelijk maken. De apparaten hangen nu zelfs in supermarkten. Positief gevolg: in 2011 kreeg 40% van de slachtoffers binnen zes minuten een eerste schok van een AED, vijf jaar daarvoor was dat slechts 22%.

Jaarlijks overlijden 39.000 Nederlanders aan hart- en vaatziekten veel medicijnen slikken, met alle bijwerkingen van dien. Pasterkamp wijst ook op een grote groep mensen die risico loopt op hart- en vaatziekten, maar bij wie niet te voorspellen valt of zij daadwerkelijk met een infarct of hartfalen te maken krijgen. “Van mensen met een hoge bloeddruk, diabetes type-2, een hoger gewicht en de 80-plussers weten we dat ze risico lopen die houden we redelijk in de gaten. Het is moeilijker iets te doen voor de rest”, zegt Pasterkamp. Opvallend: Pasterkamp ziet een mogelijk

sterke gezondheidswinst voor patiënten, zowel bij hun behandeling als voor preventie, wanneer zij hun medicijnen beter gebruiken. Er zijn publicaties die aantonen dat lang niet alle patiënten hun medicatie optimaal innemen. De Utrechtse hoogleraar stelt dat deze berichten laten zien dat patiënten daarin beter gemotiveerd en begeleid kunnen worden, of dat gebeurt door het apotheekteam, artsen of nursepractitioners. “Als het maar gebeurt. Op dit gebied kunnen stappen worden gezet.”

Professor Jaap seidell: "Gezond leven helpt."

Medicijnen Ook Gerard Pasterkamp, hoogleraar experimentele cardiologie aan de Universiteit Utrecht, wijst erop dat hart- en vaatpatiënten weliswaar vaker overleven, maar ook blijvende gezondheidsschade houden en Optima farma

OF 6.indd 19

19

28-05-13 16:10

Praktijk

Kwaliteit farmaceutische zorg aan de balie kan beter

Motiverend coache sleutel naar verb Joyce Meijer, farmaceutisch consulent van Apotheek Filmwijk in Almere

Edwin Bos

P

Honderden apotheken laten hun farmaceutische zorgpraktijk verlening testen door mystery guests van AMP. Wat blijkt: in slechts 13% van de apotheken worden netjes alle WHAM-vragen worden gesteld. Het kan dus veel beter aan de balie. Apotheekmedewerkers realiseren zich nog vaak onvoldoende hoe belangrijk de naleving van standaarden is voor een zorgvuldig advies. Dat blijkt uit cijfers van AMP, een onafhankelijk onderzoeksbureau dat de kwaliteit van de dienstverlening in apotheken onderzoekt. Apotheken die deelnemen – vorig jaar ruim 750 - krijgen zes keer per jaar bezoek van een mystery guest, met elke keer een ander onderwerp. Daarbij wordt de apotheek getoetst op bejegening, probleemanalyse en voorlichting en verstrekking. Uit onderzoeksresultaten van de afgelopen drie jaar, vijftien casus20

OF 6.indd 20

sen en 9000 bezoeken blijkt dat in slechts 13,3% van de apotheken de medewerkers een complete probleemanalyse uitvoeren, bijvoorbeeld door het stellen van alle WHAM-vragen (zie kader). “Het gebruik van de WHAM-vragen is al jaren een aandachtspunt in de apotheken. Maar we zien daar maar beperkt verbetering in”, vertelt AMP-directeur en bedrijfskundige Gert-Jan Renardel de Lavalette. “Dat is jammer omdat bij een onvolledige probleemanalyse ook slecht gescoord wordt op voorlichting en verstrekking. Verder blijkt dat een goed adviesgesprek niet meer tijd kost.” WHAM-vragen zijn bekend geworden door de zelfzorgstandaarden van de KNMP, maar feitelijk een onmisbaar uitgangspunt voor de analyse van iedere zorgvraag, zowel bij receptgeneesmiddelen als zelfzorgmiddelen. Gedragsverandering Apotheken slagen er tot nog toe onvoldoende in om de feedback van AMP om te zetten in een betere farmaceutische patiëntenzorg. “Apothekers zijn over het algemeen meer gericht op zorg en minder op het managen van medewerkers. Het zijn wetenschappers die dit niet in hun opleiding hebben meegekregen. Het een keer ter sprake brengen in een werkoverleg is

niet voldoende. Ook horen we regelmatig dat apothekers de resultaten overhandigen aan assistenten en het daar vervolgens bij laten.” Renardel de Lavalette is van mening dat apothekers de benodigde vaardigheden om motiverend te coachen kunnen aanleren ‘als zij daar meer voor open zouden staan’. Een alternatief is om het managen van het apotheekteam te delegeren aan bijvoorbeeld een farmaceutisch consulent of farmakundige. Apothekers vergoelijken volgens Renardel de Lavalette vaak tegenvallende resultaten. ‘Het is maar handverkoop’ is een veelgehoorde reactie van apothekers. “Laatst beweerde een apotheker dat zijn apotheek slecht had gescoord omdat onze mystery guest tijdens de lunch de apotheek had bezocht. Dan staat bij ons de stagiaire aan de balie”, zei hij. Apothekersassistenten hebben de neiging tegenvallende scores te bagatelliseren omdat ze zelf ervan overtuigd zijn dat ze goede zorg leveren. “Apotheekmedewerkers vinden dat ze goede zorg leveren als zij empathie tonen. ‘Ik doe het goed omdat de klant mijn zorgverlening als prettig ervaart’. Ze hebben vaak ook voor dit werk gekozen omdat ze geven om mensen. Maar kwalitatief goede zorg is meer dan empathie tonen.” Uit de scores van het Mystery Guest Optima farma

28-05-13 16:10

Praktijk

chen erbetering

nsulent Almere

Onderzoek van de afgelopen jaren blijkt dat apotheekmedewerkers op het onderdeel ‘bejegening’ dan ook hoog scoren, in vergelijking met de onderdelen ‘analyse zorgvraag’ en ‘voorlichting, verstrekking en advisering’. Apotheekmedewerkers nemen over het algemeen voldoende tijd voor de klant, komen zelfverzekerd en vriendelijk over en spreken duidelijk. Kwetsbaar Opvallend aan de scores van het Mystery Guest Onderzoek is verder dat een kleine groep apotheken regelmatig terugkomt in de top-10. Bijvoorbeeld Service Apotheek Nistelrode, vorig jaar en in 2009 de Beste Apotheek van Nederland. Maar de absolute koploper is Apotheek ’t Hooge Zand, de beste apotheek van de laatste vijf jaar. De apotheek behaalde de eerste plaats in 2012 en 2010 en werd tweede in 2008 en 2009. Maar ook in de jaren daarvoor scoorde deze apotheek hoog: eerste in 2005, vijfde in 2007 en zesde in 2003. Hoe komt het dat deze apotheken gemiddeld veel beter scoren dan de overige honderden apotheken die deelnemen? Volgens Renardel de Lavalette zijn deze apothekers constant bezig met kwaliteitsverbetering. “Dat zijn de apothekers die zich kwetsbaar opstellen en zichzelf de vraag durven stellen ‘wat zijn onze verbeterpunten?’” Zorgverzekeraars Het team van Apotheek ’t Hooge Zand heeft inderdaad een bijzondere samenstelling: drie apothekers (2,7 fte) en zeven assistenten (4,4 fte). Apotheker Anne de Vries-Bots van Apotheek ’t Hooge Zand: “We hebben heel bewust gekozen voor een tweede apotheker (in opleiding) in plaats van een extra assistente. Die is overigens niet duurder dan de duurste assistent.” In Apotheek ’t Hooge Zand werken de apothekers actief mee aan alle processen van herhaalservice tot ontslagmedicatie en

“Apotheekmedewerkers vinden dat ze goede zorg leveren als zij empathie tonen” het kwaliteitshandboek. Apotheker Thaliet Brink-van der Wal: “Het grote voordeel hiervan is dat de basisprocessen strak verlopen wat rust geeft op de werkvloer.” De processen zijn onderverdeeld in groepjes bestaande uit apothekers en assistenten. En apothekers sturen in deze apotheek niet de assistenten aan, maar ze vormen samen Optima farma

OF 6.indd 21

21

28-05-13 16:10

DVN A4 advertentie PW 01-2012.indd 1 OF 6.indd 22

10-1-2012 11:28:35 28-05-13 16:10

11:28:35

Praktijk een team. Brink-van der Wal is ervan overtuigd dat een apotheek op deze manier de beste kwaliteit levert. “Wij merken dat assistentes dit een heel prettige manier van werken vinden. Ze zeggen dat ze veel leren van nascholing, maar het meeste van ons.” Andere factoren van het succes zijn volgens de apothekers: rechtstreekse lijnen met de huisartsen en altijd bereikbaar zijn voor patiënt, assistent en huisarts. Maar niet alleen bij het mystery quest-onderzoek scoort Apotheek ’t Hooge Zand goed. De Vries-Bots: “We zijn ook de beste volgens het CQI-onderzoek, het landelijke onderzoek naar klanttevredenheid.” Ook scoort de apotheek hoog (9,1) in het kwaliteitstraject Apotheken door Cliënten Bekeken. Zorgverzekeraars blijken overigens niet bijzonder geïnteresseerd te zijn in ‘de beste apotheek van Nederland’. “We kunnen intekenen op een standaard pluscontract. Maar een contract op maat krijgen we niet aangeboden”, aldus Brink-van der Wal. Apotheek ’t Hooge Zand investeert veel in personeel om dit hoge kwaliteitsniveau vast te houden. Ook in deze tijd van financiële krapte. Volgens De Vries-Bots en Brink-van der Wal is de grens inmiddels echter wel bereikt.

13,3% van de apotheken stelt alle WHAM-vragen Uit een analyse van data uit het Mystery Guest Onderzoek van AMP van de afgelopen drie jaar, 15 casussen en 9000 bezoeken komen de volgende resultaten naar voren. Het percentage geeft het aantal apotheken aan dat scoort op de vraag. W: voor Wie is het advies bedoeld?: 65,1% H: Hoe lang al last: 36,5 % A: wat heeft u er Aan gedaan?: 42,3% 41,2% M: gebruikt u Medicijnen?: Alle WHAM-vragen gesteld:

13,3%

Top-10 Beste apotheken van de afgelopen vijf jaar Onderstaand de volgens het Mystery Guest Onderzoek van AMP beste apotheken van de afgelopen vijf jaar. 1 Apotheek 't Hooge Zand, Hoogezand 2 Service Apotheek Nistelrode, Nistelrode 3 SAL Apotheek Rijkerswoerd, Arnhem 4 Apotheek Stevenshof, Leiden 5 Acacia Service Apotheek, Ede GL 6 Kring-apotheek Kattenbroek, Amersfoort 7 VAL Apotheek Panacee Grubbenvorst, Grubbenvorst 8 Apotheek Voorhout, Voorhout 9 Apotheek Gilze, Gilze 10 Service Apotheek de Muiden, Genemuiden

Optima farma

OF 6.indd 23

‘Nooit genoegen nemen met ja of nee’ Joyce Meijer, farmaceutisch consulent van Apotheek Filmwijk in Almere, coacht één dag per week de assistenten van het apotheekteam. Daarnaast werkt ze aan betere zorgverlening aan de balie. Uitgangspunt daarbij zijn de door de apotheek behaalde scores in het mystery guest-onderzoek van Kring-apotheken. “We scoren niet onvoldoende, maar er zijn zeker verbeterpunten. Daar werk ik samen met de assistenten aan.” Tijdens het werkoverleg bespreekt een van de assistenten een casus uit het mystery guest-onderzoek. Alle assistenten bestuderen ter voorbereiding de zelfzorgstandaarden want iedereen krijgt een vraag over deze casus. Door deze werkwijze voelen alle assistenten zich verantwoordelijk, wat volgens Meijer heel motiverend werkt. “We willen beter scoren dus iedereen werkt ook mee. Daarnaast is het natuurlijk leuk om wat anders te doen, even niet aan de balie staan.” Wat zijn zoal de verbeterpunten in Apotheek Filmwijk? “We vergeten vaak één van de WHAM-vragen te stellen. Bijvoorbeeld gebruikt u ook andere geneesmiddelen? of welke actie heeft u zelf ondernomen?” Meijer vertelt de assistenten dat ze nooit genoegen moeten nemen met ja of nee, maar altijd moeten doorvragen. “Maar ook dat ze de zorgstandaarden op de Kennisbank gewoon open kunnen zetten op het scherm. We hoeven echt niet alles uit het hoofd te weten.” Het apotheekteam werkt inmiddels een jaar op deze manier aan de verbetering van de baliegesprekken. Of dit ook heeft geleid tot een betere score is nog niet bekend. Aanleiding voor de apotheker om Meijer te vragen voor deze coachende taken is tijdgebrek. “Daarnaast vindt zij het belangrijk dat verbeteringen vanuit het team zelf komen. Wij staan aan de balie, dus daar moet het gebeuren.” De assistenten hebben volgens Meijer geen moeite met haar leidinggevende functie. “Iedereen accepteert dat. Ik werk ook al veertien jaar in deze apotheek, waarvan de laatste drie jaar als farmaceutisch consulent.”

23

28-05-13 16:10

Update

‘Inzet apotheekteam onmisbaar’ Lareb Intensive Monitoring stelt ervaring van de gebruiker centraal Farmakundige Judith Hendriks is werkzaam bij het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb en bespreekt in deze rubriek geregeld het Lareb Intensive Monitoring systeem. Deze maand gaat zij in op de belangrijke rol die jij en je team hierbij kunnen spelen. Judith Hendriks

Wanneer geneesmiddelen op de markt komen, zijn ze bij een beperkte groep mensen onderzocht. Ervaringen van gebruikers uit de dagelijkse praktijk ontbreken hierbij vaak. Denk hierbij aan ervaringen van patiënten die al wat ouder zijn en veel medicijnen tegelijkertijd gebruiken. Of patiënten die een bepaalde ziekte of meerdere ziektebeelden tegelijkertijd hebben. Inderdaad: dit is juist de groep die dagelijks in de apotheek komt.

waarmee de patiënt zich thuis online via www.lim.lareb.nl kan aanmelden. De patiënt krijgt gedurende een vaste periode een aantal online vragenlijsten waarin gevraagd wordt naar het gebruik van het geneesmiddel en eventueel opgetreden bijwerkingen. Als apothekersassistent, farmaceutisch consulent en farmakundige ben je een belangrijke en onmisbare schakel in de apotheek. Jij hebt rechtstreeks contact met de patiënt; jij kunt de patiënt over LIM informeren en motiveren om zich daadwerkelijk aan te melden. Omdat het apotheeksysteem automatisch signaleert of iemand in aanmerking komt voor deelname in dit onderzoek, kan dit project gemakkelijk uitgevoerd worden in de apotheek. Wil jij een bijdrage leveren aan het monitoren van de geneesmiddelenveiligheid in jouw apotheek? Meld in overleg met de apotheker jouw apotheek aan op www.lim.lareb.nl of stuur een e-mail ([email protected]). Ik stuur je kosteloos een

startpakket toe met daarin de patiëntenfolder, waarna je meteen aan de slag kunt. Benieuwd naar de onderzoeksvragen of de aanmelddemo? Raadpleeg de website voor apotheken op www.lim.lareb.nl.

Om informatie over nieuwe of zeldzame bijwerkingen van geneesmiddelen snel op te sporen heeft Lareb het Intensive Monitoring systeem (LIM) ontwikkeld, waarin de ervaringen van de gebruikers van het geneesmiddel centraal staan. Vooral bij geneesmiddelen met een nieuw werkingsmechanisme is deze informatie nodig. Melding Als een patiënt een geneesmiddel gaat gebruiken dat met LIM gevolgd wordt, krijg je tijdens de receptverwerking een melding op je scherm: ‘Dit geneesmiddel wordt gevolgd met LIM, geef de folder mee’. Als je de folder meegeeft, kun je toelichten dat er een code in staat, 24

OF 6.indd 24

Optima farma

28-05-13 16:10

Verenigingsnieuws

O p ti ma Far ma

Optima Farma Voor vragen over je beroep of de vereniging Optima Farma kun je contact opnemen met Margo Briejer, ambtelijk secretaris. KNMP – Optima Farma t.a.v. Margo Briejer Postbus 13166 2500 ED Den Haag telefoon: 070 373 72 15 e-mail: [email protected]

Agenda 8 juni

Open Dag Farmaceutisch Consulent 10.00 – 13.00 uur Locatie: Saxion, Deventer, Tel 0570-603083 Altijd al de spil willen zijn binnen het apothekersteam en de schakel tussen de apotheker en het team? Heb je interesse? Meld je dan aan via [email protected]

19 juni

Proeflessenavond Farmaceutisch Consulent

Optima farma

OF 6.indd 25

Optima Farma 2013 Het Optima Farma congres op zaterdag 20 april was weer een geslaagde dag. Het was even wennen om de dag in het voorjaar te organiseren, maar we hebben vele positieve reacties ontvangen, zowel over de datum als de inhoud. Hiervoor dank! Onder de deelnemers hebben we een enquête gehouden met vragen over het congres, het vakblad en de beroepsvereniging Optima Farma. Hieronder enkele resultaten: Congres De voornaamste redenen dat jullie naar het congres gaan zijn: de vakinhoudelijke informatie (41%), nieuwe producten en/ of diensten (23%), het delen van vakkennis(14%) en het ontmoeten van collega’s (8%). Voor het congres van 2014 nemen we deze opmerkingen mee en gaan we kritisch kijken welke verbeteringen we kunnen aanbrengen. Vakblad Het vakblad Optima Farma wordt door de apothekersassistenten zeer goed (67%) gelezen in vergelijking met andere

vakbladen, zoals het digitale SBA Magazine (47%), UA (43%) en PW (5%). Jullie hebben ook suggesties gedaan voor onderwerpen waar je graag over leest. Daar gaan we mee aan de slag! Beroepsvereniging Optima Farma Binnenkort komt het bestuur een dag bijeen om met elkaar te brainstormen en invulling te geven aan het jaarplan 20132014 van de vereniging en het formuleren van speerpunten. Uiteraard nemen we de door jullie genoemde suggesties hierin mee. Inhoudelijke zaken zoals een aanspreekpunt van en voor de leden, samenwerking met aanverwante beroeps-, branche- en patiëntenorganisaties, bewaking van kwaliteit en deskundigheid van onze beroepsgroep staan voorop. Andere punten die in het oog springen zijn naast het vakblad en congres, een digitale nieuwsbrief met vakinformatie, toegang tot de Kennisbank, kortingen op bepaalde diensten en producten en scholing. We houden jullie op de hoogte van de uitkomst van deze brainstormdag en de plannen die op stapel staan.

Proeflessenavond Farmaceutisch Consulent Op 19 juni aanstaande verzorgt de hbo-opleiding Farmaceutisch Consulent een proeflessenavond voor geïnteresseerden. Tijdens deze avond zullen de vakdocenten lessen en workshops verzorgen. Kom ook zodat je alvast kunt 'proeven' aan de opleiding. Meld je nu aan via [email protected]. Dit kan tot 12 juni. Als er vragen zijn neem dan gerust contact op via telefoonnumer 0570-603083. 25

28-05-13 16:10

Referenties: 1. Florman S, Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):1211-1213. 2. Alloway R, Steinberg S, Khalil K, et al. Transplant Proc. 2005;37(2):867-870. 3. Florman S, Alloway R, Kalayoglu M, et al. Transplantation. 2007;83(12):1639-1642. 4. van Hooff JP, Alloway RR, Trunecka P, et al. Clin Transplant 2011: 25: E1–E12 5. SmPC Prograft 6. SmPC Advagraf 7. Handleiding geneesmiddelsubstitutie KNMP/Winap, april 2010 8. Kahan BD, Welsh M, Urbauer DL, et al. J Am Soc Nephrol. 2000;11(6):1122-1131.

Verkorte product informatie Advagraf® Naam van het geneesmiddel: Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg en 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard, bevatten respectievelijk 0,5 mg, 1 mg, 3mg en 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Indicaties: Profylaxe van transplantaat-afstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelenwerden behandeld Farmacotherapeutische groep: Macrolide immunosuppressief middel, ATC-code: L04A A05. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Advagraf capsules dienen direct na uitname uit de blisterverpakking te worden ingenomen. De capsules dienen in zijn geheel met vloeistof (bij voorkeur water) te worden ingenomen (liefst in de ochtend) op een lege maag of ten minste 1 uur vóór of 2-3 uur na de maaltijd . Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één of meer van de hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige ongewenste voorvallen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege gelimiteerde gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden.. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn kunnen het risico van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimus concentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Risicopatiënten op ventriculaire- en septumhypertrofie die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, dienen regelmatig gemonitord te worden. Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT interval verlengen maar substantieel bewijs dat Torsades de Pointes veroorzaakt kan worden ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom. Er is melding gemaakt van de ontwikkeling van EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen, verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBVVCA serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterior reversibel encefalopathy syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptonen hebben die mogelijk duiden op PRES, dient een radiologisch onderzoek uitgevoerd te worden. Er is beperkte ervaring bij non-blanke personen en patiënten met een verhoogd immunologisch risico. Capsules bevatten lactose. De printinkt gebruikt voor opdruk van de Advagraf capsules bevat soja lecithine. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4 in de lever en in de darmwand. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap, borstvoeding en vruchtbaarheid: Tacrolimus kan worden overwogen bij zwangere vrouwen indien er geen veiliger alternatief beschikbaar is. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Bijwerkingen: Veel van de hieronder weergegeven bijwerkingen zijn reversibel en/of reageren op dosisverlaging. Volgende bijwerkingen deden zich vaak (≥ 1/100 tot < 1/10) tot zeer vaak (≥ 1/10) voor (zie de volledige SPC tekst voor de bijwerkingen met incidentie soms; zelden; zeer zelden, niet bekend). Zeer vaak: hoofdpijn, tremor, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen, diabetes mellitus, hyperglycemie, hyperkaliemie, hypertensie, abnormale resultaten leverfunctie test, slapeloosheid. Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie, anemie, thrombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcel analyse, leukocytose, zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven, oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oorsuizen, parenchymale long afwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten,faryngitis,neusverstopping en ontstekingen, maagdarm klachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulair necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen, uitslag, pruritis, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, rugpijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, anorexia, metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, hypomagnesemie, hypokaliemie, hypocalciemie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipdemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie, primaire transplantaat dysfunctie, thromboembolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen, koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts toename, galgang aandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht, verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, depressieve gevoelens, stemmings-afwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn gerapporteerd. Afleveringstatus UR Inschrijving Advagraf 0,5 mg capsules (EU/1/07/387/002); Advagraf 1 mg capsules (EU/1/07/387/004); Advagraf 3 mg capsules (EU/1/07/387/012); Advagraf 5 mg capsules (EU/1/07/387/008). Vergoeding Advagraf wordt volledig vergoed; voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62, 2333 BE Leiden. PO Box 344, 2300 AH Leiden. Tel: +31(0)71 545 57 45. Fax: +31(0)71 545 58 00. Datum: November 2011 Verkorte product informatie Prograft® Samenstelling: Capsules met 0,5 mg, 1 mg en 5 mg tacrolimus, concentraat voor infusie met 5 mg tacrolimus per ml. Indicaties: profylaxe van transplantaat afstoting bij allogene lever, nier of hart transplaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werd behandeld. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één der hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen: Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucoseconcentraties, bloedwaarden elektrolyten (in het bijzonder kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Indien klinisch relevante afwijkingen van deze parameters worden waargenomen, dient aanpassing van het immunosuppressieve regiem te worden overwogen. Tijdens episodes van diaree dienen de tacrolimus bloedspiegels te worden gemonitord. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten of andere fytotherapeutica dienen gedurende therapie met Prograft te worden vermeden Ventriculaire- en septumhypertrofie zijn in zeldzame gevallen waargenomen. Het merendeel was reversibel en betrof doorgaans kinderen met tacrolimus bloeddalconcentraties die veel hoger waren dan de maximale aanbevolen waarden. Tacrolimus kan het QT interval verlengen, bewijs voor het veroorzaken van Torsades de Pointes ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT syndroom. Er zijn meldingen van de ontwikkeling van Epstein-Barr virus (EBV) gerelateerde lymfoproliferatieve ziekten bij met Prograft behandelde patiënten. Patiënten overgezet naar Prograft dienen geen gelijktijdige antilymfocyten behandeling te ondergaan. Van zeer jonge (< 2 jaar) EBV-VCA- negatieve kinderen is gerapporteerd dat zij een groter risico op de ontwikkeling van een lymfoproliferatieve ziekte lopen. Daarom dient in deze patiëntengroep de status van de EBV-VCA serologie te worden vastgesteld alvorens met de Prograft behandeling te beginnen. Zorgvuldige monitoring met behulp van EBV-PCR gedurende de therapie wordt aanbevolen. Een positieve EBV-PCR kan gedurende maanden aanwezig zijn maar hoeft niet persé een indicatie van een lymfoproliferatieve ziekte of lymfoom te zijn. Blootstelling aan zon- en UV-licht dient beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Prograft bevat lactose. Extra voorzichtigheid dient te worden betracht bij patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen als galactoseintolerantie, Lapp-lactase-deficiëntie of glucosegalactose-malabsorptie. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap en borstvoeding: Tacrolimus kan de placenta kan passeren. Prograft behandelde patiënten dienen geen borstvoeding te geven. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Beïnvloeding van de rijvaardigheid en het vermogen om machines te bedienen: Tacrolimus kan visuele en neurologische stoornissen veroorzaken. Dit effect kan worden versterkt in combinatie met alcohol. Bijwerkingen: Immunosuppressie verhoogt de kans op infecties en kan het verloop van reeds bestaande infecties verergeren. Bovendien wordt het risico op maligniteiten verhoogd. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn in verband met tacrolimustherapie gerapporteerd. Een aantal bijwerkingen is dosisafhankelijk en reageert op dosisreductie. Volgende bijwerkingen deden zich vaak tot zeer vaak voor (zie voor de bijweringen met incidentie soms, zelden, zeer zelden en niet bekend de geregistreerde 1B-1 tekst).. Zeer vaak: hyperglycemie, diabetes mellitus, hyperkaliemie, slapeloosheid, tremor, hoofdpijn, hypertensie, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen Vaak: anemie, leukopenie, thrombocytopenie, leukocytose, afwijkende rode bloedcel analyse, hypomagnesemie, hypofosfatemie, hypokaliemie, hypocalciemie, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, verminderde eetlust, anorexia, metabole acidosis, hyperlipidemie, hypercholesterolemie, hypertriglyceridemie, andere stoornissen in de electrolythuishouding, symptomen van angst, verwardheid en desoriëntatie, depressie, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, convulsies, verminderd bewustzijn, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, perifere neuropathie, duizeligheid, verminderd vermogen tot schrijven, zenuwstelselaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oogaandoeningen, oorsuizen, ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardia, bloedingen, thromboembolische en ischemische voorvallen, perifeer vasculaire, dyspnoe, parenchymale long afwijkingen, pleurale effusie, faryngitis, hoesten, neusverstopping en ontstekingen, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale ulceratie en perforatie, gastrointestinale bloedingen, stomatitis en zweervorming, ascites, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, constipatie, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, maagdarm klachten, lever enzym en functie afwijkingen, galstuwing en geelzucht, hepatocellulaire schade en hepatitis, galgangontsteking, pruritis, uitslag, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, rugpijn, nierfalen, acuut nierfalen, oligurie, tubulair necrose, toxische nefropathie, problemen met urineren, blaas en urethra symptomen, asthenie, koorts, oedeem, pijn en onbehagen, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichts toename, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, primaire transplantaat dysfunctie. Inschrijving: Prograft 0,5 mg capsules (RVG 22236); Prograft 1 mg capsules (RVG 18107); Prograft 5 mg capsules (RVG 18108); Prograft infusieconcentraat 5 mg/ml (RVG 18109). Vergoeding: Prograft wordt volledig vergoed, voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62, 2333 BE Leiden. PO Box 344, 2300 AH Leiden. Tel: +31(0)71 545 57 45. Fax: +31(0)71 545 58 00. Datum: Oktober 2011

OF 6.indd 26

L D I

S

L g H z d k

28-05-13 16:10

661665

LADIVAL ZET DE OVERGEVOELIGE HUID IN HET ZONNETJE

SPECIAAL VOOR DE OVERGEVOELIGE HUID

Ladival zonnebrandproducten zijn ideaal bij allergische huidreacties (zonneallergie) ten gevolge van blootstelling aan de zon. De lichte gelformule bevat geen olie of emulgatoren. Het is makkelijk te verspreiden, snel geabsorbeerd, watervast en laat de huid aangenaam zacht voelen. Daardoor uitermate geschikt voor kinderen. De kwaliteit van Ladival en de deskundigheid van de apotheek zorgen ervoor dat iedereen, van jong tot oud, zorgeloos kan genieten van de zon! UV-A en UV-B bescherming volgens EU richtlijnen Beschermt tegen de schadelijke gevolgen van IR-A straling Bevat geen kleurstoffen, parfum en conserveringsmiddelen www.ladival.nl OF 6.indd 27 661665_adv_ladival.indd 1

28-05-13 16:10 2/26/13 1:47 PM

De weg naar stabiele tacrolimus-spiegels ... 1-4

...een leven lang!

LET OP !

• Onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde verwisseling van formuleringen van tacrolimus met directe of verlengde afgifte is onveilig5,6 • Patiënten dienen te blijven op dezelfde formulering van tacrolimus met het daarmee overeenkomende dagelijkse regime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist ( par. 4.2)5,6 • Generieke substitutie van stoffen waarbij liever geen risico wordt genomen, vanwege veiligheid en effectiviteit, zijn stoffen met een smalle therapeutische breedte7 tacrolimus verlengde afgifte

250311-765

• Stabiele, consistente CNI-spiegels kunnen lange termijn resultaten verbeteren.8

Voor 1B-tekst en referenties zie elders in dit blad

advertentie's OF 6.indd 28hardlopenV8.indd 1

25-03-11 28-05-13 14:08 16:10