Het jonge kind op het juiste spoor Landelijk congres over het onderwijs aan jonge kinderen Woensdag 6 april 2016 Een initiatief van de Algemene Onderwijsbond en vakblad HJK Rijtuigenloods Amersfoort VOLLEDIG PROGRAMMA-OVERZICHT
1
2
Het jonge kind op het juiste spoor Het jonge kind op het juiste spoor is hét congres voor de onderbouw. Voor leerkrachten, bouwcoördinatoren en directies. Een inspirerende opening over de invloed van spelen op leren door pedagoge Elly Singer. Daarna 28 praktijkworkshops, lezingen en debatten. Collega’s die vertellen hoe zij kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong begeleiden of creativiteit stimuleren. Lezingen van ontwikkelingspsycholoog Steven Pont over hechting en zelfbeeld, Simone Mark over aanraken en taboes, de inspectie over het toezicht op de onderbouw. Een debat over kleuterverlenging of versnelling. Een schoolleider vertelt hoe zijn kindcentrum tot stand komt. Politici discussiëren over of en hoe kindcentra in hun verkiezingsprogramma komen te staan. Een informatiemarkt met de laatste materialen en methoden. En nog heel veel meer.
Schrijf je nu in op www.aob.nl/jongekind Prijs Kortingsprijs leden AOb en abonnees HJK Normale prijs De prijs is inclusief lunch en slotborrel
€ 195 € 225
Leden van de AOb maken gebruik van de voordeelprijs door hun lidmaatschapsnummer in te voeren. Abonnees van HJK maken gebruik van de voordeelprijs door hun abonneenummer in te voeren en de code 123456 op de plaats van het AOb lidmaatschapsnummer. Betalen is mogelijk met iDeal of wij sturen je een factuur op het adres van de school. Aanmelden Aanmelden kan via www.aobevents.nl/jongekind Vraag de kosten terug op school In de cao primair onderwijs is voor elke fulltime baan 500 euro budget beschikbaar voor individuele nascholing. Maak daar in overleg met de schoolleider gebruik van. Gebruik de uren voor individuele scholing In de cao primair onderwijs heeft iedere leerkracht recht op 2 uur voor individuele scholing per week, die je kan opsparen voor conferenties of een opleiding. Maak daar gebruik van! Punten voor het lerarenregister De conferentie wordt aangemeld voor punten voor het lerarenregister. Na afloop ontvang je een certificaat van deelname met daarop de toegekende punten. 3
Locatie en route Rijtuigenloods Amersfoort Terrein 'de Wagenwerkplaats' Piet Mondriaanplein 61 3812 GZ Amersfoort http://www.derijtuigenloods.nl/adres-en-route De Rijtuigenloods is uitstekend bereikbaar per openbaar vervoer, direct achter station Amersfoort. Kom je toch met de auto: gratis parkeren direct bij de Rijtuigenloods. Programma-tijden 9.30 inloop 9.45 opening door Aleid Beets Kessens (voorzitter HJK) en Liesbeth Verheggen (voorzitter AOb) 10.00 Elly Singer vertelt over spelbetrokkenheid en het intens leren van jonge kinderen 10.45 pauze 11.00 eerste ronde workshops, lezingen en debatten 12.30 lunch en activiteiten op Infomarkt 14.00 tweede ronde workshops, lezingen en debatten 15.30 pauze 15.45 afsluiting
4
Openingslezing Elly Singer 10.00-10.45 Spelbetrokkenheid en intens leren Pedagoog en kinderpsycholoog Elly Singer opent het congres met het onderwerp spelbetrokkenheid. De mate waarin een jong kind betrokken is bij spel, beïnvloedt het leren. En hoe hoger of beter betrokken, hoe veelzijdiger de ontwikkeling. Hoe kan een leerkracht spelbetrokkenheid vergroten? In haar speech gaat Singer in op het vrij spelen, alleen spelen, samen spelen met vriendjes, begeleid spelen en het meespelen van de juf of meester. Voor de leerkracht gaat het bij al die verschillende spelsituaties om balans en om inzicht in wat de kinderen nodig hebben. Dr Elly Singer is pedagoog en ontwikkelingspsycholoog. Ze was verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en Universiteit Utrecht. Elly Singer is netwerklid van vakblad HJK. Meer informatie op www.speelsleren.nl
5
Workshops, lezingen en debatten – eerste ronde 11.00-12.30 Hecht écht De invloed van de omgeving in de jonge jaren van een mens dreunt vaak nog tot ver in de volwassenheid na. Als je een kind 'op het juiste spoor' wilt zetten, kun je eenvoudigweg niet om de hechting heen, aldus psycholoog Steven Pont. Via een verhaal over onder andere hamsters, politieagenten, de Vereniging van Verlegen Mensen, Robert M., wellnesscentra en hanenpoten onderzoekt Pont samen met jou het belang van hechting voor kinderen en het gedrag van de ouders en professionals in hun omgeving. Steven Pont is ontwikkelingspsycholoog en gezinstherapeut. www.stevenpont.nl Creatief buitenspelen met de Toverballenkar Creativiteit stimuleren is noodzaak voor de komende generaties, aldus Marga van Gijn. Haar Toverballenkar zet aan tot creativiteit tijdens het buitenspelen. Zoals een toverbal van kleur kan veranderen, zo kunnen de materialen in de kar in het spel bij kleuters veranderen. In de interactieve workshop besteedt Van Gijn ook aandacht aan het herkennen van creatief en nieuwsgierig gedrag tijdens het buitenspelen. Daarnaast is er ruimte voor de deelnemers om zelf met het materiaal uit de kar aan de slag te gaan. Marga van Gijn geeft les in groep 1/2 van basisschool De Spelwert in Zaltbommel. De inspectie over onderwijs aan jonge kinderen Hoe kijkt de Onderwijsinspectie naar jonge kinderen? In deze bijeenkomst vertelt inspecteur Hermine van Hemert over het nieuwe waarderingskader, ook wat betreft onderwijs aan groep 1,2 en 3. Dat nieuwe waarderingskader wordt op dit moment ingevuld. Van Hemert gaat graag in gesprek met leerkrachten over wat al is veranderd, waar de inspectie op let en wat er nog gaat veranderen. Hermine van Hemert is inspecteur in het primair onderwijs www.onderwijsinspectie.nl Wat vind ik? Wat zie ik? En wat doe ik dan? Centraal in deze workshop is jouw visie op het kind: hoe kijk je naar kinderen vanuit je basishouding? Vervolgens: waar ‘zit’ het kind in de praktijk. Hoe leert dit kind? Om die vraag te beantwoorden heb je kennis nodig van manieren van leren en individuele werkstijlen. Doe je dat vanuit je beroepsvaardigheden? Want als je werkt aan je eigen beroepsvaardigheden heb je geen experts nodig die je vertellen wat je moet doen. Marjolijn Offeringa is pedagogisch coach bij Doomijn Kinderopvang in Zwolle, en bestuurslid van Vereniging Jonge Kind (VJK). Anne Machiel is directeur van een basisschool in Enschede (onderdeel van kindcentrum) en is voorzitter van de VJK. www.verenigingjongekind.nl
6
Spelbegeleiding: belangrijke motor Voor jonge kinderen is het spel hét middel om te leren. Tegelijk blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat het voor leerkrachten vaak ingewikkeld is om kinderen in het spel te ondersteunen en te activeren. Hoe doe je dat? In deze workshop leert Kobi Wanningen je wat je nodig hebt om goed te kunnen spelen, het spel te verrijken en te verdiepen. Ze werkt interactief, met ruimte voor vragen en onderlinge uitwisseling. Kobi Wanningen is jonge kind-expert. Ze werkte mee aan het Ontwikkelingsvolgmodel en schrijft regelmatig artikelen voor het vakblad De wereld van het jonge kind. Gezondheidsproblemen in de klas Een workshop over hoe je als leerkracht om kan gaan met kinderen met gezondheidsproblemen. Nadere informatie volgt. Marianne Brouwer is kinderarts-pulmonoloog in het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen. Een kleutertalentgroep in de praktijk Vanuit haar eigen praktijk vertelt leerkracht Gerrie de Boer-Bies over hoogbegaafdheid bij kleuters. Hoe herken je een kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong? Wat zijn valkuilen en risico’s? Hoe werkt een kleutertalentgroep en wat kun je doen in je eigen klas? De Boer-Bies werkte jarenlang met kleuters. Omdat ze vaak ‘slimme’ kleuters tegenkwam is ze opleidingen gaan volgen en op zoek gegaan naar het juiste leeraanbod. Momenteel draait ze elke donderdagochtend een kleutertalentgroep waar 8 leerlingen van de 12 scholen van haar stichting aan deelnemen. Gerrie de Boer-Bies is sinds 1983 leerkracht in het basisonderwijs. Sinds vier jaar als leerkracht voor groep 3/4, daarvoor als kleuterjuf. Een kindcentrum: denken, durven, doen! Hoe geef je een kindcentrum vorm waarbij een inhoudelijke doorgaande lijn het doel is? John van Assouw, directeur van Kindcentrum de Bongerd in Oirschot, legt uit hoe hij zo’n centrum in drie jaar tijd heeft neergezet. Binnen Kindcentrum de Bongerd werkt het personeel vanuit een gezamenlijke visie. Medewerkers van de kinderopvang en het onderwijs worden flexibel ingezet door de hele organisatie heen. John’s motto is: denken, durven doen! John van Assouw is directeur van Kindcentrum de Bongerd en schoolleider van Daltononderwijs Antoniusschool in Oirschot.
7
Een rijke leeromgeving… met alledaagse materialen! In deze workshop laat juf Henrike van den Hurck zien dat je geen dure leermiddelen nodig hebt om kleuters een uitdagende leeromgeving te bieden. Sterker nog, de beste ‘lesmaterialen’ zijn goedkoop of zelfs gratis en heel makkelijk te vinden. Je krijgt praktische voorbeelden van hoe alledaagse materialen bijzondere, creatieve leersituaties opleveren. Maar pas op: na het volgen van deze workshop zie je overal kansen voor onderwijs, of je nu in de supermarkt, de bouwmarkt of het tuincentrum loopt. Henrike van den Hurck is kleuterjuf, houdt de website www.kleuterklasse.nl bij en is redactielid van het vakblad HJK. Sociaal- en taalvaardiger door spelen met poppen Spelen met poppen, knuffels en speelfiguren en het kijken naar poppenspel helpen om emoties te verwerken, herkennen en te benoemen. Daarnaast draagt het rollenspel met poppen bij aan denken en handelen vanuit verschillende perspectieven. De speelpleziermethodiek van Margot Wouterse-Schmitz besteedt structureel aandacht aan beide onderwerpen. In haar presentatie laat Wouterse-Schmitz je ervaren hoe je dagelijks - in grote en kleine groepen - met eenvoudig (tafel-)poppenspel het kijken, luisteren, samenspelen, praten en het empathisch vermogen van jonge kinderen kunt stimuleren. Margot Wouterse-Schmitz is ontwikkelaar en trainer van de speelpleziermethodiek, zie ook www.speelpleziermethodiek.nl Klas in beweging Kinderen van groep 3 en 4 willen bewegen en leren via hun lichaam. Als meubels het lokaal niet meer vullen, maar de kinderen zelf, hoe werk je dan? Op verschillende vrije scholen wordt sinds vijf jaar gewerkt met ander meubilair. In deze workshop krijg je een blik op deze manier van werken. Wat verandert er sociaal? Ook ga je zelf spelen. Annemiek de Leeuw is leerkracht op de Vrijeschool Den Haag. Samen met collega’s uit Den Haag vertegenwoordigt ze landelijk het principe van ‘de bewegende klas’. Aan de slag met ontwikkelingsmaterialen! Wil je de kwaliteit van het spel van kinderen met ontwikkelingsmaterialen verbeteren met het oog op het vergroten van leerervaringen? Neem materiaal mee (of op je telefoon een foto/film ervan), dat je gemakkelijk/moeilijk vindt om er kinderen zinvol mee te laten spelen. In deze workshop maak je een eerste aanzet tot aanpassingen op jouw materiaal, zodat het spel ermee meer betekenis krijgt. Zo verhoog je de betrokkenheid en krijgt de cognitieve ontwikkeling meer kans. Aleid Beets Kessens is specialist op het gebied van het jonge kind, orthopedagoog, docent bij Fontys OSO en voorzitter van de redactieraad van het vakblad HJK.
8
Het Nationaal Media Paspoort voor alle basisscholen Het is belangrijk dat ook jonge kinderen niet alleen mediakennis krijgen aangeboden, maar dat ze bijvoorbeeld ook inzicht krijgen in het vaak subtiele beroep dat media doen op hun gevoelsleven. Daarnaast is het nodig kinderen te stimuleren zélf na te denken over hun motivatie en mogelijke strategieën om slim met media om te gaan. Het Nationaal Media Paspoort is een doorlopende leerlijn. Leerlingen in het basisonderwijs krijgen zeven lessen over zeven thema's, die elk schooljaar terugkomen. Maak tijdens deze lezing kennis met het Paspoort en doe meteen een les mee! Bamber Delver is directeur Nationale Academie voor Media en Maatschappij. Hij geeft opleidingen, trainingen en presentaties over jeugd & media. Pedagogisch contact, verbondenheid door aanraking Mag je een kind nog op schoot nemen? Hoe haal je vechtende kinderen uit elkaar? Bied je een verdrietig meisje een troostende arm? De moraal van afgelopen decennia, maar ook excessen zoals die met zwemleraar Benno L. en pedagogisch medewerker Robert M., zorgden ervoor dat het aanraken van kinderen in een professionele context in een taboesfeer terecht kwam. Simone Mark pleit in deze interactieve lezing voor normalisering van de pedagogische aanraking, omdat deze noodzakelijk is voor de ontwikkeling van kinderen. Simone Mark werkt als zelfstandig onderwijsspecialist onder meer voor het NIVOZ, de Raad van de Kinderbescherming, Hogeschool Utrecht en in het speciaal onderwijs.
9
Tweede ronde Workshops, lezingen en debatten Debat: kleuterverlenging of sneller doorstromen In de onderbouw worden belangrijke beslissingen genomen over de schoolloopbaan van kinderen: een jaar langer kleuteren of juist sneller overstappen naar groep 3. Wetenschappers zijn over een jaar kleuterverlenging heel uitgesproken: zittenblijven helpt niet. Versnellen daagt juist uit. De inspectie dringt in het Onderwijsverslag aan op minder zittenblijven. Maar wordt daarmee niet de praktijkkennis van leerkrachten onderschat? Oftewel: hoe kom je als leerkracht tot een verstandige beslissing over kleuterverlenging of versnelling? Een gedachtewisseling met de praktijkmensen in de zaal, Hermine van Hemert (Inspectie) en Gijs Verbeek (Nivoz),onder leiding van Robert Sikkes (Onderwijsblad AOb). Debat: staat het Integraal Kind Centrum in het nieuwe regeerakkoord? De Onderwijsraad is er heel duidelijk over: het Integraal Kind Centrum moet er komen. Voorzitter Henriette Maassen van de Brink schetst de route er naar toe en de voorwaarden voor een goede invoering. De zaal kan extra aandachtspunten naar voren brengen. Kamerleden Karin Straus (VVD), Tjitske Siderius (SP), Michel Rog (CDA) en Paul van Meenen (D66) praten vervolgens onder leiding van Lisa Westerveld (AOb) of dit plan het gaat halen in de verkiezingsprogramma’s en het regeerakkoord van 2017. Vanuit de zaal reageren ook Anneke Elenbaas (onderwijsadviseur VVE en Jonge Kind, redactielid HJK), Liesbeth Verheggen (voorzitter AOb) en John van Assouw (directeur Kindcentrum De Bongerd). Groepsplannen vanuit spel: hoe doe je dat? De ontwikkeling en begeleiding van jonge kinderen in het basisonderwijs heeft eigen specifieke kenmerken. Denk aan de noodzaak van het spel en spelen voor kinderen, activiteiten creëren die betekenis hebben, betrokkenheid laten zien en het kind volgen in zijn totale ontwikkeling. In deze workshop laten Mirella Raijmakers en Nina van Enckevort zien hoe je vanuit deze voor kleuters belangrijke uitgangspunten een groepsplan kunt opzetten dat helpt in je dagelijkse praktijk. Mirella Raijmakers is leerkracht van groep 1-2, onderbouwcoördinator en jonge kind- en spelspecialist. Nina van Enckevort werkt met (jonge) kinderen in het basisonderwijs. Toets je beeld van toetsen Een toets afnemen bij peuters en kleuters. Is dat wel een goed idee? De meningen hierover lopen sterk uiteen met emotionele discussies tot gevolg. In de commotie wordt soms voorbijgegaan aan het waarom van peuter- en kleutertoetsen, denkt Nienke Lansink van Cito. Ze gaat daarom in op vragen, zorgen en misverstanden die leven rond het toetsen van jonge kinderen. Ze legt uit hoe een toets tot stand komt en wanneer je het wel en niet zou moeten doen. Nienke Lansink is toetsdeskundige bij Cito. Zie www.cito.nl 10
Better Together Betrokken ouders gaat verder dan af en toe een uurtje helpen op school, ook bij het jonge kind. Ouderbetrokkenheid 3.0, zoals het CPS dat noemt, vindt vooral thuis plaats. Vanuit de gedachte dat ouders zich ook buiten schooltijd (mede)verantwoordelijk voelen voor de ontwikkeling van hun kind in de klas. Peter de Vries legt je uit hoe zo’n samenwerking tot stand komt. Eenmaal op stoom draagt ouderbetrokkenheid 3.0 bij aan de leerresultaten van kinderen en levert het de leraar tijd en energie op. Peter de Vries is consultant bij CPS met als expertise ouderbetrokkenheid. Hij begeleidt scholen en ouders en schreef (mee aan) diverse boeken, onder andere: ‘Hoera, ik krijg kleuters!’ www.cps.nl. Daarnaast is hij netwerklid van het vakblad HJK. Fijne motoriek moet je leren De fijne motoriek gaat over alle gecoördineerde acties met de hand. Denk aan het pakken, loslaten en manipuleren van voorwerpen. In de eerste jaren op de basisschool leren kinderen bijvoorbeeld knippen, veters strikken en schrijven. Maar dat gaat niet vanzelf. In de workshop komen de principes van motorisch leren aan bod en hoe je die kunt toepassen in de praktijk. En wat kun je doen wanneer een kind moeite blijft houden met (fijn) motorische activiteiten? Ingrid van Bommel-Rutgers legt het uit. Ingrid van Bommel-Rutgers werkte jaren als kinderfysiotherapeut. Ze is docent, doet onderzoek naar kinderen met schrijfproblemen en is netwerklid van vakblad HJK. Materialen maken het spel Een rijke speelleeromgeving hoort bij het werken met jonge kinderen. Materialen maken kinderen nieuwsgierig en geven ze zin om te spelen. Maar hoe zorg je ervoor dat de inrichting van je klas hun brede ontwikkeling ondersteunt? En dat kinderen de verschillende hoeken aantrekkelijk vinden? Welk materiaal roept welk soort spel op en waar hebben kinderen in verschillende ontwikkelingsfasen behoefte aan? Hoe kun je materialen combineren en variëren en wat doet dat met het spel van kinderen? In deze workshop is aandacht voor praktische theorie en resultaten uit onderzoek, maar ook voor concrete oefening van jouw timmermansoog. Annerieke Boland is lector Jonge Kind aan de Hogeschool iPabo in Amsterdam en netwerklid van het vakblad HJK.
11
Model2talk: productieve gesprekken in de kleuterklas Uit onderzoek blijkt de rol van de leerkracht essentieel te zijn in het stimuleren van mondelinge taalvaardigheid van jonge kinderen. Hij of zij is hierin een model voor de kinderen. Gespreksactiviteiten bieden bij uitstek een context om kinderen beter te leren praten, en in gesprek samen interessante dingen te laten leren, aldus promovendus Chiel van der Veen. Maar hoe doe je dat precies? En welke gesprekstools kun je inzetten om meer te halen uit gesprekken met kleuters? Je leert het in deze workshop. Chiel van der Veen promoveert aan de VU. Hij doet onderzoek naar gespreksactiviteiten met kleuters. Daarnaast is hij redactielid van het vakblad HJK. Het aansporen van de specialist Deze workshop over de specialisatie ‘jonge kind begeleider’ wordt verzorgd door de Landelijke beroepsgroep Jonge kind specialisten (LBjk, onderdeel van het LBBO). Jonge kindspecialisten verdiepen zich in de specifieke en unieke ontwikkeling van het jonge kind in het onderwijs. Dat vraagt om speciale competenties van de leerkracht. De beroepsgroep coacht op deze competenties. Ze zet zich in voor de eigenheid van het jonge kind dat zich ontwikkelt op basis van spel en spelen. Het doel is jou als specialist bewust bekwaam te maken. Je bent toegerust met een stuk theoretische onderbouwing en gaat met een frisse blik naar de speel leeromgeving kijken. Liesbeth van Dijk-Lam en Ellen Oosterholt werken voor de Landelijke beroepsgroep Jonge kind specialisten (LBjk). http://www.lbjk.nl/ Lerend spelen in groep 3 In ontwikkelingsgericht onderwijs vormen spel- en onderzoeksactiviteiten het hart van het curriculum. Dat verandert niet als kinderen van groep 1-2 naar groep 3 gaan. Toch wordt op veel scholen het spel in groep 3 gereduceerd tot af en toe wat bouwen in een bouwhoek, of spelen in een thematische spelhoek die losstaat van andere activiteiten. Hoe werk je met spel aan de ontwikkeling van kinderen, juist in groep 3? In deze workshop praktijkvoorbeelden waardoor leerkrachten taal leren verbinden aan spelactiviteiten. Isabelle Vingerhoets is nascholer/onderwijsontwikkelaar bij De Activiteit, Landelijk centrum voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs. http://www.de-activiteit.nl/
12
Engels in de onderbouw Honderden scholen doen het al: Engels geven in de onderbouw. Maar hoe doe je dat en waar loop je tegenop? Een praktijkworkshop, extra actueel omdat het Platform Onderwijs 2032 in het nieuwe onderwijsprogramma Engels vanaf groep 1 wil invoeren. Passend onderwijs op de speelplaats Elk kind verdient fijne buitenspeeltijd. Kinderen die sociaal en motorisch minder competent zijn hebben het buiten vaak moeilijk. Ze vragen op verschillende manieren aandacht voor hun speciale behoeften. In deze workshop krijg je tips en tools om deze kinderen te ondersteunen en te begeleiden tijdens het buitenspelen. Een kleine interventie op de speelplaats kan voor deze kwetsbare groep kinderen wonderen doen. De buitenspeel-suggesties kun je morgen al gebruiken in je groep, want niemand mag 'buiten spel' staan. Marja van Delden werkte 27 jaar als leerkracht in de groepen 1 en 2. Ze heeft zich verdiept in kinderen die vragen om speciale aandacht op de speelplaats. Zie ook www.kommee.com. Haal meer uit media voor kleuters Goed voorbeeldgedrag, samenspel en een gezond 'mediamenu' helpen kinderen media goed te gebruiken. Binnen de kinderopvang staan mediaopvoeding en een bewuste (activerende) inzet van media steeds vaker op de agenda. Binnen het onderwijs draait het vooral om mediawijsheid. Maar hoe zit het dan met de onderbouw? Hoe slaan we de brug van mediaopvoeding naar mediawijsheid? Denise Bontje van onderwijsadviesbureau Sardes gaat met je in gesprek en komt met inspirerende voorbeelden. Denise Bontje is onderwijsadviseur bij Sardes. www.sardes.nl Daarnaast is zij redactielid bij het vakblad HJK. Ik zie ik zie wat jij niet hoort, ruikt, proeft, voelt… Betekenis geven aan de wereld om je heen is topsport voor jonge kinderen. Maar wat als jouw prikkelverwerking op een andere manier verloopt? Autisme-expert Ilonka van der Sommen zoomt in op zintuiglijke waarneming. Herken je bijvoorbeeld wiebelen op de stoel, ruw omgaan met spelmateriaal, ruiken aan voorwerpen, hard drukken op je potlood, graag bij het raam zitten, stampen, muisstil lopen: kom dan proeven van deze presentatie! Ilonka van der Sommen is autismespecialist en werkt onder andere voor Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg (OSO).
13
