Het jaar 2012 in KLOOSTER TER APEL. Domus Novae Lucis. Anno Domini MMXII

Het jaar 2012 in

KLOOSTER TER APEL Domus Novae Lucis

Anno Domini MMXII

Facta fugis, facienda petis OVIDIUS, Heroides 7. 13

Het jaar 2012 in

Anno Domini MMXII

Ter Apel, mei 2013

Inhoud Voorwoord - 3 Arrangementen & Groepsreizen - 5 Bezoekers Klooster - 6 Bezoekers Kloosterwebsite - 6 Collectieregistratie & Beheer Depot - 7 Concertpodium - 8 Conventoverleg - 9 Cursussen/Lezingen/Opleidingen/Symposia - 10 Doelstelling Stichting Klooster Ter Apel - 11 Donateurs & Vrienden - 12 Educatie - 12 Evenementen - 14 Excursies/Werkbezoeken - 16 Exposities - 16 Huwelijken - 20 Instandhouding Monument - 21 Kloosterboeken - 21 Kloostercafé ‘De Refter’& Proviandkelder - 22 Klooster Cahiers - 22 Kloosterorganisatie - 23 Kloosterreceptie & Kloosterwinkel - 25 Kruidentuin - 25 Kruisheren - 26 Lidmaatschappen- 27 Mijn Klooster - 27 Openingstijden - 28 Publiciteit - 28 Rondleidingen/Gidsengilde - 30 Samenwerkingsverbanden/Contacten - 31 Subsidiënten & Sponsoren - 34 Toegangsprijzen - 35 Veiligheidszorg - 35 Colofon - 36

Voorwoord Namens bestuur en directie van de Stichting Klooster Ter Apel bieden wij u het Jaar 2012 in Klooster Ter Apel aan. In financieel opzicht kon 2012 positief worden afgesloten, zij het niet als gevolg van extra inkomsten uit entreegelden of meer bestedingen, maar doordat een streng kostenbewust beleid werd gevoerd. EXPLOITATIE

Voor het financiële succes van 2012 is een hoge prijs betaald: een forse kostenreductie in de personele sfeer, waarbij de vaste formatie is teruggebracht van 4,5 fte naar 2,5 fte. Zéker, een deel van de werkzaamheden kon worden opgevangen door de belangeloze inzet van vrijwilligers, maar professionele inzet van vast personeel is onmisbaar om de museale taken uit te voeren, inhoudelijke doelstellingen te halen, kortom om kwaliteit te kunnen leveren. Het is om deze reden opvallend dat de provincie Groningen, die vanaf 2013 op grond van de nieuwe Cultuurnota 2013-2016 een forse korting doorvoert op de jaarlijkse structurele bijdrage, in diezelfde nota voorwaarden stelt ten aanzien van voldoende deskundigheid, visie en professionaliteit in de organisatie. Het verheugt ons overigens te melden dat de gemeente Vlagtwedde haar jaarlijkse bijdrage, die sinds 2002 niet op de inflatie was geïndexeerd, met terugwerkende kracht alsnog heeft gecorrigeerd. Het zal duidelijk zijn dat het noodgedwongen terugsnoeien van vast personeel extra druk legt op de organisatie; op termijn zou zelfs de continuïteit van het museum gevaar kunnen lopen. INSTANDHOUDING MONUMENT

Het in standhouden van het Conventgebouw is een van de pijlers van beleid van Klooster Ter Apel. Ook de provincie Groningen heeft deze taak expliciet toebedeeld aan onze stichting. De onderhoudssituatie van het complex is een voortdurende bron van zorg en aandacht. Tot twee keer toe hebben wij subsidie aangevraagd in het kader van de BRIM (Besluit Rijkssubsidiering Instandhouding Monumenten); helaas werd onze stichting beide keren uitgeloot. Aangezien uitstel van restauratie van met name de gevel- en dakconstructie van de noord- en oostvleugel van het gebouw niet langer verantwoord is, werd op bestuurlijk niveau contact gezocht met diverse partijen. Inzet van het gesprek: instandhouding van het complex is zonder aanvullende middelen ónmogelijk. Naar aanleiding van dit overleg zullen begin 2013 opnieuw aanvragen voor subsidie worden ingediend. Dit keer bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ten behoeve van regulier onderhoud en bij de provincie Groningen voor restauratiewerkzaamheden. Daarnaast zijn aanvullende middelen van derden nodig gezien de beperkte middelen uit eigen reserve. REFO500

De Stichting Refo500 heeft zich ten doel gesteld de Reformatie wereldwijd onder de aandacht te brengen door tal van projecten en tentoonstellingen. In dit verband zal in 2013 in Klooster Ter Apel en Vesting Bourtange de dubbelexpositie Zielenvisserij over Reformatie en Contrareformatie worden georganiseerd. De voorbereidingen daartoe zijn in het verslagjaar verder uitgewerkt. Het publicitair effect van deze bijzondere expositie is naar verwachting groot: de toeristische trekkers Klooster Ter Apel en Vesting Bourtange worden internationaal op de kaart gezet. Wij gaan er dan ook van uit dat deze bijzondere tentoonstelling grotere bezoekersaantallen zal genereren.

3

EVENEMENTEN/EXPOSITIES/EDUCATIE

In Klooster Ter Apel vonden in het verslagjaar weer tal van activiteiten plaats. Een van de hoogtepunten was de uitvoering van de liederencyclus Winterreise van Franz Schubert in het kader van het gelijknamige interdisciplinair kunstproject, alsmede de virtuoze parafrases op diens liederen door Andreas Liebig op het Van Oeckelenorgel. Wie niet genoeg kon krijgen van Schubert liep snel de trap op naar Galerie II om te genieten van de collages en schilderijen van Margit en Rolf Hillen, met hun verbeelde interpretaties van de Winterreise. Verder werd in het Klooster een breed palet aan muzikale klanken ten gehore gebracht van Gregoriaans tot Spaanse muziek en van Bach tot de Ter Apeler Bigband. De expositie van Helmantel (de kunstenaar gaf een mooie lezing over zijn kunst) werd wegens groot succes geprolongeerd tot april. Het verheugt ons dat een deel van zijn werk permanent tentoongesteld blijft. Opvallend was tevens de expositie van de Groninger beeldend kunstenaar Kees Thijn; de symboliek in diens schilderijen deed menig bezoeker achter de oren krabben. Ook in het verslagjaar bood Klooster Ter Abel een interessant educatief programma, met diverse lespakketten voor het basis- en voortgezet onderwijs. Vooral het door ons Klooster ontwikkelde lespakket Middeleeuwse Boekenkunst sprak tot de verbeelding. Maar hoogtepunt was andermaal het programma Het Huis van Sint Nicolaas, voor leerlingen van basisonderwijs die uit alle hoeken van de provincie Groningen en ook uit Drenthe toestroomden. PERSONEEL

Tenslotte gaat onze dank uit naar het personeel dat, ondanks de minimale bezetting, weer het beste van zichzelf liet zien. Ook onze vrijwilligers, inmiddels 55 in getal, zonder wie in Klooster Ter Apel het licht uitgaat, zeggen wij hartelijk dank voor hun toewijding en inzet.

Stichting Klooster Ter Apel

mr. H. Zwiers, voorzitter

ing. B.G. Kloosterman, secretaris

Hans Kroeze, directeur

4

Arrangementen & Groepsreizen In het verslagjaar kwam een samenwerking tot stand met Ausstellungszentrum/Barockgarten Gut Altenkamp in Aschendorf bij Papenburg in Duitsland, niet in de laatste plaats bekend vanwege wisselende tentoonstellingen uit de collectie van de Nationalgalerie der Staatlichen Museen zu Berlin in het kader van het federale programma van de eveneens in Berlijn gevestigde Stiftung Preuβischer Kulturbesitz. Om optimaal naar elkaar te kunnen verwijzen brachten medewerkers van Gut Altenkamp op 23 april een werkbezoek aan Klooster Ter Apel. Op 14 mei waren medewerkers van Klooster Ter Apel voor nadere oriëntering in Gut Altenkamp. Er werd een gezamenlijke promotiefolder gepubliceerd en een combikaart ontwikkeld. Deze kaart zal vanaf start seizoen 2013 toegang geven tot beide instellingen. De organisatie van het dagarrangement Klooster & Gut Altenkamp werd in gang gezet. Met collega’s van Klosterstätte Ihlow, tussen Emden en Aurich in Duitsland, stelden we eveneens een dagarrangement samen. In dit geval betreft het een bezoek met rondleiding aan zowel de voormalige cisterciënzerabdij Scola Dei (School van God) in Ihlow als aan Klooster Ter Apel. Speciale arrangementen werden in 2012 gecontinueerd en waar nodig aangepast. Klooster & Burcht (De Burcht Wedde), Klooster & Pastorie (Museum De Weem te Westeremden), Kloster Ter Apel: Willkommen! (Schloβ Dankern, D-Haren), Middeleeuwse Dagen (Stichting Middeleeuws Ter Apel), Oord van Licht (Kloster Bentlage, D-Rheine), Tussen Klooster en Vesting (Vesting Bourtange), Van Klooster tot Abdij (Vereniging ter Bevordering van het Toerisme in Ter Apel) en het Kloosterarrangement voor gasten van Akzent Hotel Borchers, D-Dörpen; Boetiekhotel Asgard, Groningen; Hotel Abdij de Westerburcht in Westerbork; Hotel De Stee, Odoorn en Hotel Zur Linde, D-Heede. Groepsbezoek aan Klooster Ter Apel kwam voorts tot stand door samenwerking met reisorganisaties als ArrivaTouring, Groningen; Buskontor Grenzenlos, D-Oldenburg; Dalstra Reizen, Surhuisterveen; Dekker Rondvaarten, Blijham; High Standard Travel, Groningen; Historizon/Cultuurhistorie Reizen, Lisse; Nederlands Dagblad Reizen, Barneveld; Noorden Reizen, Coevorden; Ostfriesland Tourismus, D-Leer, Schepers Tours, Westerhaar en Stichting Pocket Tour, Grijpskerk. Klooster Ter Apel bleef opgenomen in de verschillende ‘belevenis’ aanbiedingen van de cadeaubonorganisaties Bongo Nederland te Rotterdam en The Surprise Factory/Kadopagina.nl in Capelle aan de IJssel. Overheden, bedrijfsleven, onderwijsinstellingen, serviceclubs, stichtingen, verenigingen en particulieren maakten in het verslagjaar gebruik van de mogelijkheid om op een exclusieve wijze in Klooster Ter Apel bijeen te komen. Met name Kapittelzaal, Sacristie, Kloostercafé ‘De Refter’ en Galerie I waren in trek. De aanwezigen ontvingen informatie over het Klooster en/of kregen een rondleiding. Met Hotel-Restaurant Boschhuis, gelegen tegenover het Klooster en gebouwd op de fundamenten van de voormalige kloosterbrouwerij, werden afspraken gemaakt voor catering bij en ook door deze horecaondernemer zelf ontwikkelde arrangementen. Behalve door voornoemde organisaties werden de diverse arrangementmogelijkheden van Klooster Ter Apel ook via Marketing Groningen en Tourist Info Westerwolde onder de aandacht gebracht in binnen- en buitenland.

5

Bezoekers Klooster In het verslagjaar bezochten 32.442 personen Klooster Ter Apel (2011, het jaar van de bijzondere expositie De Middeleeuwen van Helmantel in Klooster Ter Apel, 37.085). BEZOEK UIT 29 LANDEN

Van de bezoekers kwam 39% uit de noordelijke provincies Groningen, Friesland, Drenthe en de kop van Overijssel, 46% uit resterend Nederland en 15% uit het buitenland: Australië, België, Brazilië, Canada, Colombia, Denemarken, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Ierland, IJsland, Indonesië, Israël, Italië, Japan, Letland, Luxemburg, Mexico, Polen, Rusland, Schotland, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Oostenrijk, Verenigde Staten van Amerika, Zuid-Afrika, Zweden en Zwitserland. Reden voor bezoek was: gebouw/museum/galerie 61%, educatieve projecten 22%, arrangementen/evenementen/vergaderingen 14% en huwelijken 3%.

Bezoekers Kloosterwebsite Het aantal bezoeken aan de reguliere website daalde ten opzichte van 2011 met 9% tot 38.155. In totaal werden 168.639 pagina’s bekeken en gemiddeld 4,5 kloosterwebpagina’s per bezoek aangedaan. Dagelijks waren er gemiddeld 104 bezoeken en werden 462 pagina’s bekeken. Een digitale Kloosterbezoeker verbleef gemiddeld 2:38 minuten op de website. 26% van de bezoekers bezocht de site meer dan één keer. De daling van het aantal bezoeken staat grotendeels in verband met de enorme stroom bezoekers die de expositie van Henk Helmantel in 2011 genereerde. TOP 5 WEBBEZOEKPIEKEN

1. 1 en 2 september (Middeleeuwse Dagen) 2. laatste twee weken juni (Tuin & Kunst Tiendaagse) 3. eerste twee weken van april (Paastijd) 4. laatste twee weken november (Huis van Sint Nicolaas) 5. augustus (zomervakantie) MEEST BEZOCHTE PAGINA’S

De vijftien meestbezochte pagina’s (met uitzondering van de homepage): 1. Heden (3D-plattegrond, 36.423 paginaweergaves), 2. Exposities (17.790), 3. Evenementen (10.681), 4. Historie van Klooster Ter Apel (7.748), 5. Openingstijden (6.885), 6. Uitnodiging (6.778), 7. Toegangsprijzen (6.182), 8. Kloosters in Groningen (4.703), 9. Huwelijkslocatie (3.727), 10. Kruidentuin Actueel (3.710), 11. Educatie (3.426), 12. Dagarrangementen (3.285), 13. Adresgegevens (3.233), 14. Routebeschrijving (2.389) en 15. Vacatures (1.931). De vijf meestbezochte subpagina’s met actuele informatie (expositie, evenement of nieuwsbericht): 1. Expositie Helmantel (6.472), 2. Klooster Ter Apel: Huis van Sint Nicolaas (Educatie, 2.991), 3. Expositie Gedachten in Beeld (2.274), 4. Evenement Middeleeuwse Dagen (1.587) en 5. Evenement Tuin & Kunst Tiendaagse (1.232). VERKEERSBRONNEN

63% (+4) van de bezoekers kwam binnen via een zoekmachine. In totaal werden 9.830 verschillende zoekopdrachten gebruikt. De Top15 van meestgebruikte zoekwoorden/-combinaties: 1. klooster ter apel, 2. ter apel, 3. ter apel klooster, 4. klooster, 5. kloosterterapel, 6. www.kloosterterapel.nl,

6

7. kloster ter apel, 8. klooster terapel, 9. klooster groningen, 10. klooster museum ter apel, 11. museum klooster ter apel, 12. klooster ter apel henkhelmantel, 13. kees stoop, 14. klooster bezoeken en 15. johanhemkes. Google (94,81%) bleef de belangrijkste zoekmachine.13% (-1) van de bezoekers typte het webadres rechtstreeks in de browser in en 24% (-2) klikte een link aan op een verwijzende site (helmantel.nl, culturele-vacatures.nl, toerisme.groningen.nl, middeleeuws-terapel.nl, emslandermeer.nl, klooster.startpagina.nl, museum.nl, westerwolde.groningen.nl, vakantiereiswijzer.nl, plathuis.nl, nl.wikipedia.org, facebook.com, dagjeweg.nl, terapel-digitaal.nl en 724 andere websites). BEZOEK UIT 92 LANDEN

De bezoekers van www.kloosterterapel.nl waren in 2012 afkomstig uit 92 landen (+15). De Top 5 van meeste bezoekers: 1. Nederland (87%), 2. Duitsland (6%), 3. België (3%), 4. Verenigd Koninkrijk (0,85%) en 5. Verenigde Staten (0,33%). Klooster Ter Apel mocht zich verder verheugen in webinteresse uit ondermeer Indonesië, Zuid-Afrika, Iran, China, Oman, Nieuw-Zeeland, Colombia, De Filippijnen en Saudi-Arabië. 10 bezoekers uit Zuid Korea verbleven gemiddeld 7 minuten op de website. De Duitstalige informatiepagina werd 1.800 keer bezocht, de Engelstalige 431 keer. MOBIEL

De groei van bezoekers die de website aanroepen vanaf een mobiele telefoon of tablet zet door: 12% (+7) van het totale bezoekersaantal deed dat in 2012 mobiel. De iPad van Apple is het populairste apparaat, met 55% van de mobiele bezoeken.

Collectieregistratie & Beheer Depot Naast de vaste werkzaamheden heeft de Werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot in 2012 gewerkt aan twee hoofdpunten: de verfijning van de beschrijving van de collectie (met name de in 2011 verworven collectie religieuze objecten van het Martiniziekenhuis te Groningen) en medewerking aan de jaarlijkse zogenaamde zelfanalyse (digitale update) ten behoeve van de Stichting Nederlands Museumregister te Amsterdam. SAMENSTELLING WERKGROEP

De werkgroep werd in 2012 uitgebreid met een nieuw lid, Els Heeres. In samenspraak met de Coördinator Werkgroep Kruidentuin, Nico Rookmaker, is zij begonnen met digitalisering van de museale collectie planten in de kruidentuin. Tot de werkgroep traden eveneens toe de reeds op een andere wijze in Klooster Ter Apel actieve vrijwilligers Ginie Renooij en Cees Meinders. Zij waken nu speciaal over de klimaatbeheersing in de publiekstoegankelijke museale vertrekken. Zo bestond de werkgroep in het verslagjaar uit tien zeer betrokken vrijwilligers. Deze groep kwam driemaal in werkoverleg bijeen. Met het oog op deskundigheidsbevordering werd gebruik gemaakt van cursussen via het Museumhuis Groningen. De werkgroepleden zijn geabonneerd op de digitale uitgave Erfgoedloper van het Museumhuis. VASTE WERKZAAMHEDEN

De vrijwilligers van de werkgroep hebben hun taken onderling verdeeld en werken vaak in tweetallen. Twee vrijwilligers zijn actief bezig met de invoer en verbetering in het ADLIB Information System. Hieraan zijn twee leden toegevoegd met het oog op de ‘levende collectie’ kruiden van circa 160 planten (invoer in het systeem en fotografie). De basisinvoer van de Collectie Ter Apel is feitelijk afgerond. Jaarlijks wordt de deelcollectie paramenten gecontroleerd.

7

Leden van de werkgroep leverden ook in het verslagjaar bijdragen aan tijdelijke exposities in het Gastenverblijf; met name aan de tentoonstelling De Vlucht naar Egypte (met objecten geschonken door Jan en Marina Groen uit Odoorn), die begeleid werd door een gelijknamig Klooster Cahier. Lettend op de Kerstperiode werd een kleine paramentententoonstelling in de Sacristie van het Klooster ingericht. ZELFANALYSE MUSEUMREGISTRATIE

Nadat Klooster Ter Apel in 2011 voor een periode van 5 jaar opnieuw werd gecertificeerd tot Geregistreerd Museum, zijn de momenten van herijking verder gedigitaliseerd en geïntensiveerd. Jaarlijks dient het museum een zogenaamde zelfanalyse uit te voeren. Hierin heeft de Werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot een specifiek aandeel. Na het invullen en opsturen van de digitale vragenlijst, aangevuld met de gewenste bewijsstukken, kwam in december 2012 het bericht van acceptatie en verwerking. De klimaatbeheersing werd verder verscherpt; metingen, registraties en nadrukkelijker monitoring. Elke kwartaal vond een interne rapportage plaats en werden aansturing en verbetering besproken. Met name was er aandacht voor de relatieve luchtvochtigheid en de luxmetingen in het gebouw. Er zijn in de loop van 2012 enkele nieuwe ont- en een bevochtiger aangeschaft. BIBLIOTHEEK

De boekencollectie van Klooster Ter Apel werd door de vrijwilligers Ginie Renooij en Annemarie van der Hoeven geheel geïnventariseerd en in ADLIB ingevoerd. Op verzoek kunnen de medewerkers van het Klooster boeken lenen dan wel inzien. Vooral leden van het Gidsengilde maken hiervan gebruik. De Werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot treedt hier facilitair op. Met betrekking tot de veiligheid van de objecten die deel uitmaken van de Collectie Ter Apel, waren leden van de Werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot tenslotte in het verslagjaar betrokken bij de opstelling van het Veiligheidsplan.

Concertpodium In het verslagjaar vonden de navolgende concerten plaats in Klooster Ter Apel. 28.1 Lekenkerk Liederen van Franz Schubert Jeugd Vocaal Groningen o.l.v. Nanny ter Wiel Lydia van Schaik, piano i.h.k.v. het interdisciplinair kunstproject ‘Winterreise in Klooster Ter Apel’ 3.2 Kapittelzaal Gregoriaans en Daaromtrent Kruisherenkwartet i.h.k.v. Boekpresentatie ‘Kloosters in Groningen’, deel III in de reeks ‘De Middeleeuwse kloostergeschiedenis van de Nederlanden’ 3.3 Lekenkerk Winterreise Uitvoering van de volledige, gelijknamige liederencyclus van Franz Schubert en Wilhelm Müller in het Gronings dialect van Jan Siebo Uffen Eppe Bodde, tenor Mineke Potgieser, piano i.h.k.v. het interdisciplinair kunstproject ‘Winterreise in Klooster Ter Apel’

8

18.3 Lekenkerk Eiskristall und Winterstürme Werken van Bach en zijn zonen en Andreas Liebigs transcripties van Winterreise Andreas Liebig op het Van Oekelenorgel i.h.k.v. interdisciplinair kunstproject ‘Winterreise in Klooster Ter Apel’ 24.3 Lekenkerk Schubert Project Slotconcert van het interdisciplinair kunstproject ‘Winterreise in Klooster Ter Apel’ Werken van Boccherini, Flothuis, Glazunov, Satie en Schubert Studenten van het Prins Claus Conservatorium Groningen 10.6 Lekenkerk Middeleeuwse religieuze muziek Vocaal vrouwenensemble Cercamon 17.6 Kloosterenclave voor noordvleugel Klooster Ter Apel Kloosterparkconcert Big Band Big Time uit Ter Apel o.l.v. Jos van Leirop 30.7 Kanunnikenkerk Iberia 3: Oude Spaanse muziek Werken van A. en H. De Cabezon, De Selma y Salaverde, De Victoria, Gombert, Mudarra en Ortiz Johanette Zomer, sopraan Bert Honig, blokfluit Susanne Braumann, viola da gamba Christian Staude, violone Eloy Orzaiz Galarza, clavecimbel en orgel Johan Hofmann, clavecimbel en orgel 1.9 Lekenkerk Vocale middeleeuwse en byzantijnse koormuziek Martine Salomons, sopraan Lassen Raykov, bas Mannenkoor ‘Byzantijns’ o.l.v. Pim de Koning Vrouwenkoor ‘Vocalises’ o.l.v. Martine Salomons Monnikentrio Hans & Joop i.h.k.v. Middeleeuws Ter Apel 1 en 2.9 In en rond Klooster Ter Apel Middeleeuwse profane muziek Met onder meer de ensembles Sirocco en Adivarius i.h.k.v. Middeleeuws Ter Apel 17.12 Lekenkerk Gregoriaans met een knipoog & Kerstevergreens Monnikentrio Hans & Joop

Convent- en Werkoverleg In het verslagjaar vond het Conventoverleg acht keer plaats. Tijdens deze werkbespreking van de directeur met de coördinatoren van de werkgroepen werden gedane zaken geëvalueerd, lopende projecten en bijbehorende afspraken gecontroleerd en nieuwe werkzaamheden in kaart gebracht. Vaste agendapunten waren: gebouwbeheer, tentoonstellingen, educatie, zaken betreffende hospitality

9

en facility (ondermeer huishoudelijke dienst, huwelijken, groepsbezoeken en arrangementen), veiligheidszorg, receptie, winkel en refter, collectieregistratie, rondleidingen/gidsen, kruidentuin, personele zaken en donateurs. Met de Hospitality & Facility Manager en de Coördinator Werkgroep Kloosterreceptie & Kloosterwinkel had de directeur wekelijks werkoverleg om de dagelijkse gang van zaken onder controle te houden. In voorkomende gevallen was daarbij de Coördinator Vrijwilligers aanwezig.

Cursussen/Lezingen/Symposia/Workshops Medewerkers van Klooster Ter Apel namen deel aan de (mede) door het Museumhuis Groningen georganiseerde relevante bijeenkomsten, zoals het Directeurenoverleg Groninger Musea, Platform Toerisme en de cursussen Adlib voor gevorderden en Adlib voor beginners. Kijkje in de Keuken, de voorjaarseditie voor en door medewerkers van erfgoedinstellingen in de provincie Groningen, vond op 10 mei plaats in Klooster Ter Apel. Deze dag, een initiatief van onze Hospitality & Facility Manager, stond in het teken van Klantvriendelijkheid. Cultuureducatie met Kwaliteit was de titel van een informatiemiddag voor cultuurcoördinatoren, schooldirecties/besturen en erfgoedinstellingen in Westerklavier te Den Horn op 14 november. Cultuureducatie met Kwaliteit, dat in de tweede helft van 2013 van start zal gaan, is een vierjarig programma dat als doel heeft goede cultuureducatie een vaste plaats te geven binnen het primair onderwijs en bij culturele instellingen. Op 26 november volgde de cursus Educatie van de Toekomst in het Museumhuis met thema’s Digibord, Apps, 3D en Prezi. Onze Kloosterlingen namen verder deel aan de navolgende bijeenkomsten. 3.2 Kapittelzaal Collectie middeleeuwse kunst & cultuur in Klooster Ter Apel Lezing door Henk Helmantel. i.h.k.v. de boekpresentatie ‘Kloosters in Groningen’, deel III in de reeks ‘De middeleeuwse kloostergeschiedenis van de Nederlanden’. 13.3 Jheronimus Bosch Art Center, ’s-Hertogenbosch Projectpartneroverleg Refo500 Stand van zaken internationale projecten Refo500 onder leiding van prof.dr. Herman J. Selderhuis. 31.3 Lekenkerk Gedachten in beeld Inleiding door Pim Witteveen, bestuurslid Stichting C.J.P. Thijn. i.h.k.v. de officiële opening van ‘Gedachten in beeld’, solo-expositie schilderijen van Kees Thijs in Galerie II van Klooster Ter Apel. 18.4 Lekenkerk Onverwachte Historie; de ontwikkeling van de vrijzinnige geloofsgemeenschap Kloosterkerk Ter Apel Kloosterkerklezing door dr. Gert van Klinken. 13.6 HR Boschhuis, Ter Apel Vitaal Eems- en Aa’s gebied Workshop Nederlands/Duitse samenwerking voor gebiedsontwikkeling van Westerwolde en het aangrenzend gebied in Duitsland. Project van Dienst Landelijk Gebied (DLG) Noord, Groningen.

10

16 t/m 18.6 Galerie I Boekbinden Workshops onder leiding van meester boekbinder broeder Edgard Claes osc. 22.6 Der Aa-Kerk, Groningen Gebruik, daar gaat het om Symposium met inleidingen van Gert-Jan Hospers, Creatief met krimp: van kerktoren naar samen op weg; Vincent van Rossem, De kerk centraal. Aan de einder altijd een kerktoren en Jan Verrelst, Dienstbaar opdat het dierbare gebouwen blijven. i.h.k.v. het 25-jarig ambtsjubileum van Peter Breukink, directeur Stichting Oude Groninger Kerken. 11.10 Johannes a Lasco Bibliothek, D-Emden Memento Mori: Tag der Bestattungskultur in EDR-Regio Studiedag georganiseerd door Museumhuis Groningen, Ostfriesische Landschaft en de Rijksuniversiteit Groningen. 19.10 Kreishaus II, D-Meppen Vrije tijd en Toerisme Workshop i.h.k.v. Project Vitaal Eems- en Aa’s gebied van de Dienst Landelijk Gebied (DLG) Noord. 8.11 Buitensociëteit, Haren-Gr. Digitale Infrastructuur Het Verhaal van Groningen Workshop om te komen tot een uitvoeringsplan van de digitale biografie van de provincie Groningen. KISS PROJECT

Het project Kwaliteitsplan ter Introductie van Samenwerking en Service (KISS), samengesteld door onze Hospitality & Facility Manager, heeft tot doel mensen, die aangegeven hebben op enigerlei wijze te willen werken in Klooster Ter Apel, op een juiste wijze voor te bereiden op de werkzaamheden. Tijdens deze introductiecursus maken met name kandidaten die later in direct contact staan met de bezoekers kennis met de dagelijkse gang van zaken binnen het Klooster. Uiteraard wordt daarbij ook aandacht geschonken aan de geschiedenis van ons Klooster en de Orde van het Heilig Kruis.

Doelstelling Stichting Klooster Ter Apel Stichting Klooster Ter Apel heeft ten doel het instandhouden en beheren van monumenten beschermd op grond van de Monumentenwet 1988, met name - zonder daartoe beperkt te zijn - het instandhouden en beheren van monumenten in de Kloosterenclave te Ter Apel, in het bijzonder van het complex onroerende zaken bestaande uit Conventgebouw¹ van het kloostercomplex met daarbij behorende opstallen, erven, tuinen en omliggende gronden, alsmede het verrichten van al zodanige activiteiten die aan de Kloosterenclave en het Conventgebouw een functie kunnen geven in het bijzonder op cultureel, religieus en kerkhistorisch terrein in de ruimste zin. De stichting heeft tevens ten doel het in het Conventgebouw instandhouden van een Museum voor Klooster- en Kerkgeschiedenis & Religieuze Kunst², alsmede het verrichten van al zodanige activiteiten die behoren tot de taken van een museum. De stichting tracht haar doel ondermeer te verwezenlijken door: a. het scheppen van voorwaarden, gericht op de bevordering van het cultuurhistorisch besef, toerisme, educatie en recreatie; b. aankoop, beheer, verpachting en/of verhuur van gronden en gebouwen; c. de hiervoor bedoelde onroerende zaken in eigendom te verkrijgen of persoonlijk gerechtigde te worden;

11

d. het verwerven, beheren, tentoonstellen en onderzoeken van de aan het Conventgebouw gerelateerde kunst- en geloofsobjecten, objecten met betrekking tot de geschiedenis van de Orde van het Heilig Kruis, de klooster- en kerkgeschiedenis van de provincie Groningen, de pelgrimsroute van Groningen tot D-Münster i/W, de rol van het klooster in de geschiedenis van Westerwolde en de geloofsstrijd in de grensregio van de zestiende en zeventiende eeuw en e. voorts met alle wettige middelen, verband houdende met voornoemde doelstelling, één en ander in de ruimste zin des woords.

¹Klooster Ter Apel, Domus Novae Lucis/Huis van het Nieuwe Licht, is het enige nog bestaande middeleeuwse plattelandsklooster van Noordwest Europa. Sinds 1992 behoort het Kloostercomplex tot de UNESCO ‘Top 100’ van onroerende objecten in Nederland, beschermd krachtens internationaal recht. Deze kwaliteitsgarantie bevestigt de unieke status van Klooster Ter Apel en de onvervangbaarheid ervan. ²Sinds 27 april 2006 is Klooster Ter Apel in het bezit van het certificaat ‘Geregistreerd Museum’. Voortzetting van de opname in het museumregister, wederom voor minimaal 5 jaar, werd op advies van de landelijke adviescommissie voor museumregistratie door de Stichting Het Nederlands Museumregister te Amsterdam gehonoreerd per 18 augustus 2011.

Donateurs & Vrienden Dit verslagjaar werd gekenmerkt door een stagnatie in het aantal donateurs en vrienden. Hoewel wij veertien nieuwe belangstellenden konden verwelkomen, moesten wij van achttien personen afscheid nemen. Dit kwam door uiteenlopende redenen. Bijvoorbeeld vertrek naar elders - waardoor de binding met Klooster Ter Apel minder was geworden - en overlijden. Enige donateurs en vrienden beëindigden het lidmaatschap uit financiële overwegingen. Een nieuw aanmeldingsformulier, toegevoegd aan de algemene Kloosterbrochure, werd vanaf het laatste kwartaal van het verslagjaar nadrukkelijker aan bezoekers ter hand gesteld. Ondanks daling tot 118 particulieren, stegen de gedoneerde gelden tot ruim € 9.000. Een belangrijke oorzaak was een grote bijdrage van één van de donateurs. Daarnaast waren er enige personen en instellingen die een eenmalig bedrag doneerden. De gelden die wij in 2012 mochten ontvangen zijn mede gebruikt voor aanschaf van nieuwe apparatuur ter juiste regeling van het klimaat in de museale ruimten. De Regionale Scholengemeenschap Ter Apel continueerde in 2012 het grootdonateurschap van Klooster Ter Apel. Docenten brachten met leerlingen regelmatig een bezoek aan het Klooster in het kader van educatieve projecten. Dat veel particuliere bezoekers het werk van de Stichting Klooster Ter Apel willen ondersteunen, bleek uit de inhoud van het offerblok in de Kloosterreceptie.

Educatie In het kader van Erfgoed Educatie was Klooster Ter Apel in het verslagjaar actief met het navolgende. CULTUURMAP VLAGTWEDDE

De CultuurMap van de gemeente Vlagtwedde bevat onderwijssuggesties waarin zowel aandacht wordt besteed aan de culturele erfenis van deze gemeente als aan de eigen culturele creativiteit. In juni 2012 werd de map geïntroduceerd in twaalf scholen van het Primair Onderwijs. Klooster Ter Apel leverde een bijdrage met het lespakket Middeleeuwse Boekenkunst uit de lessenreeks ScriptorRoem.

12

GEACTUALISEERDE ONDERWIJSPROGRAMMA’S

In de voetsporen van Broeder Jacobus Rondleiding met een Kids-gids, individueel bezoek aan de Kloosterzolder en gelegenheid tot het stellen van vragen. Aansluitend volgt een speurtocht waarbij leerlingen museale objecten in het Conventgebouw ontdekken. Glas-in-Lood tekenen Volgend op een rondleiding met behulp van een Kijk-Lees-Doekaart, aandacht voor glasblazen, glas schilderen, gereedschappen enzovoorts in het Atelier van de Glazenier. FotosporenSpeuren, Fotoboekje voor de allerjongsten aan de hand waarvan zij met hulp van (groot)ouders objecten in het Klooster ontdekken. Speurtochten Drie verschillende speurtochten voor de basisschoolleerlingen. Objecten in het Klooster herkennen en benoemen. In het verslagjaar werd aan deze reeks een nieuwe speurtocht toegevoegd die zich afspeelt in de Kruidentuin en is samengesteld voor leerlingen van het Voortgezet Onderwijs. Huis van Sint Nicolaas Educatief programma voor het Basisonderwijs (in het verslagjaar van 20 november tot en met 4 december) waarbij de leerlingen kennis maken met uniek cultureel erfgoed en het leven van de Orde van het Heilig Kruis. Ze krijgen te zien dat in de museale vertrekken voorwerpen van vroeger en nu bewaard worden. Daarna nemen leerlingen deel aan allerhande activiteiten die te maken hebben met het leven van Sint Nicolaas. Want hij verblijft met zijn pieten in Klooster Ter Apel nadat hij in Ter Apel is aangekomen. LESSENREEKSEN

ScriptorRoem met het lespakket Middeleeuwse Boekenkunst Op de vraag ‘Hoe wordt een middeleeuws boek gemaakt?’, aandacht voor boeken, de kruisheer als schrijver, opdrachtgevers, perkament, schrijfinkt, schrijfgereedschap, schriftsoorten,verluchten en boekbinden. In het bijzonder maken leerlingen van het primair onderwijs kennis met de boekenkunst aan de hand van een aantal eeuwenoude voorwerpen en verhalen. Hoe de kruisheren (Bijbel)teksten overschreven en hoe ze een boek maakten in de kloostergemeenschap staat centraal. Met het lespakket Middeleeuwse Boekenkunst ontdekken leerlingen authentieke materialen in de Schrijfkamer op de Kloosterzolder, zoals een vel perkament, een rolstempel en verfpoeders. Dit pakket sluit aan bij de vakken geschiedenis, Nederlands, rekenen, biologie, levensbeschouwing, drama, tekenen en handvaardigheid. MonumentoMori met het lespakket In Hemelsnaam… Leerlingen van het primair onderwijs maken kennis met rituelen en tradities rond de thema´s ziekte, dood, (be)graven en herdenken aan de hand van een aantal eeuwenoude voorwerpen en verhalen. Het christelijk geloof in de middeleeuwse samenleving en (kruisheren)kloostergemeenschap staat centraal. Met het lespakket In Hemelsnaam… ontdekken leerlingen authentieke sporen, ondermeer een grafplaat in de Kanunnikenkerk, gedenknisjes in de Kruisgang, glas-in-loodramen op de Kloosterzolder en een hedendaags herdenkingsmonument in de Kloosterhof. Dat gebeurde bijvoorbeeld tijdens Oktobermaand Kindermaand in het Klooster. MonumentoMori met het lespakket PlankjeGlijden! Tijdens PlankjeGlijden! ontdekken de jongste leerlingen authentieke sporen als de grafplaat van de laatste Prior in de Kanunnikenkerk, grafplaten van dorpsbewoners en een hedendaags herdenkingsmonument in de Kloosterhof. Na een de korte rondwandeling volgen een

13

beeldschermpresentatie in de Kapittelzaal en een knutselopdracht in De Refter. Wat is in hemelsnaam de betekenis van PlankjeGlijden! en hoe gaan leerlingen die bijzondere plank fraai versieren? OKTOBERMAAND KINDERMAAND

Oktobermaand Kindermaand werd in de provincie Groningen geïntroduceerd vanuit de ambitie kinderen van 4 tot en met 12 jaar te stimuleren in oktober met hun ouders en/of grootouders activiteiten te bezoeken in culturele instellingen. In Klooster Ter Apel konden zij op 14 oktober deelnemen aan het programma In Hemelsnaam. PAD VAN DE EUROPESE GESCHIEDENIS

Op 7 december 2012 werd in Ter Apel het Pad van de Europese geschiedenis geopend. Dit educatieve project betreft een wandeling langs zuilen voorzien van teksten die nader ingaan op markante gebeurtenissen uit de geschiedenis van de deelnemende landen. Werkgroepen van leerlingen en docenten uit Strzelin (Polen), Pontoise (Frankrijk), Papenburg (Duitsland) en Ter Apel tekenden voor de opzet en beschrijving van deze wandeling die ook langs Klooster Ter Apel voert. ONDERWIJSINSTELLINGEN

Klooster Ter Apel gaf als landelijk erkend Leerbedrijf stagiaires van het hoger onderwijs kans om theorie op locatie in praktijk te brengen. Voor leerlingen van het voortgezet onderwijs bestond de mogelijkheid om een Maatschappelijk Stage te lopen. Klooster Ter Apel is tenslotte de navolgende personen, instelling en bedrijven erkentelijk voor het ontwikkelen en beschikbaar stellen van educatief materiaal en/of het doneren van aardige attenties voor de leerlingen. Bakkerij Bos, Ter Apel BertieJägers-Krijnen, Amersfoort Broeder Edgard Claes osc, Sint Agatha Deco Home van der Kaap, Ter Apel Garenwinkel Het Stramien, Ter Apel Herder’s Podia Products, Emmer-Compascuum Jumbo Supermarkt, Ter Apel OMB Noorderpoort, Stadskanaal Publicom Vormgevers en Drukkers, Stadskanaal

Evenementen Met informatie over Klooster Ter Apel waren onze Kloosterlingen actief tijdens de volgende manifestaties. 18 t/m 20.5 Barockgarten Gut Altenkamp, D-Papenburg/Aschendorf Tuinfair Sommerzauber 3.6 DA-Kunstlerhaus Kloster Gravenhorst, D-Hörstel Tuinfair Marktzauber 3.10 D-Leer Ostfrieslandschau 7 en 8.11 Martiniplaza Groningen Promotiedagen voor het bedrijfsleven Noord Nederland

14

Collega’s van DA-Kunstlerhaus Kloster Gravenhorst en Kloster Bentlage presenteerden zich bij Klooster Ter Apel tijdens de Middeleeuwse Dagen, 1 en 2 september. Op 18 juni 2011 vond het zeer succesvol gebleken grensoverschrijdende evenement Klooster, Kerken en Kapellen plaats. De organisatoren hebben de intentie uitgesproken om deze open kerkendag in de toekomst te herhalen. Om de contacten levend te houden werden in het verslagjaar bijeenkomsten georganiseerd op 12 februari in D-Altenberge en 7 oktober in D-Rütenbrock. Tijdens de viering van Sint Maarten, 11 november, wandelden kinderen luid zingend met lampions en hun (groot)ouders door de Kruisgang van Klooster Ter Apel. Onder verwijzing naar de onderwerpen Concertpodium, Educatie, Exposities en Rondleidingen waren met name de volgende evenementen in, vanuit en rond Klooster Ter Apel spraakmakend. NL-DOET

In het kader van het evenement NL-Doet, de grootste vrijwilligersactie van ons land georganiseerd door het Oranje Fonds, waren leerlingen van een TL4 klas van de Regionale Scholengemeenschap Ter Apel onder leiding van Mieke Suselbeek op 16 maart flink in de weer in en rond ons Klooster. Van poortpoetsen tot stofzuigen, van bladerenharken tot luikensoppen. WINTERREISE

Geopend op 29 oktober 2011 door ex-voetballer, columnist en televisiepersoonlijkheid Jan Mulder, werd het interdisciplinair kunstproject Winterreise in Klooster Ter Apel, een ontmoeting met Franz Schubert en Wilhelm Müller, afgesloten op 24 maart 2012 met een energiek concert door studenten van het Prins Claus Conservatorium Groningen. In de tussenliggende periode werden bezoekers aan Klooster Ter Apel getrakteerd op een zeer gevarieerd programma, bestaande uit concerten, lezingen en een winterwandeling. Middelpunt van het project was de expositie in Galerie II/west- en zuidvleugel van het kunstenaarsechtpaar Margit en Rolf Hillen uit D-Krummhörn/Hamswehrum in Ostfriesland. Geïnspireerd door de liederen van Franz Schubert op teksten van Wilhelm Müller, creëerden zij schilderijen, collages en tekstpanelen. Winterreise werd opgezet en vormgegeven door Martine de Boer-Dallinga en Ben Remkes in nauwe samenwerking met de Stichting Datare in Noordlaren en onze Kloosterorganisatie. Dit project werd mede mogelijk gemaakt door de gemeente Vlagtwedde, Je Maintiendrai Fonds, Kattendijke Drucker Stichting, Publicom Vormgevers en Drukkers, Rabobank, Stichting Ben Remkes Cultuurfonds, Stichting Cultuurfonds van de Bank Nederlandse Gemeenten, Stichting Gebroeders Hesse Fonds, Stichting J.B. Scholtenfonds, Stichting Pro Musis en de Van den Berch van Heemstede Stichting. TUIN & KUNST TIENDAAGSE GRONINGEN/WESTERWOLDE

Van 15 tot en met 24 juni vond de tweede editie plaats van de Tuin & Kunst Tiendaagse Groningen. Dit evenement is een initiatief van de Stichting Erven A. de Jager en heeft tot doel toename van het aantal (meerdaagse) bezoekers en een meetbare verhoging van de appreciatie van de provincie Groningen als serieuze cultuurhistorische bestemming te bewerkstelligen. In deze periode was in Klooster Ter Apel volop bedrijvigheid. Uitgaande van planten en kruiden uit onze inpandige Kruidentuin, veelal nader geduid met spreuken van de middeleeuwse mysticus Hildegard von Bingen, betrof het onder meer: Workshops Boekbinden, Wolverven, Werken met Vilt, Schilderen van bloemen, Kruidenzeep maken en Brood/Cakegerechten bereiden. Op het programma, samengesteld door onze Hospitality & Facility Manager, stond voorts een Midzomerse TuinTourTocht, een Kruidenwandeling en voor kinderen een Kruiden-Doe-Dag.

15

Al deze activiteiten werden mede mogelijk gemaakt door Herbes d’Elixer, Emmer-Compascuum; High Standard Travel, Groningen; Kruisherenklooster Sint Aegten, Sint Agatha en de Westerwoldse tuinen Acht is meer dan Duizend, Onstwedde; De Kijltuin, Stadskanaal en De Stonefarm, Stadskanaal. MIDDELEEUWS TER APEL

Op 1 en 2 september organiseerde de Stichting Middeleeuws Ter Apel voor de negende keer Middeleeuwse Dagen in en rond Klooster Ter Apel. Het thema van dit jaar was Gezondheid in de Middeleeuwen. Omdat destijds maar weinig ziektes genezen konden worden, was voorkomen van ellende buitengewoon belangrijk. Hiertoe moesten de vier lichaamssappen of humoren in balans blijven. Tijdens de zonovergoten dagen konden de van heinde en verre toegestroomde bezoekers zien hoe met een en ander werd omgegaan door onder anderen pestmeester, kwakzalver, chirurgijn en apotheker. Maar er was meer, bijvoorbeeld zwaardgevechten, exercities, veldslagen en veel muziek en dans. In Klooster Ter Apel vond een concert plaats en kon men deelnemen aan speciale rondleidingen. RABOBANK MUSEUMDAG

Sinds 2003 is de Rabobank Museumdag een begrip in de provincie Groningen. De 10e editie vond plaats op 27 oktober en was weer grootser van opzet. Leden van de bank konden een keuze maken uit maar liefst 61 musea omdat ook de Drentse (sinds 2009) en Friese Rabobanken (sinds 2011) weer participeerden. Klooster Ter Apel, deelnemer vanaf het begin, was als altijd met genoegen van de partij en ontving op deze dag zeer veel bezoekers. Zij werden in staat gesteld het Klooster individueel verkennen, konden ook deelnemen aan speciale rondleidingen en ontvingen bij vertrek een kloostersouvenir.

Excursies/Werkbezoeken Bestuur, directie en/of medewerkers van Klooster Ter Apel waren in het verslagjaar aanwezig in/bij ondermeer de volgende instellingen en instanties (zie ook de onderwerpen Huwelijken, Kruidentuin en Rondleidingen/Gidsengilde) in verband met ORIËNTATIE KLOOSTERLEVEN EN KLOOSTERBELEVING (met name lettend op de acht orden die in de Middeleeuwen kloosters op het huidige grondgebied van de provincie Groningen hebben gesticht)

Alte Abtei (benedictijnen), D-Prüm Archäeologischer Park Klosterstätte Ihlow (cisterciënzers), D-Ihlow Klášter Kladruby (benedictijnen), Tsjechië Klášter Teplá (premonstratenzers), Tsjechië Klooster Sint Aegten (kruisheren), Sint Agatha Kloster auf dem Kreuzberg (augustijnen), D-Pleystein Kloster Dalheim (augustijnen), D-Lichtenau/Dalheim Kloster der Barmherzigen Brüder, D-Reichenbach Kloster Ensdorf (benedictijnen), D-Ensdorf Kloster Frenswegen (augustijnen), D-Nordhorn Kloster Mariahilfberg (franciscanen), D-Amberg Kloster Maria Magdalena (‘Steinhaus’) (kruisheren), D-Wuppertal/Beyenburg Kloster Niederehe (premonstratenzers), D-Üxheim/Niederehe Kloster Sankt Felix (fransiscanen), D-Neustadt an der Waldnaab Kloster Speinshart (premonstratenzers), D-Speinshart Kloster Steinfeld (premonstratenzers), D-Kall/Steinfeld Kloster Unsere liebe Frau vom Kreuzberg (kapucijnen/karmelieten), D-Schwandorf/Kreuzberg Kloster Walderbach (cisterciënzers), D-Walderbach

16

Klosterstadt Waldsassen (cisterciënzers), D-Waldsassen Kloster Wietmarschen (benedictijnen), D-Wietmarchen Museum Kerkelijke Kunst, Workum Museum Kloster Bentlage (kruisheren), D-Rheine/Bentlage Stift Börstel (cisterciënzers), D-Börstel TENTOONSTELLINGEN/VERNISSAGES/OPENINGEN

Atelier/Galerie Geert Schreuder, Onstwedde Ausstellungszentrum Gut Altenkamp, D-Papenburg/Aschendorf Bischöfliches Dom- und Diözisan-Museum, D-Trier Dom Schatzkammer, D-Münster Drents Museum, Assen Falkenhof-Museum, D-Rheine Freylemaborg, Slochteren GR-ID (Grafisch Museum), Groningen Groninger Museum, Groningen Holzschnitzerei Heinz-Hugo Gerdelmann, D-Haren/Altenberge Ikonenmuseum, Kampen Kloster Dalheim/LWL-Landesmuseum für Klosterkultur, D-Lichtenau/Dalheim Kunsthalle, D-Emden Kunstmuseum Pablo Picasso, D-Münster Kwekerij Jacobs, Vriescheloo Limburgs Museum, Venlo Malerhaus Hillen, D-Krummhörn/Hamswehrum MAS|Museum aan de Stroom, B-Antwerpen Max-Reger-Sammlung, D-Weiden Museum Catharijneconvent, Utrecht Museum De Buitenplaats, Eelde Museum De Weem, Westeremden Museum Falkenhof, D-Rheine Museum Kloster Bentlage, D-Rheine/Bentlage Museum Kloster Gravenhorst, D-Hörstel Museum Sint Bernardushof, Aduard Museum voor Religieuze Kunst, Uden Nieuwe Kerk, Amsterdam RHC Groninger Archieven, Groningen Schnütgen Museum, D-Köln Titus Brandsma Museum, Bolsward Twentse Welle, Enschede Veenkoloniaal Museum, Veendam Vesting Bourtange, Bourtange

Exposities COLLECTIE HENK & BABS HELMANTEL PERMANENT

Op 23 oktober 2010 werd de tentoonstelling De Middeleeuwen van Henk Helmantel in Klooster Ter Apel geopend. Grote belangstelling zorgde voor een uiteindelijke verlening tot en met 9 april 2012. Juist omdat de Collectie Henk en Babs Helmantel zo fantastisch harmonieert met het interieur van Klooster Ter Apel ontstond het idee om te komen tot een permanente presentatie. Dat resulteerde in de blijvende inrichting van de Prior- en Subpriorkamer met een belangrijk deel van de collectie vanaf 15 april 2012: middeleeuwse beeldhouwwerken, gebruiksvoorwerpen en meubilair, aangevuld met Henk Helmantels schilderijen van middeleeuwse kloosters en kerken.

17

GEDACHTEN IN BEELD

Van 31 maart tot en met 7 oktober 2012 exposeerde beeldend kunstenaar Kees Thijn uit Groningen werken in surrealistische schildertrant die tot stand kwamen door belangrijke gebeurtenissen uit zijn leven en de constatering van de onuitroeibare levenskracht van de natuur. Met zijn schilderijen (olieverf op paneel) wilde hij de bezoekers uitdagen om de symbolische voorstellingen te ontrafelen. Dat lukte lang niet altijd, maar het leverde in ieder geval levendige gespreksstof op. KLOOSTERLINGEN - FOTOGRAFIE VAN EEN VERDWIJNENDE WERELD

Op het huidige grondgebied van de provincie Groningen stonden in de Middeleeuwen 34 kloosters van 8 orden: augustijnen, benedictijnen, cisterciënzers, dominicanen, franciscanen, johannieters, kruisheren en premonstratenzers. Aan het eind van de zestiende eeuw kwam door de reductie langzaam maar zeker een eind aan die religieuze centra. Alleen Klooster Ter Apel staat nog overeind. In Galerie II was vanaf 14 oktober 2012 te zien dat een groot deel van voornoemde orden echter nog tot op de dag van vandaag bestaat. Maar voor hoelang nog? Het is fotograaf Annie van Gemert uit Nijmegen die bijtijds inzag dat ook de huidige kloosters op den duur zouden moeten sluiten door ‘vergrijzing’ en gebrek aan ‘roepingen’. Zij kreeg het voor elkaar om gedurende twee periodes tussen 1994 en 2006 met haar camera te verblijven in kloosters verspreid over Nederland en België. Daar legde zij in sfeerbeelden het normaal voor de buitenwereld gesloten leven vast van onder anderen benedictijnen, cisterciënzers, dominicanen en trappisten. Op een zeer integere wijze tonen haar foto’s uiteindelijk het beeld van een verdwijnende wereld. De meeste van deze kloosters zijn intussen ook gesloten, het aantal kloosterlingen is nog meer afgenomen. In de categorie Portretten ontving Annie van Gemert in 2010 de tweede prijs van World Press Photo. Haar expositie zal nog duren tot en met 14 april 2013. VOORBEREIDING ZIELENVISSERIJ

Ter herinnering aan de Heidelbergse Catechismus (1563) en het Concilie van Trente (1545-1563) zijn Klooster Ter Apel en Vesting Bourtange in het verslagjaar gestart met de organisatie van de dubbelexpositie Zielenvisserij met aandacht voor Reformatie en Contrareformatie. Deze expositie is de invulling van de participatie sinds 25 november 2011 van de gemeente Vlagtwedde, waarin beide instellingen zijn gevestigd, binnen Refo500, een internationale organisatie die vanuit Enschede deskundigheid, kennis, ideeën, activiteiten en producten aanbiedt op het gebied van de reformaties in de 16e eeuw. Zowel Vesting Bourtange als Klooster Ter Apel hebben een bijzondere relatie met het thema. Door de Reformatie veranderde immers het katholieke klooster van Ter Apel in een protestante kerk; de laatste prior van de kruisheren werd de eerste dominee. In Bourtange werd de eerste protestantse kerk van Noord-Nederland gebouwd. Ter realisatie van de dubbelexpositie werd in het verslagjaar een Organisatieteam gevormd, bestaande uit: Jan van Dijk (bestuurslid Vesting Bourtange), Martin Hillenga (historicus), Gerrit Horstmann (vice-voorzitter Klooster Ter Apel), Hans Kroeze (directeur Klooster Ter Apel en Teamcoördinator), Paulina de Nijs (kunsthistoricus) en Wubbe Schoenmaker (manager Vesting Bourtange). Het team constateerde dat in de geloofsstrijd, die bijna vijf eeuwen geleden losbarstte, de kaart van Europa veranderde. Beide kampen - protestanten en katholieken - lieten geen middel onbeproefd om elkaar te verketteren. In grote oplagen verschenen spotprenten waarin men elkaar als de duivel of diens handlanger portretteerde, zowel Luther als de paus. Zielenvisserij noemde een tijdgenoot de wederzijdse inspanningen om de gunst van gelovigen te winnen. Op de dubbelexpositie (eind april - eind september 2013) is het team van plan begrijpelijk duidelijk te maken wat de fundamenten waren voor de tegenstelling. Hoe vijandbeelden en stereotypen werden gecreëerd. En hoe deze uitgroeiden tot hardnekkige mythen, los van of naast de werkelijkheid, tot op de dag van vandaag!

18

OVERIGE EXPOSITIES EN PRESENTATIES (*in het kader van Het Verhaal van Groningen)

Atelier van de Glazenier - vanaf 18.5.2008 semipermanent De historie van glas-in-loodramen in kloosters vanaf de Middeleeuwen* Glas-in-loodramen uit eigen collectie. Demonstratiewerkplaats met gereedschappen in langdurig bruikleen uit de Collectie Ballast & Bonekamp, Groningen. Meubilair op basis van tekeningen uit de Middeleeuwen ontworpen door Toon Uijttewaal, Ter Apel. Dormitorium en Infirmarium - vanaf 18.5.2008 semipermanent Reconstructie van slaapcellen en ziekenzaal van Klooster Ter Apel in de Middeleeuwen* Replica’s van meubilair en gebruiksvoorwerpen uit ca. 1500. Meubilair op basis van tekeningen uit de Middeleeuwen ontworpen door Toon Uijttewaal, Ter Apel. Gebruiksvoorwerpen op advies van Historisch Adviesbureau ’t Scapreel, Dordrecht en De Cleerkiste, Ter Apel. Schilderingen (trompe-l’œil) van beeldend kunstenaar Geert Schreuder, Onstwedde. Galerie I/westvleugel - vanaf 15.4.2012 semipermanent Allerheiligen/Religieuze Beelden Wisselende keuze uit de Collectie Mattie Vinckemöller, Groningen. Galerie II/west- en zuidvleugel - 29.10.2011 t/m 25.3.2012 Winterreise Onder verwijzing naar dit onderwerp in Hoofdstuk Evenementen: schilderijen, collages en tekstpanelen van Margit en Rolf Hillen, D-Krummhörn/Hamswehrum. i.h.k.v. het gelijknamige interdisciplinair kunstproject. Gastenkamer - 25.11.2012 t/m 14.4.2013 De Vlucht naar Egypte Objecten uit de gelijknamige Collectie Jan en Marina Groen, Odoorn. Kloostercafé ‘De Refter’ - sinds 26.7.2005 permanent De 34 middeleeuwse kloosters van 8 kloosterorden in het gebied van de huidige provincie Groningen* (augustijnen, benedictijnen, cisterciënzers, dominicanen, franciscanen, johannieters, kruisheren en premonstratenzers). Wandkaart naar een ontwerp van beeldend kunstenaar Gabriëlle Kroese, Groningen. Kloosterhof - sinds 11.11.1974 permanent; wisselende presentaties De Kruidentuin van Klooster Ter Apel* Circa 160 plantensoorten uit eigen collectie die kruiden opleveren voor culinaire escapades, geneeskracht hebben en geschikt zijn om verfstof en inkt te produceren. -Regelmatig werden in de Kruidentuin bij de planten borden geplaatst met verduidelijkende teksten van de middeleeuwse mysticus Hildegard von Bingen. Kloosterhof - sinds 8.10.2011 permanent MonumentoMori* Stenen monument van beeldend kunstenaar Johanna Nijlunsing, Glimmen, ter nagedachtenis aan kruisheren en leken die ooit in deze Kloosterhof begraven lagen. Proviandkelder - sinds 18.5.2008 semipermanent De brouwgeschiedenis van Klooster Ter Apel* Expositie met ten dele wisselende objecten, uniek decorum voor het assortiment Kruisheren Klooster Ter Apel Bieren en Kloosterwijnen, mogelijk gemaakt door de Groningse Stadsbrouwerij.

19

Sacristie - vanaf 2005 permanent; wisselende presentaties Het Evangelie verbeeld* Kopergravures uit de Statenbijbel van 1682 gedrukt door de gebroeders Keur te Dordrecht. Collectie van de Hervormde Kloosterkerkgemeente Ter Apel (tijdelijk in depot t/m 9.4 .2012). Sacristie - vanaf oktober 2010 tot 9.4.2012 semipermanent; wisselende presentaties Paramenten volgens de liturgische kalender en kloosterkleding van de kruisheren* en De Vlucht naar Egypte Objecten uit de Collectie Jan en Marina Groen, Odoorn, en eigen collectie. Scriptorium - vanaf 18.5.2008 semipermanent Reconstructie van het scriptorium van Klooster Ter Apel in de Middeleeuwen* Replica’s van meubilair en gebruiksvoorwerpen uit ca. 1500. Meubilair op basis van tekeningen uit de Middeleeuwen ontworpen door Toon Uijttewaal, Ter Apel. Gebruiksvoorwerpen op advies van Historisch Adviesbureau ’t Scapreel, Dordrecht. Gereedschap en ander materiaal voor boekbinden in langdurig bruikleen van kruisheer Edgard Claes, Klooster Sint Aegten, Sint Agatha. -In het Scriptorium vonden wisselende tentoonstellingenplaats van middeleeuwse handschriften, incunabelen en oude drukken uit ondermeer de kruisherencollectie van de Stichting Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven (Klooster Sint Aegten) in Sint Agatha en oude drukken en illustratiemateriaal uit eigen collectie. -In verband met de expositie van Henk Helmantel, in de ruimte naast het Scriptorium van 10.10.2010 tot en met 9.4.2012 tijdelijk afkomstig uit Galerie I Allerheiligen/Religieuze Beelden Wisselende keuze uit de Collectie Mattie Vinckemöller, Groningen. Voorportaal Dormitorium - vanaf 18.02.2010 permanent De Iconen van Theo Berends* Images (mixed media; unica) van de kruisherenheiligen Agatha, Antonius Abt, Augustinus, Helena, Jacobus de Mindere, Maria Magdalena, Odilia, Philippus, Rochus en Theodorus van Celles in een encadrering van Kloostervrijwilligers Toon Uijttewaal en Johan van der Veen uit Ter Apel. Schenking van kunstenaar Theo Berends, Nieuw-Amsterdam. Alle tentoonstellingen in Klooster Ter Apel kwamen ook in het verslagjaar tot stand in goede samenwerking tussen de kunstenaars c.q. bruikleengevers en leden van onze Werkgroepen Expositie Begeleiding/Inrichting/Ontruiming, Collectieregistratie & Beheer Depot en de Technische Dienst.

Huwelijken Klooster Ter Apel is een officiële huwelijkslocatie van de gemeente Vlagtwedde. In het verslagjaar vonden vierentwintig huwelijksplechtigheden plaats; twintig daarvan in Kapittelzaal, drie in de Kanunnikenkerk en één in Galerie I. Het kerkelijke huwelijk werd één keer ingezegend in de Lekenkerk. Aansluitend aan de ceremonie kozen drie bruidsparen voor een huwelijkstoast in Kloostercafé De Refter. De jaarlijkse excursie bracht het Hostessteam van Klooster Ter Apel naar het Nieuwe Kruithuis in Vesting Bourtange, eveneens een huwelijkslocatie van de gemeente Vlagtwedde. Aansluitend vond overleg plaats met de collegae hostesses van de Vesting. Overleg met de Afdeling Burgerzaken van de gemeente Vlagtwedde, ambtenaren burgerlijke stand en de hostessteams van de huwelijkslocaties in de gemeente vond twee keer plaats.

20

Instandhouding Monument Bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed werd begin 2012 andermaal subsidie aangevraagd in het kader van het Besluit Rijkssubsidiëring Instandhouding Monumenten (BRIM). Het bijbehorende plan met begroting werd gerealiseerd in samenwerking met de Stichting Oude Groninger Kerken te Groningen, Adema Architecten in Dokkum en architect Toon Uijttewaal in Ter Apel. Helaas kon onze aanvraag ook in dit jaar niet gehonoreerd worden en kwam de mededeling dat de overheid bezig was met een compleet nieuwe opzet van de subsidiemogelijkheden ter zake. Mede op grond van de dringende noodzaak tot uitvoering van restauratie van dak- en gevelconstructie en verder noodzakelijk onderhoud op termijn om het gebouw niet te laten verpauperen, heeft tegen het eind van het verslagjaar overleg plaatsgevonden met het districtshoofd Groningen en de landschapshistoricus Regio Noord van Staatsbosbeheer, de juridische eigenaar van Klooster Ter Apel. Dit overleg resulteerde in het initiatief van Staatsbosbeheer om begin 2013 een zogenaamde ‘deskundigenbijeenkomst’ te organiseren waarin over een duurzame toekomst voor Klooster Ter Apel en omgeving zal worden nagedacht. Behalve bestuur en directie van Klooster Ter Apel en functionarissen van Staatsbosbeheer zullen vertegenwoordigers van de provincie Groningen, gemeente Vlagtwedde, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Universiteit van Groningen worden uitgenodigd. Eind 2012 werd tevens duidelijk hoe de nieuwe subsidieregelingen met ingang van 2013 gaan gelden, namelijk een aparte regeling voor restauratie en een dito voor instandhouding. Met betrekking tot restauratie zouden we subsidie kunnen aanvragen bij de provincie Groningen in het kader van de nieuwe BRRG-regeling (Budget voor Restauratie van Rijksmonumenten in de provincie Groningen). Subsidie voor activiteiten behorende bij de instandhouding dienen we voortaan aan te vragen bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in het kader van de nieuwe SIM-regeling (Subsidie Instandhouding Monumenten). Klooster Ter Apel besloot - met steun van Staatsbosbeheer - een compleet nieuw plan te componeren, zodanig dat op het juiste moment in 2013 subsidieaanvragen kunnen worden ingediend in het kader van zowel het BRRG als de SIM. Ten behoeve van reguliere bouwkundige inspectie heeft Klooster Ter Apel een abonnement op Monumentenwacht Groningen.

Kloosterboeken Op 3 februari 2012 werd in de Kapittelzaal van Klooster Ter Apel Kloosters in Groningen, deel III in de serie De middeleeuwse kloostergeschiedenis van de Nederlanden, gepresenteerd. Met deze en de twee vorige publicaties hebben de eindredacteuren Martin Hillenga, Hans Kroeze en Paulina de Nijs het beoogde doel bereikt: een bijdrage leveren aan de kennis van het middeleeuwse kloosterleven in de Nederlanden, wetenschappelijk verantwoord, maar voor een groot publiek toegankelijk. Bijdragen voor deel III werden gepresteerd door Paul Brood, Alina Dijk, Martin Hillenga, Roger Janssen osc, Saskia van Lier en Gerben E. de Vries. Klooster Ter Apel levert al sinds jaar en dag een belangrijke bijdrage aan Het Verhaal van Groningen, een onderdeel van de provinciale Cultuurnota. Het was dan ook verheugend te constateren dat de heer Piet de Vey Mestdagh, gedeputeerde van ondermeer Cultuur, het eerste exemplaar in ontvangst wilde nemen. Behalve redacteuren, auteurs en uitgever waren tijdens de presentatie verder onder anderen aanwezig Leontien Kompier, burgemeester van de gemeente Vlagtwedde, kruisheer André Notelaers en Babs en Henk Helmantel. In zijn inleiding openbaarde laatstgenoemde waarom de collectie middeleeuwse kunst van hem en zijn echtgenote zo fraai tot zijn recht komt in Klooster Ter Apel.

21

Uitgegeven door de in Zwolle gevestigde Waanders Uitgevers (Deel I) en W BOOKS (Deel II en III), werd de reeks De middeleeuwse kloostergeschiedenis van de Nederlanden mede mogelijk gemaakt door zeer gewaardeerde financiële bijdragen van Prins Bernhard Cultuurfonds, Rabobank Zuid en Oost Groningen, Stichting Lambers-Burger (voorheen Stichting Anonymus) en Stichting Thomas More (voorheen Radboud Wetenschappelijk Onderwijsfonds). Door deze bijdragen kon de verkoopprijs van de royaal geïllustreerde en fraai vormgegeven boeken op een prettig niveau gehouden worden.

Kloostercafé ‘De Refter’ & Proviandkelder Hoewel in het verslagjaar en de daaraan voorafgaande jaren van alles geprobeerd is horeca-activiteiten in Kloostercafé ‘De Refter’ rendabel te maken, hebben wij in de loop van 2012 moeten besluiten zelf ter zake geen actie meer te ontplooien. Hoofdoorzaak is het feit dat deze locatie niet toegankelijk is voor anderen dan museumbezoekers. Bovendien bleek dat de dagelijkse inzet van ter zake kundige vrijwilligers niet mogelijk was. In vervolg daarop hebben wij de catering bij arrangementen en voor grotere groepen in handen gelegd van de directie en medewerkers van Hotel-Restaurant Boschhuis, gelegen tegenover het Klooster en gebouwd op de fundamenten van het voormalige kloosterbrouwhuis. Deze horecaonderneming heeft daarop ook zelf speciale Kloosterarrangementen ontwikkeld. Voor bijeenkomsten van kleinere omvang en bijvoorbeeld bierproeverijen bleef inzet van vrijwilligers mogelijk. Vanuit de tot modelbrouwerij annex Kloosterbier Speciaalzaak omgebouwde Proviandkelder met objecten die te maken hebben met de geschiedenis van de brouwkunst, werden onze Kruisheren Klooster Ter Apel Bieren met bijbehorende bokalen ter verkoop aangeboden. Odilia, Ur-Type Pilsner; Helena, Rosé bier; Theodorus, donker bier type Dubbel; Augustinus, blond bier type Tripel; het zware Kloosterbier Peregrinus en de seizoengebonden Herfstbock Constantinusen Winterbier Klooster Speciale. Samen met de Kloosterwijnen Krachtig Rood en Hemels Wit bleven deze dranken geliefde souvenirs in het assortiment van de Kloosterwinkel. Tijdens een onverwacht bezoek van de Keuringsdienst van Waren, 16 augustus, kon deze constateren dat alles in Kloostercafé ‘De Refter’ en de modelbrouwerij pico bello voor elkaar was.

Klooster Cahiers In de sinds december 2004 verschijnende reeks Klooster Cahiers werden in het verslagjaar gepubliceerd: I Welkom in Klooster Ter Apel Algemene, rijk geïllustreerde brochure met adresgegevens, openingstijden en verwijzing naar website. Bijdruk van de 3deherziene druk, mei 2012, 5.000 exemplaren. XXX De Vlucht naar Egypte Over de gelijknamige Collectie Jan en Marina Groen, geschonken aan Klooster Ter Apel. 1e druk, december 2012, 1.500 exemplaren. OVERIGE PUBLICATIES

Activiteiten in Klooster Ter Apel in het kader van de Tuin & Kunst Tiendaagse Groningen werden in een Nederlands- en Duitstalige brochure weergegeven die in april verscheen.

22

In mei 2012 werd de speciale Duitstalige brochure Kloster Ter Apel: Willkommen! gepubliceerd over een arrangement voor verblijfsrecreanten van het in D-Haren gelegen vakantiepark Schloβ Dankern. Bij Art Revisited/RoesD in Tolbert verscheen eveneens in mei de brochure Giclée - Henk Helmantel. Daarin een overzicht van een aantal reproducties van werken van Henk Helmantel die ondermeer in ons Klooster te koop zijn én verwijzing naar de permanente expositie De Middeleeuwen van Helmantel in Klooster Ter Apel. Een rijk geïllustreerde brochure, waarin Klooster Ter Apel en Ausstellungszentrum Gut Altenkamp in D-Aschendorf naar elkaars activiteiten verwijzen en uitnodigen tot bezoek, werd uitgegeven in juni 2012.

Kloosterorganisatie In het verslagjaar waren 90 dames en heren werkzaam in c.q. voor Klooster Ter Apel: vrijwilligers (55), adviseurs (12), oproepkrachten vakantie/weekend/feestdagen (8), leden stichtingsbestuur (7), op contractbasis (4), in fulltime loondienst (2), in parttime loondienst (1) en via gemeentelijke regelingen (1). In het kader van de regeling Maatschappelijke Stage waren in 2012 bovendien 7 leerlingen van de Regionale Scholengemeenschap Ter Apel in Klooster Ter Apel actief bij het onderwijsprogramma Huis van Sint Nicolaas. 2 leerlingen van dezelfde scholengemeenschap kozen Klooster Ter Apel voor hun wettelijke stageperiode . Het is fantastisch dat Klooster Ter Apel kan rekenen op medewerking van liefst 55 vrijwilligers. Niets dan goeds over alle andere Kloosterlingen, maar zonder de belangeloze, zeer betrokken inbreng van deze dames en heren zou onze Kloosterorganisatie de toegangspoort moeilijk open hebben kunnen houden in 2012! Bestuur van de Stichting Klooster Ter Apel: mr. H. Zwiers, voorzitter drs. G.G. Horstmann, vice-voorzitter ing. B.G. Kloosterman, secretaris H.W.H.M. van Kesteren RA, penningmeester mr. F.A. Bergman A.F. Brouwer ing. A.J.B. Winkel Directie: Hans Kroeze Onder leiding van de directeur bestond de Staf van Klooster Ter Apel, deelnemers aan het Conventoverleg aangevuld met de procurator, uit: Guus Brouwer (lid Stichtingsbestuur, lid Gidsengilde en Coördinator Vrijwilligers) Ton Kuper (Coördinator Werkgroepen Collectieregistratie & Beheer Depot en Gidsengilde) Cees Meinders (Coördinator Donateurs en lid Werkgroep Kloosterreceptie & Kloosterwinkel) Nico Rookmaker (Coördinator Werkgroep Kruidentuin, secretaris Conventoverleg) Siny Scholte Aalbes-Schomaker (procurator) Daniëlle Suelmann-Smedes (Coördinator Werkgroep Kloosterreceptie & Kloosterwinkel) Toon Uijttewaal (adviseur esthetica en bouwkunde; Coördinator Werkgroep Expositiebegeleiding) Anastasia vanderWerff-Podgórski (Hospitality & Facility Manager)

23

De samenstelling van de Werkgroepen zag er als volgt uit: COLLECTIEREGISTRATIE & BEHEER DEPOT

Wubbe Brands, Angeli ten Donkelaar-Hogenstijn, Els Heeres, Anna Hoek-Maistrova, Nes van Hoorn, Ria Koorman-Haverkort, Ton Kuper (coördinator), Cees Meinders, Ginie Renooij-Zwik en Annemarie van der Hoeven. DONATEURS/VRIENDEN

Hans Baars, Cees Meinders (coördinator) en Daniëlle Suelmann-Smedes. EDUCATIE

Henriette Postema, GinieRenooij-Zwik, Anastasia vanderWerff-Podgórski (coördinator). EXPOSITIE BEGELEIDING/INRICHTING/ONTRUIMING

Wubbe Brands, Nes van Hoorn, Ineke Kuiper, Bennie Lammerink, Maya Post, Corry Schölzel, Toon Uijttewaal (coördinator) en Johan van der Veen. Inzake exposities van religieuze kunst uit eigen bezit: Els Heeres, Annemarie van der Hoeven en Ria Koorman-Haverkort (coördinatie). GIDSENGILDE

Hanneke Argun-Schuddebeurs, Guus Brouwer, Els Dumas-Ter Wal, Betty Evenhuis-Meesters, Pieter de Graeff, Anneke Korte, Ton Kuper (coördinator), Ron Leenman, Herman ter Veen en Hans van de Wiel. GROEPSREIZEN

Anastasia vanderWerff-Podgórski (coördinator) en medewerkers Kloosterreceptie en Kloostercafé ‘De Refter’. HUISHOUDELIJKE DIENST

Henny Eefting-Wessels, Gea Katuin-Wiegers, Nellie van der Molen-Van der Veen, Klaas Grootjen (conciërge), Henk Tingen (conciërge), Heidi de Vries-Van der Veen en Anastasia vanderWerffPodgórski (coördinator). HUWELIJK/PARTNERSCHAP

Hostessteam bestaande uit Leonie Meulenbelt, Jeanet Rouw-van Dalsem, Riet Smit-Jansen, Grietje van der Veen-Klein, Ans Veenbrink-Vriesema, Janny de Vries-Hilgenga en Anastasia vanderWerffPodgórski (coördinator). KLOOSTERCAFÉ ‘DE REFTER’ & KLOOSTERBIER SPECIAALZAAK

Jacqueline Faber-Van Kol, Henk Ferron, Klaas Grootjen, Finus Kemkers, Ellen Prins-Rookmaker, Koos Steenhuis, Anneke Stenneberg-Van Veen, Anastasia vanderWerff-Podgórski (interim coördinator) en IrèneVernes. KLOOSTERRECEPTIE & KLOOSTERWINKEL

Petra Akker, Hans Baars, Jannie Boer, Agnes Brakels-Lubbers, Amanda Brakels, Sanne Buter,

24

Dymphna van Dartel, Jacqueline Faber-Van Kol, Marja Hoijtingh-Gozefoort, Jeroen Jans, Anne Kruit, Harrold Kuper, Cees Meinders, Ginie Renooij-Zwik, JettaRubbingh, Karin Spekken-Schuur, Gerna Strootman, Daniëlle Suelmann-Smedes (coördinator), Gerda-Catharina Wierenga, Lotte Zijnge en Lies Zwiers. KRUIDENTUIN

Nathalie Kriek-Botman, Geja Kaman-Zwiers, Janneke Meijer, Nico Rookmaker (coördinator), Herman de Vegt jr., Gerda Vuurboom-Mencke en Hessel Westerbeek. TECHNISCHE DIENST

Wubbe Brands, Nes van Hoorn en Bennie Lammerink. VEILIGHEIDSZORG

Paul Abelen, Ton Kuper, Toon Uijttewaal, Anastasia vanderWerff-Podgórski (interim coördinator). Adviseurs: Henk Conijn (taxateur/restaurateur) Ulrich Damen (tolk/vertaler) Allie Eenjes (kloosterhistorie en kruidentuin) Rudy Exel (computer- en internettechnicus) Martin Hillenga (redacteur en fotoredacteur Kloosterboekenreeks) Paulina de Nijs (museumprojecten) Henk Penning (fotograaf) Bas Sijpkes (webontwerper en -beheerder) Jaap Smit (beheerder externe collecties) Toon Uijttewaal (architect) Mattie Vinckemöller (heiligenbeeldencollectioneur) Dirk Wenselaar (grafische vormgever en drukwerkadviseur)

Kloosterreceptie & Kloosterwinkel In het verslagjaar waren één medewerker in deeltijdbaan, acht oproepkrachten en twaalf vrijwilligers actief in Kloosterreceptie en Kloosterwinkel. De dames en heren verkochten toegangskaartjes en kloostergerelateerde souvenirs aan bezoekers, maakten hen wegwijs en gaven antwoord op de meest uiteenlopende vragen. Tot de taken van de receptionisten behoorden ook bediening van de telefooncentrale, vastleggen van reserveringen, bijhouden van de centrale agenda en verwerking van uitgaande post. Naast bieren en wijnen vanuit onze Kloosterbier Speciaalzaak in de Proviandkelder, bestond het assortiment van de Kloosterwinkel in hoofdzaak uit (streek)producten die aansluiten bij de doelstelling en activiteiten van onze organisatie.

Kruidentuin Het jaar 2012 was voor de Kruidentuin in de inpandige Kloosterhof een uitstekend jaar. Voldoende regen, geen koude- of hittegolf en geen late nachtvorsten; omstandigheden die er mede voor zorgden dat het geheel er extra goed bijlag. Mede, want het waren vooral de acht kruidentuinlieden, allen vrijwilligers, die het prachtige resultaat bewerkstelligden en onderhielden. Bezoekers vertoefden graag tussen deze museale collectie in de openlucht.

25

VERVANGING EN UITBREIDING COLLECTIE

Een aantal verfplanten waren in het verslagjaar dringend aan vervanging toe. Via Leen Breure van Streekmuseum De Meestoof in Sint-Annaland kwamen wij, onder dankzegging, in het bezit van een aantal planten van de Meekrap (Rubiatinctorum), Wouw (Reseda luteola) en Wede (Isatistinctoria). De collectie werd uitgebreid met onder meer Komijn (Cuminumcyminum), Koriander (Coriandrumsativum) en Anijs (Pimpinella Anisum). SPECIALE BIJEENKOMSTEN

Op 31 maart was Jan van Ginkel op bezoek. Hij is naast donateur van het Klooster ook lid van het Jeneverbesgilde. Sinds zijn aanwezigheid weten wij veel meer over deze edele bes. Tijdens de Tuin & Kunst Tiendaagse, 15 tot en met 24 juni, vonden een aantal activiteiten plaats in de Kruidentuin. Onder meer een Workshop Wolverven, een schildercursus en een kruidenwandeling. Al deze activiteiten werden goed bezocht. De verkoop van planten, waaraan medewerking werd verleend door Kwekerij Hamminga in Ter Apel, liep vrij goed. Op 12 oktober organiseerde IVN Stadskanaal een lezing over medicinale kruiden. De lezing van Ben Westerink, oud hoogleraar farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen, werd door twee leden van de kruidentuingroep bezocht en gaf een zeer relativerend inkijkje in de kruidengeneeskunde. PUBLICATIES

Voor de Kloosterwebsitekolom Kruidentuin Actueel werden vijftien bijdragen geschreven over het wel en wee in de tuin. Extra gegevens over enkele kruiden kwamen in het Nederlands en Duits terecht op de zogenaamde Seizoeninformatiekaarten: voorjaar, zomer en herfst. Voor het voortgezet onderwijs werden Speurtochten ontwikkeld. Tenslotte vermelden wij dat in het verslagjaar een vrijwilligersovereenkomst getekend is met de kruidentuinlieden en dat de exclusieve kruidenoogst in de Kloosterwinkel te koop was evenals literatuur over de diverse gebruiksmogelijkheden van kruiden.

Kruisheren Met het Europees Provincialaat van de Orde van het Heilig Kruis in Klooster Sint Aegten te Sint Agatha bij Cuijk werden in het verslagjaar goede contacten onderhouden. In het maandelijks verschijnende Bulletin van de Europese provincie van de kruisheren werd regelmatig bericht over activiteiten in Klooster Ter Apel, Domus Novae Lucis/Huis van het Nieuwe Licht dat in 1465 door deze orde werd gesticht. Op 2 februari vertegenwoordigde kruisheer André Notelaers osc zijn Prior-Provinciaal Peter Snijkers osc in Klooster Ter Apel tijdens de boekpresentatie van Kloosters in Groningen. Broeder Edgard Claes osc, meester boekbinder en beeldend kunstenaar met atelier in Sint Agatha, verzorgde tijdens de Tuin & Kunst Tiendaagse op 16, 17 en 18 juni een aantal zeer succesvolle Workshops Boekbinden. Voor het onderwijsprogramma Middeleeuwse Boekenkust stelde hij relevante bruikleen beschikbaar. De kanunniken Johannes Leers en Gerard Vos van de kruisherencommuniteit in D-Wuppertal/ Beyenburg brachten op 8 oktober een bezoek aan Klooster Ter Apel. Laatstgenoemde schonk Klooster Ter Apel een kazuifel dat, gelet op de vormgeving, speciaal voor een kruisheer werd vervaardigd. Van 13 op 14 december vond in de befaamde Librairie Auguste Blaizot in Parijs gedurende 24 uur een bliksemexpositie plaats van 60 portretten getekend door broeder Edgard Claes osc. Bij die gelegenheid schonk de kruisheer ons Augustinus tripelbier uit de juiste bokalen.

26

Met dank aan directeur dr. Marga Arendsen en bibliothecaris dr. Otto Lankhorst, stelde de Stichting Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven (Klooster Sint Aegten), beheerder van onder meer het religieus erfgoed van de kruisheren, middeleeuwse handschriften, incunabelen en andere oude drukken in bruikleen beschikbaar. Deze bijzondere publicaties werden tijdens wisselende exposities in ons Scriptorium tentoongesteld.

Lidmaatschappen Stichting Klooster Ter Apel is lid, donateur c.q. partner van: Erfgoed Vereniging Heemschut, Amsterdam International Council of Museums/Conseil International des Musées, F-Paris Klankbordgroep Roerend Religieus Erfgoed Nederland, Utrecht Museumhuis Groningen, Groningen Nederlandse Museumvereniging (NMV), Amsterdam Stad & Lande/Cultuur-historische vereniging voor Groningen, Groningen Stichting Oude Groninger Kerken, Groningen Stichting Promotie Westerwolde, Stadskanaal Stichting Refo500, Enschede Toeristisch Platform Vlagtwedde, Sellingen Vereniging De Hollandsche Molen, Amsterdam Vereniging ter Bevordering van het Toerisme in Ter Apel (VBT), Ter Apel Vereniging Toeristisch Westerwolde (VTW), Bentelo

Mijn Klooster Na een periode van intensieve voorbereiding werd tijdens de jaarlijkse, feestelijke bijeenkomst voor alle medewerkers van Klooster Ter Apel in Hotel- Restaurant Boschhuis, 27 januari 2012, Mijn Klooster officieel in gebruik genomen. Met dank aan onze toen nog in Londen werkzame webmaster. Op deze besloten, uitsluitend voor ‘onze Kloosterlingen’ toegankelijke website wordt sindsdien relevant nieuws gepubliceerd en zijn contactgegevens van alle medewerkers te vinden. In samenwerking met de Werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot werd een nieuw indexeringssysteem voor de Kloosterbibliotheek opgezet en geïntegreerd. De complete database van de bibliotheek was in de loop van 2012 via Mijn Klooster doorzoekbaar. BEZOEKERSAANTAL

Mijn Klooster werd in het verslagjaar 2.523 keer bezocht, met een gemiddelde bezoekduur van circa 11 minuten. Er werden 28.476 pagina’s bekeken, gemiddeld ruim 11 pagina’s per bezoek. MEEST BEZOCHTE PAGINA’S

Nieuws was de best bezochte sectie van de website met 42% van de paginaweergaves. Bibliotheek volgt met 31% en Smoelenboekje met 27%. Van de 72 nieuwsberichten werden Vasten na Carnaval (129), KloosterVaria 9 (88) en Deel III Kloosterboekenreeks verschenen (76) het meest bekeken. Er werden 1399 boeken aan de Bibliotheekdatabase toegevoegd. 366 keer werd er in de database naar een boek gezocht met het zoekformulier. De bibliotheekrubriek Pennenvruchten werd goed bezocht, met als uitschieter het artikel Emo wie (80). De letters B, V en K werden het meest bezocht in het zogenaamde Smoelenboekje met contactgegevens.

27

Openingstijden De openingstijden van Klooster Ter Apel waren in het verslagjaar: dinsdag tot en met zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur en op zon- en feestdagen van 13.00 tot 17.00 uur. In de zomervakanties was het Klooster ook op maandag geopend en in de periode op alle dagen tot 18.00 uur. Buiten de reguliere openingstijden werd van de Kloosterfaciliteiten gebruik gemaakt in het kader van eigen arrangementen en voor de organisatie van ondermeer jubilea en andere feestelijke bijeenkomsten, concerten, vergaderingen, studiesessies,presentaties en concerten, veelal in combinatie met een Kloosterlezing en/of -rondleiding. In voorkomende gevallen werd de catering verzorgd door Hotel-Restaurant Boschhuis.

Publiciteit BOEKEN

In 2012 werd over Klooster Ter Apel gepubliceerd in de navolgende boeken. Groningse Schatkamers Meta Groot Antink en Eline de Visser (redactie) Uitgeverij Mooi Media, Haren ISBN 978 90 816970 2 6 (nagekomen uitgave, juni 2011) De middeleeuwse kloostergeschiedenis van de Nederlanden - deel III Kloosters in Groningen Hans Kroeze en Martin Hillenga (redactie) W BOOKS, Zwolle - Klooster Ter Apel ISBN 978 90 400 7748 7 (uitgave februari 2012) Mis! Middeleeuwse kerkinterieurs in Groningen en Ostfriesland Justin E.A. Kroesen Uitgeverij Profiel, Bedum ISBN 978 90 5294 528 6 (uitgave maart 2012) Capitool Reisgidsen - Groningen Rien van der Helm Uitgeverij Unieboek / Het Spectrum bv, Houten - Antwerpen ISBN 978 90 475 1662 0 (uitgave april 2012) Tammo Deel 2: Heksje Hasje & In Bourtange Henk Roede (tekst en tekeningen) Uitgave van Studio Roede, Grootegast (Tweede druk, 2012) Clairlieu Jaarboek gewijd aan de geschiedenis van de kruisheren Clairlieu, B-Maaseik 70ste Jaargang, 2012 (uitgave december 2012) OVERIGE MEDIA

Met een uiterst bescheiden budget voor advertenties, moest Klooster Ter Apel het met betrekking tot mediatamtam ook in 2012 vooral hebben van free publicity. Dat lukte in hoge mate. Behalve via een

28

inmiddels niet meer te tellen aantal websites in binnen- en buitenland, werd bijzondere aandacht geschonken aan onze activiteiten in/door de navolgende media. Dit overzicht werd samengesteld op basis van ontvangen bewijsexemplaren en reacties van bezoekers. DAGBLADEN - AllgemeineZeitung Münsterland, Dagblad Trouw (Bijlage tijd, leven en doen),

Dagblad van het Noorden, Meppener Tagespost, Nederlands Dagblad, Neue Osnabrücker Zeitung, Ostfriesenzeitung, Reformatorisch Dagblad en Westfälische Nachrichten. HUIS-AAN-HUISBLADEN - Da’s Mooi, Eemsbode, Gezinsblad, Gezinsbode, Harener Weekblad, HSKrant, Kanaalstreek, Krant van Hoogeveen, Krant voor Meppel, Midweek, Nieuwsbode, Noorderkrant, Pekelder Streekblad, Roder Journaal, Streekblad, Ter Apeler Courant, ’t Pekeltje, Veendammer, Weekkrant Emmen.nu, Weekkrant Groningen, Westerkwartier, Westerwolder Lougblad, de Zuidenvelder en Zuidoosthoeker. KALENDERS - Jaarkalender 2012 (uitgave van Art Revisited): De Middeleeuwen van Helmantel in Klooster Ter Apel. KUNST/CULTUUR BROCHURES/KRANTEN/TIJDSCHRIFTEN - Immaterieel Erfgoed,

Kamermuziekfestival/Peter de Grote Festival 2012, KunstKrant, Museum Magazine Drenthe/Groningen/Friesland/Ostfriesland/Oldenburger Land/Emsland/Bremen 2011-2012 en 20122013, Museumvisie,Vind/Geschiedenis, Archeologie, Kunst & Antiek, Voorjaars- en Najaarscatalogus 2012 W BOOKS. LIFESTYLE MAGAZINES - Bit/onafhankelijk magazine voor de paardenliefhebber, Bongo/De

Collectie, Bourtanger Veenmagazine/Use Bourtanger Moor, LandIdee, Leven, Plus Magazine en The Surprise Factory. NASLAGWERKEN - Adreslijst van Nederlandse en Vlaamse Mediëvisten 2011-2012, Gemeentegids Vlagtwedde 2011-2012 en 2012-2013 en de Pius Almanak 2012. PROGRAMMABROCHURES/KRANTEN - Grunneger Weke in Westerwolde 2012, Interdisciplinair

Kunstproject Winterreise 2011-2012, Middeleeuws Ter Apel 2012, Oktobermaand Kindermaand Groningen 2012, Peter de Grote Festival 2012, Rabobank Museumdag 2012, Tuin & Kunst Tiendaagse Groningen 2012 en Van Klooster tot Abdij. RADIO- EN TELEVISIEPROGRAMMA’S - Brunchroom (Radio Westerwolde), De Zaterdag-agenda

(RTV Noord), Eye Opener (EO, Radio 5), Middageditie (RTV Emmen), Noord Nieuws (RTV Noord), Top Chef (RTL5), Westerwolde Actueel (Radio Westerwolde), ZaterdagMiddagMix (RTV Stadskanaal) en een special over de nieuwe vaarverbinding van Erica naar Ter Apel (RTV Drente). RELIGIE/KLOOSTERLEVEN/KERKEN - Bulletin Europese provincie van de kruisheren, Groninger

Kerken, Kerkklanken, Kroniek Sint Agatha, Kruis & Wereld en Refo500. TOERISME/RECREATIE BROCHURES, KAARTEN, KRANTEN, MAGAZINES - Ausflugkarte Emsland

2012, Campinggids 2013 Drentse Hondsrug Groep (uitgave najaar 2012), Fietsknooppuntkaart Westerwolde, Genieten/Haal je hart op in Groningen, Groningen 2012, Groningen opent de tuindeuren, Groningen Provinciekaart/Provinzkarte, Historizon Magazine, Leuk Uit in Emmen en omgeving 2012, Marketing Groningen Journaal, Sales Guide Buskontor Grenzenlos Ostfriesland 2012, Toerisme in Cijfers 2012, Toeristische Gids Westerwolde 2011-2012 en 2012-2013, UUT/OET/ÛT Krant Drenthe/Groningen/Friesland, Vesting Bourtange, Westerwolde, daar waar Nederland ontstaan is/wo die Niederlande entstanden ist en Zomerlijn OntdekhetOV/Vlagtwedde/Ter Apel. VERENIGINGSBLADEN - De Oude Weg, Dichterbij (Rabobank), Terra Westerwolda en Tijd van

Leven.

29

Rondleidingen/Gidsengilde In het verslagjaar hebben leden van het Ter Apeler Gidsengilde een groot aantal rondleidingen in het kloostercomplex van Ter Apel verzorgd. De bezoekgroepen varieerden in grootte en herkomst en in een behoorlijk aantal gevallen was zowel Duits als Engels de voertaal. De bezoekers waren vooral geïnteresseerd in de achtergronden en de leefwijze van de oorspronkelijke bewoners, de kanunniken van de Orde van het Heilig Kruis. In toenemende mate bleek interesse voor de plantencollectie in de inpandige Kruidentuin van het Klooster. SAMENSTELLING EN BIJEENKOMSTEN

In 2012 werd het Ter Apeler Gidsengilde evenals in het voorafgaande jaar gevormd door tien vrijwilligers. Met vijf bijeenkomsten kwam geen verandering in de vergaderfrequentie. Elke vergadering werd bijgehouden met een agenda, notulen en werkafspraken. Vast onderdeel was de bespreking van nieuwe publicaties; vooral boeken waarin wordt verwezen naar Klooster Ter Apel of de middeleeuwse kloosters in het Groninger land tot onderwerp hebben. Tijdens de vergadering van 2 mei werden vrijwilligersovereenkomsten door de gidsen en directeur Hans Kroeze ondertekend. STUDIE EN EXCURSIES

Voor eigen inhoudelijke verdieping heeft het Gilde in het verslagjaar enkele activiteiten georganiseerd. Zo werd op 12 mei een bezoek met rondleiding gebracht aan de romaanse Sint Magnuskerk in Anloo en de romaans/gotische dorpskerk van Vries. Tot slot oriënteerde het Gilde zich in Atelier Brink 2 van de natuurschilder Erik van Ommen in Vries. Op 24 oktober 2012 toerde het Gilde door Ost-Friesland. Op het programma stonden een bezoek met rondleiding aan de St. Ludgerikerk in Norden (met haar rijke interieur en verschillende stijlen de Dom van Norden genoemd), aan de romaanse St. Ansgarikerk in het terpdorp Hage (belangwekkend interieur met onder meer een fraai retabelaltaar uit het klooster van Coldinne en een middeleeuws triomfkruis) en aan het Ostfriesische Landesmuseum in Emden (met een bijzondere expositie over het leven en de reformatorische tijd van Menso Alting, 16e/begin 17eeeuw). ARRANGEMENTEN EN EVENEMENTEN

Medewerking van het Gidsengilde aan arrangementen werd in 2012 gecontinueerd: Van Klooster tot Abdij, Tussen Klooster tot Vesting en Oord van Licht. De zeer gewaardeerde Inlooprondleidingen - voor individuele bezoekers zonder reservering vooraf werden verzorgd tijdens de Paasdagen, in de zomervakantieperiode en rond Kerstperiode. Voorts leverde het Gidsengilde bijdragen aan de Tuin & Kunst Tiendaagse Groningen (juni), het spektakel Middeleeuws Ter Apel, de Rabobank Museumdag (oktober) en het educatieve project Huis van Sint Nicolaas (eind november/begin december). OVERIGE ZAKEN

Doordat het netwerk van Klooster Ter Apel zich steeds verder uitbreidt, met name ook in Duitsland, is er aantoonbaar behoefte aan nieuwe, goed opgeleide en geïnformeerde gidsen ontstaan. Met name Duitstalige gidsen zijn meer en meer gewenst en ook kindergidsen voor basisscholen met erfgoedprojecten en voor de middelbare scholieren binnen het geschiedenisonderwijs en vorming op het gebied van kunst en cultuur. Specifiek gelet op het voorafgaande, werd in juni 2012 een start gemaakt met de interne werving van potentiële gidsen. Mogelijke kandidaten kregen een aantal uitgebreide rondleidingen door het Conventgebouw en op de Kloosterenclave. Hieruit is uiteindelijk een groep van 8 mannen en vrouwen te voorschijn gekomen met serieuze belangstelling voor de opleiding tot gids. In het eerste kwartaal van 2013 zullen zij deelnemen aan de interne basisopleiding.

30

Samenwerkingsverbanden/Contacten Samenwerkingsverbanden kwamen in het verslagjaar tot stand c.q. werden gecontinueerd en contacten werden gelegd met betrekking tot BRUIKLENEN/TENTOONSTELLINGEN

Allerheiligen/Religieuze Beelden, Groningen Ausstellungszentrum Gut Altenkamp, D-Papenburg/Aschendorf Ballast & Bonekamp, Groningen Broeder Edgard Claes ocs, Sint Agatha Collectie Jaap Smit, Enschede Collectie Jan en Marina Groen, Odoorn Collectie Henk en Babs Helmantel, Westeremden Collectie Theo Berends, Nieuw-Amsterdam Europese Provincie van de Orde van het Heilig Kruis, Sint Agatha Förderverein Freunde der Klosterstätte Ihlow e.V., D-Ihlow GR-ID (voorheen Grafisch Museum), Groningen Groninger Museum, Groningen Hervormde Kloosterkerkgemeente, Ter Apel Historische Vereniging Aduard, Aduard Katholieke Vereniging voor Oecumene, Utrecht Klassieke Academie voor beeldende kunst, Groningen Klosterkammer Hannover, D-Hannover Kloster Maria Magdalena (Steinhaus), D-Wuppertal/Beyenburg Kunsthaus Kloster Gravenhorst, D-Hörstel Martini Ziekenhuis, Groningen Museum Catharijneconvent, Utrecht Museum De Weem, Westeremden Museum Kloster Bentlage, D-Rheine Museumprojecten, Groningen Museum voor Religieuze Kunst, Uden RHC Groninger Archieven, Groningen Rijksmuseum, Amsterdam Schloβ Friedenstein, D-Gotha Städtischen Museum Stadt Rheine, D-Rheine Stichting Datare, Noordlaren Stichting Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven (Klooster Sint Aegten), Sint Agatha Stichting Katholiek Documentatiecentrum Groningen en Drenthe, Assen Stichting Museum Sint Bernardushof, Aduard Stichting Refo500, Enschede Stichting Vesting Bourtange, Bourtange Stichting Waslander-Danhuis, Midwolda Werkstatt & Galerie im Mahlerhaus, D-Krummhörn/Hamswehrum CONCERTEN/EVENEMENTEN

Ben Remkes Cultuurfonds, Oldebroek Hotel Restaurant Boschhuis, Ter Apel iDé Events, Sneek/Groningen Midwinterhoorngroep De Giezelbaargbloazers, Veele Peter de Grote Festival, Groningen Prins Claus Conservatorium Groningen Rabobank Zuid en Oost Groningen, Stadskanaal Stichting Datare, Noordlaren

31

Stichting Erven A. de Jager, Groningen Stichting Middeleeuws Ter Apel, Ter Apel EDUCATIE/STAGEPLAATSEN/TIJDELIJKE INZET PERSONEEL

Gemeente Vlagtwedde, Sellingen Hogeschool Drenthe, Emmen KunstStation C, Winsum Museumhuis Groningen, Groningen Noorderpoortcollege, Groningen Noorderpoortcollege, Stadskanaal Onderzoekbureau Elles Bulder, Scheemda Regionale Scholengemeenschap Ter Apel VIP, Emmen VIP, Stadskanaal Wedeka-Baanderij, Stadskanaal INSTANDHOUDING KLOOSTERCOMPLEX

Adema Architecten, Dokkum Gemeente Vlagtwedde, Sellingen Jurriëns Noord, Groningen Monumentenwacht Groningen Provincie Groningen, Groningen Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort Staatsbosbeheer Regio Noord, Groningen Stichting Oude Groninger Kerken, Groningen KLOOSTERCAFÉ ‘DE REFTER’, KLOOSTERWINKEL & KLOOSTERBIER SPECIAALZAAK

Abdij O.L. Vrouw van Nazareth, B-Brecht Art Revisited, Tolbert Bakker Bos, TerApel Bijenstand ‘de Driehoek’, Ter Apel De Klok Dranken, Groningen Groningse Stadsbrouwerij, Groningen Herbes d’Elixer, Emmer-Compascuum Holzschnitzerei Gerdelmann, D-Altenberge In Boekvorm Uitgevers bv, Assen Jumbo Stuulen, Ter Apel New/Originals, Arnhem Plattelandswinkel Bosschaart/GrunnegerHeerlyckheid, Noordbroek PublicomVormgevers en Drukkers, Stadskanaal Reality Revisited Productions VOF/Artists on Film, Zuidhorn Société des Produits de Chambarand, La Trappe, F-Roybon Stichting Keurmerk Streekproduct Westerwolde, Bourtange Ticino, Klazienaveen Tiktak/Segafredo/Zanetti BV, Groningen Uitgeverij van der Meulen bv, Sneek Verenigde Nederlandse Kaarsenfabrieken, Zwolle W BOOKS, Zwolle PROMOTIE EN PUBLICITEIT

Henk Penning Fotografie, Stadskanaal

32

Marketing Groningen, Groningen NDC Mediagroep, Groningen Nederlandse Museumvereniging, Amsterdam PublicomVormgevers en Drukkers, Stadskanaal Bas Sijpkes, Winschoten SKN Druck u. Verlag Gmbh&Co. KG, D-Norden Stichting Erven A. de Jager, Groningen Stichting Promotie Westerwolde, Stadskanaal Stichting Refo500, Enschede Stichting Vesting Bourtange, Bourtange The Top of Holland, Slochteren Tourist Info Westerwolde, Stadskanaal Transform, Emmen Ulrich Damen, Ermächtigter Übersetzer NL, D-Kleve Vereniging Toeristisch Westerwolde, Bentelo W BOOKS, Zwolle TOERISME & RECREATIE/ARRANGEMENTEN

Akzent Hotel Borchers, D-Dörpen Algemeine Verwaltungfür Touristik, D-Haselünne ArrivaTouring, Groningen Bentlager Dreiklang, D-Bentlage/Rheine Boetiekhotel Asgard, Groningen Bongo Nederland, Rotterdam Buskontor Grenzenlos, D-Oldenburg Dalstra Reizen, Surhuisterveen De Buck Incentives/Travel NV, B-Eke (Gent) De Burcht Wedde, Wedde Dekker Rondvaarten, Blijham Gut Altenkamp, D-Papenburg/Aschendorf iDé Events, Sneek/Groningen Emsland TouristikGmbH, D-Meppen Haus des Gastes, D-Lathen Heimatbund für das Oldenburger Münsterland e.V., D-Cloppenburg High Standard Travel, Groningen Historizon/Cultuurhistorische Reizen, Lisse Hotel Abdij de Westerburcht, Westerbork Hotel De Stee, Odoorn Hotel Restaurant Boschhuis, Ter Apel Hotel Zur Linde, D-Heede Informationszentrum Saline Gottesgabe, D-Rheine Jachthaven De Runde, Ter Apel Kunsthaus Kloster Gravenhorst, D-Hörstel Marketing Groningen, Groningen Museum De Weem, Westeremden Museum Kloster Bentlage, D-Rheine Nederlands Dagblad Reizen, Barneveld Noorden Reizen, Coevorden Ostfriesland Tourismus, D-Leer Pfarrkirche St. Maximilian, D-Rütenbrock Schepers Tours, Westerhaar Schloβ Dankern, D-Haren Seaborn Cruise Tours, USA-Seattle/WA Staatsbosbeheer, Groningen/Ter Apel

33

Stichting Pocket Tour, Grijpskerk Stichting Promotie Westerwolde, Stadskanaal Stichting Refo500, Enschede Stichting Vesting Bourtange, Bourtange Stift Börstel, D-Börstel Stift Witmarschen, D-Witmarschen The Surprise Factory/Kadopagina.nl, Capelle aan de IJssel Toeristisch Platform Vlagtwedde, Sellingen Tourist Information, D-Dörpen Tourist Information, D-Haren Tourismus Information, D-Sögel Tourismus Information Meppen (TIM), D-Meppen Tourist Info Westerwolde, Stadskanaal Vereniging ter Bevordering van het Toerisme in Ter Apel, Ter Apel Vereniging Toeristisch Westerwolde, Bentelo Wonderwereld, Ter Apel VEILIGHEIDSZORG

Ansul BV, Lelystad Bosch Security Systems, Amersfoort ISS Security Services, Assen Museumhuis Groningen, Groningen OTIS BV/Liftinstituut, Groningen/Hoogeveen Regionaal Brandweerkorps Stadskanaal/Ter Apel Van der Heide Bliksembeveiliging Inspectie, Kollum Venema Communicatie B.V., Gieten

Subsidiënten & Sponsoren PROVINCIE GRONINGEN

In de budgetfinanciering van de provincie Groningen, gevolg van Stroomversnelling II, de Cultuurnota 2009-2012, kwam in het laatste jaar van deze nota geen verandering. In 2011 werd reeds duidelijk dat bezuinigingen ook binnen de sector cultuur zouden worden toegepast. De provincie organiseerde een enorme operatie en besloot op basis van beleidsplannen van de gesubsidieerde instellingen en na advies van de Raad voor de Kunst tot hergroepering van de uiteindelijk beschikbare gelden. In februari 2012 hebben Provinciale Staten ingestemd met Het Verhaal van Groningen, de nieuwe Cultuurnota 2013-2016 van de provincie. In maart ontving Klooster Ter Apel de beschikking dat onze instelling is opgenomen in die nota, maar met een korting per jaar op het bestaande subsidiebedrag én onder voorwaarde dat wij in 2013 een visie ontwikkelen met betrekking tot het gebouw en de museale collectie, alsmede een daaruit voortvloeiend museaal beleidsplan opstellen. Om aan die voorwaarden te kunnen voldoen is in de loop van 2012 reeds actie ondernomen. Er vond overleg met de provincie plaats in een formele setting; met nieuwe contactpersonen binnen nieuw geformeerde afdelingen. In tegenstelling tot voorgaande jaren zal te provincie met ingang van 2013 niet meer gaan werken met voorschriften en afspraken, maar met ‘inhoudelijke en procedurele subsidieverplichtingen’. Met vertegenwoordigers van alle instellingen die opgenomen zijn in de nieuwe Cultuurnota werd overigens ook in een informele sfeer van gedachten gewisseld met de heer Piet de Vey Mestdagh,

34

gedeputeerde van Cultuur, Sport en Evenementen, en zijn ambtenaren tijdens een zeiltocht met de Voorwaarts Voorwaarts op 20 september 2012. GEMEENTE VLAGTWEDDE

Op verzoek van Klooster Ter Apel verklaarde het college van B&W van de gemeente Vlagtwedde zich in december 2011 akkoord met een inflatiecorrectie per 1 januari 2012, toegepast met terugwerkende kracht tot 2002. Bovendien werd besloten de verhoogde subsidie vanaf 2013 waardevast uit te keren, d.w.z. conform de vigerende loon- en prijsontwikkelingen zoals die door het CPB jaarlijks worden vastgesteld. Voor deze beschikking zijn wij de gemeente Vlagtwedde zeer erkentelijk. OVERIGE SUBSIDIËNTEN EN SPONSOREN

Mede dankzij bijdragen van Publicom Vormgevers en Drukkers, Stadskanaal (huisstijl, ontwerpen, drukwerk), werden alle museale projecten in het verslagjaar mogelijk gemaakt. Voor subsidies/sponsorbijdragen ter realisering van onze Kloosterboekenreeks, educatieve projecten en evenementen verwijzen wij naar de onderwerpen Educatie, Evenementen en Kloosterboeken.

Toegangsprijzen Na een aantal jaren geen prijsverhogingen te hebben toegepast, besloten bestuur en directie de toegangsprijzen met ingang van het verslagjaar als volgt vast te leggen. gezin (2 volwassenen en maximaal 4kinderen tot 18 jaar) € 20,00 volwassenen € 7,50 groepen (rondleidingen) vanaf 15 personen € 7,00 p.p. jongeren/studenten € 5,00 leerlingen basisonderwijs € 4,00 kinderen tot en met 3 jaar gratis, Kloosterdonateurs en -vrienden gratis. De ICOM Card en Museumkaart werden geaccepteerd.

Veiligheidszorg Aan de strenge eisen verbonden aan een adequate Veiligheidszorg werd in het verslagjaar voldaan. De inrichting van de brandmelding- en alarminstallaties werden conform regelingen onderhouden. De maandelijkse controles Opgeleid Persoon en de jaarlijkse onderhoudscontrole op het gebied van inbraak- en brandalarm werden door Venema Communicatie, Gieten, uitgevoerd. Relevante medewerkers volgden de (herhaling-)cursus Bedrijfshulpverlener. Op basis van de criteria uniciteit, cultuurhistorische waarde, financiële waarde en fysieke toestand, hield de Werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot een lijst bij van objecten binnen de Collectie Ter Apel. De waardebepaling is in het Adlib Information System geregistreerd in de categorieën: zeer waardevol, matige waarde en weinig waarde.

35

Colofon Het jaar 2012 in Klooster Ter Apel TEKSTBIJDRAGEN

Bertus Kloosterman Hans Kroeze (eindredactie) Ton Kuper Cees Meinders Ovidius (citaat) Nico Rookmaker Bas Sijpkes Anastasia vanderWerff-Podgórski ILLUSTRATIES OMSLAG

Klooster Ter Apel Artist impression van een luchtopname van Jans Kuper, Emmen ©KTA Zegel van Klooster Ter Apel tekening naar het origineel uit 1465 in groene was VORMGEVING EN DRUKWERK

Publicom Vormgevers en Drukkers, Stadskanaal

36

Wat verricht is, laat je in de steek, wat te doen valt, zoek je op OVIDIUS, Heroides 7. 13

KLOOSTER TER APEL Domus Novae Lucis

Boslaan 3-5 Postbus 139, NL-9560 AC Ter Apel Tel. (+31) (0) 599 581370 Fax (+31) (0) 599 587140 [email protected] www.kloosterterapel.nl Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag 10.00 - 17.00 uur zon- en feestdagen 13.00 - 17.00 uur in de zomervakanties ook op maandag geopend en alle dagen tot 18.00 uur Actuele gegevens: www.kloosterterapel.nl