Het Israëlisch-Palestijns conflict in een notendop
HET ISRAËLISCH-PALESTIJNS CONFLICT IN EEN NOTENDOP
1
2
Het Israëlisch-Palestijns conflict in een notendop
HET ISRAËLISCH-PALESTIJNS CONFLICT IN EEN NOTENDOP
Niet zwart-wit, maar wel asymmetrisch .......................................3 De clash tussen twee nationale bewegingen ...............................3 Het onvermijdelijke resultaat: oorlog ............................................4 De kanker van de bezetting ...........................................................4 De tegenstelling van het vredesproces: toenemend geweld ......5 De tweede Intifada: de illusie van vrede voorbij...........................6 Israël veegt de Groene Lijn uit........................................................7 Interne machtsstrijd in de Palestijnse gebieden............................7 De isolatie van de Gazastrook.........................................................8 Een nieuwe Palestijnse strategie.....................................................9 De ondergang van Gaza .................................................................9 Conclusie: Welk vooruitzicht voor de tweestatenoplossing?.......10
Het Israëlisch-Palestijns conflict in een notendop
Niet zwart-wit, maar wel asymmetrisch
Herzl, stelde dat het Joodse(2) volk een eigen staat moest oprichten. De keuze viel uiteindelijk op Palestina, het Bijbelse Israël, ‘een land zonder volk, voor een volk zonder land’. De zionisten zagen bewust over het hoofd dat het land wél bevolkt was. Ze vonden de aanspraak van de autochtone
Het Israëlisch-Palestijns conflict is een veelbesproken kwestie. Dagelijks
Arabische bevolking op het land minder legitiem dan die van hen. ‘Het
tonen de media hoe gewelddadige krachten aan beide zijden de boven-
zijn grotendeels bedoeïenen die zich gemakkelijk verplaatsen en naar een
toon voeren. Voor veel buitenstaanders bevestigt dit de stelling dat de
ander Arabisch land kunnen gaan.’ Zionistische leiders zoals Herzl lieten
spiraal van geweld onoplosbaar is en vrede onmogelijk. Beide partijen
zich inspireren door het Europese kolonialisme. Ze zagen er geen graten
hebben bovendien erg uiteenlopende standpunten.
in de autochtone bevolking ‘discreet te onteigenen en te verplaatsen.’(3)
Een aantal feiten geven een beter begrip van de actuele situatie. Deze
De Joodse emigratie uit Europa naar historisch Palestina, dat onder Ot-
feiten bevestigen dat het Israëlisch-Palestijns conflict niet zwart-wit is,
tomaans bestuur stond, steeg sterk in het begin van de 20ste eeuw. De
maar dat er wel een sterk asymmetrische relatie tussen beide partijen
oorspronkelijk goede relaties tussen de Joodse en de Arabische gemeen-
bestaat. In tegenstelling tot het Palestijnse volk, heeft het Israëlische volk
schap in Palestina verzuurden. De Europese inmenging in de regio na de
al meer dan 60 jaar een eigen staat op 78% van historisch Palestina.(1)
Eerste Wereldoorlog, en de ontbinding van het Ottomaanse rijk, dreven de
De overige 22% bezet Israël sinds 1967. Ondanks de beloftes van de
spanningen verder op. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk verdeelden de
internationale gemeenschap, heeft het Palestijnse volk geen staat en
regio onder elkaar. In 1917, vlak voor historisch Palestina onder Brits man-
ijvert het voor het recht op zelfbeschikking.
daat kwam te staan, pleitte Brits minister Lord Balfour voor ‘de oprichting van een Joods nationaal thuisland, waar ook de burgerlijke en culturele rechten van de niet-Joden gewaarborgd moeten worden.’ Dat bleek een onmogelijke opgave. De vestiging van een Joods thuisland stuitte op grote weerstand bij de Arabische bevolking, zowel moslims als christenen. Zij vreesden dat hun politieke rechten geschonden zouden worden. Daarnaast voelden ze zich beetgenomen door de Britten die zowel aan de zionistische beweging als aan de Arabieren een staat hadden beloofd.
Aankomst van Joodse immigranten in historisch Palestina
De spanningen tussen Arabieren en zionisten resulteerden vanaf de jaren twintig in gevechten en schermutselingen. In 1929 mondde dit uit in een eerste grote opstand waarbij Arabieren meer dan 100 Joden doodden Kaart van Israël en de Palestijnse gebieden
en het Britse leger de opstand gewelddadig in de kiem smoorde. De spanningen hielden echter aan. Zionistische gewapende milities zoals
De clash tussen twee nationale bewegingen
Irgun en Stern zaaiden terreur in de jaren dertig en pleegden aanslagen
Aan het einde van de 19de eeuw ontstond het zionisme. Deze politieke
De toename van de Joodse bevolking in het gebied verscherpte de span-
ideologie wilde een oplossing bieden voor het toenemende antisemitisme
ningen tussen de Arabische bevolking en de zionistische beweging. De
in Europa. Een van de grondleggers van de zionistische beweging, Theodor
opkomst van het nazisme in de jaren dertig in Europa had geleid tot een
tegen Arabische en, later ook Britse, doelwitten. De militaire kracht van de zionistische beweging groeide snel.
sterke stijging van de Joodse immigratie naar Palestina. Dit deed het 1 Historisch Palestina is het gebied dat in 1922 onder Brits mandaat kwam te staan. Dat is het huidige Israël en de Palestijnse gebieden (de Westelijke Jordaanoever, de Gazastrook en Oost-
2 ‘Joods’ verwijst naar het volk, ‘joods’ refereert aan het jodendom als godsdienst.
Jeruzalem).
3 Gresh, A. (2001), Israel-Palestine, Vérites sur un conflit. Fayard.
3
4
Het Israëlisch-Palestijns conflict in een notendop
geweld in de regio nog toenemen. Daarom legden de Britten aan de
overnam. Na de onafhankelijkheidsoorlog kreeg Israël 78% van historisch
vooravond van WO II de Joodse immigratie aan banden. Na de Holocaust
Palestina onder zijn controle. De Palestijnen herdenken dit als de Nakba
nam de internationale steun voor het zionisme evenwel opnieuw toe. De
(‘ramp’): meer dan 440 Palestijnse dorpen werden verwoest en 750.000
situatie werd onhoudbaar voor het Verenigd Koninkrijk. Het gaf na WO II
Palestijnen vluchtten naar de Gazastrook, de Westoever en omliggende
zijn mandaat op en vroeg de Volkenbond, de voorloper van de Verenigde
Arabische landen.
Naties (VN) een oplossing voor de toekomst van Palestina te zoeken.
Het onvermijdelijke resultaat: oorlog
De impact van de Palestijnse vluchtelingenkwestie is tot op heden een heet hangijzer. Het aantal vluchtelingen is sindsdien toegenomen tot ruwweg 7 miljoen mensen. Hiervan erkent de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen UNRWA er 5 miljoen. Ruim 2 miljoen vluchtelingen zijn niet geregistreerd en ontvangen geen basisdiensten. De Algemene Vergadering
In november 1947 besloot de Algemene Vergadering van de VN historisch
van de VN stelde in 1948, in resolutie 194, dat de Palestijnse vluchtelingen
Palestina op te delen in een Joodse en een Palestijnse staat en een interna-
mogen terugkeren naar hun land van oorsprong en compensatie moeten
tionaal gebied Jeruzalem. De Palestijnen en Arabische staten verwierpen
krijgen. Israël verhinderde hen echter terug te keren, onder meer door het
het plan. Ze vonden het onrechtvaardig dat 55,5% van het land voor de
land te bevolken en de eigendommen van Palestijnen in beslag te nemen.
Joodse staat werd bestemd en slechts 44% voor de Palestijnse staat.
Zo stelde het in 1950 de ‘Wet op Terugkeer’ op waardoor Joden naar Israël
(4)
kunnen emigreren. Ook introduceerde Israël de wet op ‘Eigendom van afwezigen’ op basis waarvan het de eigendommen van vluchtelingen confisqueerde. Bovendien heeft Israël consequent zijn verantwoordelijkheid voor het vluchtelingenprobleem ontkend.
Palestijns vluchtelingenkamp Souf in Jordanië, foto van UNRWA
De kanker van de bezetting Kaart van het VN-verdeelplan van 1947, website BBC
Op 5 juni 1967 startte de Zesdaagse oorlog waarbij Israël in zes dagen de Arabische landen versloeg. Israël bezette de overige 22% van de
Vlak vóór het verdeelplan bezat de Joodse bevolking immers minder dan
Palestijnse gebieden (namelijk de Gazastrook en de Westelijke Jordaan-
10% van het land. De Joodse bevolking bedroeg ongeveer 650.000 inwo-
oever), naast de Golanhoogte en de Sinaïwoestijn. Het annexeerde na
ners van de 1.800.000 inwoners. Na de aanname van het VN-verdeelplan
de oorlog Oost-Jeruzalem en de Golanhoogte. De Veiligheidsraad van de
bereikten de spanningen een hoogtepunt. Zionistische milities begonnen
VN veroordeelde de bezetting en eiste meermaals dat Israël zich zou
Palestijnse dorpen aan te vallen, zoals Deir Yassin, waar op 9 april 1948
terugtrekken uit de bezette gebieden (resolutie 242 en 338). Na de Camp
meer dan 100 Palestijnse burgers werden gedood. Hierdoor sloegen heel
David-vredesakkoorden van 1979, trok Israël zich terug uit de Sinaïwoestijn
wat Palestijnen reeds vóór het uitbreken van de officiële vijandelijkheden
en ontmantelde het er zijn nederzettingen.
op de vlucht.(5) Israël weigert zijn verplichtingen als bezettende macht onder het internationaal humanitair recht te respecteren. Het betwist dat de Vierde Op 14 mei 1948, één dag voor het vertrek van de Britten, riep David Ben
Conventie van Genève van toepassing is op de bezette gebieden en
Goerion de onafhankelijkheid van Israël uit. Egypte, Jordanië, Irak, Libanon
weigert die de jure toe te passen. Als bezettende macht moet Israël instaan
en Syrië vielen de nieuwe staat onmiddellijk aan. Israël versloeg echter de
voor de bescherming van de Palestijnse burgers en hen voorzien van
Arabische landen. Bij de wapenstilstand in 1949 werd de demarcatielijn
gezondheidszorg, onderwijs en andere diensten. Israël startte echter een
getrokken. De bestandslijn op de Westelijke Jordaanoever staat bekend als
beleid van stelselmatige inbeslagname van Palestijns land, vernieling van
de ‘Groene lijn’. De Westelijke Jordaanoever, met Oost-Jeruzalem, kwam
boomgaarden en eigendommen. Opeenvolgende regeringen bouwden
onder Jordaans bestuur, terwijl Egypte het bestuur over de Gazastrook
ook op grote schaal nederzettingen in Palestijns gebied.
4 Resolutie 181 of VN-verdeelplan. 5 Pappé, I. (2008), De etnische zuivering van Palestina. Davidsfonds.
Het Israëlisch-Palestijns conflict in een notendop
Beirut
The Near East after the 1967 June War
LEBANON
Damascus
< Gebieden die Israël in
met het derde hoekpunt. Draai deze driehoek maar op zijn rechterzijde,
1967 bezette, Passia
op zijn linkerzijde of zet hem op zijn kop: hoe je hem ook keert, elke
SYRIA
Territories conquered and occupied by Israel as of 10 June 1967
GOLAN HEIGHTS
Haifa
Twintig jaar na de start van de bezetting, in 1987, ging
Tel Aviv Jaffa
Kerak El-Arish
NEGEV DESERT
Ismailya
tegen de militaire bezetting en startte
de interne tegenspraak die bestaat in ons waardestelsel. Wat voor staat willen we? We willen een democratische Joodse staat. Maar als we een democratische Joodse staat willen, zal dat een territoriale prijs kosten. … Als we de bezette gebieden en een democratische staat willen, dan zal die staat niet Joods zijn, want dan moeten de inwoners van de bezette gebieden stemrecht krijgen’. (6)
het de Intifada (‘van JORDAN Ma'an
Suez
het Palestijnse volk collectief in verzet
Jerusalem
Gaza
Port Said
Amman
combinatie van twee hoekpunten is in tegenspraak met het derde. Dat is
SINAI PENINSULA
zich afschudden’ in het Arabisch). Dat was een opstand die
De tegenstelling van het vredesproces: toenemend geweld
breed gedragen was EGYPT
onder de Palestijnse
In het begin van de jaren negentig gingen in Israël, de Palestijnse gebieden
bevolking en aan-
en de internationale gemeenschap meer en meer stemmen op voor vre-
vankelijk geweld-
desgesprekken. Het uiteindelijke resultaat waren de Oslo-vredesakkoorden
loos was. De focus
van 1993. Het principe hierachter was ‘land voor vrede’. Israël zou zich
lag op burgerlijke
geleidelijk aan terugtrekken uit de Palestijnse gebieden en de oprichting
ongehoorzaamheid:
van een Palestijnse staat mogelijk maken. De Palestijnse Autoriteit (PA)
betogingen, boycot
werd opgericht om de instellingen van de Palestijnse protostaat op te
van Israëlische pro-
bouwen. De Palestijnse gebieden werden opgedeeld in 3 zones. In zone
ducten, weigering om belastingen te betalen. Gaandeweg begonnen meer
A (circa 18%), waar de steden zich bevinden, kreeg de PA administratieve
en meer jongeren met het gooien van stenen en ook molotovcocktails
en veiligheidscontrole. In zone B behield Israël de militaire controle. Zone
naar het Israëlische leger. Israël probeerde de volksopstand met extreem
C (60%, waar de nederzettingen liggen) kwam volledig onder Israëlische
geweld te onderdrukken maar slaagde hier niet in. De internationale
controle. Israël handhaafde zijn effectieve controle via het afgrendelbeleid
gemeenschap begon zich vragen te stellen bij het optreden van Israël
en de nederzettingenbouw. Het aantal nederzettingen in Palestijns gebied
in de bezette gebieden. Maar ook vanuit Israël zelf kwam er kritiek op
verdrievoudigde sinds 1993. De Palestijnse bevolking zag haar levensom-
de bezetting.
standigheden drastisch verslechteren, een tendens die economen als Sara
SAUDI ARABIA Sharm Esh-Sheikh
RED SEA Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs (PASSIA)
Roy aanduiden met ‘on-ontwikkeling’.
Eerste Intifada, Joe Sacco, stripverhaal Palestine
Zo stelde Israëlisch professor Leibowitz dat de bezetting een kanker is
Yasser Arafat en Yitshaq Rabin schudden elkaar de hand in 1993
die Israël aantast. “Ten westen van de Groene Lijn is er een democratie met een liberaal rechtssysteem. Ten oosten van die lijn is er een ondemocratisch militair bestuur en een militair rechtssysteem. Onze soldaten, opgevoed met humane, democratische en liberale waarden, moeten zich anders gedragen als ze in dienst zijn.” Hij zag hierin een tegenspraak in Israëls waardenstelsel. “Teken een driehoek. Schrijf in de ene hoek de letter b: bezette gebieden. Schrijf in een andere hoek de letter d: democratie. En schrijf in de laatste hoek de letter j: joodse staat. Ik beweer nu dat elke combinatie van twee van deze hoekpunten in tegenspraak is
6 Leibowitz, Y. (1993), Het geweten van Israël. Arena, pp 164-165.
5
6
Het Israëlisch-Palestijns conflict in een notendop
Aan Palestijnse kant dwarsboomden Palestijnse gewapende groeperingen
Het falen van het akkoord ondermijnde echter Arafats geloofwaardigheid.
zoals Hamas en de Islamitische Jihad de vredesgesprekken. In 1994 start-
Israël en de VS stelden hem voor als een obstakel. Israëlische regeringen
ten ze een doelbewuste politiek van aanvallen tegen burgers en voerden
stellen sindsdien dat er ‘geen partner voor vrede’ is.(7)
ze (zelfmoord)aanslagen tegen Israëlische burgers uit. De zelfmoordaanslagen ondermijnden het vredesproces en sterkten veel Israëli’s in hun overtuiging dat de Palestijnen geen vrede willen. Uiteindelijk faalden de Oslo-akkoorden. Verschillende vredesonderhandelingen volgden elkaar zonder resultaat op. De internationale gemeenschap staarde zich blind op de einddoelstelling van de vredesonderhandelingen: het stopzetten van de Israëlische bezetting en de oprichting van een soevereine Palestijnse staat. Ze ondernam echter niets om het respect voor het internationaal recht af te dwingen en te voorkomen dat Israël zijn expansiebeleid voortzette. Bovendien ging Israël de discussie over de heikele punten – grenzen, Jeruzalem, de nederzettingen en de vluchtelingen – uit de weg. Het geweld van het Israëlische leger en de Palestijnse groeperingen ging onverminderd door.
Palestijnse gewapende groeperingen domineren de Tweede Intifada
Na het falen van de akkoorden en het provocerende bezoek van Ariel Sharon aan de Tempelberg, brak op 28 september 2000 de tweede Intifada
De tweede Intifada: de illusie van vrede voorbij
uit. Het Israëlische leger reageerde met extreem geweld en doodde meer
In de zomer van 2000 liepen de Camp David-akkoorden tussen Israëlisch
van aanslagen tegen Israëlische burgers. Zij eigenden zich de Intifada
premier Barak en Palestijns president Arafat spaak. Yasser Arafat wees
toe en sloten de bevolking en het middenveld uit. Palestijnse zelfmoord-
het ‘genereuze aanbod’ van Israëlisch premier Barak af. Dit aanbod bleek
aanslagen maakten vele doden bij de Israëlische burgerbevolking. Een
dan 130 burgers in de eerste drie maanden. Na drie maanden startten Palestijnse gewapende groeperingen zoals Hamas, de Islamitische Jihad en de Al-Aqsa-Martelaren-Brigades, met een grootschalige campagne
echter niet zo genereus. Zo wou Israël zich niet volledig terugtrekken uit de bezette gebieden en kregen de Palestijnen geen soevereiniteit over Oost-Jeruzalem. Het akkoord kon niet tot een leefbare staat leiden.
7 Enderlin, C. (2003), Shattered Dreams: the failure of the Peace Process: 1995-2002, New York: Other press. Van Agt, D. (2009), Een schreeuw om recht. De Bezige Bij.
De Muur in Bethlehem
Het Israëlisch-Palestijns conflict in een notendop
veelvoud van Palestijnse burgers stierf bij Israëlische aanvallen.(8) Na een
vluchtelingen, grenzen en Jeruzalem. Het hele pakket, dat de Palestijnse
reeks van aanslagen in het voorjaar van 2002, trok het Israëlische leger
staat wordt genoemd, is van onze agenda verwijderd.’(10)
opnieuw de Palestijnse steden en dorpen binnen en scheidde ze die van elkaar door controleposten en fysieke barrières. President Arafat werd gevangen gehouden in zijn hoofdkwartier in Ramallah. Sindsdien zijn de Palestijnse gebieden nog verder opgedeeld en gefragmenteerd. Hierdoor is de bewegingsvrijheid van de Palestijnse bevolking volledig aan banden gelegd door honderden obstakels en wegblokkades.
Israël veegt de Groene Lijn uit De Israëlische regering voerde dit afgrendelbeleid tot het uiterste op met de bouw van een ‘veiligheidshek’ op de Westelijke Jordaanoever. Doel was de zelfmoordaanslagen tegen te gaan. Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag sprak zich in zijn advies van 9 juli 2004 tegen de bouw van de ‘Muur’ uit. De constructie staat immers grotendeels in de Westoever en lijft in de feiten de meerderheid van de nederzettingen en heel wat vruchtbaar Palestijns land in. Het Hof stelde dat Israël het recht heeft om de veiligheid van zijn burgers te garanderen via de bouw van een Muur, maar enkel indien die op de grens staat. Daarom bepaalde het Hof dat Israël de reeds gebouwde delen onmiddellijk moest afbreken. Israël legde het advies evenwel naast zich neer en bouwde in versneld tempo voort. De constructie van 700 kilometer is bijna voltooid. Hierdoor is Oost-Jeruzalem bijna volledig afgesneden van de Westoever, verliezen veel Palestijnen de toegang tot hun land en waterbronnen en is de toegang tot werk, scholen, ziekenhuizen en andere voorzieningen ernstig gehinderd.(9) Voormalig president Bush lanceerde in 2003 een nieuw vredesplan, de Routekaart naar vrede. Doel was tegen 2006 in drie stappen een Palestijnse staat op te richten. Beide partijen hadden verplichtingen en het Kwartet (de Verenigde Staten, de Europese Unie, de Russische Federatie en de Verenigde Naties) zou hierop toezien. Israël moest in een eerste fase de nederzettingenbouw bevriezen. De Palestijnse Autoriteit moest de gewapende groeperingen aan banden leggen en hun zelfmoordaanslagen stoppen. Israël ging echter door met de nederzettingenbouw. Palestijns premier Abbas, aangesteld onder druk van de Verenigde Staten en Israël, bond de strijd aan tegen de gewapende groeperingen. Dat lukte moeizaam en de aanslagen gingen voort. In 2005 verbond Hamas zich echter tot een eenzijdige wapenstilstand en de beweging pleegde geen aanslagen tot juni 2007. De Routekaart mondde echter niet uit in een Palestijnse staat. Het Israëlische leger trok zich in 2005 eenzijdig terug uit de Gazastrook en ontmantelde daar de nederzettingen met 8.000 kolonisten. De internationale gemeenschap reageerde enthousiast op de terugtrekking en zag
Kunst van Banksy op de Muur
Uiteindelijk was het unilaterale terugtrekkingsplan een manier om de Israëlische controle over de Westoever te behouden. Bovendien was het behoud van de nederzettingen in Gaza te duur. Er woonden slechts 8.000 kolonisten tussen meer dan 1,5 miljoen Palestijnen en de garantie van hun veiligheid kostte te veel. Toch stuitte premier Sharon binnen zijn partij Likoed en binnen de kolonistenbewegingen op tegenstand. Hij zette zijn evenwel plan door en ging over tot de verplichte ontruiming van de nederzettingen in de Gazastrook en vier kleine nederzettingen in de Westoever. Dat leidde tot een breuk tussen premier Sharon en Likoed. Daarom richtte hij een eigen politieke partij ‘Kadima’ (voorwaarts) op, waarbij politici zoals Shimon Peres hem volgden. Kort na de oprichting van Kadima, werd premier Sharon geveld door een zware hersenbloeding. Hij werd vervangen door vicepremier Ehud Olmert. Bij de verkiezingen in maart behaalde Kadima minder zetels dan verhoopt, maar toch kon het een coalitie met de Arbeiderspartij vormen. Olmert bleef premier en beloofde het unilaterale beleid voort te zetten. Hij stelde een nieuw plan voor: het convergentieplan. Dit had een beperkte terugtrekking uit de Westoever tot doel. De grote nederzettingenblokken en de Jordaanvallei zouden bij Israël worden ingelijfd. Tegen 2010 zouden er ook grenzen worden vastgelegd. Door de interne politieke ontwikkelingen na het wegvallen van ex-premier Sharon moest premier Olmert zijn convergentieplan echter opzij schuiven.
Interne machtsstrijd in de Palestijnse gebieden
dit als een eerste stap tot de tweestaten-oplossing. Toch werden Israëls bedoelingen snel duidelijk. Het doel was de annexatie van de grote ne-
In de Palestijnse gebieden had Hamas op 25 januari 2006 de parlements-
derzettingen in de Westoever. Eén van de adviseurs van Israëlisch premier
verkiezingen gewonnen. De kiezer strafte de regerende partij Fatah af
Sharon, Dov Weisglas, stelde dat ‘het terugtrekkingsplan een manier is om
voor haar corruptie en het falende vredesproces. Hamas veroverde 76
het diplomatieke proces te bevriezen. Wanneer je dit doet, verhinder je
van de 132 zetels in het parlement. Na de vorming van de regering in
de oprichting van een Palestijnse staat en belemmer je de discussie over
maart, schortte de internationale gemeenschap de hulp aan de nieuwe regering op. Hamas weigerde immers aan de drie voorwaarden van het Kwartet te voldoen: erkenning van Israël, afzweren van het geweld en
8 Volgens de Israëlische mensenrechtenorganisatie B’tselem kwamen in de periode 2000-2008, vóór de start van de eerste oorlog in de Gazastrook, 727 Israëlische burgers en minstens 2192 Palestijnse burgers om die niet betrokken waren bij vijandelijkheden. Van 882 andere gedode
de aanvaarding van de afgesloten akkoorden tussen Israël en de PLO. De situatie verslechterde drastisch: meer dan 165.000 ambtenaren werden
Palestijnse burgers is het onduidelijk of ze al dan niet deelnamen aan de vijandelijkheden. 9 Dolphin, R. (2006), The West Bank Wall. Pluto Press.
10 Shavit, A. (2004), Top PM aide : Gaza plan aims to freeze the peace process. Ha’aretz.
7
8
Het Israëlisch-Palestijns conflict in een notendop
meer dan een jaar nauwelijks betaald. De massale humanitaire hulp kon die tendens niet kenteren omdat de stopzetting van de directe hulp aan de Palestijnse Autoriteit leidde tot de desintegratie van de Palestijnse samenleving. Bovendien stegen de spanningen tussen Fatah en Hamas. Tussen beide rivalen zijn er grote maatschappelijke, politieke en ideologische kloven. Maar hét breekpunt is de erkenning van Israël. Fatah verwijt Hamas dat het de maatschappij verder vernielt door zijn onbuigzaamheid. Hamas meent dat Fatah met zijn pragmatische opstelling niets bereikte. Toch probeerden de rivalen in mei 2006 een akkoord te bereiken over een regering van nationale eenheid. De eerste poging, op basis van het zogenaamde ‘gevangenenakkoord’ van leiders zoals de gevangen Fatahmilitant Marwan Baghouti, liep spaak. Dit bracht beide fracties aan de rand van een burgeroorlog. In februari 2007 bereikten ze een akkoord onder bemiddeling van Saoedi-Arabië. Het Mekka-akkoord was een stap vooruit, ook al erkende Hamas Israël niet expliciet. Saoedi-Arabië schoof opnieuw het Arabisch Vredesinitiatief naar voor: vrede met Israël in ruil voor de terugtrekking uit de Palestijnse gebieden. De Arabische staten hadden dit voorstel reeds in 2002 gelanceerd. In maart 2007 vormden Fatah en Hamas een eenheidsregering. Maar ze hadden sterk uiteenlopende verwachtingen. Voor Hamas moest hiermee een einde komen aan zijn isolatie en moest er opnieuw hulp naar de PA gaan. President Abbas beschouwde het akkoord als een eerste stap naar verzoening. Israël dwarsboomde de regering. Ook de internationale gemeenschap weigerde een koerswijziging tegenover Hamas zolang het niet aan de voorwaarden van het Kwartet voldeed. De VS begonnen tevens militaire hulp te leveren aan de troepen van president Abbas en zetten hiermee Fatah en Hamas tegen elkaar op.(11) Het Amerikaanse plan was Fatah in Gaza te bewapenen om Hamas van de macht te verwijderen. Hamas dwarsboomde dat plan. Zijn gewapende vleugel nam in juni 2007 de macht over in Gaza en verdreef Fatah met geweld. Dat was het einde van de eenheidsregering. President Abbas installeerde een noodregering met onafhankelijke ministers onder leiding van Salam Fayyad. Internationale experten betwisten dat president Abbas deze bevoegdheid had en stellen dat er na drie maanden nieuwe verkiezingen hadden moeten komen.(12) De internationale gemeenschap aanvaardde deze nieuwe regering en hervatte in september 2007 de directe hulp aan de PA. Dat de vete tussen Fatah en Hamas uit de hand zou lopen, lag vast. Ten eerste vloeit de interne crisis voort uit het Israëlische beleid. De PA is sinds haar oprichting een regering zonder staat en soevereiniteit. Sinds 1993 creëerde Israël bewust een failed state door zijn economische en militaire greep op de Palestijnse gebieden te verstrakken en de opbouw van functionerende instellingen te ondermijnen. De gevolgen zijn bekend: corruptie, wanbeleid en ontevredenheid bij de bevolking. Ten tweede dreef de internationale reactie na de overwinning van Hamas in 2006 de situatie op de spits. De stopzetting van de internationale hulp aan de PA verzwakte de Palestijnse instellingen en versterkte de interne verdeeldheid. Sinds 2007 bestuurt Hamas de facto de Gazastrook en regeert de PA over de Westoever, met de steun van de internationale gemeenschap. De internationale donoren richten zich op de uitbouw van de Palestijnse
De isolatie van de Gazastrook Na de machtsovername van Hamas in 2007 catalogeerde Israël Gaza als een ‘vijandige entiteit’ en stelde het een draconische commerciële blokkade in. Het legde beperkingen op aan commerciële import, verbood alle export, en legde het verkeer van personen aan banden. Het wilde met deze ‘economische oorlogsvoering’ de druk op Hamas vergroten. Het was echter vooral de bevolking die door de blokkade werd getroffen.(13) Hamas versterkte zijn controle, ook via de illegale smokkeltunnels tussen Egypte en Rafah. De gewapende groeperingen voerden hun raketbeschietingen op nabijgelegen Israëlische steden op. In januari 2008 haalden militanten het hek tussen Egypte en Gaza neer en brak de bevolking massaal uit om inkopen te doen. Dat bracht slechts enkele dagen soelaas. Israël haalde zijn wurggreep aan en voerde in maart een militaire operatie uit. De internationale gemeenschap drong aan op een staakt-het-vuren. Dat kwam er in juni onder Egyptische bemiddeling. Israël zou de blokkade opheffen en de grenzen openen. De Palestijnse gewapende groeperingen zouden hun raketaanvallen op zuidelijk Israël staken. Volgens Israël verbrak Hamas dit bestand unilateraal. Maar Israël hield zich zelf niet aan het bestand en weigerde de grenzen te openen voor de doorvoer van humanitaire goederen. Op 4 november schond Israël het bestand, met een aanval op Hamasmilitanten. Als reactie vuurde Hamas honderden raketten af op Israël. Toen het bestand met Israël formeel afliep op 19 december, weigerde Hamas het te verlengen. Op 27 december lanceerde Israël de operatie ‘Gegoten lood’ en startte het massale luchtaanvallen, die een week later gevolg werden door een grondoperatie. Israëls officiële doel voor het offensief was onder meer het einde van de raketaanvallen tegen Zuid-Israël. Waarnemers stellen dat Israël de slagkracht van Hamas wou verzwakken. Onder internationale druk kondigde Israël op 18 januari 2009 een staakt-het-vuren af. Meer dan 1400 Palestijnen en 13 Israëli’s werden tijdens de vijandelijkheden gedood. Volgens rechter Goldstone, door de VN-Mensenrechtenraad belast met een onderzoek naar schendingen van het internationaal recht, schonden beide partijen het internationaal humanitair recht. Israël gebruikte disproportioneel geweld, viel bewust burgers aan, gebruikte Palestijnen als menselijk schild en vernietigde burgerinfrastructuur. Palestijnse groeperingen vuurden raketten en mortiergranaten af op bevolkingscentra in zuidelijk Israël. Reeds vóór de geweldescalatie balanceerde de Gazastrook door Israëls draconische afsluiting op de rand van een humanitaire crisis. Volgens de VN zou de heropbouw miljarden kosten. In maart 2009 beloofden 75 landen op een donorconferentie 4,5 miljard dollar voor de heropbouw van Gaza. Omdat Israël weigerde de grenzen te openen en de invoer van bouwmateriaal in Gaza verbood, kon die heropbouw slechts in beperkte mate plaatsvinden. Israëls beleid schoot zijn doel voorbij. De smokkeltunnels tussen Egypte en Gaza werden de nieuwe levenslijn. Hierlangs werden basisgoederen ingevoerd, naast bouwmateriaal, maar ook wapens. Hamas inde ook belastingen op de goederen die werden gesmokkeld. Op die manier omzeilde het de blokkade en verrijkte het zich ook aanzienlijk.
staatsinstellingen op de Westelijke Jordaanoever. 11 Rose, D. (2008), The Gaza Bombshell. Vanity Fair. 12 Brown, N. (2010), Under threat from all sides. The Economist.
13 Rapporten van de Israëlische mensenrechtenorganisatie Gisha: www.gisha.org.
Het Israëlisch-Palestijns conflict in een notendop
Een nieuwe Palestijnse strategie
De ondergang van Gaza
De Amerikaanse administratie van president Obama versterkte de inspan-
Ondertussen hield Israël zijn blokkade in de Gazastrook aan. Op 14 no-
ningen voor vrede en oefende druk uit op Israël om de nederzettinge-
vember 2012 doodde het ook een militaire leider van Hamas, waardoor
nexpansie te stoppen. De regering van premier Netanyahu ging echter
het conflict met Hamas opnieuw oplaaide. Hamas vuurde raketten af op
in versneld tempo voort met de bouw van nederzettingen. Israëlisch
Israël en Israël voerde bombardementen uit in de Gazastrook. Na acht
vredesactivist Michel Warschavski stelde dat er geen vredesproces was. ‘Er
dagen werd onder Egyptische en Amerikaanse bemiddeling een bestand
zijn ontmoetingen op hoog niveau, maar er is geen proces. De Palestijnse
gesloten. Beide partijen zouden de vijandelijkheden staken en Israël zou
Autoriteit heeft zich klem laten zetten door het concept van het vredes-
tevens de blokkade van Gaza verlichten. Dat gebeurde echter niet. De
proces en heeft geen bewegingsruimte meer.’ De PA moest meewerken,
International Crisis Group waarschuwde ervoor dat het conflict opnieuw
zo niet werd ze ervan beschuldigd ‘geen partner voor vrede’ te zijn. Ook
zou oplaaien zolang er niets aan de grondoorzaken zou worden gedaan.(15)
Amerikaans analist Henry Siegman meende dat het vredesproces niet kon uitmonden in een Palestijnse staat, omdat Israëls ontmanteling van de tweestaten-oplossing niet werd gestopt. Zoals VN-organisatie voor humanitaire zaken OCHA aantoont op kaarten, bestaan de Palestijnse gebieden uit honderden kleine eilandjes. In Israëls visie zullen die met elkaar worden verbonden door bruggen en tunnels. ‘Op die manier worden de Palestijnse gebieden in zes dimensies herschapen. Een driedimensionale ruimte voor de Israëlische kolonisten, boven de grond. En dan daaronder en daarlangs, een driedimensionale Palestijnse ruimte. Die twee raken elkaar op geen enkele manier’, schreef Israëlisch auteur Meron Benvinisti.(14) De impasse in het vredesproces en de ontoereikende voorstellen van het Kwartet voor vrede, noopte de Palestijnse politieke leiders tot een nieuwe strategie. Twintig jaar onderhandelingen leverden immers geen staat op. Daarom gooide de Palestijnse Autoriteit het in 2011 over een andere boeg: de internationale erkenning van de Palestijnse staat binnen de grenzen van vóór 1967. Ze pleitte er bij de landen van de internationale gemeenschap voor die te steunen. Via de verschuiving van bilaterale onderhandelingen naar een initiatief in de multilaterale arena, hoopte ze de druk op Israël op te voeren. De nieuwe strategie moest begrepen worden als een noodkreet over het zelfbeschikkingsrecht van het Palestijnse volk en de internationale verantwoordelijkheid hierin.
De wijk Shujaiya werd grotendeels verwoest, Electronic Intifada
De directe aanleiding voor de volgende ronde van de strijd, was de ontvoering en de moord op drie Israëlische jongeren bij de nederzetting Gush Etzion bij Hebron op 12 juni 2014. De jongens werden op 30 juni dood teruggevonden. Israël legde de schuld bij Hamas en startte een grootschalige campagne van arrestaties en raids in de Westoever. Op 2 juli werd vervolgens een Palestijnse tiener ontvoerd en vermoord door Israëlische extremisten. Hierop braken onlusten uit in Jeruzalem.
Met deze strategie zetten de Palestijnse leiders kwaad bloed bij Israël en
Palestijnse gewapende groeperingen hervatten hun raketaanvallen op
tevens de VS. Ondanks tegenkanting van Israël, de VS en enkele Europese
Israël. Israël startte de operatie ‘Protective edge’ op 8 juli en begon na 10
landen, zette de Palestijnse Autoriteit haar initiatief voor de internationale
dagen van bombardementen ook met een grondoffensief, om de tunnels
erkenning van de Palestijnse staat door. Ook de PLO, de koepel van de
van Hamas te vernielen. Opnieuw werd de burgerinfrastructuur zwaar
Palestijnse politieke partijen, schaarde zich erachter. Palestijnse beleid-
getroffen: moskeeën, huizen, scholen en ziekenhuizen. Eind augustus
smakers benadrukten dat ze hiermee de deur naar onderhandelingen
maakte het conflict meer dan 2100 Palestijnse slachtoffers, waarvan de
niet sloten. Wel verwierpen ze Israëls stelling dat dit een unilaterale stap
grote meerderheid burgers. Aan Israëlische zijde werden er 6 burgers en
was. De Palestijnen richtten zich ook tot de internationale gemeenschap.
64 soldaten gedood.
Als ze een tweestaten-oplossing steunde, kon ze dit initiatief onmogelijk verwerpen. De Palestijnen behaalden echter niet de nodige steun bij de Veiligheidsraad (slechts 8 van de 15 leden), waardoor de aanvraag niet behandeld werd. In oktober 2011 werd het Palestijnse lidmaatschap van UNESCO wel aanvaard, waarop de VS conform zijn wetgeving zijn financiële steun aan de organisatie opschortte. Op 29 november 2012 keurde de Algemene Vergadering ook een resolutie goed waardoor de PLO de status van waarnemende staat bij de VN verkreeg. Door die statusverhoging kan Palestina lid worden van diverse VN-instanties.
14 Benvinisti, M. (2005), Sacred Landscapes. Berkely University of California Press.
15 International Crisis Group. (2014), The Next Round in Gaza, report n° 129.
9
10
Het Israëlisch-Palestijns conflict in een notendop
Conclusie: Welk vooruitzicht voor de tweestatenoplossing? De afgelopen jaren verschoof de situatie in de Gazastrook naar de achtergrond. De recente escalatie van geweld plaatste de blokkade internationaal opnieuw op de agenda en verhoogde de druk op Israël om die te versoepelen. Zowel de Verenigde Naties als internationale, Palestijnse en Israëlische mensenrechtenorganisaties pleiten al jaren voor het opheffen van de blokkade. De Israëlische Gisha wijst erop dat Israël legitieme veiligheidsnoden heeft maar dat de isolatie van Gaza daar geen antwoord op is. Zo zijn er creatieve en onmiddellijke oplossingen om de export uit Gaza en de invoer van bouwmateriaal mogelijk te maken. In plaats van gebruik te maken van de relatieve rust sinds 2012 om de situatie in Gaza te verbeteren, dreef Israël zijn isolatiepolitiek op de spits. Volgens het Oslo-vredesakkoord vormen de Westoever en de Gaza een territoriale
Cartoon over vredesgesprekken: praten om te praten? (Cartoon Movement)
eenheid en had Israël die moeten bewerkstelligen. Ook de VS en de EU focusten weinig op de situatie in Gaza en de politieke en territoriale verdeeldheid van de toekomstige Palestijnse staat. Ze wilden in de onderhandelingen vooral vooruitgang boeken in de Westoever. Onder impuls van de VS waren er in juli 2013 nieuwe IsraëlischPalestijnse vredesgesprekken opgestart. Van meet af aan leek het doel om na negen maanden tot een vredesakkoord te komen onrealistisch. Israël bleef immers doorgaan met zijn nederzettingenuitbreiding in OostJeruzalem en in de Westoever. Zelfs volgens de Amerikaanse delegatie was dit het voornaamste breekpunt voor de onderhandelingen. In april 2014 trok Israël de stekker definitief uit de gesprekken omdat Fatah en Hamas zich hadden verzoend en een regering van nationale eenheid hadden gevormd. Maar in wezen zaten de gesprekken vanaf het begin op een dood spoor. Ook al veroordeelt de internationale gemeenschap de nederzettingen, toch legt ze Israël weinig in de weg bij zijn expansiebeleid. Wil de internationale gemeenschap de tweestatenoplossing redden, dan moet ze het over een andere boeg gooien.
De Muur, Dieter Telemans
12
Het Israëlisch-Palestijns conflict in een notendop
Broederlijk Delen Huidevettersstraat 165 1000 Brussel tel. 02.502.57.00
[email protected] www.broederlijkdelen.be/israel-palestina
