HET INTERNET ALS POLITIEK BESTUURLIJKE CONFIGURATIE

HET INTERNET ALS POLITIEK BESTUURLIJKE CONFIGURATIE

TUSSEN HET CAFÉ DE LUIE MOTORFIETS EN HET DIGITAAL VERKEERSPLEIN

Onderzoek ten behoeve van het VROM-Project ‘Internet en Openbaar Bestuur’

APRIL 1999

Kees Schalken Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering Katholieke Universiteit Brabant

INHOUDSOPGAVE

1

HET CAFÉ IN DE LUIE MOTORFIETS

8

2

DE DYNAMIEK VAN HET INTERNET

20

2.1

INTRODUCTIE

20

2.2

ICT IN HET OPENBAAR BESTUUR: EVOLTIE OF REVOLUTIE?

2.3

DE DYNAMIEK BEGREPEN

20 21

2.3.1

DECENTRAAL, ANARCHISTISCH EN ONGRIJPBAAR

23

2.3.2

DIVERSITEIT, COMPLEXITEIT EN FRAGMENTATIE

25

2.3.3

ZELFORGANISATIE, ECONOMY OF EXCHANGE, GRAS S-ROOTS MOVEMENTS

27

2.3.4

VIRTUALISERING

28

2.3.5

GLOBALISATIE, MASSIFICATIE

30

2.3.6

SAMENVATTING: DE DYNAMIEK BEGEREPEN

31

3

HET DIGITALE VERKEERPLEIN

34

4

INTERNET EN DEMOCRATIE

40

4.1

DEMOCRATIE-MODELLEN

40

4.2

NEDERLANDSE GEMEENTEN OP HET INTERNET

41

4.3

VERKIEZINGEN OP HET INTERNET

43

4.4

CONCLUSIE: NADRUK OP CONSTITUTIONELE MODELLEN

44

5

OPENBAARBESTUUR OP IN TERN ET: EEN IN S TRUMENTALI STIS CHE EN CON STITU TION ELE BIAS

48

6

INCREMENTALISME VOORBIJ: DE DYNAMIEK BEGREPEN

52

NOTEN/LITERATUUR/COLOFON

56

HET I NTERNET ALS POLI TIE K BE STUURLIJKE CONF IGURA TIE / PAGINA 4

HOEWEL DE OPKOMST VAN HET INTERNET TOT VEEL SPECULATIES HEEFT GELEID OVER NIEUWE VORMEN VAN DIRECTE EN DELIBERATIEVE DEMOCRATIE, BESTAAN IN DE PRAKTIJK SLECHTS WEINIG OVERTUIGENDE VOORBEELDEN DIE DEZE SPECULATIES EEN EMPIRISCHE BASIS KUNNEN GEVEN. EXPERIMENTEN VAN

M INIS TER IES

EN

LOKALE OVER HEDEN

RIC HTEN

ZICH

VOORAL OP

INFORMATIEVERSTREKKING EN DIENSTVERLENING, EN DAAR WAAR OP EEN MEER ‘GEDURFDE’ WIJZE WORDT GEËXPERIMENTEERD MET NIEUWE VORMEN VAN BURGERPARTICIPATIE IS HET RESULTAAT IN DE MEESTE GEVALLEN OP ZIJN M I NS T TWIJ F ELAC HTIG.

OVERHEDEN

LIJ KEN

VAAK EEN

INS TR UMENTA-

LISTISCHE EN INCREMENTALISTISCHE BENADERING TE KIEZEN ALS ZIJ GEBRUIK MAKEN VAN NIEUWE TECHNOLOGIEËN. DAAROM WORDT SOMS REEDS DE CONCLUSIE GETROKKEN DAT DE VERNIEUWENDE EN DEMOCRATISCHE POTENTIE VAN HET INTERNET GERING IS. DEZE CONCLUSIE KOMT ECHTER TE VROEG. WELLICHT IS HET ZO DA T DE DYNAMIEK VAN HET INTERNET IN PRINCIPE IN TEGENSTELLING STAAT MET DE BEKENDE POLITIEK-BESTUURLIJKE PROCESSEN, EN DAT DE GEZOCHTE REVOLUTIONAIRE AANPAK VANUIT DE INSTITUTIONELE KADERS EEN ONDENKBARE IS. HET SUCCES VAN DE DYNAMIEK HET INTERNET LAAT ZIEN DAT OOK ANDERE BENADERINGEN MOGELIJK ZIJN. HET DIGITAAL VERKEERSPLEIN EN HET CAFÉ DE LUIE MOTORFIETS STAAN MOMENTEEL NOG VER VAN ELKAAR, MAAR IS ER EEN BENADERING MOGELIJK DIE BEIDE, EN DAARMEE BURGERS EN BESTUUR, DICHTER BIJ ELKAAR BRENGT?

1

HET CAFÉ DE LUIE MOTOR FIE TS

Officieel heet de nieuwsgroep ‘nl.motorfiets’, maar de deelnemers noemen hem zelf liever ‘het Café de Luie Motorfiets’. Hij is één van de drukst bezochte nieuwsgroepen binnen de Nederlandse USENET-hiërarchie. Tijdens een gemiddelde week is het niet uitzonderlijk dat ruim duizend postings (berichten) de revue passeren. De laatste weken is het behoorlijk druk geweest in het café. Het oudste bericht dat is bewaard op de newsserver is van 18 november, het nieuwste van 27 november. Daartussen zitten maar liefst 4328 bijdragen in ongeveer 160 threads (discussieonder werpen). Op sommige bijdragen wordt amper gereageerd. Andere items lokken meer dan 200 reacties uit. Eigenlijk wordt het de laatste tijd wat te druk in het Café de Luie Motorfiets, en het zal waarschijnlijk niet al te lang duren alvorens er een op s plits ing p laats vind t in b ijvo orbe eld nl.m oto rfiets.toert och ten , n l.m o to rfiets.sleutelen, nl.motorfiets.harley.davidson, en nl.motorfiets.misc. Het Café heeft een groot aantal stamgasten die met grote regelmaat aan de stamtafel zitten om aldaar hun bijdrage te leveren aan de laatste gespreksonderwerpen. Sommige van die stamgasten zijn gewoon bekend onder hun werkelijke naam, anderen zijn actief onder zelf gekozen pseudoniemen zoals ‘Bonzo Deci Bel’, ‘GIS’, ‘Zweef’, ‘Ukkie’ of ‘MagnaBagger’. Men kent elkaar onder deze pseudoniemen (hoewel de werkelijke naam in vele gevallen wel bekend is), en men spreekt elkaar ermee aan. Het zijn vooral deze stamgasten die de toon zetten in nl.motorfiets. Zij zijn de ‘oude rotten’ en in veel gevallen actief sinds de oprichting van de groep in 1996. Zij zijn ook degenen die de atmosfeer in het Café de Luie Motorfiets bepalen. Er is geen ‘eigenaar’ of ‘barman’, maar de regulerende en controler ende taak die barmannen meestal uitoefenen is in handen van de relatief beperkte groep vaste bezoekers. Dit komt tot uiting in het charter van de nieuwsgroep, maar daarnaast ook in een welkomstwoord aan nieuwelingen.

HET I NTERNET ALS POLI TIEK BESTUURLIJKE CONFIGURA TIE / PAGINA 8

HET CAFÉ DE LUI E MOTORFIETS

1

Iedere nieuwsgroep heeft een zogenaamd char ter, dat moet worden opgesteld als het verzoek wordt gedaan ter oprichting van de nieuwsgroep. In dit charter staat kort en krachtig vermeld wat de onderwerpen zijn die in de betref fende nieuwsgroep worden besproken. Bij oprichting van nl.motorfiets in 1996 luidde het charter als volgt:

NL. MOTORFIETS CHARTER NL.MOTORFIETS - DISCUSSIES OVER MOTORFIETSEN EN MOTORRIJDEN.

FAQ: HTTP://HUIZEN.DDS.N L/~ MOORREES/ FAQ/ IN DEZE NIEUWSGROEP WORDT GEDISCUSSIEERD OVER:

ERVARINGEN MET VERSCHILLENDE (TYPEN) MOTORFIETSEN. TECHNISCHE ONTWIKKELINGEN. MATERIALEN EN VOORZIENINGEN VOOR MOTORRIJDERS. VERKEERSTECHNISCHE EN JURIDISCHE ONDER WERPEN. ACTIVITEITEN VAN ORGANISATIES D IE DE BELANGEN VAN M OTORRIJ D ERS BEHARTIGEN. MILIEU -ASPECTEN. VERDE R W ORDT INFORM ATIE VERS TREKT OVER TOERTOCHTEN EN (SP ORT)EVENEMEN TEN. IN DEZE NIEUW SGROEP IS RUIME GELEGENHEID VOOR HET UITW IS SELEN VAN ALLERH AN DE SUGGESTIE S, VRAGEN EN ERVARINGEN.

Een n ieuw s groep-chart er g eeft b ruikbare in fo rma tie over d e o n de rwerp en d ie in e en nieuwsgro ep wo rd en b es p roke n. Alle o n derwe rp en d ie bu ite n de o ms c hrij vin g van h et chart er vall en wo rd en m ees tal d an oo k al s o ng ewe ns t b es c ho uwd (in h et In te rnet-jargon oo k s p am ge no em d ). Het cha rt er ge eft ec ht er weinig i nform at ie ove r d e a tm o s fee r b i nnen ee n n ieuws g roe p. In s o m m ige nieu ws gro ep en ma g a lle s en i s er wein ig (s o ciale ) co ntrole o p d e i n ho ud va n de b eri ch ten e n de d i s cu s s i e, in a nd ere ni eu ws gro ep en wo rdt daarent eg en e en s t rakke reg ie g evo erd en word t wan ge drag s tren g b es traft . In het Ca fé de Luie Mot o rfi ets is e r reken ing g eh ou den me t he t feit d at het vo o ra l vo or n ieu weling en s om s m o eilij k is om d e s feer in het ca fé te do o rgro nd en . Daa ro m word t t er i nt roductie do o r een ‘on tva ng s tc om it é’ i ed ere m a and een ‘w elkom s t wo ord’ g ep o s t in de n ie uws groep . V erg eli jk h et m aar me t d e ho ut en b ord jes d ie s om s acht er d e niet -virtu el e ba rma nn en en -vro uw en zij n op g eha ng en m et da arop b eric ht en a ls : ‘hi er ni et op d e po f’ o f ‘ni e t ro ken b o ven h et b ilja rt’.

WELKOM IN CA FE DE LUIE MOTORFIETS ALS J E H IER KOM T BIN NEN LOP EN EN JE VALT M ID DEN IN ALLE GES P REKKEN KUN J E ER M IS SCH IEN GEEN TOU W AAN VAST KN OP EN, ZOALS IN ELK CAFE. WAT DE S TAM GASTEN GEM EEN HEB BEN IS DAT ZE M OTORRIJ DERS ZIJ N (HOEWEL ER TH EORIEEN B ESTAAN DAT ZELFS DAT N IET VAS T S TAAT), EN , ZOALS D AT GAAT M ET MOTOR RIJ DERS DIE ELKAAR IN H ET CAFE ON TM OETEN , ER WORD T OVER LETTERLIJK ALLES GELULD (V OOR AL DAAR OOK OVER J A). AF EN TOE S P RIN GEN M EN S EN OP DE TAFEL, EN S TAAN LUIDKEELS TE VERKON DIGEN H OE D E WERELD IN ELKAAR S TEEKT,WAAR DE RES T HET N ATUURLIJ K WEER HELEM AAL N IET M EE EEN S IS ; AF EN TOE ZITTEN M ENS EN S AM EN TE S LEUTELEN ; AF EN TOE IS ER EEN TAFELTJ E WAAR IEDEREEN DE SLAP P E LACH HEEF T EN WAAR J E KRETEN VAND AAN H OORT KOM EN WAAR N IEM AND MEER IETS VAN BEGR IJ P T, LAAT S TAAN DE S LAP P E LACHERS ZELF; EN AF EN TOE WIL IEM AND IETS WETEN EN WORDT HIJ/ ZIJ AL D AN N IET OVERSTELP T MET N UTTIGE EN ON NU TTIGE IN FORM ATIE.

HET INT ERNET A LS POLI TIEK BESTUURLIJKE CONFIGURATI E / PAGINA 9

1

HE T CAFÉ DE LUIE MOTORFIETS

S CHRIK D’R N IET VAN: ZO IS H ET AL ALTIJ D GEGAAN . AF EN TOE GAAN D’R EEN P AAR STAM GAS TEN IRL S AMEN EEN S TUKJ E R IJD EN, WAT OVER HET ALGEM EEN WEER VEEL VER SE GES P REKS STOF OP LEVERT. HEEL REGELM ATIG ZIJ N ER G ASTEN D IE ZICH ERGEREN AAN HET GEH ALTE/H ET ON DERWERP / ZELF IN TE VULLEN VAN DE GES P REKKEN . DAN ON TS TAAT DE ZOGEN AAMD E OFF-ON-TOP IC DIS CUS SIE: DE GEERGERDEN ZOUDEN ZO GRAAG W ILLEN D AT ER ALLEEN OVER M OTOR EN W ORDT GEP RAAT; DE AN DERE GASTEN ROEP EN D AT ZE DAAR DAN M AAR OVER M OETEN BEGIN N EN .

Uit het welkomstwoord blijkt dat de stamgasten in het Café de Luie Motorfiets redelijk tolerant van aard zijn. Er mogen best wel eens off-topic onderwerpen aan de orde komen, en aan de toon te zien zijn het veelal ook de stamgasten zelf die zich daaraan bezondigen. Als mensen zich aan de discussies erger en, dan is het aan henzelf om te zorgen dat daar verandering in komt. Overigens bevat het welkomstwoord niet alleen deze atmosfeerschets van het Café de Luie Motorfiets, er staan ook handige tips en aanwijzingen in over hoe om te gaan met de zogenaamde newsreaders (de software-programma’s waarmee het mogelijk is de discussies te volgen en deel te nemen) of hoe om te gaan met teksten die in html-code zijn opgemaakt. Een groot taboe in het Café is het posten van zogenaamde binaries. Dit zijn meestal foto’s of programmaatjes, die gemeen hebben dat ze een grote data-omvang hebben. Dat betekent dat het voor mensen met een langzame connectie behoorlijk lang kan duren alvorens een dergelijk file is bekeken. Om ‘torenhoge PTT-r ekeningen’ te voorkomen is daarom ook in dit Café afgesproken dat men de binaries buiten de nieuwsgroep houdt. Daar toe verwijst men ook naar meer algemene ‘netiquette’: ARTIKELEN WAARIN ZULKE BESTANDEN VOORKOMEN, KUNNEN IN PRINCIPE DOOR DERDEN VAN USENET VERWIJDERD (GECANCELD) WORDEN. ZIE DE FAQS/VVVS IN NL.INTERNET.WELKOM EN NL.INTERNET.MISBRUIK VOOR MEER INFORMA TIE.

Naas t het cha rter en h et welkom s woord bes taat e r ook een zogen aamd e FAQ voor n l.m oto rfiet s. Het woord FAQ s taat vo or ‘Frequ entl y As ked Ques tions ’ en d ed oels telling i s oo rs p ronkelijk om ee n herhaling van vee l ge vo erd e disc us sies in de nieuws gro ep t e voorkom en. Daarom st aat in de FAQ een overzi cht van veel g es tel de vragen m et daarbij de gan gbare an twoorden. Deze FAQ wordt d oo r d e va st e bezoekers van de lijs t op gezet en regel mat ig van actue le aan vu llin gen voorzi en. Zo wo rd t er an twoord gegeven op vrag en al s : ‘Waar vin d ik m oo ie rout es ?’, ‘Is er o p het net een s it e waar m oto ren wo rden verkocht ?’, ‘Mag ik een file inh alen? ’, ‘Wat zij n d e pun ten waar je o p mo et l ett en als je ee n ni euwe helm g aat kopen ?’ en vele and ere. Dat de FAQ go ed wordt bekeken bl ijkt uit d e t ell er d ie op de pag in a g epl aats t i s , d ie inmid dels o p 16.00 0 st aat (s i nds 1996, dat is een gem id de ld e van o ngeveer 30 b ezoekers p er dag ). Het charter, het welkomstwoord en de FAQ opereren als het collectieve geheugen van de nieuwsgroep nl.motorfiets. Ze hebben niet de kracht van een wet, maar in de discussies wordt er indien nodig aan gerefer eerd. In het algemeen is dat niet nodig, de toon van de discussies die in het Café worden gevoer d is gemoedelijk. Zij starten meestal met een vraag, waarneming of stelling:


HET CAFÉ DE LUIE MOTORFIETS

1

FROM: [email protected] (MAGNABAGGER) NEWSGROUPS: NL.MOTORFIETS SUBJECT : STARTMOTOR KRIJGT GEEN GRIP. DATE: WED, 25 NOV 1998 13:36:32 GMT ER IS TOCH IETS RAARS AAN DE HAND. HEEL VAAK ALS IK DE EERSTE KEER WIL ST ARTEN ZOEMT DE STARTMOTOR ALLEEN MAAR. HIJ ‘PAKT’ NIET. (HET STAAT WEL GRAPPIG, HET LIJKT WEL ALSOF IK ZO EERST DE NITRO IN HET BLOK SPUIT ;-) ALS IK DAN VOOR DE 2DE KEER START DAN GAAT HET GOED EN START DE MAGNA IN 1 KEER. MEESTAL KAN IK DAN 1 MIN GEEN GAS GEVEN, DAN LOOPT IE LANGZAMER, IK KAN WEL WEGRIJDEN ;-) NA EEN PAAR 100M KAN IK WEL GASGEVEN EN GAAT IE HARDER. WAT IS ER AAN DE HAND ? GRTZ HANS MAGNABAGGER HONDA MAGNA VF700C V40 ZWART 1985 MAGNAPLAZA HTTP://WWW.XS4ALL.NL/~MAGNA

Een ant woo rd i s vaa k s nel g evo nd en ; in d it g eva l h eeft n og g een kwartie r l at er ‘St effie’ het ant wo ord: FROM: [email protected] (STEFFIE) NEWSGROUPS: NL.MOTORFIETS SUBJECT : RE: ST ARTMOTOR KRIJGT GEEN GRIP. DATE: WED, 25 NOV 1998 13:49:59 GMT DE KOU!! DAT DE STARTMOTOR ROND GAAT DRAAIEN, KOMT OMDA T DE STAR TMOTOR NIET IN DE STARTKOPPELING GRIJPT. MOET JE FF UITZOEKEN HOE DAT BIJ DE MAGNA PRECIES ZIT! IK HEB ER MET DE CB OOK VEEL LAST VAN GEHAD. ZIE OOK MIJN VERHAAL DAAROVER OP HTTP://WWW.MEDIAPORT.ORG/~MOORREES/ — CO2 CO2 CO2

o_ __// \* >>>>>>> O=# O

STEFFEN TSJA IK GA MAAR WEER EEN STUKJE RIJE...

DIE BOOMPJES EN PLANTJES KUNNEN NIET ZONDER MIJN CO2 HÉ ....!?!

Er wor dt niet alleen een rechtstreeks antwoord op de vraag gegeven, er wor dt ook doorverwezen naar verslagen van soortgelijke er varingen. Hiermee lijkt de vraag beantwoord en zou men zeggen dat een volgend onderwerp aan de orde is. In nl.motor fiets is dat zelden het geval. Op dit bericht volgen er namelijk nog 30. Daaronder zijn meer gedetailleerde ant-

HE T INTERNET ALS POLIT IEK BESTUURLIJK E CONFI GURA TIE / PA GI NA 11

1


woor den of afwijkende meningen: FROM: [email protected] (ERIK VAN MOURIK) NEWSGROUPS: NL.MOTORFIETS SUBJECT : RE: ST ARTMOTOR KRIJGT GEEN GRIP. DATE: WED, 25 NOV 1998 17:30:37 GMT TWEE GESCHEIDEN PROBLEMEN: - WEIGERENDE STARTKOPPELING - SLECHTE CARBURATIE BIJ LAGE TEMPERATUUR DE STAR TKOPPELING IS MEESTAL EEN MECHANISME MET PALLETJES DIE NAAR BUITEN GESLINGERD WORDEN EN DAN AANGRIJPEN. DIT IS OM TE VOORKOMEN DAT DE ST ARTMOTOR CONTINU ZOU MEEDRAAIEN MET DE KRUKAS. ALS ER WAT VUIL IN DEZE KOPPELING ZIT WILLEN DE PALLETJES WEL EENS MOEILIJK NAAR BUITEN KOMEN, DAN KAN DE STARTMOTOR VRIJ RONDDRAAIEN. HET KAN OOK MET DE LAGE TEMPERA TUREN TE MAKEN HEBBEN; DE OLIE IS DAN EEN STUK DIKKER. IN BEIDE GEVALLEN IS HET MEESTAL VOLDOENDE OM EEN PAAR KEER KORT TE STAR TEN; MEESTAL LUKT HET ZO WEL OM DE PALLETJES LOS TE SCHUDDEN. MIJN BMW HEEFT ER SOMS OOK LAST VAN TROUWENS. DE GARAGE GAF DE AANBEVELING OM DIREKT VOOR DE EERSTVOLGENDE OLIEWISSEL EEN FLESJE BLOKREINIGER BIJ DE OLIE TE GIETEN EN EVEN HET BLOK TE LATEN DRAAIEN OM DA T ROND TE POMPEN. ALS HET GOED IS ZOU DAARMEE HET VUIL LOSKOMEN EN MET DE OUDE OLIE KUNNEN WORDEN AFGETAPT. IEMAND ERVARING? WAT BETREFT HET SLECHT LOPEN BIJ KOUDE MOTOR: WAARSCHIJNLIJK VERNEVELEN DE CARBURA TEURS DE BENZINE NIET GOED BIJ LAGE TEMPERATUREN. ZOLANG JE ‘M STATIONAIR LAAT DRAAIEN IS VNL. DE STATIONAIRSPROEIER IN WERKING, DIE HEEFT EEN HEEL KLEINE OPENING EN VERNEVELT DUS BETER DAN DE HOOFDSPROEIER. WANNEER DE MOTOR KOUD GOED STATIONAIR LOOPT EN NA EEN TIJDJE WARMDRAAIEN OOK GOED OPP AKT ZOU IK ME GEEN ZORGEN MAKEN. HET ZOU OOK NOG KUNNEN DAT JE LAST HEBT VAN IJSVORMING IN DE CARBURATEUR, MAAR ALS IK ME NIET VERGIS ZOU ‘IE DAN GOED MOETEN STARTEN EN DAARNA STEEDS SLECHTER MOETEN GAAN LOPEN (DE SNELSTROMENDE LUCHT ZORGT VOOR HET OPBOUWEN VAN EEN IJSLAAGJE OP DE VERKEERDE PLEK). ERIK — MIJN FAVORIETE MOTOR IS EEN 583 CC 2.66 CYLINDER 3.33 TAKT

Uit dit antwoord blijkt dat de bezoekers van het Café de Luie Motorfiets er soms rustig voor gaan zitten en de tijd nemen om een doordachte bijdrage aan de discussie te leveren. Niet alleen de vraag wordt beantwoord, ook worden tips gegeven ter oplossing van het probleem. Gewoonlijk blijft het echter niet bij het beantwoorden van de vraag, al snel wordt het informa tieve niveau verlaten, gaan meer mensen zich ermee bemoeien en houdt men zich vooral



1

bezig met idle chitchat. In de meeste gevallen (niet alleen in nl.motorfiets, maar in USENET in het algemeen) staat de lengte van de bijdragen in een thread in een omgekeerd evenredige verhouding met de duur van de thread. Hoe langer een onder werp voortduurt, hoe korter de bijdrage. Twee dagen nadat de vraag is gesteld, gaat de discussie nog voor t en ziet er als volgt uit: FROM: [email protected] (KEES VAN LEEUWEN) NEWSGROUPS: NL.MOTORFIETS SUBJECT : RE: STARTMOTOR KRIJGT GEEN GRIP. DATE: 27 NOV 1998 22:05:32 GMT >ON FRI, 27 NOV 1998 08:50:18 +0100, “BAS MEVISSEN” <[email protected]> >WROTE: >>MAGNABAGGER WROTE IN MESSAGE >>NEWS:365DB92F.240187@HERCULES... >>|OP THU, 26 NOV 1998 20:59:46 +0100, WAS MIKE VAN DER HULST >>|<[email protected]> WEER NIET AAN HET RIJDEN EN SCHREEF: > >[ VERV ANGEN VEERTJES STARTKOPPELING MAGNA ] >>>|IK ZAL HET ONTHOUDEN ALS HET ERGER WORDT ! >>| >>>EN DAN VLOEKEN ALS JE ERGENS IN THE MIDDLE OF NOWHERE STAAT EN.. >>>...HIJ DOET UT NIE.... >> >>>GEWOON BESTELLEN EN DAN METEEN VERVANGEN ALS JE DE VEER TJES HEBT. > >>ACH, VALT TOCH WEL MEE? IN JE EENTJE EEN ZWARE MOTOR AANDUWEN LUKT >>BEST, ZOLANG HET MAAR EEN VIERCYLINDER IS. BIJ TWINS EN VOORAL BIJ >>EENCYLINDERS HEB JE VEEL MEER MOEITE OM ‘M DOOR DE COMPRESSIE HEEN TE >>DUWEN. > >DAT IS LEVENSGEVAARLIJK, ALS IE DAN AANSLAAT GAAT IE ER GELIJK VANDOOR... > >||DAAR HEB JE EEN KOPPELING VOOR. MOET IK NOG EENS UITPROBEREN. WE HEBBEN AL >||EENS EEN GESLAAGDE POGING GEDAAN TOEN DE KOPPELING NOG NIET GOED VRIJKWAM. >||WAS WEL AANPOTEN VOOR MIJN VADER : -)) > >||BAS. > ALS JE JE STUUR MAAR VASTHOUDT, GA JE ER ALS EEN VLAGGETJE AANHANGEN, HEB JE ALLE TIJD OM TE GAAN ZITTEN :-). — KEES (MET EEN “K”)

Nl.motorfiets heeft vele gezichten. Het is een vruchtbar e bron van infor matie voor de motorrijder, een soor t van hotline voor informatie, vragen en hulp bij noodgevallen. Er zijn altijd ervar en motorrijders in het Café aanwezig die bereid zijn hun ervaringen te delen. Het kan er behoorlijk serieus aan toe gaan. Onderwerpen als ‘veiligheid voor kinderen achterop’, ‘de


1

HE T CAFÉ DE LUI E MOTORFIETS

bes te keuze in kled in g’ o f ‘het in halen b ij file s’ bevatt en s erieu ze aanwij zin gen d ie de veilig hei d van d e mo torrij der b etreffen . Echt er deze nut ti ge verzam eling van kenn is en kund e is nie t de mees t belang rijke re den voor h et s u cces van de nie uwsg ro ep. Nl.m oto rfiet s is eig enl ijk vo oral een gezell ig heids cl ub van gelijkges t emd en. Mot orrijd ers zi en zich zelf voo ral als een ‘s lag apart’, e en bijzo nd er s o ort . In h et C afé d e Luie Mot orfiets kan m en s o ort gen oten aant reffen en met hen een bo om opzet ten o ver elk on derwerp . Voo r n ieu we bezoekers kan het een t ij dje duren alvorens men zich een weg weet in d e b rei van s erieu ze, mind er s erieuze en onzinnige types d i e de nieuws gro ep bezoe ke n, m aar als d e s fee r b evalt en men blijft een ti jdje rondhan gen i n h et café, dan zu llen d e na men st eeds b ekend er gaan kl inken. Al s nel leert m en de too n, gebruiken en g ewo ont en van de d eelnem ers kennen . Nam en word en zo be ke nden e n so ms slaat d e n ieu wsg ierigheid t oe, en wil m en m eer te weten ko men van el kaar. Daart oe zijn versch illend e m og eli jkhed en. Op de ho mep age van nl.m oto rfiet s i s een ‘wie-is -wie’-lijs tj e op genom en, waarin een groot aan tal d eeln emers in d e nieuws groep wat vert ellen over hun acht ergro nd. Daar ku n je lezen over het ‘bo uwjaar’, het be roep , h ob by’s , rijs t ijl , te chnis ch b enul, hui selijke s ituat ie (incl us ief h uisd ieren) en nat uurlij k he t favoriet e m erk m ot orfiet s . Een han dig overzicht van d e m ot orfiets en waa rop d e b ezoekers van nl.m ot orfiets zich p legen voort te bewege n is s am eng es tel d do or ‘Ype’ op d e ‘Die R ijdt Dat’-l ijs t (htt p:/ /h om e.wxs. nl/ ~ molenyh/p age5 .htm ). De e -mail-adre ss en van de b etreffend e b ezo ekers s taa n naas t h et t yp e m oto r verm eld , zo dat het een vo ud ig wo rdt om iem and e en rechtstreekse vraag te s t ellen over een sp ecifiek typ e mo to r. Doo r ‘Mag naBag ger’ wordt daarnaas t een o verzichteli jke kalen der bijgehoud en met d aaro p een m aand elijks overzich t van de be lang rijkst e even ts en verjaardag en in het Ca fé (h ttp :/ /d utcvm t.ct .tud elft.n l/ ~m agn a/Kalend er/Kalend er.cgi?11 &1998 ). Tens l ott e is er de m og elijkheid o m de h om epag es van d e individ uele l ed en te bezoe ke n. Op het bes taa n van deze ho me pag es word t vaa k explicie t g ewezen : FROM: TON CABRET NEWSGROUPS: NL.MOTORFIETS SUBJECT : MOTORHOMEPAGE MET PICS EN REIS-TOERTIPS/VERHALEN DATE: SUN, 22 NOV 1998 11:41:30 +0100 HOME.WXS.NL/~TONCABRET OP DEZE PAGE MOTORFOTOOS EN REISVERHALEN/TOER TIPS ZOEK NOG FOTOOS VOOR PLAATSING COMMENTS/AANVULLINGEN ANDERE E-MAIL WELKOM WANNEER HOMEPAGE 15MB WORDT MOET DIT TOCH EEN LEUKE SITE WORDEN GEGROET, T.C.

In veel gevallen valt de homepage van de bezoekers ook te lezen in de ‘signature’ (de laatste regels in een mail, die meestal een naam, adres en een gevatte statement bevatten). De homepages hebben in veel gevallen expliciet betrekking op het motor rijden, zoals in het geval van Bonzo Deci Bell (http://www.xt500.demon.nl). Op vele andere homepages wordt daarnaast uitgebreid aandacht besteed aan andere interesses, hobby’s, etc. Veel van de pagina’s leggen een link naar elkaar, zodat al surfend een groot deel van de motorfiets-gemeenschap kan worden bezocht. Sommige sites zijn aangesloten bij zogenaamde ‘webringen’, een soort van associatieve verzamelingen van homepages met hetzelfde onderwerp (wereldwijd zijn er een groot aantal verschillende webringen



1

actief op het gebied van motorfietsen). Nl.motorfiets staat eigenlijk niet op zichzelf. Doordat een nieuwsgroep per definitie onderdeel is van het Internet staat de deur wijd open en is men niet beperkt tot de bar en de daarnaast gelegen stamtafels. Op de homepage van nl.motorfiets, in de FAQ, of op de homepages van de bezoekers staan talloze verwijzingen naar gr oepen, organisaties, instellingen en bedrijven die met motorfietsen te maken hebben. Van de Koninklijke Nederlandse Motorrijders Vereniging, het Ministerie van Verkeer en Waterstaat en Veilig Verkeer Nederland tot de Internationale Organisatie ter bescherming van de Rechten van de Motorrijder (http://www.freebikers.com) en de op Nederlands niveau vergelijkbare Motorrijders Actie Groep (http://www.mag-nl.org). De Freebikers-organisatie staat bekend om de online-acties die men regelmatig voert tegen beslissingen die overheden in verschillende Amerikaanse staten hebben genomen, zoals onlangs de staat Pennsylvania: HELMET REPEAL BILL ON GOVERNORS DESK ON MONDA Y, NOVEMBER 23, 1998 THE PA SENATE PASSED SB 279, HELMET REPEAL BY A VOTE OF 27 YEA TO 21 NAY. THE BILL HAS NOW SUCCESSFULLY P ASSED BOTH HOUSES. THE BILL IS NOW ON GOVERNOR TOM RIDGE’S DESK. THE GOVERNOR HAS 30 DAYS IN WHICH TO SIGN THE BILL, LET IT LAY ON HIS DESK AND IT WILL BECOME LAW OR VETO THE LEGISLATION. I URGE ALL OF YOU TO WRITE, F AX, CALL OR EMAIL THE GOVERNOR AND ASK HIM TO SIGN SB 279 AND GIVE PENNSYLV ANIA MOTORCYCLISTS THE RIGHT TO FREEDOM OF CHOICE IN THE USE OF MOTORCYCLE HELMETS. GOVERNOR TOM RIDGE 225 MAIN CAPITOL HARRISBURG, PA 17120 717-787-2500 717 -772 -8284 (FAX) EMAIL - HTTP://WWW.STATE.PA.US/PA_EXEC/GOVERNOR/GOVMAIL.HTML

Op de homepage van de Freebikers worden ook opiniepeilingen georganiseerd over de wenselijkheid van de voorgestelde maatregelen. Nl.motorfiets zelf heeft niet zo’n activistische inslag, maar in de groep en in de FAQ wordt wel regelmatig verwezen naar de Motorrijders Actie Gr oep (MAG). De MAG is onderdeel van de internationale ‘Motorcycle Action Group’ die weer een actieve link heeft met de ‘Federation of European Motorcyclists’. De FAQ van nl.motor fiets verwijst specifiek naar het MAG Roadbook, een verzameling van waarschuwingen van motorrijders aan collega’s over gevaarlijke wegsituaties: EEN TOCHTJE LANGS DE KUST VAN NOORD -HOLLAND WORDT GEVAARLIJK. TEN ZUIDEN EN ZO’N 800 METER BUITEN DE BEBOUWDE KOM VAN CALLANTSOOG BEVINDT ZICH EEN AKELIGE BOCHT. HIJ IS ‘STRAK’ 90 GR. EN IN DIE BOCHT ZIT EEN HEUVEL. DE WEGBEHEERDER HEEFT HET WEGDEK GEREPAREERD DOOR IN DE SCHUREN EEN SOORT PEK TE GIETEN. ER IS TOEN OP DE HETE PEK EEN SPLIT GESTROOID OM HET “STROEF” TE HOUDEN. INMIDDELS IS SPLIT VERSLETEN EN LIGT ER ALLEEN MAAR

HET INTERNET ALS POLIT IEK BESTUURLIJK E CONFI GURA TIE / PA GI NA 15

1


EEN ZWARTESLANG. BIJ REGENVAL WORDT DEZE “SLANG” ZEER GLAD. WEES VOORZICHTIG . JOHN KOOL <[email protected]> CALLANTSOOG, NL - SATURDAY, NOVEMBER 28, 1998 AT 22:27:58 (MET) V ANUIT RIJSWIJK CENTRUM RICHTING AMSTERDAM MOET JE EEN KLAVERBLAD NEMEN. KEURIG NIEUW ASFALT MAAR AAN HET EIND WAAR JE DUS MOET INVOEGEN OP SNELWEG RICHTING AMSTERDAM/UTRECHT LIGT EEN CENTIMETERSHOGE RICHEL DIE JE ECHT DOET LANCEREN. GÉÉN WAARSCHUWINGSBORDEN!!! JOS V AN RIJSWIJK <[email protected]> RIJSWIJK ZH, NL - FRIDAY, OCTOBER 30, 1998 AT 23:25:07 (MET) OP DE AFSLAG BUSSUM NAARDEN VAN DE A1 LIGGEN IN DE BOCHT BIJZONDER GROTE PIJLEN. NIET ALLEEN ZIJN ZE VAN EEN GROOT FORMAAT HET ZIJN ER OOK NOG VEEL. RICHARD ROODENBURG RHOON, ZH NL - FRIDAY, OCTOBER 16, 1998 AT 20:20:58 (MET DST) NA MELDING VAN ZWAR TGEVERFDE STREPEN OP DE N 206 BIJ KATWIJK, HEEFT DE MAG GEBELD MET DE DIENSTKRING LEIDEN EN WERD DOORGESTUURD NAAR WATERSTAAT. ALDAAR BLEEK MEN NOG NIET OP DE HOOGTE VAN HET VERBOD OP DEZE VERF. HET NIEUWS GAAT DUS NIET ZO SNEL ALS WE HOOPTEN. MAAR GOED, NA ENIG AANDRINGEN EN EEN TELEFOONTJE VAN O.A. DE MELDER; NICO DE LOUW UIT LEIDEN WAS HET LEED TOCH NOG SNEL OP GELOST. DE STREPEN ZIJN MAANDAG 12-10-98 VERWIJDERD. AD SEELT AD SEELT RENKUM, NL - WEDNESDAY, OCTOBER 14, 1998 AT 10:48:08 (MET DST)

Het Café de Luie Motorfiets is geen groep van activistische motorrijders. Het is eerder een gezelligheidsclub met een grote hoeveelheid ervaring over alles wat te maken heeft met motorfietsen. Omdat zij onderdeel uitmaken van de dynamiek van het wereldwijde Internet, is kan men wel binnen een paar stappen (of klikken) essentiële informatie of actiegroepen ber eiken. De leden van de club kennen elkaar vrij goed. Soms spreken de stamgasten een soort van geheimtaal waar buitenstaanders slechts weinig van begrijpen. Dat wil echter niet zeggen dat de nieuwkomers geen kans maken in het Café. Ze worden vriendelijk ontvangen door een welkomstcomité dat hen uitlegt waar het precies om gaat. De eerste keer dat men van zich laat horen, zullen de stamgasten de wenkbrauwen fronsen en eens goed gaan zitten voor een gepaste ‘ontgroening’. Je kunt de bezoekers van het Café de Luie Motorfiets beter leren kennen via hun homepages op Internet en als je verder wilt gaan dan dat, is er de mogelijkheid om deel te nemen aan de IRL-toertochten (IRL staat voor ‘In Real Life’ of ‘in het werkelijke leven’). En zoals het zo vaak gaat in de Internet-gemeenschappen, zijn de eerste liefdes al uit deze ontmoetingen ontsproten.

HET I NTERNE T ALS POLI TIEK BESTUURLIJKE CONFIGURA TIE / PAGINA 16

2

DE DYNAMIE K VAN HET INTERNET

2.1 INTRODUCTIE

Opzett el ijk is in d eze b ijd rag e ges t art m et d e be s ch rijvi ng van een virtu ele ge me ens cha p op het Int erne t. Al te veel b es c ho uwin ge n o ver d e g evo lge n van ni euwe tec hn olo gie ën voo r p o lit iek, be s tu ur en d em o crat ie b egi n ne n b ij h et b e s tu ur. In d eze b ijd rag e zal worden b et o og d d at ee n d erge lijk e b en ad ering een t e s terk e n ad ru k le gt o p een b i jna nat uu rli jke b ias d ie in het o p en ba ar b es t uu r he ers t, na m eli jk d ie va n het in crementalisme en in s ti t ut ion alis m e. Om d e werkel ijke d em o crat i s che p ot en ti e van een ni eu w m ed i um al s het In te rn et t e ku nn en on de rzo eke n, zal d e b ij zon de re d ynam iek van dit m ed i um all ereers t m oe ten word en b en oem d . Het C afé d e Lu i e Mot orfie ts zou we lli cht vo or een g root de el vo or zich zelf k un nen s p re ken , m aa r te r verd u i de lij kin g word t in he t volg end e d eel d e dyn am i ek van h et In tern et n ad er g eë xpli cit ee rd. 2.2 ICT IN HET OPENBAAR BESTUUR: EVOLUTIE OF REVOLUTIE?

Het debat over de gevolgen van nieuwe vormen van informatieen communicatietechnologie (ICT) voor politiek, bestuur en democratie wordt r eeds geruime tijd gevoerd in de internationale wetenschappelijke wereld. Concepten als ‘teledemocratie’ en ‘push button democracy’ zijn reeds in het midden van de jar en tachtig geïntroduceerd (Laudon, 1984, Arterton, 1987, Abrahamson 1988 en McLean, 1989). De auteurs evalueerden de gevolgen van technologische innovaties als instant-referenda, interviews via de telefoon, instant-polling en direct mail. Ook het gebr uik van televisie in ‘televoting’ is zo onderzocht. In hun overzicht van het onderzoek dat in de jaren tachtig is verricht, concluderen Van de Donk en Tops (1992) dat de aandacht vooral is gericht op twee grote scenario’s: het Orwell-scenario versus het Athene-scenario (de overheid als ‘Big Brother’, versus het idee van de directe democratie verwezenlijkt door nieuwe technologieën). Met de komst van het Internet lijkt deze traditie zich voor t te zetten. Enerzijds zijn daar de beschouwingen over nieuwe mogelijkheden voor directe democratie, on line referenda en publieke debatten, terwijl anderzijds wordt gewezen op gr ote gevaren voor de privacy van burgers die overal digitale voetstappen achterlaten, nieuwe tweedelingen in de maatschappij, en de zelfkant van het Internet alwaar kinderlokkers, racisten en andere duistere elementen elkaar verdringen. Deze beschouwingen worden soms met gr ote stelligheid gepresenteerd, zonder dat geheel duidelijk is waarover men spreekt. Wat is het nieuwe en r evolutionaire eleme nt van nieuwe te chno log ie ën? Waarom wo rd t het Int ernet d oo r velen beschouwd als een ‘hefboom’ die de komst van de informatiemaatschappij dramatisch zal versnellen? Er moet enige voorzichtigheid worden betracht, vooral omdat de werkelijkheid zich vaak sneller voortbeweegt dan de onderzoeker. Dat adagium is extra van kracht bij de ontwikkeling van het Internet. De veranderlijkheid van de technologie maakt theorievorming over sociaal-maatschappelijke gevolgen niet eenvoudig. Technologie-onderzoekers moeten alert en actueel zijn, niet alleen in de keuze van hun onderwerp, maar ook in het trekken van conclusies. Wat niet moet worden vergeten is dat de snelheid waarmee nieuwe applicaties worden ontwikkeld en de snelheid waarmee wordt geconcludeer d dat deze applicaties een enorme impact zullen gaan hebben, nogal voorlopen bij de snelheid waarmee technologische innovaties in de praktijk worden geaccepteerd en geïmplementeerd. Vele nieuwe technologieën worden met veel tamtam geïntroduceerd, waar na zij echter weer met stille trom uit het zicht verdwijnen. Daar naast is vanwege bedrijfseconomische motieven de doorlooptijd van technologische systemen nog altijd vrij lang. Als bijvoorbeeld het bedrijf Roccade een succesvol nieuw infor-



2

matiesysteem ontwikkelt, dat wordt toegepast in een groot deel van de Nederlandse sociale diensten, dan heeft een dergelijk systeem een doorlooptijd van minstens 10 jaar, eenvoudigweg omdat de hoge ontwikkelingskosten moeten worden ter ugverdiend. De vraag is of dergelijke voorbehouden bij de snelheid van de ontwikkeling van technologie ook in de toekomst kunnen worden volgehouden. Een nieuwe generatie van technologieën staat namelijk reeds te trappelen van ongeduld om de fakkel over te nemen. Een integratie van informatieen communicatietechnologie voegt niet alleen een C van ‘communicatie’ toe aan IT, maar genereert ook een nieuwe dynamiek die zich vooral manifesteert in een nieuw fenomeen genaamd ‘Internet’. En als nooit tevoren worden, nog voor dat er werkelijk duidelijkheid bestaat over de aard en toekomst van het fenomeen, enorme sociaal-maatschappelijke gevolgen voorspeld. Omdat het Internet nog in de kinderschoenen staat en daarnaast de ontwikkeling van het net het beste kan worden gekarakteriseerd als een ongecontroleerde expansie van een amorfe infrastructuur, is iedere voorspelling riskant. Toch kan op basis van de enorme investeringen die zowel vanuit de overheid als in het bedrijfsleven gepland staan voor de uitbreiding van het bestaande netwerk naar een globale informatieen communicatie infrastructuur, worden geconcludeerd dat het Inter net in ieder geval een factor van belang zal zijn in de toekomstige informatiesamenleving (hoewel deze term wellicht achterhaald is, omdat de eerder genoemde C daarin ontbreekt). De o nt wikkeling va n het h uid i ge In te rn et li jkt , h oe wel va n o o rs p ron g ee n in itiat ief van h et Am erikaan s e Mi ni s t eri e van Defens i e, voo ral van o nd erop t e word en in gezet d oo r d e gebru ik ers zelf. Het In t ernet word t vaak verb on de n m et t erm en a ls ‘anarc hi e’, ‘zelfregule rin g’, ‘gras s - ro ot s m o vem en ts ’ en ‘econ om y of exc han ge’. Ind ien d eze karakt eris tie ken die a an he t In tern et wo rde n to eg ed ich t oo k m aar een fra ct ie van waarh ei d b ezi t ten, d an zul len d e g evo lgen vo or d e orga nis at i e van po l iti ek , o p enb aar be s tu ur e n d em o crat ie n iet on aan zienlijk zi jn . Dan o nt s t aat e en nieu we ge nera tie van t ech no l og ie, d ie zich n u in e en on twi kk el ing s fas e b evin d t, m aar die d e ko me nd e d ece nn ia e en rol van b elan g ga at s p elen. He t i s van b ela ng ree d s n u d e o nt wi kkel in g van deze nieu we g en eratie t ec hn olo gie op d e vo et te vo l ge n, oo k al ka n dit b et eke nen d at h et g es ch re ven e ree ds ach te rh aa ld is voord a t de i n kt i s o p ge droogd. 2.3 DE DYNAMIEK BEGREPEN

H ET IN TERN ET IS JON G, N IEU W, AAN TREKKELIJ K EN S EXY. H ET IN TERNET IS H ET MEDIU M VAN DE TOEKOMST, MET EEN VERWACH T P OSITIEF EFFECT OP ECONOM IE, DEMOCRATIE EN INTERM EN SELIJ KE BETREKKIN GEN . HET INTERN ET OP ENT NIEUWE M ARKTEN EN M OG ELIJ KH EDEN. H ET IN TERN ET S LECHT GEOGRAFISCHE GREN ZEN EN BRENG T M EN SEN , LAN DEN EN CULTU REN DICH TER B IJ ELKAAR. HET IN TERN ET ZAL DE W IJ ZE VERAN DEREN WAAROP M EN SEN LEVEN, WERKEN, SP ELEN, COM M UN ICEREN EN LIEFH EBBEN . H ET INTERNET M AAKT DE TOEGANKELIJ KH EID EN VERS PR EIDING VAN INF ORMATIE EN COM MU NICATIE OP ALLE N IVEAUS M OG ELIJ K EN ZAL DAARM EE EEN EM ANCIP ERENDE WERKIN G HEBBEN VOOR BU RGERS EN GROEP ER INGEN D IE ZICH IN EEN ACHTERSTAN DP OS ITIE BEVIN DEN . H ET INTERN ET IS EEN HYP E. ZWAAR OVERDREVEN VERWACHTINGEN ZIJN P ROJ ECTIES VAN D E VER LANGEN S VAN EEN G ENERATIE HIP P IES DIE M ET EEN NIEUWE TECHN OLOGIE HU N OUDE D ROMEN HOP EN TE VERWEZEN LIJ KEN . HET IN TERNET IS ONTOEGAN KELIJK, WEINIG GEBRUIKS VRIEN DELIJK, CHAOTIS CH EN ON OVER ZICH TELIJK. H ET INTERN ET IS N IET WEZENLIJ K AN DERS D AN BESTAAN DE IN FRAS TRUCTUREN ZOALS H ET WEGEN -, P OS T- EN TELEF OON S TELS EL EN ZAL DAAROM G EEN N IEU WE M AATSCHAPPELIJKE REV OLU TIE TEWEEG BREN GEN . HET INTERN ET ZAL HETZELFD E LOT ON DERGAAN ALS TRADITION ELE M ED IA


2

DE DYNAMIE K VAN HET INTERNE T

EN UITGROEIEN D OOR EEN DOOR COM MERCIE OVERHEERS T M ASS AM EDIU M. HET IN TERN ET IS GEVAARLIJ K EN DU ISTER. HET INTERN ET P ROP AGEERT EEN EXTREEM INDIVID UALIS ME EN VORM T EEN BEDREIGIN G VOOR GEMEENS CHAP PELIJKE N ORMEN EN WAARDEN . HET IN TERNET IS EEN VRIJPLAATS VOOR CRIM IN ELEN, OP LICH TERS EN EXTREM IS TEN EN VERS P REIDT RACISM E, H AAT EN (KINDER)P ORNO. HET IN TERNET M AAKT MEN SEN DOORZICHTIG EN KWETS BAAR VOOR CONTROLE EN BEHEERS ING DOOR GEVES TIGD E COM MERCIËLE EN GOUVERNEM EN TELE IN STITUTIES. HET INTERN ET IS DE VERWEZENLIJKING VAN ‘BIG BROTH ER’, ‘PANOP TICUM ’, EN ‘INFOCRATIE’ WAAR HET EN IGE GELDEND RECH T HET RECHT VAN DE S TERKS TE IS . HET INTERNET VEROORZAAKT EEN N IEUWE TW EEDELIN G IN DE MAATSCHAPPIJ TU SS EN D E ‘DIGIKEN NERS ’ EN DE ‘DIGIBETEN ’ OF DE ‘IN FORMATIE-HAVES ’ EN ‘INFORM ATIE-HA VE-NOTS’.

Hoewel enigszins aangedikt, zijn dit de behoorlijk uiteenlopende opvattingen die circuleren over de betekenis van het Internet. Het Internet is een belofte, een belofte van de hemel of van de hel. Het Internet is alles of het Internet is helemaal niets. De exponentiële groei van het netwerk heeft in de afgelopen jaren in ieder geval heel wat heel wat fantasieën op hol doen slaan. In de programma’s die de doelen voor de globale informatieen communicatieinfrastructuur definiëren, wordt een glorieuze toekomst voor het Internet voorspeld. In 1993 is het d e Cli nto n-Gore-reg erin g di e de ‘Nat io nal In form ation In fra st ructure’ ho og o p de po litieke agen da pl aat s t. In he t s t reven naar verho ogd e ind us t riële p ro duc tivit eit, verb etering van het o nd erwijs , efficiëntere gezo ndh eid s zorg en to enem end e werkgelege nhei d ko ndi gt d e Am erika ans e reg ering ee n s n ell e aans lui ti ng van b edrijven , s ch olen, zieke nhuizen en uiteind elij k a ll e burgers o p de ‘elect ro nic s up erhighway’ aan. Ook in Europ es e (Bang ema nnrapport ) en Ned erlan ds e (Nationaal Act ie program ma Dig it ale Sn el wegen) rapp orten wo rdt meld in g gem aakt van hoo gg es pan nen verwacht in gen . To ch kan niem and exact a ange ven wat het Inte rn et p re cie s is , om da t h et n og s tee ds u it gevo nd en wo rdt (Ste fik, 19 96 ). Ee n g ro ot de el van d e verwac ht ing en o m trent he t Int ern et is te verklaren d oo r d e o ng ekend e exp o nen tië le g ro ei d i e h et n et in d e afg elo pe n ja re n h eeft do o rg em aak t. Het ge ven van gebru ik s cijfers ove r het Int erne t is ris k ant , om d at het werkelij k g eb ruik m oeili jk t e s chatt en is . Ech te r ind i en e en ‘o b ject ief’ crit erium als het aan ta l a ang es lo te n co m pu te rs wor d t ge hant eerd , da n b lij kt da t d e eno rm e groe i va n he t ne t zi ch n og al tij d vo o rt zet . In het be gi n va n 19 97 waren er o ng eve er 1 6 m iljo en c om p ut ers a an ges lo t en, e en t oen am e van 70 p roc ent t en o p zic ht e van b eg in 1 99 6. Eind ja nu ari 19 98 is d it a an tal ge s te ge n to t ma ar li efs t 3 0 m il joen c om p ut ers , we de ro m ee n a anzien l ijke g ro ei va n 8 4 pro cen t. He t Internet is re ed s wi jdve rb reid in We s ters e lan den, ech ter he t zijn Aziat is c he land en als Ta iwa n, Si ng ap ore en Hon gko n g d ie o p d it m o m ent d e m ees t s p ect ac ulaire groeicijfers la te n zien. [1 ] Het zelfd e g eld t ov erig en s voo r ‘ach te rs t an ds groe pe n’ d ie d e weg n aa r he t Interne t no g n iet g evo nd en hadd en . De groe i on d er In ternetgebru ik ers d oe t zic h m o me ntee l vo ora l vo or in de s l ec ht v ertegenwoordig d e groe pe rin gen. In 1 99 5 was b ijvo o rb ee ld s le ch ts 1 2 pro cen t van d e Ned erlan ds e In te rn et p op ula tie van het v ro uwe lijke g es lach t, in 199 6 was d at aant al ge groe id t ot 2 1 p ro cen t, t erwi jl in 1 99 7 30 p ro ce nt va n d e Int ernetgebruike rs vro uwen waren. In t ot aal m aak t m om e nt eel ruim 1 m il jo en Ned e rl an d ers van ze s tie n j aar e n ou de r ee nm aal p er wee k o f vak er g eb ruik van he t Int ernet.[2 ] Het Internet is dus in de groei, en het einde is nog niet in zicht, hoewel de exponentiële groeicijfers zich onmogelijk in de toekomst kunnen voortzetten. Het Internet kan het beste gedefinieerd wor den als een ‘netwerk van netwerken’ en iedere dag worden nieuwe netwerken toegevoegd. De groei van het net kan het beste worden gekarakteriseerd als een bijna natuurlijk proces van evolutie, het evolueert in reactie op de krachten die op het Internet zelf actief zijn. Daarom is het ook zo moeilijk een solide definitie van het Internet te geven. De

HET I NTERNET ALS P OLI TIEK BESTUURLIJKE CONFIGURA TIE / PAGINA 22


2

eenvoudige aanduiding van het Internet, een ‘netwerk van netwerken’, zegt wel wat over infrastructuur, maar geeft weinig informatie over de werkelijke aard of dynamiek van het netwerk. Daarom wordt vaak toevlucht gezocht in metaforen om de aard van het Inter net te beschrijven. Gewoonlijk zijn deze bekende concepten, voorafgegaan door toevoegsels als ‘digitaal’, ‘elektronisch’ of ‘data’. De oudste metafoor is die van sciencefiction-schrijver William Gibson, die r eeds in het symbolische jaar 1984 het woord cyberspace beschr eef als een ‘g em een s ch ap pe lij ke ha llu cinatie die ied ere d ag wo rd t ervaren d oo r m iljarden computergebruikers over de gehele wereld’ (Gibson, 1984). Het idee cyberspace bevat belangrijke kenmerken van het internet als inter-connectiviteit, data-transmissie, complexiteit, ongrijpbaarheid en ‘alternatieve ruimte’. Het wordt vaak gehanteerd als een synoniem voor het Internet of gebruikt als voorvoegsel in termen als: ‘cybercultuur’, ‘cybersociety’ of zelfs ‘cyberdemocratie’ (Poster, 1995). Na as t cyb ers p ace wo rd en o ok m eta fo ren g eb ruikt d ie referer e n a an b es ta and e werkelijkh ed en. De ‘elekt ro nis ch e s ne lweg’, d e ‘ele ktron is che win kels t raa t’, d e ‘d i git ale b ib lioth eek’ o f zelfs ‘d i gita le were ld en ’ be nad rukke n al le vers chi llend e karakt eri s ti ek en van h et Internet. De m et afo o r van el ekt ro nis c he s nelwe g do elt vo oral o p d e in fras t ru ct uu r en to egan kelij khe id ; de dig i tale- bi b lio t hee kme tafoo r refereert aan d e g ro te ho evee lh ed en ged ig italiseerd e in fo rm at i e d ie o p he t net circuleer t; de elekt ron is c he win kels t ra at be nad rukt h et po te nt ieel va n h et In tern et o m klant en en leve ra nciers aan elka ar t e b ind en en n ie uwe ma rkt en t e creëren, t erwijl de d igit ale-we reld en me tafoo r h et In tern et m eer zie t als e en s ocia al m ed iu m da t m en s en over d e g eh ele wereld m et el kaa r i n co mm u nicat ie b rengt. Geen e nkele m et afoo r co m bi n eert alle as p ecte n van h et In te rn et e n is d aa rm ee g es c hi kt om e en alles om vat te nd e d efinitie te g even . Om t oc h e en go ed b eel d t e k rij ge n van d e dyn am i ek van he t In tern et m oet en de m ees t be lang rijke karakt erist ieke n o p e en rijtje te worde n g ezet . Daarb ij g aat h et n iet om d e ke nm erken die va ak wo rd en to eg ed i cht aa n IC T in h et algeme en (zoals s nelh eid van info rmatie-verwe rkin g, grot e da ta-o p s lagcap acit eit, interc onn ect ie en int erac tiviteit ; zie Van d e Don k e n To p s , 19 92), m aa r o m m eer co nceptu ele karakt eris t i eken zo als d aa r zijn : d ec ent rerin g, frag m ent at i e e n divers ite i t, zelfo rganis atie , virtu al is erin g en g lo b al is erin g. 2.3.1 DECENTRAAL, ANARCHISTISCH EN ONGRIJPBAAR

De m ee s t s i g nifica nt e karak te ris tie k va n he t In te rne t i s h et o nt b reken van e en fy s iek en org an is at oris c h c en tru m . Het In te rne t w ord t ze lfs wel ee ns het e nig e vit al e vo orb ee ld van e en op e ra ti o n ele a na rc hie g en o em d . Oo k i n d e m et a fo or va n d e d i git ale ma rkt word t g es te ld d at h et Int ern et d e realis a tie is v an e en vrije ma rkt , waar enk el invis i b le ha nd s regeren . He t i s d a arom o o k n iet verb azi n gw ekkend d at in d e V er en igd e St at en he t Int ern et d oo r d e reg erin g Cl in t on -Go re is u itg ero ep e n t o t e en ‘vrij ha nd e ls zon e’ waa r de o verh eid g ee n in vlo ed o p ka n u it oe fe ne n. Het t ech ni s ch e d ec en tra le ka rakt er van he t Int e rnet he eft zijn o o rs p ro n g in de i n fra s tru ct uu r d ie is o n twik keld u it m il ita ire o ve rweg ing en . Het Int e rn et is be wus t o p g ezet zo nd e r co m mu n i cat iec en tru m o md a t d it in tijd en va n een n ucl eai re o orlo g kwe ts b a ar zo u zijn . Da ard oo r i s het Int ern et o p ge zet a ls een d ecen traal ne tw erk, w aar i n fo rm at ie en co m m un ica tie zich a lt ijd een weg vind e n, oo k al zijn d ele n ervan u itg es cha ke ld . Van ee n de cent raal ne twe rk h ee ft h et In t ernet (t oe n n o g g e het e n: ARPANET) zic h verde r on t wikke ld do o rd at s te ed s n ieu we n et we rk en zi ch aan de b ac kb o ne aa ns l o t en . Un ivers it eit en , d e b an k- en verzekeringswer eld , g rote bed rij v en , ziek en hu izen , g em ee nt en e n u i te ind e li jk o ok p articuliere n h eb b en zich in m id -


2

DE DYNAMIEK VAN HET INTERNE T

de ls a an ge s lo te n. Zo o nt s t o nd e en were ld wi jd n et werk d at h et vo o r ind ivid u ele g eb ruikers m og elijk m aa kt o m tege n in ve rh o ud i n g g eri ng e lo kale k os t en m et d e h el e we reld te com m u nice ren (fi g uu r 1 ).

Figu u r 1 .

Het d ecen trale karakt er van h et In tern et s t elt n atio nale o verhed en reed s vo or prob l em en a ls het gaa t o m de aanp ak va n h and eli ng en o f m at eria al da t vo lg ens nat io nale wetg evi ng en ve rb o den o f illeg aal is . Een b ekend vo orb eeld d aarvan was d e C an ad es e ‘Karla Ho mo lka’ rech ts zaa k. Karla Hom olka werd verda cht van zware k in de rm is han de lin g en mo es t zich vo o r een C anad es e j u ry verant woo rd en voo r h aar da den . Om de ju ry niet te b eïn vlo ed en kan een rech ter in C an ada b es l ui t en een i nform aties t op af te ko nd ig en o ver een bep aa ld e rech ts zaa k. Kran ten , rad io - en t el evis iezen d ers mo gen ni et m eer o ver de zaak b ericht en. In het g eval va n Karla Ho mo lka we rd e en d erg el ijke inform aties t op a fg ekon dig d m aar o p h et Intern et werd nog vo l op g ed is cu s s ie erd o ver d e zaa k, m et na me op d e com p ut ers ys t em en va n C ana de s e Univers it ei te n. Toe n d e C ana des e jus tit i e d e Uni vers it eite n verzoch t d e beri cht ge vin g vi a Intern et te st aken , verp la ats t e d e d is cus s ies zich n aar Uni vers it eite n in d e Ver eni g de Stat en. Daaro p mo es t de Ca nad es e J u s ti t ie li jd za am to ezien o p de vo o rtgang va n d e d is c us s ies om d at het eni g e alte rn atief, he t afs l ui ten van h et Inte rn et voo r a ll e Can ad es e bed rijven en ins t el lin ge n, niet re ëel was . Beh al ve de Karl a Hom olka- za ak zijn er op he t In terne t m eerdere voo rb eeld en d ie h et dec ent ra le en daarme e ‘o ng ri jp bare= karakt er b ena drukke n. De Amerikaa ns e reg erin g is oo k be ho orlijk o p haar ne us g evallen t oen m en een zo gen aam d e ‘In fo rm at io n Dece ncy Act’ wild e d oo rvoer en d ie b ep aald e ex pli ci ete s eks u ele uit lating en op he t In tern et verb o od . Niet alle en werd via alle rlei lu dieke act ies o p het n et op d i t verbo d ge ant ic ip ee rd (s o ft wa re-pro-

HET I NTE RNET ALS POLI TIE K BE STUURLIJKE CONF IGURA TIE / PAGINA 24

DE DYNAMIE K VAN HET INTER NET

2

gram ma atjes vers chen en d ie d e ve rb od en wo orde n a uto m atis ch o mzet ten naar b ijvoo rbe eld d e n am en va n d e p olitici d ie ach te r d e we t s t ond en ), m aar o ok d e Am erikaan s e rechter b es lo ot d at d e we t o ng ro nd wet tel ijk was , d aarbi j een exp lic iete referent ie m aken d na ar de aard van he t Inte rnet: ‘J U ST AS THE S TREN GTH OF THE INTERN ET IS CHAOS , S O TH E STREN GTH OF OUR LIBERTY DEPEND S UP ON TH E CHAOS AN D CACOP HONY OF THE UN FETTERED SP EECH TH E FIR ST AMENDM EN T P ROTECTS .’ [3 ]

Niet alle en ove rhe d en he b ben g e tra ch t h u n g ri p op h et In t ern et te vergr ot en . Me t na m e d e co m p ut erg ig an t Micros oft wo rd t e r no g al e en s va n b et ich t ee n m o n op o li ep os i t i e o p het In t ern et n a t e s t reve n. Mic ros o ft s t o p m an B il l Gat es we rd i n 1 9 98 ze lfs vo or ee n h earin g g ed aag d van ee n co m m is s ie v an h et Am e rik aans e min is t erie v an J u s tit ie , waa r zijn m o no p o liep o s it ie werd o nd erzocht . Ald aar k wam h i j t o t d e vo lge nd e uit s p raa k ov er he t In t ernet: ‘AS YOU KN OW, A MON OP OLIS T, BY D EFEN ITION , IS A COMP AN Y TH AT H AS TH E ABILITY TO RESTRICT EN TRY BY N EW FIRMS AN D UN ILATERALLY CON TROL P RICE. MICROS OFT CAN DO N EITHER . [...] IT IS P REP OS TEROUS TO THIN K THAT AN Y ON E COM PAN Y COULD EVER CONTROL ACCES S TO THE IN TERNET. I CAN S AY WITH OUT H ES ITATION THAT IT IS N OT, N OR HAS IT EVER BEEN , TH E IN TEN TION OF M Y COMP ANY TO TURN TH E IN FORM ATION SU P ERHIG HWAY INTO A TOLL ROAD’. [4 ]

De decentrale, anarchistische, ongrijpbare aard van het Internet staat in veel analyses centraal. De controle en macht over informatie en communicatie raakt verstrooid. In tegenstelling tot traditionele media als kranten, radio en televisie is het Internet is een many-to-many medium, waar iedere infor matie- en communicatie-consument tevens een informatieen communicatie-producent is. 2.3.2 DIVERSITEIT, COMPLEXITEIT EN FRAGMENTATIE

Zowel qua gebruiksmogelijkheden als qua inhoud is het Inter net geen eenheid, maar een construct van honderden verschillende manieren van informatie-uitwisseling en communicatie. Deze diversiteit is niet enkel een technische, maar ook een sociale. Het Internet is een samenraapsel van technische functionaliteit zoals daar bijvoorbeeld zijn: Telnet, e-mail, FTP, IRC, USENET, Gopher, World Wide Web, RealAudio, Shockwave, ICQ etc. Het zou hier te ver gaan om ook maar te beginnen een overzicht te geven van de technische mogelijkheden die het Internet biedt. Vele van de functionaliteiten worden door software-programma’s of browsers als Netscape en Explorer samengevoegd in gebruikersvriendelijke point-and-click interfaces. Deze technische faciliteiten kunnen worden gebruikt voor het uitwisselen van beeld, tekst en geluid in verschillende snelheden en hoeveelheden. De technische faciliteiten hebben echter een geringe zelfstandige betekenis. Door het creatieve en inventieve gebruik ontstaan op het net ‘omgevingen’ waarin de uitwisseling van informatie plaatsvindt, zoals bijvoorbeeld in: nieuwsgroepen, mailing lists, discussie-platforms, homepages, chatgroepen, Multi User Dimensions (MUD’s), Free-Nets, Community Networks, Digitale Steden en conference-systemen. Daar blijft het echter niet toe beperkt, omdat deze omgevingen, die gebruik maken van (een mix van) verschillende technische functionaliteit, een enorme hoeveelheid van onderwerpen omvatten. Indelingen op het Inter net zijn vooral functioneel naar interesse, achtergrond, hobby of beroep, maar ook geografische indelingen (zoals in Digitale Steden) zijn zeer populair. Als voorbeeld kan het USENET worden genoemd. Op dit netwerk, waar de

HET INTERNE T ALS POLIT IEK BESTUURLIJK E CONFI GURA TIE / PA GI NA 25

2

DE DY NAMIEK VAN HET INTERNET

zogenaamde ‘nieuwsgroepen’ thuis zijn, wordt dagelijks over minstens 30.000 onderwerpen gediscussieerd. Sommige nieuwsgroepen bevatten meer dan 200 postings per dag. Onderwerpen in de nieuwsgroepen variëren van dieren, r eligie, politiek, technologie, Star Trek, en seks tot uiteraard de technologie zelf. Enkel in de Nederlandse nieuwsgroepen-hiërarchie kan men al een groot aantal onder werpen bediscussiëren (zie figuur 2). NL.ACTUEEL.ALT-CONF IG, N L.ANN OUN CE, NL.ARCH ITECTUU R, NL.AU TO, N L.BELAS TINGEN , N L.BEURS , N L.BURGER RECHTEN, N L.COM P.CRYPT, NL.COM P.GAM ES , NL.COM P.GAM ES .QUAKE, NL.COM P.HARDWARE, N L.COM P.IS DN , NL.COM P.OS .LIN UX, NL.COM P.OS.MS-WIN DOWS , NL.COM P.OS .OS 2 , N L.COMP.OVERIG, NL.COMP.P ROGRAM M EREN , N L.COM P.S YS.M AC, N L.CULIN AIR, N L.DOE-HET -ZELF, NL.EEUWIG.S EP TEM BER, N L.EROTIEK.BDS M, N L.EROTIEK.CONTACT, NL.EROTIEK.OVERIG, NL.FIETS, N L.FOTO, N L.GEZOND HEID .MED IS CH, N L.GEZONDH EID .PS Y CHIATRIE, NL.GEZON DH EID.VOED ING, N L.H ANDICAP, NL.HOBBY.V ERZAMEL.ALGEM EEN , N L.HOBBY.VERZAM EL.POS TZEGELS, N L.H UIS DIER.ALGEM EEN , N L.HUM OR, N L.IN TERN ET.ALGEM EEN , NL.INTERN ET.IR C, NL.IN TERNET.M ISBR UIK, N L.IN TERN ET.PROVIDERS, N L.IN TERNET.WELKOM, N L.IN TERNET.WWW.ANN OUN CE, NL.INTERN ET.WWW.ONTWERP, N L.JU RIDISCH, NL.KU NS T.FILM, N L.KUN S T.LITERATUU R, NL.KUNS T.LITERATUUR.P ODIU M, N L.KUN S T.SF+FANTASY, NL.MARKT.BANEN, N L.M ARKT.COMP, NL.MARKT.MU ZIEK, NL.MARKT.OVER IG, NL.MARKT.VERVOER, NL.MARKT.WON EN , NL.MED IA.E-ZIN E, N L.M EDIA.KR AN T, NL.M EDIA.RADIO, N L.M EDIA.S ATELLIET, NL.MEDIA.TV, N L.M IS C, NL.M OTORFIETS , N L.MU ZIEK, N L.NATU RIS ME, NL.N EWSGROU P S, N L.N EWS GROUP S .ANN OUN CE, NL.O+ W.AIO, NL.ONDERWIJ S.ALGEM EEN , NL.OU DERS , N L.P OLITIEK, NL.RADIO.AM ATEUR, N L.REIZEN , N L.REIZEN .CARAVAN, N L.RELIGIE, N L.ROZE, N L.S CIENTOLOGY, NL.SCOUTING, NL.SPORT.ALGEM EEN , NL.SP ORT.BRIDGE, N L.S P ORT.DUIKEN, NL.S P ORT.OVERIG, N L.S P ORT.SCHAKEN, NL.SPORT.VAREN , NL.SP ORT.VIS S EN, NL.S P ORT.VOETBAL, NL.S P ORT.VOLLEYBAL, NL.S UP P ORT.ALCOHOLIS M E, N L.SU P PORT.CHRONISCH-ZIEK.ALGEMEEN, N L.S UP P ORT.TR AN S SEKSUEEL, N L.TAAL, N L.TELECOM , NL.TEST, N L.TUIN EN, NL.U ITKERINGEN, N L.V ERZEKERIN GEN , N L.VOGELS .VOGELAAR, NL.WANDEL, NL.WETENSCHAP. Figuur 2. Onderwerpen in de Nederlandse USENET-hiërarchie

Het b ehoeft weinig verdere t oelicht in g d at, indien eenzelfde beel d b est aat voor d e overige Internet-om gevi ngen, de vari ëteit e n d ivers itei t op het net reus acht ig groot zijn. Geen i nteresse is zo s pecialis ti s ch, vreemd o f o nbekend dat er op h et In ternet geen in format ie over te vind en is . Op he t Int ern et is h et zeer een vo udi g een gel ijkges tem d pers oon te vind en, en het zijn m et name m i nderheidsgro eperin gen d ie zich da ar zeer van b ewus t zijn. Mens en m et zeld zam e ziekten, ge handi cap ten, et nis che gro epering en, m ilieu -g roe pering en, of zel fs gro epen als ‘vrouwelijke s t emm ers in Co lo rad o USA’, op het Int ernet weten zij elkaar te vind en en zich te organiseren. Deze ver do orgevoerd e diversit eit en variëtei t brenge n oo k nad elen m et zich mee. Het ge va ar bes t aat dat g ebruikers do or d e b om en het bo s niet meer zien , en da t m en de ju is t e info rmati e niet m eer ka n vin den . Aan dit g evaar va n een zog enaam d e ‘in form atie-overload ’ wordt vee l aand acht b es teed in ana lys es o ver het Int ernet . Hoewel dit gevaar o p een om vang rijk m ed ium al s het Int ernet al ti jd reëel zal b l ijven, word en er divers e te chni s che op los s in gen voo r gezoch t en gevo nd en. Zo gena amd e s earch e ngines (zo ekmachines ) zijn op era ti one el, alwa ar via zoe ksleut els de i nh oud van h et ne t kan wo rd en o nd erzoch t. Oo k zij n er bep aald e dien st en die zich rich ten o p de s p eci fie ke int eres s es van de ge bruikers . Zo kan me n bijvo orbee ld via het zoge naam de Poi nt cas t-s ys te em aang even op welke sp ecifieke ond erwerp en men h et laat s te n ieu ws wil ont vang en (in verg elij king zou men de Volks kran t kun nen verzoeken een kran t t e leveren met veel n adruk op b in nenlan ds n ie uws en s po rt , m aar zon der b eurs be richten en e cono m is ch nieuws ). Tens l ot te zij n zog enaamd e int elligen t a gen ts i n o nt wikkeling, die


DE DYNAMIEK VAN HET INTERNE T

2

via in telli g ente en n eural e techno lo gieën een p ro fiel ma ken van geb ru ike rs en precies kun nen aang even welke in teres s ante act iviteit en zi ch vo or h en o p het Int ernet afs p ele n. Doo r dergelij ke on twikkeli ng en wo rd t het p ubli ek op het Int ern et s t erk g efragm ent eerd na ar i nt eresse, achtergron d of b ero ep. Vo lg ens s o mm i gen kun nen hi erd oo r gem een schap pel ijke no rm en en waard en in g evaar ko men , m aar an de re in ve ntieve market eers weten er op d it m om ent juis t hand i g g eb ruik van te m aken, do or d ie groep en te b ena deren d i e vo or hen interes s ant zijn. 2.3.3 ZELFORGANISATIE, ECONOMY OF EXCHANGE, GRASS-ROOTS MOVEMENTS

Een d erd e b elang rijk kenm erk van het Int ern et is dat het med iu m s terk to t s tand is gekom en op bas i s van het p rinci p e va n ze lfo rga nis at ie. Bij het ont werp van het Internet als een defe ns ienetwerk werd e nkel vo orzien in s nelle d atat ran s mi s sies , terwijl mo gel ijkhed en van d irecte co mmun ica tie niet werd en vo orzien. Ech ter nad at het net in hand en kwam van geb ru ikers zijn st eed s nieuwe t oep ass i ng en bed acht en ont wikkel d. De eers te n ieu ws g roe pen o p het USENET waren l ijs ten waa rop de o ntwikkelaa rs van het n etwerk h un gezam enl ijke ho bb y b ed is cus s ieerden : Star Tre k. Zo zi jn d e b ela ngrijks te su cces fact oren van het net voo ral zon der voo rafg aande planning to t s ta nd gekom en. E-m ail, het Wo rl d Wid e Web , Ne ts cape , Real Aud io en Yahoo zijn alle ap pl icaties di e zijn on twikkel d d oo r (m ees tal jo nge) g ebrui kers vol gen s h et principe van shareware, freeware of b oot st rap p ing . Nieuwe ap plicaties o p het Int ern et wo rd en in een tes tvers ie vrij t er b es chikkin g ges t eld aan eenieder die er in is g eïn teresseerd. Zod oen de raken po tent iël e geb ruikers niet enkel g eïn teresseerd i n h et pro du ct zel f, maa r ook bet ro kken b ij de ont wikkel in g d aarvan. Het p rinc ip e ‘voor wat, h oort wat’, oft ewe l d e econ om y o f exchan ge, sp eelt daarbij een b elan grijke rol . In ruil vo or het g ebruik van het prog ram ma laten de geb ruikers de o ntwi kkelaa rs we ten wat zij ervan vind en. De on twikke laars van d e Internet-browser Net sc ape e n d e s earch engine Yaho o ware n zelfs zo s ucces vol in het volgen van d eze met hode dat ze n a een introd uctiep eri od e e en c omm erciël e vers ie van het prod uct kond en uitb ren gen, en zelfs kon den uitg roeien tot m ultination als m et beu rs no terin g. Niet enkel de software-applicaties op het Inter net komen tot stand door de inspanningen van de gebruikers zelf, ook vele ‘omgevingen’ op het net worden opgezet op initiatief van groepen enthousiastelingen die potentie zien in een nieuw medium. Een voorbeeld daarvan zijn bijvoorbeeld de Free-Nets in Noord Amerika of de Nederlandse Digitale Steden. Dit zijn netwerken die zich specifiek richten op de informatieen communicatiebehoeften van een lokale gemeenschap en daartoe de metafoor van een ‘virtuele stad’ hanteren. Maatschappelijke organisaties en geïnteresseerde individuen inventariseren de informatiebehoeften van de lokale gemeenschap en brengen kapitaal bijeen voor de benodigde apparatuur. Vrijwilligers gaan vervolgens aan de slag om informatiebestanden van lokale overheden, bibliotheken en andere instellingen via het Internet te ontsluiten (Schalken en Moorman, 1996). In 1985 is zo met groot succes het eerste Free-Net (de naam zegt het al, een gratis toegankelijk netwerk) in Cleveland USA opgezet. In navolging van het succes in Cleveland zijn overal in de wereld Free-Nets ontstaan, en is het concept ook in Europa aangeslagen (in Nederland onder de naam ‘Digitale Steden’). De Amsterdamse Digitale Stad is in 1994 geopend en is met ongeveer 60.000 ‘inwoners’ het meest succesvolle Nederlandse voorbeeld. Wereldwijd op het Internet is een gr oot aantal van dergelijke systemen actief, en het idee wordt regelmatig overgenomen door commerciële instellingen als banken en uitgevers om hun eigen systemen wat meer ‘fleur’ te geven (zelden met succes overigens). Succes volle s oft ware-ap plicati es en on tm oet ing s pl aats en op h et Internet kom en vooral t ot st and do or d e ent hou sias te i nzet van geb ruikers zel f, vol gen s d e pri ncipes van eco nom y of


2

DE DYNAMI EK VAN HET INTERNE T

exch an ge e n gras s - ro ot s m ovem e nt s . Echt er oo k he t In tern et a ls g eh eel kan worden gezi en als een e nt it eit d ie voo r een d eel in s t an d w ordt g eho u de n vo lgen s he t p rincip e van ze lforg ani s a tie. In s c hijnb are t eg en s trijd me t h et an arc his t is che karakt er van he t Internet, m o ete n m et n am e techn is ch e ra nd voo rwaard en wo rd en ge s tan d aardiseerd . De arc hi t ect uu r van h et n et m o et zo da nig wo rd en in ge ric ht d at d e ‘p rot oc ollen ’ i n s taat b li jven m et elkaar t e co mm u nice ren . Daart oe is d e zog en aam d e Int ern et So cie ty (ISOC ) op ge ric ht , e en o rgan i s at ie waa r een ied er zich k an op ge ven om d ee l te nem e n aa n d e dis cus s ie s o ver d e to ek om s t van h et In te rnet: ‘TH E INTERNET S OCIETY IS A N ON-PROFIT, NON -GOVERNMENTAL, IN TERN ATION AL P ROFES SIONAL MEMBERS HIP ORGAN IZATION TH AT BR INGS DIVERS E IN TERESTS AN D FACTIONS TOGETHER TO H AMM ER OUT REAS ONABLE S OLUTION S TH AT GEN ERATE PROGRES S AN D GROWTH FOR THE IN TERN ET. ITS M ORE THAN 1 0 0 ORGANIZATION AL AND 7 ,0 00 INDIVID UAL M EM BERS FR OM M ORE THAN 15 0 COUNTRIES REP RES ENT A VERITABLE WH O’S W HO OF TH E IN TER NET COMM UN ITY. J OIN AN D BENEFIT FROM NETWORKIN G WITH TH E MOS T RES P ECTED AN D FORWARD -THIN KIN G COM MU NITY OF IN TERN ET TECH NOLOGIS TS , DEV ELOP ERS , S PECIALIS TS AN D EN THU SIAS TS WORLD WID E—THE INDIVID UALS AND ORGAN IZATION S WHO HELP KEEP TH E IN TERN ET GROWIN G IN A STABLE AND S ECURE MAN NER.’ (INTRODU CTIE OP DE ISOC-HOMEPAGE).

Org anis aties als d e Int ern et Eng i ne eri ng Tas k Force (IETF), de Int ernet Eng inee rin g Ste ering Grou p (IESG), e n de In te rnet Architecture B o ard (IAB ) o p erer e n on de r au s p ic iën van d e IS OC. Zij zijn veran two o rd elij k vo or d e te chn is ch e lay-o ut van h et ne t. Dit b et ekent d at n ieuw e p ro t ocollen vo or h et In te rn et n ie t zon de r tu s s en kom s t van d e ISOC ku nnen wo rd e n vrij g ege ven . Daa rn aa s t nee m t de ISOC act ief d eel aan d is cu s s ies o ver elektron is che c om m ercie, he t el ek tron is ch b et aling s verkeer, e nc ryp t ie, privac y e tc. Ond er aus p i ciën va n de IS OC, een vertegenwoord igin g van d e Int ernet-gemeenschap ze lf, wo rdt h et Int ern et voo ral on tw ik kel d d oo r in ven ti eve g eb ru ikers . Mo nd ig e en kritis che g eb ruikers zorge n ervoo r d at d e t oek om s t ige o nt wikkeling van he t Int ern et m oei lijk te voo rs pel le n is . Bijna d age li jk s word en ap pli catie s zon d er s uc ces o nt wi kkeld , zon de r to eko m s t, zon de r pe rs pect ie f. And ere ap pl ica ties ko me n b o vend ri jven als b ijzo n de r en in no vat ief en ve rwerve n in kort e t ijd g ro te gro ep en e nt ho us ia s te geb ruike rs (een recent voo rb e eld is het rel at ief n ieu we p ro g ra mm a IC Q, d at nieu we com m un icat i em og elijkh ed en bied t aan World-Wide-Web-gebru ik ers ; h et is on twikk eld do o r t wee Is raëli s ch e s t ud ent en en c laimt ee n g eb ruikers aant al van m aar liefs t 8 m il jo en). Het voo rs pe lle n va n d ergelijk s ucces is vrijwel on m og elij k. Zeke r is ech te r d at e en t rad itio nele p roductontwikkeling (blauwdruk-p lan nin g) die g een rui m t e laa t aan g eb ruikers ze lf, weinig kans van s l ag en hee ft o p h et In ternet. 2.3.4 VIRTUALISERING

Op he t Int erne t s ta an zel fs d e m ee s t b as ale org ani s a tiec on cep t en, t i jd en p laat s , ter dis cus s ie . In te grat ie van vers ch ille nd e media m aa kt afs t an d in tij d e n ru imt e in t o ene m end e ma te rel atie f. ‘So ciale, ec on om is ch e e n cult urele act ivi teit en en i d ent it eite n zijn niet m ee r geb o nd en a an een s p ec ifiek te rrit orium ’ (Fris s en , 19 96: 2 52 ). We rk elijk hed e n wo rde n virtu eel, wat wil zeg g en d at ze g een fys iek s u b s traat ken ne n (Sn ellen, 1 99 4: 2 87 ). Mars ha l McLu han vo o rs p el d e da t net werkt ech no l og ie de wereld zo u ve rand eren in een g l ob al villa ge. In feit e za t hij e r s lech ts éé n le tt er n aa s t, o md at m et de ko m s t van h et In tern et n ie t één en kel g lob al vill ag e is on ts t aa n, ma ar ee n g ro o t aan tal glo ba l vil la ge S. Ho ward Rhe ing old b e s chreef de ze a ls ‘virt uele g em een s ch ap pe n’:


DE DYNAMIE K VAN HET INTE RNET

2

‘P EOP LE IN VIRTUAL COMM UN ITIES US E WORDS ON SCREENS TO EXCH ANGE P LEAS ANTRIES AN D ARGU E, EN GAGE IN IN TELLECTU AL DISCOURS E, CON DUCT COM MERCE, EXCHAN GE KN OW LEDGE, S HARE EMOTIONAL SU P PORT, M AKE P LAN S, BRAIN STORM, GOSS IP, FEUD , FALL IN LOVE, F IND FRIEND S AND LOS E THEM , PLAY GAMES, FLIRT, CREATE A LITTLE HIGH ART AN D A LOT IF IDLE TALK. P EOP LE IN VIRTU AL COM MUN ITIES D O JUS T ABOUT EVERYTH ING P EOP LE DO IN REAL LIF E, BUT WE LEAVE OU R BOD IES BEHIN D. Y OU CAN ’T KIS S AN YBOD Y AN D NOBODY CAN P UN CH YOU IN TH E NOS E, BUT A LOT CAN HAP P EN WITHIN TH OSE BOUND ARIES . TO THE M ILLIONS WH O HAVE BEEN DRAWN IN TO IT, THE RICHN ES S AN D VITALITY OF COMPUTER-LIN KED CU LTURES IS ATTRACTIVE, EV EN ADD ICTIV E.’ (RH EIN GOLD, 1 99 3 : 1 1 .)

Virt uele g emee nsc happ en zijn overal o p h et Internet te vin den, i n nieuws groepen , op IR C-kanalen , in Digital e Sted en of Free-Net s , ko rto m o veral waar In ternett ers zi ch verzam elen. Echt er één van d e m ees t s t erke mani fes tat ies van vi rtu ele gem eens chap pen kan men vind en in zogenaamd e Mu lt i Us er Dim ens io ns o f MUD’s. Dit zijn mees t al s pel -om gevin gen die in d e m ees te gevallen zi jn geb ase erd op een b epaald them a. Dit them a kan zijn ontleend aan een b oek (zeer pop ul air zijn de fant asy-MUD’s , g ebas eerd o p de ve rhalen van Tolkien), een fil m of televi s ie serie (Star Trek o f Star Wars ), o f een ander b ekend concep t. In de MUD ku nnen geb rui kers g ezamenlijk een s pel s p elen , b epaald e m is s ies op lo s sen o f c omp utergegenereerde mo ns ters ombren gen. Hoewel het s pel-elem ent belang ri jk is in vrijwel iedere MUD, ligt de nadruk in b ijna alle g evallen vo oral op de ond erlinge comm uni catie en het creëren van een zekere zin van ‘gem eens chap ’. Daartoe bes taan oo k binnen MUD’s hiërarchieën tus s en de versch il len de niveau s van s pel ers (m ees tal aange duid als l evels ). So mm ig e s pelers kun nen zelfs do orgr oeien naar het n iveau van developer, zod at zi j d e virtuele o mgeving med e kunnen vorm geven. MUD’s kunnen d aarnaas t d oor ind ividu en word en geb ru ik om virtuel e (alternatieve) p ers o onlijkhed en te creëre n. In een virtuel e o mgeving als een MUD is d e enige g rens aan het vorm en van id entitei t, de fant asie van de s pel er. Zo is een beken d feno meen in MUD-om gevingen het zog enaam de gender-b end ing of gend er-s wapp in g, waarb ij m annelij ke s pelers zich voordoen al s vrouweli jk of anderso m. De dynam iek van MUD’s is treffe nd b es chreven d oor Tu rkle in de volgend e pas s age: ‘M UDS ARE A N EW KIND OF VIRTUAL P ARLOR GAME AN D A N EW F OR M OF COM M UN ITY. IN ADDITION , TEXT -BAS ED M UDS AR E A N EW FORM OF COLLABORATIVELY WRITTEN LITERATU RE. MU D PLAYERS AR E M UD AU THORS , TH E CREATORS AS WELL AS CON SU MERS OF MED IA CONTENT. IN THIS, P ARTICIPATIN G IN A MU D H A M UCH IN COM MON WITH S CRIP T WRITIN G, PERFORMAN CE ART, STREET TH EATER, IM PROVISATIONAL THEATER - OR EV EN COM MEDIA DELL’ARTE. BUT M UDS ARE S OM ETHIN G ELS E AS W ELL. [...] M UDS ARE DRAM ATIC EXAM P LES OF HOW COMP UTER-MEDIATED COMM UN ICATION CAN SER VE AS A P LACE F OR THE CONS TRU CTION AND RECONS TRU CTION OF ID ENTITY.’ (TU RKLE, 1 99 5 : 1 4 -1 6 )

He t id ee van de cre at i e van n i euwe g em ee ns c hap s vo rme n is zeer s terk o p h et Int ernet. Mens e n zo eken elkaa r o p , en in d i en d e o m ge vin g wa ari n m en zic h b evind t be valt, on ts ta an er o p het In te rnet o o k ‘h an gp lekke n’ m et een p o pu lat ie d i e e lk aar ke nt . Ze lfs in moderne , grafis che en zeer gew eldd a di g e s pe lom g eving en a ls ‘Qu ake’ vind t m en h et id e e van virt uele g em een s ch ap pen te ru g. Hoe wel h et en i ge d oe l in Quak e i s het u its c hakelen (d oo d s ch ie ten) va n e en te ge ns t and er (d i e on de r co nt ro l e s t aat van ee n a nd ere s p eler), zie t me n to ch ka ns om in e en d erge lij ke o m gevin g g ro ep en t e vorm en , d e zog enaa m de cla ns , d ie s t aan vo o r ee n b e pa ald e s p ee lwijze en d ie een g eh eel eige n s trak gedefinieerd e h ië ra rc hie en ‘e re co de’ b e zi t te n. In MUD’s s p eel t het s pe l- elem en t een b ela ng ri jke rol . In di en d e ze o nt wikkelin g ech te r


2

DE DYNAMIE K VAN HET INTER NET

doorgetro kken wo rd t n aar m ee r m aat s ch ap pe lij ke as p e cten, d an zou m en he t Int ernet kun nen b es ch ou wen al s een ‘virtu eel p ub liek d o me in’. In ve el cu lt uu r-maatschappelijke analy s es wo rd t h et verdwijn en van he t fys ieke p ub lieke d om ein i n s ted e n e n g em ee ns cha pp en zo al s p leine n, pa rk en en w in kelc ent ra (zo ge naa m de th ird p lac es ), gezie n al s een b elan grijke oo rzaak van d e vervlakk in g van m aa ts c hap p elijke p articip at ie en zel fs de mo crat ie (Rh eing o ld , 19 93 ). He t Int ern et zo u een rol kun nen s p ele n in d e revitalisering van h et pu b lie ke d om e in . Een nu tt ig c on cep t da arbij is he t d o or Hab erma s b es ch reven id ee va n d e Öffent lichk ei t o f in het Eng els de Pu b lic S ph ere (Hab erm as , 19 62 ). Het i d ee van het p u bli ek e d o m ein in Hab erm as ’ d efin itie lijk t zo wel een h is t o ris che b es ch rijvi ng t e zi jn a ls ee n no rma tie f i de aal . Ho ewe l Hab erm as s t rakke vo orwaard en s t elt a an ele me nten als o p enb aa rh eid en ratio nel e d is cus s ie s die m oet en uit m on de n in pu b li e ke o p in ie, kan word en g es t el d d at zon de r d e aan wezigh eid van een leven d ig p ub liek d o m ein e en de mo crat ie op zijn m ins t wo rdt ve rzwakt. He t p u bli ek e d o me in is d e arena van vrije en g ean i me erde uit wi s s eling van informatie, com m un i cat ie en d is c us s i es , t oe ganke lij k voo r eenied er die d aar in te res s e i n heeft . Daarto e zo u d e vraa g kun ne n w orde n on d erzo ch t in ho everre h et In te rnet ka n fu nct ion eren al s een d erge lijk vi rt u eel pu b lie k d o m ei n, en wat d e ro l van d e overh ei d is bi j d e t o ts tan d kom i n g d aarvan (een rol d ie de o verhe id wel he eft ges p e el d b ij d e t ot s ta nd ko mi n g van b ijvoo rb eeld he t b i b lio th ee ks te ls el , m us e a en p ub l ieke o m ro ep en ). In het Nat i on aal Actiepro gram m a Ele ktro nis ch e S nelwe ge n, waarin d e Ned erlan ds e o verhe i d de d oel en voo r d e to eko m s t vas t s te lt, wo rd t een de rg elij ke d is c us s ie o ok aan g eko nd i gd : ‘… NAAS T D E MARKT BES TAAT ER EEN PU BLIEK D OM EIN WAAR DE OVER HEID EEN BIJ ZOND ERE ZORGTAAK VOOR VOELT. DE OMVANG EN AF BAKENING VAN H ET PU BLIEKE DOM EIN VERAN DEREN OVER LAN GERE P ERIOD E ALS GEVOLG VAN M AATSCHAP P ELIJ KE EN TECHN ISCH E ONTWIKKELIN GEN . NAAR AAN LEID IN G VAN DE ON TWIKKELING VAN ELEKTRONISCH E SN ELWEGEN IS EEN NIEUWE BEZINN IN G OP D E AFBAKEN IN G VAN HET P UBLIEKE D OMEIN N OODZAKELIJK.’ (ACTIEP ROGRAM M A ELEKTRONIS CHE SN ELW EGEN , 1 9 94 )

2.3.5 GLOBALISATIE EN MASSIFICATIE

Schijn baa r teg eng es teld aan d e eerder g eno em de karakteri st i eken van het In ternet zo als decentrering , d ivers it eit en virtu alis erin g, b evordert het Inte rn et o ok h et p ro ces van glob alis ering en mas s i fi catie. Glob alis eri ng om d at he t net we rk weinig ge leg en laat aan geo grafis che gre nzen, en het er weinig meer to e d oet waa r in forma tie van daa n ko mt o f wa ar een b epaa lde ges p rekspart ner zich b evin dt . Tevens is d e voerta al op het Int ernet vooral he t Eng els, wat enerzij ds d i scrimi nerend kan werken maar an derzijds e en d ui delijke s tand aardis ering to t gevol g h eeft. De mas s ificatie vin dt p laats d oordat grote h oeveelhed en g ebruikers inm id d els op he t net zijn aa nges l ot en di e in één ma ss ale be we ging d e atte ntie kunn en ri cht en op een bep aald ond erwe rp of geb eurten is . Ac tuele vo orbee ld en d aarvan zi jn bijvoorb eeld d e l and in g va n de Pat hfind er op Mars , de d oo d van p rins es Dian a of d e affair e Mo ni ca Lewins ky. Doo rdat op het Int ern et c ont in u d e m ees t actu ele be eld en van Mars te vi nd en wa ren, de mo gelijkheid wer d geb od en t ot het t ekene n van h et co nd ol éancereg is t er o p B uckingh am Pala ce, en d e laat s te sm euïg e de tail s over ‘Moni ca-g ate ’ be sc hikbaar waren d ie overi ge m ed ia welh aas t niet durfd en af te drukken , veroorzaakt e h et Inte rn et een bu zz, di e de aan dach t voor d e gebeurten is s en in t rad it i onele m edia s terk d eed t oen eme n. He t Int ern et g eeft d e m as sa d e gelegenhei d h et ni eu ws t e ervar en o p het mo me nt d at he t zich voordo et, e n daa r waar dit t oepas s elij k is ka n d e m og elij kheid worden ge creëerd een eigen no ot to e t e voeg en.


DE DYNAMIE K VAN HET INTE RNE T

2

Indien we ervan uit gaan dat de dynamiek van het Internet kan worden gezien als het model voor de informatieen communicatiestructuur van de toekomst, waarbinnen mensen elkaar ontmoeten en met elkaar gaan communiceren, dan worden overheden en politieke partijen en daar onvermijdelijk mee geconfronteerd. Frissen stelt dat maatschappelijke ontwikkelingen en ontwikkelingen in politiek en bestuur de kenmerken gaan dragen van de karakteristieken van het Internet: een gedecentraliseerd bestuur, waarin het publiek sterk is gefragmenteerd, niet gehinderd door barrières van tijd en plaats, en zowel lokaal als globaal georiënteerd (Frissen, 1996). 2.6 SAMENVATTING: DE DYNAMIEK BEGREPEN

De eenvoudige aanduiding van het Internet, een ‘netwerk van netwerken’, zegt wel wat over infrastructuur, maar geeft weinig informatie over de werkelijke aard of dynamiek van het netwerk. Om toch een goed beeld te krijgen van de dynamiek van het Internet kunnen de meest belangrijke karakteristieken op een rijtje te worden gezet. Daarbij gaat het niet om de kenmerken die vaak worden toegedicht aan ICT in het algemeen (zoals snelheid van informatieverwerking, grote data-opslagcapaciteit, interconnectie en interactiviteit, zie Van de Donk en Tops, 1992), maar om meer conceptuele karakteristieken zoals daar zijn: decentrering, fragmentatie en diversiteit, zelforganisatie, virtualisering en globalisering. Het Internet is een internationaal netwerk van netwerken, zonder fysiek centrum, alwaar een enorm aantal onderwerpen worden gepresenteerd en besproken van een over weldigende diversiteit en fragmentatie naar interesse, achtergrond, hobby en pr ofessie. Op het Internet verliezen traditionele organisatieprincipes als tijd, plaats en fysieke uiterlijkheden hun relevantie onder een toenemend proces van virtualisering. Niet alleen het Internet zelf, maar ook de meest populaire functionaliteiten daarop (e-mail, World W ide Web, ICQ en bijvoorbeeld de vele Digitale Steden), zijn tot stand gekomen onder een bijzondere dynamiek van zelforganisatie, economy of exchange en grass-roots movements. Schijnbaar tegengesteld aan de ontwikkeling van decentrering, diversiteit en virtualisering, bevorder t het Internet ook processen van globalisering en massificatie, die vooral tot uiting komen als gebeurtenissen een wer eldwijde betekenis krijgen, zoals de dood van Prinses Diana of meer recentelijk de Monica Lewinsky-affaire. Het Internet geeft de massa de gelegenheid nieuws te ervaren op het moment dat het zich voordoet, en daar waar dit toepasselijk is kan een eigen noot aan het nieuws worden toegevoegd. Aldus samengevat geeft deze beschrijving van de dynamiek van het Internet een handreiking bij het bepalen van de ‘ware’ aard van het Internet. Deze bijzondere dynamiek staat aan de basis van het onbetwiste succes van het medium; ze is de reden waarom gebruikers zich in groten getale met veel enthousiasme op het netwerk begeven. Op zich zegt deze beschrijving weinig over de democratische potentie van het Internet. Indien echter wordt beredeneerd dat het Inter net kan bijdragen aan de verbetering van de verhouding tussen burgers en het openbaar bestuur, dan zal dat moeten gebeuren binnen de kaders die worden uitgezet door de dynamiek van het Internet. Dat de schoen hier nogal eens wringt, en dat dat tot de onterechte conclusie leidt dat de democratische potentie van het Internet slechts gering is, blijkt uit het volgende.


3

HET HE T DIG DIGITAAL ITAAL VERKEERSP VERKEER SPLEIN LEIN

Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat was er vroeg bij op 1 oktober 1996, toen minister Jorritsma het zogenaamde Digitaal Verkeersplein op het Inter net opende (www.dgv.min venw.nl/dvp/). Het Ministerie herkende het Internet al snel als een vr uchtbare verzameling van kennis en kunde waar men in beleidsmatig opzicht van zou kunnen profiter en. In het persbericht wordt het als volgt naar voren gebracht: ‘HET D IGITAAL VERKEERS P LEIN IS EEN VIRTUELE ON TM OETIN GS PLAATS VOOR IEDEREEN DIE MEE WIL P RATEN OVER V ERKEER EN VER VOER . HET M IN IS TERIE WIL LATEN ZIEN DAT ZIJ S AM EN OP ZOEK WIL GAAN N AAR OP LOS S INGEN VOOR DE HU IDIGE VERKEERS PR OBLEM EN. DAAR BIJ NOD IGEN ZIJ DE IN TERN ETGEBRU IKER NAD RUKKELIJ K UIT OM ACTIEF M EE TE D OEN. DEZE OP ZET S LUIT AAN BIJ DE FILOS OFIE VAN HET ‘SAM EN WERKEN AAN BEREIKBAARHEID’. HET IS DE BEDOELIN G DAT HET DIGITAAL VERKEERS PLEIN EEN V ERZAMELP LAATS VAN KEN NIS WORD T, WAAR IED EREEN DIE GEÏNTERES SEERD IS IN VERKEER EN VERVOER, UIT KAN P UTTEN.’

De boodschap sloeg duidelijk aan. De NOB stuurde een camerateam, en in het acht-uurjournaal kon Nederland de opening van het Digitaal Verkeersplein meebeleven. Het idee was dat er op het Digitaal Verkeersplein met een zekere regelmaat over verschillende onderwerpen die in de ‘beleidskoker’ van het Ministerie lagen zou worden gediscussieerd. Het ministerie verstrekt de benodigde achter grondinformatie en start de discussie met een aantal stellingen. Daarnaast tracht het Ministerie ook belangenorganisaties te activeren om hen aan de discussies deel te laten nemen. De eerste discussie die werd opgezet had als onderwerp ‘mobiliteit en bereikbaarheid’. Daarvoor werden onder meer de ANWB, de Stichting Natuur en Milieu, de Fietsersbond, Reizigersorganisatie Rover en de BOVAG-RAI betr okken. De eerste stelling was: ‘Als we niet allemaal iets aan de files doen, lossen ze nooit op.’ De intentie was dat eerst de genoemde organisaties en het Ministerie zelf op de stelling zouden reageren, waarna het de beurt was aan de Internet-gebruikers. De discussies staan onder leiding van een moderator, een soor t virtuele voorzitter die tracht de bijdragen binnen de banen van de gevoerde discussie te leiden. Degenen die deel willen nemen aan de discussie wordt gevraagd een aantal gegevens in te vullen. Aan de bezoekers wordt hun naam, woonplaats, geboortedatum, geslacht en e-mail-adres gevraagd (bedrijf en functie kunnen facultatief worden ingevuld). Daar na krijgt men een wachtwoord, dat nodig is om aan de discussies deel te kunnen nemen. Zover bekend wordt echter geen controle uitgeoefend op de validiteit van de gegevens, en het blijft dus mogelijk om onder een pseudoniem het discussieplatform te betreden. Er was duidelijk aandacht besteed aan de site, met een behoorlijk geavanceerde en overzichtelijke interface, die het gebruikers eenvoudig maakte om op de site te navigeren. Er is een aantal handige features te vinden die de bezoeker uitdrukkelijk uitnodigen om de discussie met anderen aan te gaan. Allereerst is daar het onderwerp ‘Informatie’. Onder deze button bevindt zich de achtergrondinformatie bij het project dat onder discussie is. Ook actuele persberichten en nieuwsitems worden hierin geplaatst. Brochures, nota’s en ar tikelen van het Ministerie zelf zijn er ondergebracht. Een ander onderdeel in ‘Informatie’ is de zogenaamde ‘wie-is-wie’, waarin een overzicht kan worden verkregen van de personen die zich hebben aangemeld voor de discussie die wordt gevoerd. Er is ook een ‘Archief’, waar eerder gevoerde discussies zijn gedocumenteerd. De interactie binnen een pr oject kan op verschillende manieren wor den vormgegeven. In de meeste gevallen zal er een discussie plaatsvinden op basis van een aantal stellingen of beleidsdocumenten. Daarnaast kunnen er ook meningspeilingen en stemmingen worden ingezet. Tenslotte is er ook de zogenaamde ‘Chatbox’ waar de deelnemers aan het debat elkaar in real-time aan de tand kunnen voelen.

HE T I NTERNET ALS POLI TIEK BESTUURLIJKE CONFIGURA TIE / PAGINA 34

HE T DIG ITAAL VER KEERSP LEI N

3

De doelstellingen van het Ministerie waren bescheiden. Hoewel men er niet onderuit kon mede te delen dat met de resultaten van de discussie rekening zou worden gehouden in het verder e beleidsproces, was de aanvankelijke doelstelling vooral het ‘leren over een nieuw medium’. Men probeerde te achterhalen in welke beleidsfase het Internet een welkome aanvulling zou kunnen zijn op de bestaande beleidsinstrumenten, en welke onderwerpen zich vooral lenen voor een dergelijke discussie. De a and a cht d ie d e o p en in g va n he t Digit aal Ve rk eers p lein in d e p ers ha d g ekregen brac ht een red elij k gro te s troo m bezoe kers in d e rich ti n g va n d e s it e. Ec ht er nad at h et ni eu we e ra f w as n am d eze s troo m g es t aag af. In d e eers t e m aa nd n a d e op en i ng van h et pl ein n am en n et zo veel m ens en d eel a an d e di s cus s i e als in d e resteren d e vij f m aan d en daarna (Minis t erie va n B inn enla nd s e Za ken, 19 98 ). Er werd we l b eho o rl ijk g ed is cu s s ieerd do o r d e de elne me rs van het Digit aal Verkee rs p lein . Met name d e vertegenwoord igers van de ‘a ut o-lo b by’, wa ren n ad ru kke lij k (en s om s lu idru cht ig) aan wezig . De m o de ra to r ha d een zware t aak enig e s t ruc tu ur in d e dis c us s ie a an te bren ge n, wat dan o o k ni et a lt i jd lu kt e. De d eel ne me rs waren zelf n og al on te vred en ov er h et o nt b rek en van b ijd ra ge n van de led en va n d e vertegenwoord igend e orga nis at ies , d e a mb t ena re n van het Min is te rie van V erkeer en Wat ers t aat en d e ve ra nt woo rd e li jke p o l iti ci. We l we rd ied ere m aan d een po liticu s uit geno dig d om aan d e dis c us s ie d ee l t e n em en, ma ar het b le ek m oe ili jk d eze po litici oo k d aa dwe rk eli jk b ij de d is c us s ie be trekk en (d eels va lt d at t e wi jt en aan d e o ne rvarenh eid van d e po litici m et h et m ed ium Int ern et ). De d is cu s s ie kon i n b elei ds m at ig op zich t ge en on verd eeld s u cc es w orde n geno em d . Al s n el werd de t oo n g ezet d o or e en kleine gro ep d eeln em ers , d ie n iet terugschrok ken van ag re s s ie ve e n o p d e p ers oo n ge rich t e d is cus s i ete chn ieken . De m o d erat or m oe s t d a n o ok maat re gele n n em en om d eze groe p m i nd er d o m in an t te m ake n:

EEN UIT DE HAND GELOPEN DISCUSSIE M OBILITEIT EN BEREIKBAARH EID BLIJKEN THEMA’S M ET EEN H OGE EM OTION ELE LAD ING TE ZIJN . DE DISCUS S IES OP HET V ERKEERS P LEIN LIEPEN HOOG OP. ZO H OOG ZELFS, D AT INGEGR EP EN M OES T WORD EN. D E MODERATOR, AAN VAN KELIJK TOEBEDACH T MET DE ROL VAN V OORZITTER B OVEN DE P ARTIJEN KREEG EEN P ET OP EN M OES T ALS P OLITIEAGEN T D E VECH TEN DE PARTIJEN UIT ELKAAR H OUDEN . ‘IK W EIGER M E TE LATEN BELEDIG EN IN EEN D IS CU SS IE WAAR IK P OS ITIEF AAN M EE WIL DOEN ’, KLAAGDE EEN VAN DE D EELN EM ERS AAN DE DISCUS S IE, ‘EEN AANTAL LIEDEN VERLAAGT ZICH IN DE D ISCU SS IE TOT HET BEHALEN VAN H UN GELIJ K EN ALS ZE DAAR VOOR OVER M OETEN GAAN TOT PLAT S CHELD EN, IS DAT VOOR HEN BLIJKBAAR GEEN P ROBLEEM .’ HET GEVOLG WAS DAT ER GEDRAGS REGELS WER DEN OP GES TELD , DE ZOGEN AAMD E ‘N ETIQ UETTE’; OP SCH ELDEN KWAM EEN TABOE, V IA ‘P ARKEERHAVEN S’ EN ‘ZIJ STRATEN’ POOGD E M EN DE KLEINE GROEP DIE DE D IS CU SS IE DREIGD E TE MON OP OLIS EREN -DE BEN DE VAN ZES - OP AFS TAND TE ZETTEN. ER W ERD EEN NIEUWE WERVIN GSACTIE OP P OTEN GEZET, OM NIEUWE, FRISS E D EELN EM ERS OP HET P LEIN TE VERZAM ELEN . Uit: M inis terie van Bin nenlands e Zaken (19 9 8 ): Elektron is che Burgercons u ltatie, eers te ervaringen.

De resultaten van de eerste discussie waren niet onverdeeld positief, maar men zag bij het Ministerie van Verkeer en Waterstaat daarin geen reden het experiment stop te zetten. Na de proefperiode van zes maanden (oktober 1996 - maart 1997) heeft het Ministerie besloten het Digitaal Verkeersplein structureel in te zetten. De motivatie was duidelijk:

HET INTE RNET ALS POLIT IEK BE STUURLIJK E CONFI GURA TIE / PA GI NA 35

3

HET DIGITAAL VERKEE RSPLEIN

‘IN TERNET BIEDT NIEUWE M OGELIJ KH EDEN VOOR COM MU NICATIE TUS SEN OVERH EID EN BURG ER: DE COMMUNICATIELIJ N EN ZIJN KORTER EN DE IN TERACTIE IS N IET AAN P LAATS EN TIJD GEBON DEN . DE TECHN IS CHE ON TWIKKELINGEN M AKEN HET M OGELIJ K OM EEN VERS CH EID EN HEID AAN P ER SON EN S AMEN TE BRENGEN RON D EEN THEM A [..]. HET DIGITAAL VERKEERS P LEIN IS MET AND ERE WOORD EN EEN PERM ANEN T OP EN KAN AAL TUS SEN DE SAM EN LEVIN G EN HET M IN IS TER IE EN TU SS EN GEÏNTERES S EERD EN EN P AS SAN TEN OND ERLING, WAARDOOR BEGR IP W ORDT GEKWEEKT VOOR ELKAARS S TANDP UN TEN, R UIM TE W ORDT GEBODEN VOOR NIEUWE INZICH TEN EN AANZET WORDT GEGEVEN VOOR HET CREËREN VA N OPLOSS IN GEN .’ (U IT DE HER NIEUWDE DOELSTELLING VAN H ET DIGITAAL VERKEERSP LEIN : HTTP://WWW.DGV.MINVENW.NL/DVP_NEW/DOEL.HTM)

Er werd een nieuwe discussie op het Digitaal Verkeersplein opgestar t met als onderwerp het fileplan van de Regio Rotterdam. Onder leiding van de wethouder Verkeer en Ver voer van de gemeente Rotterdam en de Hoofdingenieur-Directeur van Rijkswaterstaat Zuid-Holland zou een discussie worden opgestar t over het ‘Fileplan Regio Rotterdam’. De inbreng van de weggebruiker zelf werd daarbij uiteraard op prijs gesteld. Helaas is de discussie nooit van de grond gekomen. Hoewel ongeveer 31 personen zich hadden ingeschreven voor de discussie, was het aantal bijdragen zeer minimaal, en hadden deze vooral betrekking op het initiatief om actuele verkeersinformatie van de regio Rotter dam via het Internet ter beschikking te stellen. In de periode van 23 oktober 1997 tot 25 juni 1998 verschijnen slechts 22 bijdragen. Van een discussie is nauwelijks sprake, omdat de deelnemers het laten bij losstaande opmerkingen en nauwelijks op elkaar reageren. Het wordt niet hardop uitgesproken, maar gevreesd kan worden dat hier sprake is van een mislukking. De discussie op het Digitaal Verkeersplein heeft niets opgeleverd.


4

INTE RNE T EN DEMO CR ATIE

Het Digitaal Verkeersplein is een poging om door de inzet van een relatief nieuw en onbekend medium als het Internet de burger te bewegen tot een meer actieve participatie in het publieke debat. Het Internet geeft in de opvatting van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat de mogelijkheid de democratie te versterken. De wijze waarop men de gevolgen van ICT op democratische processen en besturen kan waarder en, hangt echter sterk af van de wijze waarop de waarden van de democratie worden gepercipieerd. Verschillende benaderingen en opvattingen van de aard van de democratie, zullen leiden tot verschillende opvattingen over de mogelijkheden en gevolgen van de introductie van ICT in bestuurlijke processen. De mogelijke verschillende opvattingen worden hierna verkend. 4.1 DEMOCRATIE-MODELLEN

He t de ba t ove r d e ge volge n van n ieuwe vo rm en va n IC T voo r p o lit iek, b es tu ur en d em ocra tie hee ft to t vele s p ecu lati es ge le id o ver d e wij ze waa ro p d e d em oc ra tie zal ve ra nd eren ten ge vol g e van d e in zet van nie uwe m ed i a. Van d e Do nk en Top s (19 92 ) s tellen d at d e aand acht vo oral is geric ht o p twe e g ro t e s c enario ’s : he t Orwel l-s c ena ri o ve rs u s h et Ath ene-s cen ario . In het eers t e s ce nario wo rdt het b eeld ge s che ts t van d e o verhe id als ‘Bi g Brother ’ d ie d e tec hn olog ie ka n in ze tt en om h aar b urgers in al le o ms t an dig hed en in d e gat en te ho ud en en te volg en. Bu rg ers word en on de r e en con s ta nt e s u rvei llan ce g ep laat s t do or de o verheid , co mm erciële ins t itu ties en welli cht zelfs m ed eb u rg ers . B urge rs worden daarm ee do orzi ch tig vo or d e ove rh eid , m et a ls vo ord eel d at m en een vou di g er teg em o et kan ko m en aan d e wen s en en b eho eften van d e b urger, ma ar da t zal zeer waars ch ijn l ijk ten k os t e gaa n van d e pri vacy van d e b urger. In het t wee de s ce nari o is het ju is t de o ud e Grieks e dro om van de Ath een s e a go ra die waarhei d wo rd t. De te chn olo gie zal d an worden in geze t voo r en do or b u rg ers om d i rect e invlo ed ui t t e o efe nen o p de o verheid . De fys ieke be le mm ering en van de d ire cte d em o cratie zul len in d e m od erne m aa ts ch ap p ij worden op ge heve n, e n b urge rs zu l len d ire ct i ns p ra ak ku nn en heb b en en k unn en s tem m en over alle rl ei ui t een lo p end e be leids b es li s s ing en. Ho ewel het Orwel l- en Ath en e-s cen ario een b elan grijke ro l heb b en g es p eeld b i j d e a nalys e voo r h et g eb ru ik van IC T vo or de mo crat is che d o elei nd en , is e en verdere t heoretische s pec ificat ie no d ig o m te bo ord elen wel ke g evol g en het gebru ik van In te rnet d oo r lo kale overhe de n op d it mo m ent h eeft voo r het o p erere n va n d e (loka le) d em o cratie . Daartoe wordt ee n o nd ers ch ei d g eh ant ee rd zoals da t is g eïnt roduceerd d o or Be lla my (199 9). Zij on ders ch ei d t vijf m od ellen va n d em o crati e d ie d o or IC T o nd ers te und wordt . Deze m od el le n zi jn d e c on s tit utio ne le d em oc ra tie, d e e l it i s tis ch e de mo crat ie, e en co ns u me nt ende mo crat ie , ee n n eo -re pu blikein s e d em o cra tie en een nieu we vo rm va n d em o cratie d ie zij aand u id t m et ‘cyb erde mo crat ie’. In he t co ns t itu tion ele m od el wordt de t ech no log ie vo o rnam eli jk ing ezet o m ve rb et ering en aan te b ren ge n in het b es t aan de s ta ats m o de l. Po li t ieke en bes tu urlij ke ins t itu ties kun nen d e techn olo gi e aa nwen de n om h un t aken m ee r effectief en efficiën t uit te vo eren. Het elitis tis c he, c on s um ent en - en n eo- rep ub l ikeins e mo d el zijn fei t elij k afg el ei d en van het c on s titu tio nel e m od el . Zi j richt en zich op s p eci fieke o nd erdelen van de co ns t itu tio nel e de mo crat ie zo al s wij d i e kenn en . In h et d em o-e lit is t is ch e m o de l s taa t h et fun ct io neren van de mo crat is c he i n s tit ut ie s als het p arl em ent , p ol it ie ke p artij en en verk ie zin gen cen traa l. Tec hn olo gie kan word en ing ezet om d e po s itie van de po lit iekbe st uu rlijke elites te vers t erken en te fu ng eren al s ma kel aar van p o lit ieke en n um erieke meerderhede n. In het c on s um ent en -m od el s t aat d e b urg er a ls kl ant c ent raal . Dit m od el is voo ra l g erich t o p h et pro ces van d ie ns t verle ning . B urgers zi jn i n feite info rma tied rag ers die in h et p ro ces van d iens t verleni n g hu n wens en e n be ho eft en ken b aar m ake n aan d e ove r-


INTERNE T EN DEMOCRAT IE

4

heid . De techn olo gi e ka n word en ing ezet b ij he t zo e ffe ctief en e ffi ci ën t m o gelijk ach te rhalen e n verwe zenl ijken van d eze be ho eft en en wen s en . Het neo-republikeinse model is geïnspireerd op het idee van een ‘Strong Democracy’ zoals dat is geformuleerd door Barber (1984). Het model richt zich vooral op het idee van burgerschap en gaat er van uit dat de democratie baat heeft bij een zo breed mogelijke participatie van burgers in politieke en bestuurlijke processen. Daarbij gaat men uit van ver trouwen in het zelforganiserende vermogen van burgers en worden zo veel mogelijk activiteiten aan hen toevertrouwd. Technologie kan daarbij een ondersteunende factor zijn. Overheden dienen een zo groot mogelijke openheid en doorzichtigheid te betrachten in hun opereren, en de technologie kan hen daarbij helpen. Ook kan het publieke debat door het gebruik van ICT worden gestimuleerd, en elektronische burger consultaties kunnen worden geïnitieerd. Het laatste model, dat van de cyberdemocratie, staat feitelijk buiten het constitutionele model. Het zo u wel een s zo ku nnen zi jn d at d e d yn amiek van het d e i nformat ie- e n com mun icat ieinfrastructu ur van de toeko ms t (het Int erne t) d us dan ig s p ecifiek is , dat g eheel n ieuwe vormen van dem ocratie in o pkom s t zij n, d i e bu iten de huidi ge cons ti tut io nele st ructuren l igg en. Een nieuw s oo rt van b urg ers chap , dem ocra tie en o verheidsorgani s atie ligg en dan i n het voo ruitzicht. Het is van belang te bezien in hoeverre de verschillende modellen van door ICT gemodereerde democratie op dit moment reeds zijn ter ug te vinden op het Internet. Het Digitaal Verkeersplein geeft reeds een indicatie van de benadering die door Nederlandse overheden wordt gekozen. Om te bezien in hoeverre dit beeld aansluit bij overige bestuurlijke initiatieven op het Internet, wordt een korte beschrijving gegeven van de Internet-activiteiten van Nederlandse gemeenten, en die van politieke partijen tijdens verkiezingen. 4.2 NEDERLANDSE GEMEENTEN OP HET INTERNET

Hoewel het Internet nog r elatief jong is, kan een beschouwing van de experimenten die overheden uitvoeren op hun homepages toch een indicatie geven van welke richting men voorlopig kiest. Daartoe wordt een analyse gemaakt van de activiteiten van Nederlandse gemeenten op het Internet. Indien we ervan uit gaan dat de dynamiek van het Internet kan worden gezien als het model voor de informatieen communicatiestructuur van de toekomst, waarbinnen mensen elkaar ontmoeten en met elkaar gaan communiceren, dan worden overheden en politieke partijen daar onvermijdelijk mee geconfronteer d. Frissen stelt dat maatschappelijke ontwikkelingen en ontwikkelingen in politiek en bestuur de kenmerken dragen van de karakteristieken van het Internet: een gedecentraliseerd bestuur, waarin het publiek sterk is gefragmenteerd, niet gehinderd door barrières van tijd en plaats, en zowel lokaal als globaal georiënteerd (Frissen, 1996). Er zijn nu reeds vele voorbeelden te vinden van organisaties die volgens deze principes te werk gaan op het Internet. Zien we dit ook terug bij de manifestatie van Nederlandse overheden op het net? In de volgende beschouwing wordt een overzicht gegeven van de stand van zaken in Nederlandse gemeenten. De eers t e s t ap p en van Ne de rl and s e g em eent en op h et Int ern et da te ren reed s va n een aan tal ja re n t erug . De g em ee nt e Am s t erd am was i n 1 99 4 n ie t al le en me defin anc ier van d e Dig i tale Sta d Ams t erd am , m aar m aak te o o k van het m ed i um ge bru ik do o r a lle rlei in fo rmatie van de geme ent e o p het n et te vers p re ide n. Tij d ens d e ge me ent eraa ds v erki ezing en in 19 94 ko n m en a ldu s , vi a d e t eks t ue le int erfa ce va n d e Dig ital e St ad Am s terd am (h et World Wid e We b m et zijn grafis che int erfa ce was no g ni et t ot d e m as s a d oo rgedr ongen), de v erkiezi ng s programma’s van d e vers c hillend e p art ije n o pvrag en . Ook we rd voo rzichtig d e m og elij kh eid g eb o de n om m et lo kale p olit ic i in d is cu s s i e te t re de n (ho ewe l d it


4

INTE RNET EN DEMOCRATIE

exp eriment n iet ge he el van d e gro nd kwa m , o m da t het d e b et ref fe nd e p o l iti ci aan kennis over het ni eu we me di u m o nt bra k). Vier jaar na deze eerste experimenten is meer dan de helft (ongeveer 250) van de Nederlandse gemeenten op het Internet aanwezig. Indien een overzicht wordt gemaakt van de aanwezigheid van Nederlandse gemeenten aldaar, dan kan worden geconstateerd dat men zich vooral richt op de volgende functionaliteiten: promotie, gegevensuitwisseling, communicatie en het publieke debat. Door de integratie van tekst, beeld en geluid is het Internet een prima promotiemedium waar het ‘product’ gemeente aantrekkelijk aan de burgers kan worden gepresenteerd. Daarnaast is het mogelijk om via het Internet over heidsinformatie voor burgers of maatschappelijke instellingen te ontsluiten. In de meeste gevallen gaat het dan om algemene informatie, die ook te verkrijgen is via voorlichtingsfolders. Het overgrote deel van de gemeenten die aanwezig zijn op het Internet laat het echter hierbij, weinig of geen gebruik makend van de overige karakteristieken van het net. Meer interactieve manieren van informatieverstrekking wor den in sommige gevallen wel ingezet, zoals bijvoorbeeld door de gemeente Amsterdam wordt gedemonstr eerd. Twee gemeentelijke databestanden (het Publieks Informatiesysteem Gemeente Amsterdam, en het Bestuurlijk Informatiesysteem Amsterdam) die tot voorheen enkel via interne raadplegingen voor ambtenaren en in beperkte mate voor het publiek beschikbaar waren, zijn via het Internet ontsloten. Iedere burger kan in deze bestanden een ‘zoeksleutel’ invoeren, waarop de databanken worden doorzocht. Het publiekssysteem is daarbij tevens gekoppeld aan een grafisch kaart-systeem, dat een beschrijving geeft van de ligging van de gezochte instanties. Ook d e g em eent e Mep p el h ee ft in he t kad er van he t ee rd er b e s pro ken p roject ‘Overheidsloket 2000’ haar informatiesystemen on line gebracht. Het interactieve karakter van het Internet maakt het niet alleen mogelijk op verschillende wijzen informatie te verstrekken, maar creëert tevens de gelegenheid informatie van de gebruikers te ontvangen. De gemeente Oegstgeest heeft op deze wijze reeds een aantal meningspeilingen georganiseerd waarin werd gevraagd naar het oordeel van de burgers van Oegstgeest over de gemeentelijke dienstverlening. Zonder twijfel de grootste succesfactor van het Internet, is de communicatie via elektronische post (e-mail). Het gebruik van e-mail biedt grote mogelijkheden voor lokale over heden. Een groot aantal wethouders bezit inmiddels een eigen e-mail-adres, en een lokale ombudsman kan een ‘digitaal spreekuur ’ houden. Het is daarbij wel belangrijk dat, evenals bij de meer traditionele wijze van vragen beantwoorden, deze nieuwe vorm van communicatie wordt ingebed in de organisatie, zodat de beantwoording van de mail wordt gegarandeerd. In Amsterdam is daarmee ervaring opgedaan toen in de Digitale Stad Amsterdam de raadsfracties en politici een eigen adres kregen. De meeste fracties wisten niet hoe met deze nieuwe mogelijkheid om te gaan. Binnen korte tijd klaagden bewoners dan ook over de ‘typische’ houding van lokale partijen en politici, omdat zij bij het beantwoorden van de e-mail-berichten niet thuis gaven. Naast toepassingen op het gebied van promotie, gegevensuitwisseling en communicatie, kan via het Internet ook een deel van het publieke debat worden gevoerd. In nieuwsgroepen en andere discussiefora kan op een eenvoudige wijze een groep van geïnteresseerden en deskundigen rond een bepaald onderwerp worden verzameld. Dit geeft voor lokale overheden de mogelijkheid die deskundigheid aan te wenden en publieke debatten te organiseren. Een voorbeeld van een project waarbij het Internet is ingezet om een debat te organiseren over een concreet lokaal onder werp is te vinden in het stadsdeel Amsterdam-Noord. In het voorjaar van 1997 is een Internet-debat gehouden over de toekomst van het nieuwe stads-


INTE RNE T EN DEMO CR AT IE

4

centrum van Amsterdam-Noord. Burgers, maarschappelijke organisaties, deskundigen en andere betr okkenen hebben het ‘Masterplan Centrale Zone’ van het stadsdeel bediscussieerd. Het aantrekkelijke van Internet is dat de plannen kunnen worden voorzien van grafische voorstellingen en aanvullende informatie van deskundigen. De debatten werden vervolgens onderverdeeld in verschillende thema’s: ‘de verandering, de interface en de vlekken’. Aan de deelnemers aan het debat is uitdrukkelijk gevraagd hun fantasie de vrije loop te laten. De uitkomsten van het officiële debatgedeelte zijn door de moderator samengevat en aangeboden aan het dagelijks bestuur en de raadscommissie voor Stadsdeelwerken, Ruimtelijke ordening en Verkeer en V ervoer. Deze procedure is voorafgegaan aan de officiële inspraakprocedure die daarnaast volledig is gevolgd. Dit overzicht van het gebruik van Internet door Nederlandse gemeenten in het aanbieden van informatie en het benutten van communicatiemogelijkheden en het publieke debat geeft een behoorlijk optimistisch beeld. Het net is er echter nog niet. Hoewel vrijwel iedere zichzelf respecterende gemeente, provincie en ministerie inmiddels aanwezig is op het Internet door middel van een eigen homepage, zijn deze in de meeste gevallen niet meer dan (in sommige gevallen fraai vormgegeven) uithangborden, die in het beste geval nauwelijks meer informatie bieden dan de gemiddelde gemeentegids of informatiebrochure. In een onderzoek van VB-Advies in 1997 werd reeds geconstateerd dat door de 160 gemeenten die on line waren, slechts in 8 procent van de gevallen gebruik wer d gemaakt van de interactieve mogelijkheden van het Internet. Natuurlijk zijn daar de welbekende uitzonderingen zoals de gemeenten Amsterdam en Oegstgeest en de ministeries van Verkeer en Waterstaat en VROM, die de mogelijkheden van het Internet meer volledig verkennen. Echter deze voorbeelden zijn nog de uitzonderingen die de spreekwoordelijke regel bevestigen, en een korte rondgang langs gemeentelijke homepages laat zien dat de grote doorbraak van het Inter net nog lang niet heeft plaatsgevonden. Een groot aantal homepages toont nu reeds de aanblik van kille en lege ‘spooksites’ met enkel zeer summiere en gedateerde informatie. Ook een overzicht van experimenten met zogenaamde ‘Elektronische Burger consultaties’ van het Nederlandse Ministerie van Binnenlandse zaken laat zien dat de resultaten in vrijwel alle gevallen zeer bescheiden zijn. Discussies worden slecht bezocht, komen niet van de grond en leveren weinig concrete en bruikbar e resultaten op voor de organiserende instanties (Ministerie van Binnenlandse Zaken, 1998). 4.3 VERKIEZINGEN OP HET INTERNET

He t b ee ld d at de Ne derla nd s e g em een te n o p h et Int erne t ve rs c haffen i s ni et ui t zo n de rli jk. Meerdere vo orb ee ld e n il lus t rer en h et fe i t d at d e d yn am iek van h et In tern et s lech ts ge de elte lijk d oo r h et o p en ba ar b es t uu r wo rdt g eb ruikt . Een t weed e vo orb ee ld zij n d e nat ion al e verkiezin ge n in 1 99 8. Gedurend e d e Nederlands e lan del ijke verkiezing en in 199 8 he bb en vrijwel alle po litieke partijen een eig en webs ite o pg ezet, m et d aaro p all erlei in format ie. Pol it ieke p arti jen wa ren d aardoor pr om inen t aanwezig o p het n et ti jd ens de verkiezing en. Op gel ikte hom ep ages di e e en technisch geavanc eerd e en p rofe ss ion ele i nd ruk m aken, werden bezoekers toe ges proken en s oms zelfs to egezon gen via de laat st e s nufjes al s R ealAu dio of Shockwave. Verkiezingsprogramma’s war en te d oo rzoeken via zo eks leu tel s , overzi cht en van actu ele is s ues waren rui m voorhanden en bezoe kers aant allen waren s om s verras s end hoo g. He t s ucces van To ny Blair en zijn Lab ourpartij b ij de l aats te Eng els e nat io nal e verkiezing en wo rd t do or s o mm ig en zelfs voo r een de el toegeschreven aan d e s ucces volle o n li ne cam p agne van d e p arti j. Ech ter d e b urg er zal in de


4

INTE RNET EN DEMOCRATIE

mees te gevallen tevergeefs d e web s it es va n p ol it ieke parti je n be zo eken o m d aar te c om mun iceren m et p olitici, of b ele id s inh oud elijke d ebat ten t e voeren over de t e varen ko ers van d e p arti j. Na de ve rkiezing en m aken de webs ites vaak een verlaten en so ms zelfs t ries te ind ru k. Het is een i nte rnationaal vers ch ijns el. Pol it ieke p art ijen zi en het In ternet vo oral als effect ief c ampagne-instru men t, e en elekt ron is ch en digitaal uit hang bo rd , d at gro te mo gelijkhed en bi ed t b ij het gerich t b ereiken van groep en jon ge en inte ll ectu ele kiezers . Er zij n no g wel m aat sc happ elij ke i ns telling en als in Ned erl and het IPP (In st it uut vo or Publiek en Po lit iek) en de Digi t ale Stad Ams terdam , die ve rder gaan en tracht en de p olit ici er s om s m et de haren bij te trekken om zi tt in g te nem en in on line de nktanks of op h et oud ere nweb m et ouderen t e dis cus s iëren over het o uderenb eleid . Ec hter, het actief be trekken van politici b ij d ergelij ke initiati even ko s t veel energie, m et vaak teleurst el len de res ul taten . Het polit ieke deb at werd d aardo or tij den s de verkiezingen ni et b ij d e p olitieke partijen en nauwelijks op de onafhankel ijke s ites gevoerd. Bet ekent di t d at b urgers g een tijd of zin hadd en om de is su es te b ed is cus siëre n? Het t egen deel is waar. Het p ubli eke d eb at vond wel deg elijk p la ats , echter bu it en de web s it es van de po li tieke partije n o m. De dis cus s ies vo nde n voo ral eld ers op het Int ernet plaats op een fo rum genaa md USENET waar in een g ro ot aan tal nie uwsg ro epen o ver een g root aantal on derwerp en wordt g edis cus s ieerd . In twee weken voo r d e verki ezing en i n m ei 19 98 ke nde d e nieuws groep ‘nl.po litiek’ m aar liefs t 270 0 be ri chten met uiteenlop end e on derwerpen. Ech ter deze nieuws groep en worden do or bes tu url ijke e n po li tieke ins ti tu ti es nauwel ijks s eri eus geno men , om da t zij t e ch aotis ch of o nge organiseerd zoud en zijn . 4.4 CONCLUSIE: NADRUK OP CONSTITUTIONELE MODELLEN

Indien de hiervoor beschreven democratie-modellen in beschouwing worden genomen, dan kunnen we concluderen dat de eerste stappen die door Nederlandse overheden op het Internet worden gezet, vooral zijn geïnspireerd door de constitutionele modellen. Met name daar waar het gaat om het verstrekken van informatie en het verlenen van diensten aan burgers is men actief. Deze activiteiten passen vooral in het idee van het consumenten-model. De burger wor dt vooral beschouwd als klant van het overheidsbeleid. Politieke en bestuurlijke websites zijn vooral geavanceerde elektronische uithangborden, die weinig vernieuwende elementen bevatten. Zonder een waardeoordeel uit te spreken over het consumentistische democratie-model, kan worden gesteld dat, hoewel de nadruk op dit model ongetwijfeld zou kunnen leiden tot een meer effectief en efficiënt openbaar bestuur, er weinig revolutionaire kracht van dit model uit gaat. Burgers worden sneller, directer en meer effectief bediend in hun rol als klant van de overheid. Hier en daar wordt wel geëxperimenteerd met nieuwe vormen van elektronische democratie binnen het neo-republikeinse model (het on line beschikbaar stellen van databestanden en het voeren van publieke debatten op het Internet), maar deze zijn uitzonderlijk. En als er al wordt geëxperimenteerd met vormen van democratie die meer uitgaan van neo-r epublikeinse modellen, dan wordt zeer sterk geredeneerd vanuit de bestaande structuren en instituties die de overheid bekend zijn. Het Digitaal Verkeersplein mag dienen als voorbeeld daarvan. Aanwijzingen voor aanwezige elementen uit het cyberdemocratische model moeten met een vergrootglas worden gezocht. De conclusie zou dan ook al snel kunnen zijn dat de inzet van ICT in politiek-bestuurlijke processen vooral potentie heeft indien de burger wordt bediend in de rol als klant van het openbaar bestuur. Dit staat echter in schril contrast met de eerder beschreven dynamiek van het Inter net. Het succes van het Internet heeft weinig te maken met de elementen uit een klant-relatie, zoals die door overheden wordt benadrukt. De bijzondere d yn amiek van he t Inte rne t s taat aan d e ba sis van het s ucces van h et nieuwe m edi um.

HET I NTERNET ALS POLI TIEK BESTUURLIJKE CONF IGURA TIE / PAGINA 44

INTERNET E N DEMOCRAT IE

4

Het Café de Luie Motorfiets en de daarin actieve vaste bezoekers geven een illustratie van de betekenis van deze dynamiek: een gedecentraliseerde infrastructuur, waar groepen mensen bijeenkomen en zichzelf op een enorme diversiteit aan onderwerpen organiseren in verschillende digitale omgevingen, daarbij ongehinderd door de dr empels van tijd, plaats en (culturele) achtergrond. De eerste initiatieven en experimenten van Nederlandse overheden op het Internet, geïllustreerd door het Digitaal Verkeersplein, de websites van Nederlandse gemeenten en de activiteiten van politieke partijen gedurende verkiezingen, laten zien dat deze dynamiek nog niet wordt gegrepen en wellicht ook niet wordt begrepen door het openbaar bestuur. Een belangrijke verklaring voor de discrepantie tussen de gedragingen van openbaar bestuur en burgers op het Internet, ligt in de erkenning van de concepten van incrementalisme en institutionalisme binnen het openbaar bestuur.


5

BESTUUR OP INTERNET: EEN INSTRUMENTALISTISCHE EN CONSTITUTIONELE BIA S

Het b eeld d at in het vo orgaan de wordt g es chet s t is ni et n ie uw. Mod ernis eri ng van p oli tieke besluitvormingsproce ss en met beh ulp van n ieu we tech nolog ieën wordt mee st al via een in cremen talis t is ch e ‘add o n’-s trat egie ing ezet (Laud on , 1 984 ). Voortb ou we nd op b es ta and e ins t itut ies , p rocedures en gewo ont es , kan de tec hno lo gi e we ll icht en ig s zi ns effect h eb ben ; rad icale verand eri ng en word en zeld en of no oi t aang etroffen. ICT wo rd t vo oral i nge zet t er verb eterin g van b es taan de p rocedure s. Een bet ere d iens tverle ni ng en een s nellere b es chikb aarheid va n g egeven s over voo rkeu ren van b urgers zij n d e vo ornaam s te uitg angs p unt en. De t echn olo gi e wo rd t d aarbij g ebruikt voor h et verzam ele n, verwerken en m ani pu le ren van st eed s groter wo rd end e hoe ve elh ede n in forma ti e (Dep la , 1995 ). Daarm ee kom t me t nam e een co ns umen ten-d em ocratie naar vo ren , m et h ier en daar po litiek-elitis tis che en neo -republikeinse trekj es . Ook i nterna tionale on de rzoeken lij ken di t b eeld te b eves tigen : b uiten lands e i nitiatieve n t onen een s terke b ias in d e richt in g van p ubl ieke d iens tverl ening (Prat chet t, 199 8). Overheden en politieke partijen zijn over het algemeen voorzichtig in het exploreren van de mogelijkheden van nieuwe media als het Internet. Drie redenen kunnen daarvoor worden genoemd. In de eerste plaats is ook het gebruik van nieuwe vormen van ICT gebonden aan de aloude wetten van het incrementalisme. Wanneer instituties met verandering worden geconfronteerd, dan bouwt men meestal voort op bestaande structuren. V olgens sommigen is dit zelfs de enige vruchtbare wijze waarop overheden met verandering om kunnen gaan (Van de Donk, 1997). In de tweede plaats hebben politieke partijen en over heden een sterke aandrang om controle te kunnen uitoefenen op hun omgeving. Met name de dynamiek van het Internet is daar vaak tegengesteld aan. De dynamiek en de structuur van het Internet brengen met zich mee dat bepaalde zaken uit handen moeten worden gegeven, en daarbij treedt op zijn minst enige aar zeling op aan de kant van de overheid. Tenslotte is er de reden dat de meeste experimenten op het Internet worden uitgevoerd door de bureaucratie en de daarin werkzame ambtenaren. Het is niet zozeer het politieke bestuur, maar de uitvoer ende organisatie die zich met de inzet van nieuwe technologieën bezig houdt. De bureaucratische overheidsorganisatie heeft een vrijwel natuurlijke bias in de richting van publieke dienstverlening, vandaar dat de meeste activiteiten op het Internet zich in die richting begeven, en niet worden opgezet in het kader van burgerparticipatie. Er lijk t ee n zekere va nzelfs p reke nd hei d of log ica aa nwezi g t e zi jn i n d e k euze vo or een co nst i tu ti on ele en in s trum ent alis tis che aanp ak d oo r de Ned erland s e ove rh eid. Het is e cht er n i et zo , da t uit d eze b ed acht zam e aan pak d e co nclus ie m ag wo rd en g et ro kken d at d e d em ocratis che po t ent ie van h et nieu we m ediu m In te rn et s le cht s be pe rkt is . Deze co nclus ie is alleen m og elij k i nd ien d e aand ac ht en kel wordt geri cht op exp erim ent en e n proc es s en b i j de overh ei d. In dien d e in s titu ties van he t op enb aa r be s tu ur wo rd en verla ten en de b lik word t g erich t op d e bi jzon dere dyn am ie k van h et Int ernet , d an b lij kt d at vo ortdurend n i euwe en o ng eken d e s oc iale en p o lit ie ke s tructuren do or b urgers wo rd en g eïnit ie erd en on de rhou de n. Ind ien het o pe nb aar b es tu ur van wege van ze lfs preken de o f m i nd er van zel fs prekend e re de nen d aar ge en aa ns luiting bi j weet t e vind en, d an zal een verdere verwijdering tus s en b urgers en hu n b es t uur e en o nve rm i jd eli jk ge volg zi jn. De vra ag bl ijft da n, o f er voo r het o pen ba ar b es tu ur d e m o geli jkhei d b es taat zic h b ij d e d ynam i ek va n h et Int ernet aan te slu it en , en zo ja o p wel ke wijze?


6

INCREMENT ALISME VOORBIJ: DE DYNAMIEK GEGREPE N

Is er de mogelijkheid voor de Nederlandse overheden om het onvermijdelijk lijkende incrementalisme voorbij te gaan en de dynamiek van het Internet te grijpen, om zo de democratische potentie van het Internet beter te benutten? Om deze vraag te beantwoorden, moeten eerst een aantal andere vragen worden beantwoord: wat gaat er mis op het Digitale Verkeersplein? Zijn de bestuurders en politici nog steeds niet klaar voor het nieuwe medium? Zijn de juiste mensen niet gevonden en geactiveerd? Is het juiste moment in het beleidsproces nog niet gevonden? Is de interface niet duidelijk genoeg? Of leent het Internet zich gewoonweg niet voor een discussies waar beleidsresultaten aan worden verbonden? Het antwoord op deze laatste vraag is niet eenvoudig te geven. Echter indien we kijken naar de dynamiek van het Internet, en we kijken naar de dynamiek van daarop operer ende groeperingen zoals de stamgasten in het Café de Luie Motorfiets, dan lijkt het dat de beide initiatieven nogal ver uit elkaar liggen. Is er een alternatieve aanpak voorhanden? Wellicht dat een volgend (ditmaal fictief) voorbeeld daarop antwoord kan geven. Het is niet ondenkbaar dat het Ministerie van Verkeer en Waterstaat het voornemen heeft een discussie op te zetten over de implicaties voor de Nederlandse wetgeving van de Europese ‘End of Life Vehicles Directive’.[5 ] In deze richtlijn worden nationale overheden verplicht om regulering voor te bereiden over wat te doen met afgedankte voertuigen (waar onder ook motorfietsen). Op Eur opees niveau is er onder motorrijders onrust ontstaan omdat in Duitsland een concept-wet is verschenen waarin staat dat onderdelen van gebr uikte motoren niet mogen worden gebruikt in andere motoren, tenzij dat uitgebreid wordt geregistr eerd. Deze registratieplicht legt een zware druk op de hobbyisten, die hun oude motoren vooral assembleren op basis van gebruikte onder delen. De registratieprocedur e zou een tijdsintensieve en kostbare bezigheid voor hen worden. Er zijn in Duitsland dan ook al luidruchtige protestritten richting Bonn gevoerd om tegen dit voornemen te demonstrer en. Het Nederlandse Ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft de verplichting om de ‘End of Life Vehicles Directive’ ook in Nederlandse wetgeving om te zetten. Of men zich daarbij gaat beperken tot auto’ s of ook motoren erin zal betrekken is aan het ministerie zelf. Ind ien he t m in i s te ri e ee n ‘o pe n de ba t’ o ver d it o nd erwerp wil vo eren , za l he t waars c hijnli jk g eb ru i km aken van h et Digi t aal Ve rke ers p le in. Het vo o rnem en to t b elei d s m aat regelen wor d t o p d e web s ite gepu b lic eerd , e n vertegenwoordig ers va n d e m ot orrijders-or ganisaties (d e KNMV en we l lic ht oo k d e MAG) word t g evraag d hu n b ijd ra ge te le veren, naa s t vertegenwoordig ers van d e m i lie ub eweg i ng en Veilig Ve rke er Nede rla nd . Echt er de k ans is g ro ot da t de d is cu s s ie ni et o f nauwe lij ks van d e g ro nd zal ko m en. De d eel n em ers aan nl.motorfiet s zull en we lli c ht at te nt wo rd en g em aa kt op d e d is cus s ie o p het Digi t aa l Verke ers ple in , m aar of d at res ul t aat zal o p le veren is m aar zee r de vraag . Er is n am elij k o p het USENET oo k e en ‘nl.a ut o’, e en even een s zeer dru k b ezo cht e groe p verge lijkb aa r me t nl.motorfiet s ; ech te r vrijwe l nie ma nd uit d eze gro ep liet zich zi en in d e d is cus s ie o ver d e mo b ilit ei t in d e reg i o R ot te rd am . Het antwoord op de vraag wat er mis is met het Digitaal Verkeersplein, zou wel eens van fundamentele aard kunnen zijn. Wellicht is het Digitaal Verkeersplein zelf mis, omdat het is opgezet vanuit de klassieke rol van de overheid in het centrum van de informatiemacht, ter wijl een der gelijke houding door de dynamiek van het Internet een onvruchtbar e lijkt te zijn. Het alternatief is echter niet eenvoudig te geven. De meest eenvoudige zet zou zijn, de aandacht en energie niet zozeer te richten op het creëren van zelfstandige politieke-bestuurlijke gemeenschappen zoals het Digitaal Verkeersplein er een probeert te zijn. Het is uiterst moeilijk en wellicht zelfs onmogelijk om niet-existente politieke gemeenschappen te creëren door


INCREMENT ALISME VOORBIJ: DE DYNAMIEK GEGREPEN

6

gebruik te maken van nieuwe technologieën. Zoals er voor weinig activiteiten op het Internet een blauwdruk voorhanden is, bestaat geen sluitende handleiding voor het creëren van virtuele gemeenschappen, en al helemaal geen handleiding voor het utiliseren van deze gemeenschappen voor het publieke debat. Het zou zelfs zo kunnen zijn dat de term ‘utiliseren’ in dezen te instrumentalistisch van aard is, in die zin dat virtuele gemeenschappen zich tegen een dergelijke benadering zullen verzetten. Het verwijt van ‘kolonisatie’ van het publieke domein door de overheid ligt dan ook terecht op de loer. Weinig is echter bekend over wat er gebeurt als overheden zich in het elektronische publieke domein begeven, om daar de mogelijkheden van democratische participatie te verkennen. De conclusie is dat indien Nederlandse overheden de intentie hebben de democratische potentie van het Internet werkelijk uit te buiten, de strategie een meer revolutionaire zal moeten zijn: een benadering die dichter aansluit bij de dynamiek van het Internet. Hoewel in de ogen van velen het Digitaal Verkeersplein reeds een behoorlijk revolutionaire aanpak behelst, doet het op dit moment nog onvoldoende recht aan de werkelijke dynamiek van het Internet. Een effectieve strategie die de aansluiting tussen de bestuurlijke realiteit en de dynamiek van het Internet kan garanderen is moeilijk te geven. Wat echter vrijwel vaststaat is dat het niet zal volstaan binnen de bestaande institutionele en procedurele kaders te blijven. Het is namelijk niet onwaarschijnlijk dat de dynamiek van het Internet in principe in tegenstelling is met de bekende politiek-bestuurlijke processen, en dat daardoor de gezochte revolutionaire aanpak vanuit de institutionele kaders een ondenkbare is.

HET INTERNE T ALS POLIT IEK BESTUURLIJK E CONFI GURA TIE / PA GI NA 53

NOTEN

1

BRON: NETWORK W IZARDS , HTTP ://WWW.NW.COM EN N UA, H TTP :// WWW.NUA.IE.

2

BRON: TREN DBOX M ARKETIN G D ATA, H TTP :// WWW.MARKETINGDATA.NL/

3

DE VOLLED IGE RU LING VAN H ET COLO RADO-COU RT IS O ND ER M EER TE VIN DEN

OP :

HTTP://WWW.CNN.COM/US/9606/12/INTERNET.IN DECENCY/LIN KS .HTM L. LATER IS DE U ITS PRAAK BEVESTIGD DOOR HET AM ERIKAAN S E S UP REM E COURT. DAARIN WORDT ECHTER N IET GEREF EREER D AAN DE KARAKTERIS TIEKEN VAN H ET INTERN ET. DE VOLLEDIGE S UP REM E COURT RULING IS TE VIN DEN OP : HTTP ://W WW.CNN.COM/US/9703/CDA.SCOTUS/. 4

NIEUW S OVER DE H EARIN G IS TE VIND EN OP: HTTP://WWW.WIRED.COM/NEWS/NEWS/BUSINESS/STORY/10660.HTML

5

DE ‘EN D OF VEHICLE LIFE DIRECTIVE’ IS EEN RICHTLIJ N D IE IN 19 9 6 IS OPG ESTELD TER BES CH ERM IN G VAN H ET M ILIEU. EEN AAN TAL MAATREGELEN UIT D EZE RICHTLIJ N S TU IT M ET NAM E M OTORRIJD ERS TEG EN D E BORST. DE DISCUS S IE OVER DE ‘END OF VEH ICLE LIFE DIRECTIVE’ IS TE VOLG EN OP DE VOLGEN DE WEBP AGIN A: HTTP ://FEM A.RID ERS RIGHTS.ORG/ END _OF _LIFE.H TM L

HET I NTERNET ALS POLI TIE K BESTUURLIJKE CONF IGURA TIE / PAGINA 56

LITERATUUR

Abrahamson, J.B., F.C. Arter ton & G.R. Orren, The Electronic Commonwealth: the Impact of New Media Technologies on Democratic Politics, Basic Books, New York 1988 Arterton, F.C. , Teledemocracy: Can Technology Protect Democracy?, Newbury Park 1987 Bangemann report, Europe and the global infor mation society, http://www.ispo.cec.be/ infosoc/backg/bangeman.html Barber, B. , Strong Democracy. Participatory democracy for a new age, UCLA Press, Los Angeles 1984 Bellamy, C. , Mo d el l ing in fo rm a tio n -ag e d em o cracy: t o ward s a n an a l yt ic fram e wo rk, Nottingham Trent University, 1999 (te verschijnen) Depla, P., Technologie en de Ver nieuwing van de Lokale Democratie, vervolmaking of vermaatschappelijking, VUGA, Den Haag 1995 Donk, W.B.H.J. van de, De arena in schema, een verkenning van de betekenis van informatisering voor beleid en politiek inzake de verdeling van middelen onder verzorgingshuizen, Koninkijke Ver mande, Lelystad 1997 Donk, W.B.H.J. van de & P.W. Tops . ‘Informatisering en democratie: Or well of Athene?’, in: Frissen, P.H.A., A.W. Koers & I.Th.M. Snellen (red.), Orwell of Athene? Democratie en informatiesamenleving. SDU Uitgevers, Den Haag 1992, pp. 31-74 Frissen, P.H.A., De Virtuele Staat. Politiek, bestuur, technologie: een postmodern verhaal, Academic Service, Schoonhoven 1996 Gibson W., Neuromancer, Harper Publishers, Londen 1984 Habermas, J., The Structural Transformation of the Public Sphere. An inquiry into a Category of Bourgeois Society, MIT press, Cambridge 1962 Laudon, K.C., The wired society, Columbia University Press, New York 1984 McLean, I., Democracy and new technology, Cambridge 1989 Ministerie van Binnenlandse Zaken, Elektronische Burger consultatie, eerste ervaringen, Den Haag 1998 Ministerie van Economische Zaken, Nationaal Actieprogramma Elektronische Snelwegen, http://www.minez.nl/nota/nap/hinx00.htm Poster, M., Cyberdemocracy: Inter net and the Public Sphere, University of California, Irvine 1995, http://www.hnet.uci.edu/mposter/writings/democ.html Prat tc het , L . , ‘Tec hn o lo g i ca l B ia s i n an Info rm at io n Ag e: IC T Po li c y M ak i ng in Lo ca l Government’, in: Snellen, I.Th.M. & W.B.H.J. van de Donk (red.), Public Administration in an Information Age, IOS Press, Amsterdam 1998 Rash, W., Politics on the Net, Wiring the Political Process, Freeman, New York 1997 Rheingold, H., Virtual Communities. Homesteading on the Electronic Frontier, Addison Wesley, Reading MA 1993 Schalken, C.A.T. & M. Moorman, Overheid en Digitale Steden, Rathenau Instituut, Den Haag 1995 Snellen, I.Th.M., ‘ICT: A revolutionizing force in public administration?’, in: Informatization and the Public Sector, special issue, vol. 3, nr. 3/4, 1994, pp. 283-304 Stefik, M., Internet Dr eams. Archetypes, Myths and Metaphors, MIT pr ess, Londen 1996 Turkle, S., Life on the Screen: Identity in the Age of the Internet, MIT Press, Boston 1995 VB-Advies Groep BV, Teledemocratie, een onderzoek naar Inter net en de lokale democratie, VB-Advies 1997


COLOFON

Copyright: Redactie: Ontwerp: Druk:

V.J.J.M. Bekkers Paul Frissen en Jos de Mul Maatschappij voor Oude en Nieuwe Media, Amsterdam. Jan van den Berg en Mieke Gerritzen Hooiberg, Epe


HET INTERNET ALS POLITIEK BESTUURLIJKE CONFIGURATIE

Recommend Documents