Het dolgedraaide brein. Oltmans in discussie met Foudraine

Het dolgedraaide brein. Oltmans in discussie met Foudraine Willem Oltmans en Jan Foudraine

bron Willem Oltmans en Jan Foudraine, Het dolgedraaide brein. Oltmans in discussie met Foudraine. Lakeman, Amsterdam 1990

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/oltm003dolg01_01/colofon.php

© 2015 dbnl / erven Willem Oltmans / Jan Foudraine

5 Let us walk together the path of Intelligence. Not your intelligence or my intelligence. For Intelligence is neither yours, nor mine. It is... Intelligence. Jiddu Krishnamurti

Willem Oltmans en Jan Foudraine, Het dolgedraaide brein. Oltmans in discussie met Foudraine

7

[Voorwoord] [I] De eerste keer dat ik Willem Oltmans ontmoette was in de jaren zeventig bij een benzinepomp in Hilversum. Hij stapte op me toe en zei: ‘Jij moet maar eens geïnterviewd worden door Bibeb.’ Dat is veel later ook gebeurd. We zagen elkaar daarna nog een aantal keren. Van mijn ervaringen in Poona begreep hij weinig. Mijn enthousiasme kon hij niet delen en de toewijding aan de oproep van een Verlicht Meester was een volslagen mysterie voor hem. Hij reageerde erop zoals ik gewend was. Afstandelijk en ambivalent. Bij een van onze ontmoetingen toonde hij me zijn wanden vol verzamelde dagboekaantekeningen, brieven en foto's. ‘Ik heb alles opgeschreven, vanaf mijn achtste jaar. Daaruit ontstaan memoires.’ In zekere zin deed hij precies het omgekeerde als waar ik mee bezig was. Ik wilde door meditatie en inzicht het verleden verliezen. Hij dook juist dieper in dat verleden. Het was een merkwaardig contrast. Wij waren uitersten en ik heb dat bij die gelegenheid ook aarzelend gezegd. In ieder geval werd op dat moment bij mij de gedachte geboren eens een serie gesprekken met hem te voeren over het onderwerp ‘mind versus no-mind’. Maar het moment leek me er niet rijp voor. Mijn belangstelling voor Oltmans nam toe naarmate ik vorderde bij het lezen van zijn boek On Human Intelligence, een verzameling interviews met wetenschappers, onder wie Delgado, Sternberg en Laing. De indringende vragen die hij stelde, gaven mij de indruk dat hij diep geïnteresseerd was in de menselijke geest, in hoe de psyche geconditioneerd wordt en zo alle leed en vernietiging op aarde veroorzaakt. Het rapport van de Club van Rome, dat hij mede in Nederland introduceerde, gaf daar geen enkel antwoord op. De condition humaine liet men daar aanvankelijk onberoerd. Wat mij in zijn boek vooral trof, waren Oltmans vragen over de foutieve programmering van de menselijke hersenen. Ze waren uitdrukking van een bewogen zoeken naar de mogelijkheid van her-programmering. Tegenover de psycholoog Robert J. Sternberg, verbonden aan de Yale Universiteit in Amerika, merkte


8 hij op: ‘Als we de inbreng van de “chips” van komende generaties niet op de één of andere manier veranderen en de informatie op het peil van het atoomtijdperk brengen, zullen we elkaar voorgoed naar het leven staan, met alle gevolgen van een atoom-Armageddon.’ Sternberg stelt als tegenvraag of er dan nieuwe waarden en normen in de menselijke biocomputer moeten worden gestopt. Wie geeft de garantie dat ze beter zullen uitwerken dan thans het geval is? ‘Waarom,’ zo zegt hij, ‘denkt u dat er ook maar in de verste verte de mogelijkheid is om iedereen het over een waardensysteem eens te laten worden. Ik geloof dat het niet zou kunnen of zou moeten. Ik geloof niet dat iemand de juiste waarden voor alle mensen in dit land weet, net zo min als we waarden voor mensen in andere landen zouden kunnen voorschrijven.’ Robert Sternberg zegt tijdens het interview ‘Ik ben niet zo pessimistisch over de warboel in de hoofden van mensen als u.’ Waarop Oltmans repliceert: ‘Maar u bent toch niet blind voor de waanzin overal om ons heen? Kijk maar eens naar de niet mis te verstane reacties van de mensheid overal. Wij zijn bezig collectief gek te worden.’ Niet tevreden gesteld door de vele ontwijkende antwoorden van de psycholoog, komt Oltmans aan het einde van dit interview tot de vaststelling: ‘De mensheid is geestesziek, zeggen sommige deskundigen, collectief waanzinnig. We moeten ons bezighouden met de huidige verspreiding van geestelijke afwijkingen vanaf de hooggeachte Khomeini tot de bandiet Pol Pot en hun volgelingen en ze behandelen zoals wij iedere zwakzinnige zouden behandelen. Een geneeswijze opstellen. Een code zoeken. Een handvest voor alle mensen op deze aarde, door ze de feiten te vertellen en ze met de naakte waarheid te confronteren. Iedere dag worden er X kinderen geboren. Het zou misdadig zijn hun hersenen altijd maar met dezelfde rommel te blijven volstoppen.’ Het enige wat de psycholoog nog kan zeggen is: ‘Is het in de geschiedenis van de wereld ooit anders geweest?’ Zowel in bovenstaand boek, als ook in zijn enkele jaren later


9 geschreven Dagboek als Camera Obscura, kwam Oltmans mij tegemoet als een mens die de vinger op de wonde legde. Wij zijn inderdaad bezig collectief krankzinnig te worden. Het was in het begin van dit jaar, dat ik hem een brief schreef en het voorstel deed een serie gesprekken te beginnen, die wij op band zouden kunnen vastleggen. Na het eerste gesprek vroeg ik mij vertwijfeld af, of ik hiermee wel zou doorgaan. Groot was echter mijn verbazing, toen ik tijdens de volgende gesprekken een mens ontmoette die achter zijn masker een zekere onschuld verborgen hield, iemand met een merkwaardig gebrek aan vooroordelen en met een verbluffend vermogen tot scherp luisteren. Iets wat ik tevoren bij weinig journalisten had meegemaakt. Wij spraken over een onderwerp, het hoogste en meest heilige onderwerp waarover men kan spreken, zonder enige voorbereiding, spontaan, samen aan tafel met de tape-recorder tussen ons in. Daarna werd de uitgetikte versie van enige correcties en verheldering voorzien. Wat zich tussen ons ontwikkelde, lieten wij in de volgorde van themata verder onberoerd en het resultaat ligt thans voor u. Ik zou er nog de aandacht op willen vestigen dat tijdens de gesprekken het woord bewustzijn frequent wordt gebruikt en wel in twee betekenissen. Ten eerste het bewustzijn als ik/zelfbewustzijn. Dit is het bewustzijn geheel samengevallen met de inhoud van het bewustzijn. Andere benamingen hiervoor zijn ‘mind’, psyche, menselijke geest. De tweede betekenis van bewustzijn duidt op het bewustzijn ontdaan van zijn inhoud, de inhoud overstijgend. Een andere benaming hiervoor is transcendentaal bewustzijn; in het Engels onder andere ‘awareness’, (transcendental) ‘Being’. Jan Foudraine


11 ‘In approaching as difficult a biological problem as the nature and evolution of human intelligence, it seems to me at least prudent to give substantial weight to argumente derived the evolution of the brain.’ ‘My fundamental premise about the brain is that its work what we sometimes call “mind” - are its consequence of its anatomy and physiology and nothing more.’ CARL SAGAN


13

[II] Wie het er niet mee eens is dat we anders zullen moeten gaan denken, zowel over onszelf als over de wereld, en dat de bakens met spoed zullen moeten worden verzet, moet deze gedachtenwisseling overslaan. Wij gaan er in deze gesprekken van uit dat supersnelle ontwikkelingen op alle gebied een radicale verandering in de visie op de menselijke conditie dringend noodzakelijk maken. Er is waarlijk ‘perriculum in mora’. Het gaat om overleven of verdere vernietiging. Waar anders te beginnen dan bij het zelf en hoe er wordt gedacht en beleefd. De ‘mind’ is het meest unieke instrument in de schepping, zoals het ego het unieke produkt van het brein is. Wat uniek is vormt een voortdurend probleem voor de wetenschap. Onderzoekers reilen en zeilen aan de hand van metingen en vergelijken materiaal. Maar niets in het universum lijkt in de verste verten op de menselijke geest. Daarom zal denken over de ‘mind’ een onvermijdelijke factor van speculatie behouden. Dat is echter nauwelijks een argument om een discussie over denken dan maar te laten liggen. De wereld kent vijf miljard (of misschien meer) unieke ego's, die allen een specifieke geaardheid hebben en van elkaar verschillende vingerafdrukken nalaten. Ieder individu vormt een twee-eenheid: lichaam en geest, ongeacht verschillen in lichaamsbouw, huidskleur of haarinplant. De miljarden wezens op de planeet belichamen met hun ‘minds’ en ‘bodies’ de ‘one-ness’ van de schepping. Ongeacht onderlinge psychologische, sociale en culturele verschillen zijn alle mensen onlosmakelijk met dit ene hemellichaam de aarde verbonden. De planeet is ons aller baarmoeder. Mikhael Gorbatsjov spreekt nog over een gezamenlijk Europees huis, wat een vooruitgang betekent op denken in termen van een communistisch blok van landen, maar in werkelijkheid beschikt de mensheid slechts over één begrensd hemels woonoord. De interdependentie van alle mensen en regio's ligt onomstotelijk vast. Er is nu een universele en planetaire aanpak van de menselijke conditie nodig, ongeacht arm of rijk, ontwikkeld of onderontwikkeld, zwart, bruin of blank. Zoals dokwer-


14 kers in Gdansk, Polen, ‘solidariteit’ in hun vaandel voerden, zo zal het denken van ieder individu afzonderlijk een solidair wereldkarakter moeten krijgen. Om te beginnen zijn alle mensen op alle continenten soortgenoten naar geest en lichaam. Antibiotica werken even effectief in China als in Chili, ongeacht of men Chinees of Spaans spreekt en ongeacht of men in Confucius of de paus gelooft. Alle mensen kunnen zonder de geringste complicatie paren. De ‘one-ness’ naar lichaam voltrekt zich vrijwel probleemloos. Wat verhindert dan de totstandkoming van een ‘one-ness’ in geest? Twintig eeuwen menselijke historie hebben geleid tot de totale, maar ook fatale versnippering van ‘mindscapes’ in de wereld. ‘Minds’ werden gecodeerd aan de hand van lokale situaties en levenservaringen. De verhouding van het individu tot de natuur en haar verschillende klimatologische omstandigheden speelden mede een onuitwisbare rol. Geleidelijk zouden specifieke conditioneringen zich verplaatsen naar andere continenten, waardoor de chaos in denkwerelden zich verder zouden vergroten. Christelijke geloofswaarden werden bijvoorbeeld in alle windrichtingen geëxporteerd, waarbij de fameuze kruistochten een archetype van sombere herinnering zouden gaan vormen voor hen die in de islam geloofden. Ook kooplieden verlieten de eigen parochie om elders winst te maken. In de zeventiende eeuw waren Jan van Riebeeck en Jan Pieterszoon Coen sprekende voorbeelden van een nieuwe ondernemersgeest. Drie eeuwen later zou het ‘oude denken’ in Indië tot een militaire botsing leiden en kon de vrede pas worden hersteld toen de nazaten van Jan Pieterszoon Coen anders gingen denken. Vitale leugens zouden plaats maken voor vitale realiteiten omdat denkpatronen die niet met hun tijd meegaan tot leugens verworden. De tegenstellingen in het moderne Zuid-Afrika zijn te herleiden tot het moment dat Hollandse kooplieden er voet aan wal zetten. Ook hier is een botsing ontstaan tussen ‘oud denken’ (apartheid) en het feit dat in de 21e eeuw alle bewoners van eenzelfde planeet gelijke burgerrechten zullen hebben. Bij het jaar 2000 geldt op moeder aarde nog altijd een onvoor-


15 stelbare ratjetoe van politieke, sociale, economische en religieuze denksystemen, die de ‘one-ness’ in geest tussen de volkeren onoverbrugbaar maakt. Er ligt aan het collectieve brein van de mensheid een ongekende fragmentatie van denken belevingswerelden ten grondslag. Zolang mentale controversen een exponentiële groei vertonen, zullen zij de kiemen in zich dragen van nieuwe massaslachtingen en Hiroshima's. Hoe dus bij deze lamentabele toestand vijf miljard ego's onder een gemeenschappelijke noemer te brengen, dat is de vraag van zestigduizend dollar. Want ook al wordt dit precaire onderwerp van ‘mind’ en denken meestal angstvallig vermeden, het meest alarmerende en levensgevaarlijke milieuprobleem aller tijden blijft de grenzeloze vervuiling van vijf miljard ‘minds’. Hoe corrigeert men de exotische mumbo-jumbo in breinen die steevast worden gecodeerd met ingekankerde eeuwenoude mythen, met overerfde tradities en anachronistische bijgeloven, of met fantastische zelf-verlakkerijen? De ‘mind’ is de quintessens van onze menselijkheid. Centraal staat het ego. Verkeert het brein vrijwel permanent in een psychose, dan zal ook het gedrag van de mens psycho-pathologisch zijn. En wanneer intussen de ongecontroleerde waanzin steeds verder om zich heen blijft grijpen, zal ons gemeenschappelijke huis, de aarde, onherroepelijk met ons ten onder gaan. Denken is wat in hoofden tussen input en output gebeurt. Wanneer we dus breinen steeds meer irrationele en waanachtige beelden over de werkelijkheid zouden blijven voeren, zullen reeds bestaande emotionele fabels zich ongeremd blijven vermenigvuldigen. Vandaar dat thans miljarden ‘minds’ gebukt gaan onder een dosis vervuilde overbagage, welke in het atomaire tijdperk kant noch wal raakt. Wanneer het denken verder zal ontsporen, zal de verwarring en chaos in hoofden van vader op zoon verder toenemen. Misschien kan een binnenzee bij Alaska, die op misdadige wijze door een dronken kapitein van een tanker werd vervuild, met chemicaliën worden schoongemaakt. Maar hoe zuivert men een vrijwel onherstelbaar vervuilde menselijke geest? Of om nauwkeuriger te zijn: hoe decodeert men


16 klinkklare onzin uit 3,5 pond protoplasma (de hersenen) van het menselijke hoofd? Mijn benadering van dit vraagstuk is steeds geweest om de weg van de psychotherapie te volgen. De therapeut zal trachten een zinsbegoocheling op te sporen, te ontcijferen en dan proberen een nieuwe gedifferentieerde en geïntegreerde belevingswereld op te bouwen. Tenslotte gaat het om het verkrijgen van een realistisch inzicht in de wereld en het eigen zelf, dat in volmondig aanvaarde consensus met de Umwelt verkeert. Ik ging er steeds van uit, dat ontspoord denken om toevoeging van meer feiten en waarheid vroeg. Zoals de psycho-analyse zich richt op heropvoeding en het bijbrengen van percepties die het individu in harmonie met zijn omgeving zal brengen, zo dacht ik dat men een soortgelijke weg diende te bewandelen bij het schoonmaken van de ‘chips’ van een ware zee van mensen. Totdat ik opnieuw in gesprek raakte met Jan Foudraine. In beginsel was hij het ermee eens dat een revolutionaire omwenteling in het denken over ons zelf en de wereld noodzakelijk is, wil men de menselijke soort redden. Ik bepleitte dat wanneer de ingrediënten waaruit denkpatronen worden opgebouwd niet in overeenstemming zijn met het milieu om ons heen, ook de conclusies, die uit onjuiste of onware data voortvloeiden, tot chaos en in laatste instantie tot zelfvernietiging zouden leiden. Tot zover bestond overeenstemming. Toch merkte ik al gauw dat hij kritisch stond tegenover een benadering van het vraagstuk denken aan de hand van biologische of neuro-fysiologische gegevens. Wanneer ik sprak over gedachtenprocessen als uitkomst van miljarden micro-flitsen in het brein, dan glimlachte hij als een sfinx. Hij meende dat ik te veel verkleefd was gebleven aan het ‘oude’ denken. Wanneer ik naar voren bracht dat gedachtenprocessen niet zijn te reconstrueren, dan ontmoette ik eenzelfde raadselachtige glimlach. ‘We weten dat gedachtenprocessen er zijn, zoals de fysicus weet dat er elektronen zijn, ook al kan hij ze niet waarnemen,’ benadrukte ik. Foudraine liet me voortdurend uitspreken, maar ik voelde dat hij op een voor hem gunstig moment wachtte om een eerste stap te zetten bij het ontvouwen van zijn gedachten


17 over de menselijke conditie aan de vooravond van de 21e eeuw. Dat het huidige denken naar een dood spoor leidt, stond dus onontkoombaar voor ons vast. Ook deelden we het standpunt van Gregory Bateson, uiteengezet in Steps to an Ecology of Mind, dat er reeds een opvallende verschuiving valt waar te nemen van de economisch georiënteerde mens naar de op de psyche georiënteerde mens. We belandden dan ook bij onderwerpen als: wat is ‘mind’, wat is bewustzijn, wat is ziel, wat is denken, en last but not least, wat is ego? Ik memoreerde Douglas Hofstadter, die eens opmerkte: ‘Wanneer we over onszelf denken, waar denken we dan over?’ Op dat moment sloeg Foudraine zijn slag. ‘Waar ik met je over zou willen spreken,’ zei hij, ‘is hoe men van een staat van “mind” in een staat van “no-mind” terecht zou kunnen komen.’ ‘Je bedoelt,’ antwoordde ik, ‘hoe een mens in een staat voorbij het denken terecht komt?’ Daarop besloten wij een tape-recorder aan te zetten. Zie hier de acht gesprekken over dit onderwerp zoals wij deze tussen 15 oktober en 15 december 1989 hebben gevoerd. Willem Oltmans


18

Eerste gesprek Oltmans Waarom koos je intelligentie voor ons eerste gesprek? Foudraine Omdat de mensheid kapot gaat aan domheid. Daar gaat het om. Ik ben er van overtuigd dat wij, zoals wij nu zitten te praten, evenals ieder ander van die vijf miljard mensen op de planeet, zich bevinden in - hou je vast - een zee van Intelligentie. Die Intelligentie kan ons, jou en mij, niet bereiken. Oltmans Dan moeten we eerst de vraag stellen: ‘Wat verstaan we onder intelligentie?’ De vader van de moderne computer, John von Neumann, schatte het aantal opgeslagen ‘bits of information’ in gemiddelde hersenen 280.000.000.000.000.000.000. Bij het verwerken van deze informatie uit onze privé-databank treedt intelligentie op. Is dat jouw ‘zee’ waar we nooit bij kunnen komen? Onze hersens weten oneindig veel meer dan we zelf ooit kunnen vertellen. Ze vormen inderdaad een oceaan van gegevens. Foudraine Intelligentie zou wel eens niets met informatie, met data, met kennis opgetast in de hersenen te maken kunnen hebben. Oltmans Intelligentie heeft te maken met hoe je die 280 met 18 nullen stukjes informatie verwerkt. Intelligentie is verbonden met ‘information-processing’. Intelligentie is verbonden met de neurobiologie van de hersenen. Foudraine Wat bedoel je met het woord processing? Oltmans Verwerken gebeurt tussen input en output. Intelligentie treedt op wanneer gegevens uit die databank worden omgezet in woorden of daden. Foudraine Dat is een begrijpelijke visie. Oltmans Die biologisch, neurofysiologisch verantwoord moet zijn. Foudraine Ik breng in dit begin van ons gesprek en de toekomstige gesprekken een geheel andere opvatting omtrent intelligentie naar voren. Intelligentie is volgens de gebruikelijke op-


19 vatting altijd verbonden met intellect, met symboliseren, denken. Het is verbonden met de neurofysiologische realiteiten. Met de databank. Intelligentie zit, in die opvatting, op de één of andere wijze vast aan opgetaste kennis en de juiste verwerking van die kennis. Als je zó naar intelligentie kijkt, kom je onherroepelijk in een ‘brain-mind’-discussie terecht. Ik wil je aandacht vragen voor een totaal ander vertrekpunt. Volgens mij dobberen we niet in een databank, maar in een zee van Intelligentie, met een hoofdletter. Nu, op dit moment, als zuurstof in deze kamer. Oltmans Dat heeft niets met intelligentie te maken. Foudraine Inderdaad. Die zee heeft niets te maken met wat wij gewoonlijk onder intelligentie verstaan. Wat mij altijd heeft geïntrigeerd is de wijze waarop Jiddu Krishnamurti over Intelligentie sprak. Ik gebruik daarom van nu af aan dit woord met een hoofdletter. Hij suggereerde namelijk dat de mens in contact kan komen met de grond, de voedingsbron van al het gevormde. Hij wilde zeggen dat de mens contact kan krijgen met het on-manifeste. Hij sprak dan soms van ‘the Sacred’. Andere mystici - we spreken ook wel van Verlichten of Zelf-Gerealiseerden gebruiken andere woorden, bijvoorbeeld Tao, Noumenon, Universeel of Absoluut Bewustzijn. Osho sprak over ‘Godliness’. Het lijkt me van belang om deze uitspraken niet bij voorbaat van de hand te wijzen. Deze mystici stelden vast dat zij, na een formidabele innerlijke omwenteling waartoe volgens hen ieder mens in staat is, in contact zijn gekomen met een vorm van energie (ik druk me gebrekkig uit), die zij als een zee van Intelligentie ervaren. Ze spreken over ‘lichtloos Licht’, een universele Intelligentie die ze niet kunnen verwoorden omdat wat zij ervaren voorbij taal, voorbij concepten en voorbij voorstellingen ligt. Daarom ook zei Lao Tse dat de Tao die men onder woorden brengt niet de werkelijke Tao is. Desondanks ervaren mystici deze ‘fijnste energie’ concreet als een rots. Zij stellen dat die zee van Intelligentie (om dat beeld te blijven gebruiken) eigenlijk de ware identiteit van de mens is. ‘Dat ben jij werkelijk,’ roepen ze


20 uit. De identiteit ligt bij hen dus niet langer verankerd in de lichaam-geeststructuur, in de ‘body-brain-mind’, maar ze ervaren zichzelf primair als een met die zee. Ik spreek met je als boodschapper. De afgelopen twaalf jaar was ik diep verbonden met Osho (die vroeger Bhagwan heette). Ik sprak ook met Krishnamurti en luisterde met grote intensiteit naar hem, bijvoorbeeld tijdens lezingen in Saanen (Zwitserland). Bovendien zijn er van hem vele honderden bandopnamen. Dan zijn er waardevolle bandopnamen van Da Love-Ananda, en natuurlijk diens boeken. Verder luisterde ik naar bandopnamen van Wolter Keers, een authentiek mysticus. Sedert twee jaar heb ik ook Alexander Smit, eens discipel van Nisargadatta Maharaj, beluisterd. Daarnaast las ik Gurdjieff en beschouwingen van Ramana Maharshi en andere mystici. Vanuit deze ervaringen zou ik een poging willen ondernemen over die verregaande innerlijke omwenteling te spreken, een omwenteling die, zoals de mystici suggereren, ook een blijvende uitwerking op het hersenfunctioneren heeft. Oltmans Ik blijf die zee van informatie van jou zien dobberend in drie pond protoplasma in ons hoofd, waarvan slechts een fractie is te bereiken. En wat er ons van bereikt, daar komt het op aan. Dat moet intelligent worden omgezet in conclusies en gedrag. Opinies dienen te zijn gebaseerd op feitelijke kennis en betrouwbare informatie. Foudraine Zo blijft men intelligentie definiëren als verwerkingsmogelijkheid van opgeslagen informatie. Ik poneer dat er een super-Intelligentie is die de menselijke hersenen nu niet kan bereiken. En wel omdat de hersenen voor die Intelligentie zijn afgesloten. Wij hebben dit vroeger ook wel eens ‘God’ genoemd. De Verlichten stellen, na de omwentelingen die zij doormaakten, ‘Mens, u hebt een bord voor uw kop.’ De vraag wordt dan, wat is dat bord? Als dat bord wordt weggehaald - laten we aannemen dat dit mogelijk zou zijn - dan zou die Intelligentie de menselijke hersenen kunnen doorstralen en oneindig veel beter doen functioneren. Om een beeld te gebruiken: dan gaan de hersenen, die nu op


21 tien procent van hun capaciteit werken, op een capaciteit van honderd procent over. Ik bezin mij op de vraag: wat is die blokkade? Jij stelt: iets blokkeert de verwerking van verzamelde, geregistreerde data. Ik zeg: er is gewoon eèn primaire blokkade en als die wordt opgeheven, komt de rest vanzelf. Oltmans Dat kunnen die mystici wel zeggen, maar dat is niet in overeenstemming met de biologische realiteit van het functioneren van hersenen. De werkelijkheid is dat ieder van ons zit opgescheept met een onvoorstelbare berg informatie - meestal onzin - in onze hoofden, waar men nauwelijks bij kan. Foudraine Kennelijk zijn we buitengewoon hardleers. Jaloezie, scheidingsangst, woede, verdriet, felle competitie, constant vergelijken, gedreven worden door hersenen die zijn volgepropt met woorden, met data, geregistreerde vormen van kennis en ervaring, altijd en bij voortduring naar die data verwijzend - dat is en dat blijkt geen garantie voor intelligent functioneren. Misschien houdt dat vastkleven aan kennis en geregistreerde ervaring de mens juist dom. Oltmans Maar in die neuronen zit informatie. Neuronen, zo werd in Amerika door Benjamin Libet, Gary Lynch en anderen ontdekt, nemen beslissingen buiten de wil om. Neuronen staan niet werkelijk onder onze controle. Ze nemen evenals atomen autonome beslissingen. Ze zoeken elkaar op en lanceren in ons bewustzijn informatie waarvan we het bestaan niet meer kenden. Neuronen stellen zaken aan de orde uit onze databank, die we ons allang niet meer bewust waren, die soms decennia eerder werden gecodeerd. We moeten informatie verwerken en intelligentie niet met elkaar verwarren. Wanneer we bij de aanvang van onze dialoog hier niet duidelijk over zijn, komen we er in geen duizend jaar uit. Informatie zit er. Hoe de informatie naar het bewustzijn te halen en intelligent te verwerken, dat is de kardinale vraag. Bovendien is dat bord voor de kop, voor de databank, een kwestie van een uitermate labiel en krakkemikkig functioneren van het fameuze geheugen. Het geheugen is misschien wel de belangrijkste valsemunter in onze totale denkmachinerie.


22 Foudraine We kunnen inderdaad niet vergeten. We slepen dat geheugen, dat altijd het verleden is, met ons mee. Ik stel dat het bord voor onze kop ons niet primair verhindert bij al die informatie te komen, maar dat het ons verhindert bij Intelligentie te komen. Ik stel, dat er ‘iets’ is, dat ik voorlopig Intelligentie noem - waar die mystici over spreken - wat ons niet kan bereiken. Het is heel goed mogelijk dat bij een vol bereik van die Intelligentie wij ook de opgeslagen informatie beter beschikbaar krijgen en dan pas efficiënt zouden kunnen verwerken. Ik zou nu het begrip identificatie willen invoeren, want dit is een sleutelbegrip dat ik verder zal blijven hanteren. De Verlichten stellen namelijk: ‘U bent met die databank totaal geïdentificeerd, dat wil zeggen met alle produkten of de uitstoot van die databank. Dus met al het denken, alle emoties, alle beelden, kortom met alle fenomenen, die de hersenmachinerie u voortovert. U bent door identificatie die hele film, waardoor u lijdt aan angsten, woede, verdriet, jaloezie. U bent door identificatie één met uw informatie-opslagplaats.’ Verlichten stellen verder dat die identificatie, met al haar gevolgen, waar we nog over zullen spreken, te doorbreken is. Wanneer dat gebeurt, bestaat en rust de mens in een objectloos bewustzijn, althans in de zin dat het bewustzijn dan nergens meer mee vereenzelvigd is. Het bewustzijn is dan niet meer gevangen in, of verkleefd en verweven met die databank. Oltmans Maar ik begrijp jouw redenatie niet dat er twee intelligenties zouden zijn: één met een kleine letter i en één met een hoofdletter I. Foudraine Omdat jij verband blijft leggen tussen intelligentie en beschikbare informatie, data, opgestapelde kennis. En je denkt dat intelligentie kennisverwerken betekent. Jij zit vast aan de idee, dat wanneer wij nu maar meer van de in ons opgetaste data zouden kunnen gebruiken, wij doelmatiger zouden functioneren. Is het niet zo? Oltmans Nee. Ik denk dat wij doelmatiger als mensen in de samenleving en in de wereld zouden functioneren, wanneer eindelijk aan ons verstand zou kunnen worden gebracht, dat het


23 essentieel is informatie te vergaren voor we onze mond open doen. Iedereen kakelt als een kip zonder kop over zaken waar men in wezen niets over weet en men heeft ook niet de moeite genomen er iets over aan de weet te komen. Dan zouden we iets van die domheid, waar jij in de eerste zin van dit gesprek op doelde, misschien kwijtraken. Foudraine In die beschouwingswijze blijf je aan informatie kleven en aan informatietekort. Ook aan de behoefte aan meer informatie, betere informatie. Oltmans Dat is inderdaad hoogst essentieel. Alles hangt van verifieerbare informatie af. Kennis en realiteit zijn onafscheidelijke grootheden. Waarom worden onherstelbare brokken in de wereld veroorzaakt? Omdat men niet in contact is met de werkelijkheid, met getoetste informatie. Men wil altijd maar weer geloven en men ontwijkt weten. Foudraine Kennis die jij zo essentieel acht en bepleit zou wel eens niets met werkelijkheid te maken kunnen hebben. Kennis zou werkelijkheid juist kunnen verduisteren. Misschien worden wij wel door kennis verhinderd om de werkelijkheid, zoals deze is, te ervaren. We zitten te veel vast aan kennis. Oltmans We behoren in dit gesprek niet in de ruimte te praten. Moeten we ons niet baseren op wetenschappelijke feiten? Kennis door een aantal verantwoordelijke onderzoekers vergaard, die de realiteit op een zelfde wijze waarnemen? Foudraine Ik vraag je aandacht voor een innerlijke omwenteling en jij hebt je hoop gevestigd op, ja, op wat eigenlijk? Op het vergaren van meer feitelijke informatie? Oltmans Daar kan je natuurlijk nooit genoeg van verzamelen. Ik denk dat onder leren zou moeten worden verstaan dat men, vóór men zich een opinie toeëigent of permitteert, dient te beschikken over getoetste informatie - getoetst op waarheid en werkelijkheid -en dat men dan pas in staat is tot intelligent denken en handelen. Deze gang van zaken moet in hoofden van kinderen worden gepompt en dan mogen ze van mij het verhaal van de grootmoeder en de wolf schrappen. Foudraine Is daar je hoop op gevestigd? Oltmans Ik heb geen hoop. Ik heb niet de geringste verwach-


24 ting, dat de huidige, zich als konijnen vermenigvuldigende kudde van meer dan vijf miljard menselijke wezens te redden zou zijn. Geen enkele. Nul komma nul, komma nul. Foudraine De vraag blijft: is het mogelijk dat menselijke hersenen een vorm van algemene blokkade vertonen, die ik een bord voor de kop heb genoemd? Zou die blokkade, die de hersens verhindert optimaal te functioneren, kunnen worden opgeheven? Dat is een interessante vraag. Zouden we die blokkade nader kunnen onderzoeken? Daar hebben de mystici het namelijk over. Zal met het opheffen van die blokkade, de voor het functioneren in de wereld noodzakelijke informatie maximaal beschikbaar kunnen komen en efficiënt in communicatie en gedrag kunnen worden verwerkt? Zou dan tegelijkertijd de overvloedige onzin-informatie haar sturende kracht geheel kunnen verliezen? Oltmans Dat kan natuurlijk nooit. Denk even na. Hersens worden gecodeerd. Er worden informatie-‘traces’ in die brij getrokken. Ideeën vermaterialiseren in het neuronen-‘vlees’. Onzin en geen onzin, alles door elkaar, je reinste informatie-tuttifrutti. Ze liggen in chemische en elektrische patronen vast, waar of onwaar. Ideeën transformeren in neuronale verbindingen. Hier ligt het dilemma ‘brain’ en ‘mind’. Vroeger dacht men dat er een dualiteit bestond maar de moderne neurobiologie stelde vast dat er inderdaad verbondenheid bestaat. Ik citeer uit het werk van de neurofysioloog Jose H.R. Delgado in Madrid. Dus dat in één klap wegpoetsen van de onzin in ons hoofd kan nooit. Althans niet via het denken, want neuronen kan je niet afschieten als spreeuwen in een kersentuin. Foudraine Wacht. We onderzoeken. We moeten nooit zeggen dat iets niet kan. Oltmans Wat jij stelt, is een neurofysiologische onmogelijkheid. Een computer kan misschien via een virus doldraaien of per ongeluk de geheugenbank uitwissen. Maar hoe doe je dat met een menselijk hoofd? Bij een computer kan je desnoods de stekker eruit trekken. Stopt de elektro-chemische activiteit in een hoofd, dan ben je klinisch gepiept. Foudraine Wat je hier zegt, raakt de kern van het probleem. Je


25 stelde daarnet: via het denken kan er geen fundamentele wijziging komen. Dat is precies wat alle mystici beweren. Ook dat beeld van de stekker is toepasselijk. Identificatie is die stekker. Volledig geïdentificeerd BEN ik die biocomputer. Gurdjieff zei niet voor niets dat de mens een robot is, een machine. Bij volle identificatie is men gevangen in conditioneringen, in programma's. Ik BEN dan ‘mind’ of ‘body-mind’, want het bewustzijn heeft de starre neiging zich te verweven met het object. Dat is nu precies identificatie. Zo ben ik dan het lichaam, de gedachten, de emoties, alle ideeën die in de hersenen druppelsgewijs zijn binnengebracht. De mysticus stelt: ‘U kunt de stekker van die identificatie eruit trekken. Als dat echt gebeurt, als er een echte Realisatie plaatsvindt, bent u een totaal ander mens. Dan bent u geen slaaf meer van uw conditionering. Hersenspoeling schrijft uw gedrag niet langer dwingend voor. Uw emotionele reactiemachinerie is er nog wel, maar ze heeft geen kracht meer. De angel is eruit.’ Oltmans Fata morgana. Klinkklare nonsens. Er bestaat geen enkele mogelijkheid dit ooit te realiseren. Foudraine Hersens zijn een biocomputer. De mens zou dus, na dit ontwaken, niet meer met de programma's, met alle conditioneringen, ja zelfs niet met de computer op zichzelf geïdentificeerd zijn. Oltmans Vrome droomwens, maar dat bestaat niet. Een zwaar geprogrammeerde menselijke ‘chip’ terug naar af geweest, terug naar tabula rasa? Foudraine Nee. Je begrijpt me niet. Niet naar tabula rasa en tegelijkertijd wel. Laat mij een poging doen deze paradox in woorden te vatten. De werkelijke tabula rasa waar de mysticus over spreekt, na die enorme omwenteling, is puur of absoluut bewustzijn. Er is een bewustzijn gerealiseerd, ontdaan van zijn taaie neiging zich onmiddellijk te verweven met de objecten van het bewustzijn. De mysticus is niet langer de film, maar het filmdoek. Uiteindelijk zelfs het licht uit de projector. Hij ervaart zichzelf als een spiegel die door niets wordt aangetast. Een Gewaar-Zijn waarin alle fenomenen zich laten waarnemen, waarin ze zich spiegelen.


26 De fenomenen zijn er nog wel, innerlijk en uiterlijk - in dat opzicht is er natuurlijk geen tabula rasa -maar hij is al die fenomenen, al die verschijningsvormen niet meer. Hij is ten diepste Stilte, Vrede, Harmonie, totale Beschikbaarheid, en vanuit die positie kan hij nu gebruik maken van de specifieke ‘body-mind’. Maar nu als instrument waarover hij de Meester is, hij is er niet langer de slaaf van. Dat instrument begint dan ook veel beter te functioneren. Oltmans Conditionering wordt dus niet afgedraaid en ‘mind’ wordt niet gedeprogrammeerd? Want als je dat suggereert, zal iedere neurobioloog in de wereldje vertellen dat zoiets onmogelijk is. : Nee, dat stel ik ook niet. Eén ding is zeker. Meer en betere informatie toevoegen, dat werkt niet. De feiten staren ons immers in het gezicht! Onze codering bindt ons. In onze huidige staat van bewustzijn houdt ze ons gevangen in allerlei waanideeën, of je nu een Marxist bent of een aanhanger van de Ayatollah Khomeini. Hoe denk jij dat die ‘chip’ anders kan funtioneren? Oltmans Ik denk dat dit alléén mogelijk is door een constante stroom van nieuwe informatie. Foudraine Kan een mens zijn hersenen overstijgen en een geheel andere identiteit realiseren? Oltmans Het is waanzin om iets dergelijks zelfs maar te stellen. Foudraine Laten we dat toch maar even doen. Het woord Gestalt is interessant. Je kent dat plaatje van twee witte gezichten die elkaar aankijken. Je zegt: ‘Ja, dat zijn twee witte gezichten.’ Plotseling zie je een zwarte vaas. Die is tussen die twee witte gezichten uitgespaard. Je ziet nu alleen maar een zwarte vaas. De Gestalt van een zwarte vaas. Ineens zie je weer die twee witte gezichten. Je kunt niet de ene Gestalt en de andere Gestalt door elkaar heen zien. Plotseling twee gezichten, dan weer die zwarte vaas, die uitsparing tussen die twee gezichten.... Gestaltverandering. Oltmans Streefden Jezus en Boeddha niet naar een dergelijke Gestaltverandering? Foudraine Alle mystici wijzen op die Gestaltverandering. Ze


27 noemen het woord Gestalt niet (Osho deed het een paar keer), maar ze wijzen wel op de mogelijkheid dat de mens in een totaal andere Zijnswijze valt. Dan zeg je, als jij naar mij zou kijken en ik zou ‘de Boeddha’ zijn: ‘Ik ben een mens met mijn huidige functioneren als slaaf van de hersenen en jij bent een supermens. Jij bent aan dit menselijk functioneren, en dus ook dit hersenfunctioneren van duizenden jaren her, op een bepaalde wijze ontstegen.’ De mens in die Zijnswijze ervaart kennelijk iets totaal anders. Hij zegt met grote overtuigingskracht: ‘Dít is de werkelijke Werkelijkheid.’ Oltmans Ik ben geneigd te denken dat een enkele reis naar de ‘funny farm’ dan onvermijdelijk zou worden. Laten we met twee voeten op de bodem blijven. We spreken immers niet over het wijzigen van het ‘mind’-decor bij één uitverkoren Verlichte ziener maar, hoop ik, over de vijf miljard buurtbewoners van deze aarde. Constateren wij niet samen dat het Verlichte zielen, zoals Jezus, in tweeduizend jaar niet is gelukt de verschillende blokkades op te heffen? Foudraine Jezus sprak maar drie jaar, van zijn 30e tot zijn 33e, en geen tweeduizend jaar. Oltmans Nee, maar hij wordt sedertdien geciteerd en nagepraat. De vraag die jij steeds weer stelt, is: zou je die hefboom, dat bord voor de kop, als een brug kunnen optrekken, waardoor de hersens totaal worden ingeschakeld, inbegrepen een Intelligentie die we misschien nog niet eens kennen. Is dat waar je op doelde? Foudraine Ik verwijs inderdaad voortdurend naar een geheel andere Intelligentie die de voedingsbron is, het water in de woestijn van ons huidige ‘domme’ ‘body-mind’-functioneren. Er is informatie over te geven. Wij praten samen met een informatieve bedoeling naar de lezers toe. Oltmans Wij zijn zelf een deeltje van die massa. Foudraine Natuurlijk. Ik zit in deze kamer omstuwd door die zee van Intelligentie. Niet mijn intelligentie of jouw intelligentie, maar... Intelligentie. Die Intelligentie doet mijn darmen schitterend functioneren en mijn hart regelmatig kloppen. Het bord voor mijn kop is het huidige zelf-bewustzijn, zoals ik dit nu


28 beleef. Dit bewustzijn is gericht op het centrum ik. Er is een ervaring van een ik. Dat is de huidige Gestalt. Ze is het gevolg van het totaal van identificatieprocessen van het bewustzijn met de objecten van het bewustzijn. ‘Mind’ zou je geïdentificeerd bewustzijn kunnen noemen. Oltmans Wacht even: waar heb je het over? Foudraine Die centrumervaring is ‘mijzelf’, ‘ik’. Mensen hebben niet alleen gedachten, emoties, verlangens, maar zij menen dat zij dat alles ook zijn. De mens heeft niet alleen een lichaam maar beleeft, door identificatie van het bewustzijn met het lichaam, het geloof dat hij dat lichaam ook in werkelijkheid is. Het is alsof men zegt: ik heb een auto, dus bén ik die auto. Het geheel van die voortdurende identificatieprocessen trekt het bewustzijn samen tot persoons- of zelf-bewustzijn. Op die manier hebben vijf miljard mensen een ik, een mij, en spreken over mij en mijzelf. Zoals ik hier zit, beleef ik het centrum van dit bewustzijn. Daarom zie ik ook een jij. Vanuit die subjectiviteit, vanuit die ik-heid kijk ik naar jou als object. Jij, vanuit jouw subjectiviteit, kijkt naar mij als object. Wij spreken van ik en jij. De essentie van ik en jij is splitsing. Als er een ik is en dus een jij, en een jij en ik, kunnen wij elkaar wel trachten te bereiken, maar dan is er altijd dat bord van gescheidenheid. Oltmans Zelf-bewustzijn. Foudraine Dat is wat wij nu menen te zijn. Hoe het ook is ingekleurd. Joods, Hindoe, christelijk of islamitisch. Daar houdt de psychologie zich mee bezig. Wij nemen als vanzelfsprekend aan dat onze identiteit dat psychische zelf - en daarmee dat zelf-bewustzijn - is. Jij zit daar, althans daar zit dat lichaam, daar zitten hersenen, daar woelt een geweldige hoeveelheid opgeslagen informatie doorheen. Kris-kras energielijnen als gevolg van de hersenactiviteit schieten door al die neuronen. Die hele Gestalt, je herinneringen, emoties, begeertes, anticipaties naar de toekomst toe, die wirwar, die sprinkhanenplagen van gedachten, mede opwellend uit het geheugen als deel van de databank, dat alles kristalliseert zich uit in ‘ik, Willem Oltmans’. Bij mij heerst een soortgelijke sprinkhanenplaag van gedachten. Zo leeft de mens thans, geïdentificeerd met en als


29 ‘mind’ en dát acht ik het grote bord voor de kop. Ik stel dat als het continue identificatiemechanisme zou worden opgeheven, er op datzelfde moment geen ‘ik’ en geen ‘jij’ meer zou zijn. Die Gestalt is dan weg. Ze wordt dan als volslagen illusie doorzien. Dan ben ‘jij’ gepiept, maar niet klinisch! Het bewustzijn, los van de dwang der identificatie, is dan vrij en daarin rust de mens. Hij zal zichzelf ervaren als Stilte, Vrede, totale Beschikbaarheid, Liefde. Het vroegere ‘ik’, het vroegere ‘zelf-bewustzijn’ is slechts instrument geworden dat op hoogst intelligente wijze kan worden ingeschakeld, maar nu zonder dat de ervaring ‘ik - de doener’ voorhanden is. Het is alsof puur bewustzijn het roer overneemt en ‘mind’ (zonder de ervaring van ‘ik, de doener’) volautomatisch de informatie, nodig voor het leven in de wereld, ter beschikking stelt. Men is niet langer ván en verslaafd aan de wereld. De mysticus laat inderdaad letterlijk alles aan ‘God’ over. ‘God’ doet alles, maar ‘God’ dan in de betekenis van Vrij, Transcendentaal, niet-geïdentificeerd Bewustzijn. Zoals ik dat eerder aanduidde met die andere definitie van Intelligentie. Ik zou willen stellen, dat wanneer dit zou gebeuren, er ook eenheid zou zijn tussen ‘jou’ en ‘mij’. Dan is er geen dualisme meer. Het is noodzakelijk dat we over zo'n omwenteling in het bewustzijn nadenken, want de mensheid bevindt zich in een rampzalige situatie. Ons uitgangspunt was immers dat we bezig zijn aan domheid te gronde gaan? Daarom moeten wij onderzoeken hoe het getij is te keren. Er is geen andere optie. Wetenschappers grijpen, zoals je weet, met de handen in het haar. Om die reden acht ik de werkelijke ontmoeting van de wetenschapper met de mysticus van belissende betekenis. (Deze passage voegde Foudraine later bij, zonder dat Oltmans weerwoord kon geven.) Oltmans De mensheid staat inderdaad voor een afgrond. Foudraine Zijn we intelligent genoeg om dit onder ogen te zien? Of blijven we blind? Begrijp je hoe dom we zijn als we de mogelijkheid van een omwenteling van het bewustzijn niet zouden onderzoeken? Oltmans Toch mag je geen ogenblik in je beschouwing de


30 biologische en neurofysiologische werking van de hersenen uit het oog verliezen. Foudraine De voortdurende identificatie met het non-stop gekakel, met de denkfabriek, met alle emoties, dat is de barrière. Het toevoegen van meer kennis, meer informatie, zou alléén maar meer gekakel betekenen. Oltmans Jij neemt domweg aan dat die omwenteling in het bewustzijn mogelijk zou zijn. Foudraine Ik wil dit althans onderzoeken. Oltmans OK, daar doe ik, gek genoeg, nog aan mee ook. Foudraine Waarom gek? Oltmans Voornamelijk, omdat ik denk dat die omwenteling niet kan en ‘ik’ altijd ‘ik’ zal blijven en ‘jij’ tot in je kist ‘jij’. Foudraine Als het ik-bewustzijn (of zelf-bewustzijn) tot een totaal andere Gestalt zou komen, dan zou dat een revolutionaire verandering in het menselijk bewustzijn betekenen. Oltmans Lieve vriend, dat gebeurt in geen duizend jaar. Moet je je toch eens even voorstellen! Denk je ook nog het proces in een zodanige vorm te kunnen samenvatten, dat de bakker op de hoek het zou begrijpen? Foudraine Zo ambitieus ben ik niet. Voorlopig ben jij de bakker op de hoek. Ik ook. Kan het ik-bewustzijn zich wijzigen van zelf-bewustzijn naar iets totaal anders, nu als de dominante Gestalt. Wij zouden dan, zo luidt de uitspraak van de mystici, als organisme zonder ‘ik’ functioneren en wel op een wijze die zó efficiënt, zó intelligent is, dat zelfs de ontmoeting met een mens die deze metamorfose werkelijk heeft volvoerd, de hersencellen doet tintelen. Begrijp je dit? Oltmans Nee. Foudraine Die mens is dan de geleider geworden van die zee van Puur Bewustzijn, die ik zee van Intelligentie heb genoemd. Mijn beschouwing gaat ervan uit dat de dominantie van het zelf-bewustzijn synoniem is met domheid. Want, denk even in, met deze conclusie dat de mens in de greep van ‘mind’, van zelfbewustzijn ‘dom’ is, wordt meteen de hele mensheid tot debiel verklaard. Voor mij bestaat daar geen enkele twijfel over. En


31 degeen, die deze debilitas mentis van het ik-bewustzijn zou overstijgen krijgt dus een zware dobber. Oltmans Dat heb jij al jaren. Hoe doe je dat? Foudraine Wij spreken niet over mij. Oltmans Ik dus wel, want ik zit nog verkleefd aan het iktijdperk. Jij bent al in de oceaan van het wij-water, je zee van Intelligentie. Foudraine Nee, dit heeft niets met mij of wij te maken. Wat ik in ons gesprek tot uitdrukking breng, is mijn denken over deze onderwerpen, als een soort doorgeefluik. Ik stelde vast dat ‘ik’ gelijk is aan domheid en dat het ik-bewustzijn ons naar de afgrond voert. Waarom? Omdat de Gestalt van het ik-bewustzijn ons wel de mogelijkheid gaf voor de onbegrensde ontwikkeling van wetenschap en technologie. Denk maar aan Einstein en de atoombom. Het gaf de ‘domme’ mens de gelegenheid de aarde haast onherstelbaar te vervuilen en te beschadigen. De geest is uit de fles. Die moest ook uit de fles, tot de atoombom toe. De ik-mens kan die fles, die domheid, die beperktheid van zijn ik-bewustzijn, niet doorbreken. Slechts wanneer die domheid zou worden doorbroken, pas dán zal men in staat zijn wetenschap en techniek op de juiste wijze zowel positief te ontwikkelen als te hanteren. Pas dan is de mens meester over het menselijke intellect. Alleen wanneer de mens een totaal ander bewustzijn zal hebben gerealiseerd kan intellect, kennis, kortom het vermogen tot symboliseren, een werkelijke dienaar van Wijsheid zijn. Oltmans Akkoord. Foudraine Die laatste optie, een revolutionaire bewustzijnssprong, kan in principe alléén bij de enkeling geschieden. Ze kan nooit collectief zijn. Hij moet in ‘Oltmans’ geschieden, of in ‘Jan Foudraine’. Wanneer tienduizenden mensen rondlopen in een totaal andere staat van bewustzijn, zou deze bewustzijnssprong een infectueuze kwaliteit kunnen krijgen. Zeker met behulp van de nieuwste informatiemiddelen. Die gerieven had Boeddha niet. Boeddha moest het zonder tape-recorder en video stellen. Oltmans Je doelt dus op het ontketenen van een mentale revolutie, een soort positieve variant op Aids, die niet het


32 lichaam maar de geest blijvend aantast. Foudraine Ja, die de geest althans op zijn plaats zet! Ik doel dus op een ander soort Aids, een bewustzijnsepidemie, een doorbraak van een revolutionaire bewustzijnsontplooiing. Dat is, voor mij, de dringende opgave die voor ons ligt. Laat me herhalen: we zullen ons dienen te beperken tot een diepgaande verandering van het ik- of zelf-bewustzijn. Hier rust een taboe op. Een bewustzijnsverandering wordt als te dreigend beschouwd. Oltmans Waarom? Foudraine Omdat een dergelijke omwenteling te bedreigend is voor het traditionele ‘ik’, dus voor het leven als zelf-bewustzijn waarop de gehele samenleving is gebaseerd. Oltmans Wat is bedreigend wanneer we alleen maar intelligenter zouden functioneren door die kwantumsprong in bewustzijn? Foudraine Desondanks wordt een diepgaande discussie over de mogelijkheid van die kwantumsprong in bewustzijn als bedreigend ervaren. Daarentegen zal de mysticus steeds op een mogelijke sprong in bewustzijn wijzen, een ‘quantum jump’, waar nu zelfs psychologen in geïnteresseerd raken. Denk maar aan de transpersonale psychologie. Deze houdt zich bezig met de vraag of de mens dit ik-bewustzijn (of zelf-bewustzijn) permanent kan overstijgen. Psychologen organiseren zelfs congressen waar ook uitspraken van Boeddha en de Zen-meesters aan de orde komen. Oltmans De neurofysioloog Jose M.R. Delgado benadrukt juist in kringen van mystici en zieners dat het geen zin heeft om over hersens of de ‘mind’ te babbelen zonder daarbij neurofysiologische realiteiten in aanmerking te nemen. Foudraine Toch is er in de transpersonale psychologie een ontwikkeling gaande, als uitvloeisel van de humanistische psychologie. Zij houdt zich met het onderwerp bezig waar wij nu over spreken. Deskundigen in de sociale wetenschappen nemen dit onderwerp dus wel degelijk onder de loep. Oltmans Ze mogen wel opschieten, want veel tijd is er niet meer. De collectieve waanzin grijpt in een onrustbarend tempo


33 om zich heen. Miljarden worden geïnvesteerd in de race naar Venus en Jupiter maar de ‘chip’ in ons hoofd wordt nagenoeg doodgezwegen. En die ‘mind’ is waar het immers om gaat? Het is in ieder geval de essentie van alles, van ‘jij’ en ‘ik’. Foudraine Dat is zeker. ‘Mind’ is het geïdentificeerde, samengetrokken bewustzijn zoals wij het nu kennen. Laten we doorgaan. Wat is denken? Oltmans Dat is het hele proces dat in een hoofd plaatsvindt tussen input en output. Foudraine Waar ik hier op wil wijzen is, dat het hebben van gedachten niet a priori intelligentie insluit. Pas wanneer men dit zal inzien, wordt dat de klap tegen de verafgoding van het denken, het instrument waarmee wij zo volledig geïdentificeerd zijn. Oltmans Denken gebeurt inderdaad volledig ‘at random’. Denken is een vorm van roofbouw op onze databank. Denken wordt doorspekt met informatie waarvan we ons niet bewust zijn. Neuronen ‘poppen’ informatie naar het bewustzijn waar we geen kop of staart aan kunnen ontdekken. Onderzoek heeft zelfs uitgewezen dat functies van de neuronen op de bewustwording vooruitlopen, met andere woorden, de neuronen opereren autonoom buiten jouw en mijn wil om. Dit om te onderstrepen hoe verward we functioneren. Foudraine Je stapt nu even terug naar de kenmerken van de databank. Akkoord. Er zit een enorme hoeveelheid onzin in. We kunnen de informatie die we godsdienst noemen er meteen bij rekenen. Oltmans Want dat is de oorzaak van de meeste verwarring. Daar had Marx toevallig wél gelijk in. Foudraine Je zou kunnen zeggen, nu je Marx erbij betrekt: alle ideologie schept verwarring. Godsdienst is ook een ideologie. Maar terugkerend naar het onderwerp ‘denken’, kunnen we ons afvragen: hoe weet ik dat ik denk? Oltmans Descartes. Foudraine Hij zei: ‘Ik denk dus ik ben.’ Dat is een fundamenteel onjuiste uitspraak. Het ligt anders dan Descartes dacht. Hoe weet ik dat ik denk? Wat weet dat? Ik kan mij bewust


34 worden van die chaotische activiteit, die we denken noemen. Wat is zich daarvan bewust? Waarin speelt zich die voortgaande beweging van het denken af? Oltmans In drie pond protoplasma, waar anders? Het antwoord is duidelijk: dus allereerst in die soep in jouw en mijn hoofd. Foudraine Nee. Denken voltrekt zich in het bewustzijn. Het voltrekt zich in die helderheid die ik al ben. In het ervaren: ik ben. Ik kom tot de conclusie dat ik primair ben. Het is niet: ik denk dus ik ben. Nee, ‘ik ben’ komt eerst. Voordat je denkt, ben je er, in de zin van de ervaring van ‘zijn’. Oltmans Dit is jouw sterkste commercial voor een nieuw ik-bewustzijn. Foudraine Wacht even. Er is een continu ervaren van presentie. Een gevoel van te bestaan. Daaraan kan niet getwijfeld worden. Je kunt alles verbeelding noemen, behalve de ervaring van er te zijn. Ik zou dit ook Bewustzijn of Gewaar-Zijn kunnen noemen. In die ruimte speelt zich het denken af. De vraag is nu of ik voeling kan krijgen met die ruimte of achtergrond, dus niet met de inhoud van het bewustzijn denken, emoties, begeertes, visioenen, et cetera - niet met de data als inhoud, maar met die ruimte of achtergrond als Gewaar-Zijn. Met die spiegel waar ik eerder over sprak. Oltmans De inhoud speelt zich afin mijn gedachten wereld, in de combinatie ‘brain-mind’. Foudraine Nee. De inhoud is je gedachtenwereld en die speelt zich af in het Gewaar-Zijn. Oltmans Dus die constant amokmakende data in mijn brein... Foudraine ...spelen zich af in de stilte van je Zijn. Dat stille Gewaar-Zijn is er al, maar men heeft dit meestal niet in de gaten. Oltmans Totdat ik die data betrek bij mijn gedachtenwereld? Foudraine Het geheel van die data is de gedachtenwereld. Het ‘Zijn’ is niet te betrekken bij je gedachtenwereld. ‘Zijn’ is primair. ‘Zijn’ gaat aan inhoud vooraf. Gedachten profileren zich, verschijnen en verdwijnen, in het bewustzijn als Gewaar-Zijn, wat men al is. De vraag doemt dus op of er een zwaartepunts-


35 verlegging kan plaatsvinden van de inhoud van het bewustzijn - het denken, de emoties, de verlangens, de data - waar men aan zit vastgekleefd, waarmee men totaal is verweven - naar het bewustzijn zelf, naar het Gewaar-Zijn, dat door sommige mystici ‘de Getuige’, de stille achtergrond, wordt genoemd. Een andere benaming is ‘Kennendheid’ of ‘het Wezenlijke Kennen’. Al het andere wórdt gekend, wórdt waargenomen. Maar het Wezenlijke Kennen kan men nooit kennen. Kennen is niet tot kennisobject te herleiden, want dit Kennen is men in diepste zin zelf. Laat ik het anders, vanuit het denken, benaderen. Als men zich afvraagt wat dat ‘ik’ is, leidt dit tot belangwekkende ontdekkingen. Wij zeggen immers altijd ‘ik denk’. Oltmans Ja, of ik geloof, zonder te kennen, laat staan zonder weten. Men beschikt zelfs niet over een minimum van gegevens of kennis, maar men denkt te weten, en nog erger, men gelooft, neemt voor waar aan wat in de verste verten niet is te bewijzen. Foudraine Geloven is ook een vorm van denken. Als ik zeg ‘ik denk’, dan suggereer ik met die uitspraak dat er een soort van orgaantje is, een entiteit genaamd ‘ik’, dat gedachten uitstoot. Het ‘ik’ produceert doorlopend gedachten, een ik-fabriekje van denken. Is dit wáár? Het zou een volslagen illusie kunnen zijn. Het ‘ik’ is immers ook een gedachte! Het is een illusie, dat er een ‘ik’ is en dat er dan óók nog gedachten zijn. Er zijn alléén maar gedachten. Er is alléén maar die stroom, die warreling van gedachten. Die gedachtenbarrage schept de illusie van een denker én zijn gedachten. Deze tweedeling is volkomen illusoir. Er is helemaal geen ‘denker’. Oltmans Nu maak je het te bont. Foudraine Nee, dit is wezenlijk. De Boeddha gaf eens het voorbeeld van een brandende toorts die je in een donkere ruimte ronddraait. Dan zie je een vurige, ronde cirkel. Maar die cirkel is er feitelijk helemaal niet. Die cirkel is een illusie. Het voortjagende denken schept, als die cirkel, de illusie van een ‘ik’. Er zit geen kereltje, als ‘denker’, in je hoofd. Dat voortgaande denken wordt waargenomen, zoals alles, door iets anders. Oltmans Als ik geen ‘ik’, geen denker zou zijn, wat denkt dan volgens jou?


36 Foudraine Dat is de kernvraag. Wie of wat ben ik? Wat is dat ‘iets anders’? Jij bent als ieder ander, de totaalsom van dat eindeloze geroezemoes in je hoofd. Omdat je hier volledig mee vereenzelvigd bent, geeft dit de indruk van een centraal staand ‘ik’. Geheugenplaatjes uit het verleden, gestolde ervaringen, alles wat men zich herinnert en waarmee men zich identificeert, dat alles vormt samen ‘de persoon’. Gedachten- en geheugenplaatjes verschijnen en verdwijnen. Verlangens en emoties verschijnen en verdwijnen. De wezenlijke vraag is waarin zich al die fenomenen afspelen. Oltmans In het samenspel van ‘brain’ en ‘mind’. Foudraine Nee. ‘Mind’ speelt zich ook ergens in af. ‘Mind’ is het geheel van denken, voelen en willen of verlangen. Dát is ‘mind’. Die ‘mind’ speelt zich afin iets anders. Hoe weet ik dat ik denk, voel en begeer? Wat weet dit? Wat weet dat deze hand beweegt? Wat is die Wetendheid? De mysticus verwijst voortdurend naar wat voorafgaat aan de inhoud van het bewustzijn. Hij verwijst naar die stille, waarnemende tegenwoordigheid, dat Waarnemende bewustzijn wat onveranderlijk en moeiteloos tegenwoordig is. Zoals Wolter Keers eens zei: ‘Precies zoals natheid te allen tijde tegenwoordig is in water, zonder dat het water daar ook maar de geringste moeite voor hoeft te doen.’ Wij zijn dermate geneigd verkleefd te zijn met de inhoud van het denken, voelen, begeren, met denkend anticiperen van de toekomst, met kennis per se, dat men die verkleving of vereenzelviging met de inhoud van het bewustzijn kennelijk niet los kan laten. Desondanks speelt alles zich in ‘mij’ af, maar nu ‘mij’ tussen aanhalingstekens. Nu bedoel ik met ‘mij’ het Gewaar-Zijn, de helderheid, de heldere aanwezigheid die ik altijd al was, vanaf de geboorte van dit lichaam. Oltmans Hoe verbind je dit Gewaar-Zijn van het bewustzijn met deugdelijk functioneren, met overleven in de chaos? Foudraine Je gaat te snel. Wij moeten eerst die Gestaltverandering nader onderzoeken. We bekijken nu het ik-bewustzijn (of zelf-bewustzijn) waarmee we verkleefd zijn en waarvoor wij bereid zijn te sterven. Ik wil voor mijn idealen sterven, dus voor mijn gedachten, mijn conditionering. Jij wilt voor jouw idealen,


37 gedachten en conditionering sterven. Oltmans Nu spreek je niet voor mij. Ik weet absoluut niets te bedenken dat het waard zou zijn om voor te sterven, inbegrepen wat we noemen het lieve vaderland. Laat staan uit overgave aan een ander. Er is geen enkele reden om wanneer de kudde doldraait er gedachteloos vrolijk aan mee te doen. Foudraine We zijn bezig met de vraag: wat is het voornaamste kenmerk van de mens? Dat is niet ‘ik denk dus ik ben’, maar dat is de ervaring van ‘ik ben’. Het denken verschijnt in die ‘amness’, die ‘ben-heid’. Het zwaartepunt verleggen van de inhoud naar Puur Bewustzijn als Gewaar-Zijn, dat is het allereerste begin van een transformatie. Hier is een voorbereiding voor nodig. Hier moet men heet voor worden, zoals water dat boven 99o stoom wordt. Die voorbereiding bestaat uit het leren doorzien van de neiging tot identificatie, door telkens weer het Gewaar-Zijn te realiseren dat als stille achtergrond, keuzeloos, louter waarneemt. Zo zaagt een mens de poten onder de stoel van zijn ikgevoel, zijn ‘ik’ of ‘body-mind’-identiteit vandaan. Oltmans Zit er dan in dat pure Gewaar-Zijn geen ik-gevoel meer? Foudraine Nee. Je inmiddels achterhaalde ik-gevoel komt hierdoor op de vuilnisbelt van de illusies terecht. Oltmans Ik blijf moeite hebben met je identificatie-opheffing. Hoe moet dat? Foudraine Een zich steeds verdiepend inzicht in deze identificatie-processen - hoe dat inzicht tot stand komt, daar spreken we later over - geeft aanleiding tot een natuurlijk loslaten van dit identificatieproces. Dan ontvouwt zich op een natuurlijke manier, zonder te trachten het denken te stoppen of te controleren, die stilte. Dat is dan ook precies het begin van diepe meditatie. Wanneer de totale zwaartepuntsverlegging plaatsvindt, realiseert de mens zijn ware identiteit als Puur Bewustzijn. Hij is dan de illusie kwijt dat hij iets anders is dan die ‘natheid’, iets anders dan deze bewuste, waarnemende tegenwoordigheid die hij is, overal, te allen tijde, moeiteloos, of we willen of niet, zelfs


38 wanneer we denken Mijnheer A of Mijnheer B te zijn. Dát is Zelf-Realisatie. Het woord ‘Zelf’ duidt hier dus op Puur Bewustzijn dat zich bewust wordt van Zichzelf en heeft niets met het psychische zelf, de motor van alle zelf-zuchtige activiteit, te maken. Dat ‘Zelf’ is tevens de Intelligentie waar ik steeds naar verwijs. Oltmans En wat gebeurt er intussen met de flitsen, die het denken infiltreren vanuit ons weten, ons geloven en onze databank? Foudraine De inhoud van het bewustzijn bestaat uit zowel de bewuste data als de verborgen data. Dat is alles deel van het geheugen, gesplitst in ‘upper memory’ en ‘deep memory’. Samen met gevoelens, geloofsartikelen, ideeën, angsten, vormt dit de inhoud van het bewustzijn. Waar het hier om gaat is dat bij de switch naar het bewustzijn zelf allerlei blokkades zich kennelijk vanzelf opheffen, dat toepasbare en noodzakelijke informatie veel sneller bereikbaar wordt, en onzin - ook deel van de databank - zijn kracht verliest. Oltmans Sorry, maar je blijft ten behoeve van je pleidooi de neurobiologische realiteit van ‘brain-mind’ veronachtzamen. Je spreekt achteloos over een switch naar bewustzijn, die zomaar allerlei blokkades zou opheffen. Hoe kan onzin zomaar zijn kracht verliezen? Dit is onwetenschappelijk geraaskal. Gaat niet veel authenticiteit verloren? Foudraine Laten we nu niet over authenticiteit spreken. De authenticiteit van het zelf-bewustzijn stelt weinig voor. Er zijn duizenden ‘ikken’ die met elkaar in conversatie zijn en de één doet wat de ander niet wil. Men zegt dit en doet wat anders. Oltmans We denken blijkbaar ook verschillend over de betekenis van het woord authenticiteit. Foudraine Je kunt moeilijk volhouden dat de mens nu uit één stuk is. Oltmans Je denkt toch niet dat authenticiteit ‘uit één stuk zijn’ betekent? Foudraine Het gaat hier om de vraag of de mens uiteindelijk het zwaartepunt kan verleggen van de inhoud van het bewustzijn naar bewustzijn puur, bewustzijn sec. Ons huidige zelf- of


39 ik-bewustzijn staat gelijk met verkleefd zijn aan inhoud. Pas wanneer die verklevingen worden losgelaten, zal dat de eerste klap zijn die alles open gooit. Dan wordt een mens zich bewust, dat bewustzijn zelf zijn primaire identiteit is. Dit betekent echter wel, dat wanneer je die verkleving met de inhoud van het bewustzijn loslaat en definitief opheft, je daarmee ook de verkleving met de vertrouwde ervaring ‘ik’ overboord zet. De definitieve zwaartepuntsverlegging naar dat pure bewustzijn, of Gewaar-Zijn, geeft de ervaring van een tunnel, waar men doorheen gaat. Het geeft een stervenservaring. Het vaste geloof in een ‘persoon’ gaat dan als een voetbal de lucht in. Of liever, men realiseert zich dat er nooit een ‘persoon’ is geweest. Je pseudo-authenticiteit gaat verloren. Oltmans Dus toch authenticiteit aanroeren? Jij denkt, maar bewijst niet, dat er een pseudo-authenticiteit zou bestaan. Je ontwijkt bovendien, althans hier, de vitale vraag, hoe inzicht in klakkeloze identificatie tot stand kan komen. Foudraine In werkelijkheid wordt een mens, bij die zwaartepuntsverlegging, letterlijk herboren. Herboren als het tijdloze, ruimteloze, oneindige Bewustzijn dat hij altijd al was en dat nooit geboren werd en nooit kan sterven. Tijd wordt dan waargenomen vanuit het tijdloze, ruimte vanuit het ruimteloze. De mysticus verwijst naar een wezenlijk Kennen dat tijdloos is en herkent tijd als een functie van het denken. Oltmans Nogmaals: hoe komt dit inzicht tot stand? Ik ben overigens blij dat je niet meer over een ‘switch’ en met ‘één klap’ spreekt maar je ‘quantum-jump’ in zwaartepuntsverlegging hebt veranderd. Foudraine Om herboren te worden, moet men eerst door een sterfervaring heen. Wij rollen uit de schede, als lichaam. Verlichten zeggen: ‘Het was misschien een aardige lichamelijke geboorte, maar dat stelt weinig voor.’ De ware geboorte, de wedergeboorte, is die zwaartepuntsverlegging van datgene dat jij dacht dat je was, die psyche, die persoonlijkheid, die inhoud, naar je ‘ware natuur’. Naar je ‘oorspronkelijke gezicht’, zoals de Zen-meester zegt. ‘Je essentie’, zei Gurdjieff. Dat is puur bewustzijn. Op dat moment, dat de verkleving - het totaal van de


40 vereenzelvigingsprocessen - zich opheft, klapt het ik-bewustzijn uiteen. Wanneer we dan nog een stap zetten, dan blijkt alles puur bewustzijn te zijn. Mijn pantoffels, de kat, de bomen, ook gedachten en emoties; alles wat ‘wereld’ is, al het manifeste, alles wat waargenomen kan worden, blijkt dan een dans van gemodificeerd bewustzijn te zijn. Waarom is men in deze gedachten niet geïnteresseerd? Oltmans Het vereist dóórdenken. Daar is de moderne mens te onrustig, en te oppervlakkig, voor. Men is een weerspiegeling van het levenstempo en is blootgesteld aan een bombardement van elektronische media. Men lijdt aan doodsangst om de status quo te verstoren. Men vreest de realiteit, terwijl alléén aanvaarding van de wereld en het leven, zoals dezen zijn, waarachtige rust zou brengen. Foudraine Ik benadruk dat men de identificatie met alle overtollige bagage wel degelijk kan doorbreken. Pas dan vindt een definitieve zwaartepuntsverlegging plaats. Maar hier is voorbereiding en toewijding voor nodig. De uiteindelijke zwaartepuntsverlegging zal zich in een ondeelbaar ogenblik voltrekken, zoals water in stoom overgaat. Wanneer die bewustzijnstransformatie plaats heeft, zal deze permanent zijn. Is dit misschien bedreigend? Oltmans Die overgang, existentieel gesproken, zal zoiets zijn als het verlaten van het ouderlijk huis. Het kind is ook als de dood zich los te maken van de ouderlijke geborgenheid. Is het angst voor het onbekende? Men mist de Columbus-mentaliteit, van durven doen en handelen, en het er op wagen waar men terecht komt. Foudraine Een juiste observatie. Men mist de avontuurlijke geest. Oltmans Denk maar aan die notedoppen van Jan van Riebeeck of Jan Pieterszoon Coen. Daar was lef voor nodig. Ze hadden bovendien geen betrouwbare continentenkaart, zoals wij nog altijd geen betrouwbare handleiding van de ‘mind’ bezitten. Vandaar de chaos. We komen altijd weer als Columbus op andere plaatsen terecht dan we willen.


41 Foudraine De kaart die de huidige mystici overhandigen, zegt dat wij onderzoek niet primair op materie moeten richten, maar stil moeten blijven staan bij de vraag, hoe de ‘chip’ in ons hoofd functioneert. En vooral, wat moet worden gedaan, welke weg zou moeten worden bewandeld om een begin te maken met het wegnemen van angsten teneinde een ander inzicht te verwerven in de menselijke toestand. Een inzicht dat mensen rijp zou kunnen maken voor de transformatie van het bewustzijn. Oltmans Blijft bij mij de onthutsende vraag: hoe maakt men mensen massaal bewust van de mogelijkheid, of de noodzaak, zoals jij het ziet, van bewustzijnsverandering of van het zich bewust worden van die identificatieverwarring?


42

Tweede gesprek Foudraine In ons vorige gesprek constateerden we dat in de hersenen, de biocomputer, een gigantische hoeveelheid informatie is opgeslagen. Oltmans Ja, ‘brains’ weten onvoorstelbaar veel meer dan zij kunnen vertellen. Die informatie ligt te rotten in de catacomben, als een Oost-Indiëvaarder, gedeeltelijk beladen met gouden munten, op de bodem van de oceaan. Informatieprocessors (neuronen) pompen uit eigener beweging herinneringen naar het bewustzijn, en wanneer zich in het nu een incident voordoet dat associaties met het verleden oproept, springt een van die 280.000.000.000.000.000.000 stukjes informatie uit de gemiddelde ‘brain’ op je ‘mind-screen’ en herinner je je wat twintig, dertig jaar eerder werd gecodeerd. Foudraine Maar de werkelijkheid is altijd NU. Realiteit is NU. We leven niet gisteren of morgen. Gisteren en morgen bestaan niet. Die zijn nooit actueel. Het zijn plaatjes in de geest die NU worden waargenomen. We leven altijd in het nu-moment. In confrontatie met de werkelijkheid, moet dan op snelle wijze informatie, altijd uit het verleden, beschikbaar komen teneinde daarmee actie te kunnen ontplooien. Laat ik eerst iets zeggen over die informatie. Er is natuurlijk informatie, die een mens nodig heeft om adequaat te kunnen functioneren. Oltmans Stoppen bij het rode licht. Foudraine Precies. Ook taal die je hebt geleerd, behoort tot die informatie. Iemand die als chirurg wil functioneren, heeft kennis nodig voor het ontwikkelen van zijn beroepsvaardigheid. Er is informatie nodig om de weg naar huis te vinden. Wanneer we alle informatie op slag zouden verliezen, al onze kennis dus, zouden we totaal gedesoriënteerd raken. Ik kan mij op jou als ‘Willem Oltmans’ oriënteren. Dat is weliswaar een naam, maar het geeft mij de gelegenheid om tot een vorm van oriëntatie in communicatie te komen. We beschikken dus over een hoeveel-


43 heid informatie, toepasbaar op de feitelijke situatie, van de werkelijkheid NU. Uiteraard moeten we die informatie beschouwen als een belangrijke mogelijkheid voor actie en gedrag, voor het functioneren in de wereld. Oltmans En hoe scheid je het kaf van het koren? Foudraine Dat is de kernvraag. Het kaf - daar zullen we het wel over eens zijn is de smurrie die in de hersens is gepompt, zoals de ideologische en godsdienstige concepten. Zo staat de ‘jood’ tegenover de ‘Palestijn’. Aan de hand van voorgeprogrammeerde godsdienstige informatie springt de ‘Palestijn’ de ‘jood’ - of omgekeerd - naar de strot. Godsdienst met alle associatieve verbindingen - en we kunnen er meteen nationalisme aan toevoegen - is terug te leiden tot die in de jeugdjaren in de biocomputer binnen-gebrachte informatie. De ‘jood’ associeert met ‘holocaust’ of de ‘veiligheid van Israël’. De ‘Palestijn’ meent dat hij verdreven zou zijn en dat Allah hem opdraagt om als martelaar naar het islamitische paradijs te komen. Deze uit de databank voortgekomen gedachten zijn in feite geënt op nationalisme en godsdienst. Hier heb je dus een aanwijsbare dosis kaf. De hersenen zitten er vol mee. Alle ideologieën, onwrikbare meningen en heilige overtuigingen zijn ons van kindsbeen aangereikt. Er was toen nog geen intelligent onderscheidingsvermogen voorhanden. Ze zijn dus klakkeloos en zonder objectiverende tegenkrachten ingeprogrammeerd. Oltmans Je bedoelt dat die fatale smurrie nooit onze eigen keuze is geweest. We worden met uit het verleden gedateerde hallucinaties opgezadeld, waar we als baby's en kinderen weerloos tegenover staan. Het is alsof je een prachtige, gezonde, van God gegeven akker voor de landbouw al bij voorbaat met pesticiden bewerkt, als om zeker te zijn dat de groei van een natuurlijke oogst onmogelijk wordt. We moeten weer organisch gaan denken. Foudraine Zeker. Een kind wordt niet als ‘jood’ of ‘christen’ geboren. De begrippen ‘jood’ en ‘christen’ worden in die biocomputer gestampt. Ze worden ingeprent vanaf het moment dat de nieuwgeborene de ogen opent. Zo worden ‘brains’ van vijf miljard wezens in oneindige variaties geconditioneerd.


44 Oltmans De Amerikaanse psycho-historie verricht belangwekkend onderzoek naar de origine en het ontstaan van dergelijke ontsporingen en vat dit werk samen als ‘Fantasy Analyses’. Rimbaud meende dat ‘love had to be reinvented’. Psycho-historie houdt zich bezig met het herontdekken van de geschiedenis, grijpt terug en analyseert er de psychische wortels van en dan zie je pas wat voor smurrie er uiteindelijk komt bovendrijven. Foudraine Hier komen alle meningen en overtuigingen uit voort. Identiteiten, zoals ‘christen’, ‘Hindoe’, ‘boeddhist’, ‘moslim’, ‘jood’, ‘communist’, ‘socialist’, noem maar op. Al deze geloofsartikelen werden in de ‘mind’ opgeslagen, in een ver verleden, terwijl de werkelijkheid zich altijd afspeelt NU. Dít, dit moment van waarneming, speelt zich af in het heden. NU, op dit moment, worden we geconfronteerd met de realiteit. Overigens, dit is een formulering waar de Zelf-Gerealiseerde wel over zal glimlachen. Want als ‘ik’ weg ben, als zelfs de ervaring van subjectiviteit in de zin van het ervaren van een vaag soort ‘zelf’ als aparte entiteit is opgelost, waar is dan de confrontatie? Als de ervaring van subjectiviteit wegvalt, valt ook de ervaring van object weg. Er ontvouwt zich dan een non-duale staat van bewustzijn, van eenheid, een ervaren dat altijd NU is. De mysticus Douglas Harding noemde het ‘Leven zonder Hoofd’. Leven als Leegte waarin al het veranderlijke, dat wat is en telkens weer anders is, verschijnt in het onveranderlijke. Dat onveranderlijke, vormloze, lege bewustzijn is een levende leegte en ze kan worden gevuld met de ene waarneming na de andere, omdat bewustzijn een oneindig potentieel heeft. Daarom zegt de mysticus: ‘De hele wereld verschijnt in mij.’ Een ding is zeker, de in de hersenen opgeslagen informatie, die mijn gedrag, waarneming of actie nu zo dwingend bepalen, is verleden tijd. Je zou kunnen zeggen: ik ben met mijn volgepropte hersenen, als zelf-bewustzijn, volledig geïdentificeerd, daarmee in de ban van die informatie en zo totaal gescheiden van het leven. Zo is men een wandelende gevangene van het verleden. Ik leef in en existeer als het verleden, zoals Lazarus in zijn graf.


45 Het is nog erger. ‘Ik’ ís het verleden! Zolang dat ‘ik’ regeert als dominante identiteit kan de realisatie van dat eeuwige NU niet tot stand komen. (Deze passage voegde Foudraine later bij, zonder dat Oltmans weerwoord kon geven.) Oltmans Wat die informatie betreft, er is ook nog altijd de factor van overgedragen genetische informatie. Zelfs een nationaal bindend symbool kan de gevangene zijn van een reeds lang achterhaald sprookje. Veel nonsens zit in de neuronen gekerfd en is niet meer weg te branden. Deze symptomen voltrekken zich wereldwijd. Dus eigenlijk zijn we met zijn allen niet alleen beschadigd, maar huiveringwekkend in het verleden gevangen. De tekenen zijn er dan ook naar. Er zou een radicaal ander aap-noot-mies moeten komen. Piagets onderzoek heeft uitgewezen dat de gemiddelde jonge mens vanaf zijn twaalfde jaar zelfstandig begint te denken en functioneren. Dus zeker vanaf de middelbare school moet er een ‘crash-program’ worden ontwikkeld om de opgroeiende jeugd ervan te doordringen, hoeveel klinkklare onzin en waanideeën bij voorbaat werden geprogrammeerd, temeer omdat de jeugd nog onmondig is. Neuronen coderen is betrekkelijk eenvoudig, maar hoe decodeer je de ‘mind’. Foudraine Laten we hier even stoppen en samenvatten. Wat ik hier probeer te verduidelijken is hoe een radicale omwenteling in het bewustzijn, als laatste optie, tot stand kan komen. Het mag ‘onrealistisch’ klinken, daar ben ik mij wel degelijk van bewust. Jij beluistert mij en vraagt of er niet een totaal ander aap-noot-mies zou moeten komen. Zie je hoe ver we nog van elkaar verwijderd zijn? Je duikt, overigens begrijpelijk, terug naar een visie die de menselijke toestand qua bewustzijn geheel onverlet laat. Je begint over heropvoeding te praten. Oltmans Helemaal niet. Heropvoeding impliceert dat je, nadat eerst in het wilde weg de grootst mogelijke onzin in de ‘chip’ van het kind is gebracht, later probeert de warwinkel door andere informatie bij te sturen of bij te slijpen. Wat ik stel is dat die generatie, die de verantwoordelijkheid draagt voor de software van kinderbreinen, de koppen bij elkaar zou moeten ste-


46 ken om in gezamenlijk overleg tot de conclusie te komen dat het niet langer aangaat om de meest irrationele noties in kinderbreinen te drammen. Foudraine Een radicaal andere opvoeding impliceert radicaal andere opvoeders. Je visie stoelt helaas op een idealisme zonder enige basis. Duidelijk is dat jouw radicaal andere opvoeding de structuur van de mens, de opvoeder, buiten beschouwing laat. Het blijft een functioneren in de oude structuur, de structuur van een denker en diens, nu nieuwe, gedachtenpatronen. Laten we er niet omheen draaien. Een denker is nooit NU. Hij is óf in de toekomst, óf in het verleden. Dát is de ervaring. Oltmans Maar als mensen werkelijk hebben begrepen dat zij malfunctioneren op basis van achterhaalde en niet meer ter zake doende informatie, dan pas kan men beginnen aan het werken met een nieuwe lei. Je ontkomt immers niet aan gecodeerde onzin, die je als informatie, als weten en geloven, mee in je kop draagt? Alles wat we denken en doen komt voort uit die privé-encyclopedie, onze databank. Bedenk even, de Amerikaan Morton Hunt meldde dat we vijfhonderd Encyclopedias Britannica in ons hoofd meedragen. Intussen is het merendeel van deze kennis achterhaald of onwáár. En dan vraagt men zich in opperste verwondering af waarom er in de beschaafde wereld de meest krankzinnige dingen gebeuren. Men pompt immers zijn wijsheid voornamelijk uit eigen brein. Je ontkomt niet aan de eigen databank. Alles wat we denken en doen halen we uit die warrelpoel. Hoe kan men zich nog verbazen over de huidige chaos? Foudraine Denkprocessen zijn nu eenmaal nodig. Denken gebruikt men bij communicatie, taal, de weg vinden, een beroep uitoefenen en wetenschappelijke activiteit. Zou er een mogelijkheid zijn dat mensen in het leven van alledag, in het NU-moment, vanuit een direct waarnemen, zonder enig denken, althans zonder bij voortduring al die opgeslagen informatie in te schakelen, en er de gevangene van te zijn, functioneren? Oltmans Dat kan natuurlijk nooit. Dat kan neuro-fysiologisch immers niet? Wanneer we niet rigoureus blijven uitgaan van de biologie en het vaststaande functioneren van de ‘mind’


47 komen we hier nooit uit. Primair ligt vast hoe hersens functioneren, bij een orang-oetan en bij ons. Foudraine Zou het neurofysiologisch ondenkbaar zijn om waar te nemen, te responderen, NU, zonder het inschakelen of aan de leiband lopen van de databank in de hersens? Dat zou pas echte spontaniteit zijn of ‘right action’, waar Krishnamurti telkens naar verwees. ‘Response’ in tegenstelling tot ‘reaction’. Oltmans Sorry, maar wat is volgens jou het verschil tussen ‘response’ en ‘reaction’? Foudraine Reactie is gedrag dat gedetermineerd wordt door het verleden. ‘Response’ is nu en komt voort uit puur bewustzijn dat niet langer in de greep van het verleden is. In zijn gedrag is de mysticus ook volmaakt onvoorspelbaar. Oltmans Niet denken, het uitschakelen van de elektro-chemische werking van neuro-transmitters en de ganse hersenmachinerie, lijkt mij ondenkbaar. Ik luister naar de bel, ik herinner me onze afspraak, ik weet wie jij bent, ik ga naar beneden, ik laat jou binnen, we beginnen te werken, want ik herinner me dat we afspraken onze gesprekken op te nemen en ik zit nu naar jou te luisteren, ondanks misschien eigen en andere opvattingen, probeer je te begrijpen en luister naar jouw visie die ik afweeg tegen mijn eigen kennis en overtuiging. En jij wil zeggen dat dit mogelijk zou zijn bij uitschakeling van mijn chip? Foudraine Het lijkt mij essentieel om in te zien dat veel van wat je zegt pas echt mogelijk is door het uitschakelen van de chip. Het is namelijk niet waar wat je stelt. Juist doordat je denkt, doordat je afweegt en telkens vergelijkt met eigen kennis en overtuigingen, kán je niet echt luisteren. Wij zijn voortdurend bezig met denken, in gedachten verzonken. Daardoor zouden wij wel eens niet efficiënt en intelligent kunnen handelen. Denken is dromen met open ogen. Dat is de essentie van het probleem. Jij zegt dat een staat van niet-denken ondenkbaar is. Als je over die staat van niet-denken gaat nadenken ben je al verloren. Je kunt je die staat van niet-denken niet voorstellen. Wanneer je er een voorstelling van maakt, ben je al uit die staat van niet-denken. Je komt in opstand ten aanzien van de staat van niet-denken,


48 vooral omdat zo'n stilte zou worden weersproken door neurofysiologische interventies. We botsen hierover, dat gebeurde ook tijdens ons eerste gesprek. In feite komt dit meningsverschil voort uit een materialistisch standpunt, gedragen door de wetenschapper en door de bewustzijnsbeschouwing van de mysticus. Aan die laatste beschouwing wordt door de wetenschapper de eis gesteld om deze met harde feiten, liefst als uitkomst van een wetenschappelijke methodologie, te bewijzen. Ik moet je er overigens op wijzen dat je een groot deel van je leven in die zegenrijke staat van opperste stilte, vrede, harmonie - van niet-denken - hebt doorgebracht. Oltmans Jij blijft volharden in de mogelijkheid van het uitschakelen van de werking van ‘brain-mind’. Het is bewezen dat die werking zelfs plaatsheeft wanneer we zogenaamd slapen. We hebben dan misschien geen controle over de gedachtenstroom want de lichten van de ‘mind’ flikkeren en staan op oranje. Hierdoor lopen gedachtenprocessen dan door elkaar. Niets klopt meer echt. De ‘mind’ draaft door, zelfs wanneer men denkt te rusten. Die elektro-chemische machinerie staat nu eenmaal nooit stil. Die draai je niet zo maar af. Een staat van niet-denken verkrijgt men misschien door bewusteloosheid, maar wat jij voorstaat is een staat van bewustzijns-loosheid bij het volle bewustzijn. Dat is toch in strijd met de biologische werkelijkheid. Foudraine Had je gedroomd. Jij verwart inhoudsloosheid met wat jij noemt bewustzijnsloosheid. Maar waar het nu precies om gaat, is dat inhoudsloos bewustzijn leeg of puur bewustzijn is in de zin dat inhoud dan is overstegen. Daarom spreken we ook wel over transcendentaal bewustzijn. Uiteraard gaan in een droomtoestand symboliserende processen in beelden door. Maar besef je, dat er ook nog een fase is tijdens je slaap dat je niet droomt? Dat noemen we de diepe droomloze slaap. Dan moet het denken toch tot stilstand zijn gekomen? Een mens bevindt zich dan in een staat van volledige rust en ontspanning. Het is een toestand waarin wereld en lichaam en ‘ik’ geheel zijn vertrokken. Tijdens die droomloze slaap kan er geen andere toestand dan van puur Zijn bestaan.


49 Daardoor ervaar je in de ochtend het gevoel van lekker te hebben geslapen. Het is niet voor niets dat Verlichten ons telkens weer wijzen op die toestand van diepe droomloze slaap, omdat dít op zichzelf al een staat van Verlichting zou zijn. Alléén deze zou bewust moeten worden ervaren. Het geheugen kan daar ook niet bij. Daarom herinner je je die fase niet. Maar een gat in je geheugen is geen gat in je bestaan, zoals ik eens heb horen zeggen. Oltmans Maar op welk moment van de dag zou bij mensen, die om half zeven de wekker laten afgaan om tegen half negen achter het loket op het postkantoor te kunnen zitten, of die om half zeven thuiskomen, pantoffels aantrekken en in een stoel zakken om naar de televisie te kijken, zich deze denkloze toestand moeten manifesteren? Foudraine Daar zijn we het over eens. Zoals het nu is zijn mensen ratelende biocomputers, die non-stop denken. Ze handelen voortdurend op basis van die produktie, van die denkprocessen waar ze volledig mee geïdentificeerd zijn. Er is inderdaad nooit rust in de hersenen, behalve in die toestand van diepe droomloze slaap. Oltmans Ik weet wat mensen zouden kunnen doen. In plaats van op zondagochtend naar het anachronistische gebazel van pastoors en dominees te gaan luisteren, zou men die uurtjes kunnen aanwenden om in een denkloze bewustzijnstoestand, als door jou aanbevolen, te geraken. Pas dan zou men tot zijn zinnen komen ná de rat-race van de afgelopen week! Foudraine Zeker. Dat zou het begin van meditatie zijn. Pas dan zouden mensen in contact komen met wat ik ‘waarachtige Intelligentie’ zou willen noemen. Ze bevinden zich natuurlijk al in dat denkloze bewustzijn, maar ze hebben deze primaire identiteit niet in de gaten. Ze zijn, zoals iedereen, in een staat van ‘forgetfullness’. Ze zijn dit objectloze bewustzijn ‘vergeten’ door die totaal overheersende identificatieneiging. Pas wanneer dat mechanisme wordt doorzien, zal het zich ontbinden en ontstaat er een ‘Self-remembering’. De spirituele leermeester, de goeroe in de hoogste zin van het woord, zal altijd een frontale aanval doen op de hardnekkige identificatie met de ‘body-mind’. Zo


50 zou men de ontwakende activiteiten van de Verlichte leermeester kunnen samenvatten. Die ‘Self-remembering’ maakt de uitspraak ‘God (of het Koninkrijk der Hemelen) is in U’ letterlijk waar. Als je dit een wetenschapper probeert duidelijk te maken, begint hij waarschijnlijk hartelijk te lachen. Maar dit lachen berust op een beduidende arrogantie en een wezenlijk gebrek aan informatie over - en ook inzicht in - wat mystici werkelijk te zeggen hebben. De vraag blijft: wanneer een mens zich in een toestand van volkomen leegte zou kunnen verwerkelijken, dus een uiteindelijke staat van ‘niet-zelf’ zou bereiken waarin geen enkele egocentrische beweging meer plaats zou vinden, zou hij dan wellicht open staan voor die super-Intelligentie, die tevens universeel bewustzijn is waar de mystici over spreken? Begrijp je, dat dit een totaal andere staat van bewustzijn is? Oltmans Denk jij dat George Bush of Mikhail Gorbatsjov dit zou kunnen volgen? Of anders de achterneefjes Ruud Lubbers en Wim Kok? Foudraine Jij en ik zijn toch niet voor niets tot de conclusie gekomen dat de mens in zijn huidige, geïdentificeerde, staat van zelf-bewustzijn hopeloos vast zit aan een grote hoeveelheid opgestapelde informatie die meestal pure onzin en fantasie is? Het voorbeeld van de ‘jood’ en de ‘Palestijn’ is daarvoor klassiek. Als ik zeg: ‘Ik ben een christen’, betekent dit dat Intelligentie al buiten spel staat. Ik kan eenvoudig geen ‘christen’ zijn én Intelligent functioneren. Het mag vreemd klinken, maar probeer het te begrijpen. De geringste identificatie, bijvoorbeeld met een geloofsovertuiging, houdt al een gescheidenzijn in. Het vult de leegte van het objectloze bewustzijn als totale beschikbaarheid onmiddellijk op. Iedere identificatie met ‘iets’, een herinneringsplaatje, een denkbeeld, een emotionele energie doet dat immers? Alléén de totale overgave aan die leegte kan de vervloeiing met die universele Intelligentie tot stand brengen. Aan geloofsactiviteiten, moraal, geboden en verboden, aan een of andere ethiek vastkleven en er door voortgestuwd worden, heeft niets met Intelligent functioneren te maken. Ik kan ook geen ‘Nederlander’ zijn (en echt menen dat ik dit ben) en


51 denken dat ik Intelligent bezig ben. Ik kan ook mijn naam niet zijn. Dat is niets anders dan een etiket dat aan mijn grote teen werd gebonden toen ik ter wereld kwam. Ik ben niet wezenlijk die naam. Oltmans Misschien is het toch beter om te proberen Jan Foudraine te blijven, vooral met het oog op je pensioen van Willem Drees. Summa summarum: er is dus een andere bron, een super-Intelligentie, die niet tot ons doordringt doordat we overstemd worden door die chip vol kakelende onzin. Foudraine Ja. Of liever, wij zijn nu die chips. Dat ‘ik’ ís die chip. We zijn constant bezet als gevolg van die ratelende biocomputer waarmee we volledig geïdenticeerd zijn. Anders gezegd, wij zijn, als ik-bewustzijn, afgescheiden van werkelijk Leven. Leven, maar nu met een hoofdletter L. Dat werkelijke Leven zou wel eens Intelligentie kunnen zijn. Het zou ook Liefde kunnen zijn. Je hoeft maar naar de natuur te kijken. Leven of Intelligentie bruisen om ons heen en kloppen voortdurend aan onze poort, maar wij, afgescheiden van alle contact met de bron waar al het gevormde uit voortkomt, weten niets beters te doen dan die natuur te vernietigen. Oltmans Jij wilt dus met een soort computervirus de ‘mind’ uitwissen, om daarna weer de stekker in het stopcontact te steken. Foudraine Was die ‘mind’ maar uit te wissen! Dat kan inderdaad niet. Ik noemde daarstraks het begrip identificatie. Uitwissen is in feite de-identificatie. Geen enkele mysticus loopt rond met een ‘uitgewiste mind’. De mysticus drukt zich immers op een geheel eigen wijze uit? Ook zijn eigenschappen en psychologische kenmerken zijn uitdrukking van een levenservaring, die eerder werd geregistreerd. Sommigen van hen hebben weinig kennis opgeslagen en beschikken dus ook over een beperkt vocabulaire. Osho beschikte over een gigantische bibliotheek zowel voor als na zijn Verlichting. Ik denk dat hij mede hierdoor erin slaagde een maximaal effectieve oproep te doen. Da Free John is een echte Amerikaan. Zijn conditionering is overduidelijk. Osho, geboren en getogen


52 in India, droeg vele kenmerken van de Oosterse mens. Al deze mystici stellen dat ‘mind’, inclusief de conditionering, zijn heerschappij kan verliezen en wel wanneer de identificatie ermee definitief wordt doorbroken. Dan pas raak je aangesloten op de hoofdwaterleiding. Licht - om het zo te zeggen - wordt dan je ware identiteit. Een Licht (of Intelligentie) zal vanaf het moment dat het de mens doorstroomt, er één mee wordt, alle onzin van zijn dwingende kracht ontdoen en tegelijkertijd de adequate informatie weten te mobiliseren. Oltmans Je ontwijkt nog steeds het cruciale punt van hoe een mens die routineuze identificatie zou kunnen verliezen. Identificatie met wat eigenlijk? Is dat de enige manier om Verlicht te worden? Foudraine Wacht er nog even mee. We komen er dieper over te spreken. Maar geloof me, ieder mens is een potentiële Verlichte. Het is zijn geboorterecht. Het enige wat ik nog ten aanzien van die codering (of programmering) zou willen opmerken, is dat een werkelijk verankerd, geworteld zijn in Puur Bewustzijn (waarbij de codering haar heerschappij dus verliest) een weldadige uitwerking blijkt te hebben. De mysticus spreekt van transfiguratie. Ik heb begrepen dat zich cellulaire veranderingen voordoen bij het persisteren in deze hoogste staat van bewustzijn. Zelfs een verandering in het functioneren van hersencellen, misschien wel van alle cellen, werd door Krishnamurti frequent genoemd. Oltmans Nog even over dat geboorterecht. Volgens mij is het een ieders geboorterecht om niet weerloos voor je zesde jaar vergiftigd te worden met de opeengehoopte shit der eeuwen. Foudraine Zeker, dat is óók een geboorterecht. Maar de stand van zaken is dat ‘de cultuur’ eenvoudig doorwalst, zichzelf in het denken wil handhaven en niemand toestaat er definitief en permanent uit te vallen. De ‘maatschappij’, de ‘samenleving’, verdicht zich als ‘mind’ en verzet zich daartegen. Oltmans Wat zegt jouw Meester Osho overigens over de bescherming van dit geboorterecht van onschuldige kinderen? Foudraine Op dat niveau - niet bepaald het hoogste - zou hij antwoorden dat mensen voorlopig maar eens zouden moeten


53 ophouden met kinderen krijgen, althans tot na ze werkelijk volwassen zijn geworden. Oltmans Maar wordt een mens ooit werkelijk volwassen? En waarom keerde Osho zich zo fel tegen homosexualiteit? Foudraine Een interessante observatie. De mens is pas volwassen als hij Zelf-gerealiseerd is. Dat betekent dat de gehele mensheid, inclusief jij en ik, niet alleen debiel is maar ook nog infantiel. Oltmans Gezellig, maar waarschijnlijk wel waar. Welk ‘mind’-proces voltrekt zich opdat die Intelligentie het functioneren van de mens werkelijk bereikt? Foudraine Dat kan alléén als ‘jij’ wegvalt. We zouden deze propositie existentieel kunnen maken en de vraag opperen - ik stel die nu aan jou, maar zou die ook aan mezelf kunnen stellen: wil jij Intelligent worden? De formulering is wel niet helemaal juist, maar vooruit. Intelligent ‘worden’ zou wel eens de kern van onintelligentie of domheid kunnen zijn. Oltmans Ik heb er geen bezwaar tegen. Slim worden is nooit weg. Foudraine Ik bedoel niet slim, nee, ik doel op Intelligent zijn. Het gaat in deze beschouwing niet langer om het vermeerderen van informatie. Je maakt steeds opnieuw de associatie met beschikbare informatie, die dan vermeerderd, gezuiverd, heroverdacht zou moeten worden. De vraag is of een mens bereid is de prijs te betalen om die Intelligentie deelachtig te worden - dus een te worden met die Intelligentie. Het draait steeds weer om dat ‘ik’, dat ‘zelf-bewustzijn’, die ‘mind’, de heerschappij van dat denken. Dát is de uiteindelijke prijs die moet worden betaald. Dát is waar de Wijzen over spreken. Oltmans Klinkt voor mij een beetje on-wijs, die wijzen. Een wijs man is een contradictio in terminis in deze wereld. Zelfs wijzen zijn te onaf om wijs te zijn. Foudraine Een wijs mens is een ik-loos mens. Of je het nu leuk vindt of niet, ze bestaan. Oltmans Dus zelfs jij gelooft in sprookjes. Foudraine Ja, ik ben bereid de onmogelijke droom te dromen.


54 Wanneer de identificatie met de persoonlijkheid met al haar conditioneringen totaal is doorbroken, zou, zoals in het geval van de eerder genoemde ‘jood’ en ‘Palestijn’, een ‘niemand’ staan tegenover een ‘niemand’. Dan bevinden zich twee ‘human beings’ in het landschap tegenover elkaar. Die twee ‘niemanden’ zullen dan gelijk zijn aan elkaar omdat zij beiden zijn vervuld van eenzelfde superieure Intelligentie. Zijn mensen bereid om die ‘niemand’ te zijn, waarbij het vroegere ‘ik’ is uitgedoofd, zijn zij bereid ‘niets’ te zijn? Oltmans Dat nieuwe ‘niets’ is dus niet-iets. Het betekent op geen enkele wijze verzopen zijn in de verwarrende databank? Foudraine Precies. Zonder enige binding, in de zin van identificatie, met het verleden. Zonder enige identificatie met ‘iets’. Dat nieuwe ‘niets’ is niet-iets. Het is de staat voorbij het denken. Welke weg zou moeten worden bewandeld om die niet-iets-staat of uiteindelijk de niet-zelf-staat te realiseren? Oltmans Geen hond is daartoe bereid, aangenomen, dat men zou begrijpen waar wij het hier over hebben. Onze hoofden worden dermate gemaltraiteerd dat het eigenlijk een wonder genoemd kan worden, dat we niet al veel verder in de puree zijn. Ik denk dus dat maar weinigen in het psychische klimaat existeren om die razende biocomputer, al was het maar één uurtje per dag, op een lager pitje te laten draaien. Laat staan uit te schakelen. Foudraine Men is, zoals je zegt, geneigd in de veilige haven van het bekende te blijven. Dit bekende is een ieders mentale wereld, ‘mind’ is die veilige omheining. Het is een functioneren via geloofsovertuigingen, waarden en normen, het worden voortgedreven door concepten, ethiek of ideologie. Om die veilige haven of ‘mind’, gedefinieerd als het bewustzijn zoals we het nu kennen, te verlaten, daar is zeker moed voor nodig. Maar wie is geïnteresseerd in een grondig zelf-onderzoek? Oltmans Men is dermate verweven met de veilige eigen wereld dat er geen ruimte is om in te zien dat het een dwingend eigenbelang is andere wegen te zoeken, nieuw terrein te ontdekken, en eigen waarden te heronderzoeken, om uiteindelijk te kunnen overleven op deze planeet.


55 Foudraine De vraag is of het mogelijk is hier basisinformatie over te verschaffen. Het gaat er om dat mensen zich bewust worden van het feit dat hun doordrammende biocomputer, waarmee ze denken de werkelijkheid te ervaren, juist de gescheidenheid van Werkelijkheid veroorzaakt. ‘Mind’ is een alléénheerschappij, een gevangenis, die bestaat uit verleden en misinformatie. De vraag is of er informatiespreiding mogelijk zou zijn om belangstelling voor een radicale revolutie van het bewustzijn in de enkeling te wekken. Oltmans Wanneer ik daar niet in geloofde, zat ik hier niet. Foudraine Bedenk wel, we spreken hier over een laatste optie. We praten niet over meer van hetzelfde, meer informatie, een betere opvoeding of de vervanging van leiders, een nieuw politiek systeem, een andere levensbeschouwing of een ander geloof. Wanneer je trouwens al een ‘levensbeschouwing’ hebt, geef je daarmee aan dat je niet werkelijk leeft. Leven is niet om van een afstand te beschouwen. Leven is er om nu en totaal te leven. We werpen bij deze laatste optie dus alles het raam uit, alle heilige schriften, alle idealen, alle moraal, zoals godsdienst en ook de heerschappij van het tot godsdienst verheven wetenschappelijk materialisme. Wat we hier bezien, is de mogelijkheid van een biologische mutant, een radicaal, tot in de cellen veranderd mens. Als ik over mutatie spreek, bedoel ik dus niet een huis-tuin-en-keukenverandering. Osho heeft bijvoorbeeld gezegd, ‘Wat is verandering anders dan van het bekende naar het bekende gaan?’. Hij vervolgt dan: ‘Verandering kun je bewerkstelligen, maar mutatie niet. Alleen het bekende kan bewerkstelligd worden. Dan zal iedere verandering alleen maar gewijzigd verleden zijn, omdat bij verandering het verleden gewoon wordt voortgezet’. Osho doelde dus op het feit dat verandering altijd een beweging binnen het bekende is. Daarentegen is een mutatie een explosie. Er bestaat tegen de mogelijkheid van een explosief verschijnen van een menselijke mutant - en dát is de Zelf-Gerealiseerde - een grote weerstand. De meeste mensen lijden aan een ingekankerd minderwaardigheidsgevoel. Wij zijn allen zondaars. We kunnen niet fundamenteel veranderen. Ook al zijn er Verlichte mensen geweest, en zij zijn er nog,


56 veel mensen nemen a priori aan dat zij altijd hetzelfde zullen blijven. We leren dat Jezus van Nazareth, zo hij ooit geleefd heeft, een Intelligent mens was, maar Jan de Man kan nooit Jan Boeddha zijn, of Jan Lao Tze, Jan Rinzai, Jan Eckehart, noem alle Oosterse en Westerse mystici maar op. Waarom is men niet geïnteresseerd in dit soort informatie? Oltmans Velen zeggen van jou - van mij trouwens ook - dat je ze niet allemaal op een rij hebt. Je komt met iets nieuws, iets ongewoons, met iets totaal anders. Je betreedt andere dan afgetrapte paden van de geest. Je hebt een Jules Vernes-mentaliteit. Jij luistert naar Rajneesh vóór je beweert dat de man gek is omdat hij een lange grijze baard draagt en zich in Oosterse gewaden hult. Foudraine De eerste stap zou het introduceren van een nieuwe denkinhoud kunnen zijn, het wekken van belangstelling voor de ‘mind’ en voor de mogelijkheid de menselijke geest te overstijgen. Dat is de bedoeling van deze gesprekken. Oltmans Er moeten eerst nog meer Tsjernobyls exploderen of miljoenen liters ruwe petroleum in de wereldzeeën leeglopen voor men zich ooit bewust zal worden, in de zin van tot drastisch handelen overgaan. We wachten niet op Godot, maar op de volgende milieuramp. Daarbij komt ook nog het psychische verschijnsel, door Robert Jay Lifton, de psychiater uit New York, als ‘immuniteitseffect’ omschreven. De wereld stond op haar kop toen John F. Kennedy werd vermoord. Bij Robert Kennedy was de consternatie veel minder, bij Martin Luther King nog veel minder (of omgekeerd) en later werd tweemaal op Gerald Ford geschoten en eenmaal op Ronald Reagan. Men was alweer aan schieten gewend. Bovendien had Ronnie in Hollywood geleerd bij knallen door te lopen, dus hij zag kans aangeschoten en wel in zijn limousine te belanden. De olieramp bij Alaska veroorzaakte aanzienlijke deining. Ik wed dat de volgende olieramp ná het half-zes journaal van de buis verdwijnt. Foudraine En vrijwel niemand spreekt over de menselijke conditie als de werkelijke milieuramp. Niemand stelt zich de vraag of die menselijke conditie radicaal te veranderen is. Het gaat


57 immers niet alléén over het milieu? Hoeveel tot fanatisme opgezweepte fundamentalistische versies zijn er niet van aan elkaar tegengestelde godsdiensten? We zitten opgescheept met een onbekende lading atoombommen, waarmee alles kan worden opgeblazen. We zwemmen in de schijnheiligheid van politici die de massa hoop geven tegen beter weten in. Er heerst een wereldwijde stijgende criminaliteit. Jaarlijks sterven vijftig miljoen mensen door volmaakt onnodige ziekten. We spreken nu over een veel fundamenteler vraagstuk dan indertijd door de Club van Rome werd aangeroerd. Oltmans We moeten zeker alles op alles zetten om ons zodanig begrijpelijk uit te drukken dat een wijder publiek ons gesprek kan volgen. Van het rapport Grenzen aan de Groei van de Club van Rome werd in Nederland een half miljoen exemplaren verkocht. Misschien duurde de rage rond de Club niet lang. De tekst werd bovendien afgekraakt door mensen die haar niet hadden gelezen of begrepen. Toch is de discussie, in de jaren zeventig door de Club van Rome aangezwengeld, uiterst nuttig geweest. Het was een eerste aanzet naar de bewustwording dat we buitengewoon veel zuiniger op de aarde dienen te zijn. Foudraine Wat de Club van Rome verkondigde was nog niet zó gek. Waar wij nu over spreken is véél gekker. Je moet goed begrijpen: onze discussie is voor iemand die verankerd is in een godsdienstideologie, vrijwel onaanvaardbaar. Dit geldt helaas ook voor wetenschappers wier denken via wetenschappelijk materialisme, misschien zonder dit zelf te beseffen, óók tot een ideologie is geworden. De geschiedenis van de mensheid is krankzinnig geweest. Het was één onafgebroken bloedbad. Er is oneindig veel lijden geweest, en dat zet zich in onze dagen onverminderd voort. Het is niet alléén onze huidige crisissituatie waarop wij ons bezinnen. Mensen functioneren al duizenden jaren op een uiterst destructieve wijze. Nu is de situatie kritiek, niet alléén doordat er miljarden mensen zijn bijgekomen, maar daarnaast doordat wetenschap en techniek zijn geëxplodeerd. Oltmans Hoe zal de mensheid in het jaar 3000 arriveren? Men denkt er maar liever niet over na. Wanneer we 2000 halen, zullen we in ieder geval van deze aarde een gigantische vuilnis-


58 belt hebben gemaakt. De meeste dieren zullen zijn verdwenen. De oceanen zullen onherstelbaar zijn vernield. De oerwouden zullen zijn neergemaaid. De natuurlijke hulpbronnen zullen verder zijn geplunderd. Noem maar op. Ziekten grijpen om zich heen en intussen stijgt het bevolkingstal op absurde wijze, terwijl sommige goed-heiligmannen en andere mensen met achtergeraakte en vervuilde chips tégen voorbehoedmiddelen of abortus strijden. Voor hen is er weinig veranderd sinds de farao's meenden naar de stemmen van hun goden te moeten luisteren bij het nemen van beslissingen. Welke drama's en wreedheden hebben zich niet afgespeeld in de naam van Jezus Christus? Ze maken nu kabaal over een meneer Rushdie, maar wat bezielde de kruisvaarders, die in de naam van het christendom meenden te moeten optrekken naar Constantinopel om de islam uit te roeien? Nietzsche schreef toch al in 1888 in Twilight of the Idols, the Anti-Christ - dat ‘to live means to be a long time sick...’. Nietzsche waarschuwde dat hoofden waren volgepropt met ‘conceptuele mummies’. Hij ontketende een mentale oorlog tegen het godsdienstige instinct, dus tegen het afschuiven van het onbegrepene uit de menselijke geest naar bovennatuurlijke machten. En wat doet men nu, honderd jaar later? Men is nog altijd even ziek en nu bovendien in levensgevaar. Foudraine Het is de mens zelf, in zijn huidige staat van bewustzijn, die levensgevaarlijk is. Daarom is de mensheid in levensgevaar. Hoe kan de bewustwording van deze catastrofale situatie tot stand komen? Oltmans Hoe zie jij onvolwassenheid? Foudraine Onvolwassen betekent afhankelijk. De meeste mensen gaan er vanzelfsprekend van uit dat men van elkaar afhankelijk zou zijn. Mensen zijn afhankelijk van zuurstof in de lucht, van zonlicht en van vruchten van deze aarde. Maar is afhankelijkheid in de zin van gebondenheid aan elkaar niet het basismerk van onvolwassenheid, zoals het zoeken van veiligheid bij de ander? Mensen durven zich niet te realiseren, niet te aanvaarden dat in het individu de bron ligt voor de totale ontplooiing. Wij zijn verslaafd aan de ander. Die ideologie, die de hele mensheid doortrekt, is ‘fijn samen’, togetherness. Ik en


59 jij. Men meent liefde van de ander nodig te hebben. Toevoer van gevoelens en emoties van de ander. Steun van de ander. Altijd wordt tegen die ander aangeleund. Daarom vind ik Osho's interpretatie van de woorden van Jezus belangwekkend. Hij zegt: ‘Heb Uzelve zó lief dat ge uiteindelijk de Liefde zelf kunt zijn’. In deze formulering valt ‘de ander’ weg. Volwassenheid zou betekenen dat de mens ervan overtuigd raakt dat hij, in zijn autonomie, in zijn alléén-zijn, alle ingrediënten reeds beschikbaar heeft voor die explosie van Intelligentie. Oltmans In onvolwassenheid zijn mensen afhankelijk van sprookjes gebleven. Foudraine Ieder mens is gevangene van de ‘mind’. Jij en ik ook! En de mens is niet té afhankelijk: hij is überhaupt afhankelijk. De psycho-analyse kent het begrip van neurotische afhankelijkheid, in de zin dat hier de ander wordt geëxploiteerd. Intussen houdt de psycho-analyse wel degelijk vast aan het concept van wederzijdse, zogenaamde rijpe, interdependentie, of onderlinge afhankelijkheid. Als ego-psychologie gaat de psycho-analyse ervan uit, dat afhankelijkheid normaal is. Wij zoeken altijd naar een oplossing buiten onszelf wanneer het om de hedendaagse overweldigende problematiek gaat. We verwachten oplossingen van gezagsdragers, in wier handen we ons lot toevertrouwen. Altijd weer oriënteren wij ons naar buiten toe, op de ander. Wij zijn bezeten van een absoluut ongeloof in de feitelijkheid dat de oplossing reeds binnen onszelf zou zijn gegeven. Men durft die autonomie, dat alléén-zijn, gewoon niet aan. Ik herinner me wat de mysticus Eckehart hierover zei. Hij zat onder een boom, verzonken in die leegte van totale beschikbaarheid. Een man kwam naast hem zitten en zei: ‘Meester Eckehart, u zit er zo eenzaam bij. Kan ik u gezelschap houden?’ Waarop Eckehart antwoordde: ‘Ik zat hier alléén met mijzelf. Uw komst doet mij eenzaam voelen.’ Oltmans Wil jij zeggen dat de oplossing niet alleen binnen onszelf ligt, maar reeds binnen onszelf is gegeven? Foudraine Dat laatste. Oltmans Je kunt me nog meer vertellen. Waar? Hoe? Foudraine Het bewustzijn dat je reeds bent. Dat is je kapitaal.


60 Oltmans Wijs mij de weg hoe met dat kapitaal vijf miljard aardse stervelingen dat zouden kunnen bewerkstelligen. Foudraine Als we verder praten, komen we vanzelf ook aan dit onderwerp. Ik ben het met je uitgangspunt van die vijf miljard niet eens. Jij wil je richten op een zo wijd mogelijk lezerspubliek. Ik geloof daar niet in. Onze dialoog kan voor een beperkt aantal individuen toegankelijk zijn. Oltmans Grenzen aan de Groei was zodanig opgesteld dat het voor miljoenen begrijpelijk was en in tientallen talen werd verspreid. Ik ben het zéér met je oneens, dat we ons zouden moeten verheugen op een kleine groep Verlichte zielen. Je kunt je mijns inziens niet op een wijd genoeg publiek richten. Welke is toch die barrière die mensen ervan weerhoudt dóór te denken over hoe we naar het jaar 3000 moeten toeleven? Intussen resulteren onze illusies in nog meer illusies, plus de consequenties van dit illusionaire denken en daaruit voortkomende irrationele handelen. Foudraine Al deze ellende komt uit hetzelfde gebrek aan intelligentie voort. Laat ik je herinneren aan de uitspraak van de mystici dat de staat van niet-weten, niet-kennis het hoogste Weten, de hoogste Kennis is. ‘I don't know’ is één van de eerste werkelijk intelligente opmerkingen, die een mens kan maken. Wanneer men het woord ‘liefde’ hoort gebruiken, is het intelligent om te zeggen: ‘Ik weet niet wat dat is - I don't know.’ Op het moment, dat ik zou verkondigen te weten wat ‘liefde’ is, ben ik al oliedom. Liefde kan immers, wanneer ik er werkelijk over nadenk, als ik werkelijk onderzoek, nooit afhankelijkheid zijn, nooit exploitatie van de ander. Liefde kan nooit behoefte of lustgedrevenheid zijn. Liefde kan nooit een verlangen naar steun zijn. Sommigen, die dit lezen, zullen zeggen: ‘Nee, natuurlijk, daar heb je gelijk in, dat is geen liefde.’ Degeen die dat constateert, lijkt daarmee aan te geven dat hij in zijn diepste innerlijk wel degelijk weet heeft van wat liefde wel is. Het uitgangspunt bij een begrip als liefde zou moeten zijn: ‘Ik weet niet wat het is, maar ik ben geïnteresseerd om’ - en nu komt het belangrijkste woord - ‘te onderzoeken.’ De meest wezenlijke vraag is of we bereid zijn te onderzoeken. Wat we met onze


61 onderzoekende geest hebben gedaan, is deze inruilen voor geloven. Oltmans Er wordt geloofd, omdat men te lui is zijn hersens te gebruiken. Foudraine Hersens gebruiken, lui of niet, brengt géén oplossing. Hersens gebruiken is ook een vorm van geloven in wat het denken je voortovert. Waar liet om gaat is dat wij, geheel geïdentificeerd, die hersenen steeds weer op dezelfde manier gebruiken. Natuurlijk brengt onze afhankelijkheid van geloven ons niet verder. Dat is het vuile badwater van ‘godsdienst’ die de wetenschapper terecht heeft weggeworpen. De vraag is: kunnen wij komen tot nauwgezette innerlijke observatie, nauwgezet onderzoek van het functioneren van de eigen geest? Onderzoek is het kernwoord. De wetenschapper beschikt over die onderzoekende geest, maar hij richt zijn onderzoek voortdurend en allereerst op uitwendige materie. Hij haast zich naar de maan. Er is echter één stuk materie dat hij koppig weigert te onderzoeken. Zichzelf. Hij dringt in de materie buiten hem door, tracht de diepste geheimen van het atoom en het universum te ontdekken, maar weigert door te dringen in zichzelf. Oltmans Dat is dus zijn eigen geest. Foudraine Ja. De wetenschapper blijft weigeren een diepgaand onderzoek in te stellen naar zijn diepste subjectiviteit. Hoe zijn we in een situatie beland, dat we gevangenen van die ‘mind’ zijn geworden? Hoe zijn we ontmoedigd geraakt, waarom hebben we de houding van onderzoek opgegeven? We hebben alles ingeruild voor blindelings geloven. Oltmans De angst overheerst dat we eens zullen ontdekken dat wat we nu voor wáár aannemen, klinkklare onzin is. Wat werkelijk dringend nodig is, ik heb het eerder een nieuw aap-noot-mies genoemd, maar wat ik dus werkelijk bedoel, is het volgende: willen we overleven, dan is een radicale herformulering van de meest fundamentele aspecten van de werkelijkheid broodnodig. Foudraine De belangrijkste herformulering van het meest fundamentele aspect van de werkelijkheid is dat het ‘ik’ niet be-


62 staat. Onderzoek zal ons onherroepelijk tot die realisatie voeren. Iedere andere poging tot herformulering van aspecten der werkelijkheid is vastklampen aan een illusie. Wij kennen de werkelijkheid niet. Wij leven in symbolische, mentale werkelijkheden. Daarom is hersymboliseren, herprogrammeren, géén oplossing. De laatste optie begint in de houding van onderzoek naar het eigen denken, naar denkprocessen, naar afhankelijkheid, hechting en binding. Men kan de voortgaande identificatie met de inhoud van het bewustzijn onderzoeken. Wanneer men in dat alles geïnteresseerd zou raken, zou men niet alléén uiterst belangrijke ontdekkingen doen, maar men zou ook tot een realisatie kunnen komen, die plotseling duizenden grijze hersencellen anders zou doen functioneren. Onderzoek, gedreven door niets ontziende twijfel, welke kan uitmonden in diep inzicht, zal de deur naar Intelligentie openen. Oltmans Via het aandragen van informatie? Foudraine Nee, dat is het juist niet. Hartstochtelijk onderzoek... Oltmans ...leidt tot het winnen van informatie! Foudraine Nee. Zie je hoe je aan dat informatie vergaren blijft vasthouden? Dat is de gewone definitie van het leerproces, het vermeerderen van kennis. Dat is van het bekende naar het bekende gaan. Dat heeft niets met mutatie te maken. Er zijn twee definities van leren: de meest gangbare definitie is het optasten van kennis, het verkrijgen van informatie. Er is een ander type van leren mogelijk, welke voortvloeit uit zelfonderzoek. Dit type leren heeft met informatie vergaren niets te maken. Het is moeilijk om dat andere type leren - die discipline - onder woorden te brengen. Oltmans Een nieuwe ontdekking? Foudraine Inderdaad. Een realisatie. Oltmans Dan heb je toch op het moment dat je iets nieuws ontdekt, nieuwe informatie gekregen, verwerkt en opgeslagen? Foudraine Nee, je hebt juist geen nieuwe informatie gekregen. Je bent veranderd, tot in de cellen. Wat ik voortdurend benadruk, is dat informatie die wordt toegevoegd, in essentie niets verandert. ‘Knowledge does not change man,’ zoals Krishna-


63 murti telkens weer uitriep. Dit is essentieel. Oltmans Natuurlijk verander je door het verkrijgen van nieuwe informatie, of althans bij het verwerven van nieuwe kennis zou men behoren te veranderen. Foudraine Integendeel. Het blijkt ook absoluut niet het geval te zijn. Kijk toch om je heen! Onze kennis heeft zich explosief vermeerderd. Heeft het de mens radicaal veranderd? Kennis is altijd beperkt. Ik stel, dat het vergaren van informatie niets met door inzicht geboren, diepgaande verandering, met mutatie te maken heeft. Er is een type onderzoek mogelijk dat tot realisatie voert. Met realisatie bedoel ik een sprong in bewustzijn maken. Dát is mutatie. Die kwantumsprong kán zich alleen voltrekken in een houding van onderzoek. Dit betekent niet, dat je dan meer hebt geleerd in de zin dat je meer kennis hebt verkregen. Bewustzijn kan ook geen kennis zijn. Licht is licht. Bewustzijn is wat je reeds bent. Je zou kunnen zeggen, met die sprong in het bewustzijn stijg je in je Ben-heid. In Kennend-heid. Er ontvouwt zich een presentie. Een hier-en-nu aanwezig zijn. Dit andere type leren, waar we nu over spreken, heeft een mutatieve, existentiële betekenis. Het verandert wezenlijk de existentie van de mens, en nogmaals, niet door het krijgen van meer informatie. De mens begint door dit onderzoek de vlinder in de rups - die hij tot dan toe was - te actualiseren. Een rups wordt geen vlinder doordat de rups meer informatie krijgt aangeboden, die hem van het bestaan en de kenmerken van de vlinder op de hoogte stelt. Het is een alchemistisch proces dat in gang wordt gezet. Een proces, dat het wezen van de mens radicaal doet veranderen, zonder dat er een sikkepitje nieuwe informatie aan te pas komt. Oltmans Ik heb moeite je hier te volgen. Of liever, ik ben je kwijt. Foudraine Laat ik er een voorbeeld van geven. Het opvlammen van de houding van onderzoek was bij mij de vrucht van vele jaren voorbereiding. Zo bevond ik mij eens in een situatie waarin ik, ten gevolge van een bepaald conflict, gescheiden van mijn geliefde was geraakt. Ik werd in die periode overvallen door een groot gevoel van vrijheid. Het was een bijzonder


64 prettige toestand. Zoals je weet, zijn wij bang voor vrijheid. Op een dag wandelde ik in de ochtend door het hoge gras. Ik woonde prinsheerlijk op mijzelf in een klein houten huisje. Plotseling dacht ik aan haar. Ik noteerde dat ik dacht. Deze keer werd ik mij opeens bewust van het ratelen van die biocomputer, die omtrent haar een serie gedachten uitstootte. Tezelfder tijd noteerde ik een vlam van nostalgie, van heimwee, van verlangen, die mij zéér ongelukkig maakte. Ik was kennelijk dermate aanwezig, dat ik plotseling en helder het verband zag tussen denken en de emoties, die ik zojuist beschreef en die in het bewustzijn hun dansje dansten. Ik realiseerde me, dat het denken als een vel op de melk was van deze smartelijke emotie van sterk terugverlangen. Dat was de vrucht van onderzoek. Ik werd mij, nu uit persoonlijke ervaring, bewust van dat denken, nu als bron van lijden. Op dat ene moment was er een flits van dieper inzicht - hier past slechts het woord inzicht - het koppelde zich daaraan vast, een inzicht in wat we ‘sorrow’ noemen, leed. Dat was geen nieuwe informatie, verre van dat. Het was een plotseling zien hoe de hersenen werkten. Er was dus het denken - een plaatje - en opeens was er, zeg maar, hartepijn. Ik kreeg zicht, niet alléén op mijn lijden, maar op het lijden van ieder mens! Het was het denken zelf dat het verlangen en het lijden veroorzaakte. Het denken schiep toekomst. Dit betekent niet dat ik daarna niet heb nagedacht, maar - hoe zal ik het zeggen - het denken werd zich op dat moment van zichzelf bewust. Oltmans En dat had dus niets met het verwerven van nieuwe informatie te maken. Maar was dit nieuwe inzicht eerder een produkt van onbewuste denkprocessen? Foudraine Nee. Het was de resultante van groeiende nieuwsgierigheid. Ik introduceer nu het woord nieuwsgierigheid als variant op onderzoek. Als je me vraagt waar die nieuwsgierigheid, die samenhangt met die houding van onderzoek, vandaan komt, dan zeg ik, en ik kán het ook niet anders zeggen: die nieuwsgierigheid ontstond door het jarenlang luisteren naar een paar mensen. Die mensen hebben mij weliswaar enige informatie verstrekt, maar dat was zeker niet het wezenlijke ingrediënt.


65 Zij gaven mij, ook al gebruikten zij veel woorden, de besmetting met nieuwsgierigheid. Ze wekten mijn belangstelling voor observatie. Ze hebben me niet zozeer iets geleerd. Ze hebben mij gestimuleerd in mijn onderzoekende houding. Dát was de vrucht van het luisteren. Osho, later ook Krishnamurti, heeft mij tot op de dag van vandaag gepassioneerd nieuwsgierig gemaakt naar het denken zelf. Ik kan dit onderwerp niet meer loslaten. Beiden maakten me nieuwsgierig naar afhankelijkheidsprocessen, hechting, binding. Beiden hebben me nieuwsgierig gemaakt omtrent talloze aspecten van mijn functioneren als mens, in de greep van de ‘chip’. Ik ontwikkelde een eenvormige, geconcentreerde aandacht voor hun woorden als pointers, die ik als uiterst bevruchtend heb ervaren, met als gevolg die toenemende drang tot onderzoek. Oltmans Je stelde je open voor betekenisvolle denkers. Foudraine Het spijt me, maar je trekt ze meteen naar het laagste niveau. Onder geen beding kunnen wij deze mensen ‘denkers’ noemen. Zij zijn nóch filosofen, nóch denkers. Het zijn ‘Zieners’! Dat is precies waar deze hele discussie over gaat: het rechtstreeks functioneren van Intelligentie als Bewustzijn en dat heeft met denken niets te maken. Het heeft te maken met alles-doordringend-bewustzijn. Het is ‘Being-Knowledge’, wat betekent dat zij in staat zijn te zien, nu als uitdrukking van hun Zijn, met een hoofdletter Z. Dat is die revolutionaire sprong, waar ik over sprak en die deze mensen hebben volvoerd. Hij geeft hun het vermogen tot ‘zien’, als uitdrukking van hun Zijn. Het biedt een ‘global vision’ op de veelomvattendheid van de menselijke problematiek, zoals ‘global vision’ ook zicht geeft op de oplossing van alle problemen. Stel - ik probeer met een voorbeeld te verduidelijken - dat je in een bos staat, walkietalkie in de hand en er is een bosbrand. Men vraagt je dringend informatie te geven teneinde de brand te bestrijden. Waar is de brandhaard? Waar zijn de toevoerwegen? Waar is water? Maar je kunt geen hand voor ogen zien. Stel, er is een helicopter die je een kilometer boven dat bos doet uitstijgen, boven dat platte vlak der problematiek. Plotseling zie je alles. Je weet nu precies wat er moet gebeuren. Toevoerwegen, water, het is alles duide-


66 lijk te zien. Die verticale sprong in bewustzijn, dat is die helicopter. Oltmans En die walkie-talkie is de ‘mind’? Foudraine Die nu pas creatief kan worden gebruikt, ná die sprong. Oltmans Maar we zitten nog altijd met die conditionering... Foudraine Conditionering is deel van het zelf-beeld. De mens in de helicopter is puur bewustzijn en is, zoals ik telkens herhaal, niet langer met die conditionering vereenzelvigd. Dat is zijn hervonden ware identiteit, nu met walkie-talkie, ‘mind’, als instrument. Begrijp je wat ik wil zeggen? Het is zó eenvoudig. De priesters, zo heeft Osho vaak gezegd, hebben één aspect van de mens nooit met hun geloofsartikelen kunnen vervuilen. Het bewustzijn zelf, wat Licht is. Dat is immers niet te besmeuren. De ramp van het denken, van het symboliseren, heeft mij bewust gemaakt van de voortdurende gerichtheid op het zelf. Het heeft mij wakker geschud om die ‘naar-binnen-gerichtheid’, die continue zelf-preoccupatie, die mij de gevangene houdt van het verleden, nauwgezet te observeren. Dat krankzinnigengesticht van het constant doordravende denken, in die biocomputer, kan nader onder de loep worden genomen. Dan komt er onvermijdelijk een moment dat je die kakofonie van het denken als het ware met open ogen ziet. Hierdoor ontstaat dieper inzicht. Je ziet. Je ziet hoe die vijf miljard mensen, jij en ik incluis, als robotten, als zelfzuchtige emotionele reactie-machines, op deze aarde rondlopen. Dit onderzoek voert zeker niet tot scepsis of cynisme. Oltmans Je ziet een feit. Wanneer je dan ook nog in aanmerking neemt dat onze fameuze databank bepaald niet als een Xerox opereert, kom je weer terug bij de observatie van Kant, dat er weinig kans op zou zijn dat we ooit de werkelijke wereld zouden kennen vanwege de discrepantie in onze hoofden tussen realiteit en wat zich daarover aan chaos in de diverse biocomputers heeft verzameld. We zijn eigenlijk bezig met te onderzoeken hoe het mentale leven van mensen zich voltrekt, met daarbij in acht genomen het fysieke functioneren van de ‘mind’. Dat is beslist geen handeling van scepsis of cynisme.


67 Foudraine Nee, misschien is het wel een begin van compassie, hoewel je met dat woord voorzichtig moet zijn. Compassie is uitdrukking van totale transformatie. Daarom weet ik nu niet wat liefde is. Alleen weet ik zeker dat liefde er zal zijn, wanneer ‘ik’ er niet meer ben, ‘Love is there, when the lover is not’. Vele jaren geleden tijdens een gesprek met de nu overleden Jiddu Krishnamurti - ik verzeker je dat één uur met die mens in een kamer zitten de confrontatie is met een vulkaan van Intelligentie - hoorde ik hem tegen mij zeggen - want hij wist dat ik boeken schreef - ‘Meneer, denk er aan, die boeken zijn niet van u’. Die opmerking werd in mijn hersenen gegrift en was van enorme betekenis. Wat hij mij wilde zeggen was: laat dat ego niet voortdurend die manifestatie voor zichzelf claimen. Wanneer je voor zo'n opmerking openstaat, wanneer die onderzoekende geest in je op oorlogspad is, dan word je van zo'n uitspraak ‘zwanger’. Ik wil niet beweren dat ik altijd zo'n aartsonderzoeker ben geweest, hoewel je in mijn eerste boek, Wie is van hout, enige tekenen kunt zien van een beginnende onderzoekende geest. Mijn werkelijke onderzoekspassie is zonder twijfel geboren - en wordt nog steeds groter - door de bevruchting van een aantal mensen. In de eerste plaats natuurlijk Osho (die vroeger Bhagwan Shree Rajneesh heette), maar ook Jiddu Krishnamurti, Ramana Maharshi, Gurdjieff, Ramakrishna, Nisargadatta Maharaj, Da Free John, Jean Klein, Wolter Keers, Douglas Harding en Alexander Smit. Wat Osho betreft, ik ben hem door de jaren meer en meer gaan ervaren als een orkest en anderen, die ik uit geschriften of levend leerde kennen, als solo-fluitisten. Wat Osho in Poona in gang heeft gezet, ervaar ik als van een huiveringwekkende veelomvattendheid. Zijn manifestatie is volstrekt uniek in de geschiedenis van de mensheid. Eens zal men dat weten.


68

Derde gesprek Foudraine Ik zou een concreet voorbeeld willen geven. Het betreft een huisvrouw, maatschappelijk werkster, rooms-katholiek, die niet vaak naar de kerk gaat. Zij leidt een redelijk leven met haar man, alhoewel er spanningen zijn. Zij werd enkele weken geleden gemasseerd en toen gebeurde er iets wonderlijks. Ná deze massage-sessie had zij plotseling een sensatie alsof haar denken stopte. Ze viel in een toestand van volmaakte vrede en harmonie. Het scheen haar toe alsof alles om haar heen uit stralende liefde bestond. Het was een formidabele ervaring. Of liever, deze ervaring verbijsterde haar totaal. Ze was er niet meer. Het was alsof zij alle ervaring een ‘zelf’ te zijn had verloren en ze plotseling tot in de kern van alle dingen zag. De ervaring bleef aanhouden, zwol aan en ebde weer weg. In opperste verbazing begon zij erover te spreken. Haar man begreep haar niet en werd ongerust. De huisarts begreep er ook niets van. Zij werd naar een psychiater gebracht in de plaats waar zij woonde. Ook hij begreep er niets van, fronste de wenkbrauwen, mompelde ‘randpsychose’ en gaf tranquillizers. Dit plaatste deze vrouw in een groot isolement. Zij had de overtuiging dat wat zij had beleefd, niets met een psychose te maken had. In plaats van eerst bevestiging te krijgen omtrent de fundamentele en positieve betekenis van haar ervaring, werd deze geëtiketteerd als symptoom van een of andere geestesziekte. Gelukkig werkte bij haar iemand, die mij goed kende. Ik beluisterde haar verhaal en we kregen een diep contact. Tijdens een tweede gesprek vertelde de vrouw ervan overtuigd te zijn iets essentieels te hebben meegemaakt. Ze zei: ‘Ik ben mij van allerlei dingen plotseling scherp bewust. Mijn zintuigen functioneren bijna honderd procent. Vroeger leek het of mijn zintuigen helemaal niet functioneerden. Gisteren gaf ik mijn planten water. Meestal doe ik dit in een soort dromende toestand, piekerend over gisteren of over wat ik morgen moet gaan doen. Maar plotseling werd ik mij van al dit denken bewust.’ Stel je voor, een huisvrouw in Nederland, die


69 mij dit toevertrouwt. Zij vervolgde: ‘Ik besefte ineens dat denken zich altijd uitstrekt óf over verleden óf over toekomst. Denken houdt zich voortdurend bezig met wat voorbij is of wat straks zou kunnen gaan gebeuren. Ik besefte, dat ik nooit NU was. Met dit inzicht in de totale stroom van het denken, viel ik opnieuw - hoewel minder duidelijk dan tijdens de eerste ervaring - in het NU. Ik werd letterlijk een plantbegieter. Het was alsof ik zelf het plantje werd. En wat nog indrukwekkender was, mijn zintuigen functioneerden nu zo scherp dat ik kleine luchtworteltjes waarnam, die uit de aarde in de pot staken. Het was of het plantje mij iets wilde vertellen. Mijn inzicht was onmiddellijk. Ik concludeerde; die plant moet worden verpot.’ Ik zei toen tegen haar: ‘Dát, mevrouw, dát is Intelligentie.’ Oltmans Ik denk niet dat onze lezers dit verhaal zonder meer kunnen volgen. Foudraine We spraken over deze eenheidservaring toen het was ‘alsof ze dat plantje werd’. We spraken ook over dat hieren-nu zijn, dus wanneer het denken stopt en die formidabele presentie er is. We spraken over een aanwezigheid met alle zintuigen in de volle werkzaamheid, NU. Bij een dergelijk intens functioneren is er een direct waarnemen van dát wat ís. De vrouw zelf gebruikte nota bene letterlijk de woorden, ‘dát wat ís’. Een waarnemen dus waarbij alle informatie, die tot efficiënte en intelligente actie voert, louter en alleen uit ‘dát wat ís’ voortkomt. Een zien zonder dat de ‘ziener’ in functie is. Oltmans Dat is die Intelligentie met een hoofdletter I waar jij steeds over spreekt. Foudraine Ja, ik vind het een goed voorbeeld. Deze vrouw is in hoog tempo boeken van Osho gaan lezen. Haar man werd steeds ongeruster. Oltmans Vind je dat gek? Foudraine Nee. Maar ze heeft tegen hem gezegd ‘Ik ben helemaal niet ziek, beste kerel. Ik ben dichter bij jou dan ooit tevoren.’ Letterlijk zei ze tijdens ons tweede gesprek: ‘Tot nu toe heb ik altijd geslapen. Ik weet nu, dat ik nog steeds slaap. Maar ik ben er ook zeker van dat wat mij is overkomen de essentie is van waar het om gaat.’ Dit is natuurlijk niet het enige voorbeeld


70 dat ik ken. Toevallig gebeurde dit onlangs. Het bevestigt wat in onze vorige gesprekken aan de orde kwam. Intelligentie zit niet in dat ding tussen onze twee oren. Wat tussen onze twee oren zit is geraas, geroezemoes, dat ons, geïdentificeerd als wij zin, in een dromende, niet-presente zijnswijze houdt. Men is niet... NU. De waarheid is: ‘ik’ kán nooit NU zijn. ‘Ik’ is altijd dat wandelende verleden, die ‘chip’ die een eigen mentale wereld schept en die het waargenomene overdekt met symbolen. Het samengaan van ‘ik’, dat wil zeggen het psychische zelf in voortgaande actie én Werkelijkheid is onmogelijk. Ze sluiten elkaar per definitie uit. Oltmans Dus wat deze mevrouw ervoer bij het begieten van dat plantje is volgens jou een stroom van Intelligentie op het moment dat het psychische zelf zich even oploste? Foudraine Dat is het precies. Oltmans Deze zienswijze heeft inderdaad weinig te maken met wat men in het algemeen onder intelligentie verstaat. Foudraine Wat ik beschreef werd door Abraham Maslow een ‘peak-experience’ genoemd. Oltmans Sommige lezers zullen zeggen: was er een golf van Intelligentie nodig om de beslissing te nemen dat een plantje verpot diende te worden? Foudraine Die vrouw nam helemaal geen beslissing. Het gevoel van een ‘doener’ was weg. Hoe vreemd het ook moge klinken, de beslissing nam zichzelf. De staat waar de vrouw over sprak, die wellicht maar een half uur heeft geduurd, kan gezien worden als een vingerwijzing. Wij, jij en ik, zijn onintelligent, omdat we voortdurend naar die kakofonie in onze hersenen blijven luisteren en daarmee vereenzelvigd zijn. De Verlichte zegt: u bevindt zich in een toestand van metafysische slaap. Daar kan Intelligentie niet liggen. Je zou die slaap ook anders kunnen omschrijven. Wij zijn voortdurend zelf-gepreoccupeerd, voortdurend in een staat van zelf-gerichtheid. Oltmans We menen uit die getroubleerde soep in ons hoofd onze wijsheid te kunnen putten. Foudraine Ja. Die soep determineert voortdurend onze actie en onze waarneming. Het psychische zelf - die voortdurende


71 zelf-preoccupatie dus, dat zelf-gerichte geroezemoes in ons hoofd waarmee we zo volledig vereenzelvigd zijn - zou wel eens het tegenovergestelde van Intelligentie kunnen zijn. Het psychische zelf is die Gestalt, die het gevolg is van de zigzaggende energielijnen die door de hersens schieten. Oltmans Toch ontkom je nu niet en nooit aan de permanente gebondenheid met de miljarden ‘information-processors’, dus neuronen, in je brein. Misschien dat Maslow juist om die reden altijd weer benadrukte dat de enige correcte wijze van leren (en programmeren) is het onderkennen van waarheid, feiten, realiteit en ‘Being, the way things are’. Die feiten hangen in het fameuze ‘long term geheugen’ en duiken op, indien gewenst in het ‘short term geheugen’, vervalsen en vervormen naar hartelust, en uit die rijstebrij tezamen moeten onze briljante ideeën voortkomen. Het zijn die miljoenen ‘micro-events’ waar onze gedachtenstromen uit voortspruiten. Foudraine Zeker. Uit die gedachtenstromen tap je non-stop. Of - beter - dat totaal van die gedachtenstromen ben jij! De Gestalt, die uit de zigzaggende energielijnen in ons hoofd voortkomt, ís de ervaring ‘ik’. Oltmans Oké, en dat ‘ik’ verwerkt gegevens uit de hersens in schema's. Zo beschikt iedereen over een in kaart gebracht netwerk denkschema's, die dikwijls volmaakt los aan elkaar werden gekoppeld, logisch of niet, terzake doende of niet. Dit proces is ‘een gedachtengang’ gedoopt. Wanneer we denken, voeren deze schema's in de hoofden van mensen - hopelijk in de pas met de aanwezige intelligentie met een kleine i - een ingewikkeld dansje uit. De uitkomst van deze polka van de ‘mind’ vertegenwoordigt dan de wijsheden die we verkondigen. Ik wil je niet teleurstellen, maar dit geldt zelfs voor jou, Osho of Krishnamurti. Wanneer ik naar een video luister van Osho bijvoorbeeld, wijst alles erop dat hij non-stop uit zijn ‘chip’ tapt bij het verkondigen van zijn wijsheden. Foudraine Ik heb nooit beweerd dat de ‘chip’ niet een enorme hoeveelheid feitelijke kennis kan bevatten en in zich opnemen. Dat geldt zeker voor een geest als die van Osho. Maar hoe het denken, het uit de ‘chip’ tappen, verloopt als Osho of Krishna-


72 murti communiceren, dat weet jij nóch ik. Wij weten evenmin of er wel iets uit de ‘chip’ opwarrelt als deze mensen niet communiceren en in hun diepe stilte zijn. Wij kennen die stilte niet. Ik acht het mogelijk - verder kan ik niet gaan - dat zelfs die gebondenheid aan de miljarden neuronen bij hen een diepgaande verandering heeft ondergaan. We moeten niet te snel zijn met conclusies en zeggen dat dat niet kan. Eén ding is zeker, die polka - dat is ‘mind’ - dat ben jíj. Ik wandel in een bos. Ik denk aan de belastingconsulent. Of, ik denk aan mijn geliefde, waar ik gisteren zo hartstochtelijk afscheid van nam. Ik denk aan dit, ik denk aan dat. Ik zie dan feitelijk niets. Zou die kakofonie maar één ogenblik tijdens die wandeling door het bos stilstaan, dan zou ik alle dauwdruppeltjes op grassprietjes opmerken. Dan gaan de ‘doors of perception’ open. Oltmans De dauwdruppeltjes zie je heus wel, ook al staat dat ding tussen je oren vrijwel nooit stil. Het is eigenlijk nog een wonder dat we, ondanks die ratelkast in ons hoofd, nog van alles opmerken in het voorbijgaan. Foudraine Dat is waar en niet waar. In feite merken we zeer weinig op. Wij zien héél weinig en horen heel weinig. Het voortjagende denken verduistert onze zintuigen. Onze ogen, oren, tastzin. Oltmans Je dwingt me tot nadenken over zaken waar ik niet eerder mee in aanraking kwam. Mystici vereenzelvigde ik altijd meteen met dromers en milde fantasten. Foudraine Mystici - beter te zeggen Zelf-Gerealiseerden of Verlichten - staan pas met de benen op de grond. Ze staan in Werkelijkheid en Waarheid. Om hen heen lopen de dromers, de fantasten en de slaapwandelaars, inclusief jij en ik. Dat is de gruwelijke waarheid. Besef wat dat betekent! Slaapwandelende politici, slaapwandelende wetenschappers, vaak in dienst van die politici, dus je krijgt één dolende kudde op weg naar de ondergang. Oltmans Het betekent dat je op zijn minst die ontdekkingsreis naar deze andere opvattingen en zienswijzen moet maken, of je ze overneemt of niet. Ik heb een bibliotheekje van honderd boeken over de ‘mind’ aangelegd...


73 Foudraine ...maar niet over de staat waarin de ‘mind’ is getranscendeerd, de staat van bewustzijn die wordt aangeduid met het woord ‘no mind’! Jij interviewde 35 wetenschappers over de hele wereld over ‘mind’. Maar heeft geen van die heren dan ooit op déze wijze over Intelligentie gesproken? Oltmans Het ging over alles, maar nooit over het stopzetten van de ‘mind-clock’, zoals jij suggereert. Foudraine Al deze heren meenden dus nog altijd de oplossingen van de problemen in de wereld uit die kakofonie van het denken te kunnen halen. Als je erover nadenkt, is dat heel vreemd. Het denken heeft weliswaar wetenschap en alles wat die wetenschap heeft voortgebracht geschapen (inclusief de atoombom en andere wapens om nog efficiënter te vernietigen) maar het heeft ook alle problemen geschapen, alle leed, alle conflicten. En toch houden we ons krampachtig aan dat oude instrument - het denken - vast en willen nu met datzelfde instrument de problemen oplossen. Dat kan niet. Oltmans Is dit trouwens wat de Verlichten, wat Osho, de Bhagwan, verkondigen? Foudraine Dit is wat Osho zegt. Dat is wat Verlichten uit het verleden en alle huidige, thans levende, Zelf-Gerealiseerden telkens weer zeggen. Zij spreken over een staat van niet-zelf (‘anatta’ was de term die Boeddha gebruikte), en daarmee van niet-gescheidenheid, waarbij dat geroezemoes zijn macht heeft verloren en er stralende aanwezigheid is. Een staat die als ‘nomind’ wordt aangeduid, een staat van transcendentie van ‘mind’. De creatieve manifestatie van dat stralende, nu vrije bewustzijn, niet meer verkleefd aan inhoud, dát is Intelligentie. Als dus de inhoud van het bewustzijn zijn dominante kracht verliest en deel wordt van een totaal andere Gestalt van het bewustzijn. Oltmans Gesteld dat we de databank schrappen, als niet terzake doende. Dat kan natuurlijk helemaal niet, maar vooruit: we zetten het gekakel in de hoofden stil. Hoe moeten we dan verder? Foudraine Die databank hoeven we dus niet te schrappen.


74 Veel van de inhoud is inderdaad niet ter zake doende. Als dat gekakel zijn macht heeft verloren en er diepe stilte is, dan moet je niet meer verder. Dan bén je. Dan stopt ook die beweging, aangeduid met het woord ‘verder’. En wat het denken betreft, het blijkt zo te zijn dat, bij een totale transformatie van het bewustzijn van de mens, dat denken in een natuurlijk ritme valt. Dat betekent, dat denken volautomatisch wordt ingeschakeld - en luister goed wat ik zeg -alleen als het echt nodig is. We hebben in ons vorige gesprek immers gesteld, dat denken wel degelijk als instrument in deze nieuwe zijnswijze kan worden gebruikt. Denken (dus dat aspect van ‘mind’) is dan gewoon een mooi instrument, zoals een hand dat is. Waar het om gaat is dat, om te leven van moment tot moment, die voortdurende, meestal chaotische denkprocessen helemaal niet nodig zijn. Er is dan een leven als alles-doordringend-bewustzijn. Osho gebruikt het woord ‘Godliness’, of ‘Universeel Bewustzijn’, wat tevens Geluk, Liefde, Intelligentie en Creativiteit is. Oltmans Je maakt toch te veel statements, die op pertinente verklaringen lijken, maar voor mij bewijzen uit het ongerijmde blijven. Of jij en Osho het prettig vinden of niet, ook jullie hoofden bestaan uit miljarden zoemende neuronen. Jullie en wij hebben gewoon te maken met een fysieke, mechanische wereld van elektrochemische ‘hardware’. Ik weet wel dat weinigen zich bewust zijn van wat in hun eigen hoofden plaatsvindt, maar dat is de werkelijkheid. Om nu eens niet over Boeddha te spreken, wil ik eraan herinneren dat de Chinese wetenschap en filosofie, al ten tijde van Confucius, de psychologische processen nooit los zag van de fysiologische processen. Met andere woorden: de holistische benadering van de ‘mind’ is zo oud als de weg naar Rome. Nu weet ik wel, de veel bewonderde Teilhard de Chardin postuleerde ook zonder meer dat, omdat de mens een bewustzijn bezit, er ook wel sporen van bewustzijn in atomen zouden zijn te vinden. Jammer genoeg bleek er voor een dergelijke mededeling geen rationele verklaring te bestaan. Jouw mededelingen doen mij sterk aan het voorbeeld van Teilhard denken. Luister naar wat je zegt. Wanneer we de ‘mind’ zouden afdraaien, ‘dan ben je’. Je vervolgt, zonder ‘dan


75 ben je’ bewezen te hebben, dat ‘het blijkt’ zo te zijn dat, bij een totale transformatie van het bewustzijn van de mens, dat denken in zijn natuurlijke ritme valt. Uit wat blijkt dat? Werd dit wetenschappelijk aangetoond? En door wie? Dan vervolg je zonder blikken of blozen, ‘dat betekent’, dat denken volautomatisch wordt ingeschakeld, (en ik moet ook nog goed naar je luisteren) ‘alléén als het echt nodig is’. Ik begrijp niet goed hoe je een dergelijke uitspraak durft te doen en op grond van welk bewijs. Ik hoop niet, omdat Osho je dit heeft verteld! Foudraine Laten we er dieper op ingaan. ‘Dan ben je.’ Wat is daar zo ongerijmd aan? Waarom moet dat bewezen worden? Er is altijd die stille achtergrond van je ‘er-zijn’. Je ‘sense of Being’. Maar er is ook het geraas van de zelf-gerichte preoccupatie. Het denken, wensen, plannen maken, zoeken van emotionele bevrediging, woede bij frustratie, kortom de mallemolen van de zelfpreoccupatie. Ik wil zus, ik wil zo. Dat geraas overstemt volledig die ‘sense of Being’. Dat wat ligt, voorafgaande aan dat geraas, dat merkt de mens niet op. Als nu de zelf-preoccupatie uitdooft, als het geraas van het denken en verlangen en fantaseren stopt, dan is er die realisatie van ‘Being’, van Bewust-Zijn als een primair gegeven. En dat Bewust-Zijn kan tot wasdom komen. Het kan rijzen als zelfrijzend bakmeel. Nu iets over de opmerking ‘het denken valt (na die transformatie) in een natuurlijke ritme.’ Ik geef toe - ik stel dat zomaar. Dat heb ik zo gehoord. Wat ik je voorleg, ter overweging, is dat de Zelf-Gerealiseerde totaal anders functioneert, wellicht ook in relatie tot die zoemende neuronen. Hoe het denken bij de Verlichte functioneert, weet jij nóch ik. Wat dat natuurlijke ritme is, dat weten wij niet. Dit zijn vragen die slechts de Verlichte kan beantwoorden, indien hij dit wenselijk acht. Hij is er overigens niet om je informatiebehoefte te bevredigen. Hij is er om je te doen ontwaken. Oltmans Eén ding is zeker. Hersens krijgen vandaag de dag veel te verwerken. Er zijn nu 15 tv-kanalen, straks in Manhattan 35. We liggen nu onder een soort... Foudraine ...spervuur van meestal volmaakte onzin en inhoudsloos geklets.


76 Oltmans In de oorlog werd over tapijtbombardementen gesproken. Daar lijkt het op. Dit kan toch niet anders dan tot chaos leiden? Foudraine Het is waar dat we steeds meer informatie over destructieve gebeurtenissen over ons uitgestort krijgen. De dames en heren journalisten rapporteren alles met wellust. Zij menen dat informatie een soort opwekking tot verandering zal zijn. Tot in den treure worden de gruweldaden uit het nazitijdperk aan ons getoond, in de hoop dat informatie uit het verleden ons anders zal doen functioneren. Dat is absoluut niet waar. Het bindt ons juist aan het verleden! Wij blijven zo het verleden herhalen. Wij leren absoluut niets van het verleden. Dat journalisten de gevaarlijkste ‘mind’vervuilers zijn, dat is duidelijk. Maar waar we het nu over hebben, is iets heel anders. Het is de vraag of de mens weer zou kunnen gaan functioneren in wat men zou kunnen noemen de natuurlijke staat. Klaarblijkelijk kan dit. Oltmans Hoe stel je je dit voor? De kakofonie in de hersens is niet met een druk op de knop à la een tv-set af te draaien. Die hele stroom van gegevens en opdrachten naar onze ‘chip’ toe, zit in moleculaire structuren gecodeerd. We leven helemaal niet in de wereld zoals deze is, maar in een, zoals je zei, door die fameuze databank samengeflanste fictieve wereld. En zo nemen we soms zelfs juiste beslissingen aan de hand van totaal verkeerde premissen en omgekeerd. Hoe wil je daar op rationele wijze, en dan ook nog massaal, verandering in brengen? Die mevrouw van jou, met dat plantje, die viel per ongeluk in dat gat. Foudraine Daar zijn we nu juist over bezig. Oltmans Hoe val je in dat gat van oneindige stilte, van dat pure bewustzijn, opdat die Intelligentie, waar jij steeds over spreekt, zich manifesteert? Die mevrouw met dat plantje was op middelbare leeftijd. Hoe zou je op je achttiende in dat gat terecht kunnen komen? Men zou er de wereld en de mensheid waarschijnlijk mee redden. Foudraine Laten we eerst vaststellen, dat ‘jij’ het niet kunt doen. ‘Jij’ kunt het zelf niet proberen. ‘Jij’ kunt niet bewust je computer afdraaien, want - tracht hier de logica te volgen - ‘jij’


77 bént nu die computer. Zelf kan ‘jij’ niets doen. Terecht zeg je: ‘Het is deze vrouw overkomen.’ Inderdaad: het overviel haar. De vraag is nu: kan er een bepaalde vorm van voorbereiding zijn... Oltmans ...waardoor je sneller in dat gat valt. Foudraine Precies. Oltmans Het herinnert me aan de zogenaamde zwarte gaten in het heelal. Foudraine Dit is ook een zwart gat, alléén je komt er wit uit. Daarom spreken Verlichten over een letterlijke wedergeboorte. Klaarblijkelijk kan een mens, tijdens zijn leven in zijn lichaam, opnieuw geboren worden. En niet voor een half uur, maar permanent. Tenslotte valt ook die vrouw van dat plantje weer uit die bijzondere staat van bewustzijn. Miljoenen mensen is iets dergelijks overkomen. Die mensen hebben momenten gekend van een plotselinge andere zijns-wijze. Het kan je overkomen, wanneer je achterover gaat liggen op een zonnige middag in een weiland. Of wanneer je een prachtig gedicht hoort. Of naar een brandende kaars kijkt. Het kan de sporter overvallen, die van een skischans springt. Waarom is die man zo verslaafd aan die lange sprong door de ruimte? Omdat er tijdens dat zweven wel degelijk een bepaalde zegenrijke staat van Zijn over hem kan komen. Waarom is de golfer verslaafd aan die zwiepende beweging, die de bal precies op het juiste moment kan raken? Ik heb mensen gesproken, die deze situaties als kleine satori-momenten hebben ervaren. Maar je vraag was: hoe kunnen we die voorbereiding naar de stilte van dat gat bewerkstelligen? Oltmans Ik wil eerst nog terugkomen op die kwantumsprong in die andere Gestalt van Intelligentie met een hoofdletter I. Gestalt is verbonden met perceptie. Een onvoorstelbaar deel van onze waarnemingen is onbewust, ongecontroleerd en raakt zelfs kant noch wal. Gestalt-therapie kent evenveel gewicht toe aan ‘mind’ en ‘body’. Wat ik geloof, dat jouw kwantum ‘jump’ mank doet gaan, is dat je de component ‘body’ - je zou ook kunnen zeggen, de component ‘reality’ - er niet in betrekt. Na een passende voorbereiding zou de aspirant-Verlichte bij jouw redenering, wanneer hij het Licht maar zou zien, automatisch in


78 het gat van Verlichting vallen. Ik vrees dat Freud gelijk had dat ieder mens de som is van zijn totaal gedrag. Zijn gedrag, perceptie, handel en wandel in het algemeen, zijn totaal en volledig afhankelijk van het samenspel ‘mind’ en ‘body’. Zelfs al zou je de ‘mind’ enigermate kunnen neutraliseren, dan blijven de miljarden ‘neural events’ in je ‘body’ 24 uur per dag doordraaien. Weet je wat ik werkelijk denk, Jan? De Zelf-Gerealiseerde mens is alléén dan echt in de context van een wereldsamenleving realiseerbaar, wanneer zijn perceptie van Verlichtheid in samenspel met het gegeven ‘mind-body’ tot stand komt. Met andere woorden, de biocomputer ontvangt zodanige informatie en inzicht dat eerder ingenomen standpunten en inzichten worden onderkend als niet terzake doende, ongeldig en tot de vernietiging van de mensheid leidende. Foudraine ‘Mind’ en ‘body’ zijn een eenheid. Een sprong in bewustzijn overstijgt die eenheid. Wat er na die transcendentie met die eenheid gebeurt, hoe ‘mind’ dan qua inhoud wordt geneutraliseerd, hoe ná die kwantumsprong die miljarden ‘neural events’ door blijven draaien, wat dán hun kwaliteit is, dat weet ik niet. Maar één ding weet ik zeker. De mens die zijn ware identiteit wezenlijk her-kent als transcendentaal bewustzijn, is niet een mens die ‘er andere gezichtspunten op na houdt’, andere informatie heeft gekregen, een ander ‘standpunt’ heeft ingenomen. Hij is radicaal, tot in de cellen veranderd. En nogmaals, dat betekent niet, dat die ‘mind’ géén schitterend instrument zou zijn. We hebben het vooral over het in die biocomputer ontstane zinloze, richtingloze gekakel, dat ons nu al duizenden jaren overwoekert. Wij, individuele mensen, zijn nu geen Meester óver die ‘mind’. De ‘chip’kakofonie heeft ons in de greep. Dáár gaan wij aan te gronde. Kunnen mensen uitleg krijgen over het functioneren van wat we ‘mind’ hebben genoemd en ook omtrent de mogelijkheid die ‘mind’ definitief te overstijgen met als consequentie de realisatie van een andere Gestalt van het bewustzijn? Wat zou het karakteristieke ingrediënt van de voorbereiding kunnen zijn voor die wedergeboorte, die realisatie van het NU? Wat denk je zelf?


79 Oltmans Er wordt niet werkelijk nagedacht. De visie op onszelf en de wereld is volmaakt getroubleerd geraakt. We haasten ons naar Jupiter, zoals we constateerden, maar we ontwijken onze eigen ‘soul-bank’, de ‘chip’ in ons hoofd. Waarom hebben we er toch een dodelijke angst voor om nader te ontdekken hoe we functioneren? Inderdaad, er wordt nu jaarlijks, volgens de New York Times, een half miljoen werkstukken over de hersens en hersenonderzoek gepubliceerd. Stap voor stap vervolmaken we de neurale kaart van ons hoofd. We moeten ons nu toch de pseudo-kennis en pseudo-waarheid in onze databank bewust zijn? We verbeteren het gedrag van planten en beheersen de werking van genen. We herontwerpen alles, via gehoorapparaten, pace-makers en de hemel mag weten wat we niet kunnen repareren aan onszelf. Maar op een of andere wijze weigeren we steevast onszelf, de psyche, te herontwerpen. Waarom ik jouw benadering en die van Krishnamurti, Osho en andere Verlichten interessant vind, is dat er full-time wordt gepleit voor het nemen van bijzondere maatregelen, voor het transcenderen naar een andere bewustzijnsvorm, om een ware Zelf-verwerkelijking te bereiken. Dat impliceert onszelf opheffen naar het niets: de loodzware, niet terzake doende ballast der eeuwen, die als beton op ons eigenlijke wezen drukt, afwerpen, verplaatsen, opdoeken, waardoor we weer werkelijk vrij en werkelijk onszelf zouden worden. Foudraine De loodzware ballast van het verleden van ons afwerpen - dat is zeker waar het om gaat. En daarmee de geprojecteerde toekomst. Maar dat gaat niet via een herontwerpen van de psyche. Dat gaat alleen via een totaal overstijgen van die ‘psychose’ van het ik-bewustzijn. Wat we nu doen, over dit onderwerp samen spreken, samen daarover nadenken, is al een deel van de voorbereiding. Oltmans Wanneer men ons aandachtig zou lezen, zou men op hetzelfde punt uitkomen als wij. Foudraine Denk je, dat we al op het kardinale punt in onze gesprekken zijn uitgekomen? Oltmans Volgens mij wel. Foudraine Hoezo?


80 Oltmans Ik denk eigenlijk, dat wanneer je lezers eerst bewust maakt van die kakelende ‘ghost-machine’ in hun hoofden je alvast de helft van de slag hebt gewonnen. We moeten ook duidelijk proberen te maken wat ‘denial’ (ontkenning) is, dus de capaciteit om wat zintuigen ons zeggen, te ignoreren. ‘Denial’ verbergt informatie, die dikwijls onlosmakelijk is verbonden met de mogelijkheid van extinctie. De Amerikaan William James vatte ‘denial’ schitterend samen: ‘Wat juist voelt is dús juist.’ Foudraine Je stelt dat over deze onderwerpen meer informatie beschikbaar zou moeten zijn. Oltmans Ja, en niet alléén voor Teleac-kijkers. Men denkt altijd weer dat een film over hersens van anderen gaat. Foudraine Kan jij je herinneren ooit op radio of televisie één diepgaande beschouwing te hebben gehoord of gezien over de condition humaine, ofwel het ik-bewustzijn of zelf-bewustzijn, een beschouwing over ‘mind’ en de mogelijkheid die geest te overstijgen door alle identificatie op te heffen? Oltmans De media zijn puur een money-making business, door Henk Hofland eens omschreven als de dictatuur van de onverdraagzame abonnee. Denk vooral ook niet dat scholen voor de journalistiek het woord ‘mind’ in de mond nemen of nader verklaren. In dat opzicht wordt de kudde door doofstommen voorgelicht. Ik zei je toch dat van 15 miljoen Nederlanders misschien 150.000 een abonnement op de NRC hebben. Op 160 miljoen Amerikanen worden misschien 50 miljoen kranten gedrukt. Slechts 800.000 mensen hebben een abonnement op de New York Times. Dan weet je toch hoe laat het is? Foudraine Een andere vraag. Dennis Meadows, die het rapport Grenzen aan de Groei voor de Club van Rome schreef, loopt nu depressief rond, want hij schijnt het niet meer te zien zitten. Zou Meadows eens tot de kernoorzaak van alle menselijk leed, van alle energieverkwisting en alle waanzin doordringen? Oltmans Je bedoelt, of Meadows bij de ‘mind-machine’ terecht zal komen? Je weet, dat ik in 1971 met een NOS-documentaire de Club van Rome hier introduceerde. Ik vrees dat Meadows in zijn computerberekeningen over olievoorraden is blij-


81 ven steken. Ik ging mee met de voorzitter Aurelio Peccei, die Alberto Luis Machado, Minister voor de Ontwikkeling van Intelligentie uit Venezuela, als bijvoorbeeld ook professor Jose M.R. Delgado, de directeur van het Centro Ramon y Cajal in Madrid, bij de beraadslagingen van de Club van Rome betrok. Foudraine Dat is ook de reden waarom wij elkaar in deze gesprekken ontmoeten. Ik las je boekje Het dagboek als Camera Obscura. Ik las ook je boek Over Intelligentie van Bruna, 35 interviews met wetenschappers in verschillende landen over ‘mind’ en intelligentie. Daar kwam -vergeef me - geen woord over Intelligentie in voor, althans niet in de betekenis die ik eraan gegeven heb. Waarom was je niet geïnteresseerd om in dit verband ook een Osho of Krishnamurti te ontmoeten? Levende Intelligentie? Mensen die op een totaal andere wijze over Intelligentie spreken. Oltmans Omdat ik, althans toen, dacht dat mystici bezig waren met het tekenen van bloemen op water. Volgens mij houden de meeste mystici nog te weinig rekening met de neurofysiologische realiteiten, met het component hersens, van de mens. Dit geldt ook jouw meester in Poona. Je schiet met tienduizend zogenaamd verlichte zielen, die vijf miljard wezens met borden voor hun hoofd zouden moeten gaan bewerken, geen barst op. Dat is een droombeeld. Dat is de naald-in-een-hooiberg-methode en doet me denken aan de parabel van de slak. We kunnen ons slow-motion absoluut niet permitteren. Gebrabbel vanuit een cocon als Poona brengt geen wezenlijke verandering. Heb ik je wel eens verteld dat ik in 1982 in Poona ben geweest en om 06.00 uur zo'n massaal college van Bhagwan voor zijn volgelingen, althans 45 minuten, heb bijgewoond? Ik vond het geen bemoedigende ervaring. De collectieve devotie en een ziekelijke aanbidding van deze aardse sterveling werkte op mij buitengewoon afstotend. Foudraine Je reactie toen lijkt me een voorbeeld van voorgebakken oordelen, vooroordelen die uit je ‘chip’ opwelden op het moment dat je in een situatie verkeerde, die je niet kon verwerken en niet begreep. Je zag veel mensen luisteren met diep respect, met toewijding en de hele handel van associaties kwam


82 in werking. Aardse sterveling? Je had geen flauw idee wat daar zat te praten. Je rende weg, primair uit angst, omdat die ‘chip’ van jou dreigde in gevaar te komen. Krishnamurti noemde zichzelf eens een ‘biological freak’. We mogen toch aannemen dat ook hij een getransformeerd mens was? Hij heeft ruim zestig jaar gesproken, waarvan hij de laatste tien tot twintig jaar veel in gesprek is geweest met wetenschappers, niet alléén psychiaters of neurofysiologen. Hij heeft ook levendige belangstelling getoond voor de ontwikkeling van de computer. Hij heeft geschiedenismakende gesprekken gevoerd met de fysicus David Bohm. Ken je die teksten? Oltmans Nee, maar ik zal ze lezen. Toch is Krishnamurti ook nooit echt algemeen aanvaard en doorgebroken. Misschien werkte mijn ingebouwde afweermechanisme tegen het tot me nemen van wat mystici hebben te zeggen. Dát gedeelte van het bord voor mijn kop heb jij thans effectief doorbroken. En wat betreft het uit ‘angst’ weglopen uit Poona, wat jij even tussen vinger en duim noemde, kan ik verzekeren dat ik best in Osho's boodschap was geïnteresseerd. Ik ben echter niet geïnteresseerd in groepsverbanden en groepsreacties. Ik zou Osho het liefst hebben beluisterd in zijn kamer, voor mijn part in pyjama, maar niet op dat hooggezeten podium, in toga, muts en andere parafenalia. De vorm van theater om hem heen was waar ik voor dichtklapte. Daarom vluchtte ik niet, maar ik ging gewoon terug naar Bombay. Wanneer ik me opnieuw met het onderwerp ‘mind’ en intelligentie zou bezighouden, kan je er zeker van zijn dat ik Boeddha's uitspraak ‘We zijn, die we denken dat we zijn’ in de beschouwingen zal betrekken. Foudraine Maar wat heeft de mensheid aan de, nu over de Verlichten en hun visie, beter geïnformeerde beschouwingen van een onschuldige, in de mythe van Narcissus gevangen ‘Willem Oltmans’ (of ‘Jan Foudraine’)? Helemaal niets! In Poona kwam je een uitnodiging tegemoet ‘to go beyond mind’. Een uitnodiging je potentieel aan intelligentie - en dus bewustzijn - te verwerkelijken en daarvoor de prijs te betalen. In 1982 begreep je dus niet wat er in Poona aan de hand was.


83 Oltmans Ik wil in vele opzichten hetzelfde wat jouw Osho wil, maar dan liever zonder de franje van pseudo-benamingen en oranje gewaden. Je kent het oerhollandse gezegde ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. Jij vroeg je overigens af, waarom de Club van Rome, welke au fond op het juiste spoor zat, niet doorkreeg dat het uiteindelijk om de ‘mind’ ging. Foudraine Je zegt ‘Ik wil hetzelfde als hij’. Het gaat niet om wat jij wilt. Dat is alles informatiespreiding, nadere ‘chip’vulling door een begaafde journalist. Wil jij dezelfde Zijnswijze realiseren als hij? Dáár gaat het om. De Club van Rome had inderdaad niet door dat de menselijke toestand de oorzaak van alle ellende was. Waarom stelt niet iedere wetenschapper, die op dit moment een beetje nadenkt, het menselijke functioneren zélf aan de orde? Oltmans De Club van Rome heeft in zijn bloeidagen stuiptrekkingen in de richting van ‘mind’onderzoek op gang gebracht. Professor Alberto Luis Machado en professor Delgado namen deel aan Club van Rome-beraadslagingen. Ik heb hun werk toen bij Academician Anatoly Alexandrov, President van de USSR Academy of Sciences, aangekaart en heb gezorgd dat zij beiden in Moskou werden uitgenodigd. Ik zal te zijner tijd nog wel eens de inside story van het tot stand komen van het proces van ‘nieuw denken’ onder Mikhail Gorbatsjov publiceren. Maar, inderdaad, de bonzen uit de industrie en managers, die de hoofdmoot van de Club van Rome vormden, hadden geen Ahnung van ‘mind’wetenschappen of de opkomst van de cognitieve psychologie. Voorzitter Aurelio Peccei zelf had dit overigens wél. Hij richtte dan ook voor jongeren binnen de Club van Rome het Forum Humanum op, dat ook in Nederland onder voorzitterschap van drs. Aart van der Want uitstekend werk verrichtte. Uiteindelijk bereikten zij bitter weinig, helaas. Foudraine Denk jij soms dat cognitieve psychologen wel iets zullen bereiken? Oltmans In ieder geval lijkt het een vooruitgang dat zoveel deskundigen van verschillende disciplines eindelijk, via een interdisciplinaire benadering van de ‘mind’, dichter bij de essentie van onze biocomputer komen.


84 Foudraine Ze zullen steeds meer over de menselijke geest ontdekken, hoe die functioneert. Zeker. Maar de essentie van het wezen mens blijft hardnekkig buiten schot. Menselijke hersenen, nu, zijn deel van één hersenmassa die in feite op precies dezelfde wijze functioneert. Wat me invalt, is dat Krishnamurti dikwijls zei: ‘Your brain is not your brain.’ We zijn nu deel van die collectieve ‘human brain’. Oltmans Natuurlijk zitten we in een netwerk van mensen en hersenen, maar zo'n uitspraak vind ik nodeloos extreem, zoals dit wel meer bij Krishnamurti het geval is. Ik las dezer dagen in zijn Notebook van 21 juni 1961, dat hij bij de tandarts zat en rondkeek. Hij schreef, dat zijn hersens echter niet registreerden wat zijn ogen zagen. Neem me niet kwalijk, maar dat kan dus niet. Ik vroeg me af, wat Jose Delgado hierop te zeggen zou hebben. En nu kom jij met een citaat dat je hersens niet van jou zijn, maar van de mensheid. Hoe wordt die ‘brain’ dan van jou? Foudraine Dat is een essentiële vraag. Voor ik die beantwoord, wil ik dieper ingaan op die huidige ‘brain of humanity’. Is er enig verschil tussen mijn of jouw huidige hersenfunctioneren en die van een vrouw in Zuid-Korea of een uitgeputte zakenman in Wall Street? Denk jij, nu, zoiets uitzonderlijks te zijn? Alleen omdat je wat meer kennis hebt vergaard, bij tijden iets minder chaotisch denkt? Er is altijd dat denken, er is verdriet bij scheiding, er zijn angsten, in essentie gebaseerd op de angst voor de dood, er is razernij bij kwetsing en opzwelling bij vleierij. Er is jaloezie, hebzucht, kortom er zijn al die psychologische reacties. Verder zijn er de sensatie van worden, van psychologische tijd (verleden - heden - toekomst), en de vele verlangens. Jij en ik zijn nu gewoon deel van een grote deken die over de planeet hangt en dat is... ‘mind’. Dat is de huidige ‘brain of humanity’. Oltmans Weet je welke grote deken over de planeet hangt? Een deken van luchtvervuiling en afschuwelijke smog. Ik begrijp niet hoe het hallucinaire beeld dat jij en ik ‘gewoon’ deel uit zouden maken van die deken als ‘brain of humanity’ in je brein tot stand komt. Waar haal je het in hemelsnaam vandaan? Bewijs me maar eens, dat Osho, Lee Harvey Oswald, de Keizer


85 van Japan, Nelson Mandela, Pinochet, de Paus, jij en ik tot eenzelfde grote deken van de ‘mind’ behoren. Door het uitstoten van een holle frase komen we hier niet verder. Sorry. Foudraine Osho hoort in die rij niet thuis. Verder is het beslist geen holle frase om te beweren dat de Verlichte de ‘brain of humanity’ definitief heeft overstegen. Wat moet ik daar verder aan toevoegen? Ontmoet ze, levend, en we spreken elkaar nader. Dat is het enige bewijs dat ik kan aanvoeren. Je stelde mij de vraag: hoe worden die hersenen dan van jou? Waar het om gaat, is dat een mens, na een intensieve voorbereiding, die ‘collective river of sorrow’, die rivier van zelf-zuchtigheid (dat is die deken), kan verlaten. Willem, wij zijn nog altijd geen werkelijke mensen. Wij, en onze mede-planeetbewoners, bevinden ons nog in een sub-humaan stadium. We stagneren feitelijk nog steeds als humanoïden, die alléén uiterlijk wat gepolijster functioneren. Oltmans Ik heb heel wat Derde-Wereldlanden afgereisd en steeds weer gedacht over de gronden waarop de geavanceerde Westerse wereld neerkijkt op de zogenaamde achtergebleven volkeren. We zijn immers als ‘glorified apes’ blijven functioneren. Jij zegt vaak dat die transformatoire revolutie plotseling plaatsvindt. Dat kan dan nooit blijvend zijn, omdat, als het als een overval op het verstand gebeurt, dit te kort van duur is om blijvend effect te hebben. Foudraine Dan moeten we nu eerst over het begrip ‘plotseling’ spreken. Daarmee introduceren we het begrip tijd. Wat is tijd? Oltmans Nu zigzaggen we. Foudraine Nee, dit is wezenlijk. Tijd, de ervaring van psychologische tijd, wordt juist gevormd door die zigzaggende energielijnen van het denken in de hersenen. Die beweging is tijd. Denken is tijd. ‘Mind’ ís tijd. Het is de psychologische tijdervaring. Degeen die uit ‘mind’ valt of in de staat ‘beyond-mind’ komt, verwijlt in het tijdloze. Dat is het eeuwige NU. Oltmans Maar die mevrouw met haar plantjes... Foudraine ...viel ook even uit de tijd. Oltmans Maar ze komt misschien nooit meer in dit tijdloze gezweef terug.


86 Foudraine Dat hangt nu van haar dorst naar Waarheid af. Het hangt af van de vraag of deze cultuur bereid is deze vrouw met een levende bron van Wijsheid en Waarheid in contact te brengen. Of beter -want die cultuur is er zeker in het Westen helemaal niet toe bereid - hoe bereikt een levende bron van Wijsheid en Waarheid die vrouw. Wij hebben veel informatie. Ze werd ons aangereikt door Osho, die qua informatiespreiding alles op alles heeft gezet. Ook door Krishnamurti, Nisargadatta Maharaj, Ramana Maharshi en vele anderen. De vraag is: hoe kunnen miljoenen mensen, die er in dit tijdsgewricht klaar voor zijn, deze boodschap horen? Hoe omzeilen we die barrière, die blindheid voor de condition humaine als oorzaak voor alle leed en vernietiging. Het is nu nog grotendeels een mond-tot-mondcircuit. Maar tienduizenden mensen zijn hier mee bezig. Velen lezen boeken en beluisteren video's en taperecordings van levende mystici. Er is veel op gang in de geesten van mensen, meer dan ooit tevoren. Oltmans Dan blijft er die moeilijk te bereiken synthese tussen lezen en in praktijk brengen van begrepen informatie. Het decoderen van pseudo-waarheid en pseudo-kennis. Foudraine Een omwenteling van het menselijk bewustzijn heeft uiteindelijk niets met begrijpen in de zin van verwerken van informatie te maken. Er valt niets intellectueel te begrijpen. Bewustzijn zelf is het begrijpen. Inzicht na inzicht kan bij de voorbereiding een rol spelen. Vallen in Waarheid is plotseling. Laten we bij de infoimatiespreiding stilstaan. Wat willen we in onze gesprekken bereiken? Oltmans Bruggen bouwen tussen de visie van de Verlichte zielen en die amorfe massa, die maar steeds verder in haar dwalingen wordt meegezogen. Het gaat erom een wijd publiek werkelijk inzicht te geven in de condition humaine zoals deze werkelijk is. Foudraine Met haar immense mogelijkheden tot mutatie. Oltmans Wanneer die er zijn. Foudraine Nee, die zijn er. Dat is zeker. Oltmans Die zullen met een zodanige helderheid dienen te worden aangetoond, dat miljoenen gedachteloos-vrolijken er-


87 kennen dat er inderdaad mogelijkheden zijn het getij te keren. Foudraine Zijn journalisten geïnteresseerd? Zij zijn de belangrijkste informatiespreiders. Oltmans Je kunt rustig stellen, anderhalve koe en een paardekop. Toen Theodore Roszak een verhelderend boek schreef over de folklore van computers en de kunst van denken, The Cult of Information, wist een zogenaamd vooraanstaand scribent als Piet Grijs in de nationale kwaliteitskrant niets beter te doen dan dit boek de grond in te schrijven. En er is geen haan die naar de onzin van meneer Grijs kraait, want je weet wat er gebeurt in een land der blinden. Het geklets staat in de NRC, dus neemt de kudde aan dat het wáár moet zijn. Grijs heeft natuurlijk van Roszak niets begrepen, omdat de input van zijn ‘chip’ een generatie achter loopt op de input van Roszak. Wat wil je? Op advies van Grijs worden mensen geadviseerd het boek van Roszak over te slaan. Het is het perpetuum mobile der domheid. Journalisten kletsen liever wekenlang over aardbevingen in Armenië en Californië, dan dat zij zouden helpen aardbevingen in denkpatronen en achterhaalde schema's in de ‘chip’ te bewerkstelligen. Weet je waar ze over zeuren, over het opgraven van het lijk van de zoon van Rembrandt. Maak je geen illusies dat meneer Grijs een aantal dagen en weken bereid zou zijn naar jou, Rajneesh of Krishnamurti te luisteren. Foudraine Intussen zitten de journalisten aan de knoppen van de informatie. Oltmans Daarom is de Nederlandse kudde ook overgeleverd aan de kwaliteit van bewustzijnsgraden van de politieke Haagse haute volée die, wanneer je iets van hun uitspraken op de buis hoort, toch als een uitzonderlijk onfris gezelschap uit de bus komt. In hun handen hebben we, in onze opperste wijsheid, ons lot gelegd. We vragen ééndagsvliegen, als politici en journalisten, om ons te informeren en naar een leefbare toekomst te leiden. Heb jij nog illusies over de uitkomst van al deze ongeïnteresseerdheid en onintelligentie op lange termijn? Foudraine Niet lang geleden heb ik een brief naar onze dikste zuil geschreven, de NOS. Ik stelde voor dat een programma zou worden samengesteld over de condition humaine. Er zou moe-


88 ten worden onderzocht hoe men de menselijke conditie radicaal zou kunnen veranderen. Het antwoord luidde: ‘Meneer, we hebben geen belangstelling. Uw voorstel is een academische kwestie.’ Ik zond een soortgelijk voorstel naar de VPRO. Hun antwoord luidde: ‘Meneer, wij houden ons niet bezig met een geloof in “de nieuwe mens”.’ Ik heb ook gecommuniceerd met Glastra van Loon, nu voorzitter van het Humanistisch Verbond. Hoewel hij zeker in de gaten heeft, waar ik het over heb, is het tot dusverre niet tot een betekenisvol contact gekomen. Oltmans Men is niet bereid die kwantumsprong te maken, zelfs niet de Glastra van Loons. Het is te gecompliceerd, te beangstigend, te weinig voorspelbaar, te griezelig. Men laat deze Doos van Pandora liever gesloten. Après nous Ie déluge. Foudraine Ben jij ertoe bereid? Ben ik ertoe bereid? Dat is waar het werkelijk om gaat. We spreken hier over een waarachtig humanisme. Het humanisme van Gautama Siddharta de Boeddha, het humanisme van de Zen-Meester, van Osho, van het wekken van een zijnsmogelijkheid in de mens, die weliswaar door een aantal individuen in de geschiedenis van de mensheid werd ontgonnen en gerealiseerd, maar massaal nooit is doorgebroken. Toch zijn vele mensen met dit onderwerp bezig en zeker niet alleen intellectueel, maar ook existentieel. Niet alleen mensen rond Osho en andere Verlichten. Zen is in opmars in Amerika. Zen is de essentie van wat de Boeddha leerde. Er is een enorme ontwikkeling op gang in de Verenigde Staten. Er zijn vele Zen-scholen en Zen-leraren. Lang geleden stond in de tuin van Henry Miller in Big Sur een bord, ‘Wanneer u werkelijke wijsheid wilt ervaren, ga dan honderd kilometer verderop.’ Miller verwees naar Krishnamurti in Ojai, Californië, waar de laatste toen lezingen gaf. Aldous Huxley stond jarenlang in contact met Krishnamurti. Laten we niet vergeten dat ook veel wetenschappers intensief met dit onderwerp bezig zijn naast de gehele ontwikkeling in de humanistische en transpersonale psychologie.


89

Vierde gesprek Foudraine Vorige keer spraken we over de onderzoekende geest, de noodzaak tot zelf-onderzoek. We spraken over het individu en over het ontstaan van belangstelling voor het functioneren van de eigen geest, de psyche, ‘mind’. Oltmans En door dit diepgaande onderzoek zou de illusie in vervulling gaan dat we de vicieuze cirkel kunnen doorbreken. Foudraine Precies. Alles wat daarmee samenhangt. We onderzochten de rol van denken, het bewustzijn, wat psychologische tijd betekent (we komen daar nog op terug) en hoe het individu kan worden geïnspireerd door een getransformeerde mens. We gingen ook na wat er met de mens en zijn individuele verantwoordelijkheid is gebeurd. We vroegen ons af op welke wijze de onderzoekende en avontuurlijke geest in de samenleving door de eeuwen heen is onderdrukt. Oltmans Geloofsovertuigingen en ideologieën verdoven die onderzoekende geest. Ga naar de kerk, geloof in de Heer, doe wat in het kerkezakje en u wordt gered, dat is het geijkte parool. Foudraine En er zal echt niemand gered worden. Dat is een waanidee. Er zal nooit een Redder komen. Die geloofscultus, deel van de honderden godsdiensten en sekten, is een van de meest rampzalige ontwikkelingen in de evolutie van het menselijk bewustzijn. Geloven is niets anders dan een vorm van denken. Geloofservaringen hebben louter met denken te maken, en met dat denken komen we nu juist geen stap verder. Denken kan nooit een oplossing brengen. Noch kennis. Het voert niet tot mutatie. Wij moeten het faillissement van het denken zien als een feit. Niet als een nieuw idee. Oltmans Wat geloven we eigenlijk niet allemaal volmaakt klakkeloos zonder enig verder onderzoek. Geloven is een imbeciele gewoonte geworden, die niets met het verifiëren van de waarheid of werkelijkheid heeft te maken. Foudraine In ieder geval niet met het verwerkelijken van Waarheid. Men is tevreden met tweedehands kennis die wordt aangeboden...


90 Oltmans ...lang voordat je zelf met verstand een keuze kan maken. Want die geloofsoverdrachten - neem de doop! - vinden plaats wanneer je in de verste verten niet weet of begrijpt wat er met je gebeurt. Foudraine Zoals we nu functioneren, zijn we inderdaad vergelijkbaar met verdoofde gelovigen, die weigeren de eigen geestesactiviteit diepgaand te onderzoeken. Eén der geloofsartikelen, die ons door de priesterklasse werd overhandigd, is ‘God’. Het priesterdom heeft ‘God’, ‘Opperwezen’ of ‘Schepper’, met daaraan vastgeknoopt het concept ‘Schepping’, als belangrijkste verkoopartikel aangeboden aan mensen die worden geacht hieraan blindelings te geloven. Ik denk dat ‘God’, als concept, de grootste misdaad jegens de mensheid zal blijken te zijn. Er ís helemaal geen ‘Schepper’. Hij is er nooit geweest. Er is ook geen ‘Schepping’. Er is een voortgaand scheppend principe. Bewustzijn manifesteert zich telkens weer in een overdaad van vormen en dat is - en zal altijd zijn - het volmaakte mysterie. Oltmans Het was waarschijnlijk niet aldus bedoeld, maar de uitwerking van een fictie als ‘God’ staat zeker gelijk met een moordaanslag op het zich bewust worden wat ‘mind’ werkelijk is. ‘God’ is de boei, die opperste totem, waaraan we worden geleerd ons vast te klampen, zonder er verder bij stil te staan of over na te denken, en die gedachteloze overgave verhindert het onderzoek waar jij steeds op doelt. Foudraine De uitwerking van het concept ‘God’ in de geest van mensen is inderdaad destructief geweest en is dit nog. Het heeft mensen hun volwassenheid en waardigheid ontnomen. Het concept ‘God’ vatte duizenden jaren geleden post in de hersenen. De mens werd in een mysterieuze existentie geworpen. Gevaren die hem omringden maakten hem angstig. ‘God buiten mij’, ergens in het universum, werd een groot beschermend IK, dat in de hemel zetelde. Het werd zo voor miljarden mensen en opeenvolgende generaties het overheersende Leitmotiv. Het fixeerde de mens in een infantiel-afhankelijke positie. Freud, met zijn beschouwingen over de vaderprojectie, heeft hier niets aan kunnen veranderen. De weigering om volwassen te worden, op eigen benen te staan, verantwoordelijkheid te nemen voor


91 eigen leven, is huiveringwekkend. Het blijven overdragen van macht en gezag aan politici en priesters, die houding van achter de leiders aanlopen, is een direct uitvloeisel van de ‘God’fictie. Nietzsche verkondigde ‘God is dood: de mens is thans vrij.’ Dat was weliswaar een profetische uitspraak, maar de formulering was onjuist. ‘God’ was helemaal niet dood, ‘God’ had nooit bestaan. Er is nooit een ‘Schepper’, een ‘God’ geweest. Oltmans Een typisch voorbeeld van een hallucinatie, waarbij men een niet bestaand object waarneemt, in dit geval ‘God’. Je kunt ook in dit verband zeggen, een gevoel ondergaan zonder aanwijsbare externe stimuli. Foudraine Heb je er al eens over nagedacht hoeveel mensen een leven lang zitten te hallucineren? Men werpt zich op de knieën voor een fictie, die eerst uit de hersenen het universum wordt ingeschoten. Die ‘God’aanbidding is een vorm van masturbatie. De vraag is: kan die fictie als fictie worden herkend en op de breedst mogelijke schaal? Wanneer je eenmaal een illusie als illusie doorziet, valt ze onherroepelijk. Oltmans De dodelijke angst voor het alléén zijn in het universum, die dan losbarst, zal overweldigend zijn. Foudraine Dat is het punt. Er zal grote angst door de mens heengolven, wanneer hij zich bewust zou worden dat ‘God’ een fictie was en is. Dan wordt hij volledig op zichzelf teruggeworpen en verantwoordelijk. Oltmans Dan kan men het onbegrepene uit de menselijke geest niet langer op de Heer afschuiven. Nu kreeg God alle ellende, door de eeuwen heen, op zijn boterham, terwijl hij er feitelijk niet was. Foudraine Uit pure angst weigeren mensen de ‘God’fictie als fictie te doorzien. In angst en beven klampt men zich aan het idee ‘God’ vast. Juist daarom heeft men zo dringend een ander type informatie nodig, want pas ná het ontvangen van die informatie, het daaruit resulterende onderzoek en het verwerven van diep inzicht zal de mens in een positie verkeren om ‘God’ definitief als fictie te doorzien. Niet eerder. Er moet dus een waarachtig alternatief worden geboden. Wanneer die andere informatie niet wordt aangeboden, kan hij zich immers niet


92 veroorloven die angst te confronteren? Oltmans Jij denkt: slagen we erin om die ‘God’fictie van het plafond weg te schieten, pas dan zijn ‘chips’ eerder ontvankelijk om naar het ontwaken van Intelligentie en alles wat daar voor nodig is, toe te gaan. Foudraine Dat is waar het om gaat. Maar daarom ligt er ook een taboe op datgene wat wij hier bespreken. Daarom wordt die informatie tot elke prijs bestreden en verdonkeremaand. Als ‘God’ echt valt, valt alle ‘godsdienst’ en daarmee vallen alle instituten en haar dienaren. Als je de steen ‘God’ uit het bouwwerk haalt, dondert alles in elkaar. Ik heb het hier niet over de atheïst. Die zegt ‘Ik geloof niet in God.’ In feite is die opvatting even infantiel als die van de theïst. Oltmans De atheïst bedient zich weer van een ander psychisch piespaaltje. Is het niet Marx, dan is het Mao of Castro, en soms het Huis van Oranje. Foudraine De atheïst zit in zijn niet-geloven ook aan ‘God’ vast. De positie van de agnosticus is rijper. Die mens zegt: ‘Ik weet het niet, maar ik ben bereid om te gaan onderzoeken.’ Dat is een onderzoeken, geleid door niets ontziende twijfel. Alléén de agnosticus kan tot - wat men noemt - Gnosis komen oftewel een Realisatie-Weten. Dat is zeker géén geloof. Het is uiterst belangrijk om dat scherp te zien. Gnosis is de uitdrukking van een mutatie, een transformatoire revolutie van het bewustzijn. De bestaande gefixeerde onzin en afhankelijke positie kunnen we alléén maar overstijgen, wanneer aan de mens de mogelijkheid van vrij-zijn wordt geboden. Nietzsche zei wel, dat de mens vrij was, maar vrij voor wat? Om uiteindelijk die staat van eenheid met de existentie te verwezenlijken? Jammer genoeg vulde Nietzsche dat proces niet in, terwijl het natuurlijk wel de kern van Boeddha's humanisme was. Boeddha sprak nooit over God. Hij zei: ‘Mens, ik zet je op de troon. Het zit er in. Ik was een doorsnee mens, zoals jij, maar die totaal andere bewustzijnsstaat, die andere zijnswijze is ook jouw geboorterecht om te realiseren en werd op deze plek, Gautama Siddartha, gerealiseerd.’ Niet via geloofsartikelen, maar als gevolg van die bewustzijnsrevolutie. Dat echte humanisme kan alléén maar door-


93 breken, wanneer wij ‘God’ en de verkopers van die fictie, de theologen aan de kant schuiven. Die laatste categorie zal zich hier met hand en tand tegen verzetten. Oltmans Even terug. Om dus ‘God’ van zijn troon te stoten - ik moet er warempel zelf nog aan wennen - om dus de Heer naar huis te sturen... Foudraine Je moet er zeker aan wennen, want die fictie zit in je cellen. Alle Heren moeten trouwens weg. Alle afgezanten van ‘enig geboren zonen’ van ‘God’, alle profeten. Het zijn pure ficties. Oltmans Om dit onderwerp aan te durven, dus om de ficties te doorzien, die ons zo lang onvolwassen hebben gehouden, moeten we dus eerst belangrijke informatie naar al die ‘chips’ serveren. Hierdoor zouden de ‘ikken’, die nu nog aan ‘God’ vastzitten, die fictie kunnen doorzien en die nieuwe situatie hanteren en verwerken. Foudraine Je suggereert, en terecht, dat het ‘ik’ aan ‘God’ vastzit. Als ‘God’ valt, dan valt het ‘ik’ mee. In ieder geval zal het veel gemakkelijker worden om dan óók het ‘ik’ als fictie te doorzien. We gaan er daarom vanuit dat ‘ik’, als individuele mens, de hoogste staat van bewustzijn kan realiseren, zoals de Boeddha dit deed, of zoals Lao Tze, Rinzai, Bokuju en andere Zen-meesters dit deden, of zoals Westerse mystici als Boehme of Eckehart dit hebben gedaan. Westerse mystici konden zich meestal niet rechtstandig uiten, omdat ze dan op de brandstapel terecht kwamen. In het Oosten had men meer respect voor de authentieke Verlichte mens. Wij kunnen over dit onderwerp hier nog vrij spreken, maar de vraag is, hoe lang nog? Dit is hét taboe. ‘God’ mag je niet beledigen, maar daarmee snoer je de onderzoekende mens wel de mond. Niet zo lang geleden heeft de aartsbisschop van Canterbury een wet voorgesteld waardoor het aan een ieder verboden zou worden ‘godsdienstige gevoelens’ te kwetsen. Dit naar aanleiding van de Rushdie-affaire. Als zo'n wet er zou komen, is de dictatuur een feit. Dan zijn alle kansen op informatiespreiding omtrent een waarachtig alternatief verloren. Oltmans Dit blindelings aanvaarden van de ‘God’fictie maakt


94 een belangrijk deel uit van het bord voor onze kop. Foudraine Zo zou je het zeker kunnen zeggen. De ‘God’fictie doet ons stagneren in de positie van zondaar, aanbidder, slaafse volgeling en reduceert ons tot een soort eeuwige handophouder en steunvrager. Een marionet die aan de touwtjes voortbeweegt. Oltmans Hoe stellen we het recept samen voor die andere informatie, die de mirage van een hemelse vader, die over ons waakt, moet oplossen? Foudraine Dat is de kernvraag. Die informatie zal als inhoud moeten hebben de verduidelijking, dat de psyche de mens al duizenden jaren in de greep heeft. Maar dat hij die psyche niet is. De mens moet informatie krijgen over het bestaan van de mogelijkheid van een gigantische, uit diep inzicht geboren, revolutionaire verandering, waarbij Bewustzijn - waarin de ‘chip’ en al zijn produkten verschijnt en weer verdwijnt - als ware identiteit wordt herkend. Puur bewustzijn is dan richtsnoer en bron van alle handelen. Deze transformatie van het bewustzijn maakt hem dan tot de ‘Übermensch’ waar Nietzsche over sprak. Voor mij is die supermens van Nietzsche de Zelf-Gerealiseerde mens of Verlichte mens. Zoals deze Verlichting door de geschiedenis heen door duizenden werd verwezenlijkt. Die mens is tegelijkertijd de ‘gewone’ mens. Hij is verpletterend ‘gewoon’ in zijn hier-en-nu totaal aanwezig-zijn. Oltmans Moet je je voorstellen, wat een ramp het zou zijn wanneer de hele kudde Verlicht zou raken! Foudraine Voor deze planeet en alles wat daarop leeft zou het de grootste zegen zijn. Dan waren er uiterst Intelligente mensen met een liefdesuitstraling, nu uit hoofde van het eigen Verlichte Zijn. Deze mensen, zelf-standig in de betekenis van staan in de eigen bron, zouden de rampzalige ontwikkeling, die zich nu voltrekt, nog kunnen terugdraaien. Ze zijn de enigen die daartoe in staat zijn. Dat brengt ons bij het thema van een wereldregering. Voor velen is dat een griezelig onderwerp, maar aan wie zou men het werkelijke gezag op deze wereld het beste kunnen toevertrouwen? Oltmans In ieder geval niet aan de Reagans en Gorbatsjovs. Foudraine Of de pausen en Ayatollahs. Ook niet aan de pro-


95 fessor in de filosofie. Aan een Albert Einstein? Aan wie verlenen wij waarachtig gezag? Heb je er wel eens over gedacht, dat de Verlichte mens, hij die de hoogste staat van bewustzijn heeft verwerkelijkt, eerder in aanmerking zou moeten komen gezag uit te oefenen, dan de huidige politici? Want worden er geen gezagdragers naar voren geschoven, op politieke zowel als godsdienstige niveaus, die in feite, wat hun bewustzijn betreft, nog altijd in een staat van diep coma verkeren? Oltmans Waarom zou de Verlichte mens een eerlijker en realistischer gezagdrager zijn, dan een Mitterrand of Thatcher? Foudraine De Verlichte mens kent geen machtsstreven. Dat is de kern. Het ego is opgelost, bestaat niet meer. Hij kán daarom ook nooit een ‘leider’ zijn, in de zin zoals Mitterrand en Thatcher dat zijn. Hij wenst geen discipelen als volgelingen. Christenen zijn volgelingen. Mohammedanen zijn volgelingen. Communisten zijn volgelingen. Zij scharen zich achter een ideologie. De Verlichte mens kan geen ideologie verspreiden. Jezus kan nooit een ethiek hebben gepredikt als hij Verlicht is geweest. Oltmans Zou die Verlichte mens dus ook onbaatzuchtig zijn? Foudraine Natuurlijk, hij kan niets meer doen ‘ten eigen bate’. Er is geen ‘eigen bate’ meer. Alles wat zo'n mens om zich heen in gang zet, is levens-positief en levens-bevestigend. En bedenk wel, dat de Verlichte mens zéér positief staat tegenover de wetenschap. Stel je eens voor dat zij die de wetenschap dienen, in plaats van de loopjongen te zijn van de huidige politieke en industriële machten, diep geraakt zouden worden door het inzicht van hen, die de hoogste staat van bewustzijn hebben gerealiseerd. Dan zouden de wetenschap en de wetenschapper werkelijk in dienst van Leven komen te staan en wereldwijd levens-bevestigend zijn. Denk je eens in wat een dergelijke omwenteling in bewustzijnsrealisatie voor de mensheid zou kunnen betekenen. Oltmans Besef je dat je hier een mogelijk levensvatbaar recept aanreikt voor survival of the species? Foudraine Natuurlijk. Ik stel de hiërarchie van bewustzijn aan de orde. De totale aanvaarding ervan is waar het om gaat. Dat is de voorwaarde waarop we een reële kans hebben te overleven.


96 Oltmans Ik kan je warempel in deze gedachtengang volgen. Maar hoe overtuig je de mensen, die nog in de ‘mind’ verkleefd zitten, zoals ik half, dat we, willen we de wereld redden, het hoogste gezag in handen van de Wijzen in de staat van ‘nomind’ zouden moeten leggen? Foudraine Krishnamurti heeft eens in een rede voor de Verenigde Naties - in één van de subcommissies - over die ‘quantum jump’ gesproken. Een wanhopige diplomaat sprong op en vroeg: ‘Hoe moet ik mij dan zo radicaal veranderen als u suggereert?’ Krishnamurti antwoordde zonder de geringste aarzeling: ‘NU’. Na afloop wandelde hij weg. De voorzitter rende hem achterna. Krishnamurti had de hem toegekende vredesmedaille laten liggen. Die stak hij toen, met een uitdrukking van verbijstering op zijn gezicht, in zijn broekzak. Kijk je daar van op, dat naar Krishnamurti in alle ernst werd geluisterd, juist in het hart van de huidige wereldpolitiek, het UNO-gebouw in Manhattan? Oltmans Om je de waarheid te zeggen: nogal. Toch vraag ik me af, hoe je ooit een meerderheid van vijf miljard mensen ervan kunt overtuigen dat men het gezag aan hen moet overlaten, die over die Intelligentie beschikken. Foudraine Als ik er maar één overtuig, jou! Oltmans En dan zal je zien, dan breek ik morgen mijn nek bij een val van de trap. Foudraine Laten we teruggaan naar de essentie. Wij blijven koppig gezag verlenen aan hen, die qua bewustzijnsstructuur van ons niet verschillen. Daar gaat het om. Wij weigeren gezag te geven aan degenen die in een essentieel andere bewustzijnsstaat verkeren, die verkeren in die Intelligentie, waarover we hebben gesproken, maar die men niet kent. Oltmans Ja, waar men nu nog blind voor is. We zouden een soort shocktherapie moeten ontwikkelen, waardoor men de kakelende biocomputer en de noodzaak een transformatie te ondergaan met een schok bewust kan worden. Want, inderdaad, de ‘God’fictie is een muur van beton, bepaald minder gemakkelijk te verwijderen dan dat ding in Berlijn. Ik vind wel dat je en passant ‘God’ erg hard aanpakt. Hij heeft toch jaren


97 lang zijn best gedaan? Foudraine Als florerende fictie vernietigt hij al duizenden jaren het zelfrespect van de mens. We zien nu het treurige feit van de zichzelf verwerpende, zichzelf hatende, zichzelf als nietswaardig beschouwende mensen, die als om hulp smekende slaven in kerk, synagoge of tempel bijeendrommen. Ze worden door priesters ook letterlijk ‘schapen’ genoemd, die dan een ‘Schaapherder’ nodig zouden hebben. Alléén zelf-liefde, een diepe liefde voor de eigen unieke lichaam-psycheconfiguratie kan de basis vormen voor een nieuwe ontwikkeling. Zelf-onderzoek zal alléén dan tot transformatie voeren wanneer het geschiedt aan de hand van een diep mededogen met het eigen zelf. Het gaat immers om een onderzoek naar de bron van de menselijke geest? Hoe vormen zich gedachten, waar komt dat denken vandaan? Wat veroorzaakt die eeuwige beweging van ‘wat is’ naar ‘wat zou moeten zijn’? Om tot die explosie van inzicht te geraken, moet men voor alles een liefdevolle houding hebben jegens zichzelf. Wanneer de mens zichzelf niet hartstochtelijk liefheeft en diep in het eigen Zijn is geïnteresseerd, zal hij nooit tot die noodzakelijke houding van onderzoek komen. De ‘God’-fictie draagt bij tot de vernietiging van die zelf-liefde. De priesters hebben daar uiteraard... Oltmans ...garen bij gesponnen. Foudraine Ze hebben de mens schuldig en vooral in wezen onveranderbaar verklaard. Grof gezegd is de mens met het geloof in ‘God’ een hopeloze strijd tegen zichzelf begonnen, bijvoorbeeld op het gebied van de sexualiteit. Hij werd uitgehold door schuldgevoelens en angsten door een hele reeks van godsdienstige organisaties. Oltmans Alwaar bovendien de kassa's rinkelen. Foudraine Inderdaad. Strompelend van schuldgevoelens en angst komt de gelovige de kerk binnen, alwaar hij zich ootmoedig buigt voor de priester. Oltmans Met genoeg weesgegroetjes kom je een heel eind met corrigeren. Foudraine Je bereikt alleen met weesgegroetjes nooit die houding van diep geloof in de eigen waardigheid en de immense


98 mogelijkheden qua Liefde en Intelligentie (nu met hoofdletters), die in ieder individueel mens verborgen liggen. Ik benadruk voortdurend de waardigheid van het individu. Oltmans Waarom toch een gevoel van eigenwaarde projecteren in een denkbeeldige Heer? Eigenlijk wordt de hele business van de kerken geleid door profiteurs, door sprookjesvertellers, die handig inspelen op algemene verwarring en minderwaardigheidsgevoelens in de ‘chips’ van mensen. Foudraine Natuurlijk. De kerken, tempels, synagogen exploiteren de mensheid. Dat begint bij de weerloze kinderen, die de meest uitgebuite groep van de mensheid vormen. Oltmans Kinderen leren al ja en amen zeggen vóór zij kunnen lezen of schrijven. Eigenlijk bestaat ons mentale dieet voornamelijk uit cultureel afvalvoedsel, zoals we varkens schillen voeren. We zijn weer terug bij die psychose, de verwrongen perceptie van de werkelijkheid, vooral wanneer men zich die niet terzake doende interpretatie van de realiteit niet bewust is, te beginnen bij de verlakkerij met de metafysica. Foudraine Op dit moment beseft vrijwel niemand dat ‘God’ gerealiseerd kan worden, als we die verlakkerij qua taalgebruik nog even aanhouden. Dermate diep en fundamenteel zijn de minderwaardigheidsgevoelens. En zij, die een waarachtig onderzoekende geest ontwikkelen, worden onmiddellijk van navelstaren en egocentrisme beschuldigd. Mensen zouden volslagen verbijsterd zijn, wanneer ze te horen krijgen ‘Ga zitten en wordt God. Wordt de Boeddha.’ Of - wanneer je een andere term wilt gebruiken - ‘Wordt Christus, maar vooral geen christen!.’ Men kan alleen tot die ‘quantum jump’ naar een radicaal ander bewustzijn komen, indien men zich eerst aan de kudde, de massa, heeft ontworsteld, want die zit nog hopeloos vast aan het concept ‘God’ en zijn bemiddelaars. Oltmans Eigenlijk is het een misdadige bezigheid om mensen nolens volens dom en verkleefd aan ficties en groepsfantasieën te houden. Je weet wat Bertrand Russell eens zei, ‘Every man has a mother, but obviously the human race has no mother.’ Foudraine Daarom - hoe vervelend het ook mag klinken: het handhaven van ‘God’ is de grootste misdaad tegen de mense-


99 lijke waardigheid en zijn ontplooiingsmogelijkheden. Wanneer het een beetje wil, sterft de mensheid binnen tien jaar aan deze ‘God’fictie. Oltmans Velen zien Mikhail Gorbatsjov als de nieuwe bevrijder van het Russische volk. Intussen melden de media dat voor het eerst in zeventig jaar de klokken van het Kremlin weer beierden. Misschien is Gorbatsjov juist bezig de tijd terug te draaien, met alle gevolgen van dien. Foudraine Als Gorbatsjov nu weer in het Kremlin de mis laat lezen, dan haalt hij inderdaad de ramp opnieuw in huis. Niet alléén her-introduceert hij een vorm van kapitalisme, hij laat bovendien een gouden kans liggen voor een revolutionaire verandering in het wezen mens. Daarom zei ik eerder tegen je: socialisme zou nu verbonden kunnen worden met Zen, en niet met het beieren van kerkklokken. Oltmans Ik ken veel kerkleiders en priesters in de Sovjet-Unie. Als gast van de patriarch ben ik op reis geweest en logeerde in de zomerresidentie in Odessa aan de Zwarte Zee. Die heren zien als overal elders en op de eerste plaats een gouden kans de kas te spekken. Het Vaticaan is toch feitelijk een multinational? Foudraine Politici en priesters zijn de maffia van het bewustzijn, de maffia van de ziel. De maffia die een sprong in het bewustzijn, en daarmee het ontwaken van Intelligentie in het individu, tegen iedere prijs wil tegenhouden. Oltmans Wie weet was het klokkeluiden in het Kremlin niet eens een bewuste poging om rattenvanger van Moskou te worden? Foudraine Waarom is men in de geschiedenis altijd doodsbang geweest, wanneer er weer een Gerealiseerd mens aan de horizon verscheen? Hij werd onmiddellijk gekruisigd en met stenen gegooid. Mystici zijn altijd als dé grote bedreiging van de gevestigde orde ervaren. Zij roepen ons een totaal ander bericht toe. Het is geen toeval dat Osho in 21 landen niet werd toegelaten. Het is geen toeval, dat Krishnamurti uiteindelijk toch als een op een zeepkist predikende zonderling werd afgedaan. Ook al hebben meer dan zestig jaar miljoenen mensen naar hem geluisterd. Uiteindelijk werden, toen hij stierf, slechts enkele regels in de


100 kranten aan hem gewijd. Intussen was hij een van die Verlichte mensen, die op aarde hebben rondgewandeld en met oneindige liefde heeft geappelleerd. We moeten ook over de mythe van de democratie spreken. Wat heeft die mythe met het individu en zijn onderzoekende geest gedaan? Oltmans Bij een democratisch stelsel krijgt juist het individu het recht zijn mening bij verkiezingen in een bus te stoppen. Foudraine Maar daarmee bezwijkt de eenling onder het gewicht van de mening van de meerderheid. En de meerderheid heeft altijd ongelijk. Oltmans De meerderheid behoort toch achter de leiding te staan? Foudraine Die meerderheid is altijd de massa, die het individu onder de voet loopt. De eenling heeft geen andere outlet in die massacratie dan het uitbrengen van zijn anonieme stem. Oltmans Democratie is inderdaad het meest geraffineerde systeem om met toestemming van de meerderheid het individu, die een eigen mening verkondigt of aangeeft een eigen parcours te volgen, kortom ieder individueel initiatief de kop in te drukken. Althans als hij niet in de pas loopt met de meerderheid. Als journalist, die altijd heeft geweigerd in de zak van een hoofdredacteur of het gezag te zitten, kan ik hierover meepraten. Ik geef dit trouwens in mijn Memoires exact aan. Foudraine Bij de huidige stand van zaken wordt het individu zelfs niet meer gehoord, omdat... Oltmans ...de eenling niet meetelt, laat staan au serieux zou worden genomen. Foudraine Er is bovendien een nieuwe ontwikkeling in de massacratie gaande, en dat is de mediacratie. Journalisten zijn feitelijk dé grote machthebbers geworden. Politici zijn nu hun vazallen. Oltmans Dat gaat te ver. Het is natuurlijk wel zo, dat de macht en invloed van televisie in buitensporige proporties is toegenomen. Kijk bijvoorbeeld naar de presidentsverkiezingen in Amerika. Zonder televisie had John F. Kennedy het tegen Richard Nixon niet gered. Onlangs is eigenlijk hetzelfde met Bush gebeurd. Hij won tegen Dukakis dankzij het toepassen van beest-


101 achtige praktijken. Media zijn inderdaad fantastisch machtig geworden, ook via entrepreneurs, die er niets anders dan geldmakende machinerieën in zien. De vrije pers - ook hier in het brave vaderland - is tot een geraffineerd maffia-achtig systeem uitgegroeid, in werkelijkheid zo rot als een appel. En wat André Gide noemde ‘la foule hideuse’ heeft er toch niets van in de gaten. Je moet in dit alles natuurlijk wel de oliedomheid van de kudde mee hebben. ‘God save the Queen, but what about the people?’, schreef Barry Long, een van je Verlichte vrienden. Wie was deze mysticus? Foudraine Hij heeft vele spirituele omwentelingen beleefd. Of hij de hoogste staat van Zelf-realisatie heeft bereikt weet ik niet. Hij woont in Australië en verspreidt taperecordings bedoeld voor - laten we ze maar noemen - zijn leerlingen. Ook publiceert hij boeken, zoals Getting Rid of Unhappiness, waar ik jou fotokopieën van gaf. Oltmans Hij poneert daarin een unieke stelling over de pers en de vrijheid van expressie. Hij zegt bijvoorbeeld: ‘Freedom of the press is the license to avoid the truth every day and to blame everything, including death and war, for the unhappiness of the world.’ Die vrije pers, de heilige koe verbonden met de ‘silence to avoid truth’, daar kan ik ná 35 jaar journalistiek bedrijven bepaald van meespreken. Die stilte waarbij de waarheid opzettelijk geweld wordt aangedaan, is zelfs de kern van de vrije pers in Westerse landen. Neem de samenzwering, waar de pers meer dan medeplichtig aan is geweest, om de moord op John F. Kennedy in Dallas te onderdrukken. Zonder een deep throat en twee moedige journalisten, dus in bewust doorbreken van die intentionele unheimische stilte, zou het gelieg en bedrieg van Richard Nixon en de zijnen nooit zijn blootgelegd. Of wat denk je van de oorlog in Vietnam? Nu wordt er moord en brand geschreeuwd over een paar honderd doden bij een aardbeving in Californië. De ‘aardbeving’ in Vietnam, met meer explosieven in gebruik dan in de totale tweede wereldoorlog, kostte 56.000 jonge Amerikaanse militairen het leven - om niet te spreken van de honderdduizenden Aziaten die omkwamen, meestal ook nog


102 burgers - terwijl het Amerikaanse Congres er bij die oorlog zelfs nooit aan te pas kwam. En hoe denk je, dat ‘de vrije pers’ functioneert rond het politieke gescharrel en gemarchandeer in Den Haag? Breek me de bek niet open. Foudraine Het belangrijkste - althans voor mij - is dat Barry Long opnieuw zegt, dat een mens een staat van extatisch geluk kan bereiken. Die hoogste vorm van geluk zit in ieder mens diep verscholen. Oltmans Dat zou je op het eerste gezicht anders niet zeggen. Foudraine Duizenden jaren is deze planeet bevolkt door innerlijk verscheurde en diep ongelukkige mensen. Dit ongelukkigzijn, kortom dit lijden, is een geaccepteerd deel van de menselijke toestand geworden. Deze diepe ellende, die men normaal noemt, heeft niets met het werkelijke potentieel van de mens te maken. Ook Osho beschouwt in dit opzicht de pers als geabonneerd op het verslaan van kommer en kwel in deze wereld. Ongelukkig-zijn, rampen, destructie, vernietiging, zaken die fout gaan, sensatie, al die misère uit het dagelijkse bestaan is als vanzelfsprekend de hoofdschotel geworden van de berichtgeving. Wordt er ooit bericht over mensen in een extatische, intelligente, creatieve of liefdevolle zijnswijze? Die plekken op aarde, waar zich dat geluk zou kunnen baanbreken, of misschien zelfs werkelijkheid is geworden, worden door de media gemeden als de pest. Oltmans Moeder Theresa in Calcutta krijgt heus wel coverage. Zelfs Osho, Bhagwan, mag zich in allerhande publiciteit verheugen. Zuster Theresa ligt alleen begrijpelijker. Haar werk wordt binnen de normen van de kerk en dus het traditionele hemel-en-heldenken uitgevoerd en is voor de kudde ‘begrijpelijk’. Het voornaamste probleem - ook voor bijna alle journalisten - met Osho, is dat er buiten betreden paden moet worden nagedacht en daar is men te lui en te onintelligent voor. Barry Long zegt terecht ‘Freedom of the press simply means a questionable liberty to publish likes and dislikes. It means the freedom to publish the ruling emotional authority of the day.’ Dat is het immers precies? Een prachtige uitspraak. Wie de schoen past trekt hem aan. We zijn toch het enige land ter wereld, waar we


103 van Hilversum een derderangs quasi religieus zuilenpark hebben gemaakt? Ook journalisten willen niet eerst weten. Ze geloven eerst, in allerhande verschillende interpretaties van anachronistische ideologieën, Christus, Marx, de paus, en Luther - of Lubbers, Kok en Voorhoeve - en wanneer men zich een passend ‘geloof’ heeft eigengemaakt, begint het vak: voorlichting, journalistiek. De ‘chips’ worden eerst vastgebeiteld aan duidelijke, niet terzake doende onzin, en dan begint het eigenlijke werk. En men wil maar niet inzien dat het eindprodukt van die arbeid niet anders dan op soep met balletjes moet uitdraaien. Jij wijst zelf op het gevaar van journalisten die aan de knoppen zitten van het ‘brainwashing-apparatus’, dat we de ‘vrije pers’ noemen, in werkelijkheid dus propaganda verspreiden over ‘likes and dislikes’, die hun relevantie reeds honderd jaar geleden hebben verloren. De ‘pollution’ van ‘minds’ neemt slechts toe. Nu kan ik via de kabel CNN uit Atlanta opvangen: 24 uur per dag ‘nieuws’. Het is, zoals je zegt, één langgerekte litanie van ellende, misdaad, doodslag en zelfvernietiging. Deze niet aflatende barrage van ‘ongeluk’ bombardeert dermate grondig en blijvend de bodem van onze ‘minds’ tot een rokende puinhoop, dat je je afvraagt hoe onder deze afval ooit één werkelijke roos, die liefde en geluk zou kunnen brengen, tot wasdom zou kunnen komen. Dat kan dus ook niet. We reduceren onszelf er tot mentale en spirituele puinhopen mee. Eigenlijk maken journalisten uit wie de helden van de dag zijn. Ze hebben het voortdurend mis, want ze hebben geen oog voor de werkelijke helden van de historie. Foudraine Journalisten bepalen wie de helden zijn op deze aarde. Maar zijn het de werkelijke helden? Oltmans Neem de Mikhail Gorbatsjov-rage. De man wordt ineens Gorby gedoopt, in een vlaag van zogenaamde affectie en sympathie. Hij is natuurlijk een doorgewinterde communist, maar dat hindert nu even niet, want hij maakt plotseling muziek die prettig voor westerse oren klinkt. Is hij een werkelijke held, of zal de geschiedenis hem reduceren tot overgangsfiguur? Foudraine Een mens - of hij nu Osho of Krishnamurti heet - zal van journalisten misschien enkele regels, met hoongelach, in


104 de media toegemeten krijgen. Intussen kunnen we pagina na pagina vol lezen met gezwam van Bert de Vries en Wim Kok, of van George Bush. Dat is nu de absurde situatie. De eerste de beste hypocriete politicus wordt als held gedefinieerd. Zo is het overigens altijd geweest. Oltmans Types als Bert de Vries en Wim Kok appelleren immers in hun uitgesproken burgerlijke middelmatigheid aan de middenmoot van het volk, de slaafse kudde, die de leiders braaf op de voet volgt. Ze leggen hun lot zelfs in handen van de niet-uitblinkers, bedriegers en ‘staatslieden’. Dit gebeurt zelfs op vrijwillige basis via de vrije democratie en vrije pers. Het is een gigantische fraude, een sick joke. Nietzsche waarschuwde al honderd jaar geleden ‘to live means to be a long time sick . ..’ Foudraine Leven? Nietzsche had kennelijk in de gaten... Oltmans ...dat we zo ziek zijn als de mieter. Zijn boeken werden in vele talen omgezet. Ze zijn al een eeuw in circulatie. En wat is het uiteindelijke effect van de buitengewoon heldere uiteenzettingen van Nietzsche op het collectieve bewustzijn van de massa? Niente. Foudraine Nietzsche kende de diagnose, maar niet de behandeling. Oltmans Aha, de psychiater is aan het woord. Foudraine Nietzsche, zo heeft Osho (Bhagwan) vaak gezegd, zou, indien hij in het Oosten was geboren, en indien hij een werkelijke leermeester had gevonden, een Boeddha zijn geworden. Nietzsche had de hand nodig van die Verlichte. Oltmans Dan zou hij de diagnose in een behandeling hebben vertaald? Foudraine Hij had inderdaad de hoogste staat van bewustzijn kunnen realiseren. Wat de functie van leermeester is, daar zullen we nog over spreken. Nietzsche had inderdaad tot Zelf-verwerkelijking kunnen komen. Nu stierf hij krankzinnig. Hij bleef een denker en grote denkers worden krankzinnig als ze de staat van meditatie niet kennen. Ze worden door niemand begrepen en kunnen tegelijkertijd niet terugvallen in hun diepste bron. Oltmans Je weet wat David Cooper schreef: ‘He went mad searching for just a few people to whom he could talk or who


105 thought a bit like him.’ Foudraine Nietzsche zag de diagnose scherp. Maar hij zag zeker niet de route inzicht en meditatie - waarlangs de mens werkelijk zijn totale potentieel zou kunnen verwerkelijken. Hij duidde die andere, die nieuwe mens, trouwens wel aan met ‘Übermensch’. Maar Nietzsche zelf ging niet voorbij het denken. Oltmans Daar zoeken we hier dus naar, de beginselen hoe men stap voor stap die kwantumsprong zou kunnen maken. Dat is de behandeling waar je op doelt en die op de diagnose onherroepelijk moet volgen, wil je niet in de ‘funny-farm’ terechtkomen à la Nietzsche. Foudraine Nietzsche wist niets van meditatie. Zelfs de grootste filosofen -ik noem iemand als David Hume - heeft eens geschreven: ‘Men zegt dat het grote geluk in mij is. Welnu, ik ben gaan kijken. Ik ben naar binnen gegaan. Ik heb er alleen maar flarden herinneringen aangetroffen, een lange serie gedachten en allerlei emoties. Verder heb ik niets gevonden, dus ik ben teruggekeerd.’ David Hume had absoluut niet in de gaten dat hij nog altijd met het kroos bezig was, dat op de vijver van het helderste water dreef. Hij keerde spoorslags terug naar de buitenwereld en zei ‘Dames en heren, ik heb niets gevonden.’ Oltmans Dit aspect vind ik ook terug in de gesprekken tussen Krishnamurti en de fysicus David Bohm, die je me hebt gegeven. Bohm lijkt ook nooit eerder te hebben stilgestaan bij de kakelende ‘chip’ in zijn hoofd. Foudraine Zo zijn waarschijnlijk de vele dialogen tussen Krishnamurti en Bohm niet bedoeld geweest. In die dialogen maakt Bohm duidelijk de indruk alléén maar voorzetten te willen geven opdat Krishnamurti zijn beschouwingswijze kan ontvouwen. Ik denk dat Bohm veel verder is in zijn bewuste Zijn dan de eerste de beste briljante, maar ongelukkige fysicus. Hij heeft niet voor niets een aantal jaren naast Krishnamurti gezeten. Of David Bohm een Zelf-verwerkelijkt mens is, die nu alléén nog de taal spreekt, die hem als sociaal en wetenschappelijk vehikel kan laten functioneren, dat weet ik niet. Oltmans Nog even terug naar de desastreuze invloed van de


106 media. Hoe beschouw jij de zogenaamde communicatie-explosie van de jaren tachtig en negentig? In mijn hotel in New York kan je met het indrukken van een knop 35 stations oproepen. Degenen die alléén moeten slapen, kunnen gedurende de nachtelijke uren in levendige beelden meegenieten van geslachtsgemeenschap in alle varianten. Wat wil je nog meer? Wat zou de invloed van die explosie in pure rotzooi, waarmee de ‘chips’ worden geïnundeerd en die uiteraard niets met communicatie heeft te maken, mogelijk kunnen zijn? Foudraine Het gaat natuurlijk om de inhoud van communicatie en wat er inhoudelijk op die communicatiesatellieten kan worden verspreid. Ik stel vast, dat we op dit ogenblik over álle gegevens beschikken om een waarachtige transformatie van het bewustzijn van het individu mogelijk te maken. We hebben nu alle benodigde gegevens beschikbaar om ter communicatie te stellen. In dat opzicht bevinden we ons in een unieke situatie. Vroeger was datgene wat we nu nog maar oppervlakkig hebben besproken, namelijk die weg tot Zelf-verwerkelijking, uiterst geheim. Ze werd door enkele Verlichten en alléén in de kleine kring van discipelen besproken en overdacht. Je kunt rustig stellen dat Osho degene is geweest, die deze vorm van geheimhouding totaal heeft doorbroken. Hij heeft deze zaken op tafel gegooid in wereldwijde kring. Hij heeft een zeshonderd boeken doen uitgaan, duizenden video's en audiotapes, die nu miljoenen mensen bereiken. En dat doet hij, omdat de chaos steeds ernstiger wordt. De mysticus van vandaag kan zich niet meer veroorloven om de ingrediënten die tot die kwantumsprong zouden kunnen voeren in kleine kring te houden. Daarom communiceert hij zo massaal. Dat heeft in zekere zin ook Krishnamurti - op zijn eigen specifieke en beperkte wijze - zestig jaar lang gedaan. Nu hebben we communicatietechnieken, satellieten, radio, televisie en de andere fameuze media om in een snel en hoog tempo essentiële informatie over dit vitale onderwerp door te geven. Oltmans Maar dan zijn er altijd weer die borden voor de koppen van de communicatoren, ook wel de ‘flaneurs of thought’ genoemd, die deze leven-of-dood-informatie op de


107 communicatiesatellieten zouden moeten doorgeven en begrijpelijk moeten maken voor de massa. Foudraine Die communicatiemiddelen, die qua techniek schitterend zijn, blijven bij de huidige staat steeds bezet... Oltmans ...geblokkeerd door de borden voor de koppen van diegenen die achter de communicatieknoppen zitten. Foudraine Absoluut. De gevestigde orde wil geen ‘andere berichten’ toestaan. Alle informatie, alle materiaal over een werkelijke transformatie van het menselijk bewustzijn, zoals deze ook vroeger in de geschriften van mystici werd neergelegd, zijn nu beschikbaar en reproduceerbaar. Zelfs de kelders van het Vaticaan zijn ermee gevuld. Maar de gangbare godsdienstleiders, de politici en nu ook de televisiecommentatoren en redacteuren van informatierubrieken, houden deze vitale informatie buiten de deur. En toch is dat precies de informatie die de mens tot een gelukkig wezen zou kunnen maken. Daar bestaat voor mij geen twijfel over.


108

Vijfde gesprek Oltmans In 1981 las ik je boek Oorspronkelijk gezicht. Dat gebeurde trouwens in Sofia, Bulgarije, waar ik op reportage was. Je beschreef de bewuste keuze tot bewustwording als een groot avontuur: ‘Je weet niet waar je naar toe gaat. Je weet niet wie je bent, je identiteit valt weg.’ Je voegde er aan toe: ‘We kunnen geen beschutting meer zoeken bij goeroes.’ De volle verantwoordelijkheid valt op het individu zelf terug en daarin is men absoluut alléén. Je huldigt die stelling ook nu? Foudraine Natuurlijk. De vraag is echter: neemt het individu die volle verantwoordelijkheid op zich, in een tijd dat er een mondiale, suïcidale impuls in de lucht zit, die schijnbaar de gehele mensheid heeft aangetast? Oltmans Die wanhoop wordt niet herkend. Prioriteiten zijn in het topsy-turvy-dom terecht gekomen. Foudraine Omdat men in wezen heel goed weet dat er geen enkele oplossing meer is. Nóch de wetenschappers kunnen de oplossing naderbij brengen, nóch politieke systemen. Ook de parlementaire democratie kan dat niet. Oltmans Communisme niet. Marxisme niet. Je weet wat Beatrix eens tegen Mies Bouwman zei. ‘We moeten roeien met de riemen die we hebben.’ Foudraine De bestaande godsdiensten kunnen evenmin een oplossing aandragen. Ook dat weet men. Anders - en meer algemener - het denken kan geen enkele oplossing brengen. Dát is wat men eerst moet zien. Oltmans Er wordt nauwelijks werkelijk nagedacht. Men wordt als schapen voortgedreven om te doen en vooral niet te denken. Als men zou nadenken over waar men mee bezig is, word men mesjogge. Denk je dat kerkvaders die tegen geboortenbeperking in ontwikkelingslanden blijven, werkelijk nadenken? Of de ingenieurs die een ding ontwerpen waarbij twaalf waterstofbommen uit één raketkop op verschillende steden kunnen neerkomen?


109 Foudraine En omdat men zich deze gang van zaken collectief realiseert, komen formules tot stand als: welnu, dit experiment ‘mensheid’ moet klaarblijkelijk op dit hemellichaam mislukken, dan gaan we wel op een andere planeet verder. Of, zoals je kunt zien bij de fundamentele christenen in Amerika die een sticker op hun auto plakken: ‘Ik ben uitverkoren, mijn auto heb ik reeds aan mijn buurman gegeven, want wij uitverkorenen gaan naar de hemel op voorspraak van Jezus.’ Het Armageddon wordt reeds naar voren geschoven als een soort laatste noodzakelijke fase. Ronald Reagan sprak daar nota bene al over. Men flirt met de ondergang. Zij, die in den Here zijn, of christenen, als in-geloof-wedergeborenen, zullen dan uit de totale vernietiging worden gered. Oltmans Wat bedoel je met die mondiale suïcidale impuls? Foudraine Het opvallendste voorbeeld van die suïcidale impuls is de huidige vernietiging van het milieu. Die vernietiging van de leefbaarheid van ons huis, de aarde, lijkt niet meer de stuiten. Ik denk dat dit het belangrijkste voorbeeld is. Oltmans In Time schreef een wanhopige man uit Ohio ‘Someday a child will ask me, “What did an elephant look like?” Ik schrok vooral van het korte tijdsbestek dat in bovenstaande opmerking besloten lag. Foudraine Naast de milieuproblematiek is er de krachtige opkomst van fundamentalistische geloofsstromingen. Dat zijn stuiptrekkingen. Ook versterkte vormen van nationalisme, een van de meest destructieve fenomenen op aarde. Oltmans George Bush, die het verbranden van de vlag strafbaar stelt. Foudraine Nationalisme als fascisme. Het zijn juist de irrationele geloofsovertuigingen, die iedere effectieve bestrijding van de bevolkingsexplosie tegenhouden. Dit onbegrijpelijke fanatisme, dit vasthouden aan reeds lang achterhaalde ‘waarheden’ is op zichzelf al suïcidaal. Oltmans Het psychische zelf, de psyche is ordinair ‘derouté’. Foudraine Ik- of zelf-bewustzijn bestaat reeds duizenden jaren en dát is de kardinale weeffout. Oltmans Wat bedoel je met weeffout? We moeten namelijk


110 nog steeds naar die ingrediënten van die kwantumsprong. Foudraine We zouden ook kunnen zeggen: wat zijn de verschillende aspecten van voorbereiding, die tot een radicale verandering van het menselijk bewustzijn zouden kunnen voeren. Oltmans Volgens jou is de kwantumsprong het herstellen van de weeffout? Het op oude koek geënte heden staat in geen enkel contact met NU. We werken met pseudo-waarheden. We gebruiken cultureel afvalvoedsel. In wezen zijn we even archaïsch bezig als koppensnellers in achtergebleven gebieden. We leven bij ‘delusions’, waarbij we valse realiteiten scheppen, die plaats moeten maken voor ware realiteiten. Dat is de barrière, het bord voor de kop. Foudraine Wij zijn niet in contact met de werkelijkheid door het geroezemoes van het denken. Men mist er de primaire ervaring van eenheid met Leven of Werkelijkheid door. Op een of andere manier moet die fatale scheidingswand worden doorbroken. Dat is de enige kans die ons rest. Maar maak je geen illusie. Er moet de prijs van het ‘ik’ voor worden betaald. Oltmans ‘Mijnheer Gorbatsjov,’ riep Reagan in Berlijn, ‘haal de muur weg.’ Wat hij eigenlijk had moeten roepen was: ‘Mijnheer Gorbatsjov, laten we dat bord voor onze koppen weghalen!’ Foudraine Precies. En dat bord is het ego. Het ego ís scheiding. Het is de uitdrukking van scheidende activiteit. ‘Ik’ tegenover ‘jij’. ‘Jij’ tegenover ‘ik’. Die ikken worden levensgroot voortgezet in de nationalistische ikken. Dat is Ego par excellence, voor vaderland, vlag en koning. Alle nationalisme is scheiding, met grenzen, die dan zonodig, met alle bloedvergieten, moeten worden verdedigd, en waar politici, generaals en diplomaten hun belangrijkheid aan ontlenen. We constateren voortdurend deze splitsingsprocessen. Scheiding betekent altijd conflict. Dat is de steeds weer herhaalde uitspraak van Krishnamurti. Oltmans Dat is wat de heren Reagan en Gorbatsjov op hun topconferenties tegen elkaar zouden moeten zeggen; niet, laten we zoveel duizend kernkoppen schrappen. Dat ook. Maar dringender is, dat deze heren bewust zouden worden dat hun ego's zouden moeten worden ontmanteld, willen ze ooit een waarach-


111 tige bijdrage tot het overleven van de mensheid leveren. Foudraine Maar zij zijn gelijk aan jou en mij. De vraag blijft: hoe kan het ego als illusie worden doorzien, en wel zodanig, dat het verdampt, in lucht opgaat? Hoe kan die plotselinge, radicale bewustzijnssprong tot stand komen welke voert tot een permanent andere staat van Zijn? Oltmans Waarom zeg je toch steeds ‘plotseling’? Waarom niet stap voor stap? Langzaam garandeert duurzaamheid. Foudraine Dat is een belangwekkende vraag. Ik spreek steeds over ‘plotseling’, omdat het instrument (dus ‘mind’, psyche, geest) op lineair denken berust en gelijk is aan tijd. Wij gaan van het verleden over het heden - dat we laten liggen en nauwelijks aanraken - naar de toekomst toe. De ervaring van psychologische tijd betekent de ervaring van worden. Het is evolutie. Het is groei. Het is een bereiken, een beweging van ‘wat is’ naar ‘wat zou moeten zijn’. Die beweging is uitdrukking van dat instrument (‘mind’, psyche, geest), zoals het nu functioneert en ze kan ons nooit en te nimmer tot die kwantumsprong in bewustzijn brengen. Die beweging kan ons slechts voeren tot een modificatie van het oude, de achterhaalde opgestapelde kennis uit onze databank. Wij blijven met dit instrument deel van de psychologische tijdstroom. Oltmans Nu benaderen we die gewenste kwantumsprong. Foudraine Inderdaad. De kwantumsprong in bewustzijn, waar we over spraken, is letterlijk een vallen uit de tijd, uit de psychologische tijd en in het eeuwige NU. De mens is in staat psychologische tijd als een illusie te doorzien en hij kan tot de realisatie komen dat tijd helemaal niet bestaat. Het is een fictie die het denken hem voortovert. Er is natuurlijk klokketijd, dag en nacht, zonsopgang, zonsondergang, maar wat niet feitelijk bestaat is het nu voor de mens zo kenmerkende ervaren van psychologische tijd. Het worden, het bereiken, het op weg zijn, een doelstelling najagen, welke dan ook. Dat is dé illusie. Het is het voortgaande denken dat die illusie van tijd teweegbrengt. De kwantumsprong in bewustzijn betekent een vallen uit de tijdstroom. Daarom het woord ‘plotseling’. Die Zelf-realisatie, die Verlichting vindt altijd NU plaats. Ze kan nooit het karakter


112 van een gradueel proces hebben, omdat het instrument, de ‘mind’, welke ons dat graduele aanreikt, nou juist het instrument is dat die Verlichting blokkeert. Oltmans En dat instrument, ‘mind’, kán evenmin Verlichting aanreiken omdat het loodzwaar beladen is met achterhaalde kennis, die in het NU als een tang op een varken slaat. Maar hoe bereiken we dat tijdloze? Foudraine Je kunt dat tijdloze niet bereiken. Dat zei ik daarnet. Zolang je zit-te-bereiken, zolang je je voorneemt, denkt, plannen maakt, zolang blijf je onherroepelijk deel uitmaken van de psychologische tijd. De tijdervaring die gelijk staat met worden, met streven naar, verwachting, verlangen, hoop, zoeken. Dat is ‘mind’. Oltmans Maar welke staat van Zijn is het dan, wanneer je uit de tijd valt? Wat ben je dan nog? Foudraine Dan ben je: Bewust-Zijn. No more, no less. Dan ben je Zijn. En vooral niet worden. Je bent. Je bent niet ‘op weg’. Je kúnt nooit worden wat je al bent. Hier wijzen alle mystici ons op. Als ik vroeger op zondagochtend bij mijn grootvader op audiëntie kwam, dan vroeg mijn grootmoeder altijd aan mij - ook aan mijn broer, we waren nog kinderen - ‘Wat wil je worden?’ Iedereen kent die vraag. Men zit dan later steeds maar iets of iemand te worden. Ik zei trouwhartig ‘dokter’ en daar hebben ze me toen aan gehouden. Mijn broer zei ‘kapitein’. Daar heeft hij zich aanvankelijk ook aan gehouden. Maar mijn grootmoeder vroeg mij nooit: ‘Bén je? Verheug je je in je Zijn? Zit je te Zijn? Heb je de schat van je Zijn al gerealiseerd?’ Ik snijd hier een moeilijk onderwerp aan. De hersens gaan daar even van kraken. Oltmans Niets is te moeilijk, zolang het maar duidelijk is. Het is soms even nadenken geblazen om je te volgen, maar meestal kom ik er wel uit. Het is uitstekend dat we dit behandelen. Het dwingt tot diep nadenken, want waar je het over hebt lijkt me van uitzonderlijk belang. Komen we nu dichter bij het afwerken van de ingrediënten voor de kwantumsprong? Foudraine We komen er dichter bij. Oltmans Hoe stel je je toch voor om onze meer dan vijf miljard


113 medemensen waar wij nu over spreken duidelijk te maken wat we bedoelen? Wat drijft je om zelfs maar te veronderstellen dat dit ooit zou lukken? Wanneer ik mijn vrienden opbel en vraag waar ze zich het weekeinde mee hebben beziggehouden, dan is dit meestal: van 10.00 tot 19.00 uur op de golfbaan geweest, daarna TV gekeken en met de kippen op stok. Daar komt de meeste vrijetijdsbesteding op neer. Anderen voetballen of slaan supporters dood, hopen de keeper van de andere partij te vermoorden, of breken treinen en trams af. In de Verenigde Staten leest minder dan drie procent van de mensen serieuze boeken. Er wordt niet meer echt gelezen, of nagedacht. Nog maar vijftien procent van de Amerikanen leest kranten. Er wordt massaal naar de televisie gekeken, een klassiek ene-oor-in-andere-oor-uitgebeuren, een constante parade van pseudogebeurtenissen die figureren voor de werkelijkheid. Hoe dring je ooit nog dóór tot die afgestompte, min of meer murw gedraaide, overspoelde massa? Foudraine Ik heb niet het gevoel dat we hier voor de massa zitten te praten. Ik praat met jou. Oltmans Jij bent ook psychiater, en misschien freelance mysticus. Uit hoofde van je beroep richt je je op één patiënt. Een journalist, die een documentaire samenstelt voor de NOS - ik denk aan mijn film in 1971 over de Club van Rome. Daar kijken meteen enkele miljoenen ‘patiënten’ naar. Na 35 jaar journalistiek bedrijven ben ik aldus gerobottiseerd. Ik denk juist altijd aan het informeren van een zo wijd mogelijk publiek. Jij en ik moeten als doel hebben de lezers van ons boekje mee te trekken, bewuster te maken van hun eigen Zijn. Foudraine Dat is onmogelijk. Oltmans Maar met dat doel heb jij zelf toch je boeken geschreven? Of je wilt of niet, deze psychiater en deze journalist houden zich momenteel au fond bezig met massacommunicatie. Foudraine Ik heb al in ons vorige gesprek aangegeven dat dit onmogelijk is. Zeker is, dat op dit moment veel mensen een gevoeligheid hebben ontwikkeld voor datgene, wat we hier bespreken. Het is niet voor niets dat de paus bij monde van kardinaal Ratzinger op het gevaar van Zen heeft gewezen.


114 Tijdens een persconferentie op 15 december 1989 heeft Ratzinger een document toegelicht dat aan de bisschoppen was toegezonden. Hierin werd gesteld, dat de mens een schepsel is en eeuwig schepsel zal blijven. Volgens het Vaticaan zal de assimilatie van het menselijke ‘ik’ met het Goddelijke ‘ik’ nooit mogelijk zijn. Verder wordt in dit absurde document geponeerd dat de Christelijke mens ‘in geïsoleerde perfectie de Verlichting van God niet kan ontvangen’. Hij zal altijd gebonden blijven aan de kerk en ‘no light of God makes it possible to go beyond the truth of Christian faith’. Geloof dus! Neem klakkeloos aan! Wees volgzaam, schaap van de Kerkvader! Zen en Yoga worden nota bene in dit document een ‘cult of the body’ genoemd. Besef je wat hier is gezegd? De paus verklaart tussen vinger en duim dat de mens in essentie onveranderbaar is. Hier wordt met één pennestreek de wereld van Zen en Boeddha van tafel geveegd. Aan deze arrogantie van Rome kan je de stuiptrekkingen van het behoudende godsdienstige denken zien. De angst is uit zijn voegen gegroeid, want Zen wordt juist steeds beter in het Westen begrepen. Zen betekent het vallen uit de tijd in het eeuwige NU. Zen is in het bewustzijn realiseren, wat eeuwig is. Dat is zelfs in de transpersonale psychologie een min of meer aanvaard thema. De invloed die een man als Jiddu Krishnamurti heeft gehad, die zestig jaar over het onderwerp ‘the awakening of intelligence’ heeft gesproken, moet niet worden onderschat. Een stortvloed van beschouwingen van nu levende Zelf-Gerealiseerden maakt steeds meer mensen rijp om belangstelling voor dit onderwerp te ontwikkelen. Oltmans Toch wil ik dat vallen in het NU exact begrijpen. Hoe gaat dit in zijn werk? Foudraine Je zou dat onderwerp eerst logisch kunnen benaderen. Ik ben altijd NU. Mijn ervaring van ‘ben-heid’ is altijd NU. Waar en wat ik ook ben, ik ben. In die ‘am-ness’, die ‘ben-heid’ verschijnen allerlei zaken, zoals gedachten. Sommige gedachten hebben een ondertitel: ‘dit is verleden tijd’. Andere gedachten hebben als ondertitel: ‘dit is toekomst’. Wat wij ons totaal niet realiseren, is dat al die gedachten, in feite alle fenomen, verschijnen in de koplamp van het NU. Er is alléén maar dit NU-


115 moment, waarin al die plaatjes en gedachten en waarnemingen van uitwendige en innerlijke objecten als bewegingen in het NU-bewustzijn verschijnen. Zo is ook een gevoel altijd NU. Een emotie is altijd NU. Een verlangen komt NU op en gaat als een rookpluim door de blauwe hemel van het NU. Waar ik over spreek is het bewustzijn, de heldere aanwezigheid, de presentie, die ik NU ben. Die realisatie dat er alleen maar NU is, dat alleen NU actueel en reëel is, kan dermate totaal zijn, dat het effect is als een bijl die je schedel doorklieft, een beeld dat ik Wolter Keers eens heb horen gebruiken. Die verkleving met het denken, het altijd mijmeren over voorbij verleden en gedroomde toekomst, uitdrukking van de gehechtheid aan de non-stop kakelende ‘chip’, doet een mens automatisch aannemen dat er zoiets zou bestaan als psychologische tijd, een beweging dus van een zogenaamd verleden, over een actueel heden en vandaar naar een toekomst. Maar verleden en toekomst zijn nooit actueel! Er is alléén maar NU. Het levende, het actuele is altijd NU. In feite bestaat zelfs NU niet. Als er geen verleden is of toekomst, hoe kan er dan NU zijn? Oltmans In welke relatie staat Zen - dat NU, dat altijd NU, dat niet gebonden zijn aan verleden of toekomst - tot die kwantumsprong van ik-bewustzijn naar die andere Gestalt? Foudraine Dat ís de kwantumsprong! Je kunt aan die andere Gestalt de naam transcendentaal bewustzijn geven. Er kan een definitieve zwaartepuntsverlegging plaatsvinden van de ‘mind’machinerie, van dat conglomeraat van denken, voelen en willen, begeren, naar het pure bewustzijn waarin dat conglomeraat verschijnt. Alle kennis, alle gegevens uit de databank als geheugen en alles wat daaraan vastzit, brengt de ervaring ‘ik’ teweeg. Dat alles verschijnt nu in het bewustzijn, duikt nu op uit de ‘chip’. Die zwaartepuntsverlegging naar dat pure bewustzijn, de loskoppeling of de-identificatie van de inhoud van het bewustzijn, dat is de eerste kwantumsprong. Dan zegt een mens: mijn hemel, ook dat ‘ik’, dat ik tot nog toe mijn ‘persoonlijkheid’ heb genoemd, verschijnt in dit bewustzijn. Het ware ‘ik’ is dit pure bewustzijn.


116 Dan wordt bewustzijn zich bewust van zichzelf. Oltmans Ik volg je tot en met het kakelende kippenhok in onze hoofden, de Gestalt, verbonden met die inhoud, die ik denk dat ik ben, maar die ik volgens jou helemaal niet zou zijn. Je bent dus niet wat je dacht dat je was, omdat je je realiseert in het NU de opgestapelde kennis en ervaringen over boord te moeten zetten, wil je je Zelf herkennen en het NU beleven. Foudraine Ja. En dat zet het psychische ‘jezelf’ overboord. Je bent. Je bent alléén maar die je bent. Wij zeggen doorgaans: nee, ik ben dit, ik ben dát, ik ben zus of ik ben zo. Dat is identificatie. Maar jij bént niet ‘Willem Oltmans’. Dat is alleen maar een naam, een woord dat eventjes door het bewustzijn komt fladderen. Oltmans Die fladderaar lijkt anders wel een blijvertje. Foudraine Je bent niet alléén je naam niet, je bent ook je lichaam niet, wat overigens de eerste en belangrijkste verkleving is. Ook dat lichaam - zijnde de totaliteit van de lichamelijke sensaties - verschijnt in het bewustzijn. Oltmans Nu raak ik een beetje in de war. Foudraine Misschien is het daarom beter om dit onderwerp even te laten liggen en tot de vraag terug te keren, die ik als volgt wil formuleren. Laten we aannemen dat we één mens hebben gevonden die geïnteresseerd is. Eén mens met belangstelling voor dit onderwerp. Op zichzelf is dat al een zeldzaamheid. Maar laten we het even aannemen. Oltmans Treurig eigenlijk dat we over een zeldzaamheid praten, terwijl juist dit onderwerp precies bestrijkt waar ons Zijn over gaat. Foudraine Laten we aannemen dat die ene mens er diep van overtuigd is dat dit de laatste optie is. Ik bepaal me tot die eenling, doordrongen van een diep gevoel van verantwoordelijkheid en die deze optie werkelijk beschouwt als laatste mogelijkheid. Hij weet dat deze mensheid stervende is. Hij voelt zich voor die mensheid verantwoordelijk. Hij ontwikkelt een zodanig gevoel van verantwoordelijkheid, dat hij deze optie als allerlaatste kans omarmt en bereid is deze optie existentieel te maken. Hij wil er niet over filosoferen en er geen nieuwe geloofs-


117 overtuiging van maken. Welke weg moet die eenling dan gaan? Oltmans Zeg het maar. Ik heb geen idee. Foudraine Wat denk je dat het eerste is wat hij zal moeten doen? Oltmans Zichzelf tot een nulpunt reduceren. Foudraine Oh nee. Dat is het eindpunt. Dat is de klassieke truc van het ego dat zegt: dit knap ik alleen wel even op. Laten we bij het begin beginnen. We hebben één mens van vlees en bloed, die wezenlijk belangstelling heeft voor die laatste optie, de kwantumsprong. Wat is het eerste wat moet gebeuren? Het is heel eenvoudig. Hij moet een getransformeerd mens, een Zelf-Gerealiseerd mens ontmoeten. Wat er vervolgens in die ontmoeting gebeurt is vers twee. Oltmans Wat is precies een getransformeerd mens? Foudraine Hier ligt al direct het probleem. Hoe herkent dat ene individu een Verlicht, Zelf-Gerealiseerd mens? Een nu levend mens, die in de staat van ‘Ultimate Enlightenment’ verkeert, zoals de Boeddha of Lao Tze, Rinzai, Ramana Maharshi, Bokuju, de vele Sufi- en Zen-meesters. Allereerst moet er de bereidheid zijn te erkennen dat er zoiets bestaat als een levend Verlicht mens, en ook moet er de natuurlijke deemoed zijn om zich voor zo'n mens open te stellen. Oltmans Wanneer jij niet had ontdekt dat ik voor jouw inzichten belangstelling zou hebben en misschien ontvankelijk zou zijn, dan zaten we hier niet. Dacht je: Oltmans is misschien geen hopeloos geval? Want ons gesprek is tenslotte van jou uitgegaan. Trouwens, ik sta in principe open voor ieder serieus gesprek. Foudraine Ik benaderde je, omdat ik wist dat je geïnteresseerd was in de geest, de psyche, de ‘mind’. Verder wist ik, dat je openstond voor een beschouwing over het gegeven dat de mensheid aan domheid te gronde gaat. Meer behoefde ik niet te weten. Oltmans Je hebt nu dus het noodzakelijke minimum begin aangeduid. Foudraine De weg die ik aangaf - ik noem het voorlopig nog maar een weg -heeft als onmisbaar beginpunt de ontmoeting


118 met een levende ‘biological freak’, een NU levend authentiek Verlicht mens. Ik kan dit niet uit boeken halen, of uit heilige geschriften of vertelsels uit de verre oudheid. Ik moet persoonlijk NU worden aangesproken door een qua bewustzijn permanent veranderd mens. Een eenling, die zijn Gestalt wijzigde, die mij meetrekt, op weg helpt, mij inspireert, die een katalytisch agens wil zijn. Ondanks al mijn verzet; uitdrukking van dat ego. Oltmans Siddharta. Foudraine Precies. Ik moet dus als beginstap naar die kwantumsprong een waarachtige belangstelling hebben, een zekere onschuld welke zich al uitdrukt in de bereidheid te accepteren dat er zo'n Verlicht mens op aarde bestaat. Wanneer er niet zo'n levend Zelf-Gerealiseerd mens zou zijn, dus een mens die permanent aan de heerschappij van de ‘mind’ is ontsnapt, dan bevindt de mensheid zich pas werkelijk in de hel. De enige garantie dat we niet permanent in de hel zijn, nu gedefinieerd als de dodelijke ban van het ik of zelf-bewustzijn, het aan de leiband lopen van die voorttollende geest, strak gebonden aan het verleden, die enige garantie biedt ons de berichtgever van zijn transformatie. De mens die zijn ‘Zijn’ met ons wil delen. Een mens die ons beslist niets wil leren, maar die ons letterlijk wil doen ontwaken. Oltmans De essentie van de Zelf-Gerealiseerde mens is dus, dat hij zich zou hebben ontworsteld aan de dictatuur van de ‘mind’. Foudraine Ja. Het gaat zelfs verder: als ‘ego’, uitdrukking van de geest (‘mind’) is ‘gestorven’ (of beter als illusie is doorzien), komt er nog een ontwikkeling. Er vallen nog meer wikkels weg. Tot alle ervaring van gescheidenheid is weggevallen. Ieder ervaren van een nog op zichzelf staande entiteit te zijn. Dan vloeit de druppel uiteindelijk terug in de oceaan van Absoluut Bewustzijn. Dan heeft de mens de staat van niet-zelf gerealiseerd. Boeddha gebruikte het woord ‘Anatta’. Dat is de hoogste realisatie. Beyond mind en no-mind. Oltmans Ik heb moeite met ‘de oceaan van Absoluut Bewustzijn’. Is dit dan een soort droomtoestand? Hoe blijft de doorsnee Zelf-Gerealiseerde met twee benen op de grond staan en ver-


119 volgt zijn carrière als boekhouder, advocaat, kamerlid of opperhofmaarschalk der Koningin? Foudraine Natuurlijk hebben jij en ik daar moeite mee. Dit valt niet te conceptualiseren. Je kunt er ook niet in geloven. Of een mens realiseert het óf niet. Bij die realisatie is er natuurlijk geen sprake van ‘carrière’ meer. Dat is absurd. Ik weet wel, wij zeggen dat we met de benen op de grond staan. Ik vraag me alleen af met welk recht we dat zeggen. Met welk recht stellen wetenschappers hun arrogante vragen, hun ‘Bewijs me dat maar eens’? Hebben wij er niet met z'n allen een enorme rotzooi van gemaakt? Oltmans Je zou inderdaad zeggen, dat ‘men’ zich langzamerhand zou moeten realiseren dat we zo niet verder kunnen. Het vaste repertoire van leven, denken en doen is bezig de zaak in sneltreinvaart de soep in te draaien. De wereldhuishouding, psychologisch, politiek en economisch, heeft alle contact met kosmische realiteiten verloren. Erger, we betrekken nauwelijks enig facet van de onontkomelijke werkelijkheid van het kosmisch milieu - laat staan het aards milieu - bij ons gedrag of ons denken. De mensheid is compleet bijziend geworden en neemt nog slechts de punt van de neus vaag waar. Alle vijf miljard ego's zitten in rampzalig vicieuze cirkeltjes gevangen, die ons weer tot hunnebedbouwers terugleiden. En nu komt jij als ‘zien’dokter (en oplapper van afgedreven psyches) en zegt: ‘Mens, realiseer Uzelve en gij zult ziende worden!.’ Geloof me, net zo min als ik ooit echt heb geloofd dat de heiland blinden weer ziende kon maken of met zijn boodschap beyond ego's heeft kunnen reiken, voorbij de biocomputer verzand in onzin, voorbij het denken, zo betwijfel ik of de Wijzen en hun discipelen uit het Oosten, waar ik jou toe reken, in de 21e eeuw een waarachtige kentering teweeg zullen kunnen brengen, die als een Aids-epidemie van Zelf-realisatie genoeg medemensen in een staat van Verlichting zou brengen om met zijn allen te voorkomen, dat het drama van Noach zich zal herhalen. Foudraine Waarom zou je dat moeten geloven? Wat heb ik aan dit soort getwijfel? Twijfel liever aan alles. Wees sceptisch,


120 kritisch, onderzoek - dat is waar het om gaat. Je krijgt geen recept aangereikt. Wij zijn verantwoordelijk, jij en ik. Laten we terugkeren naar de noodzakelijke ingrediënten voor de kwantumsprong. Oltmans Wat gebeurt er tijdens die ontmoeting met de Verlichte? Foudraine Het hangt van de geopendheid af. De essentie is niet in woorden uit te drukken. Het is een besmetting. Het voorbeeld is de brandende kaars. Een mens die een werkelijke toewijding toont is ook een kaars, maar zonder vlam. Langzaam komen die kaarsen dichter bij elkaar. Dat hoeft helemaal niet fysiek te zijn. Tot de vlam van de brandende kaars (de Verlichte) overspringt en de kaars van de leerling doet ontbranden. Over dat proces van communio - men noemt het in het Oosten Satsang-wil ik niets meer zeggen. Datis niet zomaar uit te leggen. Een ander aspect van de ontmoeting wil ik meer benadrukken. Het is verbluffend eenvoudig, dermate voor de hand liggend, dat iedereen, die te lezen krijgt wat nu volgt, zal denken: dit is volslagen krankzinnig. Het is: luisteren. Luisteren is de sleutel tot alles. Oltmans Toevallig. Weet je hoe ik mijn nieuwe boekje over de townships in Zuid-Afrika heb genoemd? Luisteren naar zwarten. Dat is precies mijn conclusie geweest nadat ik me drie jaar in de townships heb georiënteerd. De wereld, en vooral journalisten en politici, kletst in de ruimte over wat de zwarte meerderheid zou denken en willen. Of men neemt klakkeloos aan dat het ANC en de communisten de communis opinio van zwart Zuid-Afrika zouden verwoorden. Er is geen woord van waar. Waarom? Niemand getroost zich de moeite naar zwarten in Zuid-Afrika te luisteren alvorens een mening te hebben of zijn mond open te doen. Sorry voor deze cadenza, maar ik benader mijn métier, dus in het geval van zwarten in townships, of mystici in Aerdenhout of Poona, precies gelijk. Foudraine Je woorden van erkenning van de waarde van waarachtig en totaal luisteren is al een authentieke religieuze impuls. ‘Listening is the key to the religious,’ heeft Osho eens gezegd. In Jaren van voorbereiding heb ik een hoofdstuk aan dat


121 totale luisteren gewijd. Daarin spreek ik over luisteren gegrondvest in diepe liefde. Oltmans Zonder een ingrediënt van oprechte affectie kan je niet echt luisteren, ook niet in een Zuidafrikaans township, ook niet in Poona. Er is trouwens niets van betekenis in deze wereld te volbrengen zonder een dosis affectie. Maar die affectie is bezig uit te sterven, net als de Centraalafrikaanse okapi, die prins Bernhard met man en macht probeert te redden. Foudraine Als je dat zegt heb je al liefde tot de Verlichte Gids geïntroduceerd. Je stelt namelijk vast, dat een mens nooit cynisch-afwerend kán luisteren. Een werkelijk luisterproces, van een beginnende leerling naar een Verlicht mens, daar komen we nu op. Wat is het basiskenmerk van dat luisteren? Oltmans Luisteren betekent voor mij: je liefdevol openstellen. Ik geloof dat ik dit ten voeten uit ook ben, zoals mijn dagboek bevestigt. Foudraine Je luistert met intense aandacht naar je geliefde. Oltmans Ja, maar je kan naar een totale vreemdeling... Foudraine ....ook met liefde luisteren. Oltmans Tenminste, wanneer de blik en de ogen zeggen, of wanneer je je innerlijke stem hoort zeggen: dit is een oprecht mens. Dan gaan de knoppen in je hoofd dus niet op rood, maar op groen. Het gebeurt nog maar zelden dezer dagen, maar het gebeurt. Dan voel je, naar hem wil ik luisteren, hij is de moeite waard. Foudraine Zo heb ik sedert 1978 geluisterd. Het is nu 1989. Ik luister nog iedere dag, want ik ben steeds dieper gaan beseffen dat luisteren het geheim van de transformatie van het bewustzijn is. Ik realiseerde mij ook dat de mens, in de desolate toestand waarin hij zich bevindt, nu een uitzonderlijk voordeel geniet. De oorspronkelijke Boeddha kunnen wij niet beluisteren. Hij leefde 2500 jaar geleden. Naar de Verlichte boodschapper van Nazareth - aangenomen dat hij Verlicht was kunnen wij niet luisteren. Als we dit wél hadden gekund, hadden we de bijbel niet nodig. Die is trouwens voornamelijk volgeschreven door mensen die slecht hebben geluisterd. We kunnen nu niet naar Lin Chi, naar Gurdjieff of Ramana Maharshi luisteren. De


122 techniek heeft ons de tape-recorder gebracht. Nu kunnen we luisteren naar de onlangs overleden Krishnamurti, die veel van zijn, overigens vrij eenvormige, beschouwingen op tape en video heeft laten vastleggen. Ik verdiep mij nog dagelijks in zijn tapes en natuurlijk in die van Osho. Zo kan ik luisteren naar vele Zelf-Gerealiseerden en hun dikwijls zéér intieme besprekingen met discipelen die op band werden vastgelegd. Hierdoor kan men de intimiteit van dat samen-zijn mee beleven. Rond dit luisterproces had ik een aantal fundamentele ervaringen. Om te beginnen besefte ik al vroeg, dat ik niet kón luisteren. Ik werd mij mijn onvermogen tot echt luisteren bewust. Oltmans Dit was een oprechte ervaring? Foudraine Ja. Ik besefte dat ik wel wílde luisteren, maar het feitelijk niet kon. Ik ontdekte dat de uitspraak ‘ziende blind zijn en horende doof’ letterlijk waar was. Ik raakte dus eerst geïnteresseerd in mijn doofheid. Ik hoorde wel, maar luisterde niet. Ik vroeg mij af waar die doofheid uit bestond. Ik ontdekte dat ik niet luisterde maar... dacht. Het geroezemoes in mijn hoofd, de kakelende ‘chip’ werkte als stopverf in mijn oren. Het denkproces werkte als gewoonlijk op overtijd. De Verlichte mens die jou of mij tracht te bereiken, zoekt echter contact met het gebied dat juist áchter het denken ligt. Wat in werkelijkheid gebeurt, is dat die denkmachinerie, dat non-stop gedreun in onze hoofden de weg naar dat gebied geheel verspert. Het denkgeroezemoes schuift er voor. Het denken slurpt als het ware de boodschap van de Verlichte op, vermaalt haar en dirigeert haar dan naar de maalstroom van ideeën in het brein. Ze raken verloren zonder hun doel te bereiken. Oltmans De woorden van de mystici komen in een denk ‘file’ in je hoofd terecht en verzuipen mee in de rest van die modderpoel van zogenaamde informatie. Foudraine Precies. De boodschap raakt verstrikt in die ‘file’ van gedachten zonder enige kans ooit tot diep inzicht te voeren. We krijgen dan een vloed van nieuwe ideeën, ze worden opgeslurpt door onze ‘chip’ en we maken er dus weer kennis van. Dat gebeurt automatisch. Dan worden we gelovigen en volgelingen die de boodschap tot hun ideologie maken. Zij lopen achter de


123 vlag van kennis aan. Het zijn dus geen Zelf-Gerealiseerde mensen. Oltmans En het reduceert de mens nog meer tot ‘robopath’, waar Lewis Yablonsky een fraai boek over schreef: People as Machines. Foudraine Ik begreep, dat ik een soort ‘robopath’ was, die automatisch de woorden in zijn herinneringsreservoir opsloeg, om ze dan later te kunnen gebruiken als voedsel voor het denken. Oltmans Je zou ook kunnen zeggen dat je als iedereen je input liet misbruiken. Foudraine Ja. Beter gezegd - de woorden werden tot input. Dat was geen echt luisteren. Ik begreep dat ik niet in staat was echt te luisteren. Die sprinkhanenplaag van aanwezige gedachten deed feitelijk niets anders dan het luisteren naar tapes en video's van Osho, Krishnamurti en andere Verlichten verstoren. Oltmans Dat niemandsland, dat achter het gekakel in de ‘chip’ ligt, bleef dus onbereikbaar. Begrepen. Al die sets van ‘symbol manipulations’ in je hoofd werkten als stoorzenders. OK. Wanneer je dan stilstaat bij het feit dat onze ‘workshop of thought’ - wat de ‘mind’ dus gewoon is - over een ‘long-term memory’ en een ‘short-term’ menselijk geheugen beschikt, dan kan het niet anders dan voor de lezer duidelijk worden waar de schoen wringt. Het ‘long-term’ menselijke geheugen houdt naar schatting één triljoen stukjes informatie vast, oftewel miljarden meer dan de modernste computer. Het geheugen heeft een astronomische capaciteit. Het wordt gevormd door ‘memory traces’, gecodeerd in die eerder besproken klomp protoplasma, die minder dan vier pond weegt. Een fractie van die databank is oproepbaar en vervolgens bespreekbaar. En uit al dat kabaal moeten we ons denken putten, daaruit moet redelijke kalmte en verstandig gedrag voortkomen. Dat is een hopeloze taak. Foudraine Ik ontdekte in ieder geval, in de loop der jaren, wat echt luisteren moest zijn. Echt luisteren vraagt totale attentie, grote liefde, zelfs een houding alsof je leven ervan afhangt. Tegelijkertijd is dat géén concentratie. ‘Total attention’ is een


124 wijd, ontspannen bewustzijn dat geen centrum (de luisteraar!) meer kent. Alleen dán ontstaat een toestand van totale innerlijke stilte, zonder enig innerlijk goedkeuren of afkeuren, zonder ja of nee zeggen, waarbij werkelijk kan worden geluisterd. Het is een toestand waarbij je constant nieuw luistert, alles steeds weer nieuw tot je komt, en er nooit wordt vergeleken of afgewogen tegen waar je vroeger naar geluisterd hebt. Echt luisteren is een toestand van alléén-maar-luisteren, zonder enig vooroordeel. Oltmans Ik denk dat weinigen in staat zijn uit te voeren, wat je zojuist helder hebt beschreven. Het Kremlin kan de stoorzender van Radio Free Europe afzetten. Dat kan. Maar de kakelende ‘chip’ in ons hoofd is immers niet te smoren? En dan ook nog zonder vooroordeel, voortvloeiend uit wat eerder aan onzin werd gecodeerd? Denk maar aan wat de psycholoog Gordon Allport van Harvard University heeft gezegd: ‘Het is gemakkelijker om een atoom te splitsen dan een vooroordeel af te breken.’ Foudraine Diep inzicht breekt vooroordelen af. Je kunt niet of nauwelijks naar een Verlichte als ‘christen’, ‘jood’, of ‘moslim’. Dat is uitgesloten. Alles wat tegen je wordt gezegd, wordt dan direct met de bordenwisser van de vooroordelen weggewist. Maar als die vooroordelen niet in werking zijn, is luisteren mogelijk met alle zintuigen. Het is een luisteren, alsof er olifantsoren aan je hart zijn bevestigd. Pas dan dringt er iets van de boodschap van de Verlichte door tot dit niemandsland, achter het geroezemoes vanuit de databank. Pas dán penetreren de woorden - als pointers - dat bij ieder mens klaarliggende gebied en worden ze niet automatisch opgeslagen in het geheugenreservoir. Dan creëert de boodschap werkelijk inzicht. Luisteren wordt dan letterlijk transformerend. Terwijl dit gebeurt, herinner je je niets. Je kunt er na afloop niets over vertellen. De woorden zijn door de mallemolen van het denken heen gedrongen. De boodschap - beter gezegd de woorden als pointers is dan een eerste zaadje, dat de baarmoeder inschiet... Oltmans ...en bevrucht. De Verlichte slaagt er in je ‘mind’ te bevruchten. Dat is wat jij met Intelligentie bedoelt? Foudraine Nee. Nee. Die ‘mind’ wordt juist niet bevrucht.


125 Dan wordt liet weer kennis. Dan wordt het geloof. De ‘mind’ wordt een beentje gelicht. De woorden die de Zelf-Gerealiseerde tot mij spreekt trachten die Intelligentie, dat pure gewaarzijn, wat reeds in mij is, wat ik reeds ben, te bereiken. Wat jij zonet als ‘niemandsland’ omschreef, dát is waar Intelligentie zit, en die wordt bij de huidige staat van bewustzijn permanent afgeschermd door het denken. Oltmans Ik begrijp je. Maar inzicht wordt toch eveneens verkregen door het inzetten van intelligentie, met een kleine letter ‘i’, niet Intelligentie uit jouw niemandsland van ‘no-mind’. De kleine intelligentie is het vitale ingrediënt in het denkproces, dat als super Shell wordt toegevoegd om het toerental op te voeren. De kleine intelligentie lijkt me voor werkelijk inzicht een must. Foudraine Nee. Zo is het niet. Het inzicht waar ik over spreek verwerf je juist niét door denken. Wel of niet met super-Shell. Werkelijk inzicht komt tot stand door luisteren. Inzicht ontstaat wanneer intelligentie als een kruitvat wordt geraakt. Oltmans En die ontploffing betekent Zelf-realisatie, Verlichting. Maar dat kan toch nooit anders tot stand komen dan via een vermenging met wat er al was? Foudraine De woorden - als pointers - doen her-kennen, herinneren wat er al was. Puur bewustzijn. Er zijn talloze ontploffingen die gepaard gaan met wat men noemt ‘the bliss of insight’. Maar alles is nog altijd voorbereiding. De grote ontploffing is nog ver weg. Oltmans Allright. Je her-kent, omdat er al van tevoren informatie in de ‘chip’ aanwezig was. Foudraine Nee, dit heeft niets met gecodeerde informatie van doen. Wat her-innerd, her-kend wordt, wat ‘ontwaakt’ is géén kennis. Het degenereert niet tot kennis. Oltmans Maar wanneer je iets her-kent, her-innert, dan signaleer je toch iets wat eerder gekend, geregistreerd werd. Dat is toch aangedragen informatie? Foudraine Dit is een essentieel punt. Er is in jou en in ieder mens een diep Weten (met een hoofdletter) en dat heeft niets met opgeslagen informatie te maken. Het totale luisteren appelleert aan dit Weten, aan het Zijn, aan ‘awareness’, en voert niet tot


126 nieuwe kennis, vermeerdering van ‘bits of information’ in de databank. Oltmans Het voert je naar de catacomben van je ziel. Foudraine Zo zou je het kunnen zeggen. Moeilijk om onder woorden te brengen. Oltmans Het enige wat niet onder woorden is te brengen, is wat voor jezelf nog niet duidelijk is. Misschien heeft de elektrochemie in je hoofd hierover nog geen consensus bereikt. Foudraine Elektro-chemie herkent in deze diepe zin juist niets! Er bestaat een mogelijkheid tot ontbloeien van inzicht, zoals Krishnamurti dit krachtig naar voren heeft gebracht in zijn gesprekken met David Bohm. Ik bedoel inzicht in de betekenis van een diep Aha. Wanneer dat plaatsvindt kunnen hersencellen veranderen! Je kunt op een heel andere wijze zwanger worden: namelijk door dát luisteren. Oltmans Door dát luisteren verwijl je meer in dat niemandsland achter de ‘mind’ en verkeer je in een staat van ‘no-mind’ of Intelligentie. Foudraine In ieder geval wordt dat gebied ‘beyond mind’ gewekt. Dat diepe Weten, dat Kennen, voorafgaande aan alle kennis. Het is een soort eerste ontwaken. Er is een bekend verhaal over een begaafd mens. Hij heette Hui-Neng. De sage wil, dat hij over straat wandelde en een vrouw vanuit een open venster de eerste tien regels van de Diamant-soetra hoorde uitspreken. De Diamant-soetra is een serie belangrijke uitspraken van de Boeddha. Hui-Neng stond als vastgenageld op straat. Hij realiseerde plotseling Verlichting. Oltmans Het is een levendige illustratie van wat een mens kan overkomen. Toch flitst de notie ‘hallucinatie’ door mijn hoofd. Foudraine Alléén en uitsluitend door dát luisteren in die totale aandacht, die innerlijke stilte, die passie en dorst naar Waarheid, die pas mogelijk is wanneer er een liefdevolle hartconnectie is met degene waar je het oor naar richt. Gehoorzaamheid is een prachtig woord. Het betekent je oor te luisteren leggen. Dat is voor mij de diepere betekenis van het woord ‘gehoorzaamheid’. Dan is het geen slavernij. In de betekenis, die ik er aan geef, is gehoorzaamheid één en al oor zijn voor de Geliefde. In


127 dit geval de Verlichte leermeester. Oltmans Luisteren is dus één-en-al-gehoor-zijn. Gehoorzaamheid. Samen het gehoor zijn. Een illusoire symbiose? Foudraine Verre van illusoir. Een diep samen-zijn. Het was niet voor niets, dat Krishnamurti zo vaak uitriep: ‘Will you please just listen!’ Dat was zijn felheid om die Intelligentie, dwars door de kakofonie van gedachtenstromen heen, toch te bereiken. Hij gebruikte ook een andere techniek. Dan zei hij: ‘Let us think together.’ Hij trachtte het denken van zijn gehoor samen te voegen met de woorden, die hij sprak. Hij probeerde op die manier als het ware stap voor stap zijn gehoor te synchroniseren met datgene - en luister nu goed - wat er achter de woorden stak. Oltmans Clear as a bell. Foudraine Dan kan luisteren zijn als een vlam in de pan. Ja, het kan zijn als zaad in de baarmoeder van je Zijn, wat resulteert in een eerste ontwaken, een verhoging van de temperatuur van het water, waar we het eerder over hebben gehad. Je luistert je feitelijk ‘heet’. Veel mensen gaan meteen zitten mediteren. Dat is nogal slordig. Eerst moeten op indringende wijze allerlei facetten van de geest worden belicht. Bijvoorbeeld, hoe die geest werkt. Al luisterende begin ‘je’ dan, door inzicht na inzicht, te verdampen. Anders gezegd: de zwaartepuntsverlegging van de inhoud van het bewustzijn, die vereenzelviging of verkleving met de inhoud lost zich op en het zwaartepunt komt in het pure bewustzijn te liggen. Dat zet het geloof in de ‘persoonlijkheid’ op losse schroeven. Oltmans Het doet me denken aan de fysicus die elektronen of sub-atomaire deeltjes niet kan zien maar toch kan bewijzen dat ze er zijn. Hoe toon je aan dat je hersenen als gevolg van dit proces zijn veranderd? Trouwens, in die zin veranderen hersencellen voortdurend. Foudraine Nee, dat doen ze niet voortdurend! Hersenen, zonder dit verkregen inzicht, blijven precies zo functioneren als ze altijd hebben gedaan, verkleefd aan de gedachtenstroom uit de databank. De vraag: hoe toon je dat aan, is de vraag van een neurofysioloog. De mysticus zal antwoorden: dit is mijn geleef-


128 de werkelijkheid. Mijn leven toont het aan en onder alle omstandigheden. Oltmans Zoals we nu functioneren is het chaos en illusies, en ze monden uit in nog meer illusies plus de consequenties van al dit illusionaire denken. De chaotische databank resulteert doorgaans in ‘guesswork’ en dan vragen we ons af waar de chaos in de wereld zijn oorsprong vindt. Foudraine Dat is de samenvatting van het probleem. Omdat de databank voedingsbron van het denken is, altijd het verleden dat zich dan projecteert naar de toekomst. Terug naar het luisteren. Jaren geleden luisterde ik op een zondagmiddag naar een bandopname. Die middag beluisterde ik die bandopname op een totaal andere en veel diepere manier. Nu, na vele jaren, beluister ik diezelfde bandopname op een nóg dieper niveau. Vanuit de traditie van Advaita Vedanta wordt vaak gesproken over de trias horen, luisteren en verstaan. Dat verstaan is ‘zien’. De mysticus Da Love-Ananda spreekt regelmatig over ‘hearing and seeing’. Ik constateer dat ik inderdaad tien jaar geleden wel wat hoorde, maar niet echt luisterde. Wat nu wordt gezegd en in een aantal variaties herhaald, doet een innerlijk ‘ja’ vanuit mijn diepste wezen resoneren. Oltmans Nu moeten we natuurlijk niet gaan overdrijven. Foudraine Laten we aannemen, dat wij niet echt kunnen luisteren. Dat is de beginontdekking die ik heb gedaan. Wanneer je in staat bent om te zeggen: ‘Ik weet het niet’, dan is dit het begin van iets anders. Hij die zegt: ‘Ik weet niet wat liefde is,’ of ‘Ik weet niet wat luisteren is,’ maakt een belangrijke - je zou kunnen zeggen intelligente - start. Degene, die zich op het standpunt stelt wel degelijk te kunnen luisteren en opmerkt: ‘Wie zal mij vertellen, dat ik niet kan luisteren!’, die is verloren. Dan onderzoek je je doofheid niet meer. Oltmans Zou jij je een opleiding voor journalisten kunnen voorstellen, waar een college ‘luisteren’ in wordt opgenomen? Wanneer de kunst van luisteren voor één groep van ambachtslieden een absolute noodzakelijkheid is, dan is het voor diegenen, die moeten weergeven - naar waarheid - wat andere men-


129 sen zeggen of beroert. Foudraine Het probleem ligt alleen dieper. Er bestaat een luisteren zonder dat de luisteraar in functie is (het denken dus), een luisteren zonder enige verbinding met die roezemoezige databank. Die luisteraar ben ‘jij’! Oltmans Niet te somber zijn. Wij luisteren al vrij aardig. In ieder geval liggen we kilometers vóór op de ‘niet-luisterenden’. Foudraine Sorry, we liggen helemaal niet vóór op anderen. Dat dacht je maar. Of je bent Ontwaakt, óf je bent deel van de massa. Oltmans Luisteren heeft ook ontzettend veel nadelen. Meestal wordt de chaos in de ‘chip’ erdoor vergroot. We begrijpen nog minder. Foudraine Dat woord ‘begrijpen’ moet ik even aanpakken. Er valt namelijk bij dit diepe luisteren naar de Verlichte helemaal niets te begrijpen. Oltmans Het gaat er toch om Verlicht te worden, en dát licht van het niemandsland, van ‘no-mind’ te betreden? Foudraine Waar ik over spreek is her-kenning. Dat is het begrijpen. Dat pure bewustzijn waar we steeds over spreken, is het begrijpen. Oltmans Wat ben je vervelend vandaag. Foudraine Begrijpen is mentale acrobatiek. Bij een ‘profound understanding’ vooral geen intellectueel ‘begrijpen’ maar het komen tot een diep transformatoir inzicht - wordt het ‘vergeten’ gewaarzijn van de ‘luisterende’ gewekt. Zo heeft een Verlichte eens gezegd: ‘Bewustzijn praat hier tegen bewustzijn over bewustzijn.’ Oltmans Allright. Laat ik dan zeggen dat diep luisteren en het daaruit voortvloeiend begrijpen een vorm is van ‘zien’. Foudraine Dat is een goede samenvatting van wat ik bedoel. Juist. Het is ‘zien’. Oltmans Je twijfelt er altijd aan, maar zie je nu hoe helder jij je zaakjes kan uitleggen?! Je moet natuurlijk wel een ‘chip’ van enige kwaliteit als klankbord hebben. Voor mij is dit onontgonnen terrein, een stuk onverkende jungle van de ‘mind’. Foudraine De belangrijkste ontdekkingen en uitvindingen zijn


130 altijd plotseling en als een flits in een ‘mind’ van de schepper naar voren gekomen. De uitvinder krijgt een ingeving. Hij ‘ziet’. Dat betekent, dat hij niet intellectueel bezig is met uit te pluizen. Hij ziet ineens. Zo kan ook door dat intense luisteren inzicht tot stand komen, een zien. Dat plotselinge zien kan alléén maar wanneer er wordt geluisterd - waar het om een transformatie van het bewustzijn gaat - naar een Zelf-Gerealiseerde. Daarom heb ik luisteren als eerste ingrediënt op die weg naar de kwantumsprong genoemd. Dáár ligt onze kans. Dáár vindt men de mogelijkheid om het water naar 99 graden te krijgen. Oltmans Ik weet, dat het jou al blij maakt, wanneer je één ander mens inzicht kan bezorgen, ziende zou kunnen maken. Maar als geboren massacommunicator wil ik proberen die Oosterse, mystieke denktransfusie via mijn specifieke injectienaald, de pen, naar de ‘chips’ van zoveel mogelijk mensen - jouw en mijn lezers - over te brengen. Lukt dat ons? Foudraine Dat gaat veel te ver. Ik weet alleen, met absolute zekerheid, dat de start van de Odyssee naar ‘no-mind’ luisteren is. Later gebeurt er vanzelf meer. We kunnen ook andere ingrediënten van voorbereiding tot de kwantumsprong bespreken, maar ik moest eerst luisteren belichten. Oltmans De Verlichte en Zelf-Gerealiseerde mens heeft dus de kwantumsprong in zijn bewustzijn gemaakt en is het notoire ik-bewustzijn kwijt? Foudraine Ja. Zelfs de ervaring van gescheidenheid valt uiteindelijk bij die kwantumsprong in het tijdloze weg. Hij functioneert niet meer, wordt niet meer gedreven door opgestapelde kennis, maar functioneert direct, responderend als puur bewustzijn, één met de existentie. Zijn zintuigen functioneren eveneens honderd procent en worden niet langer bevlekt of verward door het denken. Oltmans Hoe zou jij het doel van leven formuleren? Foudraine Het hangt ervan af op welk niveau je dat doel formuleert. Op het hoogste niveau is er geen doel. De existentie is doelloos. Als je een madelieíje vraagt: ‘Wat is je doel?’ blijft het gewoon wiegelen in de zon. Op een ander niveau kan men zeggen: dit leven is voor de mens een school. Om tijdens zijn


131 lichamelijke leven Verlicht te raken, een Zelf-Gerealiseerde mens te worden. Het ego moet zich natuurlijk eerst vormen, nadat het lichaampje uit de schede is gerold. Persoonlijkheidsvorming en socialisatie zijn noodzakelijk. Oltmans Ja, en onvermijdelijk, want het ongevraagde sollen en hersenspoelen met de in groei zijnde hersenen begint vrijwel meteen. Op ons zesde jaar is het hoofd vergelijkbaar met een zoemende bromtol van meestal onzin en volkomen fantastische voorstellingen omtrent de meest doodgewone zaken. Foudraine De mens zou op zijn dertigste jaar en misschien al veel eerder aan deze weg naar de kwantumsprong kunnen beginnen. Dan kan hij ruim voor zijn dood dat ‘ego’ of ‘zelf’ geheel overstijgen. Ook al staat hij dan in een café met een glaasje, hij is toch een Boeddha. De Zelf-Gerealiseerde mens heeft geen reden om zich terug te trekken in een grot maar staat met twee benen in de wereld, terwijl hij feitelijk niet meer ván die wereld is. De Zelf-Gerealiseerde mens is anderen tot zegen. Hij is Intelligentie, hij is Liefde. Oltmans Eigenlijk is de Verlichte persoon dus ook klaar voor de dood. Foudraine Hij is gereed voor de lichamelijke dood, zeker. Hij kan zó weg. In feite heeft hij hier niets meer te zoeken. De les is geleerd. De enige reden, waarom de Verlichte hier blijft, en waarom hij blijft praten - hetgeen overigens vrij zeldzaam is - is zijn oneindige liefde voor slapende, verdoofde, dromende, in hun ‘chips’ voortronkende, in de nachtmerrie van het verleden rondtollende mensen. Het is de vraag om hulp en de liefde van de leerling, die de Zelf-Gerealiseerde mens überhaupt op aarde houdt. Oltmans Maar die mens, die uit de tijd is gevallen, lijdt toch een rustiger leven wanneer hij zich het lot van die vijf miljard verdwaalden niet zou aantrekken. Alléén al het zoeken naar kandidaat-‘kwantumjumpers’, of het wachten op de toevallige ontmoeting met een ontvankelijke leerling, lijkt me een enerverende bezigheid. Het is zoeken naar een naald in een hooiberg, met alle kans dat zich langere perioden geen cliënten melden. Foudraine Daarom is vaak de uitspraak gedaan: ‘Er zijn wel


132 Meesters op aarde maar ze vinden geen echte discipelen.’ Oltmans Een Verlichte, die over dit ontbreken van echte discipelen nerveus wordt, heeft een ‘misjump’ gemaakt en beheerst de verlichtingsmaterie niet echt. De man die deze kwantumjump maakt, belandt toch immers in totale stilte, in die staat van ‘nomind’, die hem juist rustig zou moeten maken? Ik denk aan het beeld van de textielfabriek bij Bombay alwaar in een fabriekshal honderden machines stonden te brommen. De hal was vrijwel volledig geautomatiseerd. Ik vroeg me af wat die onvoorstelbare herrie voor beschadiging aan de ‘chips’ van die enkele bewakers zou toebrengen. Dat is ongeveer vergelijkbaar met het denkgeweld dat door de breinen van enkele miljarden van onze medemensen dendert en wat hen verhindert te onderzoeken, te luisteren en te zien waar ze eigenlijk mee bezig zijn. Waarom zou een Zelf-Gerealiseerd mens, die eindelijk die oase van liefde, vrede en licht heeft bereikt -wanneer ik je juist heb begrepen - zich nog laten opjutten door die anderen met constant denderende ‘chips’ à la de textielmachines in Bombay? Foudraine Er is eens aan Krishnamurti gevraagd: ‘Waarom blijft u al die jaren spreken, in Madras, Bombay, Saanen en Ojai (Californië)?’ Hij antwoordde: ‘Mijnheer, kunt u een bloem verhinderen haar geur te verspreiden?’ Of zoals ik Osho eens heb horen zeggen: ‘Liefde wil zich delen.’ Love wants to be shared. Ze kunnen niet anders. Ze kennen het geboorterecht van ieder mens dat geactualiseerd wil worden. Ze weten dat de mens niet is wat hij zou kunnen zijn. Dat hij de geur van zijn diepste wezen is kwijtgeraakt. Diep verborgen weet ieder mens dat. Dat schept een schuldgevoel jegens eigen opgave tot voleinding. Men voelt zich schuldig het eigen immense potentieel niet te benutten. Neurotisch schuldgevoel is het verspillen van energie en heeft geen enkele betekenis. Existentiële schuld roept op om de eindeloze mogelijkheden tot verdere expansie niet te laten liggen. Toch is er enorme weerstand. Men wenst niet diegenen, die dit potentieel in de zin van Zelf-realisatie wel hebben geactualiseerd, de ruimte te geven om zelfs maar op die mogelijke kwantumsprong van het bewustzijn te wijzen. Zo ver gaat die weerstand.


133 Oltmans Dat is zeker het probleem met het belachelijke weigeren van een visum aan de Bhagwan om in dit land het woord te voeren. Wat doet hij momenteel precies in Poona? Foudraine Hij zwijgt. Stilte kan misschien worden gehoord, als je eerst 35 jaar onafgebroken hebt gesproken. Nu kan hij zich veroorloven te zwijgen. Er is een geheel andere fase in Poona op gang gekomen. Alles is verstilder. Oltmans Wat is het doel van die fase? Zitten er nog altijd veel jonge mensen uit alle windrichtingen om hem heen? Foudraine Ja, die zijn er nog altijd. Jong en oud. Velen beginnen, na de lange inzichtelijke fase, de diepte van meditatie in te gaan. Oltmans We hebben nu gesproken over een aspect van voorbereiding tot de kwantumsprong naar ‘no-mind’. Het zou het mooiste zijn, wanneer de leerling op een natuurlijke manier naar de rijpheid tot die sprong toegroeit, zich daartoe ontwikkelt. Foudraine Dat is juist. Je kunt iemand niet bij de haren naar deze ontwikkelingsmogelijkheid toesleuren. Het mag ook niet. Het moet uit een natuurlijke drang voortkomen. Mijn eigen ervaringen heb ik in een aantal boeken beschreven. De schok der herkenning was tijdens het luisteren in 1978 dermate groot, dat ik eerst 25 boeken kocht van degeen, die toen Bhagwan Shree Rajneesh heette, om meer inzicht te verwerven. Al gauw liep ik in een toestand van halve verdwazing met een walkman over straat, luisterende naar Osho's lezingen. Daar ben ik nooit meer mee opgehouden. Oltmans Dat heb ik met pianomuziek van Chopin. Foudraine Later zijn er andere dingen gebeurd, die meer het resultaat waren van zijn levende aanwezigheid. Ik werd gezegend met een diepe connectie. Vraag mij niet hoe dat komt. Ik weet het niet. Oltmans Ik zal misschien een keer Chopin door een gesprek van Krishnamurti vervangen, wanneer ik mijn dagelijkse fietsrit door de polders maak, maar ik kan me niet voorstellen dat ik er ooit onrustig van zou kunnen worden. Ik zie mij niet als een razende door de straten dwalen omdat een mijnheer over dingen spreekt, waar ik nooit eerder over heb nagedacht. Op dit punt


134 blijft mijn nieuwsgierigheid - ik weet, je haat deze benadering - naar meer en andere informatie onverzadigbaar. Ook de informatie over de pelgrimstocht naar een staat van ‘no-mind’. Foudraine Die rust is bij mij ook wel gekomen, maar in het begin was die onrust alom aanwezig. Er bestaat zoiets als ‘divine discontent’ (Goddelijke onvrede). Je kent de uitspraak van Socrates: ‘Ik ben liever een ontevreden Socrates dan een tevreden varken.’ Kortom, die onrust was zeer heilzaam. Oltmans Op mij werkt juist alles wat je me in deze gesprekken hebt gezegd alsof ik een postuum werk, bijvoorbeeld een ballade van Chopin heb ontdekt. Ik luister naar jou. Ik word niet onrustig of nerveus. Ik voel me juist heerlijk. Nu we elkaar beter kennen is je uitstraling naar mij toe ook heel anders. Ik wil grondig overdenken wat jouw inzichten zijn. Ik luister met aandacht en plezier naar je omdat je precies zegt wat je denkt en me deelgenoot laat zijn van je eigen belevingen en ervaringen bij je reis naar ‘no-mind’. Ik gebruik dus mijn ‘mind’ en intelligentie met een kleine ‘i’ om die Intelligentie met een hoofdletter ‘I’ - die jij steeds beschrijft - mogelijk te kunnen gaan beleven. Pas wanneer ik je echt met mijn verstand begrijp, en deze inzichten zal kunnen delen, pas dan worden ze deel van mijn privé-domein en kan die voettocht naar dat andere Rome beginnen. Foudraine In ieder geval is er geen enkel bezwaar dat iemand eerst een helder, intellectueel overzicht krijgt van waar het hier om gaat. Oltmans Waarom nu weer dat label ‘intellectueel’? Foudraine Omdat we spreken over iets wat voorbij het intellect ligt, ‘beyond mind’. Het intellect kan alles wat wij bespreken in feite nooit vatten. Zo zegt het intellect: ik ga misschien straks op reis. Het praat over ‘de reis’, ‘de weg’ naar ‘no-mind’. Maar er is helemaal geen reis, geen weg én geen straks. Je pure benheid is al ‘no-mind!’ Oltmans Dat wat ontzagwekkender is dan intellect: ongebonden aan iets en gebonden aan niets. Foudraine Precies. Dat bewustzijn is het on-voorstelbare. Je moet er overigens niet vanuit gaan dat een paar gesprekken of


135 luisterzittingen met tapes jouw nu nog basaltharde ‘mind’ zullen doen wankelen. Noch de mijne overigens. Laten we toch bescheiden blijven. Oltmans Speak for yourself. Foudraine Maar je bént ‘mijzelf’. We zijn beiden in de greep van die ‘mind’. Al duizenden jaren. Oltmans Maar de ene harde kop is de andere nog niet. Ik wil je wel toevertrouwen, dat ik denk er niet zoveel moeite mee te hebben jouw denkstromen te volgen. Waarom weet ik niet. Ik geloof dat ik je uitstekend aanvoel. Ik ben natuurlijk al een aantal jaren met ‘mind’ bezig. Ik ben tenslotte zelfs naar Poona gegaan, zoals ik eerder vertelde. Maar misschien heb ik niet voldoende geluisterd naar de werkelijke boodschap van sommige mystici. Foudraine Je hebt, toen je in Poona was, niet echt willen luisteren. Oltmans Ik wilde wel luisteren maar kon het niet. Ik kon niet in één klap de essentie vatten van Zelf-realisatie, als door mystici bedoeld. Je speelt ook geen etude van Chopin meteen foutloos van het blad. Er moet op worden gestudeerd. Als er verzet was, dan was het totaal onbewust. Trouwens, ik besefte toen nog niet dat er borden voor hoofden zitten, zoals we dat hebben besproken. Ik wist dat ‘minds’ de onzichtbare bedrading vormen die mensen bij elkaar houdt. Ik herkende de ‘mind’ als het innerlijke universum met als antipode dat andere universum vol met draaiende hemellichamen. Ik wist dat ‘minds’ over de aanleg beschikten om onderscheid te maken tussen ‘sense’ en ‘nonsense’. Voor mijn boek Over intelligentie, met een kleine ‘i’, ben ik de wereld afgereisd met de vraag: hoe decodeer je uit de ‘chip’ wat lang tevoren abusievelijk gecodeerd werd. Wat me afstootte toen ik op mijn zoeken naar een passend antwoord ook in Poona belandde, was dat de leerlingen van de Bhagwan hem als een onschendbare goedheiligman beschouwden. Daar werd ik mentaal onpasselijk van. In neem aan, dat veel van wat Verlichten als Osho verkondigen, nu door jou aan mij is verteld. Ik vind het een boeiend onderwerp. Ik neem er kennis van. Ik zie je met andere ogen. Misschien is een zekere


136 vriendschap bezig plaats te maken voor een zekere affectie, maar uiteindelijke aanbidding - dat kan ik je nu reeds verzekeren - is uitgesloten. De ene mens kan de andere mens niet blindelings aanbidden, want ook al zeggen sommigen dat ze in ‘no-mind’ zijn terechtgekomen, wanneer ze een dame in de vingers krijgen, lijken ze angstvallig veel op de familie-doorsnee. Foudraine Aanbidden is een vorm van verwerpen. Met aanbidden dood je het wezenlijke bericht van de Verlichte. Daarmee kruisig je hem. In liefde je hart werkelijk voor zijn aanwezigheid openen, is iets totaal anders. In je afkeer van wat jij als aanbidding zag, maar wat feitelijk liefde voor de Verlichte was, miste je totaal wat er in Poona werkelijk gebeurde. Oltmans Liefde, die normaal is, daar sta ik open voor. Dat levert geen enkel probleem op. Als normaal mens zou ik in bewondering voor een Verlichte een mate van affectie kunnen opbrengen. Maar liefde, in de vorm van overgave aan die Meester, staat voor mij gelijk met over de schreef gaan van wat normaal is. Dat is exaltatie, dat ervaar ik als pathologisch, dat stoot mij compleet af, dat registreer ik als vrij abnormaal. Deze liefde is niet ‘normaal’. Foudraine Dat is een waar woord. De boodschap van een Verlichte als Osho is niet bestemd voor hen die tevreden zijn met hun ‘gezonde verstand’. Die kwantumsprong existentieel maken is ‘a mad love affair’! Oltmans Misschien, maar dan wel met het accent op ‘mad’. Foudraine Zeker. Deze liefde tot Waarheid is inderdaad ‘Divine Madness’.


137

Zesde gesprek Foudraine Vandaag zou ik willen praten over de wekker. Als een mens slaapt, bevindt hij zich ofwel in een dromende zijnswijze of hij heeft daar tussendoor tijden van diepe droomloze slaap. Op een gegeven moment rinkelt de wekker en wordt hij wakker. Oltmans Hij wordt zelfs dikwijls een minuut voordat de wekker afgaat wakker, omdat hij zijn eigen time-clock heeft. Foudraine Laten we het maar bij het verhaal van de wekker houden. Die wekker doet hem ontwaken. Daar is niets dramatisch aan. Hij doet gewoon zijn ogen open. Als een mens erg vast slaapt, heb je wekkers die door blijven rinkelen. De meeste mensen zullen die wekker zeker niet iedere avond omkransen met een bloemenslinger en er devoot voor op hun knieën gaan liggen, omdat hij hen de ochtend ervoor zo'n prachtige dienst heeft bewezen. Oltmans Wat is dan die wekker? Foudraine Laten we zeggen dat er bijzondere wekkers zijn voor mensen die zeer diep in slaap zijn. Wekkers die een geweldig lawaai maken, waar plotseling een sirenegeluid uitkomt, wekkers die op en neer springen op het nachtkastje, zodat de hele boel tegen de grond lazert. Als je zo'n wekker in een aanval van woede van de tiende verdieping van een flatgebouw gooit, blijft hij op straat met zijn doordringende geluid doorgaan. Ik heb een keer in een komische film gezien hoe een man tien trappen afrende, om op straat die wekker aan stukken te trappen. Het gerinkel bleef doorgaan, tot hij het allerlaatste kleine radertje onder zijn hielen had vermorzeld. Kortom, je zult het met me eens zijn, dat wij een ambivalente houding hebben tegenover een wekker. Wij vallen niet op onze knieën voor die wekker. Wij vinden een wekker hinderlijk. Oltmans Het is een rotding. Want hij brengt ons tot bewustzijn. Foudraine Ja, we worden dwingend uitgenodigd te ontwaken. Ik stap nu van mijn voorbeeld af en stel dat in ons huidige ik- of


138 zelf-bewustzijn we van de slaap in het waakbewustzijn schuiven. Precies zoals de dromende zijnswijze een toestand is, en de diepe droomloze slaap, zo is ook het waakbewustzijn een toestand. Wat wij beslist niet willen weten, is dat, als wij onze ogen openen, wij in een nieuwe slaaptoestand overgaan. Gurdjieff noemde dat ‘metafysische slaap’. Ons huidige waakbewustzijn is óók een vorm van ‘slaap’, die in principe zelfs heel weinig verschilt van onze dromende zijnswijze. Behalve dat je in een droom geen afspraak kunt maken om elkaar op zondag twaalf uur te ontmoeten. Maar voor de rest is er, als je goed kijkt, weinig verschil. Ik gebruikte het voorbeeld van de wekker om je duidelijk te maken dat er op aarde tot nu toe mensen zijn geweest, die werkelijk ontwaakt zijn en daarmee aan de toestand van het waakbewustzijn voorbij zijn gegaan. Veel van die mensen hebben gezwegen. Ze hebben niets gezegd, omdat ze niet in staat waren datgene wat ze hadden gerealiseerd onder woorden te brengen. Het aantal mensen dat voor wekker is gaan spelen, is in de geschiedenis van de mensheid zeer gering geweest. Als een mens als wekker gaat functioneren, doet hij dat in het algemeen ten bate van een beperkt aantal mensen dat bereid is zich door die wekker te laten ringeloren. Je zou rustig kunnen zeggen dat degene, die wij vroeger Bhagwan hebben genoemd, die nu Osho heet, een uitzonderlijke wekker is. Door al zijn gedragingen en uitspraken, alle provocatieve manifestaties... Oltmans ...inbegrepen de zestig Rolls Royce's. Foudraine ...inbegrepen de 93 Rolls Royce's. Inbegrepen het hele experiment ‘Rajneeshpuram’ in Oregon, de ontwikkeling in het verleden en de huidige in Poona, het ‘Manifest voor een Gouden Toekomst’ en de vele provocatieve uitspraken, inbegrepen de publikatie van meer dan zeshonderd boeken die in praktisch alle talen zijn vertaald, de lange voorfase van de rode kleren die toen op zijn minst een paar honderdduizend mensen droegen. Ze waren alle de uitdrukking van een wekker, die van mening is dat men massaal zal moeten ontwaken, althans dat een groot aantal individuen moet worden bereikt. En wel, omdat wij anders, rond het jaar 2000, aan onze metafysische slaap, waarin wij wél technologie en wetenschap kunnen produceren,


139 te gronde gaan. Ik definieer dus dat woord waar wij nogal ambivalent tegenover staan, ‘Meester’, gewoon maar eens als ‘wekker’. In feite zou je het woord Meester kunnen vervangen door het woord Wekker. Meher Baba, één van de mystici die toevallig ook een tijd in Poona woonde, zei eens: ‘I have not come to teach, but to awaken.’ Dat is het precies. ‘To teach’ wil zeggen leerstelligheden verspreiden. Oltmans ...die voeren tot opstapelen van kennis. Foudraine Exact. Kennis welke dan tot geloof degenereert. ‘To awaken’... Oltmans ...is wat al aanwezig is, manifest maken. Foudraine ...wekken, opdat die explosie naar het superbewustzijn... Oltmans Dit is - wat je nu zegt - een herhaling, maar een nuttige herhaling. Het moet natuurlijk dikwijls gezegd worden. Foudraine Het voorbeeld van de wekker is daarom goed, omdat de woedereactie tegen iemand die ons een emmer koud water over het slapende lichaam gooit, zich in de geschiedenis van de mensheid veel heeft voorgedaan. Wij zijn bereid tot kruisiging, in onze woede tegen de wekker. We werpen een steen naar Boeddha, omdat hij bij sommigen een verschrikkelijke gevoel teweegbrengt, geconfronteerd als men dan wordt met een werkelijk Ontwaakte. Dat is zeker een verbijsterende zijnswijze. Mansoor, een van de belangwekkende mystici, werd op een nog verschrikkelijker manier gekruisigd dan Jezus. Hem werd het ene been afgehakt, daarna de tong uitgerukt, daarna gebeurde hetzelfde met beide ogen. Hij was een echt Ontwaakt mens, die regelmatig placht te roepen: ‘Ik ben de Waarheid.’ Zijn leermeester Junaid zei dan: ‘Mansoor, Ontwaakte leerling, ik vind je schitterend en ook ik ben de Waarheid, ook ik zou kunnen uitroepen “Ik ben God”. Ik weet dat het zeker geen ego-inflatie bij jou is en dat je dat iedereen zou willen voorhouden, iedereen die nu voortschuifelt in die slaaptoestand, doortrokken van leed. Maar hou je stil, want ze vermoorden je.’ Kortom, echte authentieke wekkers hebben het niet gemakkelijk gehad. In feite is daar alles mee gezegd. Oltmans We zijn nog steeds met die ingrediënten bezig. Je hebt


140 gezegd, dat Osho eigenlijk de eerste Ziener is geweest die massaal gebruik gemaakt heeft van video's, boeken, communicatietechnieken. Foudraine En die ook massaal gebruik maakte van de mensen die naar hem wilden luisteren. Hij heeft die mensen meteen geëxploiteerd. Oltmans Ingeschakeld. Als zijn leger. Foudraine Absoluut. Hij heeft zelfs eens op de vraag ‘Exploiteert u ons?’ gezegd ‘Jazeker, maar ik exploiteer je teneinde je te doen ervaren wat ik heb gerealiseerd.’ Oltmans Heeft hij nooit een receptenboek samengesteld om mensen mentaal rijp te maken voor het tot zich nemen van informatie, wat in een diametrale tegenstelling staat tot de brain-washing van godsdiensten? Foudraine Alles wat hij zegt en wat is vastgelegd, is het receptenboek. Wat deze Osho karakteriseert is dat hij zijn wekkerbericht op allerlei golflengten uitzendt. Zo is hij er niet voor teruggeschrokken om vele aspecten van de samenleving aan te duiden die mensen beletten zich open te stellen voor het bericht van werkelijk ontwaken. Oltmans Waar zijn die? Foudraine In de eerste plaats is er zijn felle kritiek op de bestaande godsdiensten en godsdienstleiders, die hij dan ook consequent definieert als misdadige instituten. Hij heeft nog iets anders gedaan. Hij zendt een revolutionair bericht voor de samenleving uit. Met veel kracht heeft hij gesproken over het fenomeen van de armoede. Hij heeft kennis van zaken, ook van de psychologie. Het was Abraham Maslow die een hiërarchie van behoeften beschreef. Eerst moeten de lagere behoeften worden bevredigd. Dan komen de hogere behoeften ter bevrediging aan bod. Als die weer bevredigd zijn, komen behoeften die nóg hoger liggen. Totdat de uiteindelijk zelf-geactualiseerde mens een laatste behoefte pijnlijk begint te voelen. De behoefte aan zelf-overstijging. De zelf-geactualiseerde mens, dat bolronde ego, de krachtige autonome persoonlijkheid, psychologisch zelfstandig, begint een behoefte tot zelf-transcendentie te bespeuren.


141 Oltmans Zelf-transcendentie, daar sprak Maslow toch niet over? Foudraine Jazeker. Maslow is een van de psychologen geweest die eigenlijk al zag waar het met de mens naartoe zou moeten gaan. Oltmans Zover ging hij? Ik heb bijvoorbeeld zijn Journals (355 pagina's) gelezen. Hij spreekt erin over ‘self’, ‘the neurotic-self’, ‘self-acceptance’, ‘self-knowledge’, ‘self-actualization’, ‘self-discovery’, ‘self-esteem’, maar niet over ‘self-transcendence’. Trouwens, uit die interne dialoog van Maslow in dit dagboek is een prachtig, leerzaam boek ontstaan. Foudraine Toch ging hij zover. Hij heeft er veel van zijn reputatie door verspeeld... Oltmans Daarom werd hij met de nek aangekeken, althans niet helemaal au serieux genomen. Foudraine Precies. Zijn vriend, Aldous Huxley, stelde Maslow in verbinding met Krishnamurti. In Maslows boeken zie je dat hij de zelfstandige, zelf-geactualiseerde mens ook de mens acht, die het dichtste staat bij de mogelijkheid tot zelf-overstijging. Tot Verlichting dus. Als je het schema van Maslow op je in laat werken, zul je begrijpen dat, zolang wij op aarde massale armoede handhaven, mensen absoluut niet in dit bericht van de transformatie van bewustzijn geïnteresseerd zullen zijn. Een arm mens heeft behoefte aan brood op de plank. Die heeft zelfs geen interesse in Mozart. Laat staan in zelf-overgave. Wil je dus mensen massaal rijp krijgen voor het voltrekken van zo'n innerlijke bewustzijnsrevolutie, dan zul je eerst armoede fundamenteel moeten bestrijden. Oltmans Hoe is dat nou mogelijk? Enerzijds exploderen die bevolkingen naar de tien miljard, anderzijds nemen de grondstoffen en voorraden en de beschikbare aarde, de mogelijkheden om mensen van werk en voedsel te voorzien, af. Hoe kun je die armoede - die per definitie alleen maar groter zal worden -... Foudraine Hoe kun je die aan de orde stellen? Oltmans Je kunt haar aan de orde stellen, niemand zal je dat verhinderen. Maar hoe kun je haar effectief bestrijden?


142 Foudraine Je kunt armoede alleen maar bestrijden door mensen duidelijk te maken, dat armoede wordt gecreëerd door de gevestigde orde. Die heeft er baat bij dat het massale leger armen blijft bestaan. Die armen blijven zich richten tot de politici en de priesters. Ze geven hoop en andere vormen van opium. Ook priesters hebben er baat bij dat er steeds meer armoede komt. Armen zijn er, vooral voor het christendom, om te bekeren. Het interessante is dat in India geen enkel mens het in zijn hoofd zal halen om zich van Hindoe tot christen te laten bekeren, behalve arme mensen in India, omdat ze gevoelig zijn voor de beschouwingswijze die door de christelijke priesters wordt gegeven. Je moet dus een verband leggen tussen de doelbewuste ophoping van armoede door de gevestigde orde en het feit dat mensen daardoor in een toestand verkeren, waarin ze nooit een andere definitie van het individueel religieuze zullen kunnen overwegen. Oltmans Dit geldt niet alleen voor de armen, dit geldt toch ook voor een groot deel van de middenklasse. Die kan zich evenmin de luxe permitteren om over zichzelf na te denken. Die zit ook in de rat-race. Foudraine Maar het fenomeen doet zich voor dat, met name in het Westen, met de hier aanwezige rijkdom, de kerken leeglopen. Men ziet door de schamelheid van geloven heen en op dit moment. .. Oltmans Ja maar, dat komt omdat er geen gemeenschappelijke vijand is. Op het moment dat er een oorlog uitbreekt, gaat iedereen in rijke Westen weer naar de kerk. Dat hebben we in de tweede wereldoorlog gezien. De kerken zaten vol. De bioscopen waren leeg. Er waren geen films te zien, dus ze gingen naar de kerk. Uit wanhoop. Foudraine Als er een oorlog uitbreekt... Oltmans ...vlucht alles naar God. Foudraine ...wordt de hele mensheid vernietigd. We hebben nu een tussenfase in het Westen van relatieve rust, waarin rijke mensen, of mensen die de maag al lang gevuld hebben, die alle materiële behoeften hebben vervuld, gevoelig kunnen worden voor dit bericht van zelf-overstijging. Het is niet voor niets dat


143 Osho zo'n grote weerklank heeft bij de ‘betere stand’. Oltmans ...die hem die Rolls Royce's cadeau deed. Foudraine Zeker. Ze hebben hem die practical joke laten uitvoeren. Het zijn mensen die gestudeerd hebben, dichters, schilders, psychiaters, psychologen, mensen die hun buikje al rond hadden, die succes hadden gekend, zoals ondergetekende. Mensen, die de piek van succes hebben gekend, met het nieuwe huis, het nieuwe meubilair, de zoveelste geliefde, en die dan pas in wanhoop zeggen, ‘Is that all there is?’ Op het moment dat die mens in zijn grote huis... Oltmans ...het is wel handig natuurlijk als dat huis er is. Foudraine Ja, maar de ervaring van rijkdom en succes is daarom zo belangrijk omdat je dan pas dwars door succes en rijkdom heen kunt zien, en je bewust kunt worden van het feit dat nóch rijkdom, nóch macht, nóch succes je gelukkig heeft gemaakt. Oltmans Dus het bereiken van een zekere welstand en welvaart zou een ingrediënt kunnen zijn om te komen tot de kwantumsprong? Foudraine Absoluut. Of de mens, in grote welstand, de business tycoon, gaat aan de cocaïne. Veel mensen die aan cocaïne zijn verslaafd, in Amerika, zijn helemaal geen arme sukkels. Het zijn rijke mensen, die in totale verveling bij hun zwembad aan de crack zijn gegaan. Oltmans ...in plaats van... Foudraine ...meditatie. Een heel andere crack, maar nu de voorbereiding tot de grote ‘crack’. Die kwantumsprong in bewustzijn. De mens in zijn huidige nood, juist de succesvolle mens, doorziet de voosheid van alle geloof. Hij doorziet ook de voosheid van alle filosofie en politiek. Hij doorziet de voosheid van zijn zogenaamde liefdeleven en is zich pijnlijk bewust van zijn zelfzuchtige activiteit. Hij ziet dat al zijn liefdesuitingen niets met liefde te maken hebben. Die mens is aan het einde van zijn egoroute. En - als er enige intelligentie is - weigert hij te vluchten in allerlei vormen van opium. Zijn smart - men heeft het wel ‘spiritual insanity’ genoemd boort latente Intelligentie aan. Er is een begin van ontwaken, wat zijn nood overigens doet


144 stijgen. Als die mens het bericht van Osho verneemt, klikt het. Oltmans Ik heb hier een vraag. Hoe doet Bhagwan het in Japan? Wordt hij begrepen? Foudraine In Zuid-Korea, in Japan, zijn zijn boeken bestsellers. Trouwens ook in Italië, een schitterend heidens land. Het geloof stelt daar weinig voor. Het is interessant, hoeveel Italianen - onder andere in de Italiaanse Radicale Partij - een diepe affiniteit hebben met wat Osho zegt. Zij hebben daar trouwens een verblijfvisum voor hem georganiseerd, waar hij overigens geen gebruik van heeft gemaakt. Oltmans Zou in Japan en Zuid-Korea de exorbitante welvaart die daar heerst, de link naar Bhagwan kunnen zijn? Foudraine Welvaart, gecombineerd met een daar aanwezig respect voor Zen. Zen was natuurlijk de essentie van wat de Boeddha predikte. De Zen-meester appelleert - ik heb het niet over het Shintoïsme en alle ritualistische geloofstoestanden, waar de massa nog in verkeert - aan de mens met dorst naar Waarheid. Er heerst de combinatie van welvaart en het echte humanisme van Boeddha. Hier, in het Westen, moet op brede schaal Zen nog als de essentie van het humanisme van de Boeddha worden geïntroduceerd. Toch vormen zich in Amerika vele Zen-gemeenschappen rondom - laten we aannemen - Zelf-Gerealiseerde Zen-meesters. Suzuki is de pionier geweest die in Amerika Zen heeft geïntroduceerd. Dat heeft bij de intelligentia diepe indruk gemaakt. Natuurlijk krijg je ook de tegenbeweging van het fundamentalistische christendom. Tenzij die fundamentalisten de derde wereldoorlog kunnen creëren, hebben ze geen poot om op te staan. Daarom zijn ze er misschien zo druk mee bezig. Ze wensen het faillissement van geloof en geloven niet te aanvaarden. Osho is niet voor niets naar Amerika gegaan. Amerika komt om in zijn welvaart, in zijn rijkdom, zijn verveling, in de uitzichtloze smart die de Amerikaanse mens kenmerkt. Oltmans Terwijl toch die kwantumsprong Verlichting zou kunnen brengen. Foudraine Absoluut. Dat was misschien de reden waarom Osho dat experiment in Amerika op touw zette, teneinde zoveel


145 mogelijk communicatie tot stand te brengen. Zolang ik arm ben en materieel ingesteld, ben ik in een verschrikkelijke toestand en heb ik met hoger bewustzijn niets te schaften. Dat is duidelijk. Zolang ik ook nog arm ben qua ervaring, ben ik voornamelijk ervaringshongerig. Oltmans Ervaring, wat bedoel je daarmee? Foudraine Het hebben van ervaring, het vergaren en najagen van ervaringen is een karakteristiek van de mens nadat hij geboren wordt. Oltmans Is die ervaring kennis of is die ervaring leven? Foudraine Nee, allerlei soorten ervaringen opdoen. Sexuele ervaringen. Oltmans Maar sexuele ervaringen hebben zelfs de mensen in de townships in Zuid-Afrika; ervaring krijgen ze er wel. Soms denk ik dat de zwarten in Zuid-Afrika meer van die andere mens-zijn-ervaring hebben dan mensen in de rijke, Westerse delen van Zuid-Afrika. Ik ben levensechte, wijze mensen in de townships tegengekomen, die ik hoger achtte dan menig blanke. Foudraine Goed, maar ze hebben in ieder geval niet de ervaring van succes, macht en rijkdom. Oltmans Dat hebben ze niet, maar daarom juist zijn ze minder verpest, minder aan materie verslaafd, meer mens. Maar met de bevrijding zal natuurlijk ook onder de arme zwarten de jacht op het evenaren van blanken pas echt beginnen. Foudraine Dat materialisme is kennelijk een noodzakelijke fase en dat blijft ervaringshonger. Oltmans Natuurlijk, maar daarom zat ik even met die ‘ervaring’. Ook Javanen en mensen in andere onderontwikkelde landen, waar de bevolking zo arm is als Job, hebben een indrukwekkende dosis levenswijsheid en levenservaring. Alhoewel, in het algemeen zoeken ze hun troost in afleidingsmanoeuvres. Foudraine Uiteindelijk kan een mens het échec van álle ervaring inzien. Niet voor niets zei Krishnamurti: ‘Why are you all so hungry for experiences?’ Dan kan hij op zoek gaan naar het diepste, de grond van alle ervaren. Alle ervaringszucht klapt ineen, als de ‘ervaarder’ verdampt. Dan is er slechts dat Licht dat de mens is en dat alles is. Absoluut Bewustzijn.


146 Oltmans De boodschap is het herzien van het bewustzijn. Het diepgaand onderzoeken van eigen geesteswerkzaamheden. Hiermee moeten wij de lezers bereiken. Wij spannen ons in, om dát te bereiken. Zal het ons lukken? Breken we door de diverse barrières heen? Foudraine Er is door huidige Verlichten gezegd dat dit tijdsgewricht, rond het jaar 2000, naast de chaos en de snelle gang naar de break-down, tevens de meest vruchtbare periode voor een doorbraak in de geschiedenis van de mensheid kan zijn. Dit tijdsgewricht brengt jou en mij hier samen, worstelend met dit onderwerp. Dit tijdsgewricht doet ons beiden die communicatieve behoefte ontplooien. Dit tijdsgewricht, nu met moderne communicatiemiddelen, brengt miljoenen in aanraking met Osho, met de Zen-Meester. Er is gesteld dat er een golf van bewustzijn over de planeet gaat, die er trouwens ook was in de jaren zestig. In de jaren zestig deden zich allerlei vreemde fenomenen voor. Plotseling was iedereen in een alternatieve sfeer. Het is mogelijk dat het bewustzijn op deze planeet bepaalde cyclische bewegingen kent. Zo zegt men dat er 2500 jaar geleden niet voor niets talloze Verlichten geconcentreerd waren op een klein deel van de aarde. Boeddha, Mahavira, Pythagoras waren tijdgenoten. Dat was toen het vruchtbaarste tijdsgewricht in de geschiedenis van de mensheid, voorafgaande aan de revolutie in het bewustzijn van de enkeling. Dáárom lijkt het mij van betekenis om nu zo helder mogelijk aan te geven welke de aan de mens gegeven mogelijkheden zijn. Als ik zie welke mensen mij brieven hebben geschreven naar aanleiding van mijn zeven boeken, wat die mensen zeggen, wat voor plotselinge bewustzijnspieken ze hebben meegemaakt! Ik heb je het voorbeeld gegeven van de vrouw met haar plantjes. En zo zijn er velen, die zo'n plotselinge bewustzijnspiek nu kunnen plaatsen in de juiste context. Zij zijn thans in staat de noodzaak van een Wekker, een echt Meester, in te zien, in plaats van verward naar een psychiater, of naar een pastoor, te hollen. Een gang die ze óf in de medische kanalen doet belanden, óf opnieuw in het geloofskanaal vastzet. In dat opzicht heb ik enig optimisme over deze tijd, die er op het eerste gezicht zwarter dan


147 ooit uitziet. Soms denk ik, dat de enige andere hoop die ons nog rest is dat deze planeet bezocht wordt door levens van een andere planeet. Dit zou overigens vóór 2000 moeten gebeuren. Oltmans Ja, maar dat klinkt een beetje Jehova-achtig. Alsof er een datum vastligt waarop de wereld ten onder zou gaan. Foudraine Precies. Ik besef dat die kritiek onmiddellijk los kan komen, maar toch was het niet voor niets, dat Krishnamurti steeds wanhopiger werd, dat Osho - hoe joyeus ook - zeer duidelijk aangaf, dat er rond 2000 óf een doorbraak van bewustzijn op deze planeet moet komen, óf het einde experiment mensheid is in zicht. Osho voorziet grote rampen op deze aarde. De planeet, zo heeft hij eens gezegd, kan dit soort mens niet langer meer verdragen. Zoals een paard die de huid in trilling brengt, om er een vlieg vanaf te gooien, zo zal de aarde op de mens reageren. Oltmans Heb jij eigenlijk hoop? Foudraine Wat mij plotseling invalt, is dat hoop hét probleem is. Oltmans Hoop is de ramp die mensen aan de gang houdt, maar het is een tragische illusie. Foudraine Ja. Oltmans We hopen geen kanker te krijgen. We hopen dat we lang in leven blijven. We hopen dat we gelukkig worden met onze geliefde. We hopen dat we niet bij een atoomexplosie omkomen... We hopen, hopen, hopen. Foudraine We hopen dat we in het paradijs terecht komen. We hopen dat we in de hemel komen. We hopen dat er een nieuw politiek systeem zal worden ontworpen, of een nieuw type onderwijs, dat de menselijke toestand zal veranderen. Wij leven voortdurend in de beweging van de hoop. Oltmans Wat nergens op slaat. Wat zei Dante? ‘Lasciate ogni speranza, voi ch'entrate,’ dus: ‘Laat alle hoop varen, allen die hier binnentreden.’ Foudraine Wat is hoop? Het is een beweging. Oltmans Het is een fata morgana. Foudraine Het is tijd. Het is de beweging van ‘wat is’ naar ‘wat zou moeten of behoren te zijn’. Jij bent begrepen in een bewe-


148 ging van wat is, NU, naar wat zou moeten zijn. Hoop, zou je kunnen zeggen, is bereiken, ambitie, streven. Oltmans Het is een beweging, ja, in de tijd. Foudraine Ongeduld is ook een manifestatie van die beweging. Misschien is hoop wel het hele probleem. ‘Becoming’, worden, is hoop. Oltmans Je hoopt. Aan de hand van wat? Hoe breng je het bewustzijn in harmonie met een gezonde kennis van de werkelijkheid? Onze hoofden zitten vol met verwarde symbolische begrippen, die ons ver weg van de onvermijdelijke, dikwijls wrede realiteit houden. Steeds maar hopen dat het anders is dan het werkelijk is, veroorzaakt de chaos waar we met zijn allen in terecht zijn gekomen. Als gevangenen van de ‘mind’ met zijn geroezemoes en gekakel in het ongerijmde, raken we door toevoeging van het ingrediënt hoop alléén maar verder van huis. Foudraine ‘Mind’ is hoop! Wat veroorzaakt die beweging van hoop, die we ook de psychologische tijdservaring hebben genoemd? Oltmans Jij wil zeggen: dat is een beweging naar buiten, terwijl het een beweging naar binnen moet zijn. Foudraine Als we naar binnen gaan, vervloeit het denken, want dan ga je naar de bron waaruit het denken zich ontvouwt. Can mind turn in upon itself? Kan het de bron vinden van waaruit het denken ontstaat, waarin het verschijnt? Oltmans Dat moet kunnen, mits men het punt bereikt dat de noodzaak van het naar binnen keren wordt ingezien. Foudraine Zeker. Een Verlichte man van duizend jaar geleden, Tilopa, heeft de belangrijke uitspraak gedaan ‘Realiseer NU immanentie, zonder hoop.’ Als de beweging van de hoop blijft bestaan, trekt het je voortdurend uit NU. Oltmans Waarom zouden we dan, als we in het NU leven, ons druk maken over het jaar 2000? Foudraine Als we echt in het tijdloze zouden leven zouden we ons zeker niet druk maken. We praten hier op een uiterst niet-Verlichte wijze. Als wij werkelijk en totaal zouden hebben gerealiseerd dat het psychologische morgen niet bestaat, zou aan ons beider beweging in de hersenpan, de drukte van dat


149 denken, welke voert tot de beweging van de hoop, een einde zijn gekomen. Dan stierf dat ego van Willem Oltmans en Jan Foudraine ter plekke. Oltmans Ik ben je kwijt. Dat kan ik niet volgen. Foudraine Als ieder streven naar zelf-verbetering aan zijn einde komt, sneuvelt het ego. Het is - Osho heeft dat voorbeeld eens gegeven -als met een fiets. Door het trappen op de pedalen blijft de fiets overeind. Dat trappen op de pedalen is het doorgaande streven naar zelf-verbetering en zelf-vervulling. Als die beweging stopt, valt de fiets. Anders gezegd: wij zijn nu in de greep van het denken. En daarmee in de greep van de hoop, de greep van de psychologische tijd, de greep van het eeuwige zoeken, en dus ook de greep van het iets-willen-doen. De greep van het... meer. Oltmans Ja maar, allright, als dat gekakel in de ‘mind’ is verdampt, wat zijn we dan nog? Foudraine Als het gekakel minder wordt, er diepe stilte in de geest valt (als tenminste het leven ordelijk wordt geleefd en men niet van de ene conflictsituatie naar de andere rent), meditatie (we komen daar nog over te spreken) zich verdiept dan kan er een moment komen van een diepe realisatie. Dat men bewustzijn is, tijdloos, eeuwig, hier-en-nu. Stralend functionerend Zijn. Ten diepste een staat van niet-hoop, niet-wensen, niet-verlangen. Oltmans Naar mijn smaak te veel niet. Foudraine Misschien heb je meer belangstelling voor de drie grote leugens: geloof, hoop en liefde. Geloof, dat hebben we al aangetoond. Het is geen instrument dat tot mutatie voert. Liefde bestaat niet, althans niet op psychologisch niveau. Nu zijn we bezig met een andere essentie. Hoop. Begrijp goed, de staat van niet-hoop is geen wanhoop. Wanhoop is de frustratie van de beweging van de hoop. Niet-hoop is... niet-tijd. Niet-worden. Die staat is de eeuwigheid, of beter, het tijdloze. Waar verwijlt men dan in? In dat wat ís. En wat is, is dan schitterend. Wat is, is dan tóó much. Wat is, wat het ook moge zijn, is dan tóó much. Dan, zoals Osho eens zei, lig je onder je lakens, en zeg je: dit moment is té veel, té overweldigend. Je Zijn, onder die lakens,


150 dat is het orgasme zelf. Dat eeuwige hier-en-nu, Zijn Wat Is, is reeds die orgastische staat, ís het Geluk. En dat Geluk kunnen we nooit worden. We zijn het al. We zijn Geluk. Dat Geluk, die staat van zegen, heeft met emoties, verlangens en lustgedrevenheid niets te maken. Het is Zijn. Oltmans Denk je dat we dit in alle ernst kunnen afdrukken? Foudraine We kunnen het afdrukken, maar krijgen we het gepubliceerd, dat is de vraag. Oltmans Ben je in die verheerlijkte staat van Zijn NU toch nog in staat om een comestibleswinkel in de Leidsestraat te runnen? Foudraine Efficiënter, intelligenter, rustiger, evenwichtiger, harmonieuzer en gelukkiger dan ooit tevoren. Want je ‘bodymind’, de computer, de ‘chip’ - noem het wat je wilt - die functioneert dan oneindig veel beter. Er is geen ‘doener’ meer. Oltmans Maar, dan heb je nog niet opgelost dat die comestibleswinkel salmonella-eieren verkoopt. Dan heb je nog niets opgelost van een mensexplosie, de tekorten, hoe zie je dan het wereldgebeuren zich verder ontwikkelen? Foudraine Eerlijk gezegd, denk ik dat die man van de comestibleswinke zo intelligent zal zijn dat hij, gedreven door liefde voor de mensheid, zijn comestibleswinkel zal sluiten, en nu vanuit zijn waarachtige realisatie zal gaan praten. Maar het hoeft niet. Oltmans Maar waar leeft hij dan van? Van de wind? En waar haal ik mijn eieren dan? Foudraine Die heb je helemaal niet nodig. Je hebt allerlei dingen in die comestibleswinkel helemaal niet nodig. Oltmans Dat weet ik, zoals marsh-mellows. Even serieus, hoe gaat het verder gesteld, dat mensen Verlicht raken, hoe gaat de wereld dan verder? Of houdt ze op te bestaan? Foudraine In de eerste plaats moeten we los van het absurde idee dat voor het jaar 2000 iedereen op deze aarde de kwantumsprong zou kunnen maken. Wat je kunt zeggen, is dat op het moment dat er een erkenning plaatsvindt van het fenomeen van Zelf-realisatie, dat dan onherroepelijk aan die mens, die alleen maar Liefde, Creativiteit en Intelligentie is, ook werkelijk gezag zal worden toegekend. In ieder geval zal men dan bereid zijn te


151 luisteren. Dít zal hem in staat stellen om aan de desastreuze ontwikkeling een beslissende wending te helpen geven. Maar zal dat ooit gebeuren? Wij zullen altijd leiders aanstellen, die gelijk zijn aan ons. We zullen nooit iemand die fundamenteel van ons verschilt de macht verlenen. Daarom blijven wij macht geven aan priesters, aan politici en journalisten. En natuurlijk aan de wetenschapper - het priesterdom van de Westerse wereld. Mensen die soms thuis een maniakale idioot kunnen zijn, zich enorm gestoord kunnen gedragen en toch uit kunnen blinken in wetenschappelijke activiteit. Dat blijft het kardinale punt. Waar ligt nu het centrum van de macht op deze planeet? Bij hen die verkleefd zijn aan die biocomputer, gevuld met zin en on-zin. De Verlichte kent geen machtsstreven, zoals we eerder vaststelden. Macht hoort altijd bij ego. De mens in de staat van Zelf-realisatie kan niet in strategieën van macht denken. Maar er kan wel van zo'n mens een ongehoorde kracht uitgaan. Oltmans Dan zou je dus een soort universele Walden-situatie krijgen, à la Frederik van Eeden. Foudraine Ja, met nieuwe samenlevingsvormen, gericht primair op de evolutie van het menselijke bewustzijn en individuele verantwoordelijkheid, waarbij bijvoorbeeld dat verschrikkelijke instituut, huwelijk, wordt beëindigd. Het is één van de meest ziekmakende instituten dat ieder gevoel van vrijheid, waarop zich liefde zou kunnen ontvouwen, vernietigt. Vrijheid is nummer één. Communale samenlevingsvormen zouden dan gestalte kunnen krijgen. Het zou een nieuw socialisme zijn, een nieuwe vorm van anarchisme, maar nu het anarchisme van bewustzijn. Dan zal de mens, die het hoogste bewustzijn heeft gerealiseerd en daarmee het verst uit de ‘slaaptoestand’ is gekomen, natuurlijkerwijze de plaats krijgen van de echte ‘held’ op deze planeet. Onze helden zijn de politici geweest, de generaals waar we al die standbeelden voor hebben opgericht, waar we de geschiedenisboekjes mee hebben gevuld. Churchill met zijn sigaar. Tot nu toe hebben we de waarachtige helden gekruisigd, gestenigd, verketterd, be-


152 spottelijk gemaakt. Zie eens wat er de afgelopen jaren met Osho is gebeurd. Oltmans Inderdaad. Minister Hans van den Broek weigert een visum aan Osho om met mensen die van hem zijn gaan houden, hier in ons land te komen praten. Alsof Nederland het eigendom is van de leeghoofden onder ons. De paus wordt met fanfare binnengehaald, evenals een dictator als generaal Suharto, die in 1965 één miljoen mensen liet vermoorden. Maar de Verlichte boodschapper uit Poona komt voor een gesloten deur! Foudraine Zou het mogelijk zijn om het begrip Zelf-realisatie - we moeten het hier nog ‘een begrip’ noemen - Verlichting of Nirwana, op een nuchtere wijze te introduceren, opdat duidelijk kan worden, dat in ieder individueel mens, hoe gewond en gedeukt hij ook is, een ongehoorde schat verborgen ligt? Een schat die ligt áchter zijn denken, áchter zijn emoties, achter zijn begeertes, een schat aan bewustzijn. Oltmans Je begrijpt waarom ik me amuseer, dat je kennis althans nog steeds noemt en identificeert. Foudraine ...achter zijn kennis, precies. Vandaar dat Socrates zei ‘Ik weet dat ik niets weet.’ Dat bewustzijn dat ieder mens draagt, is het énige kapitaal waarop hij kan worden aangesproken en dat zich in ieder mens kan baanbreken tot zijn hoogste voleinding. Oltmans Wat is dat? Foudraine Een andere wijze van formuleren van deze zelfde zaken. Het Westen staat er meer open voor dan waar ook ter wereld. Oltmans Omdat ze juist misschien op een dood punt zijn beland, door die exorbitante materiële welvaart. Het Westen smacht naar inhoud. Denk maar aan Tsjechovs superbe beschrijving van menselijke verveling in A Lady with a Dog. Foudraine Ja. Het Westen is zich van de uitzichtloze armoede, maar nu de innerlijke armoede, meer bewust dan ooit. De fysici, wetenschappers, grijpen met hun handen in het haar, want ze zien dat de produkten van hun wetenschap en technologie telkens weer in de handen vallen van de slapenden. Onze prioriteit zou geen nationaal milieuplan, maar het con-


153 dition humaine-plan moeten zijn. Daar zouden miljarden aan moeten worden besteed, om hier de juiste voorlichting over te geven. In een artikel dat jij mij gaf, zegt Julian Huxley, nota bene al in 1967: ‘Miljarden dollars geven we ieder jaar uit aan ‘outer-space’research tegenover een paar miljoen om de ‘inner space’ van de menselijke geest te onderzoeken.’ Helaas zocht deze beroemde bioloog het toen nog altijd in de richting van de ethologie. Het citaat: ‘The real psychology will find its root in ethology, the science dealing with the analysis and evolution of animal mind and behaviour.’ Die richting is het dus beslist niet. De vraag die Huxley volledig uit de weg gaat, is: kan de mens het ‘dier’, of anders gezegd, de machinerie van de geest, kortom materie, definitief overstijgen. Dan zit je niet langer over evolutie te praten, maar over revolutie van bewustzijn. Wij zijn juist aan het einde van de evolutie. Oltmans Verlichte mensen zouden vanzelfsprekend de wereld en het milieu met de uiterste zorg hanteren. Of zie ik dat verkeerd? Foudraine Helemaal niet. Daarom is het loslaten van die verkleving aan de biocomputer zo essentieel. Voorlichting omtrent onze kwantumsprong is in principe mogelijk. Met televisie, radio en een wanstaltige hoeveelheid kranten, waarvoor overigens een slachting onder bomen wordt aangericht, beschikken we over enorme communicatievaardigheid. Deze boodschap zou gemakkelijk wereldwijd kunnen worden verspreiden. Oltmans Als men zich het belang ervan maar realiseerde. Als de verspreiders van ‘informatie’ maar erkenden wat de betekenis is van wat wij hier bespreken. Foudraine Daarom rust er op de mensen die aan de communicatieknoppen zitten, een enorme verantwoordelijkheid. Ik zie nog geen enkel teken dat ze dat waarmaken.


154

Zevende gesprek Oltmans Ons onderwerp is meditatie. Ik wilde dit voorbereiden, maar ik bezit op mijn 64e jaar geen naslagwerk over meditatie. In mijn Amerikaanse encyclopedie komt het woord zelfs niet voor. Foudraine Heb je ernaar gezocht? Oltmans Ja. Ik heb gekeken in de Oxford Dictionary of the Mind. Niets te vinden onder meditatie, misschien onder filosofie. Foudraine Je kunt nagaan hoe beroerd het met ons is gesteld. Dat het woord meditatie in de dictionnaire over de mind en in die encyclopedie niet voorkomt! Oltmans Hoe erg is dat? Foudraine Net zo erg als wij al vermoedden in onze gesprekken. Laten we naar de kern gaan. Het is een waagstuk, maar vooruit. Laten we eerst onderscheid maken tussen twee principes. Het eerste principe noemen we ‘de manifestaties van de lichaam-geeststructuur’. Het woord dat meestal gebruikt wordt, is ‘body-mind’. Het is een eenheid. Dat principe is al duizenden jaren hét leidende principe in het leven van de mens. De mens verkleefd, vereenzelvigd met alle ervaringen van het lichaam, met de verlangens van het lichaam, de psychologische verlangens, kortom met alle fenomenen die oprijzen uit de ‘mind’ en die, samen, ‘mind’ zijn. Naast de ‘lagere’ fenomenen bestaan ook de ‘hogere’ fenomenen of psychische verschijnselen. Onder het laatste vallen het zien van visioenen, het horen van hemelse muziek of lichtflitsen. Mensen die over die hogere fenomenen hebben bericht, heeft men óók mystici genoemd maar dat lijkt mij ten onrechte. Ze berichten over ervaringen en dat betekent dat er dan nog altijd ‘iemand’ is om te ervaren. Zelfs bij die bijna-doodervaring, waar tegenwoordig veel over wordt geschreven. Bij de laatste wordt gesproken over het zien van een tunnel met aan de andere kant licht en nog veel meer. Dat alles is nog altijd de uitdrukking van hersenactiviteit. Het is


155 bewezen dat de levensenergie tijdens een sterfproces naar boven trekt en dan hogere hersenkernen activeert, die anders niet in gebruik komen. Dat gebeurt trouwens ook in de staat van diepe meditatie. We doen nogal romantisch over die bijna-doodervaringen, er is veel belangstelling voor, alsof al die ervaringen ‘beyond mind’ zouden zijn. Een soort kijkje in een niet-bestaande hemel. Mensen die klinisch dood zijn, komen weer in het lichaam terug en die bijna-doodervaringen zijn daarom nog altijd deel van de ‘chip’, van de ‘mind’. Verder is er dus, zoals ik al zei, denken, voelen, emoties, de vele vormen van psychologische verlangens, kortom alles wat wij de databank en wat daar uit oprijst hebben genoemd. Dat is alles deel van dat eerste principe, ‘body-mind’. Het tweede principe is het bewustzijn puur, waar alle fenomenen van lichaam en geest, nu als inhoud van het bewustzijn, in ronddansen. Waarin zij verschijnen en waarin zij ook weer verdwijnen. We hebben al enkele keren gesproken over de zwaartepuntsverlegging ván de ‘body-mind’, de ‘chip’fenomenen dus, náár dat pure achtergrondsbewustzijn, waarin alles verschijnt en verdwijnt. Die zwaartepuntsverlegging is dus de verlegging van de totale identificatie met de ‘body-mind’ - dat is wat we leven als persoonlijkheid, als psyche noemen - naar die Kennendheid, die Waarnemendheid, wat de mens wezenlijk is. Dat gewaarzijn is als de volle maan, waar zwarte regenwolken voorbij schuiven, dat wil zeggen alle fenomenen van de ‘body-mind’. Wij drijven, als ik-bewustzijn, voortdurend met die zwarte regenwolken mee, omdat we ermee vereenzelvigd zijn. Wij zijn niet ‘de maan’, die in ons voorbeeld altijd blijft schijnen. Ik omschrijf nu meditatie in haar hoogste vorm, als het definitief verleggen van het zwaartepunt, van dat eerste principe naar dat tweede principe, dat wil zeggen van ‘body-mind’ naar gewaarzijn. Oltmans Daar gaat meditatie over? Foudraine Dat ís meditatie. In deze beschouwing laat ik alle meditatie-oefeningen terzijde. Oefeningen dus, met als motief ergens naar te reiken en iets te worden. Die hebben met meditatie of beter, met de staat van in meditatie zijn niets te maken.


156 Oltmans Meditatie is dus eigenlijk een proces. Of zou je kunnen zeggen, het is de schakel tussen het een en het ander? Kan je bij het ander komen zonder die meditatie door te maken? Kan je die sprong maken zonder je meditatie eigen te hebben gemaakt? Foudraine Die zwaartepuntsverlegging is de eerste sprong in bewustzijn. Er zijn er meer. Maar de eerste is de realisatie van dat altijd reeds aanwezige toeschouwende gewaarzijn. Daarom worden woorden gebruikt zoals ‘getuigebewustzijn’ (witnessing consciousness). Krishnamurti gebruikte vaak het woord ‘choiceless awareness’, keuzeloos gewaarzijn. De sprong naar dát gewaarzijn, met zijn kenmerk van Waarnemendheid of Kennendheid geschiedt in essentie door diep inzicht. Daarom wees ik in ons vorige gesprek eerst op inzicht, als vrucht van luisteren. Je zou kunnen zeggen: pas als door diep inzicht die sprong in gewaarzijn werkelijk is gerealiseerd, begint het diepe proces van meditatie. Dan pas bestaat er de mogelijkheid van een constant verwijlen in dat toeschouwende gewaarzijn. Het is geen geringe zaak. Als een mens in staat is in dat getuigebewustzijn, in dat keuzeloze gewaarzijn, in die positie van neutrale toeschouwer te verwijlen, dan is hij in de staat van meditatie. Die toeschouwers-positie is dat stille gewaarzijn, dat louter be-licht, louter waarneemt en niet benoemt. Alsof je in de bioscoopzaal zit en het drama van al die gedachten en emoties op het filmdoek waarneemt. Alsof je dat filmdoek bent. Oltmans Ik vind die vergelijking met die bioscoop ongelukkig, omdat bioscoop-zitten oor-in-oor-uitwaarnemen is. Terwijl meditatie nooit mogelijk is zonder je werkelijk te doordringen van de tekst. Foudraine Je ziet de film, maar jij bent niet dat drama... Oltmans Maar er is meer nodig voor meditatie dan oor in oor uit: het zou meer een sponseffect moeten hebben. Foudraine Nee, je komt juist uit de spons van die ‘body-mind’. Oltmans Je knijpt je ‘mind’ (spons) uit? Foudraine Het is anders. Indien dat toeschouwende gewaarzijn, dat getuigebewustzijn, functioneert, gaat daar meer en meer energie in zitten. Daarmee wordt energie onttrokken aan al die manifestaties van de ‘body-mind’. Dat getuigebewustzijn


157 werkt als het ware als een laserstraal en doet geleidelijk aan alle ‘body-mind’manifestaties opdrogen. Tot er een moment komt dat de zwaartepuntsverlegging totaal is. Dan gaat de ‘persoonlijkheid’ de lucht in. Dan zegt een mens, na die plotselinge realisatie: Eureka, ik ben slechts bewustzijn als gewaarzijn en niet die ‘persoonlijkheid’ die ik meende te zijn. Kortom, dan verdwijn je in je eigen Licht. Oltmans Ik denk altijd weer aan de chauffeur van bus 33, die daar als een automaat achter het stuur zit de hele dag, en dan 's avonds neukt, of televisie kijkt; voor wie praten we? Welke uitzonderlijke wezens kunnen zich permitteren zich met deze diepe vragen bezig te houden? Foudraine Ik trek me daar voorlopig niets van aan. Oltmans Maar dat is de verbinding, die we toch moeten proberen te leggen. Wat doen we met de lezer? Ik kan meditatie al niet in de dictionnaire vinden. Foudraine Omdat we zo hartgrondig verkleefd zijn aan die ‘body-mind’! Wij menen dat er niets anders is dan dat ego. Dat is nu precies de waantoestand waarin wij leven. Oltmans Ik ben het met je eens, helaas. Foudraine Die persoonlijkheid, waarmee men functioneert... Oltmans Die men denkt dat men is, en die men helemaal niet is. Foudraine Men wil niet zien dat het zelf-bewustzijn met zijn fameuze ego in feite een dromende zijnswijze is. Die kwantumsprong, in feite die zwaartepuntsverlegging dus ván de inhoud van het bewustzijn naar het bewustzijn in zijn toeschouwende zin, is natuurlijk voor de ‘persoonlijkheid’, voor de dominantie van die ‘chip’ een griezelige zaak. Oltmans Daarom wil niemand er zelfs over denken. Foudraine Dat is het. Precies. Hier zit de weerstand. Oltmans En stel je eens voor, dat we dat zo duidelijk zouden maken dat het hele Ajax-stadion die kwantumsprong maakte? Dan ging het voetbalgespuis op een berg zitten en zou het leven ophouden. Foudraine Integendeel. Dan zou het leven pas beginnen! Ik


158 kan geen mens vragen in liefde en toewijding eerst dat inzicht, die explosie teweeg te brengen, door dat liefdevolle luisteren naar de Verlichte meester. Je kunt er niemand toe dwingen. Het is zelfs de vraag of je er iemand van mag overtuigen die zelf, van binnenuit, de noodzaak hiertoe niet voelt. Oltmans Toch kun je dit alles van toepassing laten zijn op Noord-Ierland, op Israël en de Palestijnen, op alles. Al die exorbitante explosies van ‘minds’ komen uit dit gigantische misverstand voort. Het woord zegt het al, mis(gesjeesd)verstand! Foudraine De teneur van al onze gesprekken is dat het ik-bewustzijn, het functioneren als ego, dé oorzaak is van alle ellende op deze planeet. En tegelijkertijd maakt het zelfbewustzijn, het functioneren als ‘ik’ of ‘persoonlijkheid’, de produktie van wetenschap en technologie mogelijk. De mens realiseert echter geen Wijsheid, in de zin dat hij de poort van het gewaarzijn en daarmee tot werkelijke Intelligentie ontsluit. Zover zijn we overigens nog niet. We moeten eerst... Oltmans ...die stilte waarin we alleen maar waarnemen, dat is meditatie. Foudraine Dat stiltepunt ben je reeds. Er dreigt hier overigens een misverstand. Ik sprak daarnet over dat getuige- of toeschouwende gewaarzijn, dat dus door inzicht als realisatie opbloeit. De vergissing die men vaak maakt, is dat dit gelijk zou staan aan zelf-observatie. Dat is het beslist niet. In zelf-observatie zegt een mens: ik kijk naar mezelf, ik kijk naar mijn gedachten, kijk naar mijn opwellende emoties en begeertes. De psycholoog nodigt hem hiertoe uit. Het probleem is dat we dan de tweedeling: ‘ik’, een observerende entiteit en de te observeren fenomenen blijven handhaven. Het is vooral Krishnamurti die hier zijn strikt logische benadering in stelling heeft gebracht. Ik kán niet naar mijzelf kijken, want ik bén mijzelf. Ik bén dat zelf, in functie, in voortgaande actie. Daarom kan ik ook nooit naar mijn gedachten kijken. Zoals we in onze vorige gesprekken al hebben geconstateerd, die tweedeling berust op een illusie. Dat dualisme, ‘ik’ en ook nog die gedachten, is een illusie. Ik bén dat geheel van het denken. Dat ‘ik’ is zelf een gedachte!


159 Als ik dus aan psychologische zelf-observatie ga doen, blijf ik functioneren in die tweedeling, in wat men noemt een ‘split-mind’. Ik blijf dan in mijn observatie in dat dualisme: ‘ik’, een aparte entiteit, die dan zou kunnen kijken naar al die manifestaties van het psychische zelf. Dan spreek ik over de analyseerder en het geanalyseerde, de ‘voeler’ en de gevoelens, in het algemeen de observeerder en het geobserveerde. Vooral Krishnamurti heeft ons tot het inzicht trachten te brengen dat de observeerder het geobserveerde ís. Ik bén op een bepaald moment boosheid. Ik bén op een bepaald moment verdriet, jaloezie, hebzucht, verliefdheid of angst. Ik bén ook al die gedachten. The thinker is the thought. Dit inzicht - het is uitzonderlijk als het totaal tot stand komt - is van betekenis omdat het een andere vorm, dit keer van pure observatie, van getuigebewustzijn vrijmaakt. Dit laatste is beslist geen gewone zelf-observatie. Getuigebewustzijn verrijst dan, doemt op als gevolg van een diep inzicht. Oltmans Even teruggrijpen: wat versta je onder inzicht, dat het ‘ik’ zich dit inzicht eigen maakt? Foudraine Nee, inzicht in deze betekenis hoort niet tot het ‘ik’. Inzicht, die explosie, dat Aha, dat opbloeien van getuigebewustzijn is geen verwerven van kennis. Het is reeds een diepgaande verandering. Het inzicht, waar ik hier op doel, zou je een vorm van kernfusie kunnen noemen. De tweedeling ‘ik’ en ‘het geobserveerde’ houdt, tussen die twee polen, een aanzienlijke hoeveelheid mentale energie gevangen. Wanneer zich nu die splitsing ‘ik’ (de observeerder) en het ‘geobserveerde’ opheft, als gevolg van dat diepe inzicht, dan komt die enorme energie vrij. Laat ik het anders benaderen. De splitsing ‘observeerder’ en het ‘geobserveerde’ betekent dat de observeerder altijd het geobserveerde probeert te manipuleren. Het ‘ik’ probeert bijvoorbeeld gedachten tot zwijgen te brengen, het tracht woede en verdriet te onderdrukken. Het ‘ik’ streeft altijd naar iets willen veranderen of controleren. Het wil zichzelf veranderen. Dat betekent dus dat ‘ik’ altijd iets of iemand wil worden. Het betekent ook dat hier tijd voor nodig is. Hier gaat alle mentale energie in zitten. Maar als die tweedeling zich door diep inzicht


160 opheft - welnu, dan kan ‘ik’ niets meer doen. Dan kan ik onmogelijk meer veranderen of manipuleren. Dat betekent dat dan die beweging van iets of iemand willen worden, stopt. Dan is er alleen maar Zijn. Dát is die explosie van energie, die vrijkomt als gevolg van dat diepe inzicht dat de observeerder en het geobserveerde één zijn. Zoals Osho mij het eens, tijdens een gesprek in zijn kamer, verklaarde door te zeggen: ‘You are what you are, nowhere to go, nobody to become.’ Oltmans Inzicht verwerven, iets dat uitdrukking is van werkelijk luisteren, is dus cruciaal. Foudraine Inzicht is al werkelijkheid. Inzicht doet mij ‘beyond mind’ gaan, doet datgene opbloeien waarin de ‘chip’activiteit verschijnt en verdwijnt. Oltmans Inzicht in deze betekenis is in feite van blind ziende worden? Foudraine Dat is volstrekt juist. In de diepste betekenis van inzicht is dit waar. Dat kan ineens gebeuren, van blind ziende worden. Dan hoeft een mens, zoals ik net in een boek van een Verlichte uit Tibet, Tartang Tulku, heb gelezen, ‘op een hoger niveau van bewustzijn zijn hersenen niet meer te gebruiken maar alléén zijn ontwikkelde bewustzijn’. Hij duidt met die ene zin het overstijgen van de ‘chip’ al aan. Oltmans Dat komt dan uit het ‘onderontwikkelde’ Tibet! Foudraine Ja, precies. Oltmans Wacht eens even. Ik heb meneer Tulku helemaal niet gelezen, maar die zegt dus meer. Hij zegt: hoe beter wij onze emoties begrijpen, hoe dieper en scherper en helderder ons bewustzijn wordt. Tenslotte hebben wij ons bewuste verstand zelfs niet meer nodig om onszelf uit onze moeilijkheden te bevrijden. Op een hoger niveau van Zijn hoeven wij onze hersens niet te gebruiken, alleen ons ontwikkelde bewustzijn. Kunnen wij zo'n weg naar puur bewustzijn vinden? Foudraine Het is goed om het even te herhalen. Er is geen weg. Weg betekent namelijk tijd. Maar Waarheid bestaat reeds. Waarheid kan nooit in de toekomst bestaan. Waarheid is hier en nu. Waarheid kan nooit daar en straks zijn. Denk aan de indrukwekkende uitspraak van de toen nog jonge Krishnamurti


161 in Ommen, uit 1929, toen hij zei: ‘Truth is a pathless land.’ Waarheid is een land waar geen weg heenvoert. In duizenden variaties heeft Osho dit thema, je kunt het in ieder boek vinden, herhaald. We zouden, om dit woord ‘weg’ te vermijden, het woord ‘voorbereiding’ - tot die kwantumsprong - moeten gebruiken. Een eerste aspect van de voorbereiding is al genoemd. Dat was het luisteren en het daaruit resulterende inzicht. Nu zijn we met het tweede aspect van de voorbereiding bezig: meditatie. Ik wil eerst het probleem van die tweedeling nog eens benadrukken en het op een andere manier benaderen. Het is belangrijk. Stel, ik kijk naar een boom. Dat wil zeggen, de observeerder kijkt dan naar het geobserveerde. Klaarblijkelijk is er een staat van bewustzijn mogelijk, waarin iets geheel anders dan het ‘ik’ naar die boom kijkt. Er is dan geen ‘ik’ dat kijkt. Er is iets anders dat ziet, een staat van pure observatie, van gewaarzijn, zonder dat de observeerder in werking treedt. Een zien zonder de ziener, een kijken zonder kijker. Dat overstijgt de dualiteit tussen observeerder en het geobserveerde en is het ontbloeien van getuigebewustzijn. Oltmans Dáárvoor moet je nu juist van God los zijn. Foudraine Daarvoor moet je primair los zijn van ‘ik’, als observeerder dus, die altijd het verleden is. Want dat ‘ik’ is deel van de ‘body-mind’. Wat bij het opheffen van de dualiteit gebeurt, is dat getuigebewustzijn het ‘ik’ een beentje licht. Soms kan men zich dit pure bewustzijn realiseren. Vlak na het ontwaken kan het er zijn. ‘Ik’ en ‘wereld’ zijn er nog niet. Je weet niet wie je bent, of waar je bent. Maar je bent dat gewaarzijn. Daar schiet dan ineens de dualiteit ‘ik’ en ‘wereld’ in. Oltmans Dus je belandt in getuigebewustzijn, waar de kakelende biocomputer niet meer aan te pas komt. Foudraine In feite kun je niet spreken over belanden in getuigebewustzijn (of gewaarzijn), want je bént reeds dat gewaarzijn waarin niet alleen de boom, maar ook mijn pantoffels, emoties, denken en begeren verschijnen. Daarin verschijnt immers alles, ook de altijd weer vergelijkende activiteit van de ‘mind’. Oltmans Wat bedoel je exact met vergelijkende activiteit?


162 Foudraine Daarmee wil ik zeggen, dat vergelijken een van de activiteiten van ‘mind’ is. Daarom spreekt men over de ‘comparative mind’. ‘Mind’ is meten, vergelijken, afwegen, naast alle andere activiteiten. Als ik zeg: ‘Ik ben dom’, dan vergelijk ik mezelf met iemand die ik intelligent vind. Maar als alle vergelijken zou stoppen, ben ik dan dom? Oltmans Oer-dom. Foudraine Integendeel, dán pas ben ik unieke, onvergelijkbare Intelligentie. Juist omdat ieder individu op zichzelf uniek is, is het constante vergelijken met anderen de bron van zijn volmaakt onnodige ongeluk. Superieur en inferieur vallen immers met het verdampen van vergelijken weg? Om terug te keren naar die diepste subjectiviteit - een term die ik voor onze discussie wil handhaven - wil ik toch onderstrepen, dat daarin alles ‘wereld’ is. Dat wil zeggen, alles wat ligt aan de objectzijde, is wereld. Alles wat waargenomen wordt. Gedachten bevinden zich dan ook aan de objectzijde. Ook emoties zijn aan de objectzijde. Oltmans De hele santekraam... Foudraine ...is in feite wereld. Dan is er niet langer een innerlijke wereld en een uiterlijke wereld. Nee, dan is alles wereld, oftewel object. Oltmans Maar er is toch een innerlijke en een uiterlijke wereld? Foudraine Die twee zijn we aan het wegwissen. Alles wordt wereld, ook de manifestaties van de hersenen, als je wilt van de ‘chip’, de ‘mind’, zijn dan ‘wereld’. Alles wat zich laat waarnemen, ligt altijd aan de objectzijde. Het is alles een ‘iets’. De dramatische vergissing die de mens maakt, is dat hij steeds weer meegesleurd, meegezogen wordt, en zich halsstarrig blijft verkleven aan al die ‘ietsen’, aan de objectzijde dus. Eerder noemde ik dat verkleefd-zijn het proces van identificatie en het is daardoor dat de mens nooit zijn diepste subjectiviteit kan ontdekken. Hij ziet het over het hoofd. Hij realiseert zich in feite zijn ‘no-thing-ness’ niet, zijn uiteindelijke niet-iets-zijn. Er is een mooi verhaal uit India. Tien monniken trekken door een bos en moeten een rivier doorwaden en als ze aan de


163 overkant zijn gekomen, zegt één monnik ‘Ik moet even tellen of jullie er allemaal nog zijn. Of er niet iemand verdronken is.’ Hij telt dan één, twee, drie tot negen. Iedereen is in paniek. Er is er één verdronken. De monniken zijn in rep en roer, tot een voorbijganger vraagt ‘Wat is hier aan de hand?’ ‘Eén van onze broeders is in de stroom omgekomen, we hebben er maar negen.’ Dan telt die buitenstaander de monniken en zegt: ‘Het is niet waar. Er zijn er tien.’ Dat verhaal geeft op symbolische wijze aan dat wij de tiende man zijn vergeten. Onze diepste subjectiviteit. Ons Zijn. Being. Dat getuigebewustzijn als diepste subjectiviteit. Osho noemt het vaak ‘the watcher on the hills’. Oltmans Is dat Zijn onsterfelijk? Foudraine Osho heeft altijd gezegd dat zelfs dit Zijn overstegen kan worden. De mens kan de staat realiseren waarin hij zich honderd jaar voor zijn geboorte bevond, waarin hij zich ook nu bevindt. ‘Beyond Being.’ Een andere mysticus - Nisargadatta Maharaj - drukte het eens zo uit: ‘On my true, whole, homogeneous state just a small ripple appeared. The news came, “I am”.’ Dat golfje is dus niet onsterfelijk. Het is deel van het manifeste. De oceaan, door hem vaak ‘the Absolute’ of ‘Noumenon’ genoemd, is wel onsterfelijk en het wonder van de mens is dat hij die staat kan realiseren. Die hoogste staat, zo zegt hij, ‘has transcended the beingness’. Tegelijkertijd is dat Zijn er nog wel om te functioneren in de wereld. Daarom: ‘...together with the beingness is the Absolute -the deep blue, benign state, without eyes’. Dit laatste is een poging van de mysticus om iets waarin hij zijn tehuis heeft gevonden onder woorden te brengen, om het onzegbare te zeggen. Kortom, wij zijn een geste van ‘het Absolute’ en dat is ook de betekenis van het woord ‘Amrito’, de naam die Osho mij gaf. Amrito betekent ‘nectar van onsterfelijkheid’. Dat golfje ‘Amrito’ is een geste van het Absolute. Oltmans Zit ik hier met een onsterfelijke? Foudraine Jij bent in deze zin ook onsterfelijk. Iedereen is onsterfelijk. Oltmans Ja, alleen niemand weet dit, laat staan heeft er zekerheid over. Foudraine Laat ik dit samenvatten. Ik moet er beelden voor


164 gebruiken. Het hoogste trillingsgetal is absoluut bewustzijn. Een lager trillingsgetal is Zijn, ontdaan van dit en dat, zus en zo. Dit laatste maakt functioneren mogelijk. Het laagste, grofste trillingsgetal is ‘Jan Foudraine’ die één is met zijn denken, voelen en willen, met zijn kennis, concepten, herinneringen, geheel vervallen aan de ‘wereld’ waarin hij zijn ‘geluk’ tracht te vinden en waarin hij, als een opperste wijsneus, al deze zaken zit uit te leggen zonder iets echt gerealiseerd te hebben. Dát is coma, metafysische slaap, waarin praktisch iedereen als een slaapwandelaar ronddoolt. Een ander beeld. Het werd eens gegeven door de mysticus Da Free John. Potjes van klei staan in een bakoven. Je ziet ze duidelijk. Dan wordt de temperatuur steeds hoger. Door een raampje zie je de potjes roodgloeiend worden. Ze verliezen in de hitte hun individuele contouren. Dat is Zijn. De temperatuur wordt nog hoger. De potjes zijn nauwelijks meer zichtbaar in het witte licht waarin ze zijn opgenomen. Dat is absoluut bewustzijn. Er is geen ‘individualiteit’ meer. Alles is dat ‘witte licht’. Dat is onsterfelijk en ‘jij’ zult het dus het nooit weten. Wanneer dát Weten, als totale realisatie van dat onsterfelijke absolute bewustzijn, opdoemt, dan ben ‘jij’ er niet meer. Dan is zelfs die ‘watcher on the hills’, die getuige verdwenen en daarmee houdt ook ‘subjectiviteit’ op te bestaan. Osho heeft mij die naam als een visitekaartje gegeven, om op zoek te gaan naar dat onsterfelijke absolute bewustzijn, wat ik al ben. ‘Amrito’ is een pass-key voor het goddelijke. Het is mijn opgave en zijn vingerwijzing. Die Sanskriet namen, die al die sannyasins krijgen, duiden allemaal op dat onsterfelijke absolute bewustzijn. Het tijdloze, ruimteloze. En wat - op een andere wijze geformuleerd - Leven is. Leven is onsterfelijk. Die oceaan is onsterfelijk en daarom kan de mysticus (in de hoogste zin van het woord) zeggen: ‘De dood bestaat niet!’ Dat absolute bewustzijn, het onmanifeste, is de bron van alle leven, dat wil zeggen, van alle manifestatie. En als jij die kwantumsprong zou maken en dan door Amsterdam-Noord zou lopen, uitroepende ‘Ik ben bewustzijn’... Oltmans Dan zou ik meteen in een straight-jacket worden


165 afgevoerd naar het nieuwe Boven IJ-ziekenhuis. Foudraine Daarom moet je zoiets zeker niet roepen. Wanneer je in de extase van dit pure bewustzijn verkeert - van die totale Bevrijding - dan moet je vooral een somber gezicht trekken. Je moet gewoon net doen of je deel blijft nemen aan de misère van de gehele wereld. Oltmans ...ja, en van de banaliteit van de ‘chip’. Foudraine Natuurlijk. Anders sluiten ze je op. De extatische mysticus... Oltmans Het is nog mooi dat jij vrij rondloopt. Foudraine Dat is geen goed teken. De Zelf-Gerealiseerde dient een ernstig gezicht te trekken, anders nemen mensen hem niet serieus. Krishnamurti sprak uitermate ernstig en voor mij is het nog de vraag of dat wel zo'n goed teken was. Maar hij kon, onbespied, ook huppelen als een klein extatisch gelukkig kind. Osho was nooit ernstig. Voor hem, één met dat absolute bewustzijn, was alles één grote grap. Een extatisch, opperst gelukkig mens - en wij voorvoelen allemaal deze mogelijkheid in ons - is uitermate bedreigend voor een piekerende, lijdende, in de misère van de ‘body-mind’ gevangen mensheid. Terug naar meditatie. In de diepste betekenis is het, zoals men wel eens zegt, ‘zitten in Zen, lopen in Zen.’ Constant verwijlen, in dat getuigebewustzijn, wat men altijd reeds is. Totdat er een moment komt dat zelfs de ervaring van toeschouwendheid verdwijnt. Zelfs dat is nog een opstapje naar iets anders. Dan wordt - zoals ik daarnet zei - in zijn hoogste realisatie het alles doordringende, absolute bewustzijn gerealiseerd. Waarin al het manifeste, de ‘body-mind’manifestaties en de uiterlijke wereld der objecten, slechts gewijzigde trillingsgetallen blijken te zijn van dit absolute bewustzijn. Dan zegt de mens ‘All is consciousness, all is one.’ Dan weet de mens, maar nu uit eigen geleefde ervaring, dat alles is gemaakt uit ‘the stuff called consciousness’. Hij heeft zijn ‘oorspronkelijke gezicht’ ontdekt, het gezicht dat hij honderd jaar voor zijn geboorte al had. De ‘chip’ heeft dan zijn eigenlijke plaats gekregen. De slavernij aan de ‘chip’ is opgeheven. Dát is Intelligentie. Oltmans Daar word ik stil van, omdat het verwerken van deze


166 gedachte toch even tijd nodig heeft. Ik moet hier diep over nadenken. Waarom moet mij dit overkomen? Laten we nog even terugkeren naar de essentie van meditatie, want daar heb ik nog steeds moeite mee. Je hebt dus geconstateerd: inzicht, luisteren. Daarna volgt meditatie - is die staat van meditatie de uitkomst van inzicht? Foudraine Ja. Het is de uitkomst van inzicht. Daarom kun je niet zeggen ‘Kom ik ga eens lekker mediteren.’ Dat is de onwetendheid van de beginner. Osho heeft meer dan honderd meditatietechnieken voor beginners gegeven. Dit deed hij om de breinen van jonge discipelen ontvankelijk te maken voor dieper luisteren en het ontbloeien van inzicht, opdat meditatie spontaan tot stand kan komen. Oltmans Ik vind het zeer belangrijk wat jij hebt gezegd, namelijk dat meditatie niet mogelijk is voor je waarachtig inzicht hebt verkregen. Foudraine In uiteindelijke zin is dit inderdaad waar. En inzicht, nogmaals, is dus geen opgetaste kennis, maar een explosie van duizenden hersencellen - om het maar eens op die manier te zeggen. Het is reeds een realisatie. Dan is het zaak om in die realisatie te blijven verwijlen, om er in te persisteren. Dan - om het woordje ‘spirit’ eens te noemen - leeft en persisteert men in en áls de ‘spirit’, dat wil zeggen in en als Bewust-Zijn. In plaats van in of als ‘body-mind’. Het valt natuurlijk niet mee om in deze verhelderde staat te blijven verwijlen, want die ‘body-mind’manifestaties zijn enorm krachtig. Al die manifestaties van verlangen, emoties en denken, de tallloze verlokkingen en verleidingen van de uitwendige objectwereld, de wereld van ‘pain’ en ‘pleasure’, die sleuren voortdurend mee. Telkens weer moet de terugkeer plaats vinden naar ‘de tiende man’, naar de diepste subjectiviteit. Oltmans Zou dit niet de essentie van religiositeit moeten zijn, in plaats van het versterken van het object, van dat projecteren, van het versymboliseren. Dit, zich concentreren op het verschuiven van ‘body-mind’ naar toeschouwend- of getuigebewustzijn, zou al de essentie van religieus beleven moeten zijn. Foudraine Dit ís inderdaad de essentie van het religieuze.


167 Natuurlijk. Men is dan ín de wereld, maar niet ván de wereld. Oltmans En we zijn zo eigen- of zelf-bewustzijn, dat we denken dat we in de image van de Heer zijn geschapen. Moet je dat eens even bedenken. Naar zijn beeltenis, leerde ik als jongen bij dominee Tuinstra op catechisatie in Huis ter Heide. Wij zouden zijn geschapen naar zijn beeltenis! Foudraine Een beeltenis is niets anders dan een gedachte, een concept. Dat ook maar los in dat bewustzijn dwarrelt. Oltmans Een totale illusie. Foudraine Ja, een totale illusie. Er zijn andere woorden voor dat getuigebewustzijn, die diepste subjectiviteit, dat door inzicht kan opbloeien. Gurdjieff noemde het ‘self-remembering’. Een ander woord, vaak gebruikt, is ‘Being’ of ‘sense of existence’. Het zijn allemaal pointers, die woorden. Begrijp je? Woorden die naar iets verwijzen. Een andere manier waarop Krishnamurti het uitdrukte, is ‘observeren zonder observeerder’. Dat was een interessante uitspraak. Ik zal het je nog eens anders proberen duidelijk te maken. Als ik een ‘boom’ observeer, dan observeer ik mét observeerder. Immers, dat is de reden waarom ik zeg ‘boom’. Maar, zoals de geniale semanticus Korzibsky eens heeft gezegd, ‘The word is nót the thing.’ Er staat helemaal geen ‘boom’. Het woord ‘boom’ schuift onmiddellijk uit die ‘chip’ op dat object dat geobserveerd wordt. Dat is wat dat ‘ik’ doet. Die observeerder doet dat. Want die observeerder is nog altijd de ‘mind’ en benoemt. Als die ‘mind’ dus zou worden uitgeschakeld, de observeerder dus die het verleden is, wat staat daar dan? Oltmans Dat weet ik niet. Foudraine Precies. Dat is al de hoogste wijsheid. Dat is ‘Divine Ignorance’, Goddelijke Onwetendheid. Er is dan alleen die ‘dingheid’ daar, die beweging in het bewustzijn. Wat we vroeger ‘boom’ genoemd hebben, ontvouwt zich dan in al zijn pracht, in zijn mysterie. Dan loopt de mens letterlijk rond in mysterie, in zijn hoogste waarheid van niet-weten, in ‘wonder’ en ‘awe’. In niet-weten als het hoogste weten. ‘Mind’-weten is kennis-weten. Iets benoemen, categoriseren, is altijd symboliseren, is overdekken met het kleed der woorden of symbolen. Oltmans Als produkt en uitstoot van de ‘chip’, vergiftigd met


168 meestal niet terzake doende onzin. Foudraine Ja. Wij overdekken de zogenaamde werkelijkheid voortdurend met dat woordenkleed, voortkomende uit de ‘chip’, de observeerder, het ‘ik’, dus het verleden. Het is niet voor niets dat de uitspraak ‘Alleen kinderen zullen het Koninkrijk binnengaan’ geldig is. De kinderlijke onschuld is dat nietweten, die diepe verwondering en dat ontzag voor het mysterie van al het manifeste. Stel dat ik zou observeren zónder observeerder. Stel dat bijvoorbeeld ‘woede’ opwelt als beweging in het bewustzijn. Stel, ik zou die verstoordheid in pure observatie kunnen vangen, zonder gebruik te maken van het ‘ik’ als observeerder. Is er dan ‘woede’? Natuurlijk niet. Dan is er geen ‘woede’, dan is er wel een energiefenomeen, maar ik plak er het woord ‘woede’ niet meer op. Daarmee versterk ik het niet. Gewaarzijn doet het fenomeen dan vervagen, ‘It whithers away,’ zoals Krishnamurti eens zei. Oltmans Een variant op de boom. Hoe komt het dat zo weinig mensen nieuwsgierig zijn naar het werkelijke ‘mind’mysterie? Naar die door ons gefabriceerde wensdroomwereld? Want zoals wij nu leven, de mensheid of de eeuwigheid ‘zien’, is het uiterste produkt van de fameuze ‘chip’. Hoe kunnen we de shocktherapie verwezenlijken, die nodig is om mensen uit de winterslaap der eeuwen te wekken? Foudraine Laten we eerst zelf tot enig inzicht komen. Voorlopig zijn we in ons gesprek mentaal, intellectueel bezig. Wanneer dat getuigebewustzijn - dat dus niet de observeerder is, niet dat ‘ik’ - opbloeit, gebeurt het volgende: het denken, nu als bewegingen in het bewustzijn, begint af te nemen. Er vallen gaten in de gedachtenstroom. Zo'n gat is al de blauwe hemel van puur bewustzijn. De krankzinnigheid van dat innerlijke pandemonium verdwijnt. Er ontstaat steeds meer stilte in de geest, zonder dat er iets geforceerd wordt. Oltmans Black spots, als in het universum. Foudraine Ja, beter white spots van puur bewustzijn, vermeerderen zich. Zo gaat dat ook met emoties, die zich eveneens laten weerspiegelen, laten waarnemen in dat getuigebewustzijn. De


169 hoogste fase van dat getuigebewustzijn, waardoor een mens werkelijk ontwaakt, is dat hij zich bewust wordt van het getuigezijn. Dat is de stap naar ‘de Boeddha’ of ‘de Ontwaakte’. Voor ons is het op dit moment belangrijk om eerst in te zien dat gedachten, indien je er géén medewerking aan verleent, als je ze niet goed- of afkeurt, en vooral als je ze niet tracht te stoppen, langzaam afsterven. Als je ze tracht te stoppen, als je ermee gaat vechten, geef je juist een extra duw aan dat vliegwiel van gedachten. Het gaat erom dat de samenwerking met het denken, met de kakelende biocomputer, moet worden opgezegd. Wanneer men daarin slaagt, doet dit de gedachtenstroom geleidelijk aan vervagen. Er ontstaan spontaan, zonder enig forceren, lange perioden van stilte in de geest. ‘Then meditation has happened,’ zoals Osho vaak zei. Dan begint ook Intelligentie te ontwaken. Bewustzijns-Intelligentie neemt het roer in handen, ‘chip’intelligentie, het vermogen om te symboliseren, wordt nu dienaar. Oltmans In embryonale vorm. Foudraine De ‘chip’ zal in de hoogste staat van het gerealiseerde bewustzijn op een grandioze wijze kunnen functioneren. Ik wees daar in onze eerste gesprekken al op. Alle identificatie met de geprogrammeerde onzin is verbroken. De technische kennis, die nodig is voor het leven, voor communicatie of voor wetenschappelijke activiteit, blijft gewoon bestaan. Oltmans Maar zo opereert een ‘brain’ natuurlijk helemaal niet. Je neemt hier klakkeloos iets aan, wat waarschijnlijk anders is. Foudraine Ik neem klakkeloos aan wat grote mystici, een aantal mocht ik levend ontmoeten, mij te zeggen hebben. Zo ben ik gebouwd. Ze vragen mij het te realiseren. Dat vragen ze jou en Delgado en iedereen die nu, ook qua hersenfunctioneren, existeert op het niveau van het geïdentificeerde zelf-bewustzijn. De ‘chip’ is dan, bij die totale realisatie, een instrument, zoals de hand. Zo is die ‘mind’ oorspronkelijk bedoeld. Als een instrument. Maar dat instrument heeft ons overwoekerd. Ons, in de zin van het zelf-bewustzijn, vol geïdentificeerd met de ‘chip’. Maar na de sprong in bewustzijn is er alleen ‘het Zelf’, dat ‘witte licht’.


170 Daarom spreken Zieners over Zelf-Realisatie. Mijn Zelf en jouw Zelf zijn dan gelijk. Jij en ik zijn beiden reeds dat pure absolute bewustzijn. Dat is wat uiteindelijk met het woord Zelf wordt bedoeld. Oltmans Ondanks dat we twee verschillende kakelende ‘chips’ hebben, met totaal andere invullingen? Foudraine Zelfs die kakelende ‘chips’ van ons zijn qua ingrediënten in feite weinig verschillend. Als je goed kijkt naar jouw ‘mind’ en mijn ‘mind’, dan zien wij allebei angsten, allebei kennen we begeerten, verdriet en scheidingsangst, wanneer geliefden ons verlaten, allebei zijn we deel van de tijdstroom. Wij verschillen niet wezenlijk van elkaar. Wij zijn beiden een unieke geste van het Absolute. Begrijp je dat als je je dat volledig realiseert, dat al het begin is van liefde? Oltmans Ja. Dit zouden we eens in Zuid-Afrika moeten gaan uitleggen. Dan had je geen zwart-witproblemen meer. Er is natuurlijk liefde en liefde. Foudraine Als jij mij zou aankijken als puur bewustzijn, pure presentie, en ik zou jou zien als puur bewustzijn, pure presentie, dan kijkt ‘God’ naar ‘God’. Liefde naar Liefde. Oltmans Daar schrik ik van. Omdat we nog te veel liefde vereenzelvigen met: ‘Gaat henen en vermenigvuldigt u.’ Foudraine Maar dat is toch pure flauwekul! Dat ‘witte licht’ is Liefde. Liefde is ‘a state of consciousness’, geen emotie. Liefde is het meest misbruikte woord. We associëren het met sex, met lichamelijke behoeften en met verlangens. Liefde heeft niets met die twee-eenheid ‘body-mind’ te maken. Daarom bestaat liefde nauwelijks op onze planeet. De Liefde waar de Zelf-Gerealiseerde mens over spreekt, is compassie, de geur van de bloem van puur bewustzijn. En wat die associatie met God betreft, laten we dat woord maar weglaten. Oltmans Het schrikt me af, omdat dat een soort eindideaal is waar we naar toe moeten. Wij zouden wat jij noemt Licht of Liefde moeten worden. Foudraine Ja. Maar we kunnen dat Licht niet worden. Daarom kan het nooit een ideaal zijn, want we zijn het al. Dat is de paradox. We lopen naar dat diamanten halssnoer te zoeken,


171 terwijl het om de hals hangt. We zoeken onze bril, terwijl hij op onze neus zit. Oltmans We weten dus nog niet dat we in ‘God’, in het Licht, in Liefde verkeren. Foudraine Ja. Dat ‘nog’ is het probleem. De ‘chip’, het brein, stuurt ons onvermijdelijk af op de ervaring van ‘worden’. Het schept die ervaring van ‘nog niet’. Oltmans De ‘chip’ verhindert ons te weten, dat we al puur bewustzijn zijn. Foudraine Volstrekt juist. Prachtig. Dat is maya. Oltmans Wat is maya nou weer? Dit wordt een beetje veel. Foudraine Dat teveel wordt veroorzaakt door de sluier die de ‘chip’ creëert, de sluier der onwetendheid.


173

Achtste gesprek Oltmans Wanneer ik de vorige gesprekken teruglees, komt een aantal vragen bij me op. Ik ga ervan uit dat niets in het universum vergelijkbaar is met de ‘human mind’. Dat is één. Die ‘mind’ is de werkplaats, het atelier van onze gedachten. Denken is de resultante, de uitkomst van wat de databank, de biocomputer (door ons de kakelende kip genoemd) weet aan te dragen. Maar die hersens lijden aan een onvoorstelbare dosis achterhaalde en mank gaande informatie, zo niet klinkklare onzin. ‘Brains contain sets of symbol manipulations,’ las ik eens, die dikwijls dateren uit de tijd dat prinses Wilhelmina werd aangehouden met haar koets te Goejanverwellesluis. De ‘mind’ verhoudt zich tot ons zenuwstelsel als het ronddraaien zich verhoudt tot het wiel. ‘Mind is what the brain does.’ De ‘mind’ verhoudt zich tot de hersens als spijsvertering zich verhoudt tot de maag. Vragen als ‘mind-brain’, ‘mind-body’, ‘mind-soul’ (psyche) zijn zo oud als de weg naar Rome. Nu kom jij met je vrienden, de mystici (de Zelf-Gerealiseerden of Verlichten), en je zegt: centraal in dit drama staat het ‘ik’. Het ego is een ‘set of thoughts’ die onze eigen privé-droomwereld gestalte geven. We constateerden eerder, dat we zelfs van onze slapende droomwereld vrijwel ongemerkt overstappen in onze wakende droomwereld. Die privé-droomwereld, dat leven als ego of persoonlijkheid, moet ons veilig stellen voor de beangstigende, vijandige, dikwijls onbegrijpelijke buitenwereld. Het ‘inner life universum’ beschermt het ‘ik’ tegen het ‘uiterlijke universum’, maar doet dit met een ‘set symbol manipulations’ die weinig of niets te maken hebben met de werkelijkheid. Het ‘ik’ loopt 24 uur per dag de wacht om onze droomwereld te bewaken tegen werkelijke en imaginaire aanvallen van buitenaf. Men leeft bij de angst dat dit ‘ik’ onder de voet wordt gelopen à la de Berlijnse muur. Moet je je even indenken, wat Erich Honnecker zich voor een communistische droomwereld had aangepraat achter dat wangedrocht van staal en beton.


174 De mens, het individu, klampt zich dus aan dat ‘ik’ vast, als aan een stuk wrakhout in de Stille Oceaan, in de hoop daarmee fysiek en psychologisch te kunnen overleven. Foudraine Je sprak over een ‘inner life universum’. Dat ís het ‘ik’, het ‘mijzelf’. Het organisme overleeft verder buitengewoon goed, als dat ‘ik’ er maar niet inzat! Op zichzelf is het lichaam (dus zonder ‘ik’) voortreffelijk op het fysieke overleven ingesteld. We hebben al eerder gezegd dat het ‘ik’ een scheidingswand is, een muur, die ons belemmert één te worden met waarachtig Leven. En als je verder spreekt over psychologisch overleven, wijs ik je erop dat de essentie van het ‘ik’ de psyche zelf is. We doen toch alles om dat ‘mijzelf’ overeind te houden? ‘Ik’ ís psyche. Oltmans Dat ego dus - en dat beseft de gemiddelde stakker maar steeds niet bestaat, wordt samengesteld, aan de hand van de tirannie van de droomwereld, het geroezemoes uit de biocomputer, de opgestapelde, meestal nonsensicale ‘kennis’. De ego is de totale som van gedachten, gevoelens, emoties, waandenkbeelden, noem maar op. Dat is de zogenaamde waterlinie waarmee we denken ons individuele bolwerk (ego) in stand te kunnen houden tegen ‘de vijand’. Die vijand bestaat voornamelijk uit de verziekte ‘chips’ van onze vijf miljard medebuurtbewoners op de planeet, terwijl intussen én die vijf miljard ‘ego's’ én de planeet in tandem deel uitmaken van het zogenaamde kosmische wonder, het universum. Ik begreep, dat die constante stroom van het ik-bewustzijn vergelijkbaar is met onze emotionele archeologie. Je weet, ik schreef van mijn achtste jaar een dagboek, en niet te hooi en te gras, maar gedisciplineerd, iedere dag die God gaf. Vijf delen zijn op de markt, het zesde is in fabricage: vijf nieuwe delen zijn geschreven en liggen gereed op mijn vleugel. Dat is nu precies wat cognitieve psychologen sinds een tiental jaren bestuderen. Cognitieve psychologie is een amalgaam van psychologie, psychiatrie, linguïstiek, computerkunde, biologie, neurologie, sociologie, pedagogie, antropologie en aanverwante studies. Er wordt empirisch onderzocht hoe een mens zijn binnen- en buitenwereld ervaart. Op dat punt was ik ferm beland. Nu kom jij,


175 Jan Foudraine, en stelt mij de vraag: ‘What is a person?’ Dat is dus de meeste fundamentele vraag waar de ‘mind-sciences’ zich mee bezig kunnen houden. Jij boemerangt mij naar mijn ‘ik’, een ‘ik’ waar ik juist de afgelopen 55 jaar mee bezig ben geweest in mijn dagboek. En je hebt de euvele moed mijn levenswerk te omschrijven als ‘chip-masturbatie’. Dat we angstvallige gevangenen van de ‘chip’ waren, wist ik dus al. In 1982 heb ik reeds Beyond Ego, Transpersonal Dimensions in Psychology van Roger Walsh en Frances Vaughan gespeld. Wat jij me tijdens deze gesprekken hebt laten zien, gaat veel verder. Om in de woorden van Boeddha te spreken, ‘We are what we think. All that we are arises with our thoughts. With our thoughts we make the world.’ En omdat die ‘thoughts’ het produkt zijn van de lopende band van eigen fabrikaat in ons hoofd, leven de mensen, jij en ik - plus de vijf miljard anderen - op zijn zachtst gezegd als min of meer getroubleerde planeet bewoners. Toen ik vorige week nog eens op Rockefeller Plaza in Manhattan rondwandelde - nu trouwens opgekocht door Japanners - dacht ik: Wij, bevoorrechten uit de geavanceerde wereld, voelen ons nu wel verre superieur aan bewoners van de ontwikkelingslanden (Papoea's), maar wanneer je naar de kern, de essentie van dat ego zoekt, zijn we feitelijk allemaal verdwaald en ziende blind. En nu spreek jij over die symbiose tussen Westerse wetenschappelijke know-how en Oosterse mystiek en wijsheid, waarbij dat ‘ik’ niet alléén als een fabriek van illusies en droomwerelden wordt gedetermineerd, maar als een waanvoorstelling op zichzelf. De vervalste perceptie van de werkelijkheid begint bij het geglorifieerde ‘ik’ zelf. De kwantumsprong in bewustzijn moet dat ‘ik’ overstijgen, opheffen om de uiteindelijke werkelijkheid te omstrengelen, om de ‘ik’ te worden, die we werkelijk zijn. Dit moest me van de lever. Nu jij. Foudraine Een goede samenvatting. Het begint in het Oosten te dagen. Inderdaad, het ‘ik’ als een stuk wrakhout in de Stille Oceaan. Maar dan een Stille Oceaan van Leven, Intelligentie, Liefde. Daar kan zich de druppel in verliezen. De druppel sterft en is één met de oceaan.


176 Oltmans Ik kan nog altijd niet bevatten, hoe na zo'n omwenteling in de waanvoorstellingen uit de jukebox in ons hoofd - als gevolg van programmering door de eeuwen heen - onze kennis, nu als noodzakelijke informatie, zou kunnen blijven functioneren en overleven. Foudraine Dit is inderdaad het moeilijke punt. Kennis, opgedaan voor het leven van alledag, is noodzakelijk. Kennis, verkregen door levenservaring, lezen en nodig voor communicatie, kortom, de bibliotheken aan informatie, die een mens in zijn computer heeft opgenomen, de rijkdom van taal en mogelijkheid van wetenschappelijke activiteit, deze blijven ná deze omwenteling alle bestaan. Die kunnen worden ingeschakeld, als dat nodig is. Als je loopt, gebruik je je benen. Als je gaat zitten, en je blijft dan je benen gebruiken, is er iets mis met je. Mij is gebleken dat Zelf-Gerealiseerden die transistorradio in hun hoofden uitstekend kunnen afzetten. Bij hen blijft dat ding niet doorjengelen. Bij hen functioneert klaarblijkelijk kennis alleen, als daartoe in een levenssituatie uitdaging en noodzaak bestaat. Osho heeft wel eens het verhaal verteld van een man, die om een kamer in een hotel vroeg. De eigenaar zei: ‘Ik heb een kamer op de bovenste verdieping vrij, maar als u 's avonds laat thuiskomt, moet u heel stil zijn. Onder u heb ik een kamer verhuurd aan een politicus, die absoluut niet tegen lawaai kan.’ Osho heeft nu eenmaal een uitgesproken voorliefde voor politici. ‘Als u dus laat thuiskomt, wilt u dan vooral geen lawaai maken.’ De man kreeg de kamer, kwam 's avonds laat thuis, kleedde zich uit en wierp, zonder er verder bij na te denken, zijn linkerschoen met een klap door de kamer. Toen herinnerde hij zich de politicus. Hij deed uiterst stil en omzichtig zijn andere schoen uit, stapte in bed, maar na een half uur werd er luid op de deur gebonsd. Toen hij de deur opendeed, zag hij daar de politicus, met hoogrood gezicht, die brulde: ‘Waar is die andere schoen?’ Begrijp je? Dat is het voortjengelen van de transistorradio. Dat is het lijden van de mens in een notedop. Oltmans Goed. Maar waar ik nog steeds niet aan wil, is dat bij de kwantumsprong naar ‘no-mind’, alléén de kletskoek en


177 sprookjes van Moeder de Gans in onze ‘chip’ zouden worden geneutraliseerd en de noodzakelijke informatie overeind zou blijven. Dit doet me trouwens denken aan de notoire neutronenbom, waarbij de gebouwen zouden blijven staan en alléén de mensen omkomen. Foudraine Wat me verwondert, is dat je het nog altijd niet ‘ziet’. Het zou nu toch duidelijk moeten zijn, dat bij de sprong naar Intelligentie, de waanvoorstellingen, of zo je wilt de on-zin in de biocomputer, automatisch hun kracht verliezen. Bedenk overigens: dat betekent het lamleggen van het overgrote deel van je overgedragen, geprogrammeerde cultuur, die van waanideeën aan elkaar hangt. Krishnamurti heeft eens gezegd, sprekende over zichzelf, ‘Hoewel deze gentleman opgroeide in India, is hij geen ‘Indian’. Hoewel hij Brahmaanse ouders heeft gehad en gevuld werd met absurde geloofsartikelen uit de Hindoe-traditie is hij géén Hindoe.’ Iemand die zijn ware identiteit van puur bewustzijn heeft gerealiseerd, weet dus dat hij die conditionering, in dit geval ‘Hindoe’, niet is. Van de buitenkant zie je niets aan zo'n mens. Hij functioneert, ogenschijnlijk als ‘persoonlijkheid’, maar voor hemzelf is dat niet anders dan een rol, die op het toneel van het leven gespeeld wordt. Hij zelf weet dat hij die persoonlijkheid niet is. De persoonlijkheid is weer persona geworden, het woord dat voor het masker werd gebruikt in de Griekse tragedie. De acteur sprak door de persona heen. De Verlichte is zijn conditionering niet meer. Hij is geen ‘Hindoe’ of ‘Nederlander’. Hij is zelfs geen man of een vrouw. Hij is het lichaam niet. Teruggevallen in die ware identiteit van puur bewustzijn die dus tevens Intelligentie is - hebben alle waandenkbeelden hun kracht verloren en zijn geen drijfveer meer voor gedrag. Oltmans Het probleem, Jan, dat ik op dit moment heb, blijft toch nog steeds dat voor waar aannemen dat de kwantumsprong - en dan kom ik terug op onze eerdere gesprekken - automatisch het kaf van het koren zal scheiden. Foudraine Ik heb Zelf-Gerealiseerden nu twaalf jaar horen spreken en gelezen. Zo is Osho in staat een ongelooflijke kennis ter communicatie te stellen en uiterst efficiënt te leven. Dat zijn


178 feiten. Wat ze zeiden was koren en ze toonden onbarmhartig het kaf, de leugens, aan. Oltmans Als je die kwantumsprong maakt, dan bén je inderdaad geen ‘christen’ meer. Dan ben je geen ‘jood’ of ‘Palestijn’ meer. Maar wat ben je dan? Foudraine Wat jij nu bent. Niets. Niet-iets. Licht. Helderheid. Intelligentie. Liefde. Oltmans Maar hoe moet ik mij dat voorstellen? Laat ik zeggen: ik ben een handelaar in effecten. Ik heb mijn gezin en daar leef ik mee. Hoe kan ik dit combineren, tot het besef komen dat ik alleen Licht ben, een ‘niet-iets’ en toch mijn noodzakelijke dagelijkse bezigheid volbrengen? Foudraine Dat schijnt goed te combineren te zijn. Ik heb van iemand gehoord, die in een Verlichte staat van bewustzijn verkeerde en ambtenaar was bij de Europese Gemeenschap. Niemand wist daar iets van. Hij sprak daar ook niet over. Oltmans Is hij eruit gegooid? Foudraine Zeker niet. Oltmans Dus, men wist bij de EG dat hij in een staat van Verlichting is? Foudraine Nee, natuurlijk niet. Daar zweeg hij over. Oltmans Maar ik heb een tape van die kerel gehoord, op de fiets. Foudraine Later is hij gaan praten. Dan hoef je geen ambtenaar meer te zijn, dan kun je ook deze wijsheid... Oltmans ...te gelde maken. Foudraine In ieder geval kun je financieel overleven. Oltmans Dan moet je wel bedenken, dat Kissinger met zijn kakelende ‘chip’ $ 35.000,- per lezing krijgt. En hoeveel zouden wij met onze Verlichte ‘chip’ krijgen? Foudraine Verlichte ‘chip’ bestaat niet. Oltmans Wat zou die ambtenaar krijgen uit Brussel voor zijn lezingen? Foudraine Dat zal hem weinig interesseren. Er is een voor ons onbegrijpelijk fundamenteel vertrouwen in de existentie ontstaan. Zo'n mens wordt letterlijk gedragen door de existentie. Het oude zoeken naar veiligheid is vervangen door een rusten in


179 veiligheid, maar nu de veiligheid van Intelligentie. Het bestaan draagt zo iemand. Wij daarentegen - vechtend, knokkend, strevend - roeien voortdurend, in onze ik-overlevingsdrift, tegen de stroom van het bestaan in. Not flowing with the river. Oltmans Hoe kun je, als je dan wel met de ‘river flowt’, je verdomde belastingen betalen? En je auto en je huishuur? Ik begin steeds meer te begrijpen wat dit betekent, waar jij het over hebt en Osho het over heeft en Krishnamurti over sprak. Ik begrijp er natuurlijk maar een klein gedeelte van. Ik begrijp wat Verlichting in jullie ogen betekent. Althans, ik zie die ‘split’ in die ‘ik’, ik zie de ‘split’ in de ‘chip’, ik begrijp de onzin, maar ik ben dus nog niet in ‘no-mind’, maar in ‘mind’. Ik ben zelf dus nog verkleefd met mijn ‘chip’, met mijn denken en vraag me maar steeds af, hoe kan ik aan mijn lezers verkopen, al is het er maar één, om naar die staat van ‘no-mind’ toe te gaan en dan niet meteen in het gekkenhuis terecht te komen. Trouwens, hoe doe jij dat eigenlijk? Aangenomen dat jij ook die kwantumsprong hebt gemaakt of bezig bent te maken, hoe functioneer jij dan als psychiater? Ik neem aan dat je patiënten krijgt, die niet weten waar het over gaat als je het hebt over een kwantumsprong. Bij hen moet je de kakelende kip, die gestoord is geraakt, repareren. Foudraine Je vraagt hoe het staat met mijn huidige functioneren als psychotherapeut. Zit hier niet geleidelijk een dilemma in? Dat zit er zeker in en ik heb even tijd nodig dat uit te leggen. Intensieve psychotherapie is her-arrangeren van ‘mind’. Datgene wat verborgen lag aan de oppervlakte brengen. Het verdrongene, met alle energie die daaraan vastzit. Kortom, zoals Freud zei, ‘Wo Es war soil Ich werden.’ Ik vat het kort samen. Tegelijkertijd was Freud slim genoeg om daaraan toe te voegen ‘Ik kan hoogstens van neurotische ellende echte ellende maken.’ Oltmans Zei hij dat? Foudraine Ja. Hij begreep dat de menselijke zijnswijze op zichzelf al lijden was, ook al wist hij niets van het bericht van Bevrijding, zoals die door de Boeddha, de Zen-meester, kortom door de Zelf-Gerealiseerden wordt gebracht. Freud werd eens per brief door Romain Roland op de hoogte


180 gesteld van het bestaan van Ramakrishna. Hij reageerde onmiddellijk door te stellen dat deze mysticus leed aan een vorm van ‘narcistische neurose’. Het bewustzijn van deze Zelf-Gerealiseerde mens was volgens Freud uitdrukking van regressie naar de oceanische baarmoederlijke staat. Van een progressieve bewustzijnssprong had Freud geen enkel benul. Hij verwarde doodgemoedereerd een progressieve bewustzijnssprong met regressie. Het lijden van een mens kan natuurlijk worden verlicht door het proces van psychotherapie. Tussen twee mensen kan zich een diep vertrouwen ontwikkelen, een vertrouwen dat tot op de bodem gaat. Binnen dat vertrouwen ontwikkelen zich alle emoties, die de cliënt heeft verborgen, deel van de patronen, zoals die zich tijdens de jeugd in relatie tot de ‘significant others’ - vader, moeder - ontwikkelden. Het is een dramatisch proces, zeker als de psychotherapeut een maximale geopendheid heeft, integriteit en ‘skill’. Je vraag is echter: die psychotherapie is nog altijd gebaseerd op een ego-psychologie. Als psychotherapeut ben ik dus bezig aandacht te geven aan alles wat een mens in de kern niet is. Ik geef aandacht aan zijn emoties, verdrongen of niet, aan zijn fantasieleven, zijn dromen, de emotionele behoeften en hoe die zich manifesteren. Ik geef aandacht aan de ‘psyche’. Nu zeg jij: existentieel kan je dat niet veel langer volhouden, althans indien je werkelijk tot de overtuiging bent gekomen dat die psyche, verwrongen of niet, niet is wat de mens in wezen is. Oltmans Psychotherapie is de ontspoorde mens terugbrengen in de werkelijkheid. Foudraine Was dat maar waar! Oltmans Zo staat het in de boeken. Daar gaan we van uit. Foudraine Freud sprak over bewustworden in de zin van het lichten in het bewustzijn van het verdrongene, de weggestopte energieën beschikbaar stellen aan het ego. Maar dat was nog altijd een zelf-bewustzijn, wat door de Verlichten metafysische slaap wordt genoemd. Oltmans Men moet nooit denken dat men de wijsheid in pacht heeft, want dan ben je op het verkeerde pad. Waar het om gaat


181 is dat Freud dat zei en al zijn volgelingen, en tot op de dag van vandaag. Het staat vast dat de ontspoorde mens die naar de psychotherapeut gaat, ver is afgedreven van de werkelijkheid van zijn bestaan. De psychotherapie kan die mens weer in ‘line’ brengen, in harmonie, met ‘reality as it is’. Foudraine Nee, hij kan massieve projecties tot meer dragelijke proporties terugbrengen. Oltmans Je gaat te ver. Dat is wat psychotherapie normaliter is. Projecties, die kakelende kip weer in het gareel krijgen. Foudraine Ja, de projecties, die nergens op slaan, bijvoorbeeld dat je voortdurend je autoritaire vader tegenkomt, of je verslindende moeder en daarom geen efficiënte actie kunt ontplooien. Oltmans Niet te vlug gaan, stap voor stap graag. Waar het om gaat is: je krijgt een patiënt, die is gaga, die moet je weer functionerend maken in de huidige maatschappij, met de huidige ‘realiteiten’, in harmonie brengen met de andere kakelende kippen. Foudraine De psychotherapeut, in mijn huidige visie, maakt de mens weer ‘normally insane’. Oltmans ‘Normally insane’, dat zeg jij. Maar dat zeggen wij niet, die aan de andere kant staan. En jij doet dat terwijl je zelf niet gelooft in die staat van ‘normal insanity’. Foudraine Nee, het is niet de voleinding van de mens. Dat is duidelijk. Daar hebben we nu al die gesprekken over gevoerd. Oltmans Hoe regel je dat in je werk? Foudraine Daar wringt het natuurlijk en het wringt steeds meer. Mensen die naar mij toekomen, zijn overigens ook mensen die een verborgen agenda hebben. Ze schuiven weliswaar hun emotionele problematiek naar voren, maar daar achter zit de wezenlijke, existentiële problematiek. Oltmans Er zullen er bij zijn. Die komen naar jou toe, omdat het sannyasins zijn of mensen die al naar Poona zijn geweest. Laten we nu even niet uitgaan van de mensen die al met één been in die Verlichting staan. Ik heb het over de gewone huis-tuin-en-keukengevallen. Die moeten voor jou toch een merkwaardige ervaring zijn. Wijs je ze in de behandeling, als ze sterk genoeg zijn, de weg naar die Verlichting?


182 Foudraine Dat is zeker niet wat ik doe. Weliswaar geef ik antwoord, indien zij mij daarover vragen stellen, en velen stellen die vragen.. Oltmans Dan ben je strikt eerlijk en zegt precies hoe de zaken liggen? Foudraine Ja, maar ik speel géén goeroe. Ik plaats mij niet in de rol van de Verlichte. Mensen die de weg van de authentieke spiritualiteit willen gaan, moeten eerst hun leven op orde brengen, voordat ze op weg kunnen gaan. Oltmans Hun koffertje is niet klaar. Foudraine De zaken moeten eerst op orde zijn. Het leven moet eerst ordelijk geleefd worden. Men kan niet in een verschrikkelijke toestand van lijden verkeren, en dan in het vliegtuig stappen teneinde de Meester in Poona te treffen. Je observatie blijft juist. De waarheid is dat het niet zo is dat een mens problemen heeft, maar dat hij, als ego, het probleem ís. Vanuit dat perspectief spreekt het natuurlijk vanzelf dat psychotherapie een lapmiddel is. Oltmans Aspirine waardoor de hoofdpijn toch terugkeert? Foudraine Volstrekt juist. Dat is ook de reden, waarom de authentieke Oosterse Zelf-Gerealiseerden nimmer over persoonlijke problematiek spraken. Indien de leerling die problematiek presenteerde, zei de leermeester kordaat: ‘Hou op met dat gezwets, luister naar mij. Dit is niet wat je bent.’ Hij bleef de leerling in alle mogelijke variaties wijzen op het punt dat hij het gewaarzijn was, waarin al die stofwolken van problematiek verschenen. Zo kennen we het verhaal van een Zen-meester die 's ochtends wakker werd en tegen zijn leerling zei: ‘Ik heb vannacht een ongelooflijke droom gehad.’ Waarop de leerling zei: ‘Meester, zal ik een kopje thee voor u halen?’ De Meester zei: ‘Dat is het enige juiste antwoord. Als je had gevraagd “Vertel over die droom”, had ik je zo de gemeenschap uitgegooid.’ Het is intussen wel belangrijk die aanpak in de juiste context te zien. Dat een leerling zich in het Oosten tot de Zelf-Gerealiseerde Meester wendde, was geworteld in een traditie. De beginnende discipel had een sterke impuls tot Zelf-realisatie. Hij


183 kwam in ieder geval niet aandragen met een Oedipus-complex, gefrustreerde aandachtsbehoeften of de eenzaamheid van zijn jeugd. Hij wilde zijn leven aan Zelf-realisatie wijden. Daarom was hij bereid jarenlang in de keuken bonen te pellen en kreeg hoogstens af en toe een glimlach van de Meester. Hij luisterde, hij mediteerde en kwam tot diep inzicht. Hij worstelde met zijn Koan. Oltmans Sorry, wat is een Koan? Foudraine De Zen-Meester kan een vraag aan de discipel voorleggen die niet met het denken kan worden opgelost. ‘Wat is het geluid van één klappende hand’ of ‘Wat is je gezicht voor je geboren werd.’ De worsteling om op die vraag toch een antwoord te geven, kan het lineaire denken volledig ontregelen en tot de doorbraak van transcendentaal bewustzijn (satori) voeren. De discipel, met zijn totale toewijding, zocht dus zeker geen vertroosting voor de ‘body-mind’. Het ging hem niet om zelf-vervulling, in welke vorm dan ook. De Westerse mens, die in het algemeen extreem op de ander is georiënteerd en geheel in de greep van zelf-vervulling en vertroosting verkeert, kent die diepe motivatie tot zelf-overstijging niet. Er bestaat in het Westen nauwelijks een traditie van ware Gnosis. Naar mijn overtuiging moet de Westerse mens, die maar al te vaak diep beschadigd raakte door ouders, die zelf slachtoffer zijn van tragische verwarring, zijn motivatie tot zelf-overstijging nog ontginnen. In het begin staat de Westerse mens bij de Verlichte Meester dus met de mond vol tanden. Instinctief hongert hij naar waardering, naar liefde, naar ‘de Goede Vader’, naar geborgenheid en een zich verliezen in een gemeenschap. Hij maakt desnoods deel uit van het New-Age-circuit met inbegrip van alle romantische voorstellingen over zijn aura, zijn chakra's en wat de tarotkaarten zeggen. Toch kan een Jan van der Zande uit de Tweede Kinkerstraat bij een Zelf-Gerealiseerd Meester terecht komen en wat gebeurt er dan met hem? Hoe zal een Westers mens, die ergens diep getroffen is, moeten worden opgevangen? Dat is natuurlijk ook het oorspronkelijke enigma waar Osho zich voor geplaatst zag. Oltmans Hoe heeft Osho die ontzagwekkende afstand naar


184 hen die uit het Westen naar hem toe reisden, weten te overbruggen? Foudraine Zijn uitgangspunt is: ‘Truth is what works’. Hij bood, vooral in het begin, allerlei psychotherapeutische groepen (Gestalt, encounter, diepe massage) als een soort opstap. Tegelijkertijd maakte hij duidelijk dat psychotherapie niets met zelfoverstijging te maken heeft. Ook al staat psychotherapie haaks op inzicht en meditatie, zoals wij dat besproken hebben, toch kan het voor een mens nuttig zijn de opgezamelde krankzinnigheid, de woede, het verdriet en wat al niet uit te braken. Ook in meer actieve vormen van meditatie waarbij eerst alles eruit gegooid wordt en pas dan de stilte kan worden geproefd, vanuit - en dit is essentieel - herstelde zelf-liefde. Daar gaat het uiteindelijk in die psychotherapie om. Oltmans Toch zijn we er nog niet helemaal uit. Foudraine We zijn er niet uit, omdat je in je beginvraag suggereerde dat je gesprekspartner die kwantumsprong zou hebben gemaakt of ermee bezig was. Ik moet je erop wijzen, dat er geen ‘bezig zijn’ met de kwantumsprong bestaat. Of je bént er of je bént er niet. Er is niet een ‘in-between’fase, waarin je er een klein beetje bent. Je bent niet een klein beetje zwanger. Of je bent zwanger, of je bent het niet. Je zou kunnen zeggen, dat ik op zijn minst mentaal diep zwanger ben van datgene wat ik dag in dat uit beluister. Dat ik bezig ben in mijn proces van meditatie, inzicht en het mijn Meester nabijkomen. Het is een communio en als gevolg daarvan spelen zich bepaalde gebeurtenissen in mij af. Maar ik sta niet in de positie van leermeester. Ik verdien mijn geld als psychotherapeut op integere wijze, waarbij ik mij vlei met de hoop dat mensen die naar mij toekomen, een eerlijk antwoord kunnen verwachten op de werkelijke problemen. Een cliënt die mij vraagt ‘Wat is liefde, waarom ben ik hier op aarde, wat is deze ellende allemaal’... Oltmans Dat wordt gewoon gevraagd? Foudraine Dat zijn de existentiële vragen. Intelligente mensen moeten die vragen stellen. De cliënt in een toestand van ‘spiritual anguish’ is gevoelig voor de chaos om zich heen. Hij stelt diepe vragen, waar ik me mee kan solidariseren. Dan kan ik


185 tegen zo'n cliënt zeggen: ‘Ik ben de lamme die de blinde helpt. Wij zijn beiden blind.’ Ik kan ze, zonder enige propagandistische doelstelling, eerlijk antwoord geven... Oltmans Wat is liefde? Dan zeg jij ‘Ik weet het niet.’ Foudraine Natuurlijk. We kunnen samen vaststellen, dat liefde nooit iets kan zijn wat te maken heeft met een zelfzuchtige activiteit. Ik kan duidelijk maken, dat er emoties zijn, dat er verlangen is, lustgedrevenheid en steunbehoefte, wederzijdse bevrediging van intimiteitsbehoeften. Maar wij weten dan samen, dat dát geen liefde kan zijn. Dit zijn intelligente mensen - het zijn er nu vele tienduizenden - die bereid zijn existentiële vragen te stellen. Indien ze die vragen stellen aan de pastoor, krijgen ze geen antwoord, behalve opium. Indien ze deze vragen stellen aan de psychiater krijgen ze gelul. In feite zou je kunnen zeggen: het werkelijke heilzame in de psychotherapie is het ‘Zijn’ van de psychotherapeut. Het is uiteindelijk zijn ‘Being’, of ‘Beingness’, die de transformerende besmetting is. Eén ding is zeker, ik kan mijn cliënt nooit verder helpen, dan ik zelfben. De Verlichte Meester acht ik de grootste therapeut. Oltmans Ons wordt geleerd, psychotherapie is de afgedreven mens terugbrengen in de werkelijkheid. Foudraine Nee. Terug naar de groep, de kudde, naar wat men noemt het sociale leven. Oltmans De gewone huis-tuin-en-keukenshit, waar ze gek van worden en waar ze door de psychotherapeuten weer in teruggezet worden. Foudraine Daarom werd voortdurend door Osho gesteld, dat de psychologen, psychotherapeuten en psychiaters nu de nieuwe priesters zijn, de nieuwe vertegenwoordigers van de status quo. Oltmans Ja, het zijn zeker de super-salesmen van de status quo. Foudraine Zelfs bij de transpersonale psychologen zie je al die nieuwe priesterkaste opdoemen. Mensen die weliswaar tijdens congressen over bewustzijn en meditatie praten, maar het niet existentieel maken. Die niet de prijs willen betalen, onherroepelijk verbonden aan die permanente Gestalt-verandering van het


186 bewustzijn. Die niet die ego-dood willen sterven, in de totale commitment aan de zoektocht naar Waarheid en in de liefdevolle connectie met de leermeester. Oltmans Toch kan men mensen niet ongestraft uit hun huidige realiteit halen met als resultaat dat ze op het Centraal Station gaan slapen. Stel je voor, dat we mensen omtrent de staat van ‘no-mind’ zouden overtuigen, waardoor ze met alles zouden stoppen en zeggen: ‘Nu ben ik Licht.’ Wat is daar in hemelsnaam de consequentie van? Foudraine Maar met het huidige functioneren van intelligentie -met een kleine i - slapen we binnenkort allemaal op straat! We hebben misschien nog maar tien jaar te gaan, voordat we niet alleen op straat slapen, maar helemaal niet meer kunnen slapen, omdat we er één grote rokende puinhoop van gemaakt hebben. En dan ben jij bezorgd over wat er na een dergelijke formidabele bewustzijnssprong zou kunnen gebeuren ten aanzien van je verdomde belastingen? Oltmans Die bewustzijnssprong doet mij nog steeds ontzettend denken aan de Verlichten die met een schoen en een slof door de wereld gaan, zich absoluut niet meer aan materie hechten en eigenlijk alléén maar denken, dat zij met één been in de hemel staan. Foudraine Aha! Nu komen we op een belangrijk punt. Wij hebben een vertekend beeld over de Verlichte mens. Waarschijnlijk komt dat door de cultuur, die ons een eenvormig beeld van de Oosterse mysticus heeft aangedragen. Dat beeld geeft ons, de Westerse mens, angst. En terecht. Oltmans Mahatma Gandhi. Foudraine Nee, Mahatma Gandhi was zeker géén Verlicht mens. Hij was een politicus. Ik heb het over de Oosterse Zelf- Gerealiseerde, die het beeld schiep van iemand die, met zijn ogen opgeslagen naar zijn derde oog, ergens in een grot zat en zich geheel en al van de wereld als illusie verwijderde. Dat heeft een rampzalige vertekening gecreëerd, die bij de Westerse mens alle haren overeind deed gaan. Uit dat gevoel, in feite een bestaande culturele conditionering, komt jouw vraag voort. Oltmans Compleet.


187 Foudraine De verantwoordelijkheid voor die conditionering en angst ligt zonder twijfel bij die traditionele Oosterse mysticus, die altijd weer over de wereld, het manifeste, als ‘maya’, als illusie sprak. Dat is een bijdrage tot de schizofrenie van de mensheid geworden. Het is tegelijkertijd de kern van het huidige correctieve bericht van Osho. Deze correctie is de essentie van zijn 35 jaar spreken, juist over dit onderwerp. De mens is ‘body’ (mind) én ‘soul’ (bewustzijn). Hij is zowel lichaam, dat wil zeggen materie, wereld, kennis en ‘chip’-functioneren, áls bewustzijn. Oost en West kunnen en moeten in Osho's visie samenkomen. Een synthese tussen Westers materialisme en de bewustzijnssprong waar men in het Oosten altijd respect voor heeft gehad, is absoluut noodzakelijk. Dan, in die synthese, kan een nieuw Verlicht mens geboren worden. Hij is de Verlichte chirurg, de Verlichte bosbouwdeskundige. De Boeddha in de ‘marketplace’. Wij moeten die schizofrenie opheffen in de zin dat je óf alleen maar aan de wereld, aan de symboliserende activiteit van de ‘chip’, aan materie vervallen bent, óf puur bewustzijn bent, geheel aan die wereld ontstegen. Dat laatste heeft in het Oosten - we hebben dat al eerder besproken - de ramp van de armoede gecreëerd. Op een beschouwingswijze, die de wereld, het manifeste dus, als maya verkettert, valt geen wetenschap en technologie te baseren. Osho heeft daarom de traditionele Oosterse mystici rechtstandig verantwoordelijk gesteld voor de huidige rampzalige toestand in India. Er is een nieuw mens nodig. Een synthese - en transcendentie - van Oost en West, een mens met alle gegevenheden en voordelen van het Westen, de materiële rijkdom, de wetenschappelijke geest en zijn mogelijkheden, om deze wereld in manifeste zin steeds mooier te maken... Oltmans ...maar ook met industriële complexen en steeds meer wapen- en rakkettenfabrieken. Foudraine Nee. Want het is nu een mens gedragen door Intelligentie en daardoor al het levenspositieve bevorderend. Die mens kan een gelukkig, extatisch mens zijn in de zin van zijn gerealiseerde transcendentale bewustzijn. Boeddha in het café. Dát is de essentie van Osho's belangrijke declaratie, ‘Zorba de


188 Boeddha’. ‘Zorba’ is de Westerse mens die tegelijkertijd ‘de Boeddha’ kan zijn. Het tot waandenkbeeld verheven misverstand, dat na die Verlichting een mens als een soort lethargische knolraap in lotuszit de wereld de wereld laat en hoogstens nog met een bedelnap rond kan gaan, dat beeld is onjuist en moet krachtig bestreden worden. De grote angst voor de Gestaltverandering van het bewustzijn, bij de Westerse mens, is dat hij meent dan niet meer in de wereld te kunnen functioneren. Ook Westerse mystici hebben, met hun verhalen over visioenen en de rest van de onzin, tot die angst bijgedragen. Klassiek voor deze angst bij een Westers mens is het voorbeeld van Jung die in 1939 naar India ging om er een paar eredoctoraten te halen. Zijn vriend, Heinrich Zimmer, had Jung tot in detail over Ramana Maharshi geïnformeerd. Een Zelf-Gerealiseerde van spectaculaire schoonheid, die bij Madras zat en waar zich een gemeenschap omheen had ontwikkeld. Jung was tijdens zijn reis door India op nog geen honderd kilometer afstand, Ramana Maharshi wachtte op hem, maar Jung ging niet. Later heeft Jung zijn angst voor deze ontmoeting met een levende Zelf-Gerealiseerde op alle mogelijke wijzen gerationaliseerd, maar waar alles op neerkwam was: Jung was bang zijn ego te verliezen en in Zürich, met alleen een lendendoek om, op de sofa te belanden en verder niets te kunnen of willen doen. Dat was het beeld dat hij had en daar was ook voedsel aan gegeven. Oltmans Hoe traditioneel was Ramana Maharshi? Foudraine Op jeugdige leeftijd, hij was negentien jaar, overkwam hem plotseling de ego-dood. Hij plonsde, zonder enige voorbereiding, in het ‘Zelf’, in puur Bewustzijn, zat jaren in een grot en begon pas veel later, na aandringen, te spreken. Zijn verschijning, hoe indrukwekkend ook, was toch ook een bijdrage tot het misverstand waar we over spreken. Oltmans Heb je me niet eens verteld dat Somerset Maugham wél naar Ramana Maharshi is geweest? Foudraine Somerset Maugham is inderdaad naar de berg Arunachala gegaan. Toen hij bij de gemeenschap van discipelen rond Ramana Maharshi arriveerde, werd hij prompt ziek. Hij beschrijft hoe hij in een kamer uitgeput in bed lag en na enige


189 tijd een lange man binnenkwam, gekleed in een lendendoek die zwijgend op de lemen vloer ging zitten en zacht naar zijn gezondheid vroeg. Daar zat gewoon een levende Boeddha op die vloer! Na een tijd van zwijgen vertrok hij weer. De volgende dag voelde de schrijver zich veel beter, bezocht de kleine hal waar discipelen in diepe devotie rond Ramana zaten en sloop na enige tijd op zijn tenen de hal uit. Veel later wijdde hij aan de episode een klein boekje: The Saint. Daaruit blijkt dat hij nog altijd niet in de gaten had wat het verschil was tussen een ‘sage’ en een ‘saint’. Ramana was een ‘Self-realized sage’ en dat is iets heel anders dan een persoon die zó hartstochtelijk aan zijn ‘body-mind’ heeft geknutseld dat hij lid wordt van dat uiterst neurotische college ‘heiligen’. Oltmans De Zelf-Gerealiseerde is dus puur bewustzijn. Dat is zijn ware identiteit. Hoe wordt het misverstand dat die manifestatie géén vlucht uit het leven van alledag betekent, gecorrigeerd? Foudraine Daartoe reed Osho consequent in een Rolls Royce! Dat deed hij echt niet voor niets. Osho heeft altijd materiële rijkdom en de verworvenheden der techniek bejubeld, juist om die traditionele Oosterse mystici te bekritiseren en een nieuwe synthese aan de orde te stellen. Het gaat hem toch om een spiritueel materialisme. Boeddha én Epicurus. Oltmans Jan, luister. Ik begrijp het. De kunst is om de boodschap van Osho, Krishnamurti, Barry Long en deze Zieners, zodanig begrijpelijk te maken, dat de aan de ‘mind’ verkleefde massa er het belang van zal gaan inzien kennis te maken met een staat van ‘no-mind’. Foudraine Ik blijf het met je oneens. Alleen de enkeling kan worden bereikt, dat wil zeggen hij die dorstig is naar Waarheid, die zich bewust is van het feit dat ‘mind’, in de zin van de totale identificatie met de biocomputer, nu een gevangenis is. Alléén die mens kan worden bereikt, die totale vrijheid mogelijk acht, of die met deze hoogste opgave een zekere affiniteit heeft. De mens, die bereid is alles over te hebben voor het verwerven van die totale vrijheid, waarbij tevens geen ervaring van gescheidenheid met de existentie meer is. Vandaar dat ik mij heb gericht tot


190 avonturiers en roekelozen. Dat zijn bepaald niet mensen die, zoals jij zegt, ‘kennis willen maken met een staat van no-“mind”.’ Het zijn mensen die bereid zijn letterlijk te sterven aan het ‘ik’. Oltmans Dan hebben we voor mijn gevoel gefaald, want als eenling met zo'n belangrijke boodschap moeten we er toch in slagen velen duidelijk maken wat ons bezig houdt. Foudraine We zijn er wel degelijk in geslaagd. Zeer velen staan open voor dit bericht.


191

Dankbetuiging Veel dank aan Prakrati die de gesprekken op de voet volgde en alles uittikte. Ze maakte in ongeloofwaardig tempo de compositie, die zich telkens wijzigde, mogelijk.


192

Register Allport, G. 124 Bateson, G. 18 Bhagwan, Osho passim Boehme, J. 93 Bohm, D. 82, 105, 126 Bokuju 93, 117 Broek, H. van den 152 Chardin, T. de 74 Cooper, D. 105 Da Free Jhon (Da Love Ananda) 20, 51, 67, 128, 164 Delgado, J.M.R. 7, 24, 32, 81, 83, 84, 169 Descartes, R. 33 Eckehart, Meester 59, 93 Freud, S. 78, 90, 179, 180 Gandhi, Mahatma 185 Gide, A. 101 Gorbatsjov, M. 13, 83, 99 Gurdjieff, G. 20, 25, 39, 67, 138, 167 Harding, D. 44 Hofstadter, D. 17 Hume, D. 105 Hunt, M. 46 Huxley, J. 153 Junaid 139 Keers, W. 20, 36, 115 Krishnamurti, Jiddu passim Laing, R.D. 7 Lao Tse 19, 93, 117 Libet, B. 21 Lifton, R.J. 56 Long, B. 101, 102 Lynch, G. 21 Machado, A.L. 81 Mansoor 139


Marx, K. 33 Maslow, A. 70, 71, 140, 141 Meadows, D. 80 Meher Bada 139 Neuman, J.v. 18 Nietzsche, F. 58, 91, 92, 94, 104, 105 Nisargadatta Maharaj 86, 163 Noumenon 19, 163 Piaget, R. 45 Ramana Maharshi 20 Rimbaud, A. 44 Rinzai 93, 117 Roszak, Th. 87 Russel, B. 98 Siddartha, Gautama 92, 118 Sternberg, R.J. 7, 8 Vaughan, F. 175 Walsh, R. 175 Yablonsky, L. 123


Het dolgedraaide brein. Oltmans in discussie met Foudraine

Recommend Documents