Kijk eens in het brein!
Hersenen en taal Hersenen als onderzoeksdomein bouwstenen,
chemie
anatomie localisatie
functies
Cognitief proces als onderzoeksdomein fasen
en verloop cognitief proces neurale representatie
Esterella de Roo Theoretisch
taalkundige, leer van
Chomsky Dissertatie: Agrammatic grammar, Functional categories in agrammatic speech (1999)
onderzoek naar de spontane spraak van patiënten met een afasie van Broca
Hogeschooldocent
Nederlands en communicatieve vaardigheden, AFM, AC
Frenologie 19e
eeuw FJ Gall, Spurzheim Knobbels op de schedel duiden functies in de hersenen aan
Post mortem onderzoek Paul Broca, 1861 Patiënt
Mr. Tan Taalbegrip intact Laesies in frontale kwab Taalcentrum linker hemisfeer
Carl Wernicke, 1872 Patiënt
spreekt onbegrijpelijke taal Taalbegrip gestoord Laesies in temporale kwab
Kleine atlas van de hersenen
Onderzoek cognitieve processen Observeren
van gedrag, eventueel gekoppeld aan laesiedata Meten van gedrag, bijvoorbeeld reactietijden, eventueel laesiedata Elektrofysiologisch onderzoek in de hersenen Hemodynamsich onderzoek in de hersenen
Observeren van gedrag: woordvinding Experiment: Schrijf in één minuut zoveel mogelijk dingen op die je kan eten of drinken.
Observeren van gedrag: woordvinding Tijdens
experiment mentale lexicon in het langetermijngeheugen doorzocht
thematische ordening (semantisch) lukt alfabetisch zoeken ook?
Informatie in het mentale lexicon fonologisch:
klankvorm morfologisch: bv enk – mv semantisch: betekenis syntactisch: bv. transitief ww orthografisch: schrijfwijze
onderzoek: cognitieve proces van woordvinding verloopt gefaseerd, informatie komt sequentieel beschikbaar
Woordvindingsproblemen bij afasie (1) “ het is een ding, een dier met een bepaald ding op zijn rug, een uhhh ….”
amnestische afasie TOT- fenomeen laesie in temporale en pariëtale kwab (niet een specifiek gebied)
Woordvindingsproblemen bij afasie (2) “de krokodil kan het niet
vinden want hij heeft die grote poten” semantische
parafasie taalbegripsstoornis laesie in gebied van Wernicke
Woordvindingsproblemen bij afasie (3) “een pilschat ” fonematische
parafasie conductie-afasie laesie in corticale structuur die gebied van Broca en Wernicke verbindt
Observeren van gedrag, gekoppeld aan laesie-data Conclusies
woordvinding:
Cognitief proces verloopt in fasen: concept, juiste woordvorm, koppelen klanvorm, uitspreken Evidentie voor fasen is: onafhankelijk
van elkaar gestoord verschillende localisatie in de hersenen
Meten van gedrag, reactietijden (Schiller) Fasen
in woordvinding:
Concept Woordvorm Klankvorm Uitspraak
KOP “kop” /k/ /o/ /p/ [kop]
Fase van lexicale selectie Concept
activeert semantisch gebied van lexicale mogelijkheden:
KOP activeert
“kop” “glas” “beker”
Geactiveerde
woordvormen strijden om de voorrang, woordvorm met hoogste activatie wint de lexicale selectie
Beïnvloeden lexicale selectie Via
hoofdtelefoon bied je een woord aan: [glas] vertraagt lexicale selectie [krant] vertraagt lexicale selectie minder
mate van activatie concept
auditief
“kop”
hoog
“glas”
lager
ja
“krant”
nee
ja
Lexicale selectie: CMLP experiment ambigue woorden Testzin
over hoofdtelefoon (Swinney, 1979): The man saw several spiders, roaches and other bugs (1) in the corner (2) of his room. Letterreeks
op scherm op posities 1, 2: (1) “spy” + “ant” sneller dan “sew” (2) “ant” sneller dan “spy”
Meten van gedrag, reactietijden
Experiment: woorden negeren
ROOD BLAUW GEEL
GEEL ROOD BLAUW
http://zap.psy.utwente.nl/zaps/zaps/zaps/stroo p.res/frames.html
Kunnen wij dit beter? ROOD BLAUW GEEL GROEN BLAUW GROEN ROOD GEEL GEEL ROOD GROEN BLAUW ----------------------------------------------------------ROOD BLAUW GEEL GROEN BLAUW GROEN ROOD GEEL GEEL ROOD GROEN BLAUW
Stroop-taak Meet
een aspect van aandacht: gericht handelen Stimulus = gekleurd woord Response:
Automatische reactie = woord lezen Gerichte aandacht = automatische reactie onderdrukken, kleur noemen
Localisatie:
(ACG)
gebiedje frontale cortex
ADHD ADHD
meer moeite met Stroop-taak, hogere RT, dan controles zonder ADHD Logisch?! ADHD ‘betekent’ problemen met aandacht ADHD geen probleem met ander aspect van aandacht: gericht kijken
+
O
+
QOQ
RRORR
Methoden tot nu toe Observeren
laesiedata:
gedrag +
Proces woordvinding in fasen (schildpad) Fasen onafhankelijk gestoord Fasen onderscheiden localisatie
Meten
van gedrag, RT
Inzoomen op fase lexicale selectie Productie: activatie semantisch veld Verwerking/begrip: gebeurt hetzelfde Stroop-taak: taal is geautomatiseerd proces
Elektrofysiologisch onderzoek
ERP onderzoek Hagoort et al. Taak:
zinnen lezen die woord voor woord worden aangeboden op een scherm N400 = semantiek P600 = syntaxis
Hemodynamisch onderzoek
Hemodynamisch onderzoek fMRI BOLD-signaal
= zuurstofgehalte in bloed Bij activiteit meer zuurstof relatieve signalen niet temporeel
PET rCBF = bloedtoevoer Zichtbaar door licht radioactieve vorm van zuurstof Bij activiteit meer bloed relatieve signalen niet temporeel
PET onderzoek Indefrey et al. Condities
met toenemende syntactische complexiteit Taak: plaatjes beschrijven volgens structuur (W), (NP) of (S)
Onderzoek Indefrey et al.
geel = activatie in zinnen (S) tov woorden (W) blauw = BA44 groen = activatie die overlapt met BA44
Onderzoek Indefrey et al. Ook
de NPconditie geeft activatie in zelfde gebied maar minder dan Sconditie
Tot slot Cognitieve
processen onderzoeken
> output van het brein bekijken (gedrag, RT) > in het werkende brein kijken (ERP, fMRI) Wat
meet je in het brein? > Elektriciteit, zuurstofgehalte, radioactief water Wetenschappelijke
methode: hypothese experiment Interpretatie / conclusie
resultaat
