Herstel van historische zand- en kerkenpaden op landgoederen in Noord- Brabant Kosten en mogelijke beleidsmatige bescherming en financiering

HAS KennisTransfer Onderwijsboulevard 221 5223 DE 's-Hertogenbosch Postbus 90108 5200 MA 's-Hertogenbosch T: +31(0)73 692 36 37 F: +31(0)73 692 36 40 E: [email protected] I: www.haskennistransfer.nl

Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in NoordBrabant Kosten en mogelijke beleidsmatige bescherming en financiering

H AS K e nni s Tr an sfe r Karin van den Boer W out van Lankveld Anny van der W ielen (projectleider) Opdrachtgever Landgoed De Barendonk – Mevrouw Liesbeth Hermanussen-Thijssen ‘s-Hertogenbosch, 29 juni 2009

Voorwoord Voor u ligt het onderzoeksrapport “Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant, Kosten en mogelijke beleidsmatige bescherming en financiering”. Het onderzoeksrapport is geschreven door twee vierdejaars studenten van de opleidingen Stad- en Streekontwikkeling en Tuin- en landschapsmanagement aan de Hogeschool HAS Den Bosch. Het rapport is geschreven in opdracht van mevrouw Liesbeth Hermanussen - Thijssen (Landgoed De Barendonk). De focus bij dit onderzoek ligt bij het ontwikkelen van wandelroutes op historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant. Dit onderzoeksrapport beschrijft de mogelijkheden voor bescherming van deze historische paden binnen de nationale, provinciale en gemeentelijke beleidsstukken en bestemmingsplannen. Naast deze beleidsmatige bescherming wordt beschreven wat de kosten voor aanleg, herstel en onderhoud zijn en welke regelingen mogelijk zijn voor de financiering van deze kosten.

‘s-Hertogenbosch, 29 juni 2009

Karin van den Boer Wout van Lankveld Anny van der Wielen

_____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

2

Inhoudsopgave VOORWOORD ................................................................................................................................2 INHOUDSOPGAVE .........................................................................................................................3 SAMENVATTING ............................................................................................................................4 1. INLEIDING...................................................................................................................................6 1.1 AANLEIDING TOT HET ONDERZOEK .............................................................................................6 1.2 DOEL VAN HET ONDERZOEK ......................................................................................................6 1.3 LEESWIJZER ............................................................................................................................6 2. BELEIDSMATIGE BESCHERMING VAN HISTORISCHE ZAND- EN KERKENPADEN ............7 2.1 BELANG VAN BESCHERMING VAN CULTUURHISTORIE ...................................................................7 2.2 BELEIDSMATIGE BESCHERMING VAN HISTORISCHE PADEN ...........................................................8 3. KOSTEN VOOR HERSTEL VAN HISTORISCHE ZAND- EN KERKENPADEN .........................9 3.1 KOSTEN AANLEG EN HERSTEL VAN HISTORISCHE ZAND- EN KERKENPADEN.................................10 3.2 KOSTEN WANDELVOORZIENINGEN PER OMMETJE......................................................................11 3.3 KOSTEN ONDERHOUD PER KILOMETER WANDELPAD..................................................................13 3.4 RAMING KOSTEN VOOR AANLEG EN HERSTEL VAN HISTORISCHE PADEN BRABANT-BREED ...........14 4. FINANCIERINGSMOGELIJKHEDEN VOOR HERSTEL VAN HISTORISCHE PADEN ............15 4.1 GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER .....................................................................................16 4.2 SUBSIDIESTELSEL NATUUR EN LANDSCHAPSBEHEER................................................................17 4.3 CONCLUSIE FINANCIERINGSMOGELIJKHEDEN ...........................................................................18 5. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN......................................................................................20 5.1 CONCLUSIES..........................................................................................................................20 5.1.1 Beleid ............................................................................................................................20 5.1.2 Kosten...........................................................................................................................20 5.1.3 Financiering...................................................................................................................20 5.2 AANBEVELINGEN ....................................................................................................................21 5.2.1 Beleid ............................................................................................................................21 5.2.2 Kosten...........................................................................................................................21 5.2.3 Financiering...................................................................................................................21 BRONNEN.....................................................................................................................................22 BIJLAGEN ....................................................................................................................................23


3

Samenvatting Behoud en herstel van historische paden is van groot belang. Het onderzoek naar beleidsmatige bescherming, kosten en financiering voor herstel van historische paden op landgoederen kan een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een Brabants netwerk van wandelpaden. Belang Redenen om historische elementen en structuren in het landschap te behouden zijn er voldoende, enkele voorbeelden zijn: • het tijdgebonden karakter van cultuurhistorische objecten; het verdwijnen ervan is onomkeerbaar; • cultuurhistorische kwaliteiten verschaffen bewoners van een dorp, stad, streek of land een gevoel van eigenheid; • de historische paden zijn van belang bij de ontsluiting van verschillende historische elementen. Beleidsmatige bescherming In de beleidsstukken op verschillende niveaus komt het volgende naar voren: • cultuurhistorie wordt in verschillende beleidsstukken als belangrijk geacht; • de beleidsstukken richten zich voornamelijk op cultuurhistorie in zijn algemeenheid, het cultuurhistorisch erfgoed en het agrarisch cultuurlandschap, er is echter weinig aandacht voor cultuurhistorische zanden kerkenpaden; • de beste bescherming van historische zanden kerkenpaden is mogelijk via het bestemmingsplan, wat de nodige alertheid vraagt van de landgoedeigenaren en andere betrokkenen. Kosten Voor de berekening van de globale kosten voor aanleg en herstel zijn zes varianten uitgewerkt, waarbij kosten per kilometer zijn berekend. De kosten van deze varianten liggen tussen de € 1.275,- en € 4.540,- per kilometer. De kosten voor wandelvoorzieningen zijn berekend voor een ommetje van 5 km. Hierbij zijn twee varianten gemaakt: met minimale voorzieningen en met optimale voorzieningen. Deze bedragen respectievelijk € 2.355,- en € 21.180,-. De totale onderhoudskosten worden gemiddeld geschat op € 977,90 per km per jaar. Voor een onderhoudsperiode van 6 jaar per km zijn de geschatte kosten € 5.867,40. De indicatieve kosten voor 200 landgoederen Brabant-breed, uitgaande van een route van gemiddeld 5 km waarbij 50% aanleg en 50% herstel plaatsvindt, bedragen ongeveer € 7.481.000,-. Bij deze kosten zijn de onderhoudskosten niet meegenomen, omdat dit terugkerende kosten zijn. Er wordt uitgegaan van 100% deelname van landgoedeigenaren. Concrete gegevens over het aantal km zandpad in Noord-Brabant zijn niet aanwezig. Daarom is gekozen voor een modelberekening. Met deze modelberekening wordt een schatting gegeven van de kosten Brabantbreed voor aanleg en herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen.


4

Financiering Er zijn twee algemeen toepasbare en toegankelijke regelingen voor individuele landgoedeigenaren voor herstel van historische zanden kerkenpaden. • Het Groen Blauw Stimuleringskader: o de aanlegkosten bij Groen Blauw Stimuleringskader worden “reëel” vergoed; o de plankosten bij Groen Blauw Stimuleringskader worden voor de helft vergoedt; o de onderhoudskosten bij het Groen Blauw Stimuleringskader worden voldoende gedekt als uitgegaan wordt van een onverharde weg met bloemrijke bermen o uitgaande van een wandelpad over boerenland ligt het tekort voor de onderhoudskosten Brabant-breed rond de € 247.900,-, afhankelijk van het aantal deelnemende landgoederen; •

Het Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer is nog niet definitief. Uitgaande van de informatie die tot op heden bekend is kan het volgende gesteld worden: o de onderhoudsvergoeding bij Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer onvoldoende zijn voor de geschatte onderhoudskosten. Het tekort ligt rond de € 137.900,-, afhankelijk van het aantal landgoederen; o aanleg en plankosten bedragen 95% van de werkelijke kosten. Dit is in afwachting van de beschikbare middelen van het Rijk.

Voorlichting aan landgoedeigenaren over de Subsidieregeling Natuur en Landschap is wenselijk voor meer bekendheid. De kosten van aanleg worden vergoed als deze reëel zijn. Hierbij is het belangrijk dat het budget van de provincie toerijkend is. Het Lanenplan kan tegelijkertijd met het wandelpadenplan opgesteld worden, aangezien hier overlap in zit. Voor de uitwerking van de plannen per landgoed kan een gebiedsmakelaar betrokken worden, mede om maatwerk te bieden bij het uitzoeken van subsidiemogelijkheden.


5

1. Inleiding 1.1 Aanleiding tot het onderzoek De aanleiding van het onderzoek is de hernieuwde belangstelling voor herstel van historische zanden kerkenpaden in Brabant. De historische routes zijn van belang voor de versterking en ontsluiting van cultuurhistorische– en waar mogelijk ecologische en recreatieve waarden. Het onderzoek naar beleidsmatige bescherming, globale kosten Brabant-breed en financiering voor herstel van historische paden op landgoederen kan een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een Brabants netwerk van paden. Het verbinden van landgoederen door goed ontwikkelde wandelpaden past geheel in het meerjarenprogramma Landgoed TREKKERS, waarin Brabants Particulier Grondbezit landgoederen gezamenlijk wil versterken. Volgens Kroon en Kuhlman (2004) neemt de vraag naar wandelpaden in de toekomst toe door een verandering van de bevolkingssamenstelling (toenemende vergrijzing). In veel gevallen is een eenvoudig ommetje vanuit stad of dorp niet mogelijk bij gebrek aan wandelpaden. Soms kan een pad langs of over agrarisch cultuurlandschap voor verbindingen zorgen waardoor de mogelijkheden tot wandelen direct toenemen.1 Hierdoor kunnen de cultuurhistorische waarden beter behouden blijven.

1.2 Doel van het onderzoek Dit rapport is geschreven om het belang voor herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant aan te geven. Daarbij wordt aandacht geschonken aan beleidsmatige bescherming, globale kosten voor herstel Brabant-breed en de financieringsmogelijkheden die mogelijk zijn om deze kosten te dekken. Het rapport geeft inzicht in de kostenstructuur van wandelpaden en kan wellicht ondersteuning bieden bij het gerichter inzetten van subsidies door de provincie Noord-Brabant.

1.3 Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft het belang van beleidsmatige bescherming en geeft een kort overzicht op nationaal, provinciaal en regionaal niveau. Met dit overzicht wordt duidelijk of beleidsmatige bescherming van historische paden mogelijk is. Hoofdstuk 3 geeft de globale kosten Brabant-breed voor aanleg, herstel en onderhoud van historische zanden kerkenpaden op landgoederen weer. Vervolgens worden in hoofdstuk 4 de financieringsmogelijkheden voor herstel van historische zanden kerkenpaden beschreven. Op deze manier worden eerst de globale kosten Brabant-breed inzichtelijk gemaakt, waarna de mogelijke financieringsbronnen voor de dekking van deze kosten wordt beschreven. Uit deze informatie zal blijken of de bestaande subsidies voldoende zijn om de globale kosten te dekken. Hoofdstuk 5 beschrijft de conclusies en aanbevelingen die uit dit onderzoek zijn voortgekomen.

1

Maatschappelijke kosten-batenanalyse van wandelen op Boerenland (LEI, Den Haag, 2004) _____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

6

2. Beleidsmatige bescherming van historische zanden kerkenpaden Het belang van behoud van cultuurhistorie wordt in veel beleidsstukken op verschillende niveaus aangegeven. Ook uit de visies van het rijk en de provincie Noord-Brabant blijkt dat behoud van cultuurhistorie belangrijk wordt geacht. De eerste paragraaf van dit hoofdstuk beschrijft het belang van cultuurhistorische waarden. Paragraaf 2.2 geeft een kort overzicht van verschillende beleidsstukken en de mogelijkheid voor bescherming van historische zanden kerkenpaden. Visie van het Rijk

Visie van provincie Noord-Brabant

De kwaliteit van het landschap verdient een volwaardige plaats bij ruimtelijke afwegingen. Het gaat daarbij om algemene landschappelijke, natuurlijke, culturele en cultuurhistorische waarden, de lagenbenadering van het landschap en water als structurerend principe.

In 2020 is Brabant een aantrekkelijk leefgebied tussen drie metropolen met ruimte voor alle Brabanders om te leven en te werken met respect voor sociaal-culturele waarden en ontwikkelingen en met respect voor bodem, water, natuur en landschap dus een contrastrijk Brabant.

Het cultuurlandschap moet opnieuw een belangrijk uitgangspunt vormen voor de (her)inrichting van Nederland. Hierdoor blijft de variatie in beelden van stad en land en de specifieke regionale identiteit behouden. Waar nodig kunnen deze worden hersteld en waar mogelijk versterkt.

In 2020 respecteren we de draagkracht van onze natuurlijke leefomgeving en onze landschappelijke en cultuurhistorische rijkdom. We zijn er trots op dat cultuurhistorisch waardevolle elementen of ensembles in het landschap zijn behouden voor de generaties na ons.

(Nota Ruimte, 2004)

(Structuurvisie Ruimtelijke Ordening, 2008)

2.1 Belang van bescherming van cultuurhistorie De visies van het Rijk en de provincie Noord-Brabant geven weer dat behoud van cultuurhistorie belangrijk wordt geacht. Redenen om historische elementen en structuren in het landschap te behouden zijn er voldoende. Hieronder worden de belangrijkste opgesomd2: • het tijdgebonden karakter van cultuurhistorische objecten, het verdwijnen ervan is onomkeerbaar; • historische landschapselementen en –structuren zijn een bron van kennis van het verleden; • voor bewoners en toeristen vormt het cultureel erfgoed de spiegel van de bewoningsgeschiedenis; • cultuurhistorische kwaliteiten verschaffen bewoners van een dorp, stad, streek of land een gevoel van eigenheid; • cultureel erfgoed is een belangrijke economische factor. Dit komt onder meer tot uiting in de groei van het binnenlands toerisme, met de cultuurhistorie als een belangrijke factor; • de maatschappelijke belangstelling voor en waardering van cultuurhistorie komt onder meer tot uitdrukking in de duizend organisaties die zich bezig houden met monumenten en/of archeologie. De groei van hun ledental weerspiegelt het groeiend besef van het cultuurhistorisch erfgoed.

2

www.belvedere.nu (mei ’09) _____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

7

2.2 Beleidsmatige bescherming van historische paden Beleidsmatige bescherming van historische paden kan op verschillende niveaus bekeken worden. In deze paragraaf worden de hoofdpunten uit de beleidsstukken op nationaal, provinciaal en nationaal niveau kort beschreven (tabel 2.2.1). In bijlage 1 staan de beleidsstukken nader omschreven. Voor bescherming van cultuurhistorie kunnen de volgende beleidsstukken van belang zijn: Nationaal niveau Nota Ruimte Agenda Vitaal Platteland

Bescherming Biedt randvoorwaarden voor bescherming van culturele waarden Bescherming van het agrarisch cultuurlandschap

Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP2) Provinciaal beleid Structuurvisie Ruimtelijke Ordening

Bescherming

Reconstructiebeleid

Instandhouding van cultuurhistorie

Gemeentelijk niveau

Bescherming Opname in het bestemmingsplan biedt beleidsmatige bescherming aan paden

Bestemmingsplan

Verbeteren van routenetwerken voor plattelandstoerisme

Bescherming historisch erfgoed en groenwaarden

Tabel 2.2.1: overzicht beleidsstukken ten behoeve van cultuurhistorie

Geconcludeerd kan worden dat: • cultuurhistorie in deze beleidsstukken als belangrijk wordt geacht; • de beleidsstukken zich voornamelijk richten op cultuurhistorie in zijn algemeenheid, het cultuurhistorisch erfgoed en het agrarisch cultuurlandschap; • er geen specifieke aandacht is voor cultuurhistorische zanden kerkenpaden; • bescherming van historische zanden kerkenpaden enkel mogelijk is via het bestemmingsplan, omdat hierin een functie aan het individuele pad kan worden gegeven. Als voorbeeld een opname in het bestemmingsplan gemeente Hilvarenbeek, waar als volgt wordt omgegaan met paden3: De gemeente Hilvarenbeek heeft in principe alle zandpaden in eigendom en opgenomen in het bestemmingsplan buitengebied. Om er extra waarde aan te hangen kan de bestemming infrastructuur erop worden gelegd. Binnen de gemeente Hilvarenbeek komen de paden dan in de categorie Onverharde (landbouw) wegen. Door de zandpaden een functie te geven als bijvoorbeeld recreatief pad (onderdeel wandelknooppuntennetwerk), blijft behoud ook gegarandeerd. Veel zandpaden zijn ook vastgelegd op de wegenlegger van de gemeente Hilvarenbeek. Om als landgoedeigenaar een aparte bestemming op paden te leggen moet een bestemmingsplanprocedure via de gemeente doorlopen worden. Aangezien veel paden al vastgelegd zijn in het bestemmingsplan buitengebied zal dit niet vaak nodig zijn. Bij herziening van het bestemmingsplan kan tijdig met de gemeente afgestemd worden hoe paden opgenomen worden. 3

Vera Voigt, ruimtelijke ordening, gemeente Hilvarenbeek _____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

8

3. Kosten voor herstel van historische zanden kerkenpaden Uit voorgaand hoofdstuk blijkt dat herstel en behoud van cultuurhistorie in verschillende beleidsstukken als belangrijk wordt geacht. Landgoederen bezitten vaak veel van deze cultuurhistorische waarden, waaronder de zanden kerkenpaden. Herstel van deze paden is in veel gevallen noodzakelijk, omdat 90% van de paden door de jaren heen verdwenen of vervallen zijn. Om deze paden op landgoederen te kunnen herstellen is een overzicht van de kosten en vergoedingen wenselijk. Dit hoofdstuk zal ingaan op de kosten Brabant-breed. Hoofdstuk 4 gaat in op de mogelijke vergoedingen. De berekeningen in dit hoofdstuk zijn gebaseerd op informatie van twee pilot landgoederen. Dit zijn De Barendonk in Beers en De Vijverhoeve in Huijbergen. De hieruit verkregen informatie is minimaal, waardoor veel schattingen en aannames worden gedaan. Met een modelberekening wordt een schatting gegeven van de kosten Brabant-breed voor aanleg en herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen. Door te werken met verschillende varianten wordt geprobeerd een zo reëel mogelijk beeld te creëren. Bij de berekening van de globale kosten voor aanleg en herstel wordt gerekend per km. De voorzieningen worden per 5 km berekend, omdat dit de gemiddelde lengte is van een ommetje.4 Dit sluit ook aan op de situaties op de pilot landgoederen die zijn onderzocht. Informele contacten met landgoedeigenaren op de Algemene Ledenvergadering van BPG op 6 juni ’09 bevestigde dat 5 km een reële lengte is voor een klein tot middengroot landgoed. Tevens werd op deze dag bevestigd dat ontwikkeling van wandelpaden nagenoeg op alle landgoederen speelt. De uiteindelijke schatting van de kosten Brabant-breed wordt ook voor 5 km per landgoed berekend. Om de verbinding te maken tussen verschillende landgoederen in Brabant is kennis over tussenliggende zandpaden noodzakelijk. Kennis over zandpaden in Noord-Brabant is op dit moment niet bij de provincie Noord-Brabant aanwezig, waardoor nader provinciaal onderzoek noodzakelijk is.5 Dit hoofdstuk is als volgt opgebouwd: • 3.1: globale kosten voor aanleg en herstel van historische zanden kerkenpaden per km in verschillende varianten; • 3.2: globale kosten voor wandelvoorzieningen per 5 km in twee verschillende varianten; • 3.3: geschatte kosten voor onderhoud per km; • 3.4: indicatie voor de kosten voor aanleg en herstel Brabant-breed. Voor meer informatie, bronnen en specifiekere berekeningen die gebruikt zijn bij dit hoofdstuk wordt verwezen naar bijlage 2.

4 5

www.landschapbeheer.nl (03-10-2006) www.brabant.nl (juni ’09) _____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

9

3.1 Kosten aanleg en herstel van historische zanden kerkenpaden Voor het in kaart brengen van de kosten voor aanleg en onderhoud is gekozen voor een kostenberekening per kilometer. Met deze informatie en de ontwikkelde kengetallen kan de landgoedeigenaar zelf op een eenvoudige manier berekenen hoeveel de globale kosten voor herstel op zijn of haar landgoed zijn. Door zes varianten uit te werken worden de globale kosten voor verschillende omstandigheden zichtbaar. De kosten voor aanleg en herstel worden berekend op basis van onderstaande varianten (tabel 3.1.1). Deze kosten zijn eenmalig en inclusief arbeidskosten. • A1: enkel aanleg in zandgebied (1 km) • A2: enkel aanleg in niet zandgebied (1 km) • B1: enkel herstel (1 km) • B2: enkel herstel (50% van 1 km pad herstellen) • C1: 0,5 km aanleg in zandgebied, 0,5 km herstel • C2: 0,5 km aanleg in niet zandgebied, 0,5 km herstel Variant

Toelichting

A1

• •

A2

• • •

B1

• • •

B2

C1

• • • • •

C2

•

aanleg van 1 km pad in een zandgebied de aanlegkosten bestaan uit de bewerkingen met rupskraan en grondkar aanleg van 1 km pad in niet zandgebieden de bewerkingen om 1km pad aan te leggen zijn duurder, omdat kleigrond moeilijk te bewerken is6 1 km herstel, ongeacht de grondsoort, omdat de ondergrond op orde is herstel werkzaamheden bestaan uit het profileren en egaliseren van het pad onder herstel wordt het begaanbaar maken van een pad verstaan 50% van 1 km pad wordt hersteld, ongeacht de grondsoort, omdat de ondergrond op orde is de werkzaamheden zijn hetzelfde als bij variant B1 deze variant is toegevoegd, omdat deze mate van herstel realistisch wordt geacht 0,5 km aanleg en 0,5 km herstel van een zandpad de werkzaamheden die uitgevoerd moeten worden zijn vergelijkbaar met de aanleg en herstel werkzaamheden als in varianten A1 en B1 0,5 km aanleg en 0,5 km herstel van een pad in een niet zandgebied de werkzaamheden die uitgevoerd moeten worden zijn vergelijkbaar met de aanleg en herstel werkzaamheden als in varianten A2 en B1

Totale eenmalige kosten per km € 2.140,00

€ 4.540,00

€ 2.550,00

€ 1.275,00

€ 2.345,00

€ 3.545,00

Tabel 3.1.1: Varianten voor aanleg en herstel van paden 6

www.neerlandstuin.nl (juni ’09) _____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

10

3.2 Kosten wandelvoorzieningen per ommetje Bij de globale kostenberekening van de voorzieningen behorend bij een wandelpad, wordt uitgegaan van een ommetje op een landgoed. Ommetjes zijn kleine wandelingen van ongeveer een uur, met een afstand van drie tot zeven kilometer.7 Bij deze berekening (tabel 3.2.1) wordt uitgegaan van een ommetje van 5 kilometer per landgoed (zie blz. 9). Arbeidkosten zijn bij de kosten voor wandelvoorzieningen niet meegenomen in de modelberekeningen. De arbeidskosten zijn sterk afhankelijk per aannemer, omdat de ene aannemer verder van het betreffende landgoed afwoont dan de ander, gespecialiseerd is of niet, een volle of lege orderportefeuille heeft, etc. Wanneer een landgoedeigenaar wandelvoorzieningen wil aanleggen, kan deze het beste een prijsopgaaf vragen bij één of meerdere aannemers. Hiermee wordt het beste inzicht verkregen in de kosten.8 Wandelvoorzieningen per 5 kilometer: • D: minimaal aanbod voorzieningen voor 5 km • E: optimaal aanbod voorzieningen voor 5 km Variant

Totale eenmalige kosten per 5 km

Toelichting Bij een minimaal aanbod van voorzieningen voor 5 km wordt uitgegaan van een low-budget pad. Het minimale aanbod is gebaseerd op zo min mogelijk voorzieningen op 5 km. Het betreft de volgende voorzieningen:

D

• • •

€ 2.355,00

4 enkele overstappen 1 informatiebord (A2-formaat) 5 stuks bewegwijzering

De kosten per 5 km zijn exclusief arbeidskosten.

7 8

Landschapsbeheer Nederland, Handleiding Ommetjes, 2005 A. (Anton) Vos van Bureau Avos Bosadvies (juni ’09) _____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

11

Om voorzieningen voor 5 km pad op te stellen is uitgegaan van informatie verkregen uit onderzoek van twee pilots op landgoederen. Op deze landgoederen is gebleken dat het minimale aanbod aan voorzieningen over het algemeen niet toereikend is. Om tot een optimaal aanbod van voorzieningen voor 5 km wandelpad te komen wordt aangenomen dat de volgende voorzieningen nodig zijn:

E

• • • • • • • • • •

brug in wandelpad (1x) klaphek (2x) veerooster (1x) overstapmogelijkheid, enkel overstapmogelijkheid, dubbel (2x) paal (400x) raster (1000m) franse kastanjehekken (1000m) informatieborden (A2-formaat, 2x) bewegwijzering (10x)

€ 21.180,00

Maatwerk per landgoed is benodigd om te bepalen hoeveel voorzieningen werkelijk nodig zijn. De kosten per 5 km zijn exclusief arbeidskosten. Tabel 3.2.1: Varianten voor wandelvoorzieningen


12

3.3 Kosten onderhoud per kilometer wandelpad De benodigde onderhoudskosten (tabel 3.3.1) zijn regelmatig terugkerende kosten. De frequentie van onderhoud is afhankelijk per onderhoudspost. In dit geval wordt uitgegaan van een onderhoudsperiode van 6 jaar, aangezien deze termijn gangbaar is voor bestaande onderhoudsregelingen zoals het Groen Blauw Stimuleringskader. Onderhoudspost Wandelpad

Wandelvoorzieningen

Raster Maaien

Toelichting werkzaamheden controleren op begaanbaarheid pad opvullen gaten indien nodig begroeiing verwijderen controleren van de staat van de wandelvoorzieningen. Indien nodig voorzieningen herstellen controleren van het raster op verzakkingen en andere mogelijke problemen. maaien het wandelpad en afvoeren

Frequentie9 (1 keer per 2 jaar) Indien nodig 2 keer per jaar

€ 275,00

(1 maal per 3 jaar)

€ 277,50

(1 maal per 6 jaar)

€ 385,80

(2 keer per jaar) Totaal per jaar:

Totale kosten voor onderhoudsperiode van 6 jaar

Kosten per km

€ 39,60 € 977,90 € 5.867,40

Tabel 3.3.1: Onderhoudskosten

In het kader van deze modelberekening worden de totale kosten voor het jaarlijks onderhoud van 5 km pad over 200 landgoederen geschat worden op € 977.900,-. Voor een onderhoudsperiode van 6 jaar voor 200 landgoederen worden de onderhoudskosten geschat op € 5.867.400,-.

9

Normbedragen Groen Blauwe Diensten _____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

13

3.4 Raming kosten voor aanleg en herstel van historische paden Brabant-breed Uit de paragraven 3.1 t/m 3.3 blijkt dat er verschillende factoren meespelen als het gaat om het berekenen van de globale kosten voor herstel van historische zanden kerkenpaden. Bij onderstaande berekening (tabel 3.4.1) is gekozen voor het ontwikkelen van een optimaal aanbod van wandelpaden met uitgebreide bebording bij een deelname van 100%. In deze paragraaf worden de totale eenmalige kosten voor landgoederen in Brabant berekend, uitgaande van de volgende aannames: • 200 landgoederen in Noord-Brabant (100% deelname) • 25% op niet zandgrond (50 landgoederen) • 50% aanleg, 50% herstel • Eenmalige geschatte plankosten van € 3.000,- per landgoed • Ommetje van 5 kilometer • Wandelvoorzieningen zoals weergegeven bij variant E paragraaf 3.2 Kosten per km voor 50% aanleg en 50% herstel op zandgrond Kosten per km voor 50% aanleg en 50% herstel op niet zandgrond Kosten voor een ommetje van 5 km op zandgrond Kosten voor een ommetje van 5 km op niet zandgrond Kosten wandelvoorzieningen per 5 km (excl. Arbeidskosten)

€ 2.345,€ 3.545,5 x € 2.345,- = € 11.725,5 x € 3.545,- = € 17.725,€ 21.180,-

Kosten wandelvoorzieningen voor 200 landgoederen (excl. Arbeidskosten) Kosten voor een ommetje van 5 km op 150 landgoederen op zandgrond Kosten voor een ommetje van 5 km op 50 landgoederen op niet zandgrond Totale kosten aanleg en herstel voor 200 landgoederen

200 x € 21.180,-

€ 4.236.000,-

150 x € 11.725,-

€ 1.758.750,-

50 x € 17.725,€ 4.236.000,- + € 1.758.750,- + € 886.250,-

Plankosten voor 200 landgoederen

200 x € 3.000,-

Totale kosten aanleg en herstel incl. wandelvoorzieningen en plankosten

€ 6.881.000 + € 600.000,-

€ 886.250,-

€ 6.881.000,€ 600.000,€ 7.481.000,-

Tabel 3.4.1: Globale kostenberekening Brabant breed

De plankosten zijn geschat op basis van de kosten van de eerste Lanenplannen in Brabant (inschatting dat padenplan onder de kostprijs van een Lanenplan blijft), in combinatie met de eigen ervaringen met het opstellen van twee plannen voor de pilotlandgoederen.10 Bovenstaande kosten zijn berekend zonder onderhoudskosten, omdat deze niet eenmalig zijn zoals de aanleg, herstel en plankosten. Om de onderhoudskosten in de totale kosten mee te nemen wordt verwezen naar paragraaf 3.3 of bijlage 2. 10

Restauratie monumentale lanen, O. Elverdink, B. Swarts, juni 2007 _____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

14

4. Financieringsmogelijkheden voor herstel van historische paden De globale kostenraming voor Brabant-breed laat zien dat er ruim 7 miljoen euro nodig is om cultuurhistorische zanden kerkenpaden op landgoederen te herstellen. De geraamde kosten zijn exclusief de arbeidkosten voor het plaatsen van wandelvoorzieningen. In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de verschillende subsidies die mogelijk kunnen zijn voor herstel van historische zanden kerkenpaden. Onderstaande tabel (4.1) geeft de voorwaarden en aandachtspunten per subsidie weer. Nadere informatie per subsidieregeling is weergegeven in bijlage 3. Europees Leader

Voorwaarden Samenwerking en innovatie staan centraal • Gezamenlijk belang • Concrete impact gebieden • Binnen voorwaarden indieningsronde

Aandachtspunten Enkel in leader+ gebieden Voor grote gezamenlijke plannen

Voorwaarden • Grond als landbouwgrond in gebruik • Gebruiksrecht grond • Grond als landbouwgrond in gebruik • Begaanbaar pad in alle seizoenen • Exclusief voor wandelaars • Verplichte openstellingsborden • Pad 1 jaar na subsidieaanvraag opgeleverd • Onderdeel van een doorgaande en/of openbare wandelstructuur • Een wandelpad over boerenland bestaat uit een onverhard pad

Aandachtspunten Overeenkomst Wandelplatform LAW Regeling nog niet definitief

Provinciaal Groen Blauw Stimuleringskader

Voorwaarden • Bijdrage aan natuurof landschapsbehoud

Landschaps beheer subsidies

•

Aandachtspunten • Beheerpakketten via veldcoördinator • Buiten EHS • Gemeente moet instemmen Buiten EHS

Lanenplan

• •

Interreg IV

Nationaal Subsidie regeling netwerk landelijke wandelpaden Boerenlandpad

Subsidieregeling Natuur en Landschap

Herstel en aanleg kleine landschapselementen natuurontwikkeling behoud en herstel van monumentale lanen op landgoederen

Binnen EHS

Particuliere eigenaren

Tabel 4.1: Overzicht subsidieregelingen op verschillende niveaus


15

Naast subsidies zijn er nog andere mogelijkheden voor financiering. Enkele voorbeelden zijn: • Co-financieringsconstructies (gemeente en provincie); • Private financiering; • Fondsenvorming; • Bedrijven die investeren in het landschap (nieuwe dragers: zorg, recreatie, landschapsbeheer); • Clustering van ondernemerschap. Bestudering van de regelingen laat zien dat deze vrij complex zijn en in een gebiedsgerichte aanpak door de provincie worden ingezet. Voor toepassing van deze regelingen is afstemming met de gebiedsmakelaar van de provincie dan ook noodzakelijk. Voor deze studie worden de twee algemene subsidieregelingen Groen Blauw Stimuleringskader en Subsidieregeling Natuur en Landschap als uitgangspunt genomen. Groen Blauw Stimuleringskader is buiten de EHS geschikt en binnen de EHS is Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer toepasbaar. Deze regelingen zijn algemeen toegankelijk voor individuele landgoedeigenaren. In de volgende paragraven wordt berekend of de inkomsten van de subsidies voldoende zijn om de kosten Brabant-breed te dekken.

4.1 Groen Blauw Stimuleringskader Planvorming Voor het opstellen van het gebiedsprogramma en het gebiedscontract kunnen gemeenten en waterschappen een vergoeding krijgen van 50% van de kosten met een maximum van € 25.000. Aanleg Uitgangspunt voor de toepassing van nieuwe pakketten is een reële vergoeding van de aanlegkosten. De dienstverlener maakt zelf de keuze of de werkzaamheden worden uitbesteed. Onderhoud De vergoeding die de grondeigenaar ontvangt voor een wandelpad over boerenland is € 0,73 per strekkende meter (zie tabel 4.1.1). Binnen het Groen Blauw Stimuleringskader is het voordeel dat er naast vergoeding op boerenpaden ook vergoedingen voor natuurlijke paden is, welke juist op landgoederen voorkomen. Deze vergoeding wordt ieder jaar opnieuw vastgesteld. Per km pad is de vergoeding dus € 730,-. Voor een ommetje van 5 km is de vergoeding € 3650,-. De jaarlijkse vergoeding voor 200 landgoederen (als deze allen buiten de EHS zouden liggen) zou in totaal geschat worden op € 730.000,-

Tabel 4.1.1 Overzicht pakketten uit het Groen Blauw Stimuleringskader

Uitgaande van de vergoeding van een onverharde weg met bloemrijke bermen is de vergoeding €0,98 per meter. De totale vergoeding voor 5km pad op 200 landgoederen bedraagt dan € 980.000,-. _____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

16

Inzet grond Bij een tijdelijke functieverandering van de grond, welke een agrarische bestemming heeft, ontvangt de eigenaar een vergoeding voor de gederfde opbrengsten. Bij een permanente functieverandering is dat een vergoeding voor de waardedaling. De vergoeding van de gederfde inkomsten bedragen € 0,13 per m2. Uitgaande van een pad van gemiddeld 1,5 m breed en 1 km lang, is dit dus 1500 x € 0,13 = € 195,-. Voor een ommetje van 5 km wordt de vergoeding € 975,-. De jaarlijkse vergoeding voor 200 landgoederen (als deze allen buiten de EHS zouden liggen) bedragen ongeveer € 195.000,-.

4.2 Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer Het nieuwe stelsel natuur- en landschapsbeheer (SNL) maakt een onderscheid tussen beheer (via de provinciale verordening SNL) en kwaliteitsimpulsen, waaronder aanleg en inrichting (via de provinciale ILG-verordening). Kwaliteitsimpulsen, dus ook de aanleg van wandelpaden, worden aangevraagd via een projectsubsidie. Daarvoor dient een projectplan ingediend te worden bij de provincie conform de ILG-verordening. De kosten zijn afhankelijk van het project en de beschikbare middelen voor dit specifieke doel. Het pakket L04, Wandelpad over boerenland, kan in principe overal worden opengesteld. Echter de provincies bepalen ieder voor zich welke landschapselementen zij openstellen en voor welke gebieden. Dit is onder andere afhankelijk van de provinciale ambities en het budget dat de provincie beschikbaar wil stellen. In het natuurbeheerplan van de provincie is aangegeven of en waar L04 subsidiabel is gesteld.11 De vergoedingen zijn gebaseerd op de tarieven voor 2009 en worden voor het jaar 2010 nog herberekend. Deze vergoeding is nog niet definitief en is onder voorbehoud van Europese goedkeuring. Aanleg 95% van de inrichtingskosten worden op basis van de werkelijke kosten vergoed. Echter op dit moment zijn er nog geen middelen beschikbaar gesteld vanuit het Rijk. Onderhoud De vergoeding die de grondeigenaar ontvangt voor een wandelpad over boerenland is € 0,84 per strekkende meter (indicatief, in afwachting van definitieve vaststelling). Per km pad (binnen de EHS) is de vergoeding dus € 840,-. Voor een ommetje van 5 km is de vergoeding € 4200,-. De jaarlijkse vergoeding voor 200 landgoederen (als deze allen buiten de EHS zouden liggen) zou in totaal geschat worden op € 840.000,-

11

www.natuurbeheersubsidie.nl (juni ’09) _____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

17

4.3 Conclusie financieringsmogelijkheden Subsidieregeling Groen Blauw Stimuleringskader vergoed enkel aan landgoederen die gelegen zijn buiten de EHS. Subsidiestelsel Natuur en Landschap vergoed enkel aan landgoederen die gelegen zijn binnen de EHS, maar de vergoedingen zijn nog niet definitief vastgesteld. Zoals in onderstaande tabel is aangegeven dekt Groen Blauw Stimuleringskader vrijwel alle kosten voor aanleg, herstel en onderhoud. Het Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer is nog niet definitief vastgesteld en de vergoedingen zijn indicatief. Aangezien een groot deel van de landgoederen binnen de EHS liggen, zou een regeling als het Groen Blauw Stimuleringskader binnen de EHS van belang zijn. Om de specifieke vergoedingen te kunnen berekenen is het noodzakelijk om te achterhalen hoeveel van de landgoederen in Brabant binnen en buiten de EHS liggen en hoeveel van de paden op boerenland gelegen zijn. Uitgaande van 200 deelnemende landgoederen

Regeling Groen Blauw Stimuleringskader Vergoeding aanlegkosten

Reële vergoeding

50% van plankosten

€ 300.000,-

Onderhoud “wandelpad boerenland”

€ 730.000,-

Onderhoud “onverharde weg met bloemrijke bermen”

€ 980.000,-

Inkomstenderving bestaande landbouwgrond Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer Vergoeding aanlegkosten en plankosten (nog niet vastgesteld) Onderhoud wandelpad over boerenland (nog niet vastgesteld)

€ 195.000,-. 95% in afwachting van beschikbaarheid van het Rijk € 840.000,-

Tabel 4.2: Overzicht vergoeding subsidieregelingen


18

Om inzichtelijk te maken of de vergoedingen voldoende dekkend zijn voor de kosten wordt in tabel 4.3 een overzicht gegeven van de kosten voor aanleg en onderhoud voor een ommetje van 5 km. Bij de aanlegkosten wordt uitgegaan van 2,5 km aanleg en 2,5 km herstel. De onderhoudskosten zijn per jaar, omdat er ook jaarlijks wordt vergoed. Kosten Kosten voor 5 km pad

Uitgaande van 200 landgoederen

Aanlegkosten

€ 6.881.000,-

Plankosten (9% van totale kosten)

€ 600.000,-

Onderhoudskosten per jaar

€ 977.900,-

Tabel 4.3: Overzicht kosten

•

Voor het Groen Blauw Stimuleringskader kan geconcludeerd worden dat: o de aanlegkosten bij Groen Blauw Stimuleringskader worden “reëel” vergoed; o de plankosten bij Groen Blauw Stimuleringskader worden voor de helft vergoedt; o de onderhoudskosten bij het Groen Blauw Stimuleringskader worden voldoende gedekt als uitgegaan wordt van een onverharde weg met bloemrijke bermen o uitgaande van een wandelpad over boerenland ligt het tekort voor de onderhoudskosten Brabant-breed rond de € 247.900,-, afhankelijk van het aantal deelnemende landgoederen;

•



19

5. Conclusies en aanbevelingen 5.1 Conclusies 5.1.1 Beleid • • •

cultuurhistorie wordt in beleidsstukken als belangrijk geacht; de beleidsstukken richten zich voornamelijk op cultuurhistorie in zijn algemeenheid, het cultuurhistorisch erfgoed en het agrarisch cultuurlandschap. Er is echter onvoldoende aandacht voor historische zanden kerkenpaden; bescherming van historische zanden kerkenpaden is enkel mogelijk via het bestemmingsplan.

5.1.2 Kosten • •

uitgaande van 2,5 km aanleg en 2,5 km herstel voor een ommetje van gemiddeld 5 km worden de totale eenmalige kosten Brabant-breed inclusief plankosten en wandelvoorzieningen (exclusief arbeidskosten) voor 200 landgoederen geschat op € 7.481.000,de jaarlijkse onderhoudskosten voor 200 landgoederen worden geschat op € 977.900,-

5.1.3 Financiering •

Algemeen toepasbare en toegankelijke regelingen voor individuele landgoedeigenaren voor herstel van historische zanden kerkenpaden zijn: o Het Groen Blauw Stimuleringskader (buiten de EHS); o Subsidieregeling Natuur en Landschap (binnen de EHS).

•

Het Groen Blauw Stimuleringskader: o de aanlegkosten bij Groen Blauw Stimuleringskader worden “reëel” vergoed; o de plankosten bij Groen Blauw Stimuleringskader worden voor de helft vergoedt; o de onderhoudskosten bij het Groen Blauw Stimuleringskader worden voldoende gedekt als uitgegaan wordt van een onverharde weg met bloemrijke bermen; o uitgaande van een wandelpad over boerenland ligt het tekort voor de onderhoudskosten Brabant-breed rond de € 247.900,-, afhankelijk van het aantal deelnemende landgoederen.

•



20

5.2 Aanbevelingen 5.2.1 Beleid •

Advies aan de landgoedeigenaar: o bescherming van historische zanden kerkenpaden waarborgen door opname in bestemmingsplan.

5.2.2 Kosten •

Advies aan de landgoedeigenaar: o stel een plan op of laat een plan opstellen. Indien er lanen op het landgoed voorkomen zou dit gecombineerd kunnen worden met het Lanenplan. o om inzicht te krijgen in de kosten van een plan kunnen verschillende offertes opgevraagd worden.

•

Advies aan de provincie: o er zijn geen provinciale cijfers bekend over km zandpaden, paden en status herstel /onderhoud hiervan. Om deze reden is gerekend aan de hand van 5 km ommetjes per landgoed in Brabant. Om ook een indruk te krijgen van de wandelstructuur tussen landgoederen in Noord-Brabant zal aanvullend provinciaal onderzoek nodig zijn; o de plankosten zijn geschat op basis van de kosten van de eerste Lanenplannen in Brabant (inschatting dat padenplan onder de kostprijs van een Lanenplan blijft), in combinatie met de eigen ervaringen met het opstellen van twee plannen voor de pilotlandgoederen.12 Nader onderzoek over deze kosten is noodzakelijk.

5.2.3 Financiering •

Advies aan de landgoedeigenaar: o per landgoed kan de gebiedsmakelaar maatwerk leveren (zie bijlage 4 contactpersonen); o het Lanenplan overlapt voor een deel het wandelplan. Als er lanen op het landgoed aanwezig zijn kan het Lanenplan tegelijkertijd opgesteld worden met het wandelplan.

•

Advies aan de provincie: o de regeling Groen Blauw Stimuleringskader lijkt goed aan te sluiten bij de kostenstructuur van wandelpaden op landgoederen. Echter liggen de meeste landgoederen binnen de EHS. Het advies is om de aanpak ook in SNL toe te passen en daar tevens de budgetten voor beschikbaar te stellen; o voorlichting aan landgoedeigenaren over de Subsidieregeling Natuur en Landschap is wenselijk voor meer bekendheid; o de kosten van aanleg worden bij het Groen Blauw Stimuleringskader vergoed als deze reëel zijn. Belangrijk is dat het budget van de provincie toerijkend is;

12

Restauratie monumentale lanen, O. Elverdink, B. Swarts, juni 2007 _____________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant

21

Bronnen Literatuur: Landschapsbeheer Nederland, Handleiding Ommetjes, 2005

Internetsites: www.belvedere.nu (mei ’09) www.bp-grondbezit.nl (juni ’09) www.brabant.nl (mei ‘09) LEI, Maatschappelijke kosten-batenanalyse van www.brabantslandschap.nl (mei ’09) wandelen op Boerenland, 2004, Den Haag (juni ’09) www.hetlnvloket.nl (juni ’09) www.minlnv.nl (mei ’09) O. Elverdink, B. Swarts, Restauratie monumentale www.natuurbeheer.nu (mei ’09) lanen, juni 2007 www.natuurbeheersubsidie.nl (juni ’09) www.neerlandstuin.nl/grond (juni ’09) Mondelinge bronnen: www.oudepadennieuwewegen.nl (juni ’09) www.regering.nl (juni ’09) Horlings, I., onderzoeker Telos www.regiebureau-pop.eu (juni ’09) Rijken, E., coördinator Landschapsbeheer www.regio-vvv.nl (juni ’09) Voets, K., coördinator Landschapsbeheer www.sre.nl (mei ’09) Voigt, V., gemeente Hilvarenbeek www.stichtingrecreatie.nl (mei ’09) Voor meer contactpersonen zie bijlage 4 www2.vrom.nl/nota ruimte (mei ’09) www.vrom.nl (mei ‘09) www.wandelnet.nl (juni ’09)


22

Bijlagen Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4

Tabellen beleidsmatige bescherming Overzicht kostentabel Tabellen financieringsmogelijkheden Lijst contactpersonen

24 26 29 33


23

Bijlage 1. Beleidsstukken Nationaal beleid

Nota Ruimte

Agenda Vitaal Platteland

Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP2)

Inhoud • 'decentraal wat kan, centraal wat moet' • verschuift het accent van het stellen van ruimtelijke beperkingen naar het stimuleren van gewenste ontwikkelingen • ondersteunt gebiedsgerichte ontwikkeling waarin alle betrokken partijen kunnen participeren • biedt de benodigde ruimtelijke randvoorwaarden voor borging en ontwikkeling van natuurlijke, landschappelijke en culturele waarden • gaat uit van een integraal perspectief en richt zich op de economische, ecologische en sociaal-culturele aspecten van het platteland • een zorgvuldige combinatie van nieuwe impulsen met bestaande landschappelijke en cultuurhistorische waarden • de toegankelijkheid en bereikbaarheid van het agrarisch cultuurlandschap is nog voor verbetering vatbaar • provincies en gemeenten zullen afspraken met boeren, particuliere grondbezitters en waterschappen maken over het toelaten van wandelaars op publieke en private gronden • versterking van het Nederlandse landelijke gebied • via een gebiedsgerichte aanpak wordt de kwaliteit van het recreatief product in het landelijk gebied bevorderd en worden routenetwerken voor plattelandstoerisme gerealiseerd • het verbeteren van deze routes, het verbinden van de routes tot een netwerk, en het plaatsen van voorzieningen biedt kansen.

Conclusie Bescherming van cultuurhistorie minimaal

Geeft opening aan gezamenlijke ontwikkeling van wandelpaden

Geeft opening aan kansen voor ontwikkeling van routenetwerken

Provinciaal beleid

Structuurvisie Ruimtelijke Ordening

Reconstructiebeleid

Gemeentelijk beleid

Bestemmingsplan

Inhoud • de zorg voor een mooie en schone leefomgeving met voldoende ruimtelijke kwaliteit staat steeds voorop • behoud, bescherming, herstel en versterking van de cultuurhistorische waarden van Noord-Brabant met betrekking tot het (steden) bouwkundig erfgoed, het historisch geografisch erfgoed inclusief de historische groenwaarden en het archeologisch erfgoed • integrale aanpak voor problemen op het gebied van veterinaire kwetsbaarheid, natuur, landschap, milieu en ruimtelijke kwaliteit • geeft aan welke bijdragen het levert aan herstel en aanleg van natuur, landschap en recreatie, de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en de instandhouding van de cultuurhistorie

Conclusie Bescherming van cultuurhistorie en historisch groen mogelijk

Inhoud • Een bindend plan voor zowel overheid als burgers. De gemeenteraad stelt het bestemmingsplan vast. Ze wijst daarin de bestemming, ofwel functie van de grond aan. • Ook geeft ze regels over het gebruik van de grond en hetgeen daarop gebouwd is

Conclusie Bescherming mogelijk, indien de paden zijn opgenomen in het bestemmingsplan

Bescherming van cultuurhistorie mogelijk

_____________________________________________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant 25

Bijlage 2: Overzicht kosten Brabant-breed

Aanleg Voorzieningen

Afrastering

Borden

Herstel

onverhard pad in zandgebied onverhard pad in niet zandgebied brug in wandelpad klaphek veerooster overstapmogelijkheid, enkel overstapmogelijkheid, dubbel paal raster franse kastanjehekken informatieborden (A2-formaat) bewegwijzering

herstel pad vellen van bestaande beplanting en afvoer van hout (10% van totaal aantal meters)

bron 1 2 2 2 2 2 2 4 4 4 1 1

eenheid meter meter M2 stuk stuk stuk stuk stuk meter meter stuk stuk

kosten per eenheid € 2,14 € 4,54 € 550,00 € 200,00 € 1.800,00 € 70,00 € 90,00 € 7,00 € 0,50 € 10,80 € 2.000,00 € 15,00

5

m1

5

m1

B1 (/ km)

B2 (/ km)

€ 2,00

€ 2.000,00

€ 1.000,00

€ 5,50

€ 550,00

€ 275,00

€ 2.550,00

€ 1.275,00

Totaal: A1: enkel aanleg in zandgebied

Voor een pad van 1 km

A2: enkel aanleg in niet zandgebied

Voor een pad van 1km

B1:herstel

Voor een pad van 1km

B2:herstel

Bij herstel van 50% van een pad van 1 km

A1 (/ km) € 2.140,00

A2 (/ km) € 4.540,00

€ 2.140,00

€ 4.540,00


Aanleg Voorzieningen

Afrastering

Borden

Herstel

onverhard pad in zandgebied onverhard pad in niet zandgebied brug in wandelpad klaphek veerooster overstapmogelijkheid, enkel overstapmogelijkheid, dubbel paal raster franse kastanjehekken informatieborden (A2-formaat) bewegwijzering

herstel pad vellen van bestaande beplanting en afvoer van hout (10% van totaal aantal meters)

bron 1 2 2 2 2 2 2 4 4 4 1 1

eenheid meter meter M2 stuk stuk stuk stuk stuk meter meter stuk stuk

kosten per eenheid € 2,14 € 4,54 € 550,00 € 200,00 € 1.800,00 € 70,00 € 90,00 € 7,00 € 0,50 € 10,80 € 2.000,00 € 15,00

5

m1

€ 2,00

€ 1.000,00

€ 1.000,00

5

m1

€ 5,50

€ 275,00

€ 275,00

Totaal:

€ 2.345,00

€ 3.545,00

C1 (/ km) € 1.070,00

D (/ 5km)

€ 550,00 € 400,00 € 1.800,00 € 280,00

Bij half herstel en half aanleg voor een pad van 1 km

C2: half aanleg in niet zandgebied, half herstel

Bij half herstel en half aanleg voor een pad van 1 km

D: Minimaal aanbod voorzieningen


E: Optimaal aanbod voorzieningen


€ 2.000,00 € 75,00

€ 180,00 € 2.800,00 € 500,00 € 10.800,00 € 4.000,00 € 150,00

€ 2.355,00

€ 21.180,00

€ 3.000,00 € 3.000,00 x 200 =

€ 600.000,00

De plankosten zijn geschat op basis van de kosten van de eerste Lanenplannen in Brabant (inschatting dat padenplan onder de kostprijs van een Lanenplan blijft), in combinatie met de eigen ervaringen met het opstellen van twee plannen voor de pilotlandgoederen.13 13

E (/ 5km)

€ 2.270,00

C1: half aanleg in zandgebied, half herstel

Geschatte eenmalige plankosten per project: Geschatte plankosten voor 200 landgoederen

C2 (/ km)

Restauratie monumentale lanen, O. Elverdink, B. Swarts, juni 2007 _____________________________________________________________________________________________________________________________ Herstel van historische zanden kerkenpaden op landgoederen in Noord-Brabant 27

Jaarlijks onderhoud

onderhoud wandelpad onderhoud wandelvoorzieningen onderhoud raster maaien (cyclomaaier / maaibalk) Totaal voor onderhoudsperiode van 6 jaar

Bronnen: 1 2 3 4 5

bron

eenheid

kosten eenheid

per

3 3 3 3

100 m1 100 m1 100m1 per are

€ 27,50 € 27,75 € 38,58 € 3,96

€ 275,00 € 277,50 € 385,80 € 39,60

Totaal per jaar

€ 977,90 € 5.867,40

A. (Anton) Vos van Bureau Avos Bosadvies Normbedragen Subsidieregeling Netwerk Landelijke Wandelpaden Normbedragen Groen Blauwe Diensten Adequat, Alphen, [email protected] Restauratie monumentale lanen, O. Elverdink en B. Swarts, juni 2007


Bijlage 3. Financieringsmogelijkheden Europees

Inhoud / Doel

Randvoorwaarden

Beschikbaarheid Vergoedingen

•

Beheerders kunnen in aanmerking komen voor subsidie als het gebied in een Leader+gebied ligt.

Maximaal 30% van de investeringskosten met een maximum van 200.000 euro

Vanaf 2007 opgenomen in het POP2 met een looptijd van 20072013

Lokale ontwikkelingsplannen zijn op te vragen bij de Plaatselijke Groep. Hierin is voor de beheerder te zien of zijn/ haar project in aanmerking komt voor subsidie

• •

Projecten kunnen tot 50% vergoedt worden

2007-2013

Meer informatie: Websites: • Website Ministerie van VROM: Dossier Interreg Documenten: • Flyer Interreg (januari 2007, pdf)

Leader •

•

• Interreg IV

Inwoners van plattelandsgebieden stimuleren om na te denken over de toekomst van deze gebieden. Het Leader+ programma is opgegaan in het POP2, als 4e as. Samenwerking tussen regio´s uit verschillende deelstaten Creatieve, vernieuwende projecten op het gebied van Europese samenwerking

• • •

Gezamenlijk belang Meerwaarde voor alle betrokken partijen Concrete impact in de betreffende gebieden Investeringen in de verschillende regio’s zonder elkaar niet mogelijk Het project past binnen de voorwaarden van de indieningsronde

/

Looptijd

Overige informatie


Nationaal

Subsidie regeling netwerk landelijke wandelpaden

Inhoud / Doel

Randvoorwaarden

Een netwerk van lange afstand wandelpaden in Nederland mogelijk maken

•

• • • Boerenland pad

Subsidieregeling Natuur en Landschap

•

Genieten van het Nederlandse cultuurlandschap Openstelling van boerenland voor wandelaars. Het Ministerie van LNV en de Provincies betalen elk 50% van de kosten.

stelsel van wandelpaden over boerenland

Gronden waarop de wandelpaden zijn gelegen dienen als landbouwgronden in gebruik te zijn • Er moet een overeenkomst zijn met Stichting Wandelplatform-LAW • Gedurende de periode dat u de verplichting aangaat moet u het gebruiksrecht hebben van die percelen waarover het wandelpad loopt De regeling is nog niet definitief, dus de voorwaarden kunnen nog veranderen • Individuele of gezamenlijke aanvragen mogelijk • Gronden moeten als landbouwgrond in gebruik zijn • Pad moet begaanbaar zijn in alle seizoenen tussen zonsop- en ondergang (bijzondere bepalingen als broedseizoen uitgezonderd) • Pad exclusief voor wandelaars • Verplichte openstellingborden • Bijdrage aan wandelmogelijkheden in regio • onderdeel van een doorgaande en/of openbare wandelstructuur • Een wandelpad over boerenland bestaat uit een onverhard pad

Beschikbaarheid / Vergoedingen

Looptijd

Overige informatie

€ 0,45 per strekkende meter wandelpad per jaar, bedoeld voor de agrariër

De subsidie loopt vanaf 01-06-2007 en loopt voor onbepaalde tijd

U kunt de aanvraag indienen bij: Stichting Wandelplatform-LAW Postbus 846 3800 AV Amersfoort tel. 033 465 36 60

€ 0,45 per strekkende meter wandelpad per jaar, bedoeld voor de agrariër

De subsidie loopt vanaf 2009 en loopt voor onbepaalde tijd

U kunt de aanvraag indienen bij:

ontvangt voor een wandelpad over boerenland is € 0,84 per strekkende meter, Deze vergoeding is nog niet definitief en onder voorbehoud van Europese goedkeuring

Vanaf 1 januari 2010

Aanvraag subsidie via het LNV loket: www.hetlnvloket.nl

Stichting Wandelplatform-LAW Postbus 846 3800 AV Amersfoort tel. 033 465 36 60


Provinciaal

Groen Blauw Stimulerings kader

Inhoud / Doel

Randvoorwaarden

•

•

•

Verbeteren van het Brabantse landschap en het waterbeheer en de mogelijkheden versterken om van het landelijk gebied te genieten. Het geld dat gemeenten en waterschappen in het gebied willen inzetten voor deze regeling, wordt door de provincie verdubbeld.

Het natuur- en landschapsbeheer buiten de ecologische hoofdstructuur (EHS) bevorderen

Landschaps beheer subsidies

De regeling is bedoeld voor alle grondeigenaren, die willen bijdragen aan natuurof landschapsbehoud. • Als u als grondeigenaar maatregelen op uw grond treft, die bijdragen aan natuurof landschapsbehoud, dan kunt u hiervoor een passende vergoeding krijgen. • Speciale pakketten met een vaste vergoeding en voorschriften • Neem contact op met uw veldcoördinator om na te gaan welke beheerpakketten in welke gebieden zijn opengesteld De provincie heeft subsidies beschikbaar gesteld voor: • Herstel, aanleg en instandhouding van kleine landschapselementen • Kleinschalige natuurontwikkeling en biotoopverbetering van soorten

Beschikbaarheid / Vergoedingen In de vergoedingsystematiek wordt uitgegaan van drie verschillende vormen van dienstverlening: aanleg, onderhoud en inzet van grond. Daarnaast kunnen deelnemers aan de regeling in aanmerking komen voor een vergoeding van kosten voor cursussen en opleiding.

•

Erfbeplanting: max. 50% • Elementen buiten het erf: max. 80% • Kleinschalige natuurontwikkeling : max. 80% Voor de totale subsidieregeling wordt elk jaar een maximumbedrag vastgesteld. Dit wordt gepubliceerd in het Provinciaal Blad.

•

•

•

Looptijd

Overige informatie

Neem contact op met uw veldcoördinator om na te gaan welke beheerpakketten in welke gebieden zijn opengesteld

De regeling en de aanvraagformulieren zijn te vinden op de website van het Brabants Landschap

Op elk moment in het jaar een aanvraag indienen, Jaarlijks een maximumbedrag voor de totale subsidieregeling Aanvragen worden beoordeeld op volgorde van binnenkomst.

Ook kunt u contact opnemen met Eddy Nieuwstraten (073-6812429, enieuwstraten@brab ant.nl) of Erik van Moorsel (0736812843).

De regeling is te vinden op de website van de Provincie Noord-Brabant: Beleidsregel subsidie natuur en landschap U kunt inlichtingen inwinnen en subsidie aanvragen bij het Coördinatiepunt Landschapsbeheer van het Brabants Landschap 0411622775 of info@brabantslandsc hap.nl


Behoud en herstel van monumentale lanen op landgoederen van particuliere eigenaren Lanenplan

• • • •

Monumentale laan Aan weerszijden bomenrijen aangeplant voor 1940 Particuliere eigenaren Lanen in Noord- Brabant

•

•

Percentage vergoeding externe kosten: 80% Maximaal uit te betalen bijdrage per jaar: € 50.000,-

Via Coördinatiepunt Landschapsbeheer (Stichting NoordBrabants Landschap) Postbus 80 5076 ZH Haaren 0411-622775 info@brabantslandsc hap.nl www.brabantslandsc hap.nl


Bijlage 4. Overzicht Contactpersonen Organisatie/contactpersoon

Te verkrijgen informatie

Brabants Particulier Grondbezit

De organisatie, afdeling van de Federatie Particulier Grondbezit (FPG), is van en voor alle particuliere grondeigenaren van landbouwgrond, landgoederen, bossen en natuurterreinen, klein en groot.

Coördinatiepunt Landschapsbeheer

Informatie over behoud, herstel en ontwikkeling van landschapselementen in het agrarische gebied en relevante subsidieregelingen

Groenloket (Provincie NoordBrabant)

Alle subsidieregelingen die te maken hebben met aanleg en onderhoud van Natuur en Landschap

Uit in Brabant

Brabants bureau voor Toerisme

Brabantse Milieu Federatie

Ontwikkelaar ommetjes in Noord-Brabant

*Gebiedsmakelaars Noord-Brabant

Dré Rennen Werkgroep behoud zandpaden ‘Land van de Hilver en de Leije’

Contactgegevens Brabants Particulier Grondbezit (BPG) Postbus 38 4286 ZG ALMKERK Tel. +31 (0) 183 400 533 Fax +31 (0) 183 403 371 E-mail: [email protected] Internet: www.bp-grondbezit.nl Coördinatiepunt Landschapsbeheer Postbus 80 5076 ZH Haaren Tel. 0411-622775 E-mail: [email protected] Internet: www.brabantslandschap.nl Contactpersoon: Emiel Rijken Groenloket Tel. 0900-2352525 Email: [email protected] Uit in Brabant Postbus 1280 5004 BG Tilburg Tel. 013 - 46 56 716 E-mail: [email protected] Internet: www.uitinbrabant.nl Contactpersoon: Bram Timmers Brabantse Milieu Federatie (BMF) Postbus 591, 5000 AN Tilburg Tel. 013 - 535 62 25 Internet: www.bmf.nl Contactpersoon: André Claassen

Ondersteuning van initiatieven

Zie tabel op blz. 36

Initiatiefnemer wandelnetwerken in de Hilver en de Leije.

[email protected]


Landschapsbeheer Nederland

ANWB

Het Wandelplatform LAW

Website met provinciale regelingen, die ondersteuning bieden bij de opzet, aanleg en onderhoud van wandelroutes

Website met overzicht van wandelroutes

Informatie over Subsidie regeling netwerk landelijke wandelpaden Handboek wandelvoorzieningen

Landschapsbeheer Nederland Postbus 9757 3506 GT Utrecht Tel. (030)2345010 E-mail: [email protected] Internet: www.landschapsbeheer.com ANWB Postbus 93200 2509 BA Den Haag Tel. (070) 3147147 E-mail: [email protected] Internet: www.anwb.nl Het Wandelplatform LAW Postbus 846 3800 AV Amersfoort Tel. 033-4653660 Fax. 033-4654377 E-mail: [email protected] Internet: www.wandelnet.nl Redactie Op lemen voeten Postbus 10542 1001 EM Amsterdam Tel. 020 - 6167848 Fax. 020 - 6852571 E-mail: [email protected] Internet: www.oplemenvoeten.nl

De Stichting Op Lemen Voeten

Tijdschrift voor wandelaars

Te voet

- Wandelknelpunten in de regio - Regionale ontwikkelingen op wandelgebied - Wandelgidsen en -kaarten - Samen wandelen met anderen.

www.tevoet.nl

- Kennis op het gebied van recreatie - Database met subsidiemogelijkheden - Database met overzicht van recreatieonderzoek

Kenniscentrum Recreatie Raamweg 19 2596 HL Den Haag Telefoon: (070) 312 49 70 E-mail: [email protected] Internet: www.kenniscentrumrecreatie.nl

Kenniscentrum Recreatie (Stichting Recreatie)


NEMO

Vereniging van wandelaars die houden van struinen en kuieren

Nivon

Activiteiten op het gebied van duurzame recreatie: o.a. onderhoud wandelpaden, groepsreizen.

Tweevoeter

Onafhankelijk nieuws en uitgebreide praktische informatie over wandelen, natuur en landschap.

NEMO Overbrakerpad 2 1014 AZ Amsterdam Tel. 020-6817013 Internet: http://nemo.pz.nl/ NIVON Hilversumstraat 332 1024 MB Amsterdam Tel. (020) 4350700 Email: [email protected] Internet: www.nivon.nl Tweevoeter Burg. Martenssingel 16 2806 CV Gouda Email: [email protected] Internet: www.tweevoeter.nl


*Gebiedsmakelaars Noord-Brabant Boven-Dommel

Peel en Maas

De Peel

Brabantse Delta

Rick van den Berg Gebiedsmakelaar Boven-Dommel (06) 18 303 350 [email protected]

Mario Graat Gebiedsmakelaar Peel en Maas (073) 681 26 37 (06) 18 303 246

Alfred van Mameren Gebiedsmakelaar De Peel (06) 55 686 538 [email protected]

Maartje de Deugd Gebiedsmakelaar Brabantse Delta (073) 680 86 84 [email protected]

Maas en Meierij

De Baronie

Kempenland

De Meierij

Louis Hornman Gebiedsmakelaar Maas en Meierij (073) 681 26 40 (06) 18 303 447 [email protected]

Ben Selten Gebiedsmakelaar De Baronie (073) 680 82 83 (06) 27 745 196 [email protected]

Martien van Bavel Gebiedsmakelaar Kempenland (06) 18 303 296 [email protected]

Giudo Adema Gebiedsmakelaar De Meierij (06) 18 303 216 [email protected]

Wijde Biesbosch Han Clement Gebiedsmakelaar Wijde Biesbosch (073) 680 81 84 [email protected]


Herstel van historische zand- en kerkenpaden op landgoederen in Noord- Brabant Kosten en mogelijke beleidsmatige bescherming en financiering

Recommend Documents