Heemtuinjournaal Jaargang 16
ajaar 2010
Herfst 2010 ….. Midden in dit prachtige seizoen is het goed om weer eens terug en vooruit te kijken. We hebben een schitterend lente/zomerhalfjaar achter de rug. Na de voorjaarsexcursie barstte het van de activiteiten. De moestuin werd o.a. ingezaaid met zogenaamde “vergeten groenten”. Wat smaken die toch anders! De open dag was, als vanouds zou je haast zeggen, zeer geslaagd en zonovergoten. Deze dag had een internationaal tintje door het optreden van 2 Spaanse violistes van het Koninklijk conservatorium in Den Haag. Volgend jaar hebben we weer een open dag en wel op zondag 19 juni. Noteer de datum maar vast in uw nieuwe agenda. De hooidag, elk jaar op de eerste zaterdag van september, gaf veel voldoening door de getoonde belangstelling maar ook door het mooie weer. Voor volgend jaar staan er ingrijpende gebeurtenissen op het programma. Zo zal de boomgaard een opknapbeurt gaan krijgen en zullen er delen van de watergangen worden uitgebaggerd. Dat laatste dient zeer secuur te gebeuren omdat er aardig wat beschermde planten en dieren in die watertjes en landjes aanwezig zijn. Het moet gebeuren, maar we houden wel ons hart vast ….. In elk geval wensen wij alle lezers veel leesplezier. We hopen elkaar te ontmoeten op de tuin. Het “duo8cordes” (violin & viola) :
Veel leesplezier met dit nieuwe Heemtuinjournaal.
1
Agenda Elke zaterdag wordt er vanaf 13.00 uur op de Heemtuin gewerkt. Als u wilt, kunt u meehelpen. Het is altijd heel gezellig. Er is vooral werk op de grienden. Ook voor mensen die maar incidenteel tijd hebben, is het leuk om een bijdrage te leveren. De landelijke natuurwerkdag is zaterdag 6 november. Ook de Heemtuin doet weer mee. Het belooft weer een actieve dag te worden. Vanaf 10.00 uur bent u welkom. Voor wat meer informatie zie onze website en ook www.natuurwerkdag.nl. Zaterdag 11 december is er een werkdag gepland met de knotgroep Waddinxveen. Ook andere liefhebbers zijn welkom. Vanaf 09.00 uur. De nieuwjaarsreceptie van de Heemtuin wordt gehouden op zaterdag 8 januari in de werkschuur, na afloop van de gewone werkdag. En dan is er altijd nog onze website www.heemtuingoudsehout.nl voor het laatste nieuws.
Groene WWWeetjes van Trees (verwijzingen naar planten, groene adviezen en vindplaatsen)
Er zijn nog altijd mensen die niet van computers houden. Ook ik zoek liever in een boek. Maar wil je iets over planten, dieren, de natuur, te weten komen, dan biedt de computer een schat aan informatie. Een keus uit sites waar ik enthousiast over ben: www.onzeschooltuin.nl Overzicht: aanleg en inrichting, onderhoud, wat moet er in de tuin, planten en hoe groeien ze? eten, voeding, gezond. Met iedere maand praktische adviezen hoe je verder moet, wat de weersinvloeden waren enz. Een vierkantemetertuin, een kleutertuin en zaadpakketten behoren tot de mogelijkheden. www.natuurkalender.nl Dit is een waarnemingsprogramma dat ecologische veranderingen in beeld wil brengen met o.a., - waarnemingen bekijken - de natuur van de maand - meedoen en veel informatie http://nl.wikibooks.org/wiki/Leer jezelf ecologisch tuinieren Uit de rechter lijst klik je bijvoorbeeld de kruidentuin aan. Helemaal onder aan deze pagina vind je in een kader “Leer jezelf ecologisch tuiniereninhoud”. Daar aangekomen begint in alfabetische volgorde een lijst van 2443 plantennamen. En dan krijg je afbeeldingen van de gezochte plant, zoals Brave Hendrik, Spaanse Zuring, Kleine Pimpernel enz. enz. Verder vind je in een handig kader alle adviezen die je nodig hebt. Ik word daar heel blij van. Mogelijk zit er een verkeerd advies tussen, maar dat heb je met boeken ook. Heb je ook een leuke site? Laat het ons weten, liefst met een korte omschrijving erbij. 2
Zwoele nachtvlinderavond op 9 juli Het was voortreffelijk weer tijdens de ‘nationale nachtvlindernacht’. Een warme zwoele zomeravond zorgde voor diverse soorten nachtvlinders. We moesten hier wel iets langer op wachten, aangezien het in juli vrij lang licht blijft. De vlinderavond lijkt steeds populairder te worden; er waren in totaal zo’n 40 mensen op deze avond afgekomen. Naast het bekende lichtscherm, waar diverse soorten werden ontdekt, hadden we ook wat zoetigheid op bomen gesmeerd, waar weer andere soorten op afkwamen. Kortom, het was een zeer succesvolle avond en rond middernacht werden we nog getrakteerd op een fantastisch toetje: op het licht kwam een prachtig “Groot Avondrood” af, waarvan ik diverse foto’s kon maken. Het is een heel mooie pijlstaartvlinder met prachtige roze met bruin gekleurde vleugels en lijf. Hieronder volgt een overzicht van de schitterende nachtvlindersoorten die we zagen: Bleke grasuil, Breedbandhuismoeder, Gamma-uil, Gele Agaatspanner, Gelobd Halmuiltje, Gerande Spanner, Gewone Stofuil, Glad Beertje, Grijze Stipspanner, Groot Avondrood, Haarbos, Hyena, Huismoeder, Kleine Beer, Kleine Huismoeder, Kleine Zomervlinder, Koolbandspanner, Lijnsnuituil, Lisdoddesnuitmot, Meldevlinder, Roesje, Schaapje, Tweestiporvlinder, Vliervlinder, Vuursteenvlinder, Wilgenschorsvlinder, Witte Grijsbandspanner, Witte Tijger. De volgende nationale nachtvlindernacht vindt plaats op vrijdagavond 2 september 2011 Jaap van Dam
Groot Avondrood
3
Herfstexcursie op de Heemtuin 10 oktober Alweer een zomers warm geworden herfstdag. Lian van Oers had een reusachtige Tonderzwam onder de snelbinders meegebracht en legde die naast een beschimmelde appel en een gekraagde Aardster in het gras. Een Tonderzwam die drie jaar geleden nog op een populier leefde en er na al die tijd gaaf uitzag en stevig aanvoelde. Na haar inleiding over boven- en ondergrondse schimmels, het belang van paddestoelen, over pionierzwammen en hun opvolgers, (on)eetbaarheid, over wat jezelf kan doen met oud hout en dergelijke, liepen we langs de knotwilgen naar de Essenkade en via het Hooiland terug door de Grienden. Het werd meteen al spannend door de Heksenboter (o.a. in het Stinzenbos). Het leek wel of er vanuit de lucht gespuugd was En zo gaat het niet. Of toch .....? Langs de Herfsttijlozen ging het verder en langs de twee soorten herfstkrokussen. Met een korte afslag naar de moestuin voor het (duistere) nestbekerzwammetje met inhoud. Dat groeit ook op een aantal paden in het Griend (en vast ook daarbuiten). Op de Essenkade verschenen o.a. de Zadelzwammen en Elfenbankjes.In lichtgekleurde, kaarsrechte slierten tegen de stammen, in groepen op het bovenblad van de stobben en soms helemaal meegeplooid met de takken. Verderop waren er Parasolzwammetjes (met baard), Porseleinzwammetjes en een aantal Judasoren. Vanwege het mooie weer waren de Schrijvertjes en hun soortgenoten actief op het water. De algen op andere plekken ook. Langs de mest van de Knobbelzwanen (veranderende vegetatie) gingen we naar het verste Griend. Een steenrode Heidelibel vloog met ons mee en snorde voor de Gagel met een flinke vaart rechtsaf. Het is bepaald een aardig paddestoelenjaar. In elk geval was het zo dat we er veel zagen Bijvoorbeeld in het donkere Griend. Op het flink bemoste hout waren daar hele vlakken witte schimmel te zien en grote groepen zwammen. Verrassend waren een aantal Trilzwammetjes op de houtstapel, gelatineus, fel oranjegeel alsook melkwit. Via de Amandelwilg en de Waterwielpaddestoel liepen we en langs het overdadig pluis van het Leverkruid gingen we en de nodige Akkerwindes die wilgentakken met zich hadden meegebogen. Richting koffie en thee. Thee uit de tuin ….. in de Tuin. En dat voor een namiddag in oktober. Bekeken de halve hazelnootdop nog eens, die Lian had gevonden, keurig open geknaagd door een hazelmuis. Ludy Eijsink
porseleinzwammetjes
4
Recept voor mispelgelei De mispelboom in de heemtuin doet het goed. Ieder jaar zitten er in de herfst veel mispels in. We hebben ze eind september geplukt. Een gedeelte is gebruikt om er likeur van te trekken. Ook heb ik een aantal pogingen gedaan om mispelgelei te maken. De mispels die je in de herfst plukt, zijn keihard. Met de gedachte ‘zo rot als een mispel’ in het achterhoofd heb ik ze een aantal weken in de vensterbank gelegd en dat werkte want ze werden allemaal zacht of beter gezegd: rot. Toen heb ik ze volgens onderstaand recept bereid. Ingrediënten * 900 g met schil en klokhuis gehakte mispels * warme suiker (20 minuten in een ovenvaste kom op de laagste temperatuur in de oven zetten; de suiker moet warm, maar niet heet zijn), de hoeveelheid uitrekenen (zie rest van het recept)! Hulpmiddelen * Inmaakpot(ten) * Geleizak of kaasdoek Bereidingswijze Doe de mispels in een pan en giet er genoeg water over om ze volledig te bedekken. Breng aan de kook, doe het deksel op de pan en laat 30-45 minuten zachtjes pruttelen, onder af en toe roeren, tot het fruit zacht wordt. Span een geleizak of kaasdoek over een niet-metalen kom. Doe de inhoud van de pan hier in en laat 8-12 uren uitlekken op een koele plaats. Meet het sap af en giet het in een steelpan. Voeg 450 gram warme suiker toe voor iedere 570 ml sap en verwarm op een laag vuur, al roerend, tot de suiker volledig is opgelost. Zet het vuur vervolgens hoger en laat 10-15 minuten stevig koken tot het geleerpunt wordt bereikt. Haal de pan van het vuur en verwijder het schuim met een schuimspaan. Schep de gelei in warme, schoongemaakte, droge inmaakpotten. Afdekken en sluiten. De gelei moet minimaal een nacht verder stollen. Op een koele, donkere, droge plaats bewaren. Het resultaat Op het moment dat de mispels aan de kook waren gebracht, verspreidde zich een muffe, weeïge lucht door de keuken, het rook niet lekker. Nadat de mispelprut een nacht was uitgelekt, heb ik het recept gevolgd. En helaas, het eindresultaat, een klein potje gelei, want er blijft maar heel weinig sap over dat je moet inkoken, kreeg geen positieve reacties. De proefpersonen vonden de gelei niet lekker. Een muffe grondsmaak overheerste en de gelei zelf was troebel. Ik ben opnieuw mispels gaan plukken in de heemtuin en na een paar weken heb ik hetzelfde recept nog een keer uitgevoerd. Daarbij heb ik het residu langer laten inkoken en heb ik meer suiker toegevoegd. De gelei zag er nu een stuk beter uit en nieuwe proefpersonen vonden het heerlijk. De grondsmaak was verdwenen en de gelei had een uitgesproken frisse, lichtzoete, rinsige smaak gekregen. Ik moet eerlijk zeggen dat ik het zelf nog steeds niet heel lekker vond. De conclusie: Smaken verschillen en mispelgelei is een gerecht waar je mensen mee kunt verrassen. Amee de Schipper
5
Toortsen in het bloemenvak In het bloemenvak van de moestuin was nog een ‘bloemenfakkel’ te zien met zachtgele bloemen die lijken op te lichten. Omdat er weinig bloeiends te zien is, valt de plant sowieso op. De hoogte is wel 1 m 50. De plant is een Verbascumsoort, maar welke? Ik nam er de tijd niet voor om de plant te determineren. Vandaag wil ik eerst een broeihoop voor de ringslangen opzetten. Deze zomer heeft een groep onder leiding van Adri Spruit in de Heemtuin gedetermineerd. Hoewel ik maar 1 keer heb meegedaan werd ik voldoende geïnspireerd om ook weer zelf de Flora er bij te pakken. Al 3 jaren achtereen had ik geprobeerd de Verbascumsoorten uit het lengtevak te benoemen, maar dit lukte slechts ten dele. Dit jaar heb ik een beter resultaat. Samen met Tineke en 2 Flora’s (Heukels en Eggelte) heb ik de volgende 5 soorten gevonden: Verbascum nigrum Zwarte toorts Verbascum lychnitis Melige toorts Verbascum phlomoides Keizers kaars Verbascum thapsus Koningskaars Verbascum densiflorum Stalkaars Tenslotte vonden we nog een bastaard Zwarte Toorts/ Stalkaars met de grotere bloemen van de Stalkaars maar met zwarte meeldraden zoals die bij de Zwarte Toorts. Over het algemeen kruisen de meeste Verbascumsoorten vlot met elkaar.
stalkaars
6
Mijn ervaring is dat het bij twijfel prettig is om samen naar de juiste plantennaam te zoeken. De een leest de tekst voor en de ander onderzoekt (met vergrootglas) de kenmerken. Het geslacht Verbascum (toorts) komt uit de familie Scrophulariaceae (helmkruidachtigen). Naast de genoemde 5 soorten is ook Mottenkruid een inheemse soort. De geslachtsnaam Verbascum is waarschijnlijk een verbastering van Barbarascum. Latijns barba; baard vanwege wollige uiterlijk. De Nederlandse naam toorts/ kaars komt van de statige 1 tot 2 meter hoge kaarsvormige bloeiwijze en van het gebruik van de bloeistengel. De bloemstengels werden in niervet, hars of pek gedoopt en aangestoken als fakkel/ toorts/ kaars. Ik heb 3 droge bloemstengels gekregen om te experimenteren. Op mijn werk maken ze fakkels met een stok, katoen en kaarsvet en ik ben nieuwsgierig wat er gebeurt als ik de stengel zo prepareer. Als iemand suggesties heeft hoe ik aan vet hars of pek kan komen … dan hoor ik dat graag. De planten worden bevlogen en bezocht door bijen, hommels aardvlooien, mineervliegen en de rups van de Kuifvlinder (Cucullia verbasci). Medicinaal wordt vooral de Koningskaars (Keizerskaars in mindere mate) gebruikt voor de luchtwegen, nierstelsel, borstklachten, keelpijn, hoest en heesheid. Het aucubin (vooral in blad) zou antiallergische eigenschappen bezitten en nuttig zijn bij chronische bronchitis met astmatische component. Dat zal ook de reden zijn om het gedroogde blad te gebruiken in kruidensigaretten. Wanneer we iemand betrappen op het oogsten van het blad kan het om te roken zijn. Een blad meedragen kan de persoon ook helpen te herinneren zich rustig te houden of ..... dienen als toiletpapier. De kruidkundige François Rabaluis (16e eeuw) adviseerde het blad te gebruiken als toilet papier. Bent U tenslotte geïnteresseerd in het determineren van planten laat ons dit weten. Ook in 2011 gaan we hiermee verder in de heemtuin. Lian van Oers
7
Wist u dat? - blijkbaar een vos de heemtuin bezoekt -we dat geconstateerd hebben aan de hand van uitwerpselen - er een gewonde egel is gevonden - deze is opgehaald door de dierenambulance - het aantal orchideeën weer is toegenomen -het platte schijfhoornslakje op diverse plekken te vinden is -de groene specht ons nog steeds “uitlacht” -er weer vele bloembollen in het stinzenbos zullen worden geplant -het waterpeil “op peil” is gebleven -er veel krakeenden op de tuin te bewonderen zijn -de slangenhopen weer helemaal “slang-minded” zijn gemaakt -de brug naar het hooiland eindelijk weer waterpas ligt - we 2 rondleidingen hebben verzorgd voor de Leonardoschool - en dat we een “les heemtuinwerk” hebben verzorgd op de Luidensschool - en leerlingen van de Luidensschool ons zijn komen helpen met hooien - 1 vrouwelijk bestuurslid "moest" worden vervangen door 2 mannen ..…
Het Heemtuinjournaal is een uitgave van de Stichting Heemtuin Goudse Hout voor medewerkers, donateurs en elke overige geïnteresseerde. Adressen: (website) www.heemtuingoudsehout.nl; (e-mail)
[email protected]
8
