Nieuwsbrief herfst 2012
Helpdesk Winkelvoorzieningen Kleine Kernen Noordoost-Twente
Werk aan de winkel in dorpen Boodschappen doen verandert
Winkels in kleine dorpen verdwijnen. Omdat een buurtsuper vaak ook als ontmoetingspunt werkt, wordt het platteland van Noordoost-Twente hierdoor minder leefbaar. Hoe moet dat verder? Een aantal partijen werkt daar sinds 2007 aan.
In deze uitgave: •
Werk aan de winkel in dorpen
• Cijfers over winkelen en winkels in kleine dorpen • Masterplan voor kleine kernen in Noordoost-Twente • Achtergrond informatie Helpdesk • Winkeliers trekken samen op in Kopgroep • Inspiratiebron voor Noordoost-Twente • Help, de vertrouwde winkel verzuipt • Lang leve de dorpssuper in Langeveen? • Weerselo: van funderen naar bouwen
Kan ik in de toekomst de dagelijkse boodschappen nog wel in mijn dorp doen? Dat vragen inwoners van kleinere dorpen zich regelmatig af. Logisch, want steeds meer winkels in kleine kernen sluiten hun deuren. Gevolg? Gedwongen met de auto, fiets of het openbaar vervoer naar een grotere plaats in de buurt. Houd de dorpen leefbaar Het sluiten van de dorpswinkels heeft nóg een gevolg: ook een deel van de levendigheid verdwijnt hiermee. Boodschappen kunnen doen heeft dus een verzorgende én een maatschappelijke en sociale betekenis. Het in stand houden van winkels betekent daarmee ook het leefbaar en economisch levendig houden van de dorpen! In deze nieuwsbrief staat wat op dit gebied in Noordoost-Twente de afgelopen jaren gebeurde, inclusief inspirerende voorbeelden. Hoe overleven winkels in kleine kernen de krimp? Het aantal inwoners in grote delen van Noordoost-Nederland daalt. Links en rechts verschijnen nog wel nieuwbouw, maar die zijn meestal te klein; ze kunnen de ‘gezinsverdunning’ in de kleinere dorpjes nauwelijks goedmaken. En dat betekent ook minder klanten voor de dorpswinkel of, in het gunstigste geval, een gelijkblijvend aantal inwoners voor de detaillist om zich op te richten. Dat klinkt niet positief. Daartegenover staat dat bewoners, dorpsraden en gemeenten graag willen dat deze winkels blijven. De oplossing? Winkeliers moeten investeren in een niet-groeiende markt. Dat vraagt vergaande inventiviteit, creativiteit en ondernemerskwaliteiten.
• Zorg en boodschappen in Albergen Aantal
In Nederland in 2012
Waarvan in dorpjes tot 5.000 inwoners
In procenten
Verkooppunten
102.728
10.058
10%
Winkelmeters
27.813.000 m3
2.446.000 m2
9%
251
2,5%
Afname t.o.v. 2011 bron: Locatus Retail Facts 2012
f e i r b s w u Nie inkelvoorzie Helpdesk W
ine Kernen ningen Kle
Masterplan voor kleine kernen in Noordoost-Twente
Cijfers over winkelen en winkels in kleine dorpen Zo’n 10.000 winkels in Nederland zitten in dorpjes tot vijfduizend inwoners; een flink aantal op het totale winkelaanbod (zie tabel). Ten opzichte van vorig jaar verdwenen hier 251 zaken. Het grootste deel daarvan, 173 stuks, zat in de kleinste dorpen met minder dan duizend inwoners. Zo’n aantal klinkt misschien niet veel, maar is dat in verhouding tot het totale winkelbestand in de kleine dorpen wel, namelijk zestien procent. Ook in dorpen met 2.000 tot 2.500 inwoners valt het aantal stoppende detaillisten op. Bij dorpen met meer inwoners groeit het aantal winkels juist een klein beetje.
Afstand tot supermarkten
Hoe ver moet iemand lopen voor de dagelijkse boodschappen? Die vraag vormt al jaren een maatschappelijk onderwerp. Volgens het CBS (2011) is dit gemiddeld 0,9 kilometer en hebben acht op de tien Nederlanders minimaal één supermarkt binnen een afstand van één kilometer. In Noordoost-Twente en de rest van Overijssel ligt de gemiddelde afstand echter hoger. Loopafstand tot supermarkt in Noordoost-Twente
In de gemeente Losser ligt de gemiddelde afstand tussen de woonplek en de supermarkt op ongeveer 1,1 kilome-
ter. Voor de gemeente Dinkelland en Tubbergen is dat nog wat meer, namelijk 1,4 kilometer. Deze afstanden en verschillen met het landelijk gemiddelde onderstrepen het belang om de nabijheid en het gemak van winkels - belangrijk voor de leefbaarheid - veilig te stellen. Meer oorzaken terugloop winkelbestand
De gemiddelde loopafstand wordt nog steeds groter, zeker in kleinere dorpen en met name in de kernen met minder dan duizend inwoners. In die kleinste dorpjes is zo’n dagelijkse voorziening op loopafstand er vaak al helemaal niet meer. Ook schort het überhaupt aan een compleet aanbod van winkels voor de dagelijkse boodschappen: van bakker tot slager. En de winkels die er nog wel zijn, voelen steeds vaker concurrentie van omliggende grotere plaatsen en internet. Wat ook meespeelt? De consument stelt steeds meer eisen aan het aantal producten en de ruimte in een dorpswinkel. Met al deze punten moeten winkeliers dus tegenwoordig rekening houden.
Hebben de kleinere kernen in Noordoost-Twente kans op behoud van (basis)winkelvoorzieningen? Die vraag stond centraal in een onderzoek in 2007. Opdrachtgevers voor het onderzoek waren MKB-KvK Platform Detailhandel Twente, Kamer van Koophandel Oost Nederland en de provincie Overijssel. De focus lag daarbij op twee zaken. Allereerst op het functioneren van met name de winkels in de dagelijkse sector in 28 kleine kernen. En daarnaast op hun ruimtelijke en functionele kansen in de toekomst. Oftewel, zitten ze op de juiste plek en kunnen ze de functie houden die ze hebben?
Weerselo (gemeente Dinkelland)
Het resultaat van dit onderzoek heet Masterplan Winkels Kleine Kernen Noordoost Twente. De uitkomst gaf een impuls aan de broodnodige verbeterplannen voor de winkels in zeven kleine kernen: • Albergen; • De Lutte; • Langeveen; • Overdinkel; • Rossum; • Vasse; • Weerselo.
Achtergrond informatie Helpdesk De Helpdesk Winkelvoorzieningen Kleine Kernen© vormt een servicebureau voor het geven van advies bij het in standhouden van de winkels in de kleine dorpen van Noordoost-Twente. In 2008 startte het bureau met winkeliers en de gemeente te adviseren en begeleiden bij winkelverbeterplannen in Albergen (gemeente Tubbergen), Overdinkel (gemeente Losser) en Weerselo (gemeente Dinkelland).
Taken Helpdesk Een aantal van de belangrijkste taken van de Helpdesk zijn: opstarten van het winkelgedeelte van (centrum)plannen; opstellen van winkelverbeterplannen; bij elkaar brengen van alle partijen die bij het ontwikkelingsproces betrokken zijn; leveren van winkelexpertise ; begeleiden en adviseren van de betrokken winkeliers. Daarnaast gaf het bureau ook individueel advies aan winkeliers in de dorpen in de gemeenten Dinkelland, Losser en Tubbergen.
Eind 2007 volgde een presentatie van het masterplan. Op basis daarvan besloten de initiatiefnemers met de daarin genoemde proefprojecten te starten via de Helpdesk Winkelvoorzieningen Kleine Kernen.
f e i r b s w u Nie
Winkeliers trekken samen op in Kopgroep Hoe krijg je de beste winkelverbeterplannen voor kleine dorpen? Door de lokale winkeliers er al in het voortraject bij te betrekken. Zij hebben namelijk een bijzonder belangrijke rol. Denk aan: persoonlijke plannen aanleveren; input voor de haalbaarheidsstudie aanleveren, samen en afzonderlijk; input voor de uitwerking van de winkelplannen aanleveren, samen en afzonderlijk; advies geven aan ontwerpers. Ideale combinatie De ideale manier om de ondernemers
erbij te betrekken is via een kopgroep. Deze Kopgroep van geïnteresseerde winkeliers bundelt de winkelexpertise en het enthousiasme voor het bedenken van een aantrekkelijk winkelplan. De groep hoeft daarbij het wiel niet opnieuw uit te vinden, zij krijgt begeleiding en aansturing van de Helpdesk Winkelvoorzieningen Kleine Kernen©. Adviestaken Kopgroep Een belangrijke taak van de Kopgroep is vanuit de aanwezige verzamelde winkelkennis de ontwerpers adviseren over de meest efficiënte winkelsetting binnen het centrumplan. Daarbij spelen
onder meer: • compacte winkelsetting; • strategische ligging supermarkten; • courante winkelmaten & winkelvormen; • genoeg strategisch gelegen parkeerplek; • logische én veilige bereikbaarheid voor alle verkeerssoorten; • aangenaam en veilig verblijfsgebied; • haalbare financiële exploitatie (sober & doelmatig winkelsetting); • branchering; • assortimenten.
Inspiratiebron voor Noordoost-Twente Waar begin je, als je het boodschappen doen in dorpjes in Noordoost-Twente een oppepper wilt geven? Bij Ameide, gemeente Zederik in Zuid-Holland, met zijn ongeveer 2.830 inwoners! Dat dorp kreeg vanaf eind jaren negentig hulp van de Helpdesk Winkelvoorzieningen Kleine Kernen© en vormde een prima referentie voor de plannen in Noordoost-Twente. De Helpdesk onderzocht in Ameide, samen met belangstellende en actieve winkeliers (de Kopgroep), de haalbaarheid van een compact winkelplan op een centrale plek. Dat had
wel voeten in aarde, bijna twaalf jaar om precies te zijn. Maar gelukkig trad de Kopgroep al die tijd op als motor in de hele voorbereiding en ontwikkeling van het winkelproject. Na lange tijd van locatiestudie vonden de partijen de ideale plek voor een nieuw winkelgebied, namelijk aan het Burgemeester Wesselveld. Hier prijkt sinds 2011 een modern en aantrekkelijk winkelcentrum met zo’n 2.300 m² winkelruimte en achttien appartementen in een toekomstbestendige setting.
inkelvoorzie Helpdesk W
Help, de vertrouwde winkel verzuipt Opkomst van nieuwe multifunctionele dorpssuper
Het kenmerk van de meeste ouderwetse dorpswinkels? Een beperkt assortiment en een gedateerde binnen- en buitenkant. Deze winkels redden het niet meer. In dorpjes speelt meestal nog wel een hoge gunfactor voor de plaatselijke winkeliers, plus het gemak dat ze dichtbij zijn; toch moet de dorpswinkelier een extra slag maken om het hoofd te bieden tegen de aanlokkende moderne winkels in de omliggende grotere plaatsen. Hoe overleeft de detaillist? Winkeliers moeten werken aan een omslag in hun denken. Een zak geld is overigens ook nodig om te kunnen investeren. De centrale vraag bij het nieuwe denken? Hoe en met welke middelen kan ik mijn winkel toekomstbestendig maken waardoor mijn concurrentiepositie verbetert? Daarbij moeten detaillisten het dorpswinkelaanbod wel zien als slechts aanvullend, want publiek koopt
Eenrum (ca. 1.530 inwoners) gemeente De Marne: moderne dorpssupermarkt.
Het nieuwe dorpswinkelhart in Ameide
ine Kernen ningen Kle
een deel van de (weekend)boodschappen altijd ergens anders. Om de prijs, om het assortiment en om het simpele feit dat ze het winkelen nou eenmaal in grotere winkelgebieden doet. Bedreigingen Waarom zijn winkels in kleine kernen kwetsbaar? Onder meer door de veranderende bevolkingssamenstelling, bevolkingskrimp en een gebrek aan nieuwbouwwoningen. Ook ontwikkelingen in de winkelsector zelf, zoals grotere winkels, prijzenoorlog en bredere productkeus, helpen mee. Voor ondernemers ontstaat op een bepaald moment de vraag: zit er nog wel brood in de toekomst? Inwoners zien vervolgens winkels voor de dagelijkse artikelen verdwijnen. Vaak begint het met sluiting van de foodspeciaalzaken, zoals de groenteboer, slager en bakker. Waar het eindigt? Bij het opheffen van de, vaak te kleine, dorpssupermarkt.
Kansen Er zijn ook nieuwe mogelijkheden. Denk aan moderne winkels en praktische samenwerking. De praktijk bewijst het succes, blijkt ook uit de vele verbeterplannen in deze nieuwsbrief. Bovendien voelen inwoners zich meestal enorm verbonden met hun dorp en met elkaar. Daardoor hebben ze sneller door welk probleem ze krijgen als de laatste winkel sluit en willen ze dit vaak samen wel oplossen. Wat ook meespeelt? Bewoners zoeken ontmoetingspunten. Een basisschool, sporthal, café, dorpshuis of… een moderne dorpssupermarkt! Creatieve ondernemers moeten hierop inspelen. Datzelfde geldt voor het verhelpen van versnippering van winkels in het dorp. Hier valt veel te winnen als winkeliers samen optrekken, zoals in bijvoorbeeld Albergen, Overdinkel en Weerselo.
Ammerstol (ca. 1.500 inwoners) gemeente Bergambacht: nieuwe dorpssupermarkt
Lang leve de dorpssuper in Langeveen?
f e i r b s w u e Ni inkelvoorzie Helpdesk W
ine Kernen ningen Kle
Weerselo: studiemodel Centrumplan ‘de verdiepingsslag’
Weerselo:
van funderen naar bouwen Het gaat erom spannen in Langeveen. Binnen twee jaar moet er een nieuwe plek en ondernemer komen voor een supermarkt. Het gesprek met een belangstellende exploitant loopt. Datzelfde geldt voor overleg met de gemeente Tubbergen over vestiging bij het dorpshuis. Afstand tot supermarkten De oude dorpssuper van Langeveen zit in het buitengebied; niet echt handig voor bewoners die boodschappen willen doen. Maar… zelfs die verdwijnt, omdat de oudere eigenaar wil stoppen. Dat zou betekenen dat bewoners moeten uitwijken naar Geesteren, Tubbergen, Hardenberg of Vriezenveen. Daarom maakt het dorp nu haast met vinden van een plek voor een nieuwe supermarkt met nieuwe eigenaar. De hoop is daarbij gevestigd op ruimte naast het dorpshuis De Gaarf. Daar moet het over twee jaar gebeuren, wil sluiting van de oude super soepel overlopen in opening van de nieuwe winkel. De verwachtingen zijn positief. Wat vooraf ging Met amper 1.279 inwoners heeft Langeveen het moeilijk om wat winkels betreft levensvatbaar te zijn. De gemeente Tubbergen en de Dorps-
Winkeliers in Weerselo zetten hun panden te koop. Tegelijkertijd loopt de koop van panden in het centrum, waar de bouw van een nieuw dorpshart waarschijnlijk in 2015 start. Daar hopen de bestaande winkeliers naartoe te verhuizen.
raad startten daarom via de Helpdesk Winkelvoorzieningen Kleine Kernen© een onderzoek. Dat bekeek de mogelijkheid voor een doorstart van de kleine dorpssupermarkt in een nieuwe winkelsetting in het hart van het dorp. Locatie kiezen Vanaf de komst van de Helpdesk zochten de Dorpsraad, Woningstichting Tubbergen en de gemeente Tubbergen naar een efficiënte en betaalbare winkelplek voor de nieuwe dorpssupermarkt in Langeveen. In de afgelopen jaren beoordeelden zij vijf potentiële supermarktlocaties op het gebied van praktische en financiële haalbaarheid. Wat bleek? Een plek vlakbij het dorpshuis De Gaarf, aansluitend aan de basisschool, biedt de beste perspectieven voor een toekomstbestendige winkelsetting. Wie zal dat betalen? Alleen op financieel gebied moeten de partijen nog wel de nodige obstakels overwinnen. Het geringe aantal inwoners levert namelijk een te klein bestedingsdraagvlak op voor een succesvolle winkel. De mogelijke oplossing? Een zo goedkoop mogelijke setting, bijvoorbeeld een semipermanent gebouw.
Het Dorpshuis in Langeveen, waar de nieuwe dorpssuper hopelijk komt.
Na een paar jaar van plannen maken komt er langzamerhand schot in de plannen in Weerselo. De fase die nadert? Het ontwerp van het nieuwe winkelhart, waarbij het basiswinkelplan mogelijk nog enkele verdiepingsslagen nodig heeft wat betreft kosten en indeling. Het ontwerpen kan beginnen zodra alle nodige en overbodige panden zijn ge- en verkocht. Weliswaar gaat er waarschijnlijk nog wel een tijdje zitten in dit proces van loven en bieden, maar het loopt!
Centrumplan, opgesteld door Bureau Khandekar. Het afgelopen jaar werkte de Helpdesk met de Kopgroep aan een efficiënter winkel- en parkeermodel. Uitgangspunt De basis van het winkelcentrumplan staat in de gemeentelijke Structuurvisie Weerselo – 2008. Daarin verwoordde de gemeente de ambitie van een ‘kloppend dorpshart’ aan de Bisschopsstraat in Weerselo. De aanpak? Een ontwikkelingsroute met eerst een opzet voor de leefomgeving (stedenbouwkundig en planologisch kader) en daarna de start van het aankopen van hun panden en verplaatsen van hun winkels, sinds voorjaar 2012. Het proces van ‘loven en bieden’ zal nog enige tijd duren.
Wat vooraf ging In en om Weerselo wonen ongeveer 3.000 mensen. De Helpdesk Winkelvoorzieningen Kleine Kernen© helpt sinds 2009 mee aan de toekomst van het boodschappen doen in het dorp. De Kopgroep van winkeliers en de gemeente Dinkelland dachten mee. Het resultaat? Een gecombineerd centrumplan met zo’n 2.500 tot 3.000 m² ruimte voor winkels, gecombineerd met woningen. Vervolg De Helpdesk stelde vervolgens samen met de winkeliers een winkelprogramma van eisen op, waarna een globaal winkelplan volgde. De basis hiervoor? Het stedenbouwkundig model voor het Weerselo: stedenbouwkundig model Centrumplan (Bureau Khandekar)
Albergen: studiemodel Centrumplan
Zorg en boodschappen in Albergen Wonen bij winkels en nog zorg ontvangen ook? Dat kan over enkele jaren in het dorpshart van Albergen. In 2014 start hier de bouw van een soort (zorg) woon-winkelcentrum. Op dit moment loopt het aankooptraject van panden op de bouwplek. Nog even geduld en dan kunnen de supermarkt en winkeliers in Albergen onderhandelen over het verplaatsen van hun zaak naar een mooi, nieuw winkelhart in het centrum van het dorp. Het wachten is nu vooral op het opkopen van panden op de plek van de nieuwbouw en de start van het ontwerp. Wat vooraf ging Albergen telt zo’n 3.550 inwoners in en om het dorp; allemaal mensen die dagelijks eten en drinken nodig hebben. Maar afzonderlijke winkels, verspreid over het dorp, hebben steeds minder overlevingskans. Daarom startte de Helpdesk Winkelvoorzieningen Kleine Kernen© in 2009 met een onderzoek, onder meer naar het bij elkaar zetten en vergroten van een aantal winkels.
Wie dachten er mee? Met de Helpdesk dachten ook de Kopgroep van geïnteresseerde winkeliers en de gemeente Tubbergen mee. Voor de mogelijkheden op het gebied van wonen en zorg schoven Thuiszorg Noord West Twente en de Woningstichting aan. De RABO/MKB-Vastgoed Plan B.V. kwam aan tafel voor het financieren van het geheel.
Albergen: studiemodel Centrumplan Haalbaar en betaalbaar De Helpdesk werkte met een ontwikkelingsroute die eerst de haalbaarheid in kaart bracht en daarna de leefomgeving (planologie) aanpaste. Eind 2011 volgde daarom een financiële haalbaarheidscheck. Onderzoek naar subsidies loopt overigens nog. Eén ding is zeker: het plan met de lokale supermarkt en zo’n vier of vijf winkels komt er!
Twee plannen koppelen De Helpdesk en de kopgroep bedachten een winkelprogramma van eisen en lieten locatiestudie doen naar het nieuwe winkelcentrum. Samen met de woonen zorgpartijen ontstond toen het idee voor een gecombineerd centrumplan met zo’n 3.000 m² ruimte voor winkels en 750 m² zorgcentrum, zorg- en gewone woningen. Afspraken over het verder uitwerken van het winkelhart ondertekenden alle partijen in een convenant.
Albergen: studie Centrumplan (Arlan / MKB-VP - 2011)
De Helpdesk Winkelvoorzieningen Kleine Kernen is een initiatief van de Kamer van Koophandel Oost Nederland en MKB Midden en wordt financieel mogelijk gemaakt door de beide initiatiefnemers, de provincie Overijssel, de gemeenten Dinkelland, Losser en Tubbergen, Rabobank en de Europese Unie.
IS MEDE MOGELIJK GEMAAKT MET FINANCIERING DOOR: Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland.
