Heb jij je dosis surrealisme al gehad? DOCENTENHANDLEIDING INFORMATIE 1
Utrecht, 2014 Beste docent, Wij hopen u en uw groep binnenkort te mogen verwelkomen in het Centraal Museum, waar u met de groep deelneemt aan het programma Heb jij je dosis surrealisme al gehad? Dit programma is speciaal gemaakt voor de bovenbouw van havo/vwo. Heeft u nog geen bezoek geboekt? Neem dan contact op met onderstaande gegevens of kijk op onze website onder onderwijs. Om het bezoek zo waardevol mogelijk te maken en het prettig te laten verlopen, willen wij u voorafgaand van een aantal zaken op de hoogte brengen. In de bijlagen vindt u daarom de algemene gegevens van het Centraal Museum met routebeschrijving, de huisregels en een docentenhandleiding met beeldpakket dat als voorbereidend lesmateriaal kan dienen. Daarnaast is er een voorbereidende opdracht en een aantal werkingsopdrachten bijgevoegd. Wij wensen u en uw klas alvast heel veel plezier! Als u nog vragen heeft over deze handleiding, het programma of de kosten kunt u met ons contact opnemen. Met vriendelijke groet, Rogier Brom en Kris van Veen Publieksinformatie & Reserveringen dinsdag t/m vrijdag 10.00 - 13.00 uur 030-2362393 /
[email protected] En Team Educatie & Interpretatie Manon van den Berg, Veronique Konings en Sigrid Noordijk
2
Inhoud: 4. 5. 6. 7-8.
Algemene gegevens en huisregels Inleiding in de klas en het programma Achtergrond informatie voor u Opdrachten ter voorbereiding en verwerking
3
Algemene gegevens Het museumbezoek: Als u met uw groep komt, meldt u zich in de hal van het Centraal Museum. In de hal staan de museumdocenten u op te wachten. Zij heten daar de groep welkom. De klas wordt in twee groepen opgesplitst. Het programma start in de hal van het Centraal Museum. Het is handig als de indeling van tevoren bekend is en de groepen redelijkerwijs verdeeld zijn. Reizen naar het museum: Het Centraal Museum is met zowel de fiets als de bus gemakkelijk te bereiken. Het Centraal Museum ligt in het zuidelijke deel van de Utrechtse binnenstad. De parkeermogelijkheden zijn beperkt. De dichtstbijzijnde parkeergarage (Springweg) ligt op 10 minuten lopen van het museum. Met het openbaar vervoer U kunt vanaf NS Utrecht Centraal Station buslijn 2 (RinglijnMuseumkwartier) nemen. U stapt uit bij de halte Centraal Museum. U bent dan bij de ingang van het dick bruna huis en het museum. Het adres van het Centraal Museum is: Centraal Museum Nicolaaskerkhof 10 3512 XG Utrecht T 030- 236 236 2 Het dick bruna huis is een onderdeel van het Centraal Museum in Utrecht Huisregels:
In het Centraal Museum mogen geen jassen, tassen, drank- of etenswaren worden meegenomen. Niet rennen en schreeuwen. Niet aan de kunstwerken zitten. De groep blijft bij elkaar, de leerlingen mogen niet alleen door het museum dwalen.
Verwachtingen t.a.v. docenten/begeleiders: De museumdocenten zorgen voor het verhaal en de begeleiding, de begeleider en docent zorgt voor de orde in de groep. Voor de rust in de groep is het belangrijk dat er niet te veel ouders bij het programma aanwezig zijn. Aan de ouders die meegaan vragen wij of ze tijdens de uitleg niet met elkaar gaan praten en hun mobiele telefoons uitzetten.
4
Docentenhandleiding Inleiding in de klas Voor een geslaagd museumbezoek is het van belang dat de kinderen van tevoren weten wat ze te wachten staat. Wat is het Centraal Museum, hoe lang blijven we daar, hoe moet ik me gedragen in het museum? Hoe gaan we daar naar toe etc.? Maar ook wat gaan we bekijken? Om de leerlingen zo goed mogelijk voor te bereiden kunt u ze het één en ander uit deze handleiding vertellen en/of een voorbereidende opdracht laten doen. Suggesties daarvoor vindt u in deze handleiding. Ook kunt u een beeldpakket downloaden vanaf onze website. Hierin vind u afbeeldingen die uw verhaal kunnen ondersteunen in een PowerPointpresentatie. Kijkt u ook eens op onze website, hier kunt u heel veel informatie over de meest uiteenlopende kunstwerken vinden! Het programma Heb jij je dosis surrealisme al gehad? Groep: bovenbouw havo/vwo Examenprogramma: cultuur van het moderne in de 1e helft van de 20e eeuw, massacultuur in de 2e helft van de 20e eeuw Werkvorm: interactie, samenwerking, opdracht en spel Duur programma: 1 uur Max aan leerlingen: 15 per rondleider min aantal begeleiders: 1 per 15 leerlingen Kosten: €75 per 15 leerlingen incl. entree
J. H. Moesman, Grens, 1950
5
Achtergrondinformatie Ongeveer 90 jaar geleden kwamen een aantal kunstenaars erachter dat er niet één interpretatie van de werkelijkheid mogelijk is, maar dat je deze op verschillende manieren kunt ervaren. Deze kunstenaars waren ervan overtuigd dat het niet ons verstand en de rede zijn die ons leiden in het leven, maar het onderbewuste, onze dromen, fantasieën en driften. Dit onderbewustzijn en de fantasie moeten samensmelten met de rede en het verstand om de echte werkelijkheid bloot te leggen. Deze werkelijkheid wordt daarmee anders, vreemd, niet meer zoals we deze oorspronkelijk kennen en daarmee surrealistisch. Vandaar dat deze kunstenaars zichzelf surrealisten noemden. De surrealisten geloofden dat wanneer het onderbewustzijn en de fantasie voorop gesteld zouden worden dit een ultieme bevrijding van het verstand en de rede zou zijn. Oorspronkelijk begon het surrealisme in Parijs, als een stroming in de literatuur. Al na korte tijd waren er ook beeldend kunstenaars die op een surrealistische manier begonnen te werken. Hun kunst zorgde voor veel opgetrokken wenkbrauwen, want was de werkelijkheid wel zo normaal als iedereen dacht? Wat hield dat eigenlijk in, de werkelijkheid? De surrealisten hebben het beeld van de werkelijkheid voorgoed veranderd en dat maakt ze tot een heel belangrijke groep kunstenaars. De tentoonstelling leent zich voor een speelse en onderzoekende benadering. Een dergelijke benadering staat dan ook centraal in dit programma. Samen met de leerlingen gaat de rondleider in de tentoonstelling op zoek naar hun ervaring van de werkelijkheid, maar vooral ook hun ervaring van het surrealisme. En ervaren, dat gebeurt met al je zintuigen; zien, horen, voelen, ruiken en proeven. Door middel van speelse en onderzoekende opdrachten leren de leerlingen het surrealisme kennen en begrijpen. Daarnaast leren ze dat je je eigen regels kunt maken in de kunst én het gewone dagelijkse leven. Je hoeft niet de grote massa te volgen. Door kritisch na te denken of door anders te kijken naar de wereld om je heen kom je bij nieuwe vormen en ideeën uit.
6
Opdracht ter voorbereiding 1. De surrealisten hebben verschillende methodes en spellen ontwikkeld om het onderbewustzijn zoveel mogelijk aan het werk te zetten en de vrije loop te laten in hun kunstwerken. Ze hoopten met deze methodes en spellen de rede en het verstand uit te schakelen. Deze methodes zullen aan bod komen tijdens de rondleiding, maar het is leuk om als voorproefje op het bezoek alvast één methode uit te proberen met alle leerlingen. Deze methode of spel, zoals de surrealisten het noemden wordt hier uitgelegd. Cadavre Exquis De surrealisten bedachten een spel waarmee ze hun fantasie de vrije loop konden laten gaan. Dit noemden ze 'Cadavre Exquis'. Bij dit spel wordt door een paar kunstenaars samen één tekening gemaakt. Een vel papier wordt in drie of vier delen gevouwen en elke kunstenaar maakt op één stuk van het papier een gedeelte van de tekening. Vervolgens vouwt hij bijna volledig dicht, alleen een stukje van de laatste lijnen moet nog te zien zijn. De volgende kunstenaar ging dan door met tekenen op deze lijnen. Dit gaat zo door totdat iedereen een gedeelte heeft getekend en het werk af is. Op deze manier weet je niet wat degene voor je heeft getekend en zie je dus ook pas wat het geworden is als iedereen een stukje van de tekening gemaakt heeft. Vaak werd bij dit spel gewerkt aan een fantasiewezen zoals op het voorbeeld hieronder, maar als u het vel papier horizontaal vouwt kunnen de leerlingen bijvoorbeeld ook een fantasielandschap maken met elkaar. Deze methode werd door surrealistische dichters en schrijvers ook gebruikt om een surrealistisch verhaal te creëren. In principe is de methode hetzelfde. In plaats van de laatste lijnen zichtbaar te laten voor de volgende kunstenaar, wordt er nu één woord op het volgende gedeelte van het papier gezet waarop men voort moet borduren. Om het werk te bespreken kunnen onderstaande vragen gebruikt worden: Hoe vonden jullie het om deze methode uit te proberen? Waarom denk je dat de surrealisten dit een goede methode vonden om hun kunstwerk te maken? (Deze vraag is alleen passend als u het al kort over de uitgangspunten van het surrealisme heeft gehad) Ga je meer vanuit je onderbewustzijn werken in plaats vanuit rede en verstand met deze methode? Voorbeeld van een getekend 'Cadavre Exquis'
7
Opdrachten ter verwerking 1. In de tentoonstelling bent u wellicht onderstaande installatie van Frank Halmans tegengekomen. De achterkanten van deze wekkers leken op zielig kijkende gezichten. Dit kwam door de mechaniek aan de achterkant van de klokken. Met de leerlingen kunt u onderstaande opdracht doen passend bij dit kunstwerk en de geest van het surrealisme. Opdracht: Ga in het klaslokaal, in de school of op de route van school naar huis zelf op zoek naar gezichten! Maak met je smartphone foto's van alles om je heen waar jij een gezicht in herkent. Kies vervolgens een moment in de les om deze foto's te bespreken. Vragen die u hierbij kunt stellen: Was het een moeilijke of makkelijke opdracht? Ben je door deze opdracht anders naar de wereld om je heen gaan kijken?
Frank Halmans, Sad Machines, 2007 2. Veel kunstenaars in deze tentoonstelling lieten zich bij het maken van hun werk inspireren door dromen. In onderstaande opdracht wordt dit omgedraaid. Opdracht: De leerlingen kiezen ieder hun favoriete kunstwerk uit de tentoonstelling. Via de website van het museum http://centraalmuseum.nl/ontdekken/object/?img_only=1 of via https://www.google.nl/ zoeken ze een afbeelding van het kunstwerk op. De leerlingen verzinnen vervolgens een droom die bij dit kunstwerk past. Deze droom schrijven ze op in de vorm van een verhaal. Let op: voor deze verwerkingsopdracht moeten de leerlingen wel alvast een favoriet kunstwerk hebben uitgekozen in de tentoonstelling en daar de titel en kunstenaar van hebben genoteerd zodat ze deze online terug kunnen vinden! 3. Dromen vormden de belangrijkste inspiratiebron voor de surrealistische kunstenaars. Onderstaande opdracht sluit hier goed bij aan. Opdracht: De leerlingen schrijven ieder in korte bewoording op een blaadje wat ze vannacht of recent hebben gedroomd. Hussel alle opgevouwen blaadjes door elkaar en laat vervolgens elke leerling een blaadje uit de stapel pakken. Vervolgens maken de leerlingen een kunstwerk (het is aan u of dit in de vorm van een tekening, collage, schilderij, foto etc. gebeurd) bij de droom die zij hebben getrokken uit de stapel.
8
