Hart van Brabant - netwerk met energie samen werken aan een vitaal leisure landschap

Hart van Brabant - netwerk met energie ‘samen werken aan een vitaal leisure landschap’

Hart van Brabant – netwerk met energie ‘samen werken aan een vitaal leisure landschap’

Hart van Brabant – netwerk met energie 'samen werken aan een vitaal leisure landschap' 31 mei 2012

Partijen gemeente Dongen gemeente Gilze en Rijen gemeente Goirle gemeente Hilvarenbeek gemeente Loon op Zand gemeente Oisterwijk gemeente Tilburg gemeente Waalwijk waterschap De Dommel waterschap Aa en Maas waterschap Brabantse Delta


Voorwoord

maar ook een fors groeipotentieel kent voor nog meer mooie initiatieven.

Een vitaal, mooi, afwisselend leisure landschap. Dat is waar Hart van Brabant voor staat! Voor u ligt het samenwerkingsdocument van de regio Hart van Brabant en drie waterschappen voor een vitaal leisure landschap. Dit document maakt duidelijk wat onze ambities zijn, maar vooral ook hoe wij als netwerk met energie samen met anderen deze ambities willen realiseren.

namens de regio Hart van Brabant, Marieke Moorman, wethouder gemeente Tilburg

De overheden binnen de regio Hart van Brabant werken reeds in diverse samenwerkingsverbanden en op diverse terreinen samen. Het is onze nadrukkelijke wens om ook ondernemers, onderwijs, omgevingspartners en burgers ruimte te bieden om bij te dragen aan een vitaal leisure landschap en dus onderdeel te laten vormen van het netwerk met energie. Door samen te werken en nieuwe verbindingen aan te gaan, creëren we energie, bereiken we meer en laten we de som meer zijn dan de afzonderlijke delen. Deze uitnodiging staat en zal door mij actief worden uitgedragen. Ik zie het netwerk nadrukkelijk als een groeimodel waarbij méér spelers een groter netwerk met energie maken en daarmee de kans op kwaliteit en vitaliteit wordt vergroot. In een vitaal leisure landschap kunnen we immers niet zonder. Juist ruimte en draagvlak voor initiatief, ondernemerschap en verbinding bepaalt de kwaliteit van en het draagvlak voor een vitaal leisure landschap. Vol energie gaat de samenwerking binnen Hart van Brabant de komende jaren op weg naar een vitaal leisure landschap. Voorliggend document vormt de aftrap om gezamenlijk te werken aan een netwerk dat reeds een sterke basis heeft,

5


6


Samenvatting

9

1

Hart van Brabant is bijzonder

11

2

Onze ambitie

15

3

Aan het werk

19

4

Samenwerking

23

5

Inzet

27

7


8


andere Brabantse regio's door deze sterke leisure sector in een gevarieerde groene en dorpse omgeving.

Samenvatting Netwerk met energie Hart van Brabant bruist en barst van de ambities. Met de voorliggende aanbieding presenteert de regio haar ambities voor een vitaal leisure landschap: Hart van Brabant: samen werken aan een vitaal leisure landschap

De acht gemeenten en drie waterschappen die aan het Hart van Brabant zijn verbonden, brengen met vitaal leisure landschap de programma's Leisure Boulevard en Groene Mal (plus) samen, gericht op vier thema's: leisure landschap, groen-blauwe opgave, stad-land relaties en landbouw.

Onze ambitie Vitaal leisure landschap moet de verbinding en interactie tussen leisure en een vitaal landschap versterken: het ontwikkelen van één samenhangende robuuste landschappelijke omgeving in goede samenhang en samenwerking met de gerichte economische en maatschappelijke ontwikkeling van de sector leisure in Hart van Brabant. Een ontwikkeling die de gebruikswaarde benut, de belevingswaarde voedt en toekomstwaarde voor de regio creëert.

De regio wil deze ambities samen met ondernemers, onderwijs, omgevingspartners en bewoners realiseren, zonder de bestuurlijke drukte te vergroten of de bestuurlijke effectiviteit te laten afnemen. De regio wil dan ook (1) de bestaande samenwerkingsverbanden binnen Hart van Het samenwerkingsverband Hart van Brabant bestaat uit de Brabant juist daarvoor effectief inzetten. Daarnaast wil de gemeenten Dongen, Gilze en Rijen, Goirle, Hilvarenbeek, Loon regio (2) ondernemers, onderwijs, omgevingspartners en op Zand, Oisterwijk, Tilburg en Waalwijk, en de waterschappen bewoners activeren en faciliteren zodat zij eigen doelen De Dommel, Aa en Maas en Brabantse Delta. Zij willen het kunnen realiseren en daadwerkelijk kunnen bijdragen aan netwerk versterken met ondernemers, onderwijspartijen en onze ambities. Onze intentie is dat het gezamenlijke ambities omgevingspartners (3 o’s) uit de regio, zoals terreinbeherende worden. organisaties en ZLTO. Trekpleisters in een gevarieerde en vitale omgeving De regio Hart van Brabant biedt een aantal locaties en attracties met een aantrekkende werking binnen en buiten de regio, in een aantrekkelijk en divers landschap, met duurzame ondernemers, contrasten tussen stad en land en een sterke zorg-, onderwijs- en cultuursector. Hart van Brabant heeft dus een excellent verblijfsklimaat. De regio onderscheidt zich van

De regio kiest social innovation als rode draad in haar werkwijze. In drie fasen aan de slag Hart van Brabant wil in drie fasen aan de slag: 1. Het smeden van een brede streekalliantie, waarin naast de overheden ook onderwijs, ondernemers en

9


omgevingspartners een actieve rol krijgen en commitment voor de doelen ontstaat. 2. Naast het smeden van deze streekalliantie willen we direct aan de slag met laaghangend fruit (projecten op de korte termijn): de uitvoering van bestaande projecten met een regionale context. Dit zijn in ieder geval de projecten die op dit moment geïnitieerd worden vanuit de Groene Mal Plus (zoals ontwikkeling Leijkant), de Leisure Boulevardprojecten, Groene Kamer en Beeldverhaal Langstraat. De afronding van eventuele revitaliserings- en reconstructieprojecten wordt ook meegenomen. 3. Aan de slag met projecten die volgen uit de brede streekalliantie (vanaf 2014): eerst elkaar leren kennen en leren samenwerken ('samen aan de slag'), en later vol met elkaar in touw ('samen op stoom'). Organisatiestructuur en benodigde inzet De regio Hart van Brabant kiest ervoor om het beleid en de uitvoering voor een vitaal leisure landschap te scheiden. Met het beleid stellen wij de kaders vast waarbinnen wij via de projecten de ambities waar kunnen maken. Het beleid zal door de overheden vastgesteld worden, de projecten zullen van ons allemaal zijn. Voor de uitvoering is enerzijds inzet van menskracht nodig en anderzijds budgetten voor het proces en de projecten. Betrokken partijen leveren hieraan allemaal een bijdrage. De provincie wordt tevens om een bijdrage gevraagd.

10


•

1

Hart van Brabant is bijzonder • Het speelveld van de regio Hart van Brabant wordt gevormd door het geografisch centrale gebied van Brabant: met een zachte begrenzing gevormd door het grondgebied van de gemeenten Dongen, Gilze en Rijen, Goirle, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Oisterwijk, Tilburg en Waalwijk. In de regio Hart van Brabant wonen ongeveer 400.000 inwoners. De regio heeft aantrekkelijke dorpen en een tweetal grotere stedelijke concentraties, te weten Tilburg (ruim 200.000 inwoners) en Waalwijk (ruim 45.000 inwoners). De regio Hart van Brabant onderscheidt zich van andere Brabantse regio's door een sterke leisure sector binnen een gevarieerde groene en dorpse omgeving. Deze gevarieerde omgeving heeft een sterke relatie met het textiel- en leerverleden van de regio. De verbinding tussen platteland (levering grondstoffen voor bedrijven) en stad (productie) is van oudsher sterk aanwezig.

Stedelijke centra, zoals cultuur-, industrie- en onderwijsstad Tilburg met haar grote aanbod van musea, festivals en uitgaansgelegenheden, en Waalwijk, inclusief haar centrum, meubelboulevard en jachthavens. Groot aanbod van golfbanen, met name in Gilze en Rijen.

Deze attracties gezamenlijk bieden de mogelijkheid om het thema vrije tijd - leisure - een rode draad te laten vormen binnen Hart van Brabant. Leisure kan daarmee een bepalend element vormen in het fysieke en maatschappelijke landschap van Hart van Brabant. … in een aantrekkelijk landschap Deze trekpleisters liggen in een aantrekkelijke omgeving. De diversiteit aan landschappen is in Hart van Brabant groot. Stuifduinen en heidegebied, slagenlandschappen op de overgang van klei- naar zandgronden, open rivierlandschappen, beekdalen, klein- maar ook grootschalige landbouwgebieden en de bosrijke landgoederengordel op de grens met België.

Het mozaïek aan landschappen, met de verwevenheid van verschillende functies, vormt een karakteristiek en daarmee Trekpleisters… kracht van dit gebied. Een bijzonderheid hierbij is dat in dit De regio Hart van Brabant biedt een aantal locaties en gebied de verdeling stad - landbouw - natuur ongeveer gelijk attracties met een aantrekkende werking binnen en buiten de is. regio: • Attractieparken, zoals Efteling en Beekse Bergen; De oorsprong van het mozaïek van landschappen wordt • Natuurgebieden, zoals Nationaal Park Loonse en mede gevormd door het element water, dat prominent Drunense Duinen, Natte Natuur Parel Westelijke aanwezig is in Hart van Brabant. Met natuurlijke beekdalen, Langstraat, Nationaal Landschap Het Groene Woud, gegraven kanalen en een variatie in droge (zoals de Loonse de Kampina, de Oisterwijkse bossen en vennen, de en Drunense Duinen) en natte natuurgebieden (zoals de Regte Heide/Riels Laag en het Kempenland-West; 11


vier economische clusters (Care Avenue) binnen Midpoint Brabant. In de gehele regio wordt basis en voortgezet onderwijs aangeboden. De kennisinstituten in Hart van Brabant leiden studenten op in vooral alfa- en gammawetenschappen en de creatieve en culturele sector, zoals dans en muziek. En dat alles op een zeer hoog niveau. Daarnaast heeft de regio een aantrekkelijk en veelzijdig cultuuraanbod waar de inwoners van de regio maar ook ver … met duurzame ondernemers De sector landbouw is een sector waarin ondernemers zoeken daar buiten op af komen en van genieten. De regio huisvest kunstenaars en instellingen van naam en faam, heeft musea, naar nieuwe, meer duurzame bedrijfsvoering. Agrarische galeries, muziekpodia, theaters en festivals (festival Mundial, ondernemers in Hart van Brabant worden steeds duurzamer door input van buiten het bedrijf – zoals kunstmest, water en Oisterwijk Sculptuur) die grote bekendheid genieten. Bovendien biedt de stad Tilburg hoogwaardig bestrijdingsmiddelen – zo efficiënt mogelijk te gebruiken (geïntegreerde landbouw) of door er zo min mogelijk van te kunstvakonderwijs, waardoor de stad en de regio barst van gebruiken (biologische landbouw). Bovendien combineren ze het talent. veel vaker hun bedrijfsvoering met nevenactiviteiten. Deze De regio gaat zich inzetten om deze kwaliteiten, die veelal manier van ondernemen maakt het buitengebied aantrekkelijk. aanwezig zijn in de stedelijke centra, te verbinden met hun omgeving. Daardoor ontstaan vernieuwende … contrasten tussen stad en land samenwerkingsvormen en concepten die het landschap en De situering van de steden Tilburg en Waalwijk in Hart van de regio kunnen versterken. Brabant, met omliggende landelijke gemeenten, zorgt voor een contrasterend, maar samenhangend geheel van stad… en dus een excellent verblijfsklimaat land, dynamiek van de stad – landelijke rust en Wij kunnen dus stellen dat door de combinatie van de landbouwactiviteiten die gericht zijn op het aantrekken van aanwezigheid van historische dorpen, twee steden met de stedelijke consument, zoals speel- en zorgboerderijen, centrumvoorzieningen, veel cultuur en goed onderwijs, boerderijwinkels en streekproducten. Een goed voorbeeld is prachtige natuur en internationaal vermaarde attractieparken het Land van de Hilver. (Efteling en Beekse Bergen) de regio een excellent verblijfsklimaat heeft. Dat maakt ook dat de regio een grote … en een sterke zorg-, onderwijs- en cultuursector aantrekkingskracht heeft op bezoekers. De zorgsector binnen onze regio is een sterke economische sector in Hart van Brabant en is aangewezen als één van de Langstraat en de Oisterwijkse Bossen en Vennen) is een grote diversiteit aan (grond)watersystemen aanwezig. Een bijzonder fenomeen in het noordelijke deel van Hart van Brabant wordt gevormd door de “naad van Brabant” : op de overgang tussen klei en zand komt ter hoogte van de Langstraat het diepe grondwater aan het oppervlak waardoor bijzondere natuur een plek heeft gevonden in onder meer de Langstraat.

12


Waar het goed samenwerken is Het samenwerkingsverband binnen Hart van Brabant bestaat op dit moment uit de gemeenten Dongen, Gilze en Rijen, Goirle, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Oisterwijk, Tilburg en Waalwijk, en de waterschappen De Dommel, Aa en Maas en Brabantse Delta. Samen vormen zij op dit moment het team van ‘spelers’ binnen het netwerk met energie. Dit samenwerkingsverband werkt intensief samen met de provincie, onder andere via het Regionaal Ruimtelijk Overleg (RRO). Onderstaand noemen we een aantal samenwerkingsverbanden die een nauwe relatie hebben met dit netwerk met energie. Nadrukkelijk is de wens aanwezig om ons samenwerkingsverband ook met ondernemers, onderwijspartijen en omgevingspartners, zoals terreinbeherende organisaties en ZLTO, te versterken. … zoals in de Leisure Boulevard Wij werken binnen de regio met Leisure Boulevard al samen. Leisure Boulevard zet Hart van Brabant op de kaart als leisure-topregio. Deze ambitie wordt gerealiseerd door zorg te dragen voor een optimaal ondernemersklimaat voor bestaande en nieuwe ondernemers. De Leisure Boulevard maakt onderdeel uit van Midpoint Brabant. Midpoint is het Regionaal Economisch Samenwerkingprogramma van de regio Hart van Brabant. In dit programma werken overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven samen aan het profileren van Hart van Brabant als de regio die social innovation tot het hart van zijn economische ontwikkeling heeft verklaard.

13


… en de Groene Mal (Plus) Tien Brabantse bestuurders - Brabantse Milieufederatie, Brabants Landschap, Natuurmonumenten, Milieuwerkgroep WNM Tilburg, afdeling Tilburg-Oisterwijk van de Zuidelijke Landen Tuinbouworganisatie, provincie Noord-Brabant, waterschappen De Dommel en Brabantse Delta, gemeenten Tilburg en Oisterwijk - werken samen onder de noemer de Groene Mal. Binnen de Groene Mal worden natuur- en waterprojecten in en rondom Tilburg gerealiseerd. In 2006 is de Groene Mal opgeschaald door een intentieverklaring tussen de gemeenten Dongen, Gilze en Rijen, Goirle, Loon op Zand, Oisterwijk en Tilburg (Groene Mal Plus). Hiermee is de bereidheid uitgesproken om samen te werken aan een ecologische structuur die de gemeentegrenzen overschrijdt. Een werkagenda voor de regionale samenwerking De werkagenda geeft uitwerking aan de eerder opgestelde strategische visie van Hart van Brabant en geeft richting aan wat de acht samenwerkende gemeenten gaan doen om een nog sterkere innovatieregio te worden. De ambitie van de regio is in de werkagenda vertaald in vier inhoudelijke doelen. Het doel dat relevant is voor vitaal leisure landschap is het uitbouwen van de vrijetijdseconomie en creatieve bedrijvigheid in de vorm van een levensechte, herkenbare en verbindende Leisure Boulevard van Waalwijk via Tilburg (N261) tot en met Hilvarenbeek richting 's-Hertogenbosch. De boulevard moet verbonden worden met extensieve vormen van recreatie, in een aantrekkelijk landschap, en door ontwikkeling van de hele regio als verblijfsomgeving.

landschappelijke samenhang en het accentueren van verschillen tussen landschappen en de overgangen tussen landschappen. Deze visie wordt vertaald in concrete activiteiten en projecten, die op hun beurt weer input vormen voor het uitvoeringsorgaan vitaal leisure landschap (zie hoofdstuk 4). Deze visie vormt het kwaliteitskader waar activiteiten in het landelijk gebied aan worden getoetst. Tenslotte: de Structuurvisie Hart van Brabant in de maak Hart van Brabant legt zich in 2012 en 2013 toe op het realiseren van een gezamenlijke, regionale structuurvisie die gaat functioneren als leidraad voor ruimtelijke ontwikkelingen en opgaven. Deze structuurvisie biedt te zijner tijd de kaders bij de vraag 'Wat is waar gewenst?' In het proces voor het opstellen van deze structuurvisie zal het onderwerp 'vitaal leisure landschap' ook worden meegenomen.

Een landschapsvisie in ontwikkeling Vanuit de regionale samenwerking is reeds een regionale landschapsvisie opgesteld. Deze is gericht op stad-land overgangen, natuurverbindingen, het versterken van de

14


2

In Hart van Brabant is verder een groot aantal wateropgaven die te maken hebben met te veel of juist te weinig water, met de waterkwaliteit en met waterveiligheid. Met opgaven zoals het voorkomen of oplossen van verdroogde natuurgebieden Onze ambitie en wateroverlast in stedelijk gebied zijn ook de waterschappen zowel in het stedelijke als landelijke gebied In de vorige hoofdstukken hebben wij ons als Hart van Brabant actief. Om in te kunnen spelen op al deze ontwikkelingen is gepresenteerd. Vanuit deze bestaande regionale samenwerking nodig, die verder gaat dan alleen de samenwerkingsverbanden en speerpunten willen wij gemeenten en waterschappen. Het op orde hebben van het doorbouwen om de verbinding tussen de economische watersysteem vormt een stabiele en noodzakelijke basis van drager leisure en de kracht van ons landschap te versterken. In een vitaal (leisure) landschap. dit hoofdstuk presenteren wij deze ambitie. We zien een aantal grote uitdagingen Om als netwerk met energie ook in de toekomst duurzaam te kunnen groeien, staan we in de regio Hart van Brabant voor een aantal grote uitdagingen en belangrijke vraagstukken. Zo daagt de economische situatie waarin wij ons bevinden ons uit om nieuwe verdienmodellen te zoeken voor ons platteland. Immers, de tijd waarin je relatief makkelijk ergens subsidie voor kreeg, is voorbij. Bovendien vraagt de energiecrisis om oplossingen die ruimtelijk enorme impact hebben maar ook kansen bieden, bv door te koppelen aan landschaps/waterparken. Dergelijke ontwikkelingen roepen meteen de vraag op of we in staat zullen zijn om te blijven investeren in het waardevolle landschap, wetende dat de (publieke) middelen beperkt zullen zijn. Welke gevolgen heeft dit in relatie tot de stedelijke footprint in de regio en het belang van de waardevolle natuur in de rustige omgeving als tegenhanger van de stedelijke dynamiek? Kan het fijnmazige mozaïek van onze regio in stand gehouden worden en van hoge kwaliteit zijn?

Op sociaal vlak liggen er grote opgaven met betrekking tot een evenwichtige bevolkingsopbouw (groei versus krimp, sociale samenhang), leefbaarheid van stad en platteland, integratie en veiligheid. Daar zetten wij de volgende ambitie tegenover: versterken van interactie tussen landschap en leisure In Hart van Brabant wordt steeds duidelijker dat leisure en landschap elkaar kunnen en moeten versterken. Voor een vitaal landschap is een vitale leisure sector noodzakelijk en een vitale leisure sector is gebaat bij een vitaal landschap. Het is juist deze verbinding en interactie waar wij een extra impuls aan willen geven. Met ons netwerk met energie voor een vitaal leisure landschap willen wij de ingezette samenwerking en het bereiken van de beleidsdoelen dan ook versterken gericht op deze verbinding en interactie. Wij willen de duurzame verbinding tussen onze leisure kracht en onze landschappelijke kwaliteiten versterken. Daarmee komen ook de programma's voor de Leisure Boulevard en de Groene Mal (Plus)samen. Ons doel is dat de som meer wordt dan het geheel der delen.

15


Dat doen we met social innovation Binnen onze regio wordt samengewerkt vanuit een economische kracht op basis van kennisontwikkeling en een nieuwe manier van organisatie en het leggen van verbindingen. Dit wordt ‘social innovation’ genoemd. Wij kiezen dan ook voor social innovation als rode draad in onze werkwijze. Met deze werkwijze gaan we op zoek naar nieuwe samenwerkingsverbanden en slimme combinaties om maatschappelijke problemen op te lossen. We borduren daarbij voort op de werkwijze zoals we deze kennen vanuit de reconstructie- en gebiedscommissies (zie navolgende paragraaf). Een goed voorbeeld van een nieuwe vorm van samenwerken betreft de Green Deal die zeer recent is gesloten voor de Natte Natuurparel de Westelijke Langstraat (zie kader).

Voorbeeld: LTO en Staatsbosbeheer hebben een Green Deal gesloten die zich richt op de nieuwe samenwerkingsvormen tussen landbouw en natuur. Het Ministerie van EL&I opereert als financier op de achtergrond. Het doel is om in gezamenlijkheid nieuwe, mogelijk innovatieve vormen van samenwerking te ontwikkelen tussen landbouw en natuur, waarin ecologie en economie met elkaar in balans zijn. Voor beide partijen moet er iets te halen en te brengen zijn. Afgesproken is om in de vier regio’s van SBB te starten met zogenaamde ateliers, waaronder Westelijk Langstraat. Thema’s die zeker aan de orde komen zijn de verschillende organisatorische zaken (operationeel, juridisch, administratief, aansprakelijkheid, werkverdeling etc.), het ontwikkelen van verdienmodellen en de zoektocht naar andere mogelijkheden van landgebruik, met aandacht voor regelgeving, ruimtelijke ordening en andere zaken.

Hierbij maken we gebruik van bestaande werkwijzen Vanuit de provincie is in 2012 een nieuwe koers ingeslagen voor een vitaal en toekomstbestendig platteland. Belangrijke reden hiervoor was de sterke wens van bestuurders om de ‘bestuurlijke drukte’ te verminderen. Dit betekent dat wij op zoek zijn gegaan naar slimme combinaties om het aantal bestuurlijke overleggen te beperken. Onderdeel van de nieuwe koers van de provincie is dat afscheid wordt genomen van de reconstructie- en gebiedscommissies die de afgelopen jaren binnen onze provincie actief zijn geweest. Wij spreken onze waardering uit over het goede werk van deze commissies in de afgelopen jaren. Verder willen wij de kennis en ervaring die in de loop van de jaren is opgebouwd in deze commissies zeker niet laten verdwijnen. Wij hebben met diverse mensen gesproken die direct betrokken waren bij de reconstructie- en gebiedscommissies en daaruit kwamen twee sterke punten naar voren, die betrekking hebben op de werkwijze: 1. Er is een sterke focus op uitvoering: projecten realiseren, zodat er zichtbaar voortgang wordt geboekt, zoals de projecten Lobelia, Overdiepse Polder en landschapspark Moerenburg. 2. Er is een zeer goed functionerend netwerk van overheden, onderwijs, ondernemers en omgevingspartners, die op bestuurlijk niveau met elkaar afspraken maken. Deze manier van werken spreekt ons zeer aan en willen wij de komende jaren continueren èn verder versterken. Dat wil de regio Hart van Brabant doen door op een vernieuwende wijze te gaan samenwerken. De rol, kansen en verantwoordelijkheden van de ‘andere o’s' worden daarbij groter dan voorheen. We zullen meer dan voorheen ‘schouder

16


aan schouder’ in processen optrekken. Centraal hierbij is het principe van ‘uitnodigingsplanologie’ . De rol van de regio is daarbij de ‘spin in het web’.

Belangrijke ambitie binnen het programma van de Leisure Boulevard is om vrijetijdseconomie en de creatieve bedrijvigheid in de vorm van een levensechte, herkenbare en verbindende Leisure Boulevard verder uit te bouwen. Verbinding van dagattracties en festiviteiten met extensieve vormen van recreatie in de regio biedt kansen om met het Hart van Brabant een compleet aanbod te bieden en de regio interessant te maken voor meedaagse verblijfsrecreatie. Dat kan weer een impuls zijn voor zowel de economie als het culturele leven in de dorpen en steden.

Deze ontwikkelingen bieden Hart van Brabant een goede kans om haar samenwerkingsverbanden waar mogelijk te intensiveren op het gebied van vitaal platteland, vertaald naar de kansen en ambities specifiek voor dit gebied. Daarbij zien wij het samenwerken met, en faciliteren van andere partijen als onze grootste ambitie. Ondernemers, onderwijs, omgevingspartners en bewoners willen wij meenemen in ons proces, en een plek geven om eigen doelen te koppelen aan Wij zijn van mening dat deze beide programma’s elkaar onze ambities en ze daardoor ook werkelijk te realiseren. kunnen versterken. Daarom kiezen wij ervoor om deze programma’s samen te voegen in een nieuw programma: En maken we gebruik van bestaande structuren vitaal leisure landschap. Wij willen het komende jaar gebruiken Zoals aangegeven willen wij bestuurlijke drukte zoveel mogelijk om deze samenvoeging tot stand te brengen. voorkomen. Daarom hebben wij ervoor gekozen om een bestaande organisatie uit te breiden en daarbinnen twee De organisatiestructuur van de Groene Mal Plus is hiervoor de programma’s samen te brengen. basis. Deze organisatiestructuur wordt uitgebreid, zowel thematisch als organisatorisch (met gemeenten Hilvarenbeek, De bestaande organisatiestructuur die we willen uitbreiden Goirle, Waalwijk, de Leisure Boulevard en andere organisaties). betreft die van de Groene Mal (Plus). Deze organisatie is Dit leidt dan tot een ‘vernieuwde’ organisatiestructuur: beschreven in hoofdstuk 2. Het programma van de Groene ‘Uitvoeringsorgaan vitaal leisure landschap’. Deze nieuwe Mal (Plus) is er op gericht om natuur te behouden en te organisatiestructuur wordt in hoofdstuk 4 verder uitgewerkt en ontwikkelen èn verstedelijking te sturen. Hierbij worden stad en toegelicht. land in relatie tot elkaar beschouwd, waardoor natuurgebieden en ecologische verbindingszones ontstaan die niet alleen van groot belang zijn voor de natuur, maar ook voor de recreant. Bovendien dient de Groene Mal (Plus) flexibel genoeg te zijn om te kunnen meebewegen met toekomstige ontwikkelingen van de steden en dorpen.

17


18


3

Aan het werk We werken binnen een viertal thema’s Hart van Brabant bruist en barst van de ambities. Onze ambities van voor een vitaal leisure landschap concentreren zich op het moment rond een centraal thema: Hart van Brabant: Samen werken aan een vitaal leisure landschap Dit thema wordt in dit hoofdstuk verder uitgewerkt. Echter, vitaal platteland is een veel breder onderwerp dan alleen leisure en landschap. Daarom kiezen wij naast dit centrale thema, nog drie extra thema’s waarbinnen wij als regio projecten willen realiseren. Samen komen wij dan tot de volgende vier thema's: 1. Leisure landschap 2. Groen-blauwe opgave 3. Stad-land relaties 4. Landbouw

Ook vrijetijdsbesteding en cultuur valt in hart van Brabant onder de noemer 'leisure'. Doordat er meerdere leisuretrekpleisters aanwezig zijn in Hart van Brabant biedt dat de mogelijkheid om het landschap met deze trekpleisters te verbinden door enerzijds fysiek de verbinding te bieden (infrastructureel), maar ook door de inrichting en structuren van landschap en leisure locaties op elkaar te laten aansluiten. 2. Groen-blauwe opgave Naast de economische dragers voor het leisure landschap is de ondergrond en ecologie van de omgeving een belangrijke drager. Water-, natuur- en landschapsambities zijn de basis voor een goed gefundeerde toekomst van Hart van Brabant. De regio werkt aan het vergroten, versterken en verbinden van het netwerk van water, natuur en landschap (de ecologische structuur) en het versterken van de biodiversiteit.

In Hart van Brabant zijn er de nodige wateropgaven voor de lange termijn: inspelen op klimaatontwikkelingen (wateroverlast en zoetwatervoorziening), waterveiligheid, waterkwaliteit. Bovendien wordt het nationale Deltaprogramma van steeds grotere betekenis voor Hart van Brabant. Niet alleen voor de noordelijke gemeenten aan de Het is voor de regio de uitdaging om juist de verbinding tussen Maas, maar óók voor de zuidelijker gelegen gemeenten in de deze thema's te versterken en daarmee de ambities van de regio. In de komende jaren tot 2015 wordt in het regio te realiseren. Deltaprogramma stap voor stap gewerkt naar een nationale beslissing over de wateropgaven voor de toekomst. 1. Leisure landschap Leisure landschap verbindt op een duurzame wijze de thema's 3. Stad-land relaties landschap en leisure, waardoor een mozaïek van stad en land Tilburg en Waalwijk hebben met alle omliggende, landelijke ontstaat. Hierbinnen zijn trekpleisters met elkaar verbonden gemeenten een relatie die ontstaat door de interactie via door een aantrekkelijk landschap, bestaande uit kleinschalige bewoners (forens, bewoner, recreant) en via (incidentele) recreatie, cultuur, natuur en duurzame landbouw. bezoekers aan het gebied. Het verbinden van stad en

19


(platte)land moet zorgen voor het combineren van krachten zonder dat de individuele waarden van één van beiden verloren gaat. De unieke identiteit van beiden zorgt juist voor interactie, de energie om kennis en projectinitiatieven uit te wisselen. Natuurpoorten, stadslandbouw en ommetjes zijn voorbeelden van projecten die deze relatie kunnen versterken. 4. Landbouw Landbouw komt in Hart van Brabant in een aantal facetten prominent naar voren: verbrede landbouw, zorglandbouw en op een aantal plekken waar het landschap de ruimte biedt, ook grootschalige landbouw. Op enkele plaatsen zoekt de landbouw ook zelf naar een verbinding met de recreant, een goed voorbeeld daarvan is het samenwerkingsverband ‘Rondje Slagenland’. Landbouw in Hart van Brabant biedt kansen voor het aangaan van combinaties met kunst, cultuur, onderwijs en/of zorg. Stadslandbouw (verbrede landbouw, buurtmoestuinen) brengt de voedselproductie naar de stedeling.

3. Projecten die volgen uit het de brede streekalliantie (vanaf 2014): eerst elkaar leren kennen en leren samenwerken ('samen aan de slag'), en later vol met elkaar in touw ('samen op stoom'). Hart van Brabant heeft dan ook de ambitie om in samenwerking met partners binnen de andere 3 o’s (onderwijs, ondernemers en omgevingspartners) nieuwe, innovatieve projecten op te zetten. Financiering van deze projecten zal in de toekomst voornamelijk afkomstig zijn van de initiatiefnemers, waarbij de overheid als facilitator optreedt, door het meedenken en het beleidsmatig ruimte bieden waar mogelijk voor initiatieven. Dit kunnen zowel uitvoerings- als procesprojecten zijn. 1 juli 2012

1 januari 2013

1 januari 2014

smeden streekalliantie

laaghangend fruit

Uitvoeringsstrategie samen aan de slag Het Hart van Brabant wil aan de slag met: 1. Het smeden van een brede streekalliantie, waarin naast samen op stoom de overheden ook daadwerkelijk onderwijs, ondernemers, omgevingspartners een actieve rol krijgen en commitment voor de doelen ontstaat. 2. Laaghangend fruit (projecten op de korte termijn): de uitvoering van bestaande projecten met een regionale context. Dit zijn in ieder geval de projecten die op dit Belangrijk is dat de projecten aansluiten bij de vier thema’s moment geïnitieerd worden vanuit de Groene Mal (Plus) van Hart van Brabant en dat projectinitiatieven uiteindelijk en de Leisure Boulevard. Eventuele afronding van daadwerkelijk leiden tot uitvoering. Deze aanpak vraagt om Reconstructieprojecten wordt ook meegenomen. een programmatische aanpak, waarin op jaarbasis nieuwe

20


projecten kunnen worden toegevoegd en ook projecten kunnen worden afgevoerd. Voorbeeld visie Leijkant Voor het gebied Leijkant (ingesloten door de A58, bedrijventerrein Katsbogten, Bels Lijntje, Zandeind en Kwade Hoek) is in 2011 door diverse belanghebbende partijen een visie opgesteld. Deze is onlangs in gemeente Tilburg en in gemeente Goirle vastgesteld. Waterschap Brabantse Delta heeft ook ingestemd met deze visie als basis voor verdere uitwerking van hun doelen. De essentie van de visie is dat natuur en landschap wordt ontwikkeld met behoud van het (half)open agrarische karakter van het gebied. De basis voor de visie is sterk geënt op het historisch landschapsbeeld van medio 19e eeuw, waarin de verschillende functies van het gebied zich duidelijk laat aftekenen. De visie is tot stand gekomen via een unieke vorm van samenwerking c.q. burgerparticipatie. Zowel overheid (gemeente Goirle, gemeente Tilburg, provincie Noord Brabant en Waterschap Brabantse Delta) als burgers (familie van Eijck) als ook de ZLTO, de Brabantse Milieu Federatie en het Brabants Landschap zijn betrokken geweest bij het opstellen van de visie. Dat is zeker in deze tijd een unieke gebeurtenis te noemen. De gemeente Tilburg, de gemeente Goirle, Waterschap Brabantse Delta en de familie Van Eijck hebben aangegeven een groot deel van deze visie ook daadwerkelijk te gaan realiseren. Landgoed De Leijkant laat de agrarische, natuur-, waterschapsen woondoelen zo optimaal mogelijk naast elkaar functioneren. Ter uitvoering van een groot deel van deze visie is een gebiedscontract gesloten tussen familie Van Eijck, gemeente Tilburg, Waterschap De Brabantse Delta en gemeente Goirle.

Projecten voor de korte termijn Als netwerk met energie willen wij zeker niet ‘alleen maar vergaderen’. Nee, wij gaan direct aan de slag. Wij noemen hier een paar projecten die wij op korte termijn in dit kader willen oppakken: • Projecten Groene Mal Plus: Leemkuilen-Vennen, Leijkant (zie voorbeeld) en de Wildertse Arm; • Projecten Leisure Boulevard; • Stadslandbouw project Noordoost Tilburg en het leggen van een koppeling met Land van Zand; • Beeldverhaal Langstraat (particulier initiatief); • De Groene Kamer; • Stedelijk watersysteem Tilburg, als mede drager voor klimaatbestendigheid en burgerbewustzijn (samenwerkingstraject gemeente Tilburgwaterschappen). Andere mogelijke projecten Daarnaast zullen wij hard gaan werken aan het smeden van een streekalliantie. Het doel hiervan gaat verder dan 'alleen uitvoeren van projecten', maar het gaat juist om de slimme samenwerkingsverbanden en allianties (social innovation). Daarbij gaan we op zoek naar projecten die op regionale schaal een goede bijdrage hieraan leveren (en dus niet op lokale schaal). Een van de aandachtspunten hierbij is dat we niet alleen kijken naar de waarde van een project voor et vitale leisure landschap, maar of er ook sprake is van een verdienmodel (denk aan het voorbeeld van de Green Deal voor de Westelijke Langstraat). Wij noemen hier een aantal voorbeelden van dergelijke projecten op regionale schaal, waarbij wij graag de anders o's willen uitnodigen om te komen met concrete projectvoorstellen:

21


o

o

o

o

o

Projecten voorkomend uit de gemeenschap. Een goed voorbeeld hiervan zijn de iDOP's, want deze zijn ontstaan binnen de diverse dorpsgemeenschappen; Verbrede landbouwprojecten, bijv. door recreatieve routes te koppelen aan agrariërs die hier binnen hun bedrijf nevenactiviteiten hebben ontwikkeld (zie ook het volgende punt); Slimme koppelingen van natuur, cultuurhistorie en social media, waar je het verhaal verteld van de omgeving waarin je bent. Denk hierbij aan het gebruik van QR codes (codes die je kunt scannen met je smartphone), maar ook andere vernieuwende en verfrissende manieren van informatievoorziening, bijv. door het gebruik van webcams bij natuurgebieden (bijv. gericht op nesten) of boerderijen (bijv. gericht op de stal); Het regio-breed aanpakken van de werkwijze rondom natuurpoorten, om een goede spreiding van bezoekers te bewerkstelligen (aantrekkelijke ideeën voor buiten de weekenden, goede informatie en bewegwijzering, etc); Verbinden van individuele belangen van een ondernemer of organisatie, naar een regionaal belang waardoor een meerwaarde ontstaat, zoals het verbinden van naastgelegen landgoederen tot een landgoederenzone.

22


4

Samenwerking Samenwerken binnen de regio Samenwerking is cruciaal voor het succes van Hart van Brabant. Wij bouwen voort op de reeds bestaande samenwerking tussen gemeenten, provincie en waterschappen in onze regio. We richten ons nadrukkelijk op de uitvoering van projecten die bijdragen aan een vitaal leisure landschap. Daarbij zoeken wij naar samenwerking met andere partijen, zoals ondernemers, onderwijs en omgevingspartners en burgers. Immers, de kwaliteit van de regio wordt niet alleen gemaakt door de overheden maar ook in belangrijke mate door maatschappelijke organisaties, terreinbeherende instanties, ondernemers en bewoners. De overheden en de andere partijen werken daarbij samen op basis van gelijkwaardigheid, in een open en transparant proces en met social innovation als rode leidraad. We initiëren projecten, brengen partijen bij elkaar, begeleiden projecten (op afstand), verantwoorden achteraf waar het geld aan is besteed, et cetera. Wij hoeven niet op een locatie fysiek te worden gehuisvest, zoals bijvoorbeeld een streekhuis. De organisatie heeft een coördinatiefunctie, met daarin medewerkers die vanuit hun eigen huis overleg voeren en regelmatig bij elkaar komen als uitvoeringsorgaan en stuurgroep. De samenwerking met de andere partijen leggen we vast in een intentieovereenkomst. Wij doen dit in ieder geval met Leisure Boulevard, Brabants Landschap, Natuurmonumenten, BMF, ZLTO, Milieuwerkgroep WNM, Platform de Langstraat en

de Groene Kamer. De intentieovereenkomsten willen we in het najaar van 2012 sluiten. De samenwerking moet uiteindelijk verder gestalte krijgen en uitmonden in samenwerkingsovereenkomsten, waarbij we niet alleen uitspreken dat we een gezamenlijke ambitie hebben maar ook dat we gezamenlijk de verantwoordelijkheid dragen voor de uitvoering van de ambities, waarbij er ook middelen en menskracht ter beschikking wordt gesteld. Daarnaast gaan we ook verder op zoek naar andere partners en allianties. Om onze ambities waar te maken gaan we ook op zoek naar inspirerende en vernieuwende vormen van samenwerking. Daar waar de samenwerking goed is, koesteren we die. Waar mogelijk gaan we op zoek naar nieuwe verbindingen en verdienmogelijkheden. Samenwerken met de andere netwerken De regio Hart van Brabant heeft natuurlijk en vanzelfsprekend relaties met andere regio’s, zoals de Meijerij, het Groene Woud en Kempenland. We zijn reeds in gesprek met deze netwerken van energie en bouwen dit verder uit met als doel om samen te zoeken naar manieren om verbindingen te leggen en elkaars netwerk te versterken. Hiermee wordt concurrentie op projectniveau en eventuele mengeling van belangen voorkomen. Organisatiestructuur De regio Hart van Brabant kiest ervoor om het beleid en de uitvoering voor een vitaal leisure landschap te scheiden. Met het beleid stellen wij de kaders, waar binnen de projecten en ambities worden verwezenlijkt. Het beleid wordt door de overheden vastgesteld. De andere o's worden bij het opstellen van het beleid betrokken. De projecten initiëren en voeren we gezamenlijk uit.

23


Beleid Vitaal Leisure landschap Het beleid voor een vitaal leisure landschap gaat onderdeel uitmaken van de bestaande organisatiestructuur van Hart van Brabant, die reeds een beleidsmatige focus heeft. Deze kent een bestuurlijke en ambtelijke tak. De ambtelijke tak bestaat uit een aantal werkgroepen die zich bezighouden met het beleid op diverse beleidsterreinen. Dit zijn de werkgroepen Ruimtelijke ordening, Landschap, Economische zaken en recreatie & toerisme, Wonen en Verkeer. Deze werkgroepen worden aangestuurd door de Hart van Brabant portefeuillehoudersoverleggen Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting en Economie, recreatie en toerisme. Dit houdt in dat de besluitvorming over het beleid in deze portefeuillehoudersoverleggen plaatsvindt. Deze worden voorbereid door bovengenoemde werkgroepen. In het Regionaal Ruimtelijk Overleg (RRO) kan vervolgens afstemming plaatsvinden met de provincie.

Uitvoering vitaal leisure landschap Om de ambitie voor een vitaal leisure landschap ook daadwerkelijk uit te voeren, gaan we werken met een uitvoeringsorgaan. Wij zetten een geheel nieuwe uitvoeringsorganisatie op, waarin alle 4 o’s zitting nemen: overheden, onderwijs (zoals een HAS of Fontys), ondernemers (zoals de Leisure Boulevard en ZLTO) en omgevingspartners (zoals Natuurmonumenten en IVN).

Het uitvoeringsorgaan werkt als volgt: • Het uitvoeringsorgaan wordt aangestuurd door een bestuurlijke stuurgroep, waarin bestuurders uit de organisaties die zijn vertegenwoordigd in het uitvoeringsorgaan een plek kunnen krijgen. Hierin worden de bestuurlijke afspraken vastgelegd. De stuurgroep komt één maal per jaar bijeen. Hiermee wordt bestuurlijke drukte beperkt; Voor het beleidsmatige deel van vitaal leisure landschap • Het uitvoeringsorgaan wordt aangestuurd en wordt géén nieuwe werkgroep opgericht. Dit onderwerp gaat aangejaagd door een coördinatieteam, bestaande uit onderdeel uitmaken van de werkgroep Ruimtelijke ordening. twee coördinatoren (één uit de regio, één van de De andere o's worden via het uitvoeringsorgaan Vitaal Leisure provincie); landschap betrokken bij het opstellen van het beleid. • We streven er naar dat alle vier de o’s vertegenwoordigd zijn in het uitvoeringsorgaan. Het Naast de werkgroep landschap fungeert momenteel ook het uitvoeringsorgaan komt zes keer per jaar bijeen; Platform Landschap Hart van Brabant. Dit platform bestaat uit • Hiermee wordt ook op de ‘werkvloer’ intensief een aantal omgevingspartners, zoals ZLTO en Brabants samengewerkt aan een mooi en vitaal platteland. landschap. De rol van het platform ligt met name in het initiëren, beoordelen en uitvoeren van projecten op het gebied van landschap. Dit platform vloeit in de nieuwe organisatiestructuur over in het Uitvoeringsorgaan vitaal leisure landschap.

24


25


Coördinatoren De coördinatoren hebben een centrale rol in het uitvoeringsorgaan. Zij spelen een actieve rol in de bovenregionale verbinding van partners zonder dat er sprake is van een hiërarchische verhouding.

•

ruimtelijke ordening zorgt op haar beurt voor de integratie van de beleidsvelden die het thema leisure landschap raken. De coördinatoren signaleren nieuwe beleidsvorming met relevantie voor de regio Hart van Brabant.

De taken van de coördinatoren zijn als volgt: • De coördinatoren fungeren als loket voor partners en partijen in de regio; • De coördinatoren leggen de verbinding tussen individuele en collectieve belangen van aangesloten partners; • De coördinatoren zoeken naar nieuwe partners; • De coördinatoren initiëren nieuwe initiatieven en projecten. In de stuurgroep wordt bepaald welke projecten worden uitgevoerd; • De coördinatoren gaan op zoek naar financieringen voor projecten; • De coördinatoren ontwikkelen en sturen het pakket aan van procesondersteuning; • De coördinatoren sturen de externe ondersteuning aan; • De coördinatoren fungeren als loket voor betrokken ambtenaren en projectleiders; • De coördinatoren dragen op verzoek van de partners zorg voor het agenderen van doelen en urgenties vanuit Hart van Brabant bij relevante vergaderingen. De verantwoording van de coördinatoren zien we als volgt: • De coördinatoren moeten kennis hebben van beleidsplannen en visies van aangesloten partners; • De coördinatoren zorgen voor afstemming met de werkgroep ruimtelijke ordening en de thema’s en onderwerpen die daar aan bod komen. De werkgroep

26


5

Inzet We streven er naar dat op middellange en lange termijn alle partners binnen het samenwerkingsverband bijdragen aan de doelrealisatie van een vitaal leisure landschap door de inzet van middelen (€’s) en menskracht (fte’s). De middelen worden ingezet om het proces te faciliteren. Vooralsnog worden de middelen en de menskracht geleverd door de acht Hart van Brabant gemeenten, de waterschappen, de Leisure Boulevard en de provincie. Voor de uitvoering van regionale projecten wordt de financiering apart geregeld. Per project wordt maatwerk geleverd en bekeken of en aan welke regionale doelen het project bijdraagt en welke partijen er baat bij hebben. De partijen die er baat bij hebben dragen bij aan de financiering van het project. Proceskosten Onder de kosten van het proces worden kosten verstaan die zijn verbonden aan publiciteit, communicatie, faciliteiten, workshops, promotie, fte's, eventuele huisvesting, etc. Welke middelen hebben we nodig? Wij willen een inzet van twee coördinatoren voor het coördinatieteam. Dit team bestaat uit een coördinator van de regio en een van de provincie. Aangezien wij het niet mogelijk achten om de coördinator namens de regio aan te wijzen uit ons midden, willen wij de middelen die wij tot onze beschikking hebben gebruiken voor de aanstelling van een dergelijke coördinator. Daarnaast heeft dit als voordeel dat de coördinator niet aan een gemeente of waterschap is verbonden en zodoende onafhankelijk is. Wij schatten in dat dit een kostenpost betreft van € 80.000,- per jaar. Deze

kostenpost staat in de bovenstaande tabel benoemd als ‘coördinator middelen’. De tweede coördinator uit het coördinatieteam (van de provincie) staat in de tabel benoemd als ‘coördinator, menskracht’. Euro’s Coördinator, menskracht Coördinator, middelen Ambtelijke inzet Uitvoeringsorgaan, gezamenlijk voor alle gemeenten Procesondersteuning, bijv. workshops, haalbaarheidsonderzoeken, ondersteuning op specifieke inhoudelijke onderwerpen Kleine projectenpot Communicatie Regiobranding Totaal

Fte’s 1

80.000,1

30.000,-

80.000,10.000,10.000,210.000,-

2

Welke bijdragen leveren de partners aan deze middelen? De proceskosten worden, voor wat betreft het deel dat de acht regiogemeenten opbrengen, betaald vanuit de centrale begroting van Hart van Brabant. De begroting voor 2012 en 2013 is vastgesteld door het Algemeen Bestuur (acht burgemeesters) van de regio Hart van Brabant. Voor 2012 is daarin opgenomen € 20.000,- en voor 2013 € 80.000,- met de intentie tot het beschikbaar stellen van € 80.000,- voor 2014 en de jaren daarna. In 2013 vindt besluitvorming plaats over de begroting voor 2014 en de jaren daarna. De verdeling van de

27


bedragen naar de gemeentelijke partners is gebaseerd op een verdeelsleutel naar inwoneraantal. Daarnaast leveren de waterschappen De Dommel en Brabantse Delta en de Leisure Boulevard een bijdrage van € 10.000,- per jaar voor de komende twee jaar.

b. Uitvoering We maken onderscheid tussen de inzet van fte's op proces (met als doel om tot uitvoeringsprojecten te komen) en fte's voor het realiseren van projecten. Proces: wij willen een (onafhankelijke) coördinator leveren, die de belangen van de Hart van Brabant gemeenten, de Leisure Boulevard en waterschappen vertegenwoordigd. Het betreft een nieuwe fte.

Dit levert een gezamenlijk bedrag op vanuit de regio van € 110.000,- per jaar. De provinciale financiële inbreng voor het faciliteren van de samenwerking bedraagt € 100.000,- per jaar. c. Realiseren van projecten De acht Hart van Brabant gemeentenen, de drie Euro’s Fte’s waterschappen en de Leisure Boulevard zetten totaal Gemeenten, gezamenlijk 80.000,0.8 minimaal 1 fte in voor de uitvoering, coördinatie en Waterschap De Dommel 10.000,0,25 programmavoorbereiding van projecten voor een vitaal Waterschap Brabantse Delta 10.000,0,2 leisure landschap. Dit is een bestaande fte. Leisure Boulevard 10.000,0,1 Provincie 100.000,1 Totaal 210.000,2,35 Menskracht Voor de inzet van fte's voor een vitaal platteland wordt onderscheid gemaakt tussen beleid en uitvoering. a. Beleid Momenteel is er circa 0,5 tot 1fte actief met beleidsmatige regionale activiteiten op het gebied van vitaal platteland. Deze fte betreft de bestaande inzet van gemeenten en waterschappen in de werkgroepen Landschap, RO en Recreatie en Toerisme. Deze werkgroepen blijven zo bestaan. Er wordt geen extra werkgroep vitaal platteland aan toegevoegd. Het beleid valt onder de werkgroep Ruimtelijke ordening.

28

Hart van Brabant - netwerk met energie samen werken aan een vitaal leisure landschap

Recommend Documents